ARMOEDE EN WONEN: SCHULDEN EN (HUUR)INCASSO Roeland van Geuns Lector armoede en participatie Hogeschool van Amsterdam Den Haag, 24 juni 2015
1
INHOUD
1. 2. 3. 4. 5. 6.
Enkele cijfertjes Gedrag: enkele recente inzichten Gevolgen voor betaalgedrag Andere oorzaken voor ongezond betaalgedrag Foute en goede reacties conclusies
2
WAT IS ARM IN NEDERLAND Basisbehoeftenbudget in Nederland in 2013 (SCP):
€ 969 p/m voor alleenstaande (excl. huurtoeslag) € 1.820 p/m voor gezin met twee kinderen (excl. huurtoeslag) Nederlanders op of onder lage-inkomensgrens: 10,3% (2013) 4 jaar of langer in armoede: 3% huishoudens (was in 2000 5,4%)
3
ACHTERSTANDEN BIJ HUUR Aantal WoCo-woningen: 2,4 miljoen
Huurachterstanden: € 350 miljoen Huisuitzettingen (officieel): 5.900 van 23.900 vonnissen (2014)
Aandeel mensen met huurachterstand in ‘schuldenpakket’ bij SHV: 48%
4
MENSELIJK GEDRAG GEÏLLUSTREERD
Roltrap
5
MENSELIJK GEDRAG: RATIONEEL Traditioneel ziet de (neoklassieke) economie de mens als een homo economicus die: • Voor- en nadelen tegen elkaar afweegt • In heden en verleden en • Tot een rationele beslissing komt Maar waarom: Kopen wij dan staatsloten? Hebben wij liever nu € 100 dan € 200 over een jaar? Gaan wij naar het casino?
6
MENSELIJK GEDRAG: RATIONEEL Maar ook de traditionele sociaal-psychologie ging uit van “gepland” gedrag waarin mensen intenties omzetten in gedrag op basis van • Houding ten opzichte van dat gedrag • Self efficacy (geloof in eigen kunnen) • Sociale norm (wat vindt mijn omgeving ervan) Maar helaas is ons gedrag niet zo bewust, rationeel en gepland….. Want veel van ons gedrag is onbewust
7
NIEUWE INZICHTEN De gedragswetenschappelijke revolutie • Sociale psychologie • Gedragseconomie
Hoe denken mensen? Kahneman: het brein is ‘lui’ (“Ons feilbare denken”) Systeem 1 en systeem 2 Systeem 1: snel, frequent, automatisch, emotioneel, onbewust Systeem 2: langzaam, zeldzaam, kost moeite, calculerend, bewust
8
COGNITIEVE VALKUILEN: MOEILIJK DUS! • • • • • •
Referentiepunten => sturen je oordeel Optimisme en zelfoverschatting => staatslot De kudde volgen Presentatie => wat zien we wel en niet? Status quo bias => veranderen is niet prettig Hyperbolic discounting (the present bias) => marsh mallow
9
DIT GELDT VOOR ARM EN RIJK 90-95% van ons gedrag is onbewust gedrag We overschatten onze mogelijkheden en ‘geluk’ Directe ‘winst’ is belangrijker dan langetermijn beloning Een voorkeur voor niet veranderen Gedragsverandering is erg moeilijk 10
IS ER IETS SPECIFIEK AAN RELATIE TUSSEN ARMOEDE EN GEDRAG?
11
EFFECT VAN ARMOEDE OP GEDRAG Langdurige schaarste aan geld leidt tot andere denkpatronen: Sterke focus op het vraagstuk • • •
Gericht op oplossing probleem van nu Geen aandacht voor bijzaken Grote efficiency ten aanzien van actuele probleem
12
EFFECT ARMOEDE OP GEDRAG Maar die focus graaft zijn eigen kuil, namelijk een tunnelvisie die leidt tot: • • • •
Alle aandacht naar hier en nu Veronachtzamen lange termijn Verminderde ‘bandbreedte’ en executieve functies Een (tijdelijk) verlaagd IQ (met 11-13 punten)
Met als gevolg: • Domme of onverstandige keuzes
ARMOEDE WORDT DOMINANT
“Schaarste in één onderdeel van het leven betekent:
Minder aandacht voor overige aspecten van het leven”
de aandacht verschuift naar overleven
Geen aandacht meer voor andere zaken zoals: • • • •
Nakomen afspraken sociale dienst, schuldhulp, etc. Gezondheidstrouw Op tijd betalen (eerst stoppen met automatische incasso) Niet meer of verkeerd prioriteren bij betalingen 14
ARMOEDE VAAK NIET ENIGE PROBLEEM Oververtegenwoordiging van: • Verstandelijke beperkingen • Lage opleidingen • Werkloosheid of flex-werk (wisselende inkomsten) • GGZ-problematiek • Andere problemen die geld kosten, met name zorg 15
WAT BETEKENT DIT VOOR INCASSOBELEID WONINGCORPORATIES? WAT WERKT NIET EN WEL?
16
REACTIES: WAT WERKT NIET Beïnvloeden betalingsgedrag is dus ingewikkeld, maar we weten wel wat niet/minder goed werkt • • • •
Ongevraagd adviseren: “U moet nu echt betalen, want anders..” Straffen, druk vergroten, etc. Niet aansluiten bij leefwereld bewoner Beroep doen op ‘bandbreedte’ (moeilijke brieven, ingewikkelde keuzemenu’s bij telefoon)
17
WAT WERKT WEL: NUDGES http://www.youtube.com/watch?v=2lXh2n0aPyw
18
REACTIES: WAT WERKT WEL Wel werkt afhankelijk van persoon • • • • • • •
Aansluiten bij motivatie van betrokkenen Aansluiten bij mogelijkheden van betrokkenen Duidelijkheid over wat wel en niet kan (grenzen aangeven) Voordelen van gedragsverandering laten inzien: framing Nadelen van doorgaan met oude gedrag laten inzien Differentiatie: er zijn (zeer) verschillende groepen debiteuren Taalniveau altijd zo laag mogelijk (A2/B1)!!
19
GEVOLGEN VOOR BELEID: WAT WEL! Nudges (steuntjes in de rug) werken veel beter • Voorbeeld van hoe anderen het doen (energiebesparing) • Herinneringen (tandarts, ziekenhuis, garage) • Standaardkeuzes aanpassen (DUO, orgaandonaties)
GEVOLGEN VOOR BELEID
Nudges (steuntjes in de rug) werken veel beter • Voorbeeld van hoe anderen het doen (energiebesparing) • Herinneringen (tandarts en ziekenhuis) • Standaardkeuzes aanpassen (DUO, orgaandonaties)
VOORBEELD OVER BETALEN
22
NOG EEN VOORBEELD Nine out of ten people pay their taks on time
23
LAATSTE VOORBEELD Experiment bij Rochdale in Amsterdam Zuidoost Ter voorkoming van huisuitzetting • Inhouden op uitkering van • Huurbetaling • Aflossing van huurachterstand
Gevolg: • Daling aantal huisuitzettingen • Ook elders in de stad ingezet bij andere corporaties 24
CONSEQUENTIES VOOR CORPORATIES Weet waarom mensen huur te laat of niet betalen Weet hoe zij zelf denken dat beter te gaan (kunnen) doen Ontwikkel (samen met wetenschap) diverse aanpakken Denk niet dat één aanpak voor iedereen werkt Test iedere nieuwe aanpak (met een controlegroep) Laat die waar mogelijk evalueren en op effect onderzoeken Deel ervaringen met elkaar (spaart kosten en tijd!) 25
VRAGEN?
ROELAND VAN GEUNS
[email protected] 06-24607492 26
