Centrum Kauwenberg (Antwerpen), De Springplank (Sint-Niklaas), Onder Ons (Sint-Truiden) presenteren in samenwerking met het Vlaams Netwerk
DIALOOGBOEK INKOMEN EN SCHULDEN ‘STOP SCHULDEN NU’ DINSDAG 23 FEBRUARI 2010 DE STROMING, ANTWERPEN
2
Inhoudstafel
Inleiding ...................................................................................................................................... 5 Dagindeling ................................................................................................................................. 5 Welkomstwoord ......................................................................................................................... 6 Getuigenis Maryse...................................................................................................................... 7 Getuigenis Anneke ..................................................................................................................... 9 Werkgroepen............................................................................................................................ 11 Werkgroep 1: De positie van advocaat-schuldbemiddelaars en arbeidsrechters ....... 12 Werkgroep 2: Gezin in schulden: de impact op kinderen ............................................ 19 Werkgroep 3: Wat moet goede begeleiding zijn en wie moet dit doen? .................... 23 Werkgroep 4: Niemand kiest ervoor arm te zijn .......................................................... 30 Terugkoppelingsmoment & Panelgesprek .............................................................................. 33 Actiemoment ............................................................................................................................ 34 Beleidsaanbevelingen............................................................................................................... 37 Slot ............................................................................................................................................ 38 Bijlage 1: Uitnodiging ............................................................................................................... 39 Bijlage 2: Deelnemersmap - Eisenpakket ................................................................................. 41 Bijlage 3: Deelnemersmap - Deelnemerslijst ........................................................................... 42 Bijlage 4: Persbericht ................................................................................................................ 43 Bijlage 5: Media-aandacht........................................................................................................ 44
3
4
Inleiding Schulden… Heel wat mensen in armoede kampen ermee. Nochtans zijn er de laatste tien jaar tal van methodes en procedures ontwikkeld om mensen met schulden te helpen met hun budgetbeheer en schulden. Budgetbegeleiding, budgetbeheer, schuldbemiddeling, collectieve schuldenregeling blijken een noodzakelijk maar onvoldoende aanbod te zijn om mensen in armoede uit de schulden te halen én te houden. Daarom organiseerden Centrum Kauwenberg vzw (Antwerpen) & De Springplank (SintNiklaas), twee verenigingen waar armen het woord nemen, samen met OnderOns (SintTruiden) en het Vlaams Netwerk ‘ST0P SCHULD€N NU’. Dit is een dialoogdag waar mensen in armoede hun ervaring met schulden en met de schuldhulpverlening konden delen met elkaar en met advocaat-schuldbemiddelaars, ocmw-medewerkers, arbeidsrechters…. Waar knelpunten en problemen in de schuldhulpverlening werden besproken maar eveneens werd gezocht naar oplossingen en goede praktijken. Het resultaat van deze dag is nu neergepend in dit dialoogboek. Alvast veel leesplezier gewenst!
Dagindeling
09.30-10.00
Onthaal
12.30-13.30 Lunch
10.00-10.45
Verwelkoming door Hilde
13.30-14.00 Terugkoppeling
Getuigenis DVD
14.00-14.45 Panelgesprek
Getuigenis Maryse & Anneke
14.45-15.30 Actiemoment
Werkgroepen
15.30
10.45-12.30
Einde
5
Welkomstwoord Namens Centrum Kauwenberg, De Springplank, Onder Ons en het Vlaams Netwerk heet ik u graag welkom op het dialoogmoment Stop Schulden Nu. Jullie hebben het misschien al wel gemerkt maar dit dialoogmoment is ietsje anders dan een gewoon forum. Het is er namelijk gekomen op initiatief van drie lokale verenigingen: Centrum Kauwenbeg uit Antwerpen, De Springplank uit Sint-Niklaas en Onder Ons uit Sint-Truiden. Drie jaar geleden startte Centrum Kauwenberg met het dossier ‘Schuldbemiddeling Ontoereikend’. Daaruit bleek dat er heel wat knelpunten naar voren kwamen met schuldbemiddeling en collectieve schuldenregeling in het bijzonder. Daarom is Centrum Kauwenberg vorig jaar gestart met het dossier Schone lei en Krijtje, waarbij ze bij verenigingen in gans Vlaanderen zijn langsgeweest om te peilen naar schuldhulpverlening… Ook werd er gezocht naar alternatieven die mensen in armoede kunnen helpen, voor tijdens en na hun schuldbemiddeling. Tijdens die tocht hebben ze ook andere verenigingen leren kennen die ook een dossier hadden rond schulden, zoals Onder Ons en De Springplank. Samen met hen, is het idee ontstaan om een dialoogdag te organiseren met alle betrokken actoren van schuldbemiddeling. Ik ben dan ook blij om jullie te mogen ontvangen op dit dialoogmoment ‘Stop Schulden Nu’. Doel van deze dag is in verschillende werkgroepen vanuit de knelpunten aanbevelingen te verzamelen vanuit mensen in armoede naar het beleid toe en naar de verschillende actoren. We geven elke werkgroep daarom ook een spaarvarken mee, daar moeten jullie de belangrijkste aanbevelingen instoppen. In de namiddag koppelen we de beleidsaanbevelingen dan terug aan het grote publiek gaan we in gesprek met de verschillende actoren die aanwezig waren. Op het einde houden we ook nog een kort actiemoment waarbij we onze eisen willen duidelijk maken op de Groenplaats, om het zichtbaar te maken voor de buitenwereld.
6
Getuigenis Maryse Sint-Truiden, 7 december 2009 Aan minister van Welzijn Jo Vandeurzen Beste minister, Dit is het verhaal van mijn ex-vrouw. Ik heb zelf geen schulden, maar ik wil u toch graag dit verhaal vertellen. Wij hadden een leven zonder veel zorgen en schulden samen met ons gezin. Ze dacht dat ze alleen beter af was, er zouden geen beperkingen meer zijn, niemand zou haar controleren, ze zou aan niemand uitleg verschuldigd zijn, ze zou vrij zijn. Ze is samen met de vier kinderen weggegaan bij mij. Ze wou bewijzen dat ze niemand nodig had dat ze het wel alleen aankon. Maar dat bleek moeilijker dan ze gedacht had. Feesten met vrienden en vriendinnen weggaan wanneer ze wou, terug jong en vrij zijn. Niemand controleerde haar nog of had iets te zeggen over haar leven, haar doen en laten. Ze kon alles aan! De zoektocht naar een woning voor een alleenstaande vrouw met vier kinderen was niet evident. Bij het woningfonds was het tot drie jaar wachten en op de privémarkt viel het te duur uit, maar het lukte wel. Ze vergat ook rekeningen te betalen, de deurwaarder kwam de eerste keer op bezoek. De huur kon niet meer betaald worden en mijn ex-vrouw en de vier kinderen werden uit het huis gezet door de deurwaarder. Er moest terug opnieuw een woning gezocht worden. Toen begon de ellende pad goed. De verslaving sloeg toe, medicijnen en pijnstillers, slaapmiddelen, pepmiddelen,… Noem maar op. De ene depressie volgde de andere op, met de nodige pillen. De rekeningen werden weer niet betaald en er stonden weer deurwaarders en schuldeisers aan de deur. De echtscheiding werd intussen uitgesproken en de inboedel werd verdeeld. Deurwaarders werden op afstand gehouden met de belofte dat als de woning verkocht was, mijn ex-vrouw de schulden wel zou aanzuiveren. Van het geld van de verkoop van het huis, heeft ze niet veel gezien. De deurwaarders hebben het meeste in beslag genomen. De overschot moest rap opgedaan worden want anders was dat ook nog weg. Weer een uitzetting, het werd al een gewoonte, de derde al op drie jaar tijd. Het enige wat overbleef en altijd hetzelfde was, waren de schulden en de brieven tot betaling. Door deze moeilijkheden vergat mijn ex-vrouw op controle te gaan bij het ziekenfonds. Drie maanden te laat en dus geen invaliditeitsuitkering meer. Geen stempelgeld omdat ze die maand niet was gaan stempelen. Nergens inkomen meer, alleen het kindergeld van de kinderen en het onderhoudsgeld. De schulden stapelden zich op. De jeugdrechter ging zich ook nog met de zaak bemoeien, zeker met de vier kinderen. Er was geen verbetering en de kinderen werden geplaatst. Later werden ze aan mij toegewezen. Ze voelde zich even bevrijd, maar dat was van korte duur. Volgens haar zou niemand met haar willen leven. Ze werd dakloos, zonder huis, inkomen, kinderen, man en vrienden. Als laatste redmiddel ging ze naar het OCMW voor leefloon, maar dat viel ook niet mee. De hulpverleners stelden vragen over had verleden, had ze schulden of wat? Toen vielen de lijken uit de kast. Gas, elektriciteit, water, huur… De hulpverleners raadden haar aan, nee verplichten haar, om in
7
schuldbemiddeling te gaan anders werd ze niet verder geholpen. Dat was niet de bedoeling. Ze bemoeiden zich te veel met haar leven. Maar nood breekt wet. Mijn ex-vrouw is toen ook ziek geworden, de diagnose kanker. Er kwamen nog meer kosten bij. Langzaamaan groeide bij haar het besef dat haar leven naar zijn einde liep. De kanker kon niet gestopt worden. Ze wou alles goed maken bij de drie kinderen. Ondertussen was één zoon overleden. Ze hoopte deze zoon terug te zien in het volgende leven. Ze heeft zelf die beslissing genomen. Niemand heeft daar iets in meebeslist. Mijn ex-vrouw is overleden in Sint-Truiden. Wij hebben de plooien glad gestreken voor ze stierf. Waarom nog ruzie op het einde? Mijn vader heeft haar ook bezocht in het ziekenhuis. Gelukkig heeft hij de Dela-verzekering laten doorlopen. De crematie werd betaald en ze werd bijgezet in het columbarium samen met onze zoon. Laat haar nu maar rusten in vrede. Mijn kinderen dachten dat, nu hun moeder overleden was, de schulden verdwenen zouden zijn, maar niets is minder waar. De kinderen werden aangeschreven door de deurwaarders om de schuld van hun moeder te betalen. De kinderen hebben toen gebeld naar de begeleider van hun moeder en die zei hen dat hij zijn afrekening zou maken en dat daarmee de zaak afgehandeld was. Ze hadden zo veel vragen en stonden daarmee op straat. Ik ben toen ingesprongen en gaf hen de raad om de erfenis te weigeren. Zij hebben dan inlichtingen gevraagd en ik had gelijk. Ze konden de erfenis weigeren. Dat moest wel in Leuven gebeuren en het koste 50 euro. Het lukte, maar viel hen heel zwaar. Vooral omdat de kinderen geen persoonlijke spullen van hun moeder mochten aanvaarden. Als ze iets persoonlijks zouden aannemen of weghalen uit de studio van mijn ex-vrouw, zou de erfenis aanvaardt worden. Mijn kinderen en ik vragen om hier iets aan te doen zodat de nabestaanden wat herinneringen aan hun dierbare overledene kunnen hebben?
8
Getuigenis Anneke Ik ben op vrijwillige basis met budgetbeheer begonnen. Bij het OCMW. Ik was daar heel content. Ik kon goed praten met mijn maatschappelijk werker. Ze was ook voor veel rede vatbaar. Als ik eens iets extra nodig had voor bijvoorbeeld Sinterklaas of Kerstmis, dan kreeg ik dat. Zij had daar alle begrip voor. Ik kon ook altijd bij haar terecht. Ze overliep met mij geregeld de afbetalingen om te zien hoe ver ik stond. Maar op een bepaald moment had ik teveel schulden en kon ik niet onder schuldbeheer blijven. Er moest een advocaat ingeschakeld worden voor de collectieve. Mijn maatschappelijk werker heeft mijn dossier meegegeven en heeft voor mij een advocaat gezocht. Naar die advocaat ben ik alleen moeten gaan. Het was van in het begin een zeer slecht contact. Hij heeft zelf bepaald wat ik nog kreeg en wat hij voor mij nog ging betalen. Zo heeft hij de familiale verzekering opgezegd, de brandverzekering opgezegd. Ik heb vier opgroeiende jongens, dus zonder familiale, was dat wel een risico. Na enkele maanden heeft één van mijn zonen per ongeluk tegen een geparkeerde auto gereden met zijn fiets. Ik heb dan wel alles uit eigen zak kunnen betalen, want de familiale was opgezegd. De schoolkosten werden in het begin zeer moeilijk betaald , er volgden altijd verschillende aanmaningen vanuit de school. Dat was erg vervelend, want ze spraken mij dan altijd daarop aan aan de schoolpoort. Als ik heb wil bellen, kan ik hem nooit bereiken. Steeds opnieuw bellen kost ook een handvol geld voor mij. In het begin heeft hij ook de distributie niet betaald, met vier jongens thuis op een klein appartementje, is dat niet te doen zonder tv. Ik heb hem op die drie jaar nauwelijks kunnen spreken. Vorige zomer heb ik dan eindelijk mijn eerste overzicht gekregen van mijn betalingen. Daarop stond dat ik nog maar de helft van mijn schulden moest terugbetalen. Waarom kan hij dat niet eerder laten weten, dan weet ik toch ook waar ik aan toe ben? Hij houdt geen rekening met het feit dat ik opgroeiende kinderen heb waarvoor schoenen en kleding belangrijker worden. Zij willen er immers ook graag bijhoren! Mijn oudste zoon moet al enkele jaren een beugel dragen, de advocaat wou nooit betalen, nu is hij daar op terug gekomen en wil hij wel betalen. Ik moet nu terug een afspraak bij de dokter maken. Eén van mijn kinderen heeft een zware mentale en fysische handicap en wordt in een instelling in West-Vlaanderen verzorgd. Rekening houden met de kost voor die verplaatsingen, gebeurt helemaal niet. Mijn zoon wordt gevoed met een automatische pomp. Die pomp was kapot en moest gemaakt worden. De advocaat wou dit niet betalen , dus ik heb lange tijd met een handmatige pomp mijn zoontje moeten voeden . Nu betaalt de vader van de kinderen de kosten voor de pomp. Als het dus van mijn advocaat zou afhangen zou ik mijn zoon nog steeds met de hand moeten voeden. Ik wilde vorig jaar graag gaan werken. Maar ik heb geen diploma en had een job gevonden via dienstencheques bij de interim. Maar in de vakantie moest ik opvang betalen voor vier kinderen en dat is niet min. Mijn advocaat had dan liever dat ik gewoon bleef doppen, want de opvang kostte teveel. Bovendien vond hij het een grote rompslomp om te gaan werken, want dan was ik mijn verhoogd kindergeld kwijt en als ik dan mijn werk zou kwijtraken bij de interim , had ik minder inkomen.
9
Ik heb het gevoel dat ik altijd moet bedelen en smeken om eens iets extra voor mijn kinderen te krijgen. Waarom? Ik wil hen ook graag eens iets geven en niet altijd NEEN moeten zeggen! Mijn oudste zoon zou volgens de school het best op semi-internaat gaan, maar dat kost 200,00 € in de maand en dat wil hij zeker niet betalen. Ik stuur de laatste tijd veel brieven naar hem aangetekend. Hij zegt dan dat dit niet nodig is, maar op gewone brieven antwoordt hij gewoon niet. Ik moet ook nog kosten betalen aan de advocaat, maar daar heb ik eigenlijk geen zicht op.
10
Werkgroepen Tijdens de dialoogdag vonden verschillende werkgroepen plaats waarin de volgende thema’s besproken: • De positie van advocaat-schuldbemiddelaars en arbeidsrechters • Gezin in schulden: de impact op kinderen • Wat moet goede begeleiding zijn en wie moet dit doen? • Niemand kiest ervoor arm te zijn In wat volgt vindt u het verslag van elke werkgroep. Enkele thema’s werden in meerdere werkgroepen besproken. De verslagen van die verschillende werkgroepen werden samengevoegd tot één verslag. Elke werkgroep formuleerde op het einde enkele belangrijke aanbevelingen die in het spaarvarken werden gestoken. Het verslag van elke werkgroep ronden we af met een opsomming van de voornaamste aanbevelingen.
11
Werkgroep 1: De positie van advocaat-schuldbemiddelaars en arbeidsrechters Mensen in collectieve schuldenregeling komen in aanraking met advocaatschuldbemiddelaars en arbeidsrechters. Deze onderlinge relaties zijn niet altijd optimaal. Centrum Kauwenberg heeft al enkele jaren rond dit thema gewerkt. Tijdens de bevraging van mensen in schulden viel op dat vaak dezelfde problemen terugkomen. De problemen gaan over: • communicatie (geen of weinig communicatie, moeilijk taalgebruik, …) • houding (onverschillig, neerbuigend, respectloos, …) • dienstverlening (enkel afbouw schulden, alles uit handen nemen, geen geleidelijke afbouw, …) In deze werkgroep wilden we nagaan waarom deze relaties niet goed lopen en hoe dit verbeterd kan worden. De deelnemers werden verdeeld in kleine groepjes waar ze enkele getuigenissen kregen voorgeschoteld. Op basis van deze getuigenissen werden er oplossingen en aanbevelingen geformuleerd. Het resultaat hiervan, vindt u in wat volgt:
Communicatie/ informatie/ bereikbaarheid ‘Ik heb mijn advocaat-schuldbemiddelaar op die drie jaar nauwelijks kunnen spreken. Als ik bel, kan ik hem nooit bereiken. Steeds opnieuw bellen kost ook een handvol geld voor mij. De laatste tijd stuur ik veel brieven naar hem aangetekend. Hij zegt dan dat dit niet nodig is, maar op gewone brieven antwoordt hij gewoon niet. Vorige zomer heb ik dan eindelijk mijn eerste overzicht gekregen van mijn betalingen. Daarop stond dat ik nog maar de helft van mijn schulden moest terugbetalen. Waarom kan hij dat niet eerder laten weten, dan weet ik toch ook waar ik aan toe ben?’
Problemen Heel wat deelnemers in de werkgroep herkennen in de getuigenissen de problemen die geschetst worden over de bereikbaarheid van de advocaat, de communicatie ermee, het gebrek aan informatie: •
Er is een gebrek aan informatie. Mensen in armoede zitten met vragen zoals: wat houdt collectieve precies in? Wat zijn mijn rechten en plichten? Hoe gaat de regeling precies verlopen. Niet alle schuldenregelingen zijn bovendien hetzelfde. Soms betaalt de advocaat alleen alle oude kosten en niet de nieuwe. Soms betaalt hij ook alle nieuwe binnenkomende rekeningen. Dit is voor iedereen niet
12
altijd duidelijk. Het is belangrijk dat dit meer duidelijk wordt gemaakt. De schuldbemiddelaar informeert mensen met schulden nu vaak nog onvoldoende. • Ook tijdens de procedure wordt er te weinig gecommuniceerd. Zo vertelt een deelnemer : Ik weet niet wat er met mijn geld gedaan wordt •
Als mensen met schulden, dan meer informatie willen van hun schuldbemiddelaar, dan is die vaak moeilijk bereikbaar: ‘Om contact te krijgen moet je voor 8 uur bellen ofwel een mail sturen’. Sommige deelnemers hebben ook schrik om contact op te nemen met hun schuldbemiddelaar.
•
De communicatie/ informatie die verschaft wordt door de schuldbemiddelaar is onduidelijk, niet aangepast aan de cliënt.
Voorstellen en oplossingen • Om schuldenaars te informeren, zou er een ‘groen boekje’ moeten ontwikkeld worden, waarin staat wat je rechten en plichten zijn als schuldenaar. Dit kan ook dienen als kader voor de procedure van collectieve schuldenregeling. • Er zou één systeem moeten zijn voor de collectieve schuldenregeling (kwijtschelding kosten, betalen van vaste kosten… versus enkel betalen oude kosten…). Dit maakt het duidelijker voor iedereen. • Cliënten moeten op regelmatige basis geïnformeerd worden, dit door het driemaandelijks aanbieden van overzichten van wat reeds betaald is en wat er nog betaald moet worden, en het (gratis) voorzien van gesprekken op regelmatige basis tussen cliënt en advocaat-schuldbemiddelaar waar genoeg tijd wordt genomen om uitleg te geven. Mensen moeten wel zelf kunnen aangeven of ze klaar zijn voor regelmatige gesprekken. Soms kan het zijn dat men er geen behoefte aan heeft om ermee bezig te zijn. Dat moet gerespecteerd worden. • Het jaarlijks overzicht moet in begrijpbare taal worden gegeven, steeds in dezelfde vorm.
13
• Minimale bereikbaarheid van schuldbemiddelaars moet gegarandeerd worden en moet gekend zijn bij cliënten. Dit kan door beschikbaar stellen van telefoonnummer… Cliënten moeten zelf contact kunnen opnemen met hun bemiddelaar. Cliënten moeten uitleg kunnen vragen. Ze vragen meer tijd en begrip bij hun bemiddelaar. • Cliënten moeten mogelijkheid hebben om een tussenpersoon of een vertrouwenspersoon in te schakelen. Bvb. een soort ‘buddy’ (een vertrouwenspersoon van de cliënt) die de cliënt vergezelt bij persoonlijke contacten met de bemiddelaar. • Ook OCMW of andere sociale diensten zouden een brugfunctie kunnen vervullen tussen de advocaat-schuldbemiddelaars en de mensen in armoede. Verenigingen of CAW’s zijn nu dikwijls schakelpersoon tussen bemiddelaar en cliënt. De verenigingen hebben het hiermee moeilijk: ‘wij leveren eigenlijk noodhulp onder protest. Wij mogen geen dekmantel zijn’.
Houding ‘Het contact met mijn advocaat was van in het begin zeer slecht. Hij heeft zelf bepaald wat ik nog kreeg en wat hij voor mij nog ging betalen. Zo heeft hij de familiale verzekering opgezegd. Ik heb vier opgroeiende jongens, dus zonder familiale, was wel een risico. Na enkele maanden heeft één van mijn 4 zonen met zijn fiets per ongeluk tegen een geparkeerde auto gereden. Ik heb dan wel alles uit eigen zak kunnen betalen.’ Problemen Ook hier vinden heel wat deelnemers de getuigenissen herkenbaar. Mensen in armoede schetsen volgende problemen inzake de houding van advocaat-schuldbemiddelaars. • Bij sommige advocaat-schuldbemiddelaar is er een gebrek aan engagement. Ze nemen je naast hun ander werk er maar bij. ‘Het is niet leuk als je als last wordt behandeld.’ • De schuldbemiddelaars kampen soms met een gebrek aan inlevingsvermogen. Ze
14
begrijpen niet wat het is om geen geld te hebben. Daarmee dat ze soms ook te laat het leefgeld storten en onzorgvuldig te werk gaan. • Sommige schuldbemiddelaars stellen zich boven de mensen en kleineren hun cliënten. Ze nemen beslissingen, zonder inspraak van de cliënt. Ze tonen weinig begrip en hulpvaardigheid en stellen zich eerder controlerend op. Ze zien het als hun taak om de cliënt vooral in de gaten te houden. • Sommige advocaten hebben geen respect voor hun cliënt en het feit dat deze wel betaalt voor de diensten van de advocaat. ‘De advocaat wordt betaald voor zijn prestaties, hij mag dan ook wel vriendelijker zijn, meer uitleg geven en bereikbaar zijn. ‘ • Heel wat schuldbemiddelaars behandelen hun cliënt als een cijfer/ een dossier. Ze kijken niet naar de persoon achter de schulden. Ze focussen enkel op het betalen van de schulden en niet wat dat doet met de schuldenaar in kwestie. Echter deelnemers geven dat er grote verschillen zijn onderling. Mensen vragen zich af of ze toch niet een minimum aan kwaliteitseisen mogen verwachten want ‘Het is voor mensen al moeilijk genoeg om in schuldbemiddeling te gaan. Het maakt het alleen nog maar moeilijker als ze slecht worden behandeld’. Oplossingen • Advocaten zouden een verplichte opleiding moeten volgen om meer inzicht te krijgen in de leefwereld van hun cliënten, wat het betekent om in armoede te leven en welk verschil een paar euro’s kan maken. • Advocaten moeten de tijd nemen om de leefwereld van hun cliënten te leren kennen. Ze moet situatie per situatie bekijken (mensen zijn geen nummers) en kijken naar de persoon achter de centen. Hiervoor moeten geregeld ontmoetingen zijn tussen de cliënt en de advocaat. Zo kan er een goede verstandhouding worden gecreëerd en kan het inzicht bij de advocaten in de leefwereld van hun cliënten vergroot worden. • De keuze van schuldbemiddelaar moet bij de cliënt liggen.
15
Dienstverlening ‘Sabrina is onder de collectieve gegaan net voor de invoering van de euro. De collectieve loopt binnenkort af maar ze heeft schrik dat ze haar centen niet alleen kan beheren. Ze weet niet hoe ze met de euro’s omgaan. Kleine bedragen gaan nog wel, maar grote bedragen zeggen haar niks. Ze moest onder de collectieve immers niks zelf betalen of regelen. De advocaat deed alles voor haar.’ Problemen Volgende problemen werden door mensen in armoede gemeld: • Mensen hebben een slecht gevoel bij de manier van werken: het gaat over hun geld maar ze hebben geen inspraak. • Heel wat mensen hebben ook het gevoel ‘wij mogen enkel nog kijken en zelf niets doen.’ Er is een gebrek aan begeleiding. Dit leidt tot schrik want wat bij het einde van de collectieve schuldenregeling? Hoe ga ik dit ooit zelf moeten doen? Kan ik het wel? • Het leefgeld dat toegekend wordt door de advocaat- schuldbemiddelaar is in sommige gevallen veel te weinig. Ook houden sommigen geen rekening met extra’s (zoals sinterklaas, verjaardagen…) of onvoorzien kosten (gezondheidsproblemen), leefgeld wordt niet aangepast. • Ook zijn er advocaten die verzekeringen opzeggen, zoals familiale, hospitalisatie… Dat zou niet getolereerd mogen worden. Het is geen duurzame oplossing en als er iets gebeurt dan de cliënt vaak meer geld kwijt dan dat de verzekering in de eerste plaats kostte. • Advocaten schuiven het contact met hun cliënten door naar de maatschappelijke assistent. • Advocaten krijgen zonder specifieke opleiding de erkenning om te werken als schuldbemiddelaar. Er is veel verschil tussen deze bemiddelaars en bemiddelaars via het Vlaams centrum schuldbemiddeling. • Er is te weinig controle op advocaat- schuldbemiddelaar. 16
• De kostprijs van advocaat-schuldbemiddelaars verschilt sterk per regio. Toch was er ook een positieve noot. Een deelneemster vertelde heel tevreden te zijn over haar advocate: zij krijgt veel uitleg, regelmatig afschriften en daarbij persoonlijke uitleg en ze kan er met haar verhaal terecht. Nu ze stilaan uit de schulden geraakt verloopt ook het afbouwen vlot, om de 3 maanden was er netwerkoverleg waar de advocate steeds voldoende tijd voor nam. Ze had op vraag van het OCMW zelf naar deze advocate gevraagd in haar verzoekschrift. Oplossingen •
Mensen zouden meer inspraak moeten krijgen in wat er wel en niet betaald kan worden bvb. inzake extra’s als verjaardagen, sinterklaas of inzake verzekeringen…
•
De wetgeving rond schulden moet geoptimaliseerd worden want nu worden er mensenrechten geschonden. Er zou een wet moeten zijn om de schuldenaar te beschermen tijdens collectieve schuldenregeling zodat de menselijke waardigheid gegarandeerd wordt, dat mensenrechten en wetten nageleefd worden (bvb. inzake bepalen van leefgeld…)
• Er moet meer aandacht in de collectieve schuldenregeling gaan naar het begeleiden. Zo zouden cliënten gedurende de collectieve schuldenregeling geleidelijk meer verantwoordelijkheid moeten krijgen. Dit is belangrijk om ervoor te zorgen dat ze niet in een gat vallen na de collectieve schuldenregeling en opnieuw schulden beginnen op te bouwen. • OCMW of CAW kan eventueel rol spelen in het bieden van die ondersteuning en begeleiding in de collectieve schuldenregeling. Zo wordt de cliënt dan voorzien van een gecombineerde begeleiding tussen advocaat en OCMW en CAW. Advocaat houdt zich bezig met de schuldoverlast, OCMW of CAW met communicatie, informatie, begeleiding… •
Schuldbemiddeling zou kosteloos moeten zijn
•
Oprichten van een vorm van ombudsdienst waar mensen informatie kunnen verkrijgen maar waar ook de mogelijkheid wordt uitgelegd om een klacht in te dienen tegen je bemiddelaar.
17
•
Ook verenigingen kunnen volgens de deelnemers een rol spelen. Zij kunnen ook in gesprek gaan met de arbeidsrechters. Het is immers hun taak om het ‘menswaardige’ te bewaken.
Tot slot werd in deze werkgroep ook het belang van schuldpreventie benadrukt. Volgende aanbevelingen werden vooropgesteld: •
Het is belangrijk dat er op school voldoende aandacht wordt besteed om kinderen en jongeren te leren omgaan met geld.
•
Vorming voorzien voor mensen met geldproblemen om schulden en collectieve te voorkomen
•
Ook na de schuldbemiddeling, zouden mensen begeleiding moeten kunnen krijgen om te vermijden dat ze opnieuw in de schulden terecht komen.
18
Werkgroep 2: Gezin in schulden: de impact op kinderen Tijdens het schuldhulpverleningsproces wordt er niet altijd bij stilgestaan dat achter de persoon met schulden ook vaak een gezin schuilgaat. De ouders proberen er alles aan te doen om hun kinderen en jongeren niet te betrekken in hun moeilijkheden maar ook de zij worden slachtoffer van de schuldsituatie: het leefgeld wordt niet aangepast aan een opgroeiend kind en zijn veranderende behoeftes, jongeren met ouders in schulden krijgen geen toegang tot hun bankrekening, geen extra leefgeld voor speciale gelegenheden (verjaardag, kerstmis, …) … In deze werkgroep wilden we onderzoeken welke rol ouders en hulpverleners kunnen spelen zodat de schulden minder wegen op het kind. Eerst werd er in grote groep stilgestaan bij de vraag welke impact het hebben van schulden heeft op de kinderen. Daarna werden de deelnemers verdeeld in kleine groepjes om na te denken over op welke manieren ouders en schuldhulpverleners de negatieve impact op kinderen kunnen proberen beperken. Het verslag leest u hier.
Impact van schulden op kinderen De werkgroep wijst ons erop dat een eerste belangrijke gevolg van schulden is dat ouders hun kinderen moeten proberen te onderhouden met een beperkt budget. • ‘Een beperkt budget zorgt voor heel veel stress’. Zo zit iemand in de werkgroep met een beperkt pensioen en 2 volwassen kinderen die er mee van moeten leven. ‘Het is heel moeilijk om hen normaal te laten deelnemen aan de samenleving. Ze gaan beide naar de hogeschool. Het is moeilijk, maar lukt net door te wikken en wegen en creatief te zijn.’ Ouders geven aan erg creatief te zijn in het overleven met een klein budget, maar toch moeten hun kinderen soms bepaalde zaken missen: • Als je schulden hebt, moet je je kinderen veel ontzeggen, het is ook moeilijk. • ‘Het is erg frustrerend. Kinderen zien zoveel in de media wat ze graag zouden doen, maar vaak zijn er de middelen niet. Ik kan de kinderen niet alles geven wat ik zou willen.’ Het hebben van schulden gaat in het gezin ook gepaard met gevoelens van stress, frustratie, schaamte,… bij zowel ouders als kinderen. • ‘Alleenstaande ouders moeten vaak besparen op leefruimte als ze schulden hebben. Dat heeft een impact op hoe het gezin draait, hoe druk het wordt. Vaak zijn dat jonge mensen die nog op de wachtlijst staan voor een sociale woning. Ondertussen zijn er kinderen in een kleine ruimte’.
19
• ‘Mijn zoon ziet ook niets anders dan de voedselbanken, en hij zegt, ik zal dat ook moeten doen, want ik zit onder een bewindvoerder. Vroeger wou hij niet mee, hij vond dat erg vernederend. Als ouder vind je dat ook erg vernederend, je hebt een groot schuldgevoel. Wij willen liever rechten en informatie’. • ‘Het is moeilijk om de hulpverlening aan te vragen, en om er mee om te gaan. Telkens je iets extra nodig hebt moet je dat vragen, het is moeilijk om te gaan aankloppen.’ Ouders geven verder aan dat het hebben van schulden, ook hand in hand gaat met uitsluiting. Kinderen kunnen niet ten volle deelnemen aan het sociaal leven. • ‘De bewindvoerder geeft mij 50 euro de week. Mijn zoon heeft 40 euro de week. Hij kan ook niet gewoon deelnemen aan van alles, zijn sociaal contact is beperkt.’ • ‘Als je in een vereniging zit, besef je dat er veel mensen in de situatie zitten. Toch maakt dat je ook uitnodigingen afslaat, omdat je niet hetzelfde kan terug bieden, dat maakt je sociaal contact erg beperkt. ‘ • ‘De buitenwereld, de school kan bikkelhard zijn voor de kinderen. Al van de eerste klas worden de kinderen geviseerd. Mijn kind werd gepest en kreeg zelf slaag tot het in therapie moest. Onze kinderen zien er anders uit. Wij hebben niet de middelen voor bepaalde kledij. En je nodigt geen vriendjes uit in een te kleine woning.’ • Jij en je kinderen worden automatisch uitgesloten uit de maatschappij. Je wordt niet aanvaard.
Doorheen de verschillende uitspraken, zie je ook dat ouders worstelen met schuldgevoelens tav hun kinderen. Het hebben van schulden, heeft dus ook een impact op de ouder-kindrelatie. Onderstaande uitspraak illustreert dit perfect. • ‘Ik zit onder collectieve schuldenregeling. Ik krijg 200 euro per maand om alles van te doen. Dit is heel weinig. Ik wil wel eens kennismaken met cultuur, de kinderen willen iets afprinten, vervoer is een hele hap uit het budget, … Het beperkt je enorm. De kinderen zijn graag bij mij. Maar hun papa heeft meer financiële middelen, dus ga ik misschien mijn kinderen minder bij mij hebben of ze verliezen. Hij kan hen veel meer bieden. Het heeft een effect op mijn relatie met mijn kinderen en het hoederecht. Dat is erg ingrijpend.’
Aandachtspunten voor hulpverleners Doorheen het gesprek werden heel wat verwachtingen naar de hulpverlener geformuleerd: • Hulpverleners moeten je op een menselijke manier behandelen. Ze moeten achter de persoon kijken en luisteren. Je mag geen nummertje zijn. Ze mogen je de schuld niet geven en begrijpen dat hulp vragen moeilijk is voor mensen in armoede.
20
• Je bent erg afhankelijk van de sociaal assistent die je hebt. En het verschilt per OCMW. Hulpverleners zouden allemaal op dezelfde manier de mensen volledig moeten informeren. Je moet als ouder zelf ook mondig zijn, je eigen rechten kennen om ernaar te kunnen vragen. • Een hulpverlener moet ook regelmatig met je praten over je financiële situatie, mee opvolgen en voldoende informatie geven. • Een ervaringsdeskundige is een goede hulpverlener. Iemand die vroeger zelf in armoede heeft geleefd. Die zegt niet ‘ocharme’ en ziet ook dat het niet enkel over de centen gaat, maar het ook vanbinnen zit. Een hulpverlener moet de noden kunnen herkennen uit de verhalen en in kaart brengen. • Een hulpverlener mag niet doen wat je zelf kan. Dat wil je zelf doen. Sommige hulpverleners bemoeien zich ook met de kinderen van ouders met schulden: • ‘Mijn leven verloopt altijd in schulden, uit schulden, in schulden, … Door een faillissement heb ik mijn kinderen altijd geleerd, ze kregen zakgeld. Als ze bijvoorbeeld een boekentas van Kipling wilden, moesten ze er zelf voor sparen, er iets voor doen. Nu werken mijn kinderen ook voor wat ze nodig hebben. Als je naar het OCMW gaat en ze zien dat er een kind is die een vakantiejob doet, zijn ze geneigd om te zeggen: ‘Kunnen die niet bijspringen?’ Dat vind ik verschrikkelijk. Zij moeten daar ook ettelijke maanden mee doen. • Vaak heb ik het gevoel dat die hulpverleners erg weinig ervaring hebben, erg jong zijn. En die moeten zeggen wat ik met mijn kinderen die bijna even oud zijn moet doen. Dan denk ik: ‘Snotneus, waar moei jij je mee?’ Iemand die zelf kinderen heeft, weet meer waarover ze praat. Iemand met levenservaring en empathie. • ‘Hulpverleners zeggen dat als je kinderen hebt dat je die ook zakgeld moet geven. Wij doen dat nu ook. Als het niet gaat, vraagt mijn zoon erachter. Ze zeggen dat je kinderen met geld moet leren omgaan. Maar wat is zakgeld? De hulpverleners zeggen als het kind 7 jaar is dan 7 euro zakgeld.’
Tips voor de hulpverleners • Meer tijd maken zodat ze het hele verhaal kennen. Voor kennismaking, goede dialoog en menselijk met elkaar om te gaan (niet als nummertje). • Kijken naar de persoon achter de schulden, die het leven leidt en welke impact de schulden hebben op hem.
21
• Met speciale gelegenheden iets extra toelaten voor zowel de kinderen als kleinkinderen • Recht op inzage respecteren en transparant werken • Moet rekening houden met de wettelijke regels
Tips voor de ouders Mensen in armoede gaven ook enkele adviezen naar ouders met schulden zelf, dit over de opvoeding en onderhoud van de kinderen, over het omgaan met de schulden en ook met de hulpverlening: • Als ouder moet je erop toezien dat kinderen beleg tussen de boterham hebben, maar ook dat ze sociale contacten hebben. Ook dat laatste is belangrijk en bepaalt hun toekomst. • Eerlijk zijn tegenover je kinderen. Belofte maakt schuld. Beloof niets wat je niet kan waarmaken. • Je moet kinderen leren sparen, maar ook leren uitgeven op een verstandige manier. • Vermijd schulden. Laat je niet vangen door de media en verkoopstechnieken. Laat je niet verleiden. • Geef niet op, wees positief. • Raadpleeg verschillend infobronnen bij verschillende hulpverleningsinstanties over rechten, premies, … en eis de rechten waar je voor in aanmerking komt, zoveel mogelijk op. Je hebt soms meer recht op, dan je denkt. • Durf je grenzen afbakenen voor jou en je gezin ten opzichte van de hulpverlener: tot hier en niet verder.
22
Werkgroep 3: Wat moet goede begeleiding zijn en wie moet dit doen? Het aanbod in de schuldhulpverlening is heel divers: je hebt budgetbeheer, budgetbegeleiding, collectieve schuldenregeling…. Het uiteindelijk doel zou moeten zijn: mensen schuldenvrij maken en/ of houden en hen in staat stellen hun budget zelf te beheren. Echter vaak zijn er problemen met de begeleiding van mensen met geldproblemen of schulden. Zo zijn er: • Lange wachtlijsten • Eerder geldbeheer dan budgetbegeleiding • Mensen worden pas geholpen wanneer ze echt in de schulden zitten en er niet meer uit geraken • … Het uiteindelijk doel zou moeten zijn: mensen schuldenvrij maken en/ of houden en hen in staat stellen hun budget zelf te beheren. In kleine groepjes werd er over volgende vragen gebrainstormd: Hoe ziet voor jouw goede begeleiding eruit? Wat voor ondersteuning hebben mensen met schulden of geldproblemen nodig opdat ze hun geld zelf kunnen beheren? Wanneer spreek je van goede begeleiding? Welke initiatieven bestaan al of zijn er nodig? Vervolgens werd in grote groep de kenmerken van goede begeleiding geïnventariseerd. In wat volgt, hoort u bedenkingen, verwachtingen en aanbevelingen van mensen in armoede.
Problemen in begeleiding De werkgroep bevestigde de problemen in de schuldhulpverlening en de collectieve schuldenregeling, onder meer: •
Mensen met schulden zien hun ‘begeleider’ amper : ‘Ik heb hem nog nooit gezien, alleen zijn secretaresse’.
•
Mensen met schulden krijgen geen uitleg of overzicht over hun eigen geld: ‘Ik weet zelf niet hoe veel er op mijn spaarboekje staat. Ik weet niet wat betaald is en wat ik heb’. ‘Ik kreeg geen uitleg. Klant moet gewoon betalen en zwijgen. Er is geen periode op het afbetalingplan gezet, ook niet duidelijk wanneer de klant zijn leefgeld zou krijgen.’ ‘Je krijgt hele korte lompe antwoorden als je iets vraagt. Ze willen geen uitleg geven’ 23
Voorwaarden voor goede begeleiding De verwachtingen van mensen in armoede tav de begeleiding zijn zeer duidelijk: 1.
2.
3.
Begeleiding moet menselijk zijn •
De begeleiding moet leefbaar blijven. Er mag niet uitsluitend gefixeerd worden op de afbetaling. Mensen vragen dat de begeleiders ook kijken naar de cliënt als een individu met eigen behoeftes, als een mens.
•
De begeleiding moet op maat gebeuren, men moet rekening houden met het individu en zijn behoeftes
•
Er moet wat ademruimte gegeven worden aan de cliënt, voor eten, maar ook eens voor iets extra. Zeker als het op lange termijn is, moet het doenbaar blijven.
•
De begeleiding moet niet alleen helpen met het beheren van uw budget of afbetalen van schulden maar de cliënt ook beschermen en zijn/haar rechten verdedigen. Zo is bvb het inkomen waar sommige mensen mee moeten overleven in sommige gevallen gewoon veel te laag. Begeleiders moet dit dan erkennen en signaleren. Ook moeten ze mensen helpen met hun bekomen van bepaalde rechten (bvb omniostatuut, studiebeurs…)
•
Het gebeurt dat betalingen bij een advocaat-schuldbemiddelaar of maatschappelijk werker blijven liggen . Wie is dan verantwoordelijk voor deze laattijdige betaling, waar dikwijls extra kosten komen bij kijken ?
De cliënt moet inspraak hebben in de begeleiding •
De cliënt moet zelf het tijdstip en de manier van hulp kunnen bepalen. Er is begeleiding op maat nodig.
•
De cliënt zou beslissingsrecht moeten behouden, moet eigen verantwoordelijkheid behouden. Mensen zouden in overleg met de bemiddelaar toch een zekere keuzevrijheid moeten hebben.
•
De cliënt moet zelf de baas zijn over zijn geld en zelf zijn prioriteiten kunnen bepalen. Nu beslissen de bemiddelaars in sommige gevallen voor de cliënt, terwijl ze andere normen of prioriteiten hebben of niet weten wat de cliënt belangrijk vindt.
•
Mensen moeten ook au serieux genomen worden door begeleiding
Begeleiding moet zoeken naar oplossingen en mensen helpen ipv controleren en beschuldigen
24
• Beschuldig mensen niet maar help hen om de situatie aan te pakken • De begeleiding moet positief ingesteld zijn. pv alleen te kijken naar wat er allemaal fout is gegaan in het verleden, moet de begeleider eerder kijken naar de huidige stand van zaken en moet hij zich richten op de toekomst en de vraag ‘hoe gaan we dit oplossen’, ook op lange termijn. Daarbij moet de begeleiding uitgaan van de sterktes van mensen in armoede en niet hun tekorten. • Motivatie is heel belangrijk element in de begeleiding, je moet de mensen een toekomstperspectief geven: waar staan we nu en wat kan het nog worden. • De begeleiding moet er rekening mee houden dat mensen met schulden met problemen en spanningen zitten, je kunt niet verwachten dat ze het allemaal ineens snappen en onthouden. Alles moet voldoende herhaald worden, zonder verwijten van ‘ik heb het gezegd, je had het moeten weten’ • Mensen moeten in de begeleiding blijven kansen krijgen. Als mensen afhaken, moeten ze altijd mogen terugkomen.
4.
Begeleiding impliceert mensen ook informeren, uitleg geven… • Van in het begin moet duidelijk zijn hoe de begeleiding gaat gebeuren, hoe men dit gaat aanpakken en welke richting men stap voor stap zal uitgaan. Ook moet er duidelijkheid zijn over wat men mag verwachten: ‘Het is niet fijn, maar het zal wel lukken als je dat en dat doet en als je het zo aanpakt.’ De begeleiders moeten ook nagaan of alles duidelijk is. • Er moet ook voldoende informatie geboden worden over de rechten en plichten van cliënt en begeleider. Waar de cliënt terecht kan, of hij zijn eigen dossier mag inkijken, … • Ook tijdens de begeleiding, moet er een goede communicatie zijn. Mensen moeten om de zoveel maanden een overzicht krijgen in duidelijke verstaanbare taal, moeten weten waar het geld naartoe gaat…. • Begeleider moet eveneens bereikbaar en rechtstreeks aanspreekbaar zijn. Dit is nu vaak niet het geval: ‘ik heb soms vragen, maar die mens komt ene keer in de week 2 minuten binnen, tegen dat ik weet wat ik moet vragen, is hij weer weg.’ Of soms is overleg enkel mogelijk via een omweg langs de sociale assistent. • Cliënt moet zelf geïnformeerde beslissingen kunnen nemen, het is de taak van de begeleider om te wijzen op de gevolgen van bepaalde beslissingen, van bepaalde keuzes…
25
•
Ook alle goede berichten moeten doorgegeven worden
• Mensen vragen ook openheid. De begeleiding mag niets doen achter de rug van de cliënt.
5.
Geleidelijkheid van begeleiding • De begeleiding mag niet enkel werken in het hier en nu. Ze moeten de persoon ook hulp bieden op lange termijn. • Begeleiding moet werken in functie van weerbaarheid, de mensen mogen niet afhankelijk gemaakt worden (van systemen) • Je zou tijdens de begeleiding al de kans moeten krijgen om een beetje te oefenen, om dingen zelf te doen. Dit is niet altijd het geval: o Iemand zit al 11 jaar in begeleiding en zou heel graag al zelf één en ander beginnen doen, maar dat kan niet. En als het gedaan is, dan kun je nog niets. ‘Ze laten mij niets doen omdat ze denken dat ik alles ga kopen wat ik zie, maar als ze het niet proberen dan weten ze het niet hé.’ o Iemand zit niet vrijwillig in budgetbegeleiding: ‘ik dronk in de tijd nog al eens iets, en de familie zei van ‘ofwel steken we uw vrouw in een oudmanhuis, ofwel ga je in budgetbeheer’. En als ik nu eens vraag om zelf een stuk te beheren, terwijl die begeleiding er nog is, dreigen ze meteen met een bewindvoerder, wat ik natuurlijk helemaal niet wil’. • Een doel moet vooropgesteld worden, en stap voor stap moet men in die goede richting gaan, zodat het haalbaar wordt voor de cliënt. Begeleiding is mensen moed geven en hen naar dat doel laten toeleven, zodat het achter de rug zal zijn. • Nazorg is essentieel wanneer de begeleiding gestopt is, om te zien of het lukt
6.
Praktisch tips inzake begeleiding • Begeleiders moeten naar de mensen met schulden toe gaan. Ze moeten outreachend/vindplaatsgericht werken. • Er mag maar maximaal één begeleider voor één gezin zijn want zo is er het voorbeeld: ‘Een echtgenote heeft een andere budgetbegeleider van dezelfde dienst, omdat ze in een rolstoel zit, maar dat is toch gekkenwerk.’
26
• Je zou een paar keuzes in begeleiders moeten hebben, zodat je een begeleider kunt hebben met wie het klikt want : ‘de ene begeleider is de andere niet. De ene geef je 10 op 10 en den andere is gebuisd en krijgt maar 3 op 10’. • In Eeklo heeft men een werkgroep rond het OCMW, waar iedereen zijn mening kan geven, en daardoor kunnen ze inpikken op de vragen van de mensen. Het OCMW weet wat we willen en het gaat na of het er iets aan kan doen. De werkgroep heeft dus een inbreng in de werking van het OCMW. belang van een werkgroep die in dialoog kan gaan. De mensen staan ook niet alleen met hun probleem. Zo getuigt een mens in armoede van Eeklo: Ik heb al ervaring met 3 begeleiders van het ocmw, en dat zijn 3 positieve ervaringen, omdat die begeleiders begrip hebben, wat ook een beetje ligt aan die werkgroep OCMW en de manier van werken van dat ocmw • De begeleiding moet een beheerbaar aantal dossiers hebben. Begeleiders hebben nu soms veel te veel dossiers (verplicht): ‘als je 150 dossiers hebt, is het veel moeilijker om begripvol te zijn en tijd te nemen voor de mensen.’
Aanbevelingen: Inzetten op schuldpreventie Er moet ingezet worden op preventie van schulden. Zo gaat ook de dossierlast van begeleiders naar beneden, want niet zoveel mensen zouden in de schulden geraken. Volgende actiepunten worden in het licht hiervan naar voren geschoven: •
•
•
minimumuitkeringen moeten omhoog (anders heeft het geen zin: een kei kun je niet stropen). Mensen in armoede maken schulden, juist omwille van een structureel tekort aan inkomen De eindtermen zouden zo aangepast moeten worden dat de jongeren op hun 18e zelfstandig zouden kunnen wonen. Zo zou iedereen moeten leren om belangrijke papieren in te vullen, te sorteren, … Ook het omgaan met het huishouden allerhande zou hierbij moeten zitten. Financiële educatie komt vanaf september in de vakoverschrijdende eindtermen. Er moet preventief gewerkt worden naar de jeugd.
Verbeteren van organisatiestructuur in schuldhulpverlening De organisatiestructuur van de begeleiders moet er op ingesteld zijn om goed te kunnen werken. Er moet een efficiënte organisatie van begeleiding georganiseerd worden •
Een “geïntegreerde hulpverlening” is nodig. De maatschappelijk werkers, de budgetbegeleiders en eventuele vrijwilligers zouden van elkaars werking op de hoogte moeten zijn en hun werk op elkaar moeten afstemmen.
27
•
Meer middelen voor schuldhulpverlening zodat de dossierlast van begeleiders verlaagd wordt en men meer tijd en kwaliteit kan bieden.
•
In alle vormen van schuldhulpverlening moeten cliënten van in het begin tot het einde een kwaliteitsvolle begeleiding kunnen krijgen. Dit gevolgd door nazorg, wanneer de mensen terug op eigen benen moeten gaan staan. Onder kwaliteit verstaan we: een automatische toekenning van rechten (zoals bv. omnio-statuut), een goede communicatie tussen de cliënt en de hulpverlener, ‘samen’ dingen bekijken, kleine doelen stellen in de begeleiding.
•
Individuele begeleiding moet aangevuld worden met groepsbegeleiding (ondersteuning van elkaar kan ook helpen, niet enkel de sociale dienst)
•
Inschakeling van opgeleide ervaringsdeskundige in armoede en sociale uitsluiting binnen diensten van schuldhulpverlening.
•
Belang van een loketfunctie, die een goed zicht op de situatie heeft en die mee de verschillende stappen zet met de cliënt.
Versterking positie cliënt •
Cliënt moet een keuzemogelijkheid hebben wat betreft de begeleider.
•
De rechten en plichten van cliënt en begeleider moeten bekend gemaakt worden zonder hier achter te moeten vragen.
•
De cliënt moet meer inspraak krijgen in de begeleiding (in het bepalen van leefgeld, in het bepalen van het stappenplan…) en dit moet vastgelegd worden.
•
Er moet duidelijkheid gecreëerd worden over wat er juist onder ‘leefgeld’ valt: hoeveel en hoelang.
•
Er moet een maximale periode van begeleiding voorzien worden (mensen mogen niet aan het lijntje gehouden worden).
•
De begeleider moet ook in zijn takenpakket hebben dat het zijn cliënt moet beschermen en helpen in het bekomen van zijn rechten.
•
Gezondheidskosten moeten voorrang krijgen om betaald te kunnen worden .
Hulp-/ dienstverlening van begeleiders •
Advocaten die aan collectieve schuldenregeling willen doen, dienen hier een verplichte bijscholing voor te volgen zodat ze kennis hebben van de wetgeving en 28
rechten van mensen in armoede, zodat ze inzicht hebben in de armoedeproblematiek, zodat ze leren wat een kwaliteitsvolle begeleiding moet omvatten. • Het voorzien van betaalbare bijscholing voor alle begeleiders in schuldhulpverlening waar men ervaring kan uitwisselen, inzicht kan opdoen in hoe je moet begeleiden, je kennis kan bijschaven van relevante wetgeving en rechten van cliënten, … • Een opleiding inzake armoede zou voor alle beroepen die met armoede te maken hebben, verplicht in curriculum moeten opgenomen worden. • Er zou verplichte vorming voor maatschappelijk werkers moeten zijn over armoede. Binnen deze vorming zou het onderdeel communicatie zeker niet mogen ontbreken. •
In die opleidingen, vormingen, bijscholingen moet het gaan over: o
kennis over de verschillende vormen van schuldhulpverlening, over de valkuilen en knelpunten in de schuldenproblematiek ( bvb gevaren van leningen/kredieten; structureel tekort aan inkomen… ), over de wetgeving ( bv schulden die onterecht werden aangerekend, of vervallen moeten niet meer afbetaald worden) en rechten van mensen met schulden, over leefwereld van mensen in armoede…
o
communicatie: Een goede begeleiding communiceert snel, duidelijk, herhaaldelijk, positief, via zowel het geregeld aanbieden van een overzicht maar ook via rechtstreekse ontmoetingen. Daarbij dient de begeleiding ook op geregelde tijdstippen bereikbaar te zijn (voor vragen..)
o
op maat werken en in samenspraak met de cliënt. Een goede begeleiding stimuleert de weerbaarheid van de cliënt en helpt de cliënt geleidelijk zijn eigen verantwoordelijkheid op te nemen. Deze durft consequenties van keuzes door te praten (dat er gevolgen kunnen zijn).
29
Werkgroep 4: Niemand kiest ervoor arm te zijn Heel wat mensen in diepe schulden moeten met weinig leefgeld zien te overleven. Via eigenhandig geschreven brieven getuigden enkele mensen uit de Truiense vereniging ‘OnderOns’ i.s.m. VormingPlus over hun verlangens en dromen ondanks hun moeilijke levenssituatie. Daarna werd iedereen in kleine werkgroepjes verdeeld en werden twee vragen besproken. Welke getuigenis sprak u aan en herkent u zich hierin? … Wat zijn mogelijke oplossingen voor besproken problemen? Wat zijn mogelijke aanbevelingen?
‘Wat blijft je bij?’ •
‘In het begin sta je er zo alleen voor. Ik wil het zelf oplossen en dan begint pas de miserie’.
•
‘wat bij blijft is de vraag naar welke rechten ik nog heb’
•
‘Er is geen flexibiliteit van het budgetbeheer naar bepaalde veranderingen in het leven toe. Eén keer afspraken zijn gemaakt valt daar niets meer aan te veranderen. Dat je ondertussen door bepaalde gebeurtenissen eens iets extra’s nodig hebt, valt in dovemansoren’.
•
‘wat sterk bij blijft is de frustratie maarmee de mensen zitten’.
•
‘de keuze van een advocaat is niet echt een keuze’.
Voorstellen en mogelijke oplossingen Voorkom schulden: -
Doe iets aan agressieve verkopen en frauduleuze verkopen door bv banken, gsmoperatoren en energiebedrijven…. Firma’s of verkopers moeten daarbij ook verantwoordelijk kunnen gesteld worden (nu lachen zij in het vuistje).
-
Wetgeving op reclame moet verstrengd worden. Er bestaan weinig of geen beperkingen. Ook meer duidelijkheid scheppen.
-
Controleer of banken niet te veel leningen verstrekken.
-
Als een lening of een verkoop gebeurt op een agressieve of zelfs illegale manier, moet de schuld vervallen. De firma moet de schuld dan op zich nemen. Eventueel zelfs een straf er bovenop leggen aan dit soort verkopers.
30
-
Invoeren van verjaringstermijnen voor het inlossen van schulden (via deurwaarder ea) en verkorten van verjaringstermijnen, bv. 1 jaar.
-
Minister van gezondheid en de minister van welzijn moeten meer samenwerken om ook mensen te versterken in het leren omgaan met prikkels en reclame.
-
Verplichte lessen over het dagelijks leven in het onderwijs. Mensen met schulden laten getuigen.
-
Minimumbudgetten zijn te laag, moeten opgetrokken worden
-
Automatisch toekennen van rechten
-
Samenleving heeft ook plichten. Bvb. bij mensen die in de problemen komen door fouten van anderen, oa te laat uitbetalen van kindergeld, de dop …
Menswaardigheid van schuldhulpverlening en regeling dient gegarandeerd worden -
Garandeer een menswaardig leven.
-
Pak niet alles af van de mensen. Leer de persoon achter de schulden kennen. Hou daarbij rekening met hun wensen, behoeften… en zorg ervoor dat mensen hun zelfrespect, eigenwaarde en zelfvertrouwen kunnen behouden.
-
OCMW’s nemen het te gemakkelijk over. Geef mensen de kans om mee te denken over hun situatie en om bij te leren. ‘ik zag zelf mijn schulden minder.’ Zorg dat mensen vat krijgen op hun situatie en neem het niet zomaar over. De werkgroep begrijpt wel waarom OCMW’s dat doen. Ze hebben immers te weinig personeel, daarom vragen we dat er meer personeel voor begeleiding vrij gemaakt wordt.
Verbeter de procedures van collectieve schuldenregeling en schuldhulpverlening -
Voorzien van leesbare versie van de wetgeving. Zeker ook leesbare brieven van advocaten.
-
Duidelijke informatie over de mogelijkheden, communicatie op verstaanbare manier.
-
Meer tussentijdse overzichten, zeker van advocaten: Hoeveel moet nog betaald worden? Hoelang nog? Wat is er al betaald?
-
Meer contacten met advocaat schuldbemiddelaars.
31
-
Een minimum aan bereikbaarheid van advocaat- schuldbemiddelaars moet verzekerd zijn voor cliënt.
-
Cliënt moet begeleider kunnen kiezen. Het moet klikken
Andere -
Te hoge commissielonen. Eventueel schuldbemiddeling = gratis hulpverlening of de commissielonen van advocaat-schuldbemiddelaars laten betalen door pro-deo.
-
Per gemeente moet er één centraal infopunt voorzien worden. Dit kan gekoppeld worden aan justitiehuizen, wetwinkel (dan wel gratis ipv 15euro) of sociaal huis..
32
Terugkoppelingsmoment & Panelgesprek In de namiddag kwamen alle deelnemers weer samen in de grote aula en werden de belangrijkste conclusies uit elke werkgroep gepresenteerd.
Hierna vroegen we een panel hierop te reageren. Het panel bestond uit: Sara Waelbers, juriste bij CAW Metropool, Dominique Bocklandt, advocaat- schuldbemiddelaar en Ans Thewis, schuldhulpverlener bij OCMW St-Truiden. Het gesprek werd in tandem geleid door Hilde van Centrum Kauwenberg en Maryse van Onder Ons.
33
Actiemoment De dialoogdag werd afgesloten met een actiemoment. Vanuit ‘de Stroming’ vertrokken alle deelnemers, met hun eisen in de kijker, naar de Groenplaats.
Op de Groenplaats werd een kijk achter de schermen gegeven van het leven van een alleenstaande moeder met schulden: Janine is 37 jaar . Ze woont alleen met haar drie kinderen in de stad in een veel te vochtig, veel te klein en bovenal veel te duur huurappartementje . Ze staat al enkele jaren op de wachtlijst voor een sociale woning . Janine heeft een werkloosheidsvergoeding , en werkt van tijd tot tijd via een interimkantoor met dienstencheques . Haar dochter Stefanie is 14 jaar , haar zoon Timothy 8 en baby Jeremy 9 maanden . De ex-man van Janine had heel wat schulden opgelopen bij de belastingen. Vermits hij geen adres heeft en de schulden dateren van de tijd dat Janine nog getrouwd was , weten de deurwaarders vooral haar te vinden als het gaat over het betalen van de achterstallige belastingschulden .
Terwijl dit werd voorgelezen, vielen de eerste brieven van de belastingen door de deur. Janine neemt de brieven één voor één , doet ze open, leest ze en klasseert ze in een kaft ‘wachten met betalen’. Doorheen het verhaal, komen meer en meer rekeningen binnen, kloppen verschillende schuldeisers aan de deur en stapelen de schulden zich op. Door de vochtproblemen in haar huurwoning heeft baby Jeremy
34
heel wat problemen met zijn luchtwegen. Hij is de afgelopen maanden al verschillende keren opgenomen in het ziekenhuis met ademhalingsproblemen. Hij neemt dure medicatie en moet veel op controle bij de dokter. Timothy draagt van kleinsaf een bri . Hij is dringend toe aan aanpassing van zijn glazen en ook van zijn montuur, want dat is te klein geworden. Janine wordt moedeloos van alle problemen. Ze staat er alleen voor. Ze kan bij niemand terecht en ze schaamt zich voor haar problemen. Het was een koude winter en isolatie is er amper. De eindafrekening van gas en electriciteit viel vorige week in de bus Janine staat al wat achter met betalen van de tussentijdse rekeningen en dit is een heel pak dat er bijkomt. Ze heeft al wel eens een budget meter gehad in het verleden en dat wil ze liever niet meer. De vroegere buurvrouw van Janine, Peggy, had ook zoveel rekeningen en problemen. Ze heeft een advocaat genomen en is in collectieve gegaan. Misschien moest ze dat ook maar overwegen? Maar Peggy was er helemaal niet over te spreken. Ze vond dat ze moest bedelen voor haar geld en dat ze met veel te weinig geld moest toekomen. Geen optie dus … Door al die rekeningen is de huur wat blijven liggen. Ze heeft de huisbaas al een paar keer aan de deur gehad. Waar moet ze naartoe als ze nu op straat wordt gezet? Stefanie heeft gespaard voor een GSM. Janine koos er samen met haar één uit in de winkel. Ze lieten zich ompraten door een verkoper om toch zeker een abonnement te nemen. Dat zou zoveel voordeliger uitkomen! Daar had ze al dik spijt van. De rekeningen zijn torenhoog en Stefanie is overgeschakeld op een kaart, maar de schulden van het abonnement zijn nog lang niet afbetaald. Misschien moet Janine overwegen om naar het OCMW te stappen en budgetbeheer te vragen? Janine stond deze morgen op en zag een grote plas onder haar ijskast. Lap, ijskast kapot . Waarvan gaat ze in godsnaam nog een nieuwe ijskast kopen? Ze ziet het niet meer zitten. Ze kan het niet meer aan. Hoe hard ze ook probeert, het lijkt als water naar de zee brengen …
Na dit verhaal, volgde deze toespraak: Zoals Janine, zijn er vele mannen en vrouwen in Vlaanderen, Brussel , Wallonië. Mensen met schulden, schulden die nieuwe schulden genereren en elke dag moeten overleven met weinig . De laatste jaren werden er vele initiatieven genomen rond schuldhulpverlening . Budgetbeheer, budgetbegeleiding bij OCMW en CAW , collectieve schuldenregeling via schuldbemiddelaars . Maar ze
35
zijn niet altijd voor iedereen even vlot toegankelijk, er zijn wachtlijsten, er is weinig tijd voor gepaste begeleiding en ze blijken niet altijd het gewenste resultaat te hebben . Daarom vragen wij: -
-
-
-
Duidelijke informatie op maat van onze rechten en plichten ivm schulden Een menselijke aanpak door schuldbemiddelaars : zie de mens en zijn situatie achter het schuldendossier en handel er naar , geef verplichte vorming aan alle schuldbemiddelaars over de leefsituatie van mensen in armoede . Een menswaardig budget . Actief betrokken worden in de procedures : leesbare overzichten krijgen van afbetalingen, leefgeld bepalen, overleg bij wijziging van leefsituaties en vragen kunnen stellen Put de rechten op inkomsten uit : automatische toekenning van rechten en oog hebben als schuldbemiddelaar voor de kant van de te verkrijgen inkomsten en toelagen . Overheid: werk samen en overleg , trek voldoende budget uit om al het voorgaande mogelijk te maken .
Het is belangrijk voor onze toekomst en die van onze kinderen !!! STOP SCHULDEN NU! STOP SCHULDEN NU ! STOP SCHULDEN NU! De eisen werden tot slot met veel animo, applaus en gefluit gesteund door de deelnemers.
36
Beleidsaanbevelingen 1. Duidelijke informatie op maat van onze rechten en plichten in het schuldhulpverleningsproces 2. Een menselijke aanpak door schuldbemiddelaars : - zie de mens en zijn situatie achter het schuldendossier en handel er naar - geef verplichte vorming aan alle schuldbemiddelaars over de leefsituatie van mensen in armoede 3. Actief betrokken worden in de procedures: - automatisch leesbare en regelmatige overzichten krijgen van afbetalingen - een menswaardig leefgeld bepalen - overleg bij wijziging van leefsituaties - vragen kunnen stellen 4. Begeleid mensen tot zelfstandig beheer van hun geld 5. Rechten op inkomsten uitputten - automatische toekenning van rechten - oog hebben als schuldbemiddelaar voor de kant van de te verkrijgen inkomsten en toelagen . - betwisten van onrechtvaardige schulden 6. Vervangingsinkomens optrekken zodat ze boven de Europese armoededrempel komen.
7. Overheid, werk samen en overleg . Trek voldoende budget uit om al het voorgaande mogelijk te maken .
37
Slot Het dialoogmoment Stop Schulden Nu had als doel een dialoog op te starten tussen mensen in armoede, die niet zelden kampen met schulden en hulpverleners en advocaten in de schuldhulpverlening. Het resultaat ervan kon u lezen in dit verslag. Er zijn heel wat knelpunten en gebreken in de schuldhulpverlening aangekaart, maar er werd ook een lijst van verwachtingen, oplossingen en adviezen geformuleerd. De bal ligt nu in het kamp van de overheid. We hopen ten volle dat onze inventarisatie van noden, wensen en actiepunten wordt gebruikt om de schuldenproblematiek effectief te bestrijden en de schuldhulpverlening uit te breiden en te optimaliseren. De nood is immers hoog. Het grote aantal inschrijvingen voor ons dialoogmoment ‘Stop Schulden Nu’ van zowel mensen in armoede als professionals in de schuldhulpverlening bewijzen dat onder meer. Meer dan 250 inschrijvingen stroomden binnen (veel meer dan onze voorziene capaciteit) en maar liefst 150 deelnemers waren van de partij. Centrum Kauwenberg, Onder Ons en De Springplank danken graag alle verenigingen, organisaties en de verschillende werkers uit de schuldhulpverlening voor hun aanwezigheid: Dank aan alle lokale verenigingen, die erbij konden zijn: APGA (Antwerpen), Centrum Kauwenberg (Antwerpen), De Fakkel (Herentals), De Springplank (Sint-Niklaas), De Zuidpoort (Gent), Onder Ons (Sint-Truiden), Ons Huis (Mol), Open Huis PSC (Antwerpen), PWO Wetteren, Recht-Op Borgerhout (Antwerpen), Recht-Op Kiel (Antwerpen), , T’Hope (Roeselare), ’t Kringske (Izegem), ’t Lampeke (Leuven), Vlaams Netwerk, Welzijnsschakels Puurs, Wieder (Brugge), Wijkcentrum De Kring (Eeklo). Ook willen we graag alle externen bedanken voor hun aanwezigheid en hun luisterbereidheid. Dank aan de advocaat-schuldbemiddelaars Domique Bockland & Wim Smits, ACW Visie, Brandpunt 23, CAW Metropool, CAW Stimulans Kortrijk en Menen, De Link Hasselt, Gezinsbond, Koning Boudewijnstichting, Ministerie van Welzijn, OCMW Antwerpen, Oudenaarde, Puurs, Sint-Truiden en Wuustwezel, Stad Antwerpen, Sociaal Huis Herent, Verbruikersateljee, Vlaams Centrum Schuldbemiddeling en Vormingplus.
38
Bijlage 1: Uitnodiging
39
40
Bijlage 2: Deelnemersmap - Eisenpakket
41
Bijlage 3: Deelnemersmap - Deelnemerslijst Deelnemerslijst 'Stop Schulden Nu' Verenigingen APGA Centrum Kauwenberg (Antwerpen) De Fakkel (Herentals) De Springplank (Sint-Niklaas) Den Durpel (Sint-Niklaas) Onder Ons (Sint-Truiden) Ons Huis (Mol) Open Huis PSC (Antwerpen) PWO-wetteren Recht-Op Borgerhout Recht-Op Kiel t Hope (Roeselare) t Kringske (Izegem) t Lampeke (Leuven) Vlaams Netwerk van verenigingen waar armen het woord nemen Welzijnsschakel (Puurs vzw) Wieder (Brugge) Wijkcentrum De Kring (Eeklo)
Organisatie Advocaat-schuldbemiddelaar Advocaat-schuldbemiddelaar Belgische Netwerk Armoedebestrijding CAW Metropool CAW Metropool CAW Metropool CAW Regio Leuven – Inloopcentrum De Meander CAW Stimulans Kortrijk CAW Stimulans Menen Departement Welzijn, Volksgezondheid en Gezin Departement Welzijn, Volksgezondheid en Gezin Cursisten ervaringsdeskundigen kansarmoede (Hasselt) Gezinsbond Kabinet Vlaamse minister van Armoedebestrijding KHKempen Koning Boudewijnstichting OCMW Antwerpen OCMW Oudenaarde OCMW Puurs OCMW Sint-Truiden OCMW Sint-Truiden OCMW Wuustwezel Referentin Fachbereich Soziales Sociaal Huis Herent SP.A Studiedienst Verbruikersateljee Vlaams Centrum Schuldbemiddeling Vlaams Centrum Schuldbemiddeling Vlaams Netwerk (voorzitter) Vrederechter
Dominique Bocklandt Wim Smits Paul Vaernewyck Lieve Van Bauwel Tine Wtterwulghe Sara Waelbers Sarah Jacques Frank Van den Branden Koen Devroey Geert Vanhecke Benny Biets Bérénice Storms Anne Vanmeerbeeck Erwin Van de Mosselaer Gwen Jooris Brigitte Aerts Ans Thewis Greta Martens Ann Van Keer Marlene Hardt Hanne Mallaerts Helga Coppen Jean-Pierre Engels Dirk De Clerck Isolde Vandevelde Werner Maeckelberghe Jan Nolf
42
Bijlage 4: Persbericht
Armoedeverenigingen gaan de strijd aan tegen schulden Antwerpen - 23 februari. Op het dialoogmoment ‘Stop Schulden Nu’ kwamen mensen in armoede uit heel Vlaanderen samen om de schuldenproblematiek en de lacunes in de schuldhulpverlening aan te klagen. Schulden… heel wat mensen in armoede kampen ermee. In 2009 werden maar liefst 123.803 nieuwe betalingsachterstanden geregistreerd en dan spreken we nog niet over schulden met betrekking tot de huurprijs, gsm- en energiefacturen, medische onkosten… Niet minder dan 78.147 mensen deden vorig jaar beroep op de procedure van collectieve schuldenregeling, waaronder 15.904 nieuwe registraties. De schuldenproblematiek is een ernstige kwestie, dat dient aangepakt te worden. Nochtans is er in het laatste decennia wel een heel aanbod van schuldhulpverlening ontwikkeld: budgetbeheer, budgetbegeleiding, schuldbemiddeling,collectieve schuldenregeling... Dit blijkt echter niet voldoende om mensen uit de schulden te halen en te houden. Daarom organiseerden enkele armoedeverenigingen samen met het Vlaams Netwerk van verenigingen waar armen het woord nemen ‘Stop Schulden Nu’, een dialoogmoment voor mensen in armoede uit heel Vlaanderen, waar ze hun ervaring met schulden en met de schuldhulpverlening konden delen met elkaar en met advocaat-schuldbemiddelaars, OCMW- en CAW-medewerkers…. Waar knelpunten en problemen in de schuldhulpverlening werden besproken maar eveneens werd gezocht naar oplossingen en goede praktijken. Een van de centrale aanbevelingen is het optrekken van het vervangingsinkomen boven de Europese armoededrempel. ‘Het huidig inkomen is voor veel mensen in armoede gewoonweg te weinig om te kunnen overleven. Ze maken daardoor letterlijk overlevingsschulden.’, aldus Swa Schyvens, opgeleide ervaringsdeskundige van het Vlaams Netwerk. Verder blijken er ook hiaten te zijn in het huidige aanbod. Zo vertelt Hilde Linssen, coördinator van Centrum Kauwenberg: ‘Mensen kunnen pas aankloppen voor hulp, wanneer ze in de schulden zitten. Verschillende mensen met geldproblemen die hulp wensten, werden geconfronteerd met wachtlijsten van drie maanden of zelfs meer. We pleiten dan ook voor een substantiële verhoging van het budget voor schuldhulpverlening bij OCMW’s en CAW’s’. Ook de collectieve schuldenregeling kan verbetering gebruiken. Mensen met schulden willen actief betrokken in de procedure, een menselijk leefbudget ontvangen, met respect behandeld worden en last but not least, begeleid worden tot zelfstandig geldbeheer. Voorwaarden die bij veel advocaat-schuldbemiddelaars nu niet het geval zijn. Daarom wordt gepleit voor een verplichte vorming inzake begeleiding en leven in armoede en het gebruik van een deontologische code… Deze dialoogdag werd afgesloten met een ludieke actie op de Groenplaats, waarmee de schuldenproblematiek werd aangeklaagd en de belangrijkste eisen nog eens werden publiek gemaakt.
Meer info:
Hilde Linssen Coördinator Centrum Kauwenberg Korte Winkelstraat 1 2000 Antwerpen Tel. 032/ 32.72.96
[email protected] www.kauwenberg.be
43
Bijlage 5: Media-aandacht
44
45
