ASS en co-morbiditeit

ASS en co-morbiditeit Onderzoek en praktijk 11 december 2008 E.H. Horwitz UCP Groningen

Opbouw presentatie  Wat

is co-morbiditeit  ASS en co-morbiditeit  Casuïstiek: - ASS en/of persoonlijkheids-stoornissen - ASS en angst - ASS en psychose  Conclusie / take-home message



Co-morbiditeit  Co-occurence

 Co-related  Co-variation

 Multi-morbidity  Artefacten

classificatiesystemen

(Krueger & Markon, Annu.Rev.Clin.Psychol. 2006)

Co-morbiditeit  Meer

stoornissen leidt tot meer functionele beperkingen  Nat. Cormobidity Survey (Kessler 1994): > 50% mental disorders in the past year in people with liftime history of three or more diagnose

Afgrenzing / inclusie spectrum  Fenomenologie  Co-morbiditeit  Beloop  Familiair

voorkomen  Genetisch factoren  Betrokken hersengebieden  Reactie behandelingen  Andere biomarkers



Co-morbiditeit ASS: kinderen  In

algemene populatie; 112 kinderen 10-12 jaar oud; IQ 72 (19-127)  71% minstens 1 andere diagnose; 57% minstens 2 andere diagnosen  29% sociale fobie, 28% ADHD, 28% oppositionele stoornis  Weinig depressie Simonoff et al JAACAP 2008

Co-morbiditeit ASS kinderen  Lyfer

et al 2006: Autismespecifieke modules toegevoegd aan KSADS  M.n. gericht op door ouders observeerbaar gedrag (irritatie bij depressie)  Niet voor volwassenen (wel voor verstandelijk gehandicapten) Lyfer et al J.Aut.Dev.Dis. 2006

Onderzoek co-morbiditeit ASS  Overzicht

Gillberg & Billstedt 2000: Gegevens gebaseerd op case series. Vuistregel: bij kinderen vooral ADHD, bij volwassenen depressie. Gillberg & Billstedt Acta Psych. Scan. 2000

Onderzoek co-morbiditeit ASS 2004: 129 patiënten in een 3e lijns instelling m.b.v. onder meer een SCID in kaart gebracht. 30% ADHD, 7% bipolaire stoornis, 8% psychotische stoornis.

 Stahlberg

Stahlberg et. al. Journal Neural Transmission 2004

As I (SCAN) percentage ASS Project Groningen 2004 (Ketelaars & Horwitz) ASS

niet ASS

geen As I (SCAN)27

percentage

15

stemm st

53

ASS

62

niet ASS

geen slaapst

27

27

33

15

stemm st

psychose

7

slaapst

53

dwang angst

7

dwang

24

27

angst

psychose

53

7 53 7

62

33

33 5

24 33 5

As I (SCAN) percentage ASS Project Groningen (Ketelaars & Horwitz 2004) As II (IPDE) ASS

percentages

geen

ASS

niet ASS

20

38

0

0

7

5

33

psychose schizotypisch 7

0

0

24

anti-sociaal angst

53

0

0

33

borderline dwang

7

7

0

5

ontwijkend

7

10

dwangmatig

0

14

NAO

7

14

alle pers st

27

stemm st

53

slaapst schizoïde

27

paranoïde

niet ASS 15

62



Patiënt A: Persoonlijkheidsstoornis en/of ASS? 

Man, 65 jaar, gehuwd, kunstenaar  Echtgenote overtuigd van ASS  Weinig sociale contacten, communiceert moeizaam, houdt van orde en regelmaat  Eerdere diagnose: persoonlijkheidsstoornis, veel conflicten  Alcohol? Organiciteit (schildklierlijden)?  Biografie: niet typisch voor ASS

Verhouding ASS/Persoonlijkheidspathologie DSM IV Cluster A: Schizoïde persoonlijkheidsstoornis  Noch behoefte aan, noch plezier in hechte relaties  Doet vrijwel alles alleen  Toont zich onverschillig t.o.v. lof/kritiek anderen  Heeft geen intieme vrienden of vertrouwelingen  Toont beperkt affect

Verhouding ASS/Persoonlijkheidspathologie DSM IV Cluster A: Schizotypische persoonlijkheidsstoornis

 Heeft geen intieme vrienden of vertrouwelingen  Eigenaardige spraak  Beperkt / inadequaat affect

Verhouding ASS/ Persoonlijkheidspathologie DSM IV Cluster A Bejerot & Nylander (Nord.J.Psychiatry, 2001): Veel co-morbiditeit OCD / Asperger / Persoonlijkheidspathologie (m.n. cluster A)

Verhouding ASS/persoonlijkheidspathologie DSM IV Cluster B: Antisociale persoonlijkheidsstoornis en narcistische persoonlijkheidsstoornis 

Heeft een gebrek aan empathie; is niet bereid de gevoelens en behoeften van anderen te erkennen of zich ermee te vereenzelvigen  Roekeloze onverschilligheid voor de veiligheid van zichzelf of anderen  Ontbreken van spijtgevoelens, zoals blijkt uit de ongevoeligheid voor of het rationaliseren van het feit anderen gekwetst, mishandeld of bestolen te hebben

DSM IV PD clusters vs ASS Cluster B: Antisociale persoonlijkheidsstoornis      

Soderstrom (2005) in een groep van 100 forensische patiënten 18% ASS en 39% ADHD Correlatie APD: significant met ADHD en ASS Correlatie met PCL-R score: Met Totaalscore: hyperactiviteit Met Factor 1 (superficial, vicious, manipulatieve trekken): geen Met Factor 2 (affective unresponsiveness): ADD en ASS Met Factor 3 (impulsief, onverantwoordelijk): hyperactiviteit

Verhouding ASS/Persoonlijkheidspathologie DSM IV Cluster C: Obessief-compulsieve pers. stoornis

 Geheel in beslag genomen door details, lijsten, regels  Er op onredelijke wijze op staan dat anderen zich aan zijn/haar manier onderwerpen  Beperkt uiten van affectie

TCI bij volwassenen met Asperger (Soderstrom et al, Autism 2002) Temperament type

Novelty seeking

Harm avoidance

Reward dependence

Expected proportion %

Proportion study group %

Antisocial

high

low

low

8.3+3.7

0

Passiveagressive

high

high

high

8.3+3.7

9.7+0

Explosive

high

high

low

8.3+3.7

9.7+6.4

Passive depen dent

low

high

high

8.3+3.7

6.4+12.9

Obsessional

low

high

low

8.3+3.7

16.1+22.6

TCI bij volwassenen met Asperger (Soderstrom et al, Autism 2002)

 Vergeleken met controles scoorden AS hoger op: - harm avoidance - rarity

 Lagere scores op: - novelty seeking - reward dependence - self-directedness - cooperativeness

Studie familieleden (“BAP”)  Fors

verhoogde kans op:  Lage score extraversie (“warmth”)  Hoge score neuroticism  Lage score openness/agreeableness (interpersonal rigidity) Piven, Am J Med Genet 1997



Patiënt B: Angst en/of ASS? Man 31 jaar, natuurkundige, alleenstaand Op 12e diagnose PDD-NOS; extreem verlegen Langdurige behandeling sociaal fobische klachten met CGT, medicatie, SVT Nu vast werk, vriendin, ondersteuning via patiëntenvereniging

ASS – Angst & dwang Symptomatologische overlap Vrijwel geen studies co-morbiditeit SAD en ASS OCD: 20% ASS (Bejerot) Subtype OCD?

Autisme Spectrum Stoornis

OCS

Sociale fobie

Leeftijd van ontstaan

< 3 jaar

6-18 jaar

12-18 jaar

Geslacht

man: vrouw= 4:1

man:vrouw= 1:1.5

man: vrouw=1:1

Contactstoornis

aanwezig

afwezig

afwezig

Communicatiestoornis

aanwezig

afwezig

afwezig

Begeleidende angst

aanwezig

aanwezig

aanwezig

Symptoomprofiel: - Obsessies - Aanraken - Zelfbeschadigend gedrag - Wassen - Controleren - Tellen Egodystoniciteit

< dan bij OCS > dan bij OCS > dan bij OCS < dan bij OCS < dan bij OCS < dan bij OCS > dan bij OCS

> dan bij autisme > dan bij autisme < dan bij autisme > dan bij autisme > dan bij autisme > dan bij autisme < dan bij autisme

n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t.

Sociale angst+ vermijding

aanwezig

aanwezig

aanwezig

Beloop

continu

soms continu, soms fluctuerend

continu

Familie-anamnese

> autisme bij 1e graad verwanten > sociale fobie bij 1e graad verwanten bij subtype autisme+OCS : > OCS bij 1e graad verwanten

> OCS bij 1e graad verwanten

> sociale fobie bij 1e graad verwanten

Reactie op medicatie of gedragstherapie

niet - nauwelijks

redelijk

redelijk

Prognose

matig

redelijk

redelijk

ASS - Angst & Dwang Onderzoek Cath et al. 2008: Geen verschillen egodystonie klachten OCD/SAD met of zonder ASS Ook OCD/SAD scores op AQ Angst even groot met of zonder ASS, dwang hoger bij pure OCD Cath et al Psychopathology 2008



Patiënt C: Psychose en/of ASS? Man, 25 jaar, studie gestaakt, woont op kamers. Slechte zelfzorg, sociaal isolement. In verleden diagnose PDD-NOS. Laatste jaren ook psychotisch, gedesorganiseerd. Reageert niet goed op antipsychotica. Resocialisatie lukt niet goed.

Premorbide problemen schizofrenie Latere taalontwikkeling Later lopen Lagere scores school Meer teruggetrokken, solitair gedrag Sociaal onaangepast

Negatieve symptomen schizofrenie Affectvervlakking Alogia Apathie-avolitie Anhedonie-asociaal Aandachtsproblemen

Verdere overlap ASS-SSS ToM problemen Katatonie Formele denkstoornissen MCDD

Take-home message  Co-morbiditeit • • •

bij ASS:

Is meer regel dan uitzondering Betreft een breed spectrum aan co-morbide psychopathologie Biedt mogelijkheden voor behandeling

 Co-morbiditeit

en differentiaal diagnostiek liggen vaak in elkaars verlengde  Een goede ontwikkelingsanamnese is van belang bij deze diagnostische puzzel

ASS en co-morbiditeit

Recommend Documents