M a n u e l de S o l a M o r a l e s
Antwerpen 'stad aan de stroom', plantoelichting
Plangebieden
Project en praxis In april 1990 n o d i g d e ' s t a d a a n de s t r o o m ' me uit een o n t w e r p te m a k e n voor het Eilandje, a l s o n d e r d e e l v a n een r u i m e r e opzet, d a t ook de K a a i en en het Z u i d , of de v r i j g e k o m e n t e r r e i n e n v o o r b i j de z u i d e l i j k e s t a d s u i t b r e i d i n g omvatte. De v o o r b i j e t w e e jaar w a s m i j n inzet er v o o r a l o p g e r i c h t de g e v r a a g d e p l a n n i n g m e t haar a a n s p r a k e n o p a l o m v a t t e n d h e i d en s y s t e m a t i e k te h e r l e i den t o t een g e c o m b i n e e r d e s t r a t e g i e v a n p r o j e c t e n . D i t leek me m e e r aan te s l u i t e n bij de p r a k t i j k en d a a r o m een b e t e r e w e r k w i j z e . Een e e r s t e b e p e r k i n g b e t r e f t de t e r r e i n o m v a n g v a n het v o o r s t e l . H e t Eilandje d i e n t in s t r i k t e zin te w o r d e n b e s c h o u w d , en d u s m o e t a l l e s w a t te m a k e n h e e f t m e t het a l g e m e e n v e r k e e r s s y s t e e m , m e t de haven of m e t de s t r u c t u u r v a n de g e h e l e s t a d l o u t e r a l s een m o g e l i j k e a a n v u l l i n g op het v o o r s t e l g e z i e n w o r d e n , en n i e t a l s de v o o r w a a r d e n of, n o g m i n d e r , a l s h e t eigenlijk onderwerp. T e n t w e e d e is er de i n s p a n n i n g o m de i n g r e p e n in het g e b i e d zo veel m o g e l i j k te b e p e r k e n . Er zijn w e i n i g v o l s t r e k t n i e u w e v o o r s t e l l e n , en de m e e s t e s t r a t e n , g e b o u w e n en o p e n r u i m t e n w o r d e n b e h o u d e n z o a l s ze zijn, z o d a t een vrije o n t w i k k e l i n g v o l g e n s h u n e i g e n d y n a m i e k m o g e l i j k is. In de d e r d e p l a a t s is er de w e n s het i n s t r u m e n t a r i u m voor deze b e p e r k t e i n g r e p e n t e r u g te b r e n g e n t o t de g r o o t s t e e e n v o u d . D o o r r e c h t s t r e e k s g e b o u w p l a t t e g r o n d e n en i n r i c h t i n g s p l a n n e n v a n o p e n b a r e r u i m t e v o o r te stellen, z u l l e n de n o d i g e a d m i n i s t r a t i e v e v o o r s c h r i f t e n o p een i n d u c t i e v e m a n i e r o n t s t a a n in p l a a t s v a n o m g e k e e r d . Een v o o r s t e l b a s e r e n o p d e r g e l i j k e m i n i m a l i s t i s c h e p r i n c i p e s h o u d t een t h e o r e t i s c h e h o u d i n g in, w a a r b i j de o o r s p r o n g v a n het s t e d e b o u w k u n d i g p r o j e c t is g e l e g e n in de praxi s en n i e t in een i d e o l o g i e . In d i e zin z o u het i n a d e q u a a t en m i s s c h i e n k o r t z i c h t i g zijn deze o r i ë n t a t i e te b e s c h o u w e n als p r a g m a t i s c h z o n d e r m e e r , en n i e t het a u t o n o m e b e s t a a n e r v a n te e r k e n n e n als een o p z i c h s t a a n d e t h e o r i e v a n ' u r b a n d e s i g n ' ( z o n d e r de b e h o e f t e a a n s o c i a a l , e c o n o m i s c h of f u n c t i o n e e l p a t r o n a a t ) . Een t h e o r i e v a n de s t e d e b o u w m o e t z o w e l het o p s t e l l e n a l s het u i t v o e r e n van p l a n n e n b e t r e f f e n : in deze b e d r i j v i g h e i d , d i e o n d e e l b a a r en z e l f s t a n d i g is, zijn t h e o r i e en m e t h o d e n a u w e l i j k s te o n d e r s c h e i d e n . D i t g a a t in t e g e n de k l a s s i e k e o p d e l i n g v a n het o n t w e r p p r o c e s in t w e e s t a p p e n : een a a n t a l v a n t e v o r e n g e n o m e n b e s l i s s i n g e n ( h e t t h e o r e t i s c h - n o r m a t i e v e luik) en h u n t o e p a s s i n g (het d e d u c t i e v e , p l a n m a t i g e luik). In d i t g e v a l zou het a r c h i t e c t u u r p r o j e c t n i e t n a a r v o r e n m o g e n k o m e n als een u i t e i n d e l i j k e k e u z e voor een v a n de m o g e l i j k e v o r m e n d i e een of a n d e r e rege l t o e s t a a t ; i n t e g e n d e e l , het zou de o o r s p r o n g v a n alle p l a n n e n m o e t e n zijn, en d a t z o l a n g h e t d o o r zijn r e l e v a n t i e s t r a t e g i e ë n kan g e n e r e r e n v o o r een g l o b a l e c o h e r e n t i e v a n de stad. W a a r het o m g a a t , is de keuze een c o n c e p t v a n een s t e d e b o u w k u n d i g p l a n v o o r o p te p l a a t s e n d a t is o p g e v a t als een v o o r s t e l t o t d i r e c t e i n t e r v e n t i e s , m e t een p r o g r a m m a , een b u d g e t en een o n t w i k k e l a a r , en d a t z i c h b o v e n d i e n b e w u s t is v a n zijn p a r t i ë l e c o n d i t i e . H e t is p r e c i e s de b e p e r k t e d r a a g w i j d t e d i e een p l a n t o e l a a t z i c h te b e w e g e n in een r e l a t i e f o n z e k e r kader, w a a r v a n de r a n d v o o r w a a r d e n v e e l a l o n s t a b i e l , s o m s w a a r s c h i j n l i j k m a a r s l e c h t s zelden r o t s v a s t zijn. D o o r b i n n e n d i t k a d e r v a n r e l a t i e v e o n z e k e r h e i d te b e w e g e n , k a n een d a g e l i j k s e b o u w b e d r i j v i g h e i d o n t s t a a n . M a a r in een g e v a l als het h u i d i g e kan, m i t s e r e e n g o e d e c o ö r d i n a t i e b e s t a a t , ook n o g een b e h o o r l i j k e w e d e r z i j d s e b e t r o k k e n h e i d b e h a a l d w o r d e n t u s s e n v e r s c h i l l e n d e p r o j e c t e n a l s o o k een r a t i o n e l e v e r b e t e r i n g v a n de s t r u c t u u r v a n de s t a d in haar g e h e e l .
Havenbuurt H e t Eilandje, de M o n t e v i d e o - b u u r t en de C a d i x - w i j k v u l l e n e l k a a r aan, elk v a n u i t h u n e i g e n h e i d , en z o u d e n zo t o t een h e d e n d a a g s e v e r s i e v a n de h a v e n b u u r t k u n n e n v e r s m e l t e n : een s t a d s d e e l d a t n i e t m a r g i n a a l of g e ï s o l e e r d is, m a a r t o c h n a a r v e r s c h i j n i n g s v o r m en n a a r a c t i v i t e i t s p e c i f i e k en r e c h t s t r e e k s te m a k e n h e e f t m e t het w a t e r , m e t de s c h e p e n of m e t de havena r b e i d . Deze s p e c i a l i s a t i e s l u i t i e t s a n d e r s n i e t uit, z o a l s d a t ook v r o e g e r n i e t het g e v a l w a s : het w o n e n in een d e r g e l i j k e b u u r t w o r d t in een b e p a a l d e m a t e m a a r n i e t u i t s l u i t e n d g e k a r a k t e r i s e e r d d o o r de h a v e n s p e c i a l i s a t i e . Ik wil het hier d u s n i e t h e b b e n over het b e e ld v a n de v r o e g - i n d u s t r i ë l e haven w a a r de t i j d bleef s t i l s t a a n , of de r e c o n v e r s i e e r v a n t o t ' f e s t i v a l t e r rein', ' w i n k e l p a r a d i j s ' of ' a m u s e m e n t s t r e k p l e i s t e r ' , z o a l s bij de A m e r i k a a n s e h a v e n v e r n i e u w i n g uit de j a r e n z e v e n t i g en bij de m e e r p r o v i n c i a l e E u r o p e s e v o o r b e e l d e n d i e nu a a n g e l e g d w o r d e n . De v r a a g is of men een a l d u s b e s c h r e v e n h a v e n b u u r t v o o r o p kan s t e l l e n als een h e d e n d a a g s e c a t e g o r i e v a n het s t e d e b o u w k u n d i g p r o j e c t , v e r g e l i j k baar m e t ' h i s t o r i s c h c e n t r u m ' , ' u n i v e r s i t a i r e c a m p u s ' of ' w e t e n s c h a p s p a r k ' , of zelfs m e t de k l a s s i e k e ' t u i n w i j k ' . Z o u d e n M a r s e i l l e , K o p e n h a g e n of H a m b u r g v o o r b e e l d e n k u n n e n zijn v a n een h e t e r o g e n e s t e d e b o u w k u n d i g e typologie? W e zijn g e d w o n g e n i n t e r f e r e n t i e en o n v o l m a a k t h e i d t u s s e n de v e r s c h i l lende f u n c t i e s t o t o p zekere h o o g t e te a a n v a a r d e n : w a t e r p r e t en s c h e e p v a a r t z u l l e n s a m e n m o e t e n g a a n , w o n i n g e n z u l l e n n i e t a l t i j d even r u s t i g g e l e g e n zijn, voor k a n t o r e n zal men een zekere a f z o n d e r i n g als g u n s t i g m o e t e n b e s c h o u w e n . V o o r de s t a d t e l l e n i m m e r s m e e r het a l g e m e e n b e l a n g en de functionele flexibiliteit. D e g e o m e t r i e der g e s c h i e d e n i s De z e s t i e n d e - e e u w s e ' N i e u w s t a d ' v a n G i l b e r t V a n S c h o o n b e k e en B o n a p a r t e s h a v e n w e r k e n l a t e r i n t r o d u c e e r d e n z u i v e r - g e o m e t r i s c h e p r i n c i p e s in de A n t w e r p s e p l a t t e g r o n d . T o t d a n t o e w a s deze s t e e d s a a n g e g r o e i d m e t m o r f o l o g i e ë n a f g e l e i d v a n de t o p o g r a f i s c h e v o r m v a n k a n a l e n , d o k k e n en omwallingen. De i n t r o d u c t i e v a n o r t h o g o n a l i t e i t l e g t in het n o o r d e l i j k g e d e e l t e v a n de s t a d de b e g i n s e l e n v a s t v a n de m o d e r n e r u i m t e , w a a r i n b o u w b l o k k e n met, e v e n e e n s r e c h t h o e k i g e , w a t e r p a r t i j e n g e c o m b i n e e r d w o r d e n v o l g e n s c o n s t a n t m e r k b a r e w e t t e n v a n r e g e l m a a t , s y s t e m a t i e k en orde. Z o w e l de C a d i x - en de M o n t e v i d e o b u u r t als het B o n a p a r t e - en het Willemdok vertonen orthogonaliteit , echter telkens met licht verschillende a f m e t i n g e n en r i c h t i n g e n . W e l n u , het is b e l a n g r i j k h i e r a a n t r o u w te blijven, z o n d e r e c h t e r de a l g e m e e n b i n d e n d e e l e m e n t e n h u n v o r m te l a t e n v e r l i e z e n . H e t B o n a p a r t e d o k en het K a t t e n d i j k d o k s t a a n n i e t v o l l e d i g l o o d r e c h t o p e l k a a r : w e k u n n e n d a n ook v a n het s u b t i e l e c o n f l i c t t u s s e n h u n r a n d e n o p een r e d e l i j k e m a n i e r g e b r u i k m a k e n , en d i t zovee l m o g e l i j k in f u n c t i e v a n het g e h e e l . Eilandje, overzichtsfoto
De b l o k k e n in de C a d i x - en de M o n t e v i d e o b u u r t en de r e c h t h o e k e n v a n de d r i e d o k k e n zijn v i s u e e l de s t e r k s t e e l e m e n t e n v a n de g e o m e t r i s c h e o r d e n i n g o p het Eilandje, i n c l u s i e f de u i t b r e i d i n g n a a r h e t n o o r d e n . O m de o r t h o g o n a l i t e i t te v e r s t e r k e n , w i l het o n t w e r p een s t e r k e v o l u m e t r i s c h e e x p r e s s i e g e v e n aan de b e s t a a n d e b o u w b l o k k e n . V o o r Cadix b e s t a a t het idee erin het a l i g n e m e n t v a n s t r a t e n en b l o k k e n , d a t de wijk z o ' n b i j z o n d e re s t r u c t u u r v e r l e e n t , v o o r t te z e t t e n . Men kan z i c h de n i e u w e o n t w i k k e l i n g v o o r s t e l l e n v o l g e n s een v o l u m e p a t r o o n , v a n g e l i j k e a a r d a l s het b e s t a a n d e .
In M o n t e v i d e o b r e n g e n het n i e u w e f r o n t aan het K a t t e n d i j k d o k en de t o r e n s b i n n e n het b o u w b l o k d o o r h u n a f w i j k e n d e t y p o l o g i e een c o n t r a s t t o t s t a n d m e t de s t a b i l i t e i t v a n het v o l g e b o u w d e g r i d . D a t is te verkieze n b o v e n de v e r v o r m i n g d i e o p t r e e d t w a n n e e r men o p klein e s c h a a l g a a t u i t b r e i d e n en bouwlagen toevoegen. Insulariteit en v e r l a t e n h e i d I n s u l a rite it - of e i l a n d - z i j n - is de i n h e r e n t e c o n d i t i e v a n het Eilandje. In r u i m t e l i j k e t e r m e n w i l d i t z e g g e n : o v e r a l en v o o r t d u r e n d z i c h t op het w a t e r , c o n s t a n t b e s e f v a n de b e p e r k t e o m v a n g v a n het g e b i e d , a a n w i j z i n g e n v a n een e i g e n t y p o l o g i s c h k a r a k t e r a l s o o k , in s o m m i g e o p z i c h t e n , v a n een m i n i a t u u r s t a d j e , v e r m i t s een hele v a r i ë t e i t e l e m e n t e n er (in klein a a n t a l ) v o o r k o m t . H e t E i l a n d j e v e r v u l t t e v e n s een s y m b o l i s c h e w a a r d e voor de g e h e l e stad, als w i j k m e t een s p e c i a l e v o r m en k a r a k t e r . O p het vlak v a n t o e g a n k e l i j k h e i d i m p l i c e e r t i n s u l a r i t e i t o p v a l l e n d e d o c h d o o d l o p e n d e v e r b i n d i n g e n m e t het c e n t r u m en m e t het a l g e m e e n w e g e n n e t . H e t g l o b a l e v e r k e e r s v o o r s t e l g a a t p r e c i e s uit v a n een p o s i t i e v e h o u d i n g t e n o p z i c h t e v a n i n s u l a r i t e i t . De p r o j e c t o n t w i k k e l a a r zou m a x i m a l e a c c e s s i b i l i t e i t p r i o r i t e i t geven . I n s u l a r i t e i t kan e c h t e r s l e c h t s als k a r a k t e r i s t i e k g e v r i j w a a r d blijven d o o r een e v e n w i c h t te b e r e i k e n t u s s e n t o e g a n k e l i j k h e i d en verlatenheid. V e r l a t e n h e i d is de b e l a n g r i j k e w a a r d e die een i n s u l a i r e o m g e v i n g
,4s Falcon-Nassau-Montevideo,
bestaande
situatie
k e n m e r k t . Men d e n k e h i e r b i j a a n de d i s p r o p o r t i e v a n de w i j d e s t r a t e n en de g r o t e o p e n r u i m t e n t e n o p z i c h t e v a n de l a g e b e b o u w i n g s h o o g t e , het o n t b r e ken v a n een s p e c i f i e k e a a n l e g v a n de o p e n b a r e r u i m t e ( o v e r a l d e z e l f d e s t r a a t s t e n e n ) en de z e l d z a m e s t r a t e n d i e aan b e i d e z i j d e n l e v e n d i g zijn, en a n d e r z i j d s de t a l r i j k e g e v e l f r o n t e n n a a r het w a t e r of n a a r een g r o o t s t u k b r a a k l i g g e n d l a n d . H e t is deze b u i t e n g e w o o n s u g g e s t i e v e en u i t z o n d e r l i j k e r u i m t e l i j k e k w a l i t e i t d i e ik a b s o l u u t w e n s te b e w a r e n en te r e s p e c t e r e n . N a t u u r l i j k n i e t o m e r m e e te d w e p e n , m a a r als e r k e n n i n g v a n de b i j z o n d e r e c o n d i t i e die dit mogelijk maakt (ogenschijnlijk lage d e n s i t e i t , sobere beeldtaal, w e i d s e h o r i z o n t e n , l a a g s i l h o u e t , k a l m v e r k e e r , e n z o v o o r t ) . N i e u w en oud In S t . K a t h e r i n e ' s Doek, het m e e s t r e s i d e n t i ë l e v e r n i e u w i n g s p r o j e c t v a n L o n d o n D o c k l a n d s , is b i j n a a l l e s n i e u w . S e a t t l e , B o s t o n en M a r s e i l l e n e m e n enkele o u d e g e b o u w e n o p m e t een v e r a n d e r d e b e s t e m m i n g , m a a r het n i e u w e is d o m i n e r e n d . H e t v o o r s t e l voor het E i l a n d j e is w a t d a t b e t r e f t s t e r k a f w i j k e n d . De v e r h o u d i n g b e b o u w i n g / t e r r e i n o p p e r v l a k t e g a a t de 85% r e e d s te b o v e n en de m e e s t e h u i d i g e g e b o u w e n en f u n c t i e s z u l l e n v e r m o e d e l i j k blijven. In d i e zin is het v o o r s t e l d u i d e l i j k c o n s e r v a t i e f . N i e t d o o r m i d d e l v a n een r e h a b i l i t a t i e p r o g r a m m a voor het g e b i e d of d o o r het b e s c h e r m e n v a n de b e s t a a n d e a r c h i t e c t u u r , m a a r wel d o o r de h u i d i g e g e b o u w e n en a c t i v i t e i t e n
^s Falcon-Nassau-Montevideo,
overzicht
interventies
As Falcon-Nassau-Montevideo,
Interventie
Rijnkaai
interventie
Kattendijk
Westkaai
z i c h in volle o n a f h a n k e l i j k h e i d v e r d e r te l a t e n o n t w i k k e l e n . A l t h a n s , op voor w a a r d e v a n w a t n i e u w e i n b r e n g , o p d a t een h e d e n d a a g s e l e v e n s s t i j l in deze b u u r t m o g e l i j k zal zijn. N i e u w e a r c h i t e c t u u r m o e t s t e e d s o p vrije t e r r e i n e n o p g e r i c h t w o r d e n z o d a t het k a r a k t e r v a n deze plek n o g s t e e d s b e p a a l d zal zijn d o o r de h u i d i g e b e b o u w i n g . De n e o k l a s s i e k e r a m e n en s i e r l i j s t e n o p de g e v e l s g e v e n v o r m aan het g e w o n e a a n z i c h t v a n de b u u r t , en n a a s t de e e n v o u d v a n een a r c h i t e c t u u r z o n d e r m o n u m e n t a l i t e i t d r a g e n ze bij t o t de f i g u u r l i j k e s t i l t e d i e er h e e r s t . D e c u l t u r e l e injectie. D e as F a l c o n - N a s s a u - M o n t e v i d e o De i n j e c t i e v a n e n k e l e c u l t u r e l e g e b o u w e n v a n g r o o t s t e d e l i j k e of zelfs n a t i o n a l e s c h a a l k a n h e t E i l a n d j e t o t een v a n de c e n t r a l e delen v a n de s t a d m a k e n , d i c h t bij de h i s t o r i s c h e kern en de d r u k b e z o c h t e p a n o r a m a ' s v a n de S c h e l d e o e v e r . Deze c u l t u r e l e f u n c t i e s ( t e n t o o n s t e l l i n g s r u i m t e n , t h e a t e r - en b a l l e t school, c o n g r e s c e n t r u m , havenbeurs, enzovoort) gaan geen c o n c u r r e n t i e aan m e t de h a n d e l en het w o n e n d i e er nu g e s i t u e e r d zijn. I n t e g e n d e e l , ze v e r o n d e r s t e l l e n een t o e v l o e d v a n l o k a l e en b u i t e n l a n d s e b e z o e k e r s , w a t een v e r n i e u w i n g s p r o g r a m m a m o g e l i j k zou k u n n e n m a k e n . B o v e n d i e n kan een g e b i e d d a t z o a l s de h a v e n p i e r e n in New Y o r k of S a n F r a n c i s c o op m a r i t i e m e r e c r e a t i e en a m u s e m e n t g e r i c h t is, als p o p u l a i r e a t t r a c t i e een a a n v u l l i n g b e t e k e n e n op het M a r i t i e m M u s e u m aan de S c h e l d e of het k u n s t e n c e n t r u m in het g e r e s t a u r e e r d e S i n t - F e l i x - p a k h u i s . W e l n u , de as F a l c o n - N a s s a u - M o n t e v i d e o is o p g e z e t als een s e q u e n s v a n p l a a t s e n voor o n t m o e t i n g , v r i j e t i j d s b e s t e d i n g , h a n d e l en w o n e n . De n a d r u k ligt v o o r a l op i n c i d e n t e l e ' t o p s t u k k e n ' , z o n d e r de p e r m a n e n t e o n d e r l a a g te w i l l e n w i j z i g e n : p r e c i e s d a a r o m w o r d e n er enkel c u l t u u r - en a m u s e m e n t s v o o r z i e n i n g e n aan de b e s t a a n d e p l a a t s e l i j k e e l e m e n t e n t o e g e v o e g d .
As Falcon-Nassau-Montevideo,
perspectief
O m w i l l e v a n de c o n t i n u ï t e i t m e t de h i s t o r i s c h e r o u t e d i e m i d d e n in de m i d d e l e e u w s e kern s t a r t , k u n n e n w e e r o p v e r t r o u w e n d a t de as een n a t u u r lijke v o o r t z e t t i n g zal zijn v a n de v o o r t d u r e n d e v o e t g a n g e r s s t r o o m uit het s t a d s c e n t r u m . M e t het F a l c o n p l e i n als v e r t r e k p u n t d o o r s n i j d t de as e e r s t de B r o u w e r s v l i e t en het V a n S c h o o n b e k e p l e i n en biedt d a n r e e d s een z i c h t op het w a t e r v l a k v a n het B o n a p a r t e - en v a n het W i l l e m d o k . H e t c o n g r e s s e n - en b e u r z e n c o m p l e x m a r k e e r t d o o r de p u b l i e k s h a l , de r e s t a u r a n t s en a n d e r e o n t m o e t i n g s p l a a t s e n het g e m e e n s c h a p s k a r a k t e r v a n de H a n z e s t e d e n p l a a t s . V o o r b i j de g e r e s t a u r e e r d e N a s s a u b r u g o p e n t z i c h de h o r i z o n n a a r de S c h e l d e toe. N i e t s v e r h i n d e r t nu n o g de g e o g r a f i e v a n de s i t e v o l l e d i g te k u n n e n v a t t e n : links de k e r n s t a d , r e c h t v o o r o n s de S c h e l d e b o c h t en L i n k e r o e v e r o p het t w e e d e p l a n , de haven in het n o o r d e n en v l a k b i j het M a r i t i e m M u s e u m en het n i e u w e f r o n t aan de L a u r e i s k a a i ( h o t e l , w o n e n en w i n k e l s ) . A a n de o o s t z i j d e het W i l l e m d o k m e t e v e n t u e e l een r e s t a u r a n t o p het w a t e r , en op de a c h t e r g r o n d het A M C A - c o m p l e x . De N a s s a u s t r a a t zou een a a n t r e k k e l i j k e c o m m e r c i ë l e s t r i p k u n n e n w o r d e n , als de c e n t r a l e v e r b i n d i n g s s t r a a t m e t w i n k e l s , c a f é s en o p e n b a r e v o o r z i e n i n g e n . Na r e n o v a t i e z o u d e n de b e s t a a n d e p a n d e n er u i t e r m a t e g e s c h i k t voor zijn. Na de A m s t e r d a m s t r a a t g e k r u i s t te h e b b e n , b e r e i k t de v o e t g a n g e r s a s een n i e u w w i n k e l f r o n t , k o m t d a n b i n n e n het blok v a n de K a t t e n d i j k k a a i en v e r v o l g e n s o p de o p e n r u i m t e voor de B a l l e t s c h o o l en het p a k h u i s M o n t e video. Cadix-wijk,
modules
nieuwe
bouwblokken
De r o u t e l o o p t t e n e i n d e a a n K a t t e n d i j k - N o o r d , een r e s i d e n t i e e l c o m p l e x d a t ook de M o n t e v i d e o - t o r e n , o p e n l u c h t p a r k i n g s en c o m m e r c i ë l e d i e n s t e n i n s l u i t . W e k u n n e n d a n n o g de S a s b r u g o v e r s t e k e n n a a r de D r o o g d o k k e n die l a t e r als a r c h e o l o g i s c h e s i t e b e w a a r d z u l l e n blijven. Identificatie van ruimte. De torens De t o r e n s zijn het v i s u e l e s y m b o o l v a n de v e r n i e u w i n g v a n deze b u u r t . H e t zijn i n g r e p e n d i e heel b e h o e d z a a m in het w e e f s e l i n g e p l a n t zijn, z o n d e r de i n f r a s t r u c t u u r of de m o r f o l o g i e te v e r a n d e r e n . Ze zijn zo g e p l a a t s t d a t ze pas op het t w e e d e p l a n w a a r g e n o m e n w o r d e n , o p r i j z e n d a c h t e r de s t r a a t w a n d van gewone huisgevels. De t o r e n s l a t e n b u i t e n g e w o n e v e r g e z i c h t e n toe. De t o t a l e o p p e r v l a k t e ( 4 0 0 0 m 2 ) k o m t o v e r e e n m e t de h o o f d z e t e l v a n een b e d r i j f d a t op een s y m b o l i s c h e u i t s t r a l i n g m i k t of, bij r e s i d e n t i ë l e b e s t e m m i n g , m e t drie f l a t s per v e r d i e p i n g . De s l a n k h e i d v a n de t o r e n v e r e i s t een b e p e r k t e v e r d i e p i n g s o p p e r v l a k t e (350 m 2 ), w a a r d o o r b o v e n d i e n een o p t i m a l e n a t u u r l i j k e b e l i c h t i n g m o g e l i j k is. H e t m e n t a l e b e e l d v a n het n i e u w e E i l a n d j e zal b e p a a l d w o r d e n d o o r de r e l a t i e t u s s e n de t o r e n s en h u n v e r s c h i l l e n d e p o s i t i e s : b l i n d naar de s t a d t o e en o p e n naar de zee en de haven. Een r u i m t e l i j k b e e l d d a t je op a f s t a n d k u n t h e r k e n n e n ; v a n u i t de Leien en de N o o r d e r l a a n of v a n a f de S c h e l d e als een veld w a a r i n s p a n n i n g h a n g t . Een s t a d s d e e l m e t een e i g e n i d e n t i t e i t , e c h t e r e r v a r e n als een reeks f r a g m e n t e n als je e r d o o r w a n d e l t . De t o r e n s z o u d e n o n t w o r p e n k u n n e n zijn a l s g e d r a a i d e f a c e t t e n v a n een zelfde g e b o u w , z o a l s de p r i s m a ' s v a n M i e s in C h i c a g o . Ze z u l l e n o p havens i l o ' s lijken v a n u i t de s t a d g e z i e n , m a a r o p s t e d e l i j k e w o l k e n k r a b b e r s v a n u i t de haven. C o o r d i n a t i e v a n de a r c h i t e c t u r a l e i n v u l l i n g H e t k l a s s i e k e m a s t e r p l a n l e g t de s t r u c t u r e l e e l e m e n t e n v a n de s t a d v a s t en d e f i n i e e r t de a l g e m e n e v o o r w a a r d e n voor b e s t e m m i n g , l o k a l i s a t i e en o m v a n g v a n de b e b o u w i n g . L i j n r i c h t i n g e n en b o u w v o o r s c h r i f t e n zijn de gebruikelijke instrumenten. Hier w i l l e n w e een a n d e r e s t r a t e g i e , w a a r i n het w e l b e p a a l d e a r c h i t e c t o n i s c h e v o r m e n zijn d i e de a l g e m e n e s t e d e b o u w k u n d i g e o p t i e s a a n g e v e n (verkeerscirculatie, openbare ruimte, densiteit, f u n c t i e v e r m e n g i n g , typologie, v r i j w a r e n v a n de o m g e v i n g , e n z o v o o r t ) . Een s t r a t e g i e w a a r i n a r c h i t e c t u u r en s t e d e b o u w s i m u l t a a n v e r l o p e n . W e m o e t e n d u s het t r a d i t i o n e l e d e n k e n in t w e e s t a p p e n a c h t e r w e g e laten. D a t g e l o o f t i m m e r s in het v e r m o g e n v a n u i t p l a n n i n g de ' a l g e m e n e v o o r w a a r d e n voor de a r c h i t e c t u u r ' af te leiden, of de g e m e e n s c h a p p e l i j k e p a r a m e t e r s w a a r a a n de i n d i v i d u e e l v e r s c h i l l e n d e a r c h i t e c t u u r zal m o e t e n v o l d o e n . In z o ' n v i s i e k a n r e f l e c t i e v a n u i t de a r c h i t e c t u u r n a u w e l i j k s i m p a c t h e b b e n in het s t e d e b o u w k u n d i g d e b a t , t e n z i j in de v o r m v a n een a l g e m e e n c r i t e r i u m z o a l s u n i f o r m i t e i t , r e p e t i t i e of e v e n w i c h t . I n n o v a t i e , het w a a r d e volle v e r s c h i l of de s i n g u l i e r e plek v i n d e n d a n g e e n p l a a t s b i n n e n de s t e d e bouw. O n s v o o r s t e l h e e f t i n t e g e n d e e l de a r c h i t e c t u r a l e o p t i e s voor b e b o u w i n g en o p e n b a r e r u i m t e s g e d e t a i l l e e r d u i t g e w e r k t , m e t het volle b e s e f v a n h u n globale stedebouwkundige implicaties. Deze o p t i e s m o e t e n op b a s i s v a n het v o o r l i g g e n d s c h e t s o n t w e r p d o o r een g e s e l e c t e e r d e g r o e p a r c h i t e c t e n d i e b e r e i d zijn m e t o n s s a m e n te w e r k e n v e r d e r o n t w i k k e l d w o r d e n in een d e f i n i t i e f o n t w e r p . Z o w e l elk
g e b o u w o n t w e r p als een l a a t s t e b i j s t e l l i n g v a n het g l o b a l e p l a n m o e t in gemeenschappelijk overleg gebeuren. H e t is d a n ook n o o d z a k e l i j k te z o r g e n voor c o ö r d i n a t i e v a n de v e r s c h i l l e n d e o n t w e r p e r s , o m een c o r r e c t e u i t v o e r i n g v a n het p r o j e c t te g a r a n d e r e n . H e t b e h o o r t t o t de v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d v a n de a u t e u r v a n het p l a n a l l e r h a n d e v o o r s t e l l e n en w i j z i g i n g e n d i e bij het o n t w e r p e n v a n elk g e b o u w k o m e n kijken, uit te l o k k e n en e r o p in te g a a n . S t e d e b o u w als s t e d e l i j k s t a t e m e n t Men m a g het s o o r t s t e d e l i j k h e i d v a n het E i l a n d j e n i e t v e r w a r r e n m e t een v e r f r a a i i n g s p r o g r a m m a d a t s l e c h t s s t e u n t op m o d i e u s s t r a a t m e u b i l a i r en z o g e n a a m d a v a n t - g a r d e o p s m u k . De nu g e b r u i k t e k a s s e i s t e e n d i e zo kenm e r k e n d is voor de h a v e n b u u r t , k a n n a u w e l i j k s o v e r t r o f f e n w o r d e n d o o r een of a n d e r h e d e n d a a g s m a t e r i a a l . Men kan het b e t e r c o m b i n e r e n m e t b e t o n , a s f a l t of een b i t u m i n e u s m a t e r i a a l . Een m o d e r n e s t e d e l i j k h e i d v a n het E i l a n d j e w i l een e i n d e m a k e n aan de g e ï s o l e e r d h e i d e r v a n als een w i j k z o n d e r v o o r z i e n i n g e n , en w i l het o p e n s t e l len voor de d o o r s n e e s t a d s b e w o n e r . D a a r t o e w o r d e n m i n i m a l e i n g r e p e n voorgesteld: routes, straatverlichting, bomen, trottoirs, asfalt, metalen v o e g e n , of d u s m e t n i e u w e e l e m e n t e n - m a a r b e p e r k t en s t r i k t - de b e s t a a n d e u i t g e s t r e k t e k a s s e i - o p p e r v l a k t e s v e r r i j k e n ( z o n d e r het b e s t a a n d e m a t e r i a a l te v e r v a n g e n ; het b l i j f t de g e m e e n s c h a p p e l i j k e b a s i s voor het gehele gebied). De n i e u w e p a r k e n aan de S t . - L a u r e i s k a a i en aan de L o n d o n b r u g w e r k e n als c o n t r a p u n t voor de h a r d h e i d v a n de o p e n b a r e r u i m t e - een h a r d h e i d d i e o v e r i g e n s even e v i d e n t is als ze g e w a a r d e e r d w o r d t . S a m e n m e t een g l o b a l e t r a n s f o r m a t i e v a n de k a a i en b i e d e n b e i d e p a r k e n p r a c h t i g e n i e u w e recrea t i e m o g e l i j k h e d e n voor de i n w o n e r s v a n A n t w e r p e n . H e t v o o r z i e n en het v o r m g e v e n v a n de o p e n b a r e r u i m t e m o g e n n i e t g e ï d e a l i s e e r d w o r d e n t o t een o p z i c h z e l f b e t r o k k e n p r o j e c t . H e t is n i e t het v o o r w e r p v a n een a u t o n o o m o n t w e r p e n , m a a r b e h o o r t t o t een s t e d e l i j k e c u l t u u r . In de m a t e w a a r i n v o o r z i e n i n g e n a a n g e b o d e n zijn of w a a r i n o p een v e r z o r g d e u i t v o e r i n g g e l e t is, d r u k t d i t s o o r t w e r k uit w a t voor rol v o r m e l i j k e w a a r d e n s p e l e n bij het t o t s t a n d b r e n g e n v a n d e r g e l i j k e g e w o n e e l e m e n t e n van ons samenleven. Vertaling:
Kristiaan
Borret
