TAS EDUCATIEF THEATER AAN DE STROOM BLANCEFLOERLAAN 181B 2050 ANTWERPEN (LINKEROEVER) CONTACT:

‘Het leven in de cité is geen kinderspel, Sire. De helft van de tijd stikt ge hier van den doemp, en de andere helft werkt uw familie u op de zenuwen. Ge moet niet vragen wat het wordt als er een staking is. Wel wat minder doemp, maar veel meer ambras. Hopend dat ge dit keer gevolg zult geven aan mijn verzoek, GROENTEN UIT BALEN, uw dienstwillige dienaar Jan Debruycker …’

LESMAP TAS – EDUCATIEF THEATER AAN DE STROOM BLANCEFLOERLAAN 181B 2050 ANTWERPEN (LINKEROEVER)

CONTACT: [email protected]

TAS – educatief / Groenten uit Balen

1 VOORWOORD Beste leerkracht(en) Deze lesmap wil een hulp zijn bij de voorbereiding op en de verwerking van deze theaterproductie in jullie lessen of projecten. Ze mag echter niet gezien worden als een compleet lessenpakket dat je zo aan je leerlingen kan afgeven, maar als een hopelijk inspirerende en stimulerende aanzet om deze boeiende productie op maat van jullie concrete schoolcontext te benaderen en te integreren in een zinvolle leerroute. Verder wensen we jou en je leerlingen veel plezier met deze theaterklassieker . We hopen dat we jullie verwachtingen kunnen inlossen en dat we ook in de toekomst kunnen rekenen op jullie interesse. Tot in ons theater! Namens TAS-educatief Ronny Smet Medewerkers: Nathalie Hellemans

Page

2

Anny Sempels


2 INHOUDSTAFEL 1 VOORWOORD

2

2 INHOUDSTAFEL

3

3 WALTER VAN DEN BROECK

6 6 7 7 8 8 8 8 8 9 9 12 16 19

4 GROENTEN UIT BALEN

23

4.1 BALEN 4.2 INHOUD VAN HET TONEELSTUK 4.3 DE AANLEIDING 4.4 TITELVERKLARING BRIEF AAN WALTER VAN DEN BROECK 4.5 PERSONAGES A. JAN DEBRUYCKER: WERKMAN B. CLARA: ZIJN VROUW C. GERMAINE: HUN DOCHTER D. OPA E. LUC: EEN STUDENT 4.6 THEMA’S A. SOCIAAL B. ECONOMISCH C. MILIEU

23 24 27 28 29 31 31 32 33 34 35 37 37 38 39

3

EEN BIOGRAFIE EEN BIBLIOGRAFIE PROZA TONEEL ESSAY RADIO TELEVISIE FILM IN DE MEDIA WALTER VAN DEN BROECK WORDT 70 WALTER VAN DEN BROECK, EEN SCHRIJVER DIE ALTIJD TROUW BLEEF AAN ZIJN KLASSE EEN RADIO-INTERVIEW MET WALTER VAN DEN BROECK (6’31”) GROENTEN UIT BALEN: DE JEF SLEECKX-CUT

Page

3.1 3.2 A. B. C. D. E. F. 3.3 A. B. C. D.

42

5.1 5.2 5.3 5.4 5.5 5.6

42 43 43 44 44 44

JAN DEBRUYCKER, WERKMAN: ERIC KERREMANS CLARA, ZIJN VROUW: ANNEMARIE PICARD GERMAINE, HUN DOCHTER: LEEN DENDIEVEL OPA: DIRK LAVRYSEN LUC, EEN STUDENT: KOEN BOOGAERTS REGIE: JEAN-PAUL VAN STEERTEGEM

6 NYRSTAR IN DE KRANT

45

7 STAKINGEN VANDAAG

46

A. B. C. D. E.

46 47 48 49 52

OPEL ANTWERPEN 24 URENSTAKING BIJ DUPONT IN MECHELEN STAKING BIJ UMICORE IN HOBOKEN VAKBONDEN LEGGEN VERSCHILLENDE BEDRIJVEN PLAT RECENTE ACTIES VAN DE VAKBONDEN

8 GROENTEN UIT BALEN OP HET WITTE DOEK

56

8.1 A. B. C.

58 58 58 58

FILMS EN SERIES MET EEN GELIJKAARDIGE THEMATIEK BILLY ELLIOT TERUG NAAR OOSTERDONK MADE IN DAGENHAM

9 LESSUGGESTIES VOOR ZINVOL FICTIEONDERWIJS

59

9.1 A. B. 9.2 9.3 A. B. C.

59 59 60 63 63 63 64 67

DE VOORBEREIDING OP HET THEATERBEZOEK

ORIËNTERINGSFASE ACTUALISEREN VAN HET ONDERWERP HET THEATERBEZOEK ZELF DE VERWERKING VAN HET THEATERBEZOEK

NA DE VOORSTELLING TERUG IN DE KLAS EEN GRONDIGER ANALYSE? GEBRUIK HET SEMIOTISCH MODEL !

Page

5 CAST & CREW

4


68

10.1 10.2 10.3 10.4 10.5

68 69 82 85 89

EEN IDENTITEITSKAART

FRAGMENTEN UIT DE VOORSTELLING BIJLAGE 3: ANALYSE VAN HET THEATERSTUK, EEN SEMIOTISCH MODEL BIJLAGE 4: ENKELE FRAGMENTEN FILMBIJLAGE

Page

10 BIJLAGEN

5



3 WALTER VAN DEN BROECK “In mijn rijk gaat de zon nooit onder” Karel V. “In mijn familie gaat de zon nooit onder” Walter van den Broeck.1

3.1 Een biografie Walter Stefaan Karel van den Broeck, zoon van een Duitse moeder en een vader met Vlaamse en Spaans-Mexicaans-Filippijnse roots, werd op 28 maart 1941 geboren in de Olense cité naast de koperfabriek, waar zijn vader werkte. In 1961 studeert hij af als regent Nederlandsgeschiedenis aan de Rijksnormaalschool te Lier. In 1965 trouwt hij met Eliane de Winter en verhuist naar Balen, waar hij aan de Rijksmiddelbareschool als leraar Nederlands aan de slag gaat. In januari 1966 wordt zijn oudste zoon Stefan geboren, in december van datzelfde jaar zijn jongste, Karl. In 1967 verhuist hij met zijn gezin naar Turnhout waar hij vijf jaar later hoofdredacteur wordt van het gratis weekblad Turnhout Ekspres. Sinds 1987 is hij fulltime schrijver. Zijn debuut, De troonopvolger, gaf hij in 1967 in eigen beheer uit. Daarna publiceerde hij twintig jaar lang bij de uitgeverij Manteau. Zowel in zijn geboortedorp Olen, als in zijn woonplaats Turnhout werd hem het ereburgerschap toegekend. Van den Broeck is sinds 2008 ook lid van de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Hij werd, na een aantal autobiografisch getinte romans, bekend met het geëngageerde toneelstuk Groenten uit Balen (1972) dat geïnspireerd was door waargebeurde feiten: een staking en haar gevolgen in de stille Kempense gemeente Balen. Zijn grote doorbraak kwam met de roman Brief aan Boudewijn uit 1980, waarbij hij fictief de toenmalige Belgische koning een rondleiding gaf door zijn eigen huis, leven en omgeving, en zo de koning een beeld schetste van Vlaanderen en meer bepaald van de Kempen van onderaf.

1

http://www.waltervandenbroeck.be/wp/ http://nl.wikipedia.org/wiki/Walter_van_den_Broeck_(schrijver)

Page

6

Het hoofdwerk van Van den Broeck is de vierdelige romancyclus Het beleg van Laken, waarvoor Brief aan Boudewijn de opmaat vormde. Deze romans bevatten twee zich spiegelende niveaus, enerzijds bestaan ze uit duidelijk autobiografisch gekleurde herinneringen aan de jeugd van de auteur en zijn ouders (vooral in Het gevallen baken, het derde deel), anderzijds speelt de verbeelding een belangrijke rol, de fictionele situatie waarin de koning de auteur gevangen heeft gezet in de kelders van zijn kasteel.

TAS – educatief / Groenten uit Balen De koning wil hem pas vrijlaten wanneer hij kan uitleggen waarom hij schrijver is geworden, waar hij pas in deel vier, Het leven na beklag, een bevredigend antwoord op kan formuleren. Uit het eerste deel van deze cyclus werd het succesvolle toneelstuk De Tuinman van de Koning gedestilleerd, in Vlaanderen welbekend door de meesterlijke vertolking door acteur Luc Philips. Walter van den Broeck won de Staatsprijs voor Toneel in 1982, de Henriëtte Roland Holst-prijs en de Staatsprijs voor Proza in 1993.

3.2 Een bibliografie

Page

1967 De troonopvolger (roman) 1968 Lang weekend (roman) 1970 362.880 x Jef Geys (roman) 1970 Trojka voor spoken (roman i.s.m. Frans Depeuter en Robin Hannelore) 1971 Mietje Porselein en Lili Spring-in-’t-Veld (kinderboek) 1972 In beslag genomen (roman) 1974 De dag dat Lester Saigon kwam (roman) 1977 Aantekeningen van een stambewaarder (roman) 1980 Brief aan Boudewijn (roman) 1985 Het beleg van Laken 1. (roman) 1986 Aangewaaid (verhalen) 1988 Querido hermano! (brievenkroniek) 1990 Het beleg van Laken 2. Gek leven na het bal! (roman) 1991 Het beleg van Laken 3. Het gevallen baken (roman) 1992 Het beleg van Laken 4. Het leven na beklag (roman) 1994 Amanda en de widowmaker (novelle) 1998 Verdwaalde post (roman) 1999 Het beleg van Laken 2001 Een lichtgevoelige jongen (roman) 2004 De Beiaard en de dove man (roman) 2005 De Bondsdagen (varia) 2007 De veilingmeester (roman) 2009 Terug naar Walden

7

A. Proza


B. Toneel 1971 Mazelen 1972 Groenten uit Balen 1972 Een andere Vermeer 1973 De rekening van het kind 1974 Greenwich 1975 Het wemelbed 1977 De horzel in de nek ( = vijf toneelstukken) 1979 Tot Nut van ‘t Algemeen 1980 Au bouillon belge 1980 Tien jaar later: ‘t jaar 10 1986 De tuinman van de koning 1990 Het proces Xhenceval 1993 Amanda en de widowmaker 1994 De bloemen, de vogels, de gruwel… 1999 De Ronde van Vlaanderen (Mooi en Meedogenloos) 2003 Vermist 2008 Meedogenloos Mooi ( = 4 toneelstukken) 2009 Getelde dagen

C. Essay 2003 Op gelijke voet

D. Radio 1973 Top 31 (hoorspel) 1988 Lijmen/ Het been (3-delig hoorspel naar de romans van Willem Elsschot) 1990 Berichten uit de Vrijheidstraat (columns) 1993 De toestand is hopeloos maar niet ernstig (columns) (1994-2002) 1997 Nachtverkeer (hoorspel)

E. Televisie 1978 Gelukkige verjaardag (tv-film) 1988 Tot Nut van ‘t Algemeen (tv-film) 1991 Annie Chanovsky goes solo (tv-monoloog) 1997 Tot nooit meer weerziens (tv-film)

F. Film

Page

8

1987 Hector (i.s.m. Urbain Servranx en Stijn Coninx) 1988 Blueberry Hill (i.s.m. Robbe de Hert) 1995 Brylcream Boulevard (i.s.m. Robbe de Hert)


3.3 In de media A. Walter van den Broeck wordt 70 2

ma 28/03/2011 - 13:55 Geert De Weyer

Een gesprek met de oudste allochtone Vlaamse schrijver over de Vlaamse culturele identiteit, de hoogtepunten uit zijn literaire carrière en zijn stripdebuut. Auteur Walter van den Broeck wordt vandaag zeventig, maar stilzitten is niet aan de orde. Terwijl Groenten uit Balen wordt klaargestoomd om eind dit jaar in de bioscopen te belanden, werd afgelopen weekend 's mans eerste strip boven de doopvont gehouden: De Tranen van Turnhout.

a. Tranen van Turnhout Van den Broeck ging vorige zomer vrijwel meteen in op de vraag van de Turnhoutse stadstekenaar Reinhart om een stripscenario te schrijven. Maar er was wel een voorwaarde aan verbonden. "Ik wilde enkel iets creëren wat met mijn werk, de wereld, België, Turnhout, het koningshuis en mijn eigen familie te maken had," zegt hij. Het resultaat daarvan werd afgelopen weekend bekend gemaakt als De Tranen van Turnhout, een zestien pagina's tellende strip die er eenzelfde werkwijze op nahoudt als 's mans bekende roman Brief aan Boudewijn uit 1980, waarbij hij koning Boudewijn rondleidt door Olen en op die manier over zijn geboortedorp en eigen jeugd vertelt. In De Tranen van Turnhout duikt de auteur opnieuw op als kritische geest die met de vinger wijst naar de stad waarin hij woont en -vooral- naar 'het kleine land van B.H.V.' Wat volgt is een verhaal waarbij prinses Elisabeth ontvoerd wordt door de Radicale Royalisten - die al eerder opdoken in Van den Broecks roman Het Beleg van Laken - en terechtkomt op een Turnhouts onderduikadres en uiteindelijk gered wordt door... Walter van den Broeck himself.

b. Van Den Broeck als stripheld De Tranen van Turnhout speelt in België. De schurken zijn wat corpulente mannen met een omgekeerde frietzak op hun hoofd. Een knipoog naar onze politici?

Dit interview werd gevonden op http://www.cobra.be/cm/cobra/boek/110328-sa-waltervandenbroeck70 2

Page

9

"Eigenlijk is het een quasi-nostalgische strip over 'het dorp' geworden. Je moet je voorstellen dat als morgen Europa en vervolgens België zou vallen, het dan ook niet stopt bij Vlaanderen. We zijn hier al geen Vlamingen meer, maar Brabanders en - zo las ik gisteren - zelfs Kempenaren. Natuurlijk ben ik er wel voor dat je steden en gemeenten goed verzorgt en alle middelen geeft

TAS – educatief / Groenten uit Balen om de democratische werking overeind te houden. Dat is het laatste bastion tegen de horde. Als die structuur wegvalt zijn we overgeleverd aan mannen die op straathoeken je paspoort vragen, je geld afpersen of je desnoods neerschieten. Dat is de onderliggende boodschap van de strip."

c. Van links naar rechts

Van den Broeck is een links schrijver in een hedendaags rechts klimaat waarin de cultuur geviseerd wordt. "Er is een duidelijk verschil met de jaren zestig. Er is een soort vervalsing aan de gang van het begrip cultuur, waarbij men het pure amusement in de plaats wil schuiven van datgene waarover je moet nadenken of wat je op het verkeerde been zet. Lectuur wordt ons als literatuur opgedrongen. Het verschil? Wie lectuur leest wéét wat ie gaat lezen. Die is er door gerustgesteld dat de booswicht op het einde wordt gevat. Vroeger bestonden dat soort verhalen ook, maar zaten er nietjes in. Nu wordt het gepresenteerd alsof het waardevolle boeken zijn. De markt regelt dat zo. Voor uitgevers moeten boeken nu vooral verkopen. En wat verkoopt? Lectuur! Niets op tegen, maar ik weet pertinent zeker dat een aantal schrijvers die in de jaren zestig begonnen, de dag van vandaag nooit ofte nimmer hadden kunnen debuteren omdat hun geschriften zo ongewoon of moeilijk waren. Luister, ik wil de mensen niet dwingen om Ulysses te lezen. Je leest wat je wilt, maar het gaat om de politiek die men daarmee van bovenaf voert. Boeken waarmee je van mening kunt verschillen verdwijnen. Zulke auteurs bestaan niet meer, hoor ik wel eens. Tja, als je ze niet uit hun kot lokt zie je ze uiteraard niet.”

d. Vlaamse identiteit In oktober 2010 was Van den Broeck één van de tweehonderd ondertekenaars van een open brief als reactie op de kritiek dat kunstenaars hun Vlaamse identiteit verloochenden. "Politiek moet zich niet bezighouden om artiesten van welke slag ook te vertellen wat ze zouden moeten doen. Wat is dat eigenlijk, die Vlaamse identiteit? Het zou handig zijn als men precies definieert aan welke uiterlijkheden en taal een Vlaming moet voldoen.”

Page

10

"Ik ben voor 50 procent Duitser, 25 procent Vlaming, 12,5 procent Spaans, 6, 25 Mexicaans en 6,25 Fillipijns. Dus ik moet inderdaad zwijgen, ja. Nu, bepaalde politieke partijen willen dat er zoiets is als 'de Vlaming'. Als wij nu een volk waren zouden we tenminste een eenheidstaal hebben. Hebben we niet. Geen probleem, maar we moeten er wel mee leren omgaan. De dag dat Europa vindt dat we compleet overbodig zijn, zullen we als natie of land verdwijnen. Maar wij gaan daar niet zelf over beslissen, hoor.”


e. Groenten uit Balen: de film

"Ik heb met grote bewondering gekeken naar hoe zo'n filmcrew werkt. Het getuigt van een ongeziene efficiëntie, veel mensen die aan één groot project werken. Frank van Mechelen, de regisseur, straalt zo'n rust uit. Ze hebben mij beloofd dat ik voor de zomer de film mag zien. Het grote publiek kan hem echter pas in december bekijken. Vele scènes spelen in de winter, maar dat is niet eens de voornaamste reden. In het najaar zijn nogal wat Vlaamse films in de zalen te zien, en men wil niet in mekaars vaarwater zitten. Ja, het gaat blijkbaar goed met de Vlaamse cinema."

f.

De drie ingrediënten van succes

De avant-première van Groenten uit Balen - het theaterstuk - was een persoonlijk hoogtepunt voor Van den Broeck. "Zoiets maak je één keer in je leven mee, denk ik. In dat zaaltje van een volkshuis konden tweehonderd mensen binnen, maar het dubbel werd naar binnen geduwd en er werden zelfs staanplaatsen verkocht. De BRT was er met een filmploeg, De Nieuwe Gazet wijdde twee pagina's aan de voorbereiding ervan. Het oversteeg alles. Weet je, er zijn voor succes drie dingen nodig: je moet met het goede product op het juiste moment op de juiste plaats komen. Dat heb je echter niet in de hand, of elk boek zou een bestseller zijn. Maar met Groenten uit Balen was dat wel zo.”

g. Volledige vrijheid In 2010 was Van den Broeck genomineerd voor de Librisprijs, maar won niet. "Ik heb ook nooit hoge verwachtingen gehad. Schrijven is voor mij een soort levensfunctie. Op de avond van de uitrekking van de Librisprijs zag ik hoe mijn confraters - net als ik - de prijs niet wonnen, maar daar in tegenstelling tot mij diep ongelukkig over waren. Ik begreep dat niet goed. 'Jongens, toch,' dacht ik, 'laat je toch niet in competitie dwingen in zoiets als kunsten?!' Als er nu één plek is waar volledige vrijheid moet gelden en alle competitie gemeden moet worden, dan zijn het wel de kunsten. Wie gaat nu zeggen dat dat ene boek wel, en dat andere boek geen prijs verdient? Van meet af aan heb ik me daar tegen gekeerd omdat het een hoop onzin opwekt bij schrijvers. Ze worden ten eerste van hun werk gehouden, en ten tweede maakt het het slechtste in hen wakker. In ieder geval, ik heb me de avond van de Libris-prijs met mijn vrouw kostelijk geamuseerd."

Page

11

(De strip, De Tranen van Turnhout, verschijnt niet als album, maar vormde de rode draad van een tentoonstelling in het Nationaal Museum van de Speelkaart in Turnhout, waarbij ook Van den Broecks oude stripwerk werd geëxposeerd. Pas in latere instantie verschijnt het integraal in het gratis te verkrijgen stripblad Stripgids. )


B. Walter van den Broeck, een schrijver die altijd trouw bleef aan zijn klasse3 Gaston Van Dyck 27-09-2006

Walter Van Den Broeck vierde in maart dit jaar zijn 65ste verjaardag. "En volgend jaar mag ik alweer vieren, want dan is het 40 jaar geleden dat ik mijn eerste boek uitbracht", maakt hij zich al vrolijk. Hoog tijd voor een gesprek. Zoek in Vlaanderen maar eens een schrijver die een ereburgerschap kreeg, "omdat hij - dixit cultuurschepen Wagemans van Olen - altijd en in alle omstandigheden trouw is gebleven aan de klasse waaruit hij stamt." Als schrijver, bijvoorbeeld met Groenten uit Balen, zijn toneelstuk over de staking van 1971 bij Vieille Montagne of met Brief aan Boudewijn over het leven van de mensen in 'zijne cité'. Maar ook door zijn sociaal-politieke stellingnamen.

Groenten uit Balen en Brief aan Boudewijn worden veelal de toppers uit uw indrukwekkende oeuvre genoemd. Zijn ze dat ook voor u? Walter van den Broeck. Die twee kregen het meest succes, maar dat is niet hetzelfde als kwaliteit. En als ik die twee kwalitatief ook mijn beste werken zou vinden, was ik toen allicht gestopt met schrijven, toch? Succes boeken is dikwijls een kwestie van met het juiste ding op het juiste moment op de juiste plaats komen. Dat heb je niet in de hand. Anders was elk boek wel een bestseller. Succes zoeken, is trouwens niet echt waar ik mee bezig ben. De jaren 1970 waren de glorietijden van het straattoneel. U bracht niet het toneel op straat, maar de straat op het toneel. Was dat uw ambitie? Walter van den Broeck. Ik heb dat niet echt zo bedoeld, maar achteraf blijkt dat ik met Groenten uit Balen zowat de eerste was die werkmensen centraal heeft gezet op een podium. Dat was nog al gebeurd, maar dan waren die werkmensen nogal knullige types, sukkelaars of marginalen. Dat zie je vandaag ook weer, die aandacht voor "uit de boot gevallen mensen". Maar de man of vrouw die van 9 tot 5 werkt is blijkbaar niet interessant om iets mee te doen.

Dit interview werd gevonden op http://www.archivesolidaire.org/scripts/article.phtml?lang=2&obid=32455 3

Page

12

Met Groenten uit Balen ging het om werkende mensen die staken, dat gaf er iets spektaculairs aan.


U stond toen in het onderwijs. Hoe geraakte u bij die staking betrokken? Walter van den Broeck. Dat kwam door Jef Sleeckx, die toen net als ik als regent in Balen les gaf. De staking was hét feit van de dag in het dorp en de leerlingen kwamen bij ons met al hun vragen. Je moet weten, het was een 'wilde' staking, de vakbonden zijn pas op de kar gesprongen toen de staking na weken nog altijd sterk bleef, met de bedoeling ze 'in goede banen te leiden'. Jef reageerde met zijn typische manier: "We moeten die mensen helpen, we moeten iets doén!". Samen met de arbeiders van de Vieille Montagne en van andere fabrieken heeft hij toen het Groot Arbeiderscomité uitgebouwd. Onder andere daardoor is die staking tot een historische staking uitgegroeid. Na negen weken deelden de vakbonden doodleuk mee dat het werk 's anderendaags zou hervat worden. Dat had gekund, want ze hadden gewonnen, maar gewoon om te laten zien wie de verdienste toekwam, besliste het Groot Arbeiderscomité om nog twee dagen door te staken. En zo gebeurde. Ik heb het stuk geschreven in de vakantie van 1971. Eigenlijk voor amateurtoneel, maar ik stelde het ook voor aan het Brussels Kamertoneel en tot mijn verrassing waren ze daar enthousiast. Eén jaar na de staking, op 8 januari is het voor het eerst opgevoerd, in het Volkshuis van Balen, waar al 15 jaar niets meer was gebeurd. Het Volkshuis gaf plaats voor 300 mensen, maar er waren er 400. (monkelend) Jef Sleeckx heeft daar heel wat staanplaatsen verkocht, want het toneel moest vooral geld in 't bakske brengen voor het Groot Arbeiderscomité. Het comité heeft zelf nog 40 keer een Groenten uit Balen-voorstelling georganiseerd, zowat in alle dorpen uit de streek. En ruim 35 jaar later wordt het nog altijd gespeeld. Walter van den Broeck. De tournee is in 1972 begonnen en het is sindsdien niet meer gestopt. Dit najaar zijn er weer drie amateurgezelschappen die het brengen en volgend jaar wordt het zelfs verfilmd. Die verfilming is een idee van Peter Simons, de zoon van Jos Simons, die destijds de rol van opa nog speelde. Maar hij is jammer genoeg in een motorongeval omgekomen. Uit een zekere schroom heb ik het scenario dan een tijd laten rusten, maar nu komt er weer schot in. Frank Van Mechelen, die ook al De Hel van Tanger en De Indringer, twee prachtige films, heeft gemaakt, neemt het nu op zich.

Page

Walter van den Broeck. Weet je, ik ben geboren en opgegroeid in de cité van Olen. Die is tien jaar jonger dan die van Balen, maar verder perfect vergelijkbaar. Ik kom ook uit dat milieu, mijn vader werkte bij Union Minière. In 1962 brak daar een heel bewogen staking uit, bij ons thuis en in de hele cité ging het over niets anders. Ik was toen 21 en pas afgestudeerd, maar ik wist bij god niet hoe ik mijn vader kon helpen. Tien jaar later kreeg ik dus de kans om mij te revancheren, om dat goed te maken. Het doet me nog altijd deugd dat ik dat heb kunnen doen, ja.

13

Het moet u als toneelschrijver wel enorm plezier doen.

TAS – educatief / Groenten uit Balen Over die cité schreef u acht jaar later, in 1980, uw Brief aan Boudewijn. Ergens in het boek stelt de jonge Walter zich de vraag: "wie anders moet het leven van deze werkende mensen te boek stellen". Walter van Den Broeck. Dat klopt. Niet omdat ik hoopte dat de gewone man het zou gaan lezen. Arbeiders lezen niet veel, dat is nu eenmaal zo. Ik wilde een portret maken van de cité zoals die in de jaren 1950 was. In feite een boek zonder verhaal, zonder plot en zonder held, de klassieke zaken waarmee een schrijver meestal het geheel bij elkaar houdt. Maar een telefoonboek is niet te lezen. Daarom laat ik in dat boek twee toeschouwers opdraven, koning Boudewijn en mijzelf als jonge knaap die, zoals Vergilius en Dante, naar de hel afdalen. De koning staat voor al wat rijk is en is zowat het tegenbeeld van het Soms denk je dat een duivels brein doorsnee gezin van de cité. Ons tuintje was 2,5 are groot, bezig is de waardevolle dingen dat van de koning 250 hectare. Hij had alles, wij moesten onder een overvloed van de meest ons als kinderen op het stort amuseren. En we deden dat waanzinnige onzin onder te nog ook. En dan bleek die koning ook nog mede-eigenaar sneeuwen. De markt maakt van te zijn van de Union Minière. En zo vielen de stukjes weer alles koopwaar, zoals Marx indertijd samen tot een samenhangende puzzel. al zei. (Foto Solidair, Gaston Van Ik heb vooral een portret gemaakt van de 24 gezinnen die Dyck) onze dichtste buren waren in de Koperstraat.

(...) Is het vandaag niet veel moeilijker om inhoud te brengen? Geraakt u als schrijver niet gefrustreerd als je ziet dat een miljoen mensen naar de zoveelste herhaling van FC De Kampioenen kijken? Walter Van Den Broeck. Daar ben ik niet echt mee bezig. Daar is trouwens ook niet tegen op te boksen. Je kan alleen proberen met hetzelfde materiaal als waar dat soort entertainment mee werkt iets zinnigs aan te bieden. Dat is wat ik met Groenten uit Balen heb proberen te doen. Klassiek toneel qua vorm, maar origineel naar inhoud. (...)

Page

Walter Van Den Broeck. (...) Weet je, voor mij is het allemaal verkeerd beginnen lopen met de opkomst van de aandelenmaatschappijen. Want aandeelhouders zijn alleen geïnteresseerd in hun dividend, ze weten niet eens meer wat de fabrieken maken waar ze zogezegd eigenaar van zijn. Het Vatikaan ontdekte op een dag dat het aandelen had in de porno-industrie in

14

Bent u pessimistisch of optimistisch over de toekomst?

TAS – educatief / Groenten uit Balen Denemarken. Laat staan dat een aandeelhouder een idee zou hebben van wie er in die fabrieken werkt. In De Verdwaalde Post hebt u vanuit die redenering Renault-directeur Schweitzer ooit vergeleken met Dutroux. Walter Van Den Broeck. Hij was dan wel geen aandeelhouder, maar wel een extreem voorbeeld van de gewetenloze handelaar die "over lijken gaat" en zich alleen maar afvraagt waar hij het meeste kan verdienen. Meestal zijn dat wapens, drugs en mensenhandel, omdat die handel verboden is. Dutroux heeft zich op de mensenhandel gestort en dan vooral in kleine meisjes. Om het kwaad te isoleren probeert men het altijd te benoemen. "Ja, maar Dutroux is een psychopaat". Want hij beschouwde de meisjes niet als mensen, maar als objecten. En toen kwam daar die Schweitzer naar Vilvoorde, hij zette 3.000 mensen zo maar op straat. Hij beschouwde zijn werknemers evenmin als mensen, maar als numero's. Hij raakte niet een paar mensen, maar 3.000 gezinnen. Dus toch eerder pessimistisch? Walter Van Den Broeck. (Nadenkend). Tja, wat is er hoopvol in deze wereld? Ik geloof nog het meest in de solidariteit tussen de mensen, zoals ik ze bijvoorbeeld hier in deze buurt aan de rand van Turnhout ondervind. Een solidariteit die zo taai is, man! Die heeft deze maatschappij met al haar concurrentie en prestatiedrang nog altijd niet kapot gekregen. Dat vind ik echt hoopvol.

Page

15

Het volledige interview kan u nalezen op: http://www.archivesolidaire.org/scripts/article.phtml?lang=2&obid=32455


C. Een radio-interview met Walter van den Broeck (6’31”) http://www.cobra.be/cm/1.939869?view=popupPlayer 2011 heeft op cultureel vlak heel wat moois in petto en één van die dingen waar we naar uitkijken is de verfilming van Groenten uit Balen het legendarische toneelstuk van Walter van den Broeck over het wel en wee van een arbeidersfamilie tijdens een wekenlange staking Karen Billiet trok met de schrijver naar de plek waar het allemaal gebeurde: de site van Vieille Montage in Balen-Wezel. Hieronder vindt u de opmerkelijkste uitspraken uit het interview. “Toen heette het nog Vieille Montagne, het was een onderdeel van de Société Génerale en het is overgenomen door een Finse groep. Het heeft dus met het oude Vieille Montagne niks te maken behalve het product wat ze maken: dat is dus zink.” “Dit soort fabrieken is hier neergezet omdat de kempen werden beschouwd door de overheid als de vuilnisbelt van België , niet met kwade bedoelingen maar de Kempen waren zeer dun bevolkt. Dus het kon geen kwaad wanneer die grote fabrieken hier stonden met hun uitwasemingen en weet ik wat allemaal.” “Maar ze hadden één handicap: er was te weinig werkvolk, geschoold werkvolk en dan hebben ze hier in de streek, maar dat is bijna allemaal verdwenen, arbeiderswijken gezet. De wijk waar ik uitkom daar had je dus Kempenaars ,maar daar had je ook Gentenaars, Brusselaars, Walen zelfs en daardoor ontstond een heel curieus amalgaam.” “Ik heb dat als zalig ervaren waarschijnlijk ook omdat ik kind was. Maar achteraf hebben we maar vernomen dat dat eigenlijk van die, ... als een soort embool , een soort vreemd element was in deze brave, achterdochtige Kempen, want men reed daar zo in een bocht omheen.” “Tot begin jaren ’70 ongeveer, die manier van wonen die was achterhaald, de welvaart was gestegen en dat was een last voor het bedrijf dus hebben ze die dingen verkocht en dat is precies op dat moment eigenlijk dat die staking uitbreekt. “ “1972 is eigenlijk nog de periode van de hoogconjunctuur. Die staking die had plaats midden in een periode dat het eigenlijk goed ging economisch. Alleen waren deze mensen gefrustreerd omdat de zusterbedrijven veel beter betaalden dan zij. Zij waren de Kempenaars weer eens en zij werden telkens wandelen gestuurd.”

Er stond daar een Volkswagenbusje met een paar stakers in en dat was “het piket,”

Page

Dat was de tijd van Love en Peace.

16

“Dat viel dan samen eind jaren ‘60 begin jaren ’70.

TAS – educatief / Groenten uit Balen en verder was hier niks te zien, gedurende die hele staking niet.” “Ik woonde hier in Balen en ik stond daar op school, en die kinderen van de stakers, die zaten bij mij in de klas.” “En ik had dan mijn collega ,Jef Sleeckx, die was heel gedreven in het geven van geschiedenislessen. Hij verklaarde heel de geschiedenis ‘vanuit de maag ’ zei hij, ‘vanuit de honger. ‘ Een soort marxistische visie. En dan, iemand zei toen:”Ben je al eens een keer naar Vieille Montagne geweest?” “Jef had daar zelf ook geen weet van en toen is die hier gekomen, naar dat busje daar. Men zag hem niet graag komen. Men wou dat zonder die vakbonden. Men wou dat echt zélf doen en men wou geen beïnvloeding van buitenaf want dat stond vol studenten, Amadezen en de Trotskisten met hun krantjes en hun borden. Die werkmannen zeiden: “Als ge nog een keer komt, smijten we u daar in het kanaal!” “En daarom dat men zich daar na negen weken afvroeg: “ja, hoelang gaat dat eigenlijk nog duren want die mannen daar zijn niet geneigd van binnen te komen.” “Het curieuze was, mijn allereerste toneelstuk ging in première toen die staking hier uitbrak. In mijn dagboek heb ik over het uitbreken van die staking geen enkele notitie want ik had daar ook geen weet van eigenlijk. “ “Het Brussels kamertoneel van weleer vond dat ik vanwege het succes nog maar eens een nieuw toneelstuk moest schrijven ©Peter van Gestel4

en ik had een plan voorgesteld, vandaag zal dat multimediaal heten of zoiets en de toenmalige directeur van der Bracht zei “ja ik had dat hier wel gevreesd. “ Ik dacht: “Dan dus maar niet hé.”

Foto werd gevonden op http://www.flickr.com/photos/petervangestel/5225742579/ 4

Page

“En die mensen van de Vieille Montagne waren ook heel nauw betrokken bij de productie ervan. Die hebben het decor gebouwd, en nadien ging dat in première in het Paleis voor Schone Kunsten. Daar hadden wij vijftien van die werkmannen meegenomen met hun vrouw.

17

En ik zei dat tegen Sleeckx en hij zei: “Schrijft dan hier godverdomme over die staking dan toch een stuk hé.”

TAS – educatief / Groenten uit Balen Ze waren gechoqueerd omdat daar anders werd gereageerd dan hier. Als die opa hoest, ja dat kenden ze hier allemaal, dat was van de loodziekte, maar in Brussel had dat zo’n beetje een expressionistisch effect, daar werd dan zo om gegibberd. Zij voelden zich eigenlijk uitgelachen.” “En dat is iets wat ik nu met die verfilming hier opnieuw zie, dat heb ik gemerkt, hoe het nog leeft hier. Dat is iets wat je leven verandert.”

Page

Bron: http://www.seniorennet.be/forum/viewtopic.php?p=2162000&sid=2c33fc64cda37bff61e314e25f60df5 0 5

18

Een foto van het oude Vieille Montagne.5


D. Groenten uit Balen: de Jef Sleeckx-cut6 BALEN - Op 11 november wordt aan de zinkfabriek van Vieille Montagne (nu Nyrstar) in Balen-Wezel de massascène opgenomen voor de film ‘Groenten uit Balen’, naar de theaterklassieker van Walter van den Broeck. Onder de 350 figuranten zal je met wat geluk Jef Sleeckx kunnen ontwaren. Niet in de lens kijken, Jef! Bij die figurantenrol zal Sleeckx zich moeten neerleggen, niettegenstaande hij destijds -in 1971- een hoofdrol vervulde in de staking die het aanschijn van de brave Kempen zou veranderen. Jef Sleeckx stond mee op de voorste rij toen de 1.500 arbeiders van Vieille Montagne bivakkeerden aan de legendarische brug die toegang gaf tot de fabriek. Ze eisten een loonsverhoging van tien Belgische franken en zouden die pas krijgen na een uitputtingsslag van maar liefst negen weken. Deze wilde staking werd door geen vakbond erkend. Alleen Jef Sleeckx, een geschiedenisleraar aan de plaatselijke ‘staatsschool’, liet er zijn slaap voor. “Ik sliep in die dagen maar 2 uren per dag”, zegt hij. Deze negen weken waren de belangrijkste uit zijn leven. De staking waarbij hij ‘stoemelings’ betrokken raakte, betekende het begin van zijn politieke leven als volksvertegenwoordiger en zette hem meteen op de politieke kaart als ‘de laatste der socialisten die zich nog het lot van de arbeider aantrok’. Als eerbetoon gaf Suiker deze nog immer flamboyante zeventiger een rol achter de schermen en benoemde hem tot ‘historisch adviseur van de regisseur’. Onze opdracht luidde: distilleer uit je herinneringen cruciale scènes die absoluut niet mogen ontbreken in Groenten uit Balen.

Sugar proudly present: Vegetables from Balen, the Jef Sleeckx-cut! De openingsscène: “Gij weet niet waarover gij praat, gij.” Rollen: Jef Sleeckx, kwade vrouw, stakingsleider Piet Poppeliers

6

Bron: http://www.suikerkrant.be/interview/325-groenten-uit-balen-de-jef-sleeckx-cut

Page

“Weet ge hoe ik bij de staking betrokken ben geraakt? Ik gaf destijds les in de school van Balen (Sleeckx gaf er geschiedenis, zijn ‘kameraad’ Walter van den Broeck Nederlands). Op geregelde tijdstippen organiseerden we in de refter cultuuravonden voor de mensen uit Balen en omstreken. Ik gaf op een avond een uiteenzetting over het marxisme. Midden in mijn exposé staat een vrouw recht. Ze richt zich kwaad tot mij: ‘Gij weet niet waarover gij praat, gij. Terwijl gij hier grote theorieën staat te verkondigen en over dé arbeider staat te zeveren, staan hier twee kilometer vandaan mannen voor de poort van de fabriek om tien frank opslag te eisen.” Ik ben onmiddellijk gestopt met mijn spreekbeurt, ben in mijn wagen gestapt en naar Vieille Montagne gereden. Daar stapte Piet Poppeliers op mij af. “Wat komt gij hier doen? Als ge niet maakt dat ge weg zijt, kieperen we u in het kanaal.” Piet was de stakingsleider, de eerste man van de vakbond ABVV. Hij was maar tot zijn dertiende naar school geweest, maar in mijn leven heb ik nooit een verstandiger man ontmoet. Ik droeg die avond een proper kostuum. Allicht vertrouwde hij die pottenkijker niet.”

19

Locaties: de gemeenschapsschool in Balen, brug aan Vieille Montagne


Scène: “Kom toch maar terug de fabriek binnen” Rollen: directeur mijnheer André, arbeider Jef Mangelschots Locatie: brug aan Vieille Montagne “Vieille Montagne was een negentiende-eeuwse

fabriek. De directeur -mijnheer André- was in die tijd nog een halfgod. Hij kwam aan met een chique auto, het portier werd voor hem geopend door een chauffeur, zijn boekentas werd gedragen. Hij was God de Vader die over alles in de fabriek besliste: wie werd aangeworven en wie promotie kreeg. De staking was al een paar weken oud toen hij plots opdook en de brug aan de fabriek overstak. Ik zie het nog zo voor mijn ogen gebeuren. Hij liep recht op Jef Mangelschots af. Jef was een heel christelijke, brave man. Hij stond er met zijn fietsje aan de hand. Die halfgod vraagt hem met een zwaar accent, want hij sprak alleen Frans: ‘Kom toch maar terug de fabriek binnen’. Smekend bijna! En die brave Jef antwoordde: ‘Nee, ik blijf bij de mensen.’ Dat was de allereerste keer dat een arbeider op die manier tegen de directeur durfde praten! Dat was de grote overwinning! Dit voorval moet volgens mij een cruciale scène worden in de film.” Scène: “Is het normaal dat ze uw wijf voorkruipen?” Rollen: vrouw van een arbeider, vrouw van een ingenieur Locatie: de fabriekswinkel van Vieille Montagne

Page

20

“Balen-Wezel was een gehucht dat volledig gebouwd was rond de fabriek. De arbeiders woonden in huizen van de fabriek en ook de winkel waar ze hun inkopen deden, was van de fabriek. Het gebeurde effectief dat eerst de vrouw van een ingenieur werd geholpen, ook wanneer zij na een vrouw van een arbeider de winkel was binnengekomen. Dat gegeven zou zeker een mooie scène opleveren. Ik gebruikte dergelijke zaken ook als ik de arbeiders toesprak. (brult): “Vinden jullie het normaal dat jullie wijf -want zo sprak ik hen aan- in de winkel wordt voorgekropen door vrouwen van ingenieurs? Vinden jullie dat rechtvaardig mannen?’ Neen, ze vonden dat niet normaal. Daar heb ik ze mee opgepept en geraakt.”

TAS – educatief / Groenten uit Balen Scène: Met de schoolkinderen naar de fabriek Rollen: Jef Sleeckx, schoolkinderen, vaders Locatie: de brug van Vieille Montagne “Ik ben op een gegeven moment met de kinderen uit mijn klas naar de fabriek getrokken. Dat was nooit vertoond. Je moet weten dat een arbeider die lang staakte destijds door de mensen scheef werd bekeken. Hij werd een outlaw. Ik wilde het moreel van de stakende vaders opkrikken. Die ontmoeting tussen hen en hun kinderen was erg pakkend en zou zeker een ontroerende scène opleveren.” Scène: De vrouwen worden combatiever dan de mannen Rollen: vrouwen van arbeiders Locatie: huiskamers in Balen “Voor de buitenwereld kon de staking een mannenzaak lijken; ik wist wel beter. Als je de

vrouwen niet mee had, was het onmogelijk om die staking te winnen. De eerste week is zo’n staking nog plezant, de tweede week wordt het ambetant en de derde week beginnen de vrouwen te zagen en te zeveren. De staking was niet erkend door de vakbonden. Er kwam dus ook geen geld binnen om eten te kopen. Ik heb de vrouwen dan betrokken bij de stakingsactie door hen voedselpakketten te laten samenstellen. Ze gingen die dan in verschillende huizen in Balen uitdelen, bij gezinnen die het echt nodig hadden. Zo werden de vrouwen op de duur combatiever dan de mannen.” Scène: De confrontaties met de rijkswacht Rollen: groep arbeiders, groep rijkswachters Locatie: brug aan Vieille Montagne

Page

“Het was een spannende tijd. Als ik arbeiders meenam in mijn wagen merkte ik dat de rijkswachters alle moeite deden om me in de gracht te rijden. Op een nacht zijn ze me komen opzoeken: ‘Jef, als de mannen niet terug de fabriek in willen gaan, gaat het een bloedbad worden.’ Ik ben die nacht nog naar Piet gereden. Hij is direct naar de fabriek vertrokken om meer mensen op te trommelen. Gelukkig is er niets gebeurd.”

21

“Het zou nu niet meer pakken maar in die tijd stond er tegenover een groep stakende arbeiders altijd een groep rijkswachters. Bij Vieille Montagne waren die erg strijdlustig. Ik heb er op een bepaald moment een groep arbeiders op afgestuurd. De rijkswachters zagen ze komen en werden duidelijk zenuwachtig. Maar wat kregen ze te horen van de arbeiders? ‘Mannen, we staan hier voor onze boterham. Als jullie ooit gaan staken, komen we naar jullie toe om de actie te steunen.’ Die rijkswachters verschoten zich een ongeluk.”

TAS – educatief / Groenten uit Balen De slotscène: De overwinningsspeech van Piet Poppeliers Locatie: brug aan Vieille Montagne Rollen: Piet Poppeliers en honderden arbeiders “De staking is goed geëindigd: de arbeiders hebben uiteindelijk negen en nog wat centiemen opslag gekregen. Hadden ze een dag langer gestaakt, dan hadden ze die tien frank gekregen. De film moet in mijn ogen dan ook een happy end kennen. Ik heb een massascène voor ogen met honderden arbeiders die worden toegesproken door Piet Poppeliers: “Mannen, we hebben de strijd hier gewonnen!” En dat was ook zo. Het ging niet alleen om die paar franken meer. De staking is zo bekend geworden omdat voor de eerste maal in de Kempen de kleine man bewust is geworden van zijn eigen waarden. In die jaren was de Kempen een achtergesteld gebied en Kempenaars nog tweederangsburgers. De belangrijkste overwinning was dat de mensen zich eindelijk gelijkwaardig zijn gaan voelen.”

Regisseur van ‘Groenten uit Balen’ is Frank Van Mechelen, die eerder al ‘De Indringer’ en ‘De hel van Tanger’ realiseerde. In de cast die hij samenstelde zitten onder andere Stany Crets, Axel Daeseleire, Lucas Van den Eynde, Koen De Bouw en Veerle Dobbelaere. Jef Sleeckx: Walter heeft mee het scenario geschreven. Hij vertelde me dat de film breder gaat en veel meer focust op de staking zelf. In zijn toneelstuk word ik maar twee keer zijdelings vermeld. ‘Wat komt dat onderwijzerke zich bemoeien met onze staking. Hij zou beter in zijn klas blijven.’ In de film, zo beweert hij, heeft hij mij een grotere rol toebedeeld. Ik heb geen ambitie als acteur (lacht). Maar Walter en ik hebben afgesproken om samen naar de opnames van de massascène aan de fabriek te gaan. Als ze me dan vragen om me tussen de figuranten te mengen, wil ik dat best doen. Dan speel ik op die manier toch een rolletje in de film. Maar wie zou Jef Sleeckx’ persoonlijke favoriet zijn om zijn personage te vertolken?

Page

22

Jef Sleeckx (aarzelend) “Jan Decleir zou een mooie keuze zijn”.


4 GROENTEN UIT BALEN 4.1 Balen Balen is een plaats en gemeente in de Belgische provincie Antwerpen. De gemeente telt ruim 20.000 inwoners, die Balenaars worden genoemd. Balen behoort tot het kieskanton en het gerechtelijk kanton Mol. Tot op de dag van vandaag kampt Balen met een cadmiumvervuiling, het gevolg van de zinkfabriek Vieille Montagne die opgericht werd in 1885.Vandaag de dag heeft metaalconcern Nyrstar hier een fabriek. In 2007 werkten hier nog 586 mensen.

Bovenaan: de fabriek ten tijde van de staking.

Page

23

Onderaan: de fabriek in 2011.


4.2 Inhoud van het toneelstuk Vrijdag 8 januari, 1971 We bevinden ons in de woonkamer van de familie Debruycker en zullen deze gans het stuk niet verlaten. Het publiek maakt onmiddellijk kennis met Jan en Germaine die zich reeds in de woonkamer bevinden, maar direct na het opgaan van het doek loopt ook Clara de scène op. Het gezin weet nog niet dat net buiten de deur de staking is uitgebroken en we voelen ons even een voyeur op een huiselijk tafereel. Germaine wordt er namelijk aan de tand gevoeld over haar misselijkheid en haar uitgaan in Mol. We merken van meet af aan dat Germaine geen katje is om zonder handschoenen aan te pakken. Ook komt het thema van de brieven snel aan bod, hoewel we als kijker nog niet direct kunnen plaatsen wat voor brieven het zijn en aan wie. Toch worden de eerste tien minuten de rollen binnenin het gezin reeds duidelijk: Jan, de werker, Clara, de huisvrouw, Germaine, de rebelse dochter ... Wanneer opa binnenkomt, maken we ook redelijk snel kennis met de betekenis van de fabriek voor Balen en de omwonende gezinnen. Germaine is er dan weer om de ophemeling van opa te kenteren met de milieu- en gezondheidsproblematiek. Van zodra alle personages op scène zijn verschenen, hebben we een zeer goed beeld over hun karakter en hun emotionele band tot elkaar. Wanneer Jan tenslotte weer binnenkomt met het bericht over de staking reageert elk gezinslid dan ook conform karakter: Opa panikeert omwille van een eerder opgelopen jeugdtrauma, Clara is bezorgd dat ze de demonstratie bij Josfien zal missen, Germaine neemt de hele situatie niet serieus en Jan lijkt wel van de hand Gods geslagen. Hij zal echter snel weer bij zijn positieven zijn en zet zijn schouders mee onder de staking. Hij is er zelfs trots op. Even later wordt er weer verwezen naar het eerder aangehaalde thema van de brieven. Jan zet zich neer achter de tafel en schrijft een brief aan koning Boudewijn. Terwijl hij naar zijn woorden zoekt, veert Germaine op en loopt kokhalzend de scène af.

Page

24

Een vermoeden van zwangerschap begint te groeien bij de toeschouwer.

TAS – educatief / Groenten uit Balen Donderdag, 28 januari 1971 We zijn drie weken verder en de sfeer in de huiskamer is veranderd. Ze lijkt gezellig: de familie zit bij elkaar voor de beeldbuis. Alleen Jan ontbreekt. De toeschouwer leert dat er aan de staking van Balen geen media-aandacht wordt geschonken en Clara begint in opstand te komen. In het eerste bedrijf liet de staking haar koud, nu echter is ze boos op Jan omdat hij niet gewoon gaat werken. Hierin vindt ze een bondgenoot bij opa, die de schuld op de vakbond steekt. Wanneer Germaine zich in de discussie mengt, krijgt ze lik op stuk over rookgedrag, iets wat ze onmiddellijk tegengaat door nogmaals de giftige dampen van de fabriek aan te halen. Net wanneer de discussie erg verhit wordt, maken we kennis met het laatste personage, Luc, een student rechten uit Mol, die zich mee aansloot bij de stakers om betere arbeidsvoorwaarden te bekomen. Het publiek merkt onmiddellijk op dat Germaine en Luc geen vreemden zijn voor elkaar, een feit dat door de rest van de familie niet opgepikt wordt. Toch blijven we nog even op onze honger zitten, want Luc en Jan bespreken de staking met de rest van de familie. Wat later echter worden we opgeschrikt door de loodziekte van opa, waardoor Jan holderdebolder naar de dokter loopt, Luc en Germaine alleen achterlatend. Ons eerdere vermoeden wordt nu bevestigd wanneer Germaine na een hevige woordenwisseling met Luc aan hem opbiecht dat ze zwanger is van hem. Luc krijgt alle kleuren van de regenboog en vertrekt, een wanhopige Germaine achterlatend. Het bedrijf eindigt tenslotte met een tweede brief aan koning Boudewijn waarin Jan hem vraagt om, in plaats van de staking te beëindigen, de staking financieel te ondersteunen. Hij vertelt kort wat over zijn werk in de fabriek en de noodzaak die de gezinnen voelen om aan voedselpakketten te raken. Donderdag, 25 februari 1971. De staking duurt nu reeds zeven weken en in het gezin beginnen de onderhuidse spanningen hoog op te lopen. Opa en Jan kibbelen meer en meer over het nut van de staking waarbij opa blijft geloven in het mislukken en Jan in het slagen van de staking.

Page

Tot overmaat van ramp staat op dat ogenblik ook Luc voor de deur. Al gauw blijkt dat het jonge koppel elkaar oprecht graag ziet. Trouwplannen worden gemaakt.

25

We komen te weten dat er referendums gehouden worden onder de stakers waarbij de voorstellen van de directie van de fabriek telkens weer afgewezen worden wegens niet goed genoeg. Dit tot groot chagrijn van opa en tot frustratie van Jan die zich zit te vervelen en het liefst weer aan het werk wil. Plots wordt de scène verstoord door Clara en Germaine die ruziënd binnenvallen. De zwangerschap is ontdekt. Wanneer iets later Luc als vader wordt aangewezen slaan bij Jan de stoppen door. Maar ook opa heeft zijn mening over de huidige toestand en dreigt het af te stappen naar dochter Virginie die in Oostende woont. In dit bedrijf merken we voor het eerst dat Clara als een leeuwin voor haar gezin opkomt. Noch opa, noch de familie van Luc kunnen zo maar hun mening doordrijven. Ze biedt hen verbaal weerwerk.

TAS – educatief / Groenten uit Balen In de volgende brief wordt tenslotte de titel van het stuk verklaard. Jan maakte bij het afsluiten van het schrijven immers een fout: “Hopend dat ge dit keer gevolg zult geven aan mijn verzoek, GROENTEN UIT BALEN, uw dienstwillige dienaar Jan Debruycker.” Woensdag, 10 maart 1971 We vinden het gezin terug aan de ontbijttafel. Een knus tafereeltje speelt zich af. De rust wordt verstoord wanneer Germaine de huiskamer binnenkomt en vertelt dat ze ontslagen is bij Grand Bazar voor het stelen van een tube Velpon. Waarom ze het deed, kan ze echter niet verklaren. Voor Jan is dit echter de spreekwoordelijke druppel die de emmer doet overlopen. Ook nu weer werpt Clara zich op als sterke rots in de branding. Langzaam maar zeker zijn de bewoners van het huis veranderd en zijn ook de verhoudingen anders gaan liggen. Wanneer Jan eindelijk gekalmeerd is, maakt opa zijn intrede in zijn zondagse kostuum. Al wat hij de afgelopen negen weken heeft lopen verbijten, wordt nu door hem geuit. Hij spelt iedereen de les en beveelt Jan weer aan het werk te gaan. Zelf trekt hij naar de stakers aan de fabriek, vast van plan hen ook weer tot werk aan te manen. Net wanneer de situatie volledig lijkt te ontsporen, komt ook Luc binnen. We leren dat hij werd buitengezet door zijn vader omdat hij koos voor Germaine en het kind en niet voor zijn rechtenstudie in Leuven. Maar dat is zonder Germaine gerekend. Net wanneer alles in kannen en kruiken lijkt, besluit ze Luc los te laten, door te beweren dat ze niet van hem houdt. Ze kan hem het leven in de cité niet aandoen. Clara en Jan zijn nog niet bekomen van het nieuws of opa keert terug met de mededeling dat de staking afgelopen is. Er werd een akkoord bereikt tussen stakers en directie.

Page

26

Na negen weken gaat Jan weer aan het werk alsof er niets aan de hand is, maar het gezin is onherroepelijk veranderd. Dit merken we wanneer Jan zijn laatste brief aan de koning schrijft. Hij beseft dat hij niet langer de vorst om hulp moet vragen, maar vanaf nu kan rekenen op zijn gezin. Na dit besef verscheurt hij de brief.


4.3 De aanleiding Groenten uit Balen vertelt het relaas van een arbeidersfamilie tijdens de staking van 1971 te Balen-Wezel. In de zinkfabriek van Vieille Montagne werkten op dat moment 1.500 mensen. De staking, die spontaan uitbrak, viel op door de grote mate van zelforganisatie onder de arbeiders. Bovendien was ze ook niet erkend door de vakbonden, wat er toe leidde dat de arbeiders aan hun lot werden overgelaten. Kempenaar en latere politicus Jef Sleeckx zette zich actief in voor de stakers door ervoor te zorgen dat leningen werden opgeschort, vrouwen bij de staking betrokken raakten en de arbeiders (in het zwart) elders werk konden vinden. Aanvankelijk was dit dik tegen de zin van Piet Poppeliers, de stakingsleider, maar de mannen vonden elkaar naarmate de staking bleef duren. De staking werd een groot succes voor de arbeiders: zij dwongen een loonsverhoging af van 1,75 frank, waardoor zij nu 9,5 frank per uur verdienden.

Door de nauwe betrokkenheid van Jef Sleeckx, die een collega was van Walter van den Broeck, werd deze laatste geïnspireerd tot het schrijven van Groenten uit Balen, dit zelfs in opdracht van het Brussels Kamertoneel. Groenten uit Balen werd voor het eerst opgevoerd door het Brussels Kamertoneel op 8 januari 1972 in het Volkshuis te Balen. De rollen werden toen vertolkt door respectievelijk: 

Jan Debruyker: Arnold Willems, werkman.



Clara: Joanna Geldof, zijn vrouw.



Germaine: Annelies Vaes, hun dochter.



Opa: Jos Simons.



Luc: Johan van Lierde, een student.

Page

27

Het stuk werd geregisseerd door Johan van der Bracht en Wim Meeuwissen.


4.4 Titelverklaring Jan Debruycker, werkman in de zinkfabriek van Vieille Montagne, heeft als hobby het schrijven van brieven aan de staatshoofden van Amerika, Rusland, enzovoort. Telkenmale werpt Clara, zijn vrouw, deze brieven in het vuur. Wanneer de staking uitbreekt zoekt Jan zijn heil in het schrijven naar de koning, waarbij hij hem om hulp voor de arbeiders vraagt. De titel komt voort uit een ongelukkige schrijffout in de brief aan de vorst. Het schrijven zal hem echter nooit bereiken want Germaine gooit de brief na het lezen in het vuur. GERMAINE Ik ben mijn feuilleton aan ’t lezen. Gaat naar de brief, haalt hem uit de omslag, leest, grinnikt af en toe. ‘Het leven in de cité is geen kinderspel, Sire. De helft van de tijd stikt ge hier van den doemp, en de andere helft werkt uw familie u op de zenuwen. Ge moet niet vragen wat het wordt als er een staking is. Wel wat minder doemp, maar veel meer ambras. Hopend dat ge dit keer gevolg zult geven aan mijn verzoek, GROENTEN UIT BALEN, uw dienstwillige dienaar Jan Debruycker …’ (giechelt) Groenten uit Balen … Opent kachel, brief en omslag in de kachel.

Het stuk eindigt bovendien ook met een brief aan de koning. Het gaat niet langer om een smeekbede maar om het besef dat hij het ook zonder vorst wel zal redden, daar hij zijn familie aan zijn zijde heeft staan. JAN Sire, naar ’t schijnt is de staking bij de Vieille Montagne afgelopen, en ik schrijf u maar om te zeggen dat voor het geval ge ons op het laatste ogenblik toch financieel zoudt willen steunen, het niet meer nodig is. Bijna negen weken rond heeft ze geduurd, de staking. ’t Is precies alsof mijn heel huishouden is omgeploegd. Ons Germaine gaat een kind kopen. Maar ze wil niet trouwen met de kleine zijn vader. Vader klapt van naar Oostende te vertrekken. Nog liever naar Oostende dan de schande te moeten meemaken van ons Germaine, zegt hij. Ons Clara is ineens weer tien jaar jonger. En ik ... Kijkt plots op, tot het publiek, mijmerend. Weet ge wat, sire?

Page

We stellen het allemaal goed, en ik hoop van u hetzelfde. Ge moogt er op rekenen, dat ik u in de toekomst niet meer lastig zal vallen met mijn brieven. Als in de toekomst de syndikaten weer in slaap vallen, dan zullen de arbeiders en hun vrienden wel weer in aktie schieten. Ik heb nu gezien dat we ’t zelf kunnen klaarspelen. Alléén als ’t moet. Zonder de hulp van gelijk wie. Vader blijft wel hier en hij zal het nog plezant vinden ook. Als ’t maar zo’n keikop niet was. Enfin, sire, de groeten aan de koningin en uw ministers. Vooral aan die van de arbeid. Zeg hem maar: tot de volgende ronde. Hij zal wel weten wat ik wil zeggen.

28

Scheurt de brief langzaam stuk.

TAS – educatief / Groenten uit Balen Walter van den Broeck schreef in 1980 ook de cyclus Brief aan Boudewijn. In de vorm van een onthullende en toch gevoelige rechtstreekse brief aan koning Boudewijn, evoceert Van den Broeck zijn jeugdjaren in de Kempense gemeente Olen en meteen ook het wel en wee van een industriedorp in de jaren veertig en vijftig. De schrijver inviteert Boudewijn voor een anoniem bezoek. 'Walter' lucht ongezouten zijn hart en toont zijn verbondenheid met de cité. Hij scherpt het contrast aan tussen de rijkdom van de koning en de armoede van de arbeidersgezinnen.

Brief aan Walter van den Broeck7 Op 19 maart 2010 schrijft Kurt Van Eeghem in zijn eerder grandioos vertolkte rol van koning Boudewijn een antwoord aan Walter van den Broeck. 19 maart 2010 Waarde Walter, Enkele dagen geleden kreeg ik alweer een ferme brief van u in de bus, het leek wel een boek. Het was, werkelijk waar, een grote verrassing, want uw vorige brief aan mij dateert al van 4 april 1980. Groot was dan ook mijn verwondering toen ik, na uitgebreide consultatie van uw missive, tot de ontdekking kwam dat het in deze brief om exact dezelfde tekst gaat. Was de inspiratie uitgedroogd, Walter? Ik kan het amper geloven. Of heeft het te maken met de algemeen verbeide mare dat mijn persoon niet meer tot de levenden zoude behoren. Zodat gij te bedremmeld waart om nog eens naar mij te schrijven. Gij – ik mag toch gij zeggen tegen u, Walter, dan moogt gij sire zeggen tegen mij – gij, als groot kenner mijner, moet toch beter weten. Uiteraard leef ik nog, ik ben gezonder dan ooit. Ik was het alleen zo moe als koning. Zo moe als koude pap, zoals men in de volksmond wel eens pleegt te zeggen. Er was de vierde staatshervorming van 1993 en er waren de aanvaringen met de Vlaamse minister-president. Wat een onvoorstelbare rare titel toch voor de leider ener onzer landsdelen. En na de zwarte zondag, wilde ik België, zijn politieke leiders en zijn triestig weer achter mij laten. Ik had er genoeg van, Walter. Werkelijk waar. Ik verlangde naar de hartelijkheid van de Congo, of naar mijn stulpje in Motril. Daar, in het zonnige Spanje, heb ik besloten om ‘de pijp aan maarten’ te geven. Officieel weliswaar, want het was slechts schijn, Walter. Ik verdween van het toneel naar de coulissen. Ik vertoonde mij niet meer. Geloof het of niet maar ik heb op de Spaanse televisie genoten van mijn eigen begrafenis.

7

Tekstfragment gevonden op: http://kurt.cobra.be/2010/03/19/brief-aan-walter-van-den-broeck/

Page

29

Ook Dona Fabiola di Mora i Aragon, enfin Faby, kon haar lol niet op. Eindelijk zouden wij er voor elkaar zijn. Ze was dan ook uitbundig wit gekleed. Niemand die daar iets achter zocht.

TAS – educatief / Groenten uit Balen Ach, Walter, gij die mij zo goed kent, een koning is ook maar een mens. De Koningskwestie, Leuven Vlaams, om de tien jaar een staatshervorming, om het jaar en soms nog vaker een nieuwe regering Martens, wat moet een koning nog meer over zich heen krijgen om de moed te verliezen. Trop is te veel en te veel is trop. Ik voel mij goed nu, met mijn baard. Alleen moet mijn dauphin Filip niet overdrijven in zijn imitatiedrang. Het volk zou wel eens kunnen vermoeden dat ik nog steeds aan de touwtjes trek achter de schermen. Wat niet geheel benevens de waarheid is, natuurlijk. Filip komt soms met zijn Agusta overgevlogen naar mijn geheime verblijfplaats in Motril en we hebben ook geregeld afspraken onder de Brusselse grond. Mijn verre voorvader Leopold II heeft daar niet voor niets vele gangen gegraven. Er wordt verteld dat ze de huizen van zijn jonge amourettes verbonden met het paleis. Ik keur dat uiteraard ten zeerste af. Nu moet ik hem danken want ze komen mij goed van pas. Wat vindt gij ervan Walter, hij leert snel hé, onze Filip? Waarde Walter, ik heb ontzettend genoten van uw brief destijds. Herinnert gij u nog het bezoek dat ik bracht aan Olen. Ik ben niet zo goed als briefschrijver, tenzij om mijn gewetensnood te duiden, dus kwam ik maar persoonlijk naar de stille Kempen. Wat een prachtige, informele namiddag is dat geworden. Waren alle landgenoten maar als gij, Walter, ik zoude er met plezier nog een tiental jaar over regeren. Maar wij weten wel beter. Het volk is verzuurd, het heeft niet meer de open blik op de toekomst, noch het vertrouwen in onze ‘eenheid in verscheidenheid’. Wij waren het misschien niet over alles eens, Walter, maar wij bleven wel beschaafd met elkaar converseren. Als ik nu die friturist uit Antwerpen – hoe heet hij ook alweer, de pezewever – als ik die hoor praten ben ik blij dat ik mij niet meer tot dat niveau hoef te verlagen. Weet gij, Walter, dat gij met uw brief, mede hebt gezorgd voor mijn stijgende populariteit in onze natie? Mijn dankbaarheid daarvoor is niet in woorden te vatten. Ik had u destijds al uitgenodigd voor een tegenbezoek, Walter. Weet ge het nog. Laten we daar maar eens een termijn op plakken want lang zal ik in het ondermaanse niet vertoeven. Mijn rug, ziet u. En breng Eliane en de kinders maar mee. Dat moeten ondertussen al serieuze gasten zijn. Ze gaan zich amuseren in Motril terwijl wij wat kunnen bijpraten over vroeger, over ’t fabriek en over Sooi en Lange Sjarel en…die vele andere kleurrijke figuren uit uw brief. Laat het mij maar weten Walter, en breng een bakske trappist mee. Warme groeten,

Page

30

Uw vorst.


4.5 Personages Hoewel de karakters in het stuk psychologisch niet echt zijn uitgediept, kunnen we toch een kleine evolutie in hun visie en hun houding tegenover de andere gezinsleden en de staking waarnemen. Het gezin zelf bestaat uit drie generaties die ieder op hun eigen wijze op de staking reageren. Door middel van het gezin wordt er naar de staking gekeken en krijgen we bovendien ook een beeld van de tegenstellingen tussen arbeiders en jonge intellectuelen. (Dit als verwijzing naar de stakingsleider en arbeider Piet Poppeliers en geschiedenisleraar Jef Sleeckx) Zij strijden weliswaar voor hetzelfde doel, maar hebben andere belangen en een andere taal, wat ook in het stuk goed tot uiting komt.

A. Jan Debruycker: werkman Geboren en getogen in de cité van Balen in een rasechte arbeidersfamilie, kent Jan niets anders dan de fabriek en het harde werk dat hij daar uitvoert. Een eigenaardigheid is echter dat hij de gewoonte heeft om brieven te schrijven aan regeringsleiders zoals Nixon en Brezjnjew. Deze brieven worden door vrouwen dochterlief steevast in de kachel gegooid.

Page

31

Wanneer de staking uitbreekt, weet hij aanvankelijk niet wat doen. Elk familielid heeft zijn eigen mening en brengt die ook in. Ten einde raad begint hij brieven aan koning Boudewijn te schrijven waarin hij de situatie uitlegt en om hulp vraagt. Maar ook die brieven worden door het vuur verslonden. Jan besluit actief mee te staken en komt op een gegeven moment thuis met Luc, een student rechten uit een bemiddelde familie te Mol. Maar na 9 weken staken, begint de standvastigheid van Jan barsten te krijgen wanneer hij de wereld die hij reeds van kindsbeen af kende, langzaam ziet afbrokkelen.

TAS – educatief / Groenten uit Balen JAN Niet verantwoordelijk? Wij zijn allemaal verantwoordelijk. Allemaal, verstaat ge. Als ZIJ Velpon pikt dan is dat zowel mijn schuld, als uw schuld, als de hare. Wij hebben het mogelijk gemaakt, Clara, wij hebben het mogelijk gemaakt zoals we mogelijk gemaakt hebben dat die geldzakken van de Vieille Montagne van iedereen schapen hebben gemaakt, die ze met een hongerloontje in het vergif konden stoppen. Wij, en onze ouders, en die hun ouders. Omdat zij ons niks anders hebben laten zien dan die stinkfabriek, omdat ze trekpaarden met oogkleppen van ons hebben gemaakt, omdat ze ‘brave Kempenaars’ van ons hebben gemaakt. Van die idiote, knikkebollende snullen, met een Paternoster om hun kneukels, die meenden dat ze met een Weesgegroetje het hart van de Société Générale konden versuikeren. CLARA Nu nog schoner ... JAN En ’t begon al op school. Ge moet uw klakske afnemen als de meester voorbij fietst, en ge moet met twee woorden spreken. Ja, meneer de rotzak, neen meneer de rotzak (woedend) En in de kerk was ’t van ’t zelfde. Ja, meneer de zwartrok, neen meneer de zwartrok. (Tot Germaine) Kind, doe me een plezier, ga van onder mijn ogen uit, ik wil niet dat ge me zo ziet. Ik wil niet dat ge denkt dat ik alle schuld op u steek maar ik ben in staat u de schedel in te slagen, omdat alles, alles, alles verkeerd loopt. Ge moet dat verstaan. Hoeveel jaar heb ik nog te leven? Hoeveel jaar zal ’t nog duren voor ik zoals (kin richting stal) hij daar creveer van ’t lood? En wat heb ik al gehad? Werken, werken en nog eens werken. En drie weken per jaar proberen het werk te vergeten, en dan opnieuw, werken, werken, werken, godverdomme. Hoe langer de staking duurt, hoe meer de standvastigheid van Jan wankelt en hoe meer hij zich begint op te trekken aan zijn vrouw Clara. De staking wordt uiteindelijk door de stakers gewonnen, maar ook Jan haalde een persoonlijke overwinning: hij leerde dat hij niet langer op regeringsleiders moet vertrouwen, maar moet steunen op de kracht van zijn gezin.

B. Clara: zijn vrouw

Page

32

Clara kunnen we typeren als een typische arbeidersvrouw, die, naarmate de staking vordert, meer en meer haar mannetje leert te staan. Hoewel de staking haar aanvankelijk niet interesseert, wordt ze naar het einde toe een echte voorvechtster die het hele gezin rechthoudt.

TAS – educatief / Groenten uit Balen JAN Maar waarom zijt ge dan van gedacht veranderd? Nu dat ik juist begin te twijfelen ... CLARA ‘k Wou dat ik het u kon vertellen. Negen weken duurt het al. Als ge ‘negen weken’ zegt dan lijkt me dat een eeuwigheid, maar ’t is alsof het pas gisteren allemaal is begonnen. In het begin was ik bang. Ik dacht: ze smijten hem buiten, ze smijten al die stakers buiten, maar nadien ... Weet ge Jan, van één ding ben ik zeker: die voorbije negen weken, daar heb ik elke sekonde van gelééfd. Dat is een tijd die ik nooit meer vergeet. Ge zult zien, over een paar jaar vertellen we aan die kleine die nu nog in de maak is over de staking van eenenzeventig, als hij vraagt of we iets ‘van vroeger’ willen vertellen. Zoals mijn vader over de oorlog vroeger.’t Zal een nieuwe tijdrekening worden, ge zult het zien: drie jaar voor de staking, vijf jaar na de staking zullen ze zeggen in plaats van 1968 of 1976. Elke seconde voel ik bibberen in mijn lijf. Dat was lang geleden, Jan. JAN Ge hebt zelfs geen geld om naar de coiffeuse te gaan... CLARA Neen, en ’t kan mij geeneens schelen. ‘k Weet nu dat het komittee gelijk heeft. Hoelang hebben wij hier eigenlijk geslapen? Hoelang eigenlijk? Maar negen weken geleden zijn we wakker geworden, en ‘k geloof dat ik nu wakker blijf tot ze me in de grond steken.

C. Germaine: hun dochter

Page

33

Een jonge vrouw die duidelijk niet op haar mondje gevallen is. We leren haar van meet af aan kennen als iemand die graag uitgaat, zeer veel bezig is met haar uiterlijk en blijkbaar ook wat last heeft van haar maag. Later zal blijken dat ze zwanger is van Luc, een rechtenstudent uit Mol. Germaine komt ook duidelijk in opstand tegen de woonomstandigheden in Balen. Zij ziet namelijk in dat de uitwasemingen van de fabriek slecht zijn voor de gezondheid en niet enkel voor haar werknemers. Wanneer zij voor haar mening opkomt, botst deze met de mening van andere bewoners in het huis. Vooral opa beschouwt de fabriek als de weldoener van Balen.

TAS – educatief / Groenten uit Balen OPA “Flauwekul! In dertien waren het ook de snotneuzen. In een fabriek hoeft niet gestaakt te worden. De fabriek heeft ons werk gegeven, heeft ons een huis gegeven, een school, een ziekenhuis, een kerk, wegen ….”8 GERMAINE “… en een hongerloon, en de loodziekte, en vochtige muren, en schrale uitgeloogde hofjes, en bleekschijters van kinderen …” Hoewel ze best wat kapsones heeft, heeft ze toch het hart op de juiste plaats. Dat kunnen we merken in de relatie tussen haar en opa en ook bij haar beslissing om Luc te laten gaan zodat hij wat kan maken van zijn leven.

D. Opa Als vader van Jan woont hij in bij het gezin in de schaduw van de fabriek waar hij zijn hele leven werkte en ook het slachtoffer werd van de beruchte loodziekte. De thermische zinkfabriek9, zoals die van Balen er één was, was erg vervuilend omdat de gassen, die onder andere lood bevatten, ongezuiverd in de atmosfeer terecht kwamen. Ze waren zeer schadelijk voor de mens, zowel voor de arbeiders als voor de omwonenden. Een feit waarnaar Germaine ook refereert in het begin van het stuk.

Toen Vieille Montagne zich in 1887 in de Kempen kwam vestigen bestond Balen-Wezel nog niet. De heren van de fabriek bouwden vervolgens een kring van kleine arbeiderswoningen rond de fabriek en verderop villa’s voor zichzelf. Zo bouwde Vieille Montagne een heel dorp waarin de hiërarchie van de fabriek goed merkbaar was. Zo beheerste de fabriek vanaf 1955 het hele dorp. 9 In deze fabrieken worden ertsen gedistilleerd en vervolgens gereduceerd in een horizontale buis, retort genaamd. De gassen worden naar een condensor gestuurd, het verlengde van de retort, waarin de zinkdamp neerslaat.

Page

34

8

TAS – educatief / Groenten uit Balen We maken kennis met opa wanneer hij het huis binnenkomt met de kolenkit. Hij woont in de stal van het huis en draagt braaf zijn pensioen aan het gezin af, een feit waar hij graag op wijst, vooral wanneer hij door de staking als enige kostwinner uit de bus komt. Zijn dochter Virginie woont in Oostende. Opa is een man met sterke meningen die hij graag laat horen. Hij laat ook geen moment voorbijgaan om zijn ongenoegen over de staking te uiten. Hierbij verwijst hij telkens naar zijn eigen werkomstandigheden van weleer die zo mogelijk nog ellendiger waren dan die waar het gezin nu in verkeert.

E. Luc: een student Deze student uit Mol, die we eerst leren kennen als sympathisant van de staking, zal later het lief van Germaine blijken én is bovendien de vader van het kind dat zij draagt. Luc komt uit een bemiddeld gezin uit Mol en studeert, onder lichte druk van zijn ouders, rechten in Leuven. Vooral Lucs vader heeft ambitieuze plannen voor hem die niet altijd stroken met wat Luc eigenlijk zélf wil. Doordat de student zowel in de wereld van de stakers als de wereld van de studenten vertoeft, komt hij in tweestrijd met zichzelf te staan.

LUC

Page

“Ik begrijp dat allemaal niet. Wat gebeurt er met mij? In Leuven ga ik kapot aan de studentenclub, de boeken, het gezijk, het gezever. Hier ga ’k kapot aan Balen-Wezel, aan Mol, aan datgene wat ik zo graag zou veranderen. In Leuven kan ik Mol niet van me afschudden, en hier loop ik met Leuven onder mijn arm. Misschien moet alles wel kapotgeslagen worden en afgebrand. Misschien is er geen andere oplossing. In Leuven, bij de profs voel ik me een nul, en hier naast de arbeiders voel ik me ook een nul. Ben ik een nul? Germaine, ben ik een nul?”

35

Drinkt. Voor zich uit.


Page

36

In de loop van het stuk wordt ook duidelijk dat hij vooral door zijn vader erg onder de duim gehouden wordt, wat uiteindelijk zal escaleren in een ruzie waarbij hij het huis wordt uitgezet. Luc kiest doelbewust voor Germaine en het arbeidersleven, maar Germaine zal hier een stokje voor steken door te zeggen dat ze niet langer van hem houdt om er zo voor te zorgen dat hij zijn studie kan afmaken en niet tot de fabriek veroordeeld wordt. Hoe Luc hierop zal reageren komen we echter niet te weten.


4.6 Thema’s A. sociaal Groenten uit Balen kan eigenlijk vanuit twee verschillende hoeken bekeken worden. De staking enerzijds en de intriges in het gezin anderzijds. Laten we met de staking beginnen. Uit de voorstelling blijkt duidelijk dat achter de staking ook heel wat sociale druk zit: mannen die willen gaan werken, worden door de stakers immers tegengehouden. Onderstaand fragmentje illustreert dit duidelijk: CLARA (zich herpakkend) Niet naar binnen, wat is dat voor flauwekul? Neemt zijn pet, duwt ze op zijn hoofd. Allee, vooruit, maak rap dat ge naar uw werk zijt, gij. JAN Boos de pet weer op de tafel smakkend. Gij mankeert zeker! Ge moet die bende daar zien. Die lachen er niet mee zulle, die slaan u een paar tanden uit uw smoel of ze smijten u in het kanaal, ge moogt gerust zijn. Het denkbeeld van de ratten zit diep ingeworteld. Dit voornamelijk bij opa, die verwijst naar de staking van 1913 waaruit ook zijn angst voor de rijkswacht blijkt. OPA (Als in trance)

Page

En ge zult niet meer Debruycker heten, ge zult Rat heten, de Rat. En gij zult Clara van de Rat heten. En gij Germaine van de Rat of het Ratteke. En als ge niet uit eigen beweging wilt meegaan, slaan ze met hun kolf al uw tanden uit uw bakkes en met uw haren zullen ze u naar buiten sleuren, de straat op, zoals in dertien. Ik zie het nog gebeuren! Nonkel Achiel, die piepte van het lood. Lopen moest hij, en ik was nog maar een snotter, maar ik moest ook lopen. Met bloed in mijn ogen, en altijd maar die kolf in mijn rug, in zijn rug.

37

Ze zullen hier aankomen te paard. Ze zullen aankloppen, eerst beleefd, als dat jongetje van de geburen, en wij zullen doen alsof we ’t niet hebben gehoord, of misschien horen we ’t geeneens omdat de televisie te hard staat, en nadien zullen ze harder en harder kloppen, en we zullen geeneens meer durven opendoen, en dan zullen ze er met de kolf van hun geweer op losbonken. Zo, en zo, en zo! Ze zullen de deur aan gruzelementen slagen en overal zoeken: in de keuken, onder de pompbak, op uw kamer, op haar kamer, in de stal, in de kelder, op de zolder. Ze zullen zolang zoeken tot ze u gevonden hebben, jongen. Dat deden ze in dertien ook. In dertien! God, ’t is alsof het gisteren was! En ze zullen u ook vragen: ‘Jan Debruycker wilt ge uit eigen beweging naar uw post terugkeren?’ En als ge meegaat zullen de wijven uit het gebuurte van hier tot aan de fabriek staan roepen: ‘Rat! Vuile rat! Vuile smerige klootrat! En ’s nachts zullen ze uw ruiten komen ingooien en ketelmuziek maken en ’s zondags in de kerk zullen ze hun rug naar u draaien, en in ’t café zullen ze u overslaan als er getrakteerd wordt. ‘Iedereen behalve die rat,’ zullen ze zeggen.

TAS – educatief / Groenten uit Balen ‘Vooruit, ‘zullen ze roepen, ‘luiaards, doe uw plicht, op uw post, vuile smerige kommunisten, goddeloze zedenbedervers, ondermijners van de Belgische Staat, sale flamin, krapuul …’ Dat zal er gebeuren, dat zal er gebeuren, precies zoals in dertien! Ik weet het. Boeiend is hier dat Jan de sociale druk voelt van de stakers en niet durft te gaan werken uit angst voor zijn medearbeiders. Hiertegenover staat opa die als vijftienjarige de staking van 1913 meemaakte. Deze staking was echter een actie van alle arbeiders over het ganse land om op te komen voor het algemeen stemrecht. Iedereen staakte, behalve Balen-Wezel, want de rijkswacht sleepte iedereen met bruut geweld weer naar de fabriek. Sindsdien is hij ervan overtuigd dat een staking altijd zal mislukken, een gegeven dat hij negen weken als verwijt naar de stakende familie zal slingeren. Ook kan hij zich niet verzoenen met de idee dat bij deze staking geen ratten zijn. Volgens Jan is er niemand naar binnen gegaan, maar opa houdt vol dat dit niet mogelijk is. Wanneer we een blik op het gezin werpen, dan zien we dat deze zich in de laatste stuiptrekkingen van de zogenaamde theemutsencultuur bevindt. De mensen waren “opgesloten” binnen een bepaalde levensbeschouwing (hier, de leefwereld van de fabriek en de cité) en werden ernaar gevormd. Het leven was duidelijk en voorspelbaar. Je kende de regels en wist wat er van je verwacht werd. Zwanger worden zonder te huwen, evenals seks voor het huwelijk, was dus uit den boze. Deze manier van denken zien we vooral bij opa terugkomen. Germaine, de jongste generatie in het gezin, maakt zich duidelijk los van dit stramien door op het einde van het verhaal duidelijk te maken het kind alleen te zullen opvoeden. In de jaren ’70 begint theemutsencultuur stilaan af te brokken om plaats te maken voor maatschappelijke en technologische veranderingen, waar ook in het stuk naar verwezen wordt. Dé breuk met de theemuts betreft echter het groeiende besef dat men zelf zijn leven kan en mag en zelfs moet inrichten, een gegeven waar niet iedereen binnen het gezin mee omkan.

B. economisch Hoewel ook hier het sociale aspect doorweegt, ijvert de staking voor een betere betaling van de arbeiders, gelijkaardig met die van de zusterbedrijven. WIJ EISEN 10 FR. VOOR IEDEREEN, OMDAT ONZE LONEN LAGER LIGGEN DAN OP EEN ANDER. GELIJK LOON VOOR GELIJKWAARDIG WERK. WIJ EISEN 10 FR. VOOR IEDEREEN OMDAT PROCENTUELE VERHOGINGEN VERDEELDHEID ONDER ONS ZAAIEN, EN WE MOETEN LEREN EEN TE ZIJN TEGEN DE BAAS VOOR RECHTVAARDIGE EISEN.

Page

38

Nadeel is wel dat de staking in het stuk uitbreekt op het moment dat het niet goed gaat met de zinkindustrie (in werkelijkheid bevond men zich in een periode van hoogconjunctuur). Dit weegt zwaar in het nadeel van de stakers, want puur economisch gezien kan de fabriek quasi niet aan de hoge eisen voldoen. Uiteindelijk zullen we zien dat er een gulden middenweg wordt gevonden tussen stakers en de directie van de fabriek.


C. Milieu Meermaals wordt er in het stuk gewezen op de schadelijke impact van de zinkfabriek op mens en milieu. De industriëlen van toen namen het niet zo nauw met de veiligheid van de Kempenaren en het respect voor het milieu. Die vervuiling laat tot op heden haar sporen na, zoals onderstaande artikels pijnlijk illustreren.

1. Verhoogd risico door cadmium in Noorderkempen wo 30/07/2008 - 23:14 Oudere buurtbewoners van de vroegere Umicore-vestigingen in de

Noorderkempen hebben een verhoogd risico om vroeger te sterven. Dat is te wijten aan vervuiling met het zware metaal cadmium. Dirk Wildemeersch legt uit Dat er een vervuiling was, was al eerder bekend, maar nu heeft de KULeuven de mortaliteitscijfers van de regio rond Lommel, Overpelt en Balen vergeleken met Hechtel-Eksel. Daaruit blijkt dat oudere buurtbewoners uit de Noorderkempen meer kans hebben om vroeger te sterven dan mensen elders. Bij mensen die recent in de buurt zijn gaan wonen, is het risico kleiner. Dirk Wildemeersch van de stuurgroep Zware Metalen Noorderkempen ziet in de cijfers een bevestiging dat de cadmiumvervuiling wel degelijk mensenlevens kost.

Page

39

Volgens de studie is preventie essentieel om het risico op cadmiumvervuiling bij omwonenden tegen te gaan. De Vlaamse overheid wil eind dit jaar starten met een grote informatiecampagne rond het probleem. http://www.deredactie.be/cm/vrtnieuws/archief/2.1222/binnenland/1.349650


2. 'Speel op Veilig' wordt verspreid over 80-tal scholen: Educatief pakket beschermt kinderen tegen zware metalen dinsdag 05 april 2011, 05u00 Auteur: Tommy Maes

Enkele kleuters van de basisschool in Balen-Wezel konden al kennismaken met 'Speel op veilig'.mto

BALEN/MOL/LOMMEL/HAMONT-ACHEL/ NEERPELT/OVERPELT - In de basisschool van Wezel konden kinderen in primeur kennismaken met het educatief pakket 'Speel op Veilig'. Aan de hand van onder meer een voorleesboekje en een spel komen preventiemaatregelen aan bod tegen vervuiling met zware metalen. In 'Speel op Veilig' spelen de figuurtjes Lars en Noor de hoofdrol. Kinderen van drie tot zeven jaar beleven met hen enkele situaties waarbij het belangrijk is om onder meer de handen te wassen, met nat te poetsen en regelmatig hun speelgoed te wassen. Op die manier krijgen de kinderen spelenderwijs preventietips tegen vervuiling van zware metalen zoals cadmium. Het educatieve pakket past binnen het projectplan van de Vlaamse overheid om de gezondheidsimpact door de historische cadmiumvervuiling in de Antwerpse en Limburgse Kempen ernstig te nemen. Scholen in Balen, Mol, Hamont-Achel, Lommel, Neerpelt en Overpelt kunnen het pakket gratis bestellen. 'Eerder waren er al drie concrete acties rond cadmiumpreventie. Het ging om teeltadvies voor tuiniers, een informatiecampagne voor huisartsen en een webtool waarbij inwoners persoonlijke preventietips kregen. Op vraag van scholen en lokale organisaties hebben we nu dit project voor de kinderen laten ontwikkelen', zegt Cindy Lodewyckx, medisch deskundige voor de Limburgse Logo's.

Page

Het 'Speel op Veilig'-pakket bestaat uit een voorleesboekje, twee informatieve platen, puzzels, inkleurplaten, een spel en een 'Speel-op-Veilig'-lied. Leerkrachten krijgen een infomap met een handleiding en lessuggesties. 'Het is zeker niet de bedoeling de kinderen bang te maken met informatie over zware metalen. We willen hen wel op speelse wijze preventieve tips aanleren. Alle ouders krijgen bovendien een brochure met tips over hoe ze vervuiling kunnen voorkomen. De scholen zijn vrij wat de invulling van het project betreft. Zo kunnen ze bijvoorbeeld een hele actieweek organiseren', zegt Maja Mampaey van de dienst Milieu & Gezondheid van de Vlaamse Overheid. 'Dit pakket is in de eerste plaats bedoeld voor scholen in de betrokken gemeenten,

40

Spelenderwijs

TAS – educatief / Groenten uit Balen maar kan ook van pas komen in andere regio's met veel zware metalen, zoals Beerse en Hoboken. Momenteel hebben we pakketten voor een tachtigtal schoolvestigingen, maar alles is ook digitaal beschikbaar via internet. Ook kunnen er bijvoorbeeld bijkomende kleurplaten via de website worden afgedrukt', zegt Mampaey. Schooldirecteur Stefaan Vreysen staat achter het project. 'Het leert kinderen hoe ze cadmiumbesmetting kunnen voorkomen, zonder ze bang te maken. Onze school zal er nog dit schooljaar gebruik van maken', zegt hij. http://www.nieuwsblad.be/article/detail.aspx?articleid=DV38FRO7&subsection=282

3. Veilig tuinieren met cadmium in de grond di 06/10/2009 - 12:51 In de gemeenten Neerpelt en Mol kunnen inwoners vanaf vandaag

leren hoe ze veilig een groentetuin moeten aanleggen. De sessies zijn nodig omdat de grond in de Noorderkempen verontreinigd is door zware metalen. Deze week worden lokale verenigingen opgeleid om zelf cursussen te geven. http://www.deredactie.be/cm/vrtnieuws/regio/limburg/1.611347

Nyrstar start volgende fase in aanpak historische bodemverontreiniging Wezel In de tweede helft van 2011 start het tweede deel van de bodemsaneringswerken in de woonwijken van Wezel, nabij de vestiging van Nyrstar. Op die manier maakt Nyrstar verder werk van de aanpak van de historische bodemverontreiniging in dit gehucht. Eerste fase in 2006 In 2006 werd een eerste fase van de sanering gestart waarbij op de percelen die boven de toenmalige drempelwaarden lagen een bodemsanering werd uitgevoerd. De percelen die toen net onder die drempelwaarden lagen, werden opgelijst en onlangs opnieuw getoetst aan nieuwe drempelwaarden.

Page

Bewonersvergaderingen Het milieustudiebureau Tauw, dat als erkende bodemsaneringsdeskundige optreedt voor Nyrstar, staat opnieuw in voor het begeleiden van de saneringswerken. Bovenop de schriftelijke informatie werden de betrokken bewoners deze week ook in detail geïnformeerd tijdens bewonersvergaderingen in de betrokken gemeentes. http://www.balen.be/nieuws/1563/default.aspx?_vs=0_N&id=4295

41

Verder onderzoek De bewoners van de betrokken percelen ontvingen deze maand een brief met nadere informatie en toelichting over de situatie van hun grond. Begin volgend jaar vindt verder onderzoek plaats en wordt bepaald waar er werkelijk moet ontgraven worden en/of andere maatregelen genomen. De uitvoering van de werken zelf zal dan naar verwachting in de tweede helft van 2011 plaatsvinden.


5 CAST & CREW Cast Jan Debruycker, werkman Clara, zijn vrouw Germaine, hun dochter Opa Luc, een student

Eric Kerremans Annemarie Picard Leen Dendievel Dirk Lavrysen Koen Boogaerts

Crew Regie Productieleiding Taalcoach Decorontwerp Decorbouw Theatertechniek Kostuums Grime Fotografie en montage trailer Camera trailer Grafisch ontwerp flyer en programma Tekst programma Educatieve omkadering

Jean-Paul Van Steertegem Guy Thys Chris Gils Marc Cnops Paul Van De Veken, Marc Vercauteren, Jacques Van Linden Ilyas Deckers, Joris Pluy, Tim Luyten Annie Bruyndonckx Lucy Christijn Tim Luyten Marc Rombouts Ewald Stuer Anny Sempels Ronny Smet

Page

Eric Kerremans (Antwerpen, 1957) startte een opleiding aan het Antwerpse Conservatorium (waar hij les kreeg van o.a. Dora van der Groen en Luc Philips), maar werd al snel als opkomend talent opgevist door Walter Tillemans om diens Raamtheater mee te komen vervoegen (voordien deed hij ook al losse opdrachten bij KNS, Fakkeltheater, Speelteater Gent en Reizend Volkstheater). Hij bleef er bijna 20 jaar, speelde er een waslijst aan stukken in het klassieke en moderne repertoire (waaronder de internationaal geprezen productie ‘Pak ‘Em Stanzi’ waarin hij de rol van Toni Macho vertolkte), regisseerde er ook, en schakelde nadien over op een bestaan als freelancer, waarbij hij theater met televisie (o.m. ‘Wittekerke’, ‘Ons Geluk’, ‘Heterdaad’, ‘Familie’, ‘Aspe’) ging combineren. Eric speelde bij Theater aan de Stroom in ‘Blankenberge’ van Tom Lanoye, ‘Enigma Variaties’ van Eric-Emmanuel Schmitt, ‘Bent’ van Martin Sherman, ‘La Musica II’ van Marguerite Duras, ‘Veronica’s Kamer’ van Ira Levin en ‘Black Comedy’ van Peter Shaffer. Hij regisseerde er ‘Getelde Dagen’, geschreven door...Walter van den Broeck.

42

5.1 Jan Debruycker, werkman: Eric Kerremans


5.2 Clara, zijn vrouw: Annemarie Picard

Annemarie Picard (1962) studeerde af aan de Studio Herman Teirlinck in 1986. Ze was enkele seizoenen verbonden aan het Koninklijk Jeugdtheater te Antwerpen en ging daarna freelancen, waarbij ze neerstreek bij o.m. Theater Antigone voor ‘Kat op een Heet Zinken Dak’ van Tennessee Williams in een regie van Ignace Cornelissen. Ze vond nadien een thuis bij Paljas Producties waar ze te zien was in ‘Vriendinnen’, ‘Gilbert en Gilberte’, ‘Vetten & Kollidraten’, ‘Salon Brigitte’, ‘Crème au beurre’ en ‘Amerika!’. Annemarie werkt ook regelmatig voor televisie. Zo had ze een vaste rol in de VTM-reeks ‘Editie’ en dook ze in een dozijn reeksen op als gastpersonage. Bij jeugdig Vlaanderen is ze vooral bekend door ‘Spring’.

5.3 Germaine, hun dochter: Leen Dendievel

“Laten we een naam geven zonder G’s en H’s moeten mijn ouders gedacht hebben toen ze mij ter wereld brachten. Dat is hen dan ook gelukt. Mag ik mij voorstellen als Leen Dendievel, geboren op 01 DEC 83, door middel van een keizersnede!!! ‘k Had toen al zo’n présence dat ik er niet via de normale weg uitkon. Ik ben samen met mijn twee grotere broers opgegroeid in Kooigem, bakermat van supertalenten allerhande en gekend voor zijn boterhammen met gehakt. Toen mijn broer me op grote stenen leerde fietsen, met platte banden, was ik trots om aan iedereen te gaan vertellen dat ik ‘met zonder wielen’ reed. Toen al taalvaardig denk je niet?! Ik fietste mij een baan buiten Kooigem. Van de sportschool in Kortrijk trok ik naar de kunsthumaniora in Brugge en van daaruit belandde ik in het Lemmensinstituut om er woord te volgen. Daar kwam ik erachter dat ze me leerden hoe het niet moet!! Ik probeerde voor mezelf een weg te zoeken en meen die momenteel min of meer gevonden te hebben.

Page

Ik ben nu zes jaar bezig en dat staat al heel leuk op mijn cv. Het blijft echter ‘ervoor gaan’. Er komt zomaar geen rol aan je deur kloppen. Maar ik hou van de stiel; heel veel afwisseling, de constante kick om de rol goed neer te zetten of met hele sterke acteurs te spelen.”

43

Opnames, audities en voorstellingen. Zo verdeel ik mijn dagen tussen Kortrijk en Antwerpen.

TAS – educatief / Groenten uit Balen Leen Dendievel (Kortrijk, 1983) studeerde aan de Kunstacademie van Brugge en nadien aan het Lemmensinsituut Leuven. Jongeren kennen haar ongetwijfeld door haar rollen in de tv-reeksen ‘Uit het leven gegrepen: 16+’ en ‘Spring’. Op haar CV prijken verder ‘Emma’, ‘Familie’, ‘Zone Stad’, ‘FC De Kampioenen’, ‘Dag & Nacht’ en ‘Goesting’. Bij Theater aan de Stroom speelde zij eerder in ‘Time of my Life’ (Ayckbourn), ‘Agnes van God’ (Pielmeier) en ‘Black Comedy’ (Peter Shaffer).

5.4 Opa: Dirk Lavrysen

Als vijfjarige speelde Dirk Lavrysen (Turnhout, 1954) zijn eerste glansrol als ‘de maan’ bij het kleutertoneel. De rol vereiste sterke mimiek, want alleen zijn gezicht stak door een gekleurde doek, zodat de ouders in de zaal niet konden zien dat ook hij – zeer onprofessioneel – naar hen stond te wuiven tijdens de voorstelling. Behalve enkele uitschieters naar klassieke zang en televisie is hij het theater sindsdien trouw gebleven als acteur en regisseur. Dirk studeerde in 1977 af aan het Koninklijk Vlaams Muziekconservatorium te Antwerpen, kwam in de KNS terecht en was nadien meer dan tien jaar vast verbonden aan het Raamtheater (‘Gelukkige Dagen’, ‘Spoken’, de onnavolgbare rabbi in ‘Teibele’, ‘Valentins onzin’), waar hij later ook ‘De Piano’ en ‘Senator Fox’ regisseerde. Hij was eveneens te zien in theaterkomedies zoals ‘Taxi Taxi’, de winterrevue ‘Caals en Van Vooren’ en in de Studio 100-musicals ‘De 3 Biggetjes’, ‘De Kleine Zeemeermin’ en ‘Pinokkio’ en stond op de planken bij De Komedie Compagnie: ‘Zwijg kleine!’, ‘Kom van dat dak af’, ‘Verkeerd Verbonden’ en ‘Een Raar Koppel’). Televisieminnend Vlaanderen kent Dirk ongetwijfeld als Jacky Baelemans in ‘Thuis’, Vader Bert in ‘Grappa’, Firmin Muys in ‘Lili en Marleen’ en Lucien in ‘Los Zand’. In Theater aan de Stroom speelde hij eerder mee in ‘Bent’ van Martin Sherman en monologeerde hij ‘Is daar Iemand?’ van Roger Van Ransbeek.

5.5 Luc, een student: Koen Boogaerts 5.6 Regie: Jean-Paul Van Steertegem

Page

Kortom: een rechttoe-rechtaan benadering, zonder stilering, met personages van vlees en bloed, een stakings- en gezinsdrama gebracht door een gedreven ploeg acteurs. Groenten uit Balen: het origineel...wie zou het ànders verwachten?

44

De voorstelling werd geregisseerd door Jean-Paul Van Steertegem. Hij creëerde bij TAS eerder Equus van Peter Shaffer (2008 en 2009) en Bent van Martin Sherman (2010) en legt zich daarnaast toe op het regisseren van televisieseries, zoals Familie en Zone Stad. Het regieconcept getuigt van eerbied voor het oorspronkelijk script. Tekst en context worden gerespecteerd. In de enscenering vertaalt zich dat in een realistisch decor; een doorsnee huiskamer van een arbeidersgezin begin jaren zeventig. Die tijdsgeest vinden we ook terug in kledij, kapsels en rekwisieten. Het taalgebruik is volks en neigt naar het Kempisch.


6

NYRSTAR IN DE KRANT

Zware industriebrand bij Nyrstar dinsdag 26 april 2011, 23u33 Bron: belga BALEN - Bij het zinkbedrijf Nyrstar in Balen is een zware brand uitgebroken. De brandweer van Balen heeft versterking gevraagd aan ploegen van Geel, Mol en Lommel. De brand zou zijn ontstaan in de logerij-afdeling en breidde vervolgens uit naar een transportband die zwavel vervoerde. Intussen zou hij onder controle zijn, zonder gevaar voor de omwonenden. 'De onmiddellijke omgeving in het bedrijf, de logerij-afdeling, is geëvacueerd. Het gaat om een twaalftal personen. Er vielen geen gewonden. De andere productie-eenheden zijn nog aan het werk', verklaarde Fabienne Buvens, woordvoerster van Nyrstar Balen Overpelt dinsdagavond omstreeks 22.30u. ' De brand ging gepaard met een rookontwikkeling, maar hij is geïsoleerd en er is geen gevaar voor de omwonenden', aldus Buvens nog. De brand ontstond vermoedelijk omstreeks 20.15u. De brandweer van Balen vroeg al snel versterking aan de zones Geel, Mol en Lommel, onder meer om water tot aan de brandhaard te kunnen pompen. 'De brand was overgeslagen op een transportband die zwavel vervoerde, maar is intussen onder controle', aldus Balens brandweercommandant Paul Hannes. Over de precieze oorzaak van de brand is nog niets bekend. Nyrstar is een wereldwijde multimetalenonderneming, die aanzienlijke hoeveelheden zink en lood produceert. In zijn vestigingen in Balen en Overpelt stelt Nyrstar meer dan 550 mensen tewerk.

Page

45

Bron: http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=DMF20110426_178


7

STAKINGEN VANDAAG

Het fenomeen van de staking is geen typisch 20ste eeuws verschijnsel. Het blijft een protestactie die ook vandaag - meer dan ooit - in de actualiteit terug te vinden is. In het Van Dale woordenboek is de volgende verklaring terug te vinden: Staking: 1. weigering van werknemers om het opgedragen werk te verrichten, zonder beëindiging van het contract; met doorgaans als doel het afdwingen van gunstiger arbeidsvoorwaarden. 2. Een staking is doorgaans het belangrijkste machtsmiddel dat een vakbond bij een conflict over arbeidsvoorwaarden kan inzetten. Omdat stakers geen arbeid verrichten, hoeft de werkgever geen loon te betalen. Staken is een grondrecht en mag niet tot ontslag leiden De afgelopen jaren kwam de volgende stakingen vaak in het nieuws:

A. Opel Antwerpen

Spanningen bij Opel door spontane staking10

VRT

Belga

wo 05/05/2010 - 13:16 Update: wo 05/05/2010 - 17:54 De gesprekken tussen vakbonden en directie

bij Opel Antwerpen zijn afgesprongen. Vanavond werden ze hervat in het bijzijn van een sociaal bemiddelaar. De werknemers zijn ontevreden over de manier waarover de directie met het personeel communiceert over het sociaal plan. Intussen rollen er geen wagens van de band.

10

http://www.deredactie.be/cm/vrtnieuws/regio/antwerpen/1.773569

Page

46

In navolging van de ochtendploeg gingen ook de arbeiders van de late ploeg niet aan het werk. De arbeiders leggen het werk neer omdat ze meer uitleg willen over het sociaal plan. Dat plan is vorige week goedgekeurd, maar volgens de vakbonden communiceert de directie slecht over het plan en geeft ze ook foute en eenzijdige informatie daarover. De vakbonden nemen het niet dat de eindejaarspremie in de ontslagvergoeding inbegrepen zit.

TAS – educatief / Groenten uit Balen "De late ploeg moest normaal om 14 uur beginnen werken," zegt vakbondsman Luc Van Grinsven (ACV), "maar zij tonen zich solidair met de lopende actie en eisen duidelijke communicatie van de directie rond het sociaal plan." De argumenten van de directie kunnen de bonden voorlopig niet overtuigen. "Enerzijds erkent de directie wel dat haar communicatie beter kan, maar tegelijk houdt ze vol dat de onrust enkel gebaseerd is op foute interpretaties", zegt Van Grinsven. "In het verleden hadden we de afspraak dat wanneer er werd gecommuniceerd met het personeel, er eerst overleg is met de vakbonden", zegt ABVV-vakbondsman Rudi Kennes. "Maar dat is de laatste dagen en weken niet gebeurd en over het sociaal plan en het brugpensioen wordt vanalles gecommuniceerd wat op z'n zachtst uitgedrukt niet correct is. Een aantal dingen zijn ook niet in de geest van de onderhandelingen die worden gecommuniceerd."

Maar ook:

B. 24 urenstaking bij DuPont in Mechelen ma 11/04/2011 - 08:01 Update: ma 11/04/2011 - 10:18 Bij chemiebedrijf DuPont in Mechelen

hebben 130 arbeiders en bedienden van de plasticafdeling sinds middernacht het werk neergelegd. Ze houden een 24 urenstaking tegen de verandering van het ploegensysteem. De werknemers protesteren omdat ze moeten overschakelen van een ploegensysteem met 4 ploegen naar een systeem met 3 ploegen. "Voor arbeiders betekent dit een enorm loonverlies, van 400 en 500 euro per maand", zegt Paul Schoeters van de christelijke vakbond. De directie wil ook dat sommige arbeiders als bedienden aan het werk gaan en omgekeerd.

Belga

Vorige week waren er al prikacties van het personeel. Nu ligt het werk in de plasticafdeling helemaal stil. Het personeel heeft de fabriek afgesloten en protesteert ook voor de ingang van de verfafdeling aan de overkant van de straat. Daar kan echter wel gewoon worden gewerkt. De vakbonden zitten rond de tafel met de directie, maar de onderhandelingen leveren voorlopig niets op.

Page

"Als er na afloop van de staking geen gesprek gepland is, zullen er de komende dagen zeker prikacties van telkens twee uur volgen", aldus Absillis, die ook denkt aan een algemene staking van het hele bedrijf.

47

"We begrijpen dat er zaken moeten gebeuren wegens de strategische beslissingen die DuPont heeft genomen," zegt Danny Absillis van de socialistische vakbond. "Maar we vragen om dat op een geleidelijke manier te doen en we willen ook zekerheid voor de toekomst. De onderhandelingen met de directie vrijdag zijn op niets uitgedraaid. Daarom hebben de werknemers beslist om het werk voor 24 uur neer te leggen."

TAS – educatief / Groenten uit Balen De directie wil met de maatregelen de concurrentiepositie verbeteren en ontkent niet dat het pijn zal doen voor sommige werknemers. "Dat zal inderdaad implicaties hebben voor betrokken medewerkers", zegt Carine Lauwaerts in naam van de directie. "Maar we willen zo snel mogelijk rond de tafel zitten om tot oplossingen te komen." Directie: "Wij streven naar uniformiteit" De directie geeft toe dat ze aan een twintigtal bedienden het statuut van arbeider wil geven, maar de inhoud van hun baan is dan ook veranderd doorheen de jaren, klinkt het. "De verschillen tussen de werkzaamheden die zij uitvoeren en de werkzaamheden die onze werknemers met een arbeidersstatuut uitvoeren, zijn zowat nihil", zegt woordvoerster Carine Lauwaerts. "We streven naar uniformiteit in onze productieafdeling." De directie betreurt naar eigen zeggen de staking, maar vond het niettemin noodzakelijk de gesprekken vrijdag stil te leggen. "Om alles wat te laten bezinken, is er de komende dagen geen nieuw overleg gepland. Later deze week zullen we een nieuwe afspraak maken", aldus Lauwaerts.

C. Staking bij Umicore in Hoboken vr 01/04/2011 - 11:51 Zo'n 200 personeelsleden van de onderhoudsdienst van

metaalbedrijf Umicore in Hoboken hebben een tijdje het werk neergelegd. De spontane staking draaide om de wachtvergoedingen.

belga

Eerder zijn er al andere korte acties geweest voor de wachtvergoedingen. De directie wil die herzien of zelfs afschaffen. Daarnet staakten zo'n 200 personeelsleden van de onderhoudsdienst. Bij Umicore in Hoboken werken zo'n 1.400 mensen.

Page

48

Door de actie kwamen andere afdelingen van het bedrijf in de problemen: "De bevoorrading van de ovens en dergelijke kwam in het gedrag", aldus Hans Vaneerdewegh van de socialistische vakbond. "Het was mogelijk dat nog andere diensten gingen stilvallen. Nu zijn de acties opgeschort." Directie en vakbonden gaan opnieuw rond de tafel zitten.


D. Vakbonden leggen verschillende bedrijven plat vr 04/03/2011 - 07:27 Update: vr 04/03/2011 - 16:55 Op verschillende plaatsen in ons land

hebben vakbondsmilitanten vandaag de toegangswegen naar industrieterreinen geblokkeerd uit protest tegen het interprofessioneel akkoord. In een aantal bedrijven werd er ook gestaakt. In Antwerpen op de Meir hebben zo'n 1.000 militanten van de socialistische vakbond de toegangsdeuren van tal van winkels geblokkeerd, terwijl ze pamfletten aan de klanten uitdeelden. Ze vroegen begrip van de winkelaars. "Zonder de bescherming van de index gaat uw koopkracht er jaarlijks met minstens 2 procent op achteruit", klonk het.

Belga

De Antwerpse haven was vanmorgen moeilijk bereikbaar door blokkeringsacties aan vier strategische kruispunten. De vakbondsmilitanten lieten het verkeer maar mondjesmaat door. De acties zijn een streep door de rekening van heel wat bedrijven in de haven. Na de middag werden de blokkades weer opgeheven. Ook elders in de provincie Antwerpen waren er acties. In Westerlo verzamelden heel wat werknemers aan DAF Trucks. Zij zijn in groep naar Bosal gewandeld, een bedrijf in de buurt.

Belga

Bij het lampenbedrijf Philips in Turnhout heeft de directie een deurwaarder naar de stakers gestuurd, omdat ze werkwilligen zouden hebben tegengehouden. De vakbonden spreken dat tegen. Uiteindelijk hebben ze één toegangspoort tot de fabriek opengezet, waarna de directie geen stappen meer ondernam. Op de Grote Markt in Turnhout hebben zo'n 350 militanten rond de middag verzameld voor een zogenoemde crisisbarbecue.

Page

49

Bij het Electrabel-gebouw in Antwerpen deelde het ACLVB pamfletten uit aan werknemers en passanten in het kader van de nationale actiedag. Er werd ook gestaakt bij de chemische bedrijven: Evonik, Solvay, Agfa Gevaert, Degussa, Monsanto en BASF (gedeeltelijk). Andere bedrijven draaiden op minimumbezetting. Betoncentrales, zoals Interbeton en Ready Beton lagen stil en er waren acties op bouwwerven.


VRT

In Limburg is bij papierfabrikant Sappi in Lanaken gisteravond een 24 urenstaking begonnen tegen het IPA. Bij het verpakkingsbedrijf Chiyoda in Genk heeft het personeel vanochtend het werk neergelegd. Het ABVV heeft aan de kantoren van Luminus op de Researchcampus een grote actie tegen het interprofessioneel akkoord gehouden. De actievoerders hebben vooral onderling verbroederd. Er werd gratis friet en drank uitgedeeld en een live band speelde muziek. Een aantal actievoerders schoten bommetjes af en blokkeerden onder het toeziend oog van de politie de drukke Kempische Steenweg, dit tot ongenoegen van de toeterende passanten. Er werd ook gestaakt bij betoncentrales Marlux Zolder en Ready Beton en bij het chemisch bedrijf EKOL. In Hasselt voerde ABVV-Metaal actie aan de gebouwen van sectorfederatie Agoria. Ook daar bleef het redelijk rustig. In Limburg bleven veel gesyndiceerden thuis. De acties hebben ook enkele bedrijven in West-Vlaanderen getroffen. Volgens het ABVV ging het onder meer om het keramiekbedrijf Vesuvius, het chemiebedrijf Proviron, airconditioningproducent Daikin en landbouwmachineproducent Case New Holland in Zedelgem.

VRT

Ook bij Bombardier, Bekaert en Pemco werd gestaakt. De filterblokkades in Brugge, Roeselare, Ieper en Kortrijk hebben voor de bedrijven 2 uur werkverlet opgeleverd. Dat laat de directeur belangenbehartiging Patrice Bakeroot van Voka West-Vlaanderen weten. Ook in heel wat bedrijven in Oost-Vlaanderen stonden stakersposten, onder meer bij de toeleveringsbedrijven van Volvo en Arcelor Mittal. In de metaalsector en textielsector werd aan de stakingsoproep sterk gevolg gegeven, zeggen de vakbonden. De toegang tot de bedrijven in de Gentse haven werd nergens geblokkeerd.

Page

Bij de kerncentrale van Electrabel in Doel heeft het ABVV paaseitjes uitgedeeld. De actie ging uit van de socialistische vakbond voor het schoonmaak- en beveiligingspersoneel.

50

Door de nationale actiedag zijn in de Gentse fabriek van Volvo Cars maar 37 auto's klaar geraakt voor eindassemblage terwijl er 1.044 nieuwe auto's van de band moesten rollen. In de gedeeltelijk opgekomen ochtend- en namiddagploeg was er te weinig personeel voor de eindassemblage.

TAS – educatief / Groenten uit Balen Ook in Vlaams-Brabant en Brussel werd er in een aantal bedrijven gestaakt, zoals bij Audi in Vorst. De directie besloot om de fabriek daar vandaag volledig te sluiten. "Het personeel is ingelicht en wie verlof of recup opneemt, is betaald", zei een woordvoerder.

Belga

De militanten van de socialistische transportbond BTB bij Flightcare en Aviapartner op de luchthaven van Zaventem legden het werk neer. Aan de Makro-winkel in Machelen stond een stakingspiket, maar de winkel bleef open. De logistiek bij de Leuvense Almastudentenrestaurants lag naar verluidt plat. In Wallonië veroorzaakten vakbondsacties eveneens grote hinder. Bussen reden niet overal uit en op verschillende wegen stonden filterblokkades. Er stonden ook stakersposten bij bedrijven. Enkele warenhuizen, scholen en banken hielden de deuren gesloten. Ook in Duitstalig België werd de actiedag goed opgevolgd. Zo hebben tal van werknemers in diverse bedrijven in de industriezone van Eupen het werk neergelegd, meldden vakbondsvertegenwoordigers. De socialistische en liberale vakbond wilden met de acties hun onvrede over het interprofessioneel akkoord kracht bijzetten. Beide vakbonden vinden dat het akkoord niet ver genoeg gaat, onder meer wat loonsverhoging betreft. De christelijke vakbond had het ontwerpakkoord wel goedgekeurd en voerde geen actie. Ontslagnemend premier Yves Leterme (CD&V) heeft al gezegd dat het interprofessioneel akkoord hoe dan ook wordt uitgevoerd. Post zo goed als normaal bezorgd De dienstverlening van Bpost verliep zo goed als normaal, op enkele kleine lokale acties in Kuurne en in het sorteercentrum van Luik na. Dat heeft woordvoerder Piet Van Speybroeck gemeld.

Page

51

In Kuurne ging het om een actie van een tiental werknemers. "Het gaat om een actie van een tiental werknemers, waardoor de impact beperkt blijft tot Kuurne zelf", aldus Van Speybroeck. In het sorteercentrum van Luik is een deel van de post niet kunnen vertrekken naar kantoren in de provincies Luik en Luxemburg.


E. Recente acties van de vakbonden

Nationale staking: succes voor vakbonden, beperkte impact volgens werkgevers maandag 30 januari 2012, 19u39

De slogan van deze betogers van het ACV in Luik luidt Wij zijn geen schapen

De werkgeversorganisaties reageren opgelucht dat de staking maar een beperkte impact had en gedisciplineerd verlopen is. Van een algemene sprake is volgens hen geen sprake. De drie grote vakbonden daarentegen hebben laten weten dat ze tevreden zijn met het verloop van de staking. Ze pleiten nu voor ernstig overleg om de regeringsmaatregelen bij te sturen. De Belgische ondernemers merken dat de staking goed werd opgevolgd bij het openbaar vervoer, de havens en enkele grote bedrijven. Maar toch was de staking niet algemeen. De post staakte amper en ook in het onderwijs bleef de stakingsbereidheid beperkt.

Page

'Voor de dienstensector daarentegen was er weinig of geen impact. Veel mensen opteerden er bijvoorbeeld voor telewerk, waardoor de impact beperkt bleef', stipt de patroonsorganisatie aan.

52

Vooral in de zware industrie werden bedrijven gehinderd, zegt het VBO. "Er is echter een verschil tussen Vlaanderen en Wallonië, waar de impact van de staking het grootst was.'


Topman Timmermans zit met een bitter gvoel. Hij noemt de staking "een maat voor niets" en vraagt zich af waarom ze nodig was. 'Als ik vaststel dat de vakbonden nu oproepen om het sociaal overleg verder te zetten, dan vraag ik me af waarom we vandaag niet onderhandeld hebben. We zijn al drie weken aan het praten. En morgen gaan we verderpraten.' 'Als de vakbonden bereid zijn zich nu te houden aan het afgesproken kader en de r werkmethode, kan het overleg voortgezet worden. Mocht deze staking er echter niet geweest zijn, dan hadden we zowel de werknemers als de werkgevers vandaag al oplossingen kunnen aanreiken', beklemtoont de topman van het VBO. Volgens het Vlaams netwerk van ondernemingen (Voka) bleef de hinder van de nationale stakingsdag beperkt bij bijna 1.000 bedrijven. 'Er werd geluisterd naar onze vraag om geen bedrijfsterreinen af te sluiten', klinkt het. Voka is tevreden dat alles zonder noemenswaardige incidenten is verlopen. Er zijn vandaag slechts drie deurwaarders uitgestuurd om stakers ertoe te bewegen zich soepeler op te stellen, zo meldde de Nationale Kamer van Gerechtsdeurwaarders. Voka bezocht naar eigen zeggen bijna 1.000 bedrijven om de impact van de nationale stakingsdag in kaart te brengen. Bij 75 procent van de bedrijven wordt helemaal niet gestaakt, 94 procent meldt dat de toegang tot het bedrijf niet gehinderd wordt en 42 procent spreekt van geen enkele hinder voor de werking, aldus Voka. Slechts 18 procent meldt een verminderde dienstverlening of productie en 15 procent ervaart toeleveringsproblemen. Vakbonden: 'Staking was een succes!' "Een succes", zo noemde ACV-voorzitter Marc Leemans de algemene staking van maandag. "De actie is zeer goed opgevolgd. De mensen zijn vastberaden. Ik heb heel wat piketten bezocht en de mensen zijn echt wel vastberaden om een duidelijk signaal te geven. De mensen pikken het niet dat vooral de werknemers opdraaien voor de maatregelen om uit de crisis te geraken en andere inkomensgroepen niet." Volgens ABVV-voorzitter Rudy De Leeuw hebben de vakbonden met het succes van de actie de kritiek gepareerd op de nationale staking. Tegenover de VRT stelde De Leeuw dat de mensen massaal en gedisciplineerd de stakingsoproep hebben gevolgd. 'De regering moet dit signaal horen en het onevenwichtige begrotingsakkoord bijsturen.'

Page

Voor Jan Vercamst, voorzitter van de liberale vakbond, is de actie nu al gelukt. "De indexdiscussie is weg van de regeringstafel". Voor de liberale vakbondsman was dat de belangrijkste inzet voor deze nationale staking.

53

Op de opmerking dat de dienstensector nauwelijks staakt, de kleine bedrijven werken, net als de post, antwoordde De Leeuw dat Brussel een 'lege stad' is en het openbaar vervoer lamligt, net als de havens.


ACV, ABVV en ACLVB willen nu een bijsturing van het regeerprogramma. De socialistische vakbond waarschuwt dat ze zich niet tevreden zal stellen met bijsturingen in de marge. "De sociale achteruitgang moet eruit", zegt De Leeuw. De bijsturingen zijn zowel in de publieke als private sector nodig. ABVV verwacht nu de komende dagen een duidelijk signaal van de regering. Half februari zal de vakbond een evaluatie maken. "Dan zullen we kijken waar we staan en wat we bereikt hebben", aldus De Leeuw. Anne Demelenne, algemeen secretaris van de socialistische vakbond, waarschuwde alvast: "Wat zeker is, is dat zolang we niet worden gehoord, we ons zullen blijven laten horen". Ook bij de christelijke vakbond hoopt men zo snel mogelijk tripartite overleg op te starten "over structurele hervormingen, waarvoor een draagvlak is in de samenleving. Vandaag is dat draagvlak er immers niet", aldus Leemans. Het ACV wil een oplossing, waarbij ieder een fair deel betaalt van de gevraagde inspanningen. "Anders dreigt een polarisering in de samenleving te ontstaan, en frustratie". De vakbondsleiders maakten maandag hun opwachting aan het Schumanplein in Brussel, waar een Europese top van start gaat. Ze stelden er symbolisch de eerste euroobligatie voor. Daarmee willen de bonden aan Europa tonen dat er sociale alternatieven bestaan voor het huidige besparingsbeleid. Bron: http://www.nieuwsblad.be/article/detail.aspx?articleid=DMF20120130_201

‘Staking kost Antwerpse haven miljoen euro per uur’ maandag 30 januari 2012 om 11u51

Page

Berendrechtsluis in Antwerpen (archief) © Belga

54

Omdat in Antwerpen de sluizen geblokkeerd zijn is er geen scheepvaartverkeer mogelijk.

TAS – educatief / Groenten uit Balen De staking, die zowel de industrie als de goederenbehandeling raakt, kost de Antwerpse haven per uur een miljoen euro aan toegevoegde waarde. Dat zegt woordvoerster Annik Dirkx van het Gemeentelijk Havenbedrijf Antwerpen. Ze voegt er nog aan toe dat de imagoschade niet te becijferen valt. Sluizen geblokkeerd Op dit moment is er geen scheepvaartverkeer mogelijk omdat in Antwerpen de sluizen geblokkeerd zijn, zegt woordvoerder Tony Vuylsteke van het Agentschap voor Maritieme Dienstverlening en Kust. “Dat is bijvoorbeeld ook zo voor de Kallosluis op de linker Scheldeoever, waar de sluis wel in dienst is voor de binnenvaart maar daar zijn er geen vastmakers voor de trossen van de zeeschepen.” Vuylsteke verwacht wel dat het scheepvaartverkeer tussen 16 en 18 uur opnieuw op gang komt vanuit Antwerpen, omdat de rededienst - die loodsen aan en van boord brengt - vanaf 19 uur weer operationeel zou zijn in Vlissingen. Dat betekent dat schepen al eerder vanuit Antwerpen kunnen vertrekken. Ook van en naar Gent zou er dan opnieuw scheepvaart kunnen zijn, als de blokkade daar wordt opgeheven. "Er is trouwens over het algemeen erg weinig scheepvaart", benadrukt Vuylsteke nog. "De rederijen hebben hun voorzorgen genomen. De schepen zijn dit weekend al vertrokken of zijn afgeleid naar andere havens. In de haven van Zeebrugge zijn er wel een zeer beperkt aantal bewegingen geweest." (Belga/KVDA)

Page

55

Bron: http://trends.knack.be/economie/nieuws/finance/staking-kost-antwerpse-haven-miljoen-euro-peruur/article-4000036838875.htm


8 GROENTEN UIT BALEN OP HET WITTE DOEK In november 2010 gingen de opnames van start voor de verfilming van de toneelklassieker Groenten uit Balen. De cast bestaat onder andere uit Lucas Van den Eynde, Evelien Bosmans, Clara Cleymans enzovoort. De film vertelt over de lange staking bij de zinkfabriek van BalenWezel, maar tegelijkertijd zet ze ook de relatie van Germaine en Luc extra in de verf. Leuk om weten is dat Jef Sleeckx en Walter van den Broeck hun opwachting maken als figurant in de film zelf.

Opname Groenten uit Balen valt in het water11 BALEN - De herfststorm was gisteren de grote spelbreker bij de opnames van de film ‘Groenten uit Balen'. De opname van een massascène aan de zinkfabriek van Balen-Wezel viel letterlijk in het water. Aan de opname deden ook veel figuranten uit Balen mee. Deze maand vinden in Balen-Wezel opnames plaats voor de verfilming van ‘Groenten uit Balen', het toneelstuk van Walter van den Broeck. Het verhaal speelt zich af tijdens de grote staking bij de zinkfabriek van Wezel in 1971. Ruim driehonderd figuranten namen gisteren deel aan een massascène, maar omdat het hevig begon te waaien en te regenen, werden de opnames 's namiddags stilgelegd. Volgens producer Eric Wirix moet misschien de hele scène worden overgedaan. ‘We hebben in de voormiddag wel enkele opnames kunnen maken, maar we weten nog niet of ze bruikbaar zijn. Omdat we nu het grootste deel van de scène op een andere dag moeten filmen, kan het zijn dat er te veel verschil is. Natuurlijk is zoiets spijtig, maar gelukkig komt dit niet veel voor. De laatste tien jaar heb ik het maar vier keer meegemaakt. De massascène hebben we nu op zondag 21november gepland. Hopelijk kunnen alle figuranten die dag terugkomen', aldus Wirix. Actueel

11

Bron; Opname Groenten uit Balen valt in het water

Page

56

Schrijver Walter van den Broeck kwam voor het eerst een kijkje nemen op de set. ‘Het is wel jammer dat net zo'n belangrijke scène in het water valt. Maar ik zal zeker nog eens terugkomen. Gelukkig zijn er ook nog binnenscènes', zegt Van den Broeck. Hij is blij is dat zijn toneelstuk wordt verfilmd. ‘Het verhaal van de staking is nog altijd actueel, of het nu om de Veille Montagne in 1971 gaat of Opel vandaag. De film is ook veel breder dan het toneelstuk, dat zich volledig in een huiskamer afspeelt.'

TAS – educatief / Groenten uit Balen Walter van den Broeck bewerkte het verhaal samen met Humo-journalist Guido Van Meir tot een filmscenario. ‘De film focust meer op de relatie tussen een arbeidersmeisje en een student. Ook de staking zelf komt meer aan bod', zegt Van Meir. De meeste figuranten hebben door de herfststorm geen opnames meegemaakt, maar Kris Willekes had geluk dat ze in de voormiddag al een rolletje mocht spelen. ‘Ik was al om half acht hier en heb dus nog tot iets na de middag kunnen figureren', vertelt ze. ‘Het is zeker de moeite waard om zo'n filmopname mee te maken. Het valt me op hoeveel tijd een opname in beslag neemt. Die acteurs moeten nogal veel geduld hebben.' (Foto’s gevonden op http://www.balen.be/fotoalbum/2445/default.aspx?_vs=0_N&cat=2010 12 nov Groenten uit Balen verfilming)

Page

57

 In de bijlagen vindt u een extra filmdossiertje


8.1 Films en series met een gelijkaardige thematiek

A. Billy Elliot Hoewel de film als hoofdlijn de dansdroom van de jonge Billy beslaat, kunnen we toch de link doortrekken naar Groenten uit Balen. Net als in de voorstelling speelt het verhaal zich af tijdens een (mijnwerkers)staking, in dit geval in het fictionele ‘Everington’, het reële Durham in Noord-Engeland. Tijdens de film krijgen we mooie beelden van de groepsdruk onder de stakers, de bekogeling van de bussen waarin de mijnwerkers zitten die toch gaan werken en alle intriges die zich bovendien ook nog eens in het gezin afspelen. Alweer een link met Groenten uit Balen.

B. Terug naar Oosterdonk Terug naar Oosterdonk (1997) is een meermaals bekroonde Vlaamse dramaserie, geregisseerd door Frank Van Passel naar een scenario van Guido Van Meir over de teloorgang van het fictieve Vlaamse polderdorp Oosterdonk (samenvoeging van Oosterweel en Wilmarsdonk).. Het verhaal van "Terug naar Oosterdonk" begint op de begrafenis van Louis, de vader van televisiepresentator Brecht Bosmans. Brecht ontdekt een briefje waarin zijn vader verzoekt ene Jos Teugels uit te nodigen op zijn begrafenis. Teugels was een oude dorpsgenoot van Louis uit Oosterdonk van wie al jaren niets meer geweten is. Brecht begint samen met enkele kennissen die allemaal in Oosterdonk hebben gewoond herinneringen op te halen aan het dorp en de geheimzinnige dorpsfiguur Pietje De Leugenaar (Dirk Roofthooft) die in magisch contact met de natuur stond. Wanneer men te weten komt dat ene Rudy Jos Teugels op het spoor is gekomen en spoedig naar het café zal komen waar iedereen verzameld zit komt er steeds meer informatie over de laatste keer dat Teugels gezien is boven. Naar verluidt waren hierbij ook Pietje en ingenieur Custers die havenwerken leidde waardoor Oosterdonk moest verdwijnen aanwezig...12

C. Made in Dagenham

12

http://nl.wikipedia.org/wiki/Terug_naar_Oosterdonk

Page

58

Made in Dagenham is het waargebeurde verhaal van de vrouwelijke arbeidsters van de Londense Fordfabriek, die in 1968 in staking gingen om hetzelfde loon te eisen als hun mannelijke collega's, en hun eisen in één moeite in een nieuwe wet lieten gieten.


9 LESSUGGESTIES VOOR ZINVOL FICTIEONDERWIJS Voor de verwerking van het theaterbezoek onderscheiden we drie fasen: de voorbereiding op het theaterbezoek, het theaterbezoek zelf en de verwerking ervan. Voor elk van deze fasen geven we graag enkele opdrachten/suggesties.

9.1 de voorbereiding op het theaterbezoek A. Oriënteringsfase  Bekijk met de lln de trailer van Theater aan de Stroom en de aankondiging van deze productie op ATV: http://www.youtube.com/watch?v=Yi6w0kGPMzg http://www.atv.be/item/groenten-uit-balen-–-reportage-23-februari-2012 Enkele richtvragen bij de reportage:  Wat komen we te weten over het verhaal? Gebeurtenissen? Personages? Einde?  Welke informatie krijg je over de wijze waarop Theater aan de Stroom dit toneelstuk benaderd heeft? Het regieconcept? (Speelstijl, taal, tijdsgeest, decor, kostumering...)  Ken je één of meerdere van de acteurs die geïnterviewd worden?  Wat vind je van de scènes die getoond worden?  Spreekt deze aankondiging je aan? Waarom wel/niet?  Laat de leerlingen de flyer lezen van deze voorstelling. (zie bijlagen) Welke informatie vind je terug over deze productie? Welke informatie vind je niet terug en zou je wel willen hebben? Wat verwacht je van deze voorstelling? Spreekt het verhaal je aan? Zou je uit eigen beweging naar dit stuk gaan kijken? Waarom wel/niet?

Page

Spreekt de website je aan? Is ze duidelijk? Overzichtelijk? Gebruiksvriendelijk? Welk soort theater brengt Theater aan de Stroom? Zijn er andere producties die je wel zou willen zien? Ken je enkele van de vaste acteurs? Waarvan? Waar is het theater gelegen? Hoe bestel je tickets? Wat zijn de tarieven? Bezoek de online ticketing site www.onti.be : hoe werkt deze? Hoe kan je je plaatsen kiezen?

59

 Bezoek de website http://www.theateraandestroom.be/ en laat leerlingen even vrij verkennen.

TAS – educatief / Groenten uit Balen  Breng één of meerdere boeken van Walter van den Broeck mee naar de klas. Stel het voor. Lees de tekst op de achterflap. Lees eventueel een kort fragment voor uit het boek. Spreekt het de lln aan? Wie zou het boek willen lezen?  Wat weten de leerlingen over de auteur? Laat hen opzoeken op het internet. Vraag naar foto’s, citaten, interviewfragmenten. Zorg ervoor dat de schrijver een gezicht en een stem krijgt.  Laat leerlingen zelf interviewvragen bedenken, eventueel na het zien van het toneelstuk.  Vraag leerlingen naar hun mening over stakingen en vakbondsacties. Laat deze beknopt opschrijven en bijhouden. Stel deze vraag opnieuw na het theaterbezoek en confronteer hen met hun eerste antwoord.  Vraag je leerlingen naar hun ervaringen met theaterbezoek. Wie gaat er regelmatig naar theater? Waarom wel/niet?  Bekijk met je lln een aantal filmpjes uit het filmdossiertje ter oriëntatie op het toneelstuk. Bespreek met je lln de verschillen tussen toneel en film. Welke zijn de vooren nadelen van beide?  Maak duidelijke afspraken omtrent houding en gedrag tijdens het theaterbezoek. Stilte tijdens de voorstelling, geen GSM gebruiken, zaal netjes houden, ordelijk plaats nemen en zaal verlaten,…enz.

B. Actualiseren van het onderwerp a. De staking  Ga op zoek naar krantenartikels of reportages rond het fenomeen van de staking. Ook in deze lesmap zijn artikels rond het onderwerp terug te vinden.

Over welke partijen gaat het hier?

-

Wat zijn de standpunten van elke partij?

-

Kan je de standpunten of de staking in een bredere politieke, economische of sociale context plaatsen?

Page

-

60

 Doe aan een globale lezing van het artikel. Laat de leerlingen op zoek gaan naar begrippen en/of contexten die ze niet begrijpen. Lees het artikel een tweede maal. Bespreek vervolgens de inhoud van het artikel. Volgende vragen kunnen een leidraad zijn:


 Laat de leerlingen vervolgens in debat gaan, maar bedeel ze wel een rol toe: Laat enkelen de arbeiders zijn, nog een groepje de vakbond, weer anderen de bedrijfsleiders enzovoort. Vooraleer je echter tot het debat overgaat, bespreek je met je leerlingen eerst de spelregels: hoe gaat zo’n debat precies in zijn werk? Laat de leerlingen zowel de eerder overlopen standpunten gebruiken als eigen standpunten aanhalen. Zorg ervoor dat ze zich echt inleven in hun rol en in de situatie.

b. Het gezin Centraal in de voorstelling staat het gezin Debruycker met al zijn problemen en intriges.  Geef aan de leerlingen de opdracht om een stamboom van het gezin samen te stellen. Deze stamboom geeft naast de familiale banden ook de conflicten en spanningen weer. Deze kunnen ze symbolisch uitbeelden door middel van een hartje of een bliksemschicht, maar ze kunnen het ook breder opvatten door er bijvoorbeeld een gedicht bij te schrijven. Laat hen hier zeer creatief mee aan de slag gaan.

c. Een identiteitskaart  Verdeel de klas in vijf verschillende groepen: groep 1 identificeert zich met Jan,

groep 4 met Opa groep 5 met Luc

Page

groep 3 met Germaine,

61

groep 2 met Clara,


Laat elke groep een “identiteitskaart” samenstellen van het hen toegewezen personage. Deze kaart krijgen ze voor aanvang van de voorstelling, zodat ze de gevraagde informatie reeds op voorhand kunnen nalezen. Tijdens de pauze en na de voorstelling kan de “identiteitskaart” dan ingevuld worden. U kan in bijlage 1 een voorbeeld van zo’n “identiteitskaart” terugvinden.

Page

62

Nadien zal deze informatie in een opdracht verwerkt worden.


9.2 het theaterbezoek zelf Een theatervoorstelling is iets totaal anders dan een bioscoopbezoek. Een toneelstuk kan pas echt tot haar recht komen indien ook het publiek meewerkt. Alles gebeurt live, ongepaste of storende reacties uit het publiek kunnen een voorstelling zware schade toebrengen. Wederzijds respect tussen acteurs en toeschouwers is daarom van groot belang voor een geslaagde opvoering.  Zorg voor voldoende begeleidende leerkrachten om er op toe te zien dat het bezoek rustig en ordelijk verloopt.  Herinner leerlingen die zich niet gedragen aan de afspraken.  Neem plaats tussen je leerlingen.  Observeer zo nu en dan je leerlingen: 

Zijn ze geboeid?



Hoe reageren zij op het stuk?



Zijn er bepaalde scènes die hen duidelijk sterk aangrijpen?



Welke appreciatie illustreert het applaus dat ze geven?

 Sprokkel onmiddellijk na de voorstelling spontane reacties.  De informatie die je observatie opleverde en de directe commentaar van de leerlingen kan je gebruiken tijdens de nabespreking.

9.3 de verwerking van het theaterbezoek A. Na de voorstelling  Laat leerlingen in eerste instantie spontaan hun ervaringen verwoorden. Geef hen de kans om onmiddellijk te ventileren wat ze écht over het stuk willen zeggen.

Wat vond je van het verhaal?



Welk moment in het toneelstuk sprak je het meest aan?



Welk moment in het toneelstuk sprak je het minst aan?



Wat vond je van de manier waarop de acteurs de personages speelden?



Vormden spel, vormgeving, belichting, beeld en muziek een goed geheel?



Wat deed je denken aan je eigen leefwereld?



Wat vond je van de manier waarop het stuk eindigt?



Welk einde zou jij bedenken voor dit toneelstuk?



Is het verhaal realistisch? Waarom wel/niet?



Wat heb je geleerd uit het stuk?



Zou je dit toneelstuk aanraden aan vrienden, familie? Waarom wel/niet?



Vul aan met één woord: „Ik vond deze voorstelling….‟

Page



63

 Nadien kan je gerichter vragen stellen zoals:


B. Terug in de klas  Houd nogmaals een korte nabespreking met de leerlingen. Haal nog eens beknopt de eerdere meningen van de leerlingen aan. Zijn er dingen veranderd nadat ze er een nachtje over geslapen hebben?  Bespreek de identiteitskaarten van de leerlingen. Hoe werd elk personage door hen geanalyseerd? Pols ook naar hun mening over de andere personages: gaan ze akkoord met de analyse van medeleerlingen, hadden ze voor andere personages meer of minder sympathie en waarom?  Geef aan je leerlingen de opdracht om op dezelfde manier een stamboom van het gezin Debruycker te maken zoals ze reeds eerder deden voor het eigen gezin. Vergelijk en bespreek verschillen en gelijkenissen.  Geef aan de leerlingen de opdracht om een recensie te schrijven over Groenten uit Balen. Je kan er bovendien ook voor kiezen om hen een vergelijkende studie te laten maken tussen enerzijds hun recensie en een recensie uit de krant of een ander toonaangevend medium. Waar verschillen ze van mening en waar lopen ze gelijk? Haalt de recensent zaken aan die zij vergeten waren? Zo ja, welke? In de filmbijlagen verderop vind je een aantal recensies die als voorbeeld of inspiratiebron kunnen gebruikt worden.

 Haal de acteurs in je leerlingen naar boven! Laat ze in de huid van hun personage kruipen terwijl ze geïnterviewd worden door een reporter. Geef zowel reporters al geïnterviewden voldoende voorbereidingstijd.  Ga dieper in op de verschillende verhaallijnen zoals de zwangerschap van Germaine, de loodziekte van opa of de milieuproblemen die de fabriek veroorzaakt.

Page

64

In bijlage 2 kan je hierrond enkele nuttige fragmenten uit de voorstelling terugvinden.


 Maak een tijdssprong en schrijf en speel het verhaal van de familie Debruycker, maar 10 jaar later. Hoe denk jij dat de personages geëvolueerd zijn? En hoe is dat met de staking afgelopen? Je kan achteraf altijd een vergelijking maken met het vervolg van Walter van den Broeck zelf. Hij schreef immers in 1981 Tien jaar later: ‘t Jaar 10, het vervolg op Groenten uit Balen.

Page

65

 De leerlingen krijgen een willekeurig gekozen fragment opgegeven (zie suggesties bijlage 4). Met dit fragment moeten zij aan de slag om een volledig nieuwe vervolgscène te bedenken die zelfs niets met de originele Groenten uit Balen te maken moet hebben.


Vergelijk foto’s van de theatervoorstelling (zie boven en onder) met foto’s van de film (zie filmbijlage). Zijn er gelijkenissen? Verschillen? Wat vinden de lln van de typeringen van de personages? Welk gezinnetje vinden zij het beste gecast?



Laat leerlingen zelf een affiche of flyer ontwerpen voor deze voorstelling.



Laat leerlingen een brief schrijven aan de koning over een gebeurtenis die zij graag willen aanklagen.



Bespreek met je leerlingen waarin een theaterbezoek verschilt van een filmvoorstelling. Zijn er ook gelijkenissen? Je kan deze opdracht bovendien doortrekken naar een vergelijkend onderzoek tussen de voorstelling en de film. Het verslag kan gemaakt worden op basis van inhoud van het verhaal, waarheidsgetrouwheid aan het originele verhaal, personages, beeldtaal enzovoort.



Laat de leerlingen een maand lang de actualiteit rond de verschillende thema’s uit Groenten uit Balen bijhouden. Laat ze elk gekozen artikel beargumenteren: Waarom kozen ze dit? Wat is de link met de voorstelling?

Page



66

Andere suggesties:


C. Een grondiger analyse? Gebruik het semiotisch model ! Een analyse van een toneelstuk kan op verschillende manieren. Men hoeft dit niet steeds te formaliseren in een welomlijnde schriftelijke taak (waardoor het theaterbezoek vaak uitmondt in een anticlimax: de zoveelste schoolopdracht). Vaak bereikt men meer betrokkenheid en motivatie door een aantal aspecten mondeling te bespreken, in kleinere groepjes of klassikaal.

Page

67

In bijlage 3 vind je een overzicht van alle aspecten die in een analyse aan bod kunnen komen. De aard van het toneelstuk zal in grote mate bepalen welke aspecten interessant zijn om nader te onderzoeken en te bespreken.


10 BIJLAGEN 10.1 een identiteitskaart

Identiteitskaart NAAM:

VOORNAAM: GEBOORTEPLAATS :

PASFOTO

NATIONALITEIT: GESLACHT: LEEFTIJD:

Geef een uiterlijke beschrijving van je personage

-

Hoe praat je personage? (Plat, verheven, moeilijke woorden, makkelijke woorden, ...)

-

Wat is zijn of haar rol in het gezin?

-

Wat is zijn of haar houding tegenover de staking?

-

Beschrijf kort het karakter

-

Merk je een evolutie op bij je personage? Zo ja, welke?

-

Heb je sympathie voor je personage? Waarom wel, waarom niet?

Page

-

68

UITDIEPING VAN JE PERSONAGE


10.2 Fragmenten uit de voorstelling

Page

JAN Dat heb ik nog nooit meegemaakt …! CLARA Gaat ge nu eens eindelijk vertellen wat gij nog nooit hebt meegemaakt? Ik heb niet veel tijd, ik moet om drie uur bij Josfien zijn, voor de demonstratie, ge weet het. JAN Neemt zijn pet af, kijkt iedereen aan alsof hij een knalverassing in petto heeft Ze staan allemaal buiten! CLARA Wie? Hoe? Waar? JAN Heel de ploeg van twee uur! Niemand is naar binnen gegaan! Komt dat tegen. GERMAINE Wat is er aan de hand? Waarom? Wat wil dat zeggen … ? JAN Staat recht, wat plechtstatig Kindje, dat wil zeggen dat we van nu af aan in staking zijn. CLARA Wablieft? Laat zich langzaam op een stoel neerzakken JAN Ge weet dat we die premie, die ze in Luik al hebben gekregen, die premie van tweeduizend frank, ge weet dat wij die vóór januari wilden hebben En nu hebben ze daarboven die van het syndikaat voor de zoveelste keer naar de kloten gestuurd. Op 14 januari zou de beslissing vallen, zegden ze. En toen zat het spel op de wagen. De mensen van de smidse hebben er het bijltje bij neergelegd. De ingenieur kreeg zodanig op zijn kop dat hij op de duur riep: ‘Als ge niet kontent zijt, ga dan over de brug. ‘ En bijgod, iedereen schoot zijn jas aan en ging over de brug staan. En als die van twee uur hoorden wat ze daarboven hadden bekokstoofd, wilden die ook al niet meer naar binnen. CLARA (zich herpakkend) Niet naar binnen, wat is dat voor flauwekul? Neemt zijn pet, duwt ze op zijn hoofd. Allee, vooruit, maak rap dat ge naar uw werk zijt, gij. JAN Boos de pet weer op de tafel smakkend. Gij mankeert zeker! Ge moet die bende daar zien. Die lachen er niet mee zulle, die slaan u een paar tanden uit uw smoel of ze smijten u in het kanaal, ge moogt gerust zijn. CLARA Overdrijf niet en maak dat ge wegkomt. God, seffens is de demonstratie al bezig, en ik ziet hier nog naar zijn gezever te luisteren. OPA (bang) Jongen, ze heeft voor één keer gelijk. Ge moet teruggaan. ’t Zijn weer die snotneuzen die ermee begonnen zijn? Die weten van niets, die waren nog geeneens niet geboren. Ge moet teruggaan. Ge gaat een hoop last krijgen waar ge niet zult kunnen overspringen. JAN

69

Fragment 1

TAS – educatief / Groenten uit Balen Ja, maar ik wil wel. Maar ik riskeer het niet. Ik heb het al een hele tijd voelen aankomen. Ze zijn allemaal bloednijdig. Ze doen malheuren peis ik. JAN (boos) Zwijg gij maar stil, anders krijgt ge misschien weer het maagzuur. Ja, ik was bang. Ik was al bijna de brug over, ik begreep eigenlijk niet goed wat er gebeurde. En toen zegt iemand: ‘Ge gaat toch ons toch niet in onze rug schieten, zeker?’ En ik zeg: Ha ba neen, waarom zou ik. ‘We staken, ’ zegt de andere. ‘Tien frank loonsverhoging voor iedereen.’ ‘Ge zwanst, ‘ zeg ik. ‘Neenee’ zegt de ander, ‘wij zwansen niet, het moet nu maar eens uit zijn met het gezwans van de patroon.” ‘En de syndikaten, ‘ vraag ik, ‘zijn die daarmee akkoord? ‘ ‘De syndikaten kunnen de pot op, ‘ zegt hij. ‘Als ze willen meedoen, des te beter, als ze niet willen meedoen, dat ze dan maar uit ons geburen blijven of we smijten ze in’t water.’ Wat moet een mens dan doen? Kijk zijn huisgenoten één voor één aan. Hé? Gij nu! Wat moet een mens dan doen?

Page

CLARA En ons lening? Die honderd twintigduizend frank die we van de fabriek hebben geleend? Beeld u eens even in dat ze een paar maanden zou duren, die staking. Hoe gaan we die lening dan terugbetalen? En de auto? En de stofzuiger? En als ze u buiten smijten wat dan? JAN Verbergt zijn gezicht in zijn handen. Wat dan? Wat dan? Wat dan? Weet ik het? Maar één ding weet ik zeker: ik kàn niet over die brug. CLARA Zever niet, de rijkswacht zal daar toch wel zijn zeker. Die zal wel zorgen dat gij heelhuids de fabriek in geraakt. OPA (Als in trance) Ze zullen hier aankomen te paard. Ze zullen aankloppen, eerst beleefd, als dat jongetje van de geburen, en wij zullen doen alsof we ’t niet hebben gehoord, of misschien horen we ’t geeneens omdat de televisie te hard staat, en nadien zullen ze harder en harder kloppen, en we zullen geeneens meer durven opendoen, en dan zullen ze er met de kolf van hun geweer op losbonken. Zo, en zo, en zo! Ze zullen de deur aan gruzelementen slagen en overal zoeken: in de keuken, onder de pompbak, op uw kamer, op haar kamer, in de stal, in de kelder, op de zolder. Ze zullen zolang zoeken tot ze u gevonden hebben, jongen. Dat deden ze in dertien ook. In dertien! God, ’t is alsof het gisteren was! En ze zullen u ook vragen: ‘Jan Debruycker wilt ge uit eigen beweging naar uw post terugkeren?’ En als ge meegaat zullen de wijven uit het gebuurte van hier tot aan de fabriek staan roepen: ‘Rat! Vuile rat! Vuile smerige klootrat! En ’s nachts zullen ze uw ruiten komen ingooien en ketelmuziek maken en ’s zondags in de kerk zullen ze hun rug naar u draaien, en in ’t café zullen ze u overslaan als er getrakteerd wordt. ‘Iedereen behalve die rat, ‘zullen ze zeggen. En ge zult niet meer Debruycker heten, ge zult Rat heten, de Rat. En gij zult Clara van de Rat heten. En gij Germaine van de Rat of het Ratteke. En als ge niet uit eigen beweging wilt meegaan, slaan ze met hun kolf al uw tanden uit uw bakkes en met uw haren zullen ze u naar buiten sleuren, de straat op, zoals in dertien. Ik zie het nog gebeuren! Nonkel Achiel, die piepte van het lood. Lopen moest hij, en ik was nog maar een snotter, maar ik moest ook lopen. Met bloed in mijn ogen, en altijd maar die kolf in mijn rug, in zijn rug. ‘Vooruit, ‘zullen ze roepen, ‘luiaards, doe uw plicht, op uw post, vuile smerige kommunisten, goddeloze zedenbedervers, ondermijners van de Belgische Staat, sale flamin, krapuul …’ Dat zal er gebeuren, dat zal er gebeuren, precies

70

Fragment 2


Page

71

zoals in dertien! Ik weet het. Het is altijd zo geweest, en het zal altijd zo zijn. Sommigen hebben geluk en ontsnappen eraan, anderen zijn het slachtoffer… CLARA Hou op! Dicht bij Jan als ziet ze ’t onheil reeds naderen. Hou op! Het mag niet gebeuren. Hij liegt. Hij zegt het maar om ons bang te maken. JAN Neen, dit keer zullen ze ons niet meer komen halen. Dat kàn niet meer, dat durven ze niet meer. Dat zou teveel schandaal verwekken . Maar hij heeft gelijk, ’t zal op hetzelfde neerkomen. En toch kan ik niet teruggaan. OPA Ge moet terug, stomme kloot! Ziet de dan niet dat ge uzelf in het ongeluk zult storten? Hoe zoekt ge uw kop boven water te houden al die tijd? JAN Ik kan niet vader. Is dat nu zo moeilijk om te begrijpen? Ik kan niet! OPA Flauwekul! In dertien waren het ook de snotneuzen. In een fabriek hoeft niet gestaakt te worden. De fabriek heeft ons werk gegeven, heeft ons een huis gegeven, een school, een ziekenhuis, een kerk, wegen …. GERMAINE … en een hongerloon, en de loodziekte, en vochtige muren, en schrale uitgeloogde hofjes, en bleekschijters van kinderen … CLARA Laat uw grootvader uitspreken, zottin, of hebt ge ineens geen last meer van uw maag? OPA Ik zeg dat het niet betaamt. Tien frank per uur dan nog. Wie heeft daar nu ooit van gehoord? JAN God, vader, in Hoboken, Olen en Luik verdienen ze een heel klad meer dan wij, dat weet gij ook. OPA Hoboken is Hoboken, Luik is Luik, Olen is Olen en Balen-Wezel is Balen-Wezel. In Amerika verdient het werkvolk het dubbel van wat het hier verdient. Wat hebt gij daar mee te maken? JAN (boos) Zwijg gij maar stil, anders krijgt ge misschien weer het maagzuur. Ja, ik was bang. Ik was al bijna de brug over, ik begreep eigenlijk niet goed wat er gebeurde. En toen zegt iemand: ‘Ge gaat toch ons toch niet in onze rug schieten, zeker?’ En ik zeg: Ha ba neen, waarom zou ik. ‘We staken, ’ zegt de andere. ‘Tien frank loonsverhoging voor iedereen.’ ‘Ge zwanst, ‘ zeg ik. ‘Neenee’ zegt de ander, ‘wij zwansen niet, het moet nu maar eens uit zijn met het gezwans van de patroon.” ‘En de syndikaten, ‘ vraag ik, ‘zijn die daarmee akkoord? ‘ ‘De syndikaten kunnen de pot op, ‘ zegt hij. ‘Als ze willen meedoen, des te beter, als ze niet willen meedoen, dat ze dan maar uit ons geburen blijven of we smijten ze in’t water.’ Wat moet een mens dan doen?

TAS – educatief / Groenten uit Balen Fragment 3 CLARA Wel, wat heeft hij gezegd? GERMAINE Die heeft gezegd: ‘De rook die hier op de cité neerslaat, dat is es oo twee.’ CLARA es oo twee? Wat is dat voor iets? GERMAINE Dat weet ik niet, maar als ’t er op regent, heeft hij gezegd, dan valt er zwavelig zuur uit de lucht. CLARA En wat is dat? OPA Das acied, dat ken ik. En van wanneer is dat? GERMAINE Da’s altijd zo geweest. Hij zegt: ‘Zelfs als ge in de cité niet rookt, dan krijgt ge daar nog zoveel smeerlapperij binnen, als van vier pakjes zware michel’. Dat zegt ie. CLARA Praat. Praat natuurlijk. Ik ken dat. En wat dan nog. Ge moet natuurlijk uw wasgoed niet aan de draad hangen als ze aan’t lossen zijn, dat weet het kleinste kind, want dan hebt ge nog wat rafeltjes over. OPA Ja, en dat ge niet met een nieuwe velo naar ’t fabriek moet rijden, dat weet ook het kleinste kind, want als ge ’s avonds thuiskomt is hij al verroest. Maar is dat een reden om te staken? Wij hebben hier nooit huur moeten betalen. Vraag maar eens aan die van Mol, wat die allemaal moeten afdokken: elektriciteit, drinkwater ... alles kunnen ze daar betalen. Communisten, zeg ik, zijt maar zeker.

Page

GERMAINE Tracht haar tranen te bedwingen, glimlacht. Nee, Luc, nee, ik vind het fijn dat ge mijn vader helpt, dat ge ons helpt, dat ge alle stakers wilt helpen, maar ik ben bang ... LUC Voor wie? Voor mij? GERMAINE Ook voor u. Ik ben bang dat de gendarmes op een keer kwaad zullen worden, ik ben bang dat de stakers hun geduld gaan verliezen, ik ben bang dat vader zal buitengesmeten worden na de staking, want dan zitten we helemaal aan de grond. Het huis moet nog afbetaald worden, de auto, en vader is niet meer van de jongsten, die vindt geen vast werk meer. (aarzelend) En ik ben ook bang om wat nog gaat gebeuren hier in dit huis, als vader straks verneemt dat ik ... dat ik in verwachting ben. LUC Recht. Wablieft ...?

72

Fragment 4


Page

73

GERMAINE Knikt herhaaldelijk. ‘k Ben in verwachting. Luc, dat probeer ik nu al die tijd te zeggen, maar gij verstaat zelfs nog geen half woord. LUC En ... en van wie? GERMAINE Grote ogen, wil luidkeels iets heel gemeens schreeuwen, maar klapt weer in elkaar, huilt hartverscheurend. Ho. LUC Blijft onbeweeglijk staan, staart bang voor zich uit. Nondenondenondenondejuu! Dat ka niet, da’s niet waar! Zijt ge zeker ...? Germaine! Naar haar toe. Schudt haar door elkaar. Wanhopig. Zeg dat ’t niet waar is! Zeg dat het niet waar is, Germaine! GERMAINE (schreeuwt) ’t Is wel waar, ’t is wel waar, ’t is wel waar ...! LUC Nondenondenondedju! GERMAINE Ik ben naar twee verschillende doktoors geweest. ‘k Heb prijs zeggen ze. Proficiat. Omdat ik de trouwring van oma-zaliger aanhad. Proficiat. Dat wilde ik u zondag zeggen, Luc, maar ge kwaamt niet. LUC (overeind, angstig over en weer) Ik moet naar huis. Ik moet weg. Ik ... ik ... tot één van dees dagen, Germaine. GERMAINE Luc! Moeder. Moeder vertrouwt het al een paar weken niet meer. ‘k Geloof dat ze ’t door heeft. Ge ... ge ... komt toch terug hé. Wanneer komt ge terug? Ge laat me toch niet zitten, hé? LUC Laat me ... (herpakt zich) Ik kom terug, Germaine, wees maar gerust, maar eerst ... gij zijt toch zeker, hé? ... Dat zijn lappen, hoor, daar heb ik wel een paar dagen voor nodig ... GERMAINE Geef me een kus, Luc, geef me een kus, dan wéét ik dat ge zult terugkomen. LUC Onwennig, verveeld. Kus. Allee, nu ben ik weg, ’t is glad, en mijn vader zal zeggen ... GERMAINE Ja, spoed u maar, en zie maar dat ge niet valt. Terwijl Luc wegrent gaat ze naar het pak papier, neemt er één eksemplaar van op en leest luidop. ‘Wij eisen 10 fr. voor iedereen, omdat onze huishoudens het nodig hebben. Wij eisen 10 fr. voor iedereen omdat we ook mensen zijn zoals de bazen.’ Voor zich uit, terwijl opa, met deken om de schouders uit de stal komt en als in trance naar de keukendeur wandelt. Omdat we ook mensen zijn, omdat we ook mensen zijn ...

TAS – educatief / Groenten uit Balen Fragment 5

JAN

Page

74

CLARA Tergend voor hem, als is hij medeschuldig aan hetgeen ze gaat zeggen. U DOCHTER ZIT VOL. JAN Wablieft? OPA Jawatte. CLARA UW DOCHTER… ZEG GE HEBT ME TOCH WEL VERSTAAN ZEKER? Blik naar opa, als vindt ze hem nog te jong om haar obsceniteiten te aanhoren. JAN Tracht zijn woede in te tomen. Godverdomme. Gaat naar zijn dochter, trekt haar langzaam overeind. CLARA (wat onzeker, bang) Allee toe, Jan… JAN Geeft haar een klap in het gezicht. Ze valt weer neer op haar stoel en begint luidkeels te huilen. Gij godverdomme, vuil, smerige… HOER, nondedju. CLARA Merkend dat haar dochter niet langer gebrutaliseerd zal worden. Jaja, en de doktoor moest eens lachen, toen ik zei dat het niet waar kon zijn. ‘Dat zeggen ze allemaal, madammeke, ’ zegt hij, ‘dat zeggen ze allemaal. Uw dochter is in verwachting, dat is zo zeker als twee en twee vier is, ’ ‘Maar dat kan niet, ’zeg ik, ‘zij heeft nooit…’ ‘Slaapt ze met haar venster open,?’ vraagt hij. En ik zeg: ‘Ja, soms, gelijk dat al gaat hé, in de zomer als ’t warm is.’ ‘Dan is uw dochter het slachtoffer geworden van een Vliegende Sigaar, madammeke,’ zegt hij, ‘’t Is 150 frank.’ OPA Vliegende Sigaar, Vliegende Sigaar. JAN En van wie…? (terug naar Germaine) Van wie? Wie is die schone meneer die u dat gelapt heeft? GERMAINE We waren met z’n tweeën, ik zowel als hij… JAN Hoe heet hij? Hoe heet hij, vraag ik u? CLARA Ge gaat lachen. Ge gaat u niet kunnen inhouden van ’t lachen. ’t Is die schone bietel die met u die papierkens heeft rondgehangen, ge weet wel. JAN Wablieft? CLARA Die Luc, die gij hier op een avond een binnengesleurd hebt, ge weet wel. Ge zijt ’s nachts nog gaan bellen bij Josfien voor de doktoor, voor hem daar.

Opa

Page

’t Is niet waar. ’t Is niet waar. Gooit plots zijn kopje tegen de vloer. Hoe is ’t mogelijk! Hoe is ’t mogelijk! OPA ‘k Heb het altijd gezegd, zijt maar zeker. JAN Zeven weken zit ge hier u kas op te vreten. In ’t begin laat ge u opstoken en denkt ge: ik moet naar de fabriek, ik moet hier mijn tijd niet zitten verbeuzelen, maar nadien leert ge dat ge groot gelijk hebt dat ge staakt. Voor zeven, achtduizend frank staat ge in die stinkfabriek te rotten en ge kunt uw gezin maar de helft geven van wat ge het zoudt willen geven. En ge begint er in te geloven. Ge zijt blij dat ge hulp krijgt van alle kanten. Schoolmeesters, ingenieurs, studenten: ze helpen u allemaal. Maar ’t is hard. ’n Mens die gewoon is zijn handen uit de mouwen te steken, die voelt zich niet op zijn gemak als hij zeven weken aan een stuk thuis zit. ’t Is precies of ge ziek zijt, ja, zo voelt ge u. En dan, nondedju, dan komen ze u vertellen dat u dochter vol zit. Voor haar zijt ge al zeven weken aan ’t staken, en zij… En van wie dan nog? Van die vuile, kruiperige bietel uit Mol. De advokaat. Nu begrijp ik het, nu wordt het me duidelijk. Van in het begin had ik al gedacht: waarom doet die dat? Hij verdient er toch niets mee? Maar toen dacht ik: hij wil misschien alleen maar goed doen, hij wil ons helpen omdat we voor een rechtvaardige zaak strijden. En dan komt de aap uit de mouw. Meneer wil gewoon u dochter vogelen, haha. Meneer smeert wat stroop aan uw baard, zegt dat ge ’t heel goed doet, en maakt zonder dat ge ’t weet een grootvader van u. (tot de huilende Germaine) En gij, gij moest een besmettelijke ziekte krijgen, gij. OPA (loos) In onze tijd smeten ze u daarvoor buiten. CLARA Ochgod. Hij wordt wakker. En uw schoonmoeder, Virginie dan? JAN Clara, houd uw bakkes! CLARA (nog steeds tot opa) Ewel, en tante Virginie dan? Die hebt ge toch niet buiten gesmeten, hé? OPA Die was niet zo… CLARA Wablieft? JAN Clara, houd uw bakkes! CLARA Niet zo? Ach, die was niet zo. En hoe komt het dan dat ze vijf maanden na haar trouw een tweeling kreeg? Opa Dat waren geen vijf maanden, dat waren er acht. Die waren te vroeg geboren. Clara Te vroeg geboren? Te vroeg geboren? Ze was te laat getrouwd, zeker! Jan Clara, ge gaat nu zwijgen of moet ik hier nog wat tegen de grond smijten? Clara ’t Zal ook wel een slachtoffer van de Vliegende Sigaar geweest zijn.

75


Page

Gij, moest gij mijn schoondochter niet zijn, ik had u allang opgestookt in die stoof daar. Jan Vader, gij hebt ook honderd, houdt allemaal uw bakkes, ’t is al erg genoeg zo!! Clara (tot Germaine) Allee, geef uw jas hier, ge zit precies al gereed om naar het moederhuis te rijden gij. Jassen weg. Jan Stilte. Germaineke toch. Schudt het hoofd. Hoe hebt ge dat nu kunnen doen? Germaine Verdrietig. Zakdoekenwerk. Ik zie hem gaarne, vader, en met Nieuwjaar… Huilbui. Jan Dat moest er nog bijkomen! Opa Ik heb ’t altijd gezegd: Kerstmis en Nieuwjaar dat zijn feestdagen die ge thuis moet vieren. Maar als ik hier wat zeg dan luistert niemand. Ze weten het allemaal beter. Jan Vader, maar hebt ge nu niets anders te doen dan de mensen de hele dag op de zenuwen te werken? Opa Staat op, naar de stal. Neen. Als ge gepensioneerd zijt, hebt ge niets anders te doen dan de mensen de hele dag op hun zenuwen te werken. Dat ik dat allemaal nog moet beleven… Jan (tot Germaine) En nu gaat ge me alles vertellen, hé. Van het begin tot het einde. Germaine (geschrokken) A… a… alles, vader? Jan Hou me niet voor de zot, hé, Germaine, want ge kunt nog een smeer bijkrijgen. WANNEER is ’t gebeurd? Germaine Awel, met Nieuwjaar, hé… Jan Waar? Germaine W…aar? Jan Waar…? Germaine B… bij hem thuis. Zijn ouders waren naar Antwerpen en wij hadden ’t kot alleen. Op de sofa. Ene van similileer. En op de radio was ’t kerstmuziek. Jan

76



Clara

Page

77

Heiligschennis, nondedju…! Germaine En… Jan En dan? Germaine Awel… moet ik dat nu allemaal vertellen? Jan Neen, laat maar. Ik sla hem de hersens in als ik hem ooit nog eens tegenkom. Clara Schort. Droogt haar handen. En ons hier met een geschandvlekte dochter en een klein kind laten zitten, zeker! Houdt gij u poten maar thuis, jongske. Wij zijn daar daarstraks geweest, zie. Als we van de doktoor kwamen. Pront volk. Dat moet ik zeggen. Tapisplein en chauffage en zo. Daar niet van. Zij was zelfs heel vriendelijk. Taske thee, madame, juffrouw? Ge kent dat, hé. Maar hij was niet erg gelukkig. Jan Dat kan ik verstaan, bijgod. Clara Eerst deed hij zo wat uit de hoogte. Mimeert een geaffekteerd typetje. ‘Mevrouw’, zei hij, ‘mijn zoon en ik moeten dat natuurlijk eerst en vooral eens heel nuchter uitpraten.’ Hé, Germaine, zo zei hij dat. Op de letter gelijk zijn zoon, ge weet wel. En ik zei: ‘Uitpraten, meneer, uitpraten. Dat gaat toch niet te lang duren, zeker? Gij gaat toch uitgepraat zijn voor u kleinzoon geboren wordt, zeker?’ Ik dacht bij mijn eigen: allee, die zit. ‘’t Is maar mevrouw,’ zei hij, ‘dat ik absolute zekerheid wil hebben dat dat kind van heu…hem is’. Jan (driftig) Nondedju… Clara Ik zeg natuurlijk direkt: ‘Meneer, ge denkt toch niet dat mij dochter een hoer is, zeker? WANT DAN IS UWE ZOON EEN HOERENLOPER…’ riep ik, hé Germaine. ‘Neen,’ zegt ie, ‘dat niet maar…’. Jan De smeerlap. (tot Germaine) Nu krijgen we nog een pretentieuze blaas in de familie bij. Die van de cité zijn niet goed genoeg, zeker? Wij zijn ook maar van de cité, hoor. Zijn wij misschien ook niet goed genoeg? Zijn wij misschien te vulgair? Germaine Die van de cité, die van de cité… al wat ge hier ziet is cité. De huizen, de hoven, de mensen. Iedereen denkt dat er buiten de cité niets meer is. O, ik weet het wel, als ik een jongen was geweest, dan had ge u benen onder u gat gelopen om mij op de fabriek te krijgen! Op die fabriek waar ge nu allemaal al zeven weken lang ligt op af te geven! Iemand die naar school wil gaan na zijn veertiende is een stuk pretentie, die is vergeten van wie hij is voortgekomen. Een stuk stront dat mest geworden is. Neenee, als ge in de cité geboren zijt, dan moet ge er maar blijven wonen. Tot ge creveert. Gelijk opa. Wat heeft zo’n mens van zijn leven gehad? Honger en lood. En dan verschieten ze als ge eruit wilt, dan doen ze alsof ge naar het andere eind van de wereld reist, alsof ze u nooit meer zullen terugzien.

Luc

Page

Flauwekul, allemaal! Niemand heeft u gezegd dat ge uit de cité niet uit moogt. Maar waarom de zoon van zo’n dikke nek, hé? Ge ziet het. Ons volk is dat niet gewoon, met dat soort volk om te gaan, kindje. Tapisplein, zeggen wij, chauffage en lap, we vallen flauw van alliteratie. En terwijl we bezig zijn met om te vallen, zit er al iemand onder onze rokken. Germaine Dat zegt gij, moeder, dat zegt gij: tapisplein en chauffage! Weet ge nog wat ge gezegd hebt toen we bij de doktoor buiten kwamen? Ik zal hem een papier laten tekenen, hebt ge gezegd, we gaan daar niet buiten voor we dat papier hebben. En als ze moeilijkheden maken, dan gaan we naar de politie, weet ge ’t nog? En wat is er gebeurd…? Jan Tapisplein en chauffage… en ze was ’t vergeten. Ge moet mij het niet vertellen. Ik ken ons Clara toch, zeker! Clara Jaja, ik zie ’t al aankomen. Subiet heb ik het nog gedaan. Maar zo zal de ballon niet opgaan! Steek dat maar goed in u koppeke. Als die palmenhouten uit Mol niet rap bijdraait, dan maak ik er werk van. Zijn schoon model van een zoon zal zo rap mogelijk met u kunnen trouwen. Ge zult er al bij al nog zo slecht niet bij varen. Stinkend rijk zijn die mensen, dat ziet ge zo. En dan gaat die muur daar uit, dan hebben we hier eindelijk een echte living en dan kan opa op uw kamer. Voilà. Jan Clara, kind, zoudt gij niet voor het eten gaan zorgen? Want om een fatsoenlijke raison te doen zijt ge veel te stom… (tot zichzelf) Ik…ik… ik zou nog iets moeten kapot slaan! Kijkt rond alsof hij iets zoekt. Clara Op uw gemak, hé. Germaine, zeg dat hij op zijn gemak moet zijn, of hij slaat mijn zilverkast nog naar de knoppen. Jan Naar de zilverkast. Ha. Germaine Vader! Jan (houdt zich in) God-ver-dom-me. Begint heen en weer te lopen. Opa Op. Met al dat lawaai! Daar staat al een half uur iemand te kloppen en niemand hoort het. Een oude mens moet daar nog voor uit zijn bed. Naar de keuken. Clara Ja, ‘k vind dat hij voor één keer gelijk heeft. Germaine, haal eens wat patatten uit de kelder, anders hebben we om twee uur nog geen eten. Maakt aanstalten om ook naar de keuken te gaan, terwijl Germaine opstaat, haar tranen droogt, en haar moeder wil gaan helpen. Jan, uitgeraasd loopt terug naar de tafel, de plaats waar hij altijd zijn brieven schrijft. Opa Off. Hier… hier… hier heb ik hem!

78


Germaine

Page

Off. Laat me los, laat me los! Ik heb u toch niks misdaan…! Opa Op. Heeft Luc bij de kraag, sleurt hem mee. Het sleuren lijkt volslagen overbodig, opa heeft iets potsierlijk-pathetisch. Hier zie, hier is ’t krapuul. Met Nieuwjaar hé, met Nieuwjaar. We weten alles jongske, we weten alles. Zijt maar zeker! Luc Schudt opa zachtjes van zich af. Staat bedremmeld in het midden van de woonkamer. De anderen blijven onbeweeglijk. Luc kijkt eenieder aan, wil iets verklaren, begrijpt dat het te veel tijd in beslag zou nemen, tot Germaine. Wat heeft hij gezegd, Germaine? Wat heeft hij gezegd? Clara Hij heeft gezegd, dat hij niet zeker is dat het van u is, dat heeft hij gezegd. Jan Als een springveer naar Luc. Gij smerig stuk krapuul! Germaine Vader! Naar hem toe. Tracht Luc uit zijn klauwen te redden. Jan Hier zoete broodjes komen bakken! En ik die u helemaal vertrouwde. Ik die geloofde… Germaine Vader, laat los! Luc Ik kwam toch om te helpen. Ik kom nog om te helpen… Opa Allee, allee, Jan, ge zoudt een halve doodslagen en ge zoudt voor een hele moeten betalen. Clara (tot Jan) ’t Is al goed, ’t is al goed. Hebben we nog niet genoeg koncert gehad? Ga maar weer zitten allemaal. Die jongen komt ons iets vertellen. Jan Die jongen… poeh… Wanneer gaat gij nu eens eindelijk leren dat ge geen vuile woorden moogt gebruiken als ik erbij ben? Clara Gottekestoch, gottekestoch. Jan Geeft toe. Laat Luc los. Luister, beste vriend, ge hebt vijf minuten tijd om te zeggen wat er op uw lever ligt. Vijf minuten, verstaan? En dan smijt ik u met uw kloten op het beton. Demonstratief een stoel nemend voor Luc die langzaam gaat zitten. Marsjeert naar zijn gewone plaats en ploft neer. Start. Luc Ik… ik… (tot Germaine) Ge zult wel geschrokken zijn, zeker. Ge kent hem niet, maar ik krijg het wel in orde, Germaine. Ge moet niet bang zijn.

79


Germaine

Page

Ik ben helemaal niet bang, Luc. Luc Ge moest weten wat ik heb meegemaakt. (tot Jan) Ge moet niet denken dat de staking mij niet interesseert, omdat ge mij al veertien dagen niet meer gezien hebt. ‘k Heb thuis ambras gehad dat het kletterde. Opa Wat wilt ge. Luc Hij wou eerst niet. Ik moest maar zeggen dat ik er buiten bleef. Hij was zelfs bereid er een flink bedrag tegenaan te smijten. Geld, dat was geen probleem. Jan Neen, geld is helemaal geen probleem voor zulke kerels. Met geld kopen ze hun smeerlapperij af, en steken ze desnoods nog in de grond ook. Luc Maar ik wil niet… Allee, als gij ten minste niet wilt, Germaine. Germaine Kijkt hem aan, schudt het hoofd. Luc Dat dacht ik wel, en daarom heb ik hem gevraagd, of hij misschien dacht dat hij met krapuul te doen had. Of dat hij misschien peinsde dat hij iedereen naar zijn pijpen kon laten dansen omdat hij geld heeft. Clara Hm, hij spreekt geeneens meer op de letter… Opa Maar hij heeft gelijk, hij heeft gelijk de jongen. Luc En toen heeft hij mij geslagen en gestampt. ‘En nu kunt ge kiezen,’zei hij, ‘ofwel blijft ge op uw kamer, ofwel zet ge hier geen voet meer over de drempel.’ En ik was bang, Germaine, ik was weer bang. Maar dit keer niet voor mij, maar voor u, voor ons. Ik dacht: als hij mij buitensmijt zitten we in de penarie. ‘k Blijf maar liever binnen. Veertien dagen lang. Dat deed hij ekspres, opdat ge zoudt denken dat ik er was uitgemuisd, dat ik u niet gaarne meer zag. Daar rekende hij op. Dat ge zelf een doktoor zoudt vinden en het zaakje in uw eentje zoudt opknappen, verstaat ge. Germaine En hoe komt ge dan nu hier? Luc ’t Was een hele cinema thuis, nadat gij vetrokken waart. Vader kreeg bijna een zenuwtoeval, en moeder heeft hem in bed gestopt. En ik heb van de gelegenheid gebruik gemaakt om te komen zeggen… Jan Ja, om wàt te komen zeggen? Want ik krijg de tranen in de ogen van u schoon verhaal vriend, maar ik kan er niet aan doen, ‘k denk al de hele tijd: ’t is allemaal zijn eigen schuld, hij had maar van mijn dochter moeten afblijven. Germaine Vader! Jan Wat, vader. ’t Is misschien niet waar?

80



Page

81

Neen, dat is niet waar. Allee… ik heb HEM gevraagd… Jan Wel, nondedju. Opa Jaja, gelijk d’r moeder, hé, gelijk d’r moeder. Clara Moet ik u daar eens met een bussel prei op u smikkel slaan, ouwe opstoker, bijgod. Luc Ik kwam maar zeggen… (plots tot de huisgenoten) ’t Kan misschien idioot klinken mensen, maar ik zie u dochter gaarne, al van toen ze nog op het atheneum in Mol zat. Ik wil met haar trouwen. Aan mij zal ’t dus niet liggen. Het zal niet gemakkelijk zijn met mijn vader. Hij is een stijfkop, maar samen met mijn moeder krijg ik hem wel waar ik hem hebben moet. Dat kan een paar weken duren, maar… Jan Als ’t moet zal ik u gaarne een handje helpen. Opa (wat afwezig voor zich uitkijkend) Ge moet maar oppassen dat hij u niet buiten smijt, jongen, da’s voor niets goed. Ge moet uw studies afmaken. Advokaat is een schone stiel. Luc Germaine, wat wilt ge? Wilt ge met mij trouwen? Germaine (zachtjes wenend) Ja, Luc, ik wil.


10.3 bijlage 3: analyse van het theaterstuk, een semiotisch model De volgende aspecten kunnen in de analyse aan bod komen: I PRODUCTIECONTEXT: Gegevens: wie, wat, waar, wanneer, hoe, waarom? II DRAMA/THEATER ANALYSE (vorm/formeel en inhoud) A De theatrale laag: Theatrale middelen: 1. Acteurs: Houding Beweging Gebaar Mimiek

Stemgebruik Kostuum Grime Kapsel

2. Spel: Karaktertrekken Motieven Emoties

Handelingen Acties en interacties

3. Verhaalelementen: Personages Bedrijven Scènes Teksten

Beelden Ontwikkeling Verloop Fragmenten

Page

Locatie Speelruimte Speelvlak Indeling van het speelvlak Plaats van het publiek Verplaatsingen van de acteurs Decor Rekwisieten Licht Geluid Muziek Film- en videomateriaal

82

4. Toneelbeeld, ruimte:

Samenhang: Hoe zijn de theatrale middelen geordend in ruimte en tijd? 5. (Regie)concept: de ideeën en uitgangspunten van de regisseur en andere vormgevers. 6. Vormgeving: het gebruik van de middelen door de vormgevers: acteur, regisseur, decor-, kostuum-, licht-, geluid-, muziekontwerper. 7. Enscenering: de wijze waarop middelen zijn samengevoegd tot het geheel van de voorstelling.

B De narratieve laag:

1. De inhoud: Waar gaat het theaterstuk over? Wat zegt de titel van het stuk? Wat wordt er verteld? Wat is het onderwerp? Het thema? Wordt er natuurlijk of gestileerd gespeeld? Welke emoties komen er aan bod? Wat is de sfeer van de voorstelling? 2. Soort verhaal: Zijn de situaties en gebeurtenissen opgenomen in een duidelijk verhaal? Zijn de situaties en gebeurtenissen tragisch, komisch, absurd? Zijn er meerdere verhaallijnen? 3. Ontwikkeling: Welke situaties en gebeurtenissen spelen zich af? Waar gebeurt het? Wanneer? Welke personages spelen er in mee? Wat gebeurt er met die personages? Wat doen die personages? Waarom? 4. Sfeer: Wat is de sfeer? Wisselt de sfeer? Is er spanning, een conflict, een hoogtepunt?

83

Lesmap

Groenten uit Balen

C De symbolische laag: 1. Wat is de boodschap van het theaterstuk? Wat leert het stuk jou? 2. Wat willen de makers bereiken? 3. Waar is de regisseur van uitgegaan? Een toneeltekst? Welke? Van wie? Van wanneer? Of worden er eigen ervaringen gebruikt, een eigen verhaal? 4. Vanuit welke opvatting of interpretatie heeft de regisseur gewerkt? Levensbeschouwelijk

Religieus, ritueel, viering

Esthetisch

(anti-)Schoonheid, inleving, vervreemding, confrontatie

Politiek

Status, huldiging, protest, bewustwording

Economisch

Werk, reclame

Educatief

Opvoeding, therapie, zelfreflectie, voorlichting, informatief Amusement, decoratie, expressie, verpozing

Vermaak

herkenning,

III DE GEBRUIKSCONTEXT: De rol van de toeschouwer: 1. Probeer te beschrijven welk effect het theaterstuk op je had. 2. Breng dit in verband met de bedoeling die de regisseur had. 3. Kun je belangrijke factoren om het theaterstuk te begrijpen schetsen: is het gericht op een actuele situatie, op een politieke context, op bepaalde subculturen,…? 4. Jouw persoonlijke mening over het theaterstuk (= interpretatie = subjectief).

Theater aan de Stroom

Deze moet uiteraard goed onderbouwd worden.

84

Lesmap

Groenten uit Balen

10.4 Bijlage 4: enkele fragmenten Fragment 1 GERMAINE Gisteren. Gisteravond, zo’n kwartier voordat de bel ging. Toen kreeg ik het ineens. Die grote tube Velpon. Ik had er al heel de dag naar staan kijken. Neemt de tube uit haar zak, bekijkt hem. JAN Velpon? CLARA Zwijg nu toch ... GERMAINE Velpon, ja, ik weet het, ge denkt zeker dat ik op mijn kop gevallen ben, en ik kan ’t u geeneens kwalijk nemen, want zo moet het wel schijnen. Ik zag die tube Velpon, en ’t was alsof een ijzeren hand me in de nek pakte en mij ernaartoe duwde. En opeens stond ik ervoor. God, ik weet ook niet waarom, vraag me nu seffens in godsnaam niet waarom, want ik het weet het niet, maar opeens stak ik mijn hand uit, ‘k dacht niet meer na, ’ t was alsof ik verdoofd was, en toen pakte ik hem. Die grote tube Velpon. JAN Waarom, nondedju? Waarom? CLARA Zwijg nu toch, ze weet het niet, zegt ze, hebt gij geen oren? Fragment 2 CLARA Eigenlijk zijt ge allebei dezelfden. JAN Wablieft? CLARA Als ge uw kop wilt uitwerken, wil ik zeggen. Neen jongen, gij gaat niet werken, gij blijft thuis tot het komitee zegt dat ge moet gaan werken. JAN Awel merci, en die eerste dag, herinnert ge u die eerste dag nog ... Toen moest ik naar die demonstratie van haarlak. En ik had in de Grand Bazar een schone mantel gezien. JAN En voor die mantel zoudt ge me opgeofferd hebben? Ge zoudt mij het risico hebben laten lopen van in het water gesmeten te worden. CLARA Och zot, ik heb toch niet verder aangedrongen, ge zit toch THUIS, is ’t niet?


CLARA

85

Lesmap

Groenten uit Balen

JAN Maar waarom zijt ge dan van gedacht veranderd? Nu dat ik juist begin te twijfelen ... CLARA ‘k Wou dat ik het u kon vertellen. Negen weken duurt het al. Als ge ‘negen weken’ zegt dan lijkt me dat een eeuwigheid, maar ’t is alsof het pas gisteren allemaal is begonnen. In het begin was ik bang. Ik dacht: ze smijten hem buiten, ze smijten al die stakers buiten, maar nadien ... Weet ge Jan, van één ding ben ik zeker: die voorbije negen weken, daar heb ik elke sekonde van gelééfd. Dat is een tijd die ik nooit meer vergeet. Ge zult zien, over een paar jaar vertellen we aan die kleine die nu nog in de maak is over de staking van eenenzeventig, als hij vraagt of we iets ‘van vroeger’ willen vertellen. Zoals mijn vader over de oorlog vroeger.’t Zal een nieuwe tijdrekening worden, ge zult het zien: drie jaar voor de staking, vijf jaar na de staking zullen ze zeggen in plaats van 1968 of 1976. Elke sekonde voel ik bibberen in mijn lijf. Dat was lang geleden, Jan. JAN Ge hebt zelfs geen geld om naar de coiffeuse te gaan... CLARA Neen, en ’t kan mij geeneens schelen. ‘k Weet nu dat het komittee gelijk heeft. Hoelang hebben wij hier eigenlijk geslapen? Hoelang eigenlijk? Maar negen weken geleden zijn we wakker geworden, en ‘k geloof dat ik nu wakker blijf tot ze me in de grond steken. JAN Gij moest eens aan de fabriek komen spreken, gij. CLARA (lacht) Ja, dat zou een bonk geven, hé. En dan de televisie: de Belgische, de Hollandse en de Duitse, dat zou een bonk geven, hé. Stilte. Maar hoe moet dat nu verder met ons Germaine? Fragment 3 CLARA Ze ziet hem ineens niet gaarne meer. ’t Was een vergissing. (tot Germaine) Weet ge wat gij gaat doen? Zo rap mogelijk met die jongen trouwen. Dat gaat ge doen . Gij hier alleen met dat kind blijven zitten, zeker? En wie wil u dan nog, denkt ge? Wie? En als ge peist dat wij hem gaan grootbrengen zoals wij met u hebben gedaan, denk dan maar rap iets anders. Onze tijd is voorbij. t’ Is aan u en aan die snelle van Mol. GERMAINE Ik trouw niet met hem moeder. Da’s voor iedereen het beste. O ja? Dan moet ge me dat eens uitleggen, want dat versta ik nu niet, zie.


CLARA

86

Lesmap

Groenten uit Balen

Fragment 4 JAN Verwonderd. Dat heb ik haar nog nooit horen zeggen. Schudt het hoofd. Staart naar zijn papier, schrijft. Sire, naar ’t schijnt is de staking bij de Vieille Montagne afgelopen, en ik schrijf u maar om te zeggen dat voor het geval ge ons op het laatste ogenblik toch financieel zoudt willen steunen, het niet meer nodig is. Bijna negen weken rond heeft ze geduurd, de staking. ’t Is precies alsof mijn heel huishouden is omgeploegd. Ons Germaine gaat een kind kopen. Maar ze wil niet trouwen met de kleine zijn vader. Vader klapt van naar Oostende te vertrekken. Nog liever naar Oostende dan de schande te moeten meemaken van ons Germaine, zegt hij. Ons Clara is ineens weer tien jaar jonger. En ik ... Kijkt plots op, tot het publiek, mijmerend. Weet ge wat, sire? Scheurt de brief langzaam stuk. We stellen het allemaal goed, en ik hoop van u hetzelfde. Ge moogt er op rekenen, dat ik u in de toekomst niet meer lastig zal vallen met mijn brieven. Als in de toekomst de syndikaten weer in slaap vallen, dan zullen de arbeiders en hun vrienden wel weer in aktie schieten. Ik heb nu gezien dat we ’t zelf kunnen klaarspelen. Alléén als ’t moet. Zonder de hulp van gelijk wie. Vader blijft wel hier en hij zal het nog plezant vinden ook. Als ’t maar zo’n keikop niet was. Enfin, sire, de groeten aan de koningin en uw ministers. Vooral aan die van de arbeid. Zeg hem maar: tot de volgende ronde. Hij zal wel weten wat ik wil zeggen. Fragment 5 GERMAINE Wat is dat voor iets? JAN Kunt ge niet lezen? (haastig tot Luc) Ze is ook naar school geweest, hoor. (tot Germaine) Negen doktoors uit de omtrek hier zijn akkoord om stakers en hun familieleden gratis te verzorgen, zolang de staking duurt. Ge moet daar alleen uw naam invullen, en de dokter soigneert u gratis voor niks. Maar kom niet om een papiertje, omdat ge koppijn hebt, hoor, want dan zijn ’t vodden. GERMAINE Wie heeft dat in orde gebracht? JAN

LUC Misschien door die voedselpaketten.


’t Komiteit, hé kindje. Ha, godverdomme, dat doet een mens goed, zie. Dat doet me denken aan de oorlog. (voor zich uit) Waarom dat weet ik niet.

87

Lesmap

Groenten uit Balen

JAN Ja, dat kan best. Als ’t donker bij de mensen aan de deur, paketten gaan afgeven van ’t komiteit. Jaja. ’t Heeft iets te maken met de zwarte stores van in de oorlog. Allee schol. (drinkt, tot Luc) En wat zegt ge van mijn dochter? Is ’t geen pront stuk? Klapt haar op de rug, ietwat ruw. Da’s een kerel, jong. LUC (gegeneerd, aarzelend) Jaja, daar zijn er al lelijker verzopen, hé. GERMAINE


Onnozelaar.

88

Lesmap

10.5

Groenten uit Balen

FILMBIJLAGE

Groenten uit Balen: the movie

Regie: Frank Van Mechelen Première: 14 December 2011 Duur: 110 minuten Genre: Dramatische komedie Land: België (2010) Originele taal : Nederlands | Kinderen toegelaten


EXTRA DOSSIER met verwijzingen naar online beeldmateriaal, media-aandacht, interviews en recensies.

89

Lesmap

Groenten uit Balen

Interessant om te bekijken: De filmtrailer http://www.balen.be/nieuws/1563/default.aspx?_vs=0_n&id=5123 Reportages over het maken van de film: http://www.youtube.com/watch?v=LbgKrL7ARwU http://www.youtube.com/watch?v=4NMXhtgGIgs&feature=related "Groenten uit Balen" naar het witte doek (interview uit de zevende dag met Walter van den Broeck) http://www.deredactie.be/cm/vrtnieuws/mediatheek/programmas/dezevendedag/ 2.19015/2.19016/1.1174294 "Groenten uit Balen" ode aan de liefde voor je kinderen (journaalitem met o.a. interviews met Frank Van Mechelen en Evelien Bosmans)


http://www.deredactie.be/cm/vrtnieuws/mediatheek/programmas/journaal/2.189 91/2.18992/1.1172368

90

Lesmap

Groenten uit Balen

""GROENTEN UIT BALEN" KRIJG JE NIET KAPOT"

di 13/12/2011 - 10:52 Laten we wel wezen: het lijkt op het eerste gezicht wat oubollig om vandaag nog met "Groenten uit Balen" op de proppen te komen. Los van al zijn kwaliteiten is het theaterstuk van Walter van den Broeck zo’n beetje een meubelstuk van het Vlaamse amateurtoneel geworden, ontelbare keren opgevoerd in alle uithoeken van het land. De wederwaardigheden van het gezin Debruycker tijdens de staking van 1971 in de zinkfabriek Vieille Montagne in Balen-Wezel zijn genoegzaam bekend. Wat kan een filmversie daar nog aan toevoegen? Voor Frank Van Mechelen, die eerder al "De indringer" en "De hel van Tanger" regisseerde, vertelt die populariteit echter alles wat je moet weten. “Toen Walter van den Broeck me in 2006 vroeg of ik geïnteresseerd was om "Groenten uit Balen" te verfilmen, heb ik gezocht of het nog ergens gespeeld werd,” zegt hij, “En jawel, het bleek in Lier op de affiche te staan. Je krijgt dat stuk niet kapot, hoe slecht het ook gespeeld of geënsceneerd wordt. Daarom spelen amateurgezelschappen het ook nog steeds. Er zit alles in. Het is komisch, het is tragisch en het is relatief goedkoop omdat het maar één setting nodig heeft. Een tafel met vier stoelen en een buffetkast volstaan. Ik denk dat ze het binnen honderd jaar nog gaan opvoeren.”

Van Mechelen: Ik weet het niet. Toen we aan de verfilming begonnen, werd vanuit verschillende hoeken opgemerkt dat we alles beter zouden actualiseren. Maar Walter van den Broeck heeft "Groenten uit Balen" altijd bedoeld als een tijdsdocument, met een precieze aanduiding van wanneer die staking zich heeft afgespeeld. Het begon op 8 januari 1971 en dat heb ik ook letterlijk in mijn film overgenomen. Dat de situatie tien jaar later weer dezelfde was en veertig jaar later misschien nog erger maakt niets uit. De solidariteit binnen dat dorp was treffend. Voor één keer waren er bijvoorbeeld geen ratten bij die staking. Iedereen deed mee. Al waren er sommigen die wel wilden werken maar schrik hadden voor de stakers. (lacht)


Walter van den Broeck schreef het stuk destijds als een reactie vanuit zijn onderbuik op wat hij zag gebeuren in Balen, waar hij zelf leraar was. En vanuit zijn eigen politieke engagement. Maar hij heeft tien jaar later wel een vervolg geschreven waarin hij het naïeve idealisme van het eerste stuk voor een groot stuk ondergraaft. Is het dan niet vreemd om na veertig jaar dat naïeve eerste toneelstuk te brengen?

91

Lesmap

Groenten uit Balen

Hoe belangrijk was het om dicht bij de feiten van die staking te blijven? Frank Van Mechelen: Het toneelstuk speelt zich volledig af in de eetkamer van het gezin Debruycker. Daar wordt alles verteld. Wij zijn ervan uitgegaan dat we die wereld in de film wat moesten open trekken. Daarom tonen we ook de fabriek en de GB waar Germaine werkt en de studenten. We komen op meerdere plaatsen. Met de 18-jarige Germaine als de centrale figuur die alles vanuit haar standpunt bekijkt en voor zichzelf een heel andere toekomst ziet dan het leven van haar ouders. Ze wil weg uit de cité en een veel beter leven. De staking is dus uiteraard belangrijk en heeft ook invloed op dat hoofdpersonage. Maar de staking komt niet op de eerste plaats. Van den Broeck wou met zijn stuk mensen die nooit naar het toneel gingen in de theaterzaal krijgen. Wat is jouw ambitie met deze film? Van Mechelen: Ik krijg regelmatig scenario‟s aangereikt. Ik ben zelf geen schrijver, wat betekent dat ik leef bij gratie van anderen. En het enige wat voor mij telt, is of het een verhaal is dat ik zou willen zien. Is het een verhaal dat me aanspreekt? Zou ik ervoor naar de cinema willen gaan? Als dat zo is, wil ik de film heel graag maken. Dat staat ook los van genre. "De indringer" was een thriller, "De hel van Tanger" was een gevangenisfilm en nu is "Groenten uit Balen" een sociale tragikomedie. Dat maakt voor mij niets uit. Al vond ik het natuurlijk wel een hele eer dat Walter van den Broeck aan mij vroeg of ik zijn stuk wou verfilmen. (lacht) Je vorige, "De hel van Tanger", is vijf jaar oud. Had je liever nog eerder iets nieuws gemaakt? Van Mechelen: Absoluut. Er wordt meer dan ooit gefilmd in Vlaanderen. Na „De hel van Tanger" ben ik meteen met "Groenten uit Balen" begonnen. Maar het was niet de bedoeling dat het zo lang zou duren. Ik hoop dat de volgende vlotter gaat. Ondertussen is er wel "Salamander" gekomen, een 12-delige tv-serie voor Eén. Die zijn we nu aan het draaien. Het wordt een politieke thriller over de macht achter de schermen, geschreven door Ward Hulselmans, die ook "De indringer" op papier heeft gezet. Het uitgangspunt is dat er in een privébank 66 kluizen gekraakt worden van allerlei vooraanstaande Belgen. Zowel magistratuur als politiek als militaire kringen. Geen enkele van die mensen wil dat het geweten is omdat er heel wat stront in die kluizen stak. Tot er een flik, gespeeld door Filip Peeters, toch achter komt en een onderzoek start. En dan is het einde zoek. Het is iets wat we hier nog niet gezien hebben en voor mij het beste wat Ward ooit geschreven heeft. Ruben Nollet


HTTP://WWW.DEREDACTIE.BE/CM/VRTNIEUWS/CULTUUR%2BEN%2BMEDIA/FILM/1.1175655

92

Lesmap

Groenten uit Balen

'GROENTEN UIT BALEN' TREKT 30.000 BEZOEKERS IN OPENINGSWEEKEND maandag 19 december 2011, 15u31 Bron: Belga Auteur: dar

'Groenten uit Balen', de derde langspeelfilm van regisseur Frank Van Mechelen, heeft in het openingsweekend 30.000 bezoekers naar de Vlaamse bioscopen gelokt. Dat meldt Kinepolis maandag. Nationaal komt 'Groenten uit Balen', dat enkel in Vlaanderen en Brussel geprogrammeerd staat, daarmee op de vijfde plaats. Ter vergelijking: 'Loft' van Erik Van Looy had na het openingsweekend 108.000 bezoekers op de teller staan, 'Zot van A.' van Jan Verheyen 105.000, 'De Zaak Alzheimer' (Van Looy) 49.400 en de 'De Helaasheid der Dingen' (Felix Van Groeningen) 40.000.

De film werd mede mogelijk gemaakt door het Vlaams Audiovisueel Fonds (VAF) en de Belgische tax shelter maatregel.


De film, met hoofdrollen voor onder meer Evelien Bosmans, Stany Crets, Tiny Bertels en Michel Van Dousselaere, vertelt het - waargebeurde - verhaal van de staking van 1971 in de Balense zinkfabriek van Vieille Montagne en de gevolgen ervan voor een arbeidersgezin.

93

Lesmap

Groenten uit Balen

Al 100.000 bezoekers voor "Groenten uit Balen"

wo 04/01/2012 - 16:11 Er zijn al ruim 100.000 mensen naar de film "Groenten uit Balen" gaan kijken, die sinds 14 december in de Vlaamse zalen te zien is. De verfilming van het tragikomische toneelstuk van Walter van den Broeck is dan ook goed voor een Gouden Award. De prijs wordt volgende week woensdag overhandigd aan actrices Evelien Bosmans en Clara Cleymans. Ook Stany Crets, Tiny Bertels en Michel Van Dousselaere spelen mee in de film van Frank Van Mechelen. Het scenario voor de film werd geschreven door Guido Van Meir en Walter van den Broeck zelf. Na 40 jaar blijven elementen zoals het generatieconflict en de stakingen herkenbaar. http://www.deredactie.be/cm/vrtnieuws/cultuur%2Ben%2Bmedia/film/120104GroentuitBalen_GoudenAward

'Groenten uit Balen', de derde langspeelfilm van filmregisseur Frank Van Mechelen, heeft op drie weken 100.000 kijkers getrokken. Goed voor een Gouden Award, die volgende week woensdag in het Jim-programma Fuzz! zal worden overhandigd aan actrices Evelien Bosmans en Clara Cleymans.


'Groenten uit Balen' wint Gouden Award

94

Lesmap

Groenten uit Balen

Na drie weken programmatie staat 'Groenten uit Balen' nog steeds in de top 10 van de meest bezochte films in Vlaanderen. De reden voor het succes ligt volgens bioscoopuitbater Kinepolis in het actuele en herkenbare verhaal. 'Met de huidige economische crisis en stakingen zijn de sterke parallellen tussen Balen-VlaanderenBelgië-Europa in 1971 en vandaag pijnlijk actueel. Na veertig jaar blijven vele elementen herkenbaar: het generatieconflict, de stakingen, de jeugd die zich zorgen maakt over de toekomst, zelfs de mode van de seventies is helemaal terug', klinkt het. De Gouden, Platina (200.000 bezoekers) en Diamanten (400.000 bezoekers) Awards voor Vlaamse filmproducties werden in het leven geroepen door de vzw Les Films du Bord de Mer (Filmfestival Oostende) met de steun van het Vlaams Audiovisueel Fonds (VAF). (Belga / JDH)


http://starnews.cinenews.be/nl/nieuws/35525/-Groenten-uit-Balen-wint-Gouden-Award/

95

Lesmap

Groenten uit Balen

GROENTEN UIT BALEN filmreviews Zaterdag 17 december 2011 - 09u51, door (es) Er moet een tijd zijn geweest – ons poatjen spreekt er soms nog van terwijl hij zijn steunkousen tracht af te pulken - dat 'Groenten uit Balen', het legendarische, meer dan duizend keer opgevoerde theaterstuk van Walter van den Broeck over de staking in de zinkfabriek van Balen, er echt toe deed. Maar wie de verfilming ziet, kan alleen maar vaststellen dat – hoewel de crisistijden er toch naar zijn - het de makers niet is gelukt om het stuk in goede, urgente cinema om te zetten. Oké, niet elke Vlaamse film kan even straf zijn als 'Rundskop' of 'The Invader', dat weten wij ook wel, maar toch: anno 2011 voelt de stijl van regisseur Frank Van Mechelen, met die ontelbare klakken, pruiken, en opgeplakte snorren en baarden die de revue passeren, hopeloos gedateerd aan. Wat ook opvalt is het merkwaardig onevenwichtige spel van de acteurs: Evelien Bosmans vindt als Germaine precies de juiste toon, maar Stef Aerts, de jongen uit 'Adem', staat in zijn rol van communistisch studentje overwegend smoelen te trekken: was hij bang dat zijn valse bakkebaarden tot leven zouden komen en van zijn gezicht zouden springen, of dacht Aerts verkeerdelijk dat hij in een pastiche stond? Veerle Dobbelaere en Koen De Bouw zoeken, als de bourgeois-ouders van student Luc, dan weer doelbewust de karikatuur op, terwijl de rest van de cast zich – zelfs in de scènes die schrééuwen om een beetje ingekeerdheid – hoofdzakelijk beperkt tot roepen, tieren en schelden. Het is dan ook een verademing wanneer Stany Crets, in de ontroerende ultieme confrontatie met Germaine, de 'Godverdoemes!' en de 'Onnozeleirs!' eindelijk eens achterwege laat en ingetogen durft te spelen. 'Ja maar,' horen we iemand tegenpruttelen, 'dat roepen en tieren hoort erbij: in het arbeidersmilieu ging het er nogal ruw aan toe!' Kan best zijn, maar dat neemt niet weg dat wij het niet zo aangenaam vinden om, in dolby stereo, bijna honderd minuten lang naar een hoop geschreeuw te moeten luisteren. Mensen met tinnitus zijn gewaarschuwd.


http://www.humo.be/filmreviews/60580/groenten-uit-balen

96

Lesmap

Groenten uit Balen

GROENTEN UIT BALEN (recensie) Van alle Vlaamse filmmakers staat de bekendheid van Frank van Mechelen wellicht het meest in contrast met zijn succes: terwijl zijn naam zelden een belletje doet rinkelen, wist de man met De Indringer en De Hel van Tanger twee behoorlijke solide en redelijk succesvolle producties te maken. Met Groenten uit Balen zet hij de trend verder: ook deze film blijkt in Vlaanderen een zeker publiek te vinden. Het kenmerkend gebrek aan persoonlijke stijl van de cineast zal de film echter snel geruisloos laten opgaan in de matte grijsheid van de Vlaamse filmwereld. Groenten uit Balen is de verfilming van het bekende toneelstuk uit de jaren '70, geschreven door Walter van den Broeck, dat draait om de lotgevallen van een arbeidersgezin waarvan de vader in een wilde staking belandt en de 18-jarige dochter ongepland zwanger raakt. Daarnaast duiken tal van nevenpersonages op die het verhaal mee inkleuren, maar nergens het realiteitsgehalte ondermijnen. Noem het een sociaal drama dat nergens zwaar op de hand wil zijn. Voor de film werd het tijdskader bewaard, wat de productie naar authentiek aandoende locaties bracht. Op heel wat momenten weet Groenten uit Balen bewondering te wekken met goed geënsceneerde situaties, steevast in passende decors en bijhorende rekwisieten - al had enige subtiliteit onze aandacht wel meer bij het verhaal weten te houden. Qua geloofwaardigheid zit het dus wel snor. Alleen vangt van Mechelen daar visueel zo weinig mee aan. Een Frank van Passel of zelfs Stijn Coninx hadden daar meer mee gedaan. In de cast zien we de ene grote naam naast de andere opduiken. De verwachte degelijkheid van de vertolkingen, wordt dan ook waargemaakt - al lijken Koen De Bouw en Veerle Dobbelaere toch eerder de parodie op te zoeken. Het zijn echter de twee minst bekende namen op de lijst die het meest indruk maken. Tiny Bertels maakt haar filmdebuut als moeder Debruyker en doet dat met verve. Evelien Bosmans is als dochter Germaine de sprankelende kern van het ensemble, perfect de balans vindend tussen spot en ernst. En dat in heerlijk Kempens dialect. Waar Groenten uit Balen uiteindelijk fundamenteel te kort schiet, is in diepgang en gravitas. Ondanks de ernst van de thematiek en de doorleefd gebrachte dramatiek, slaagt de film er niet in bij de kijker iets los te maken. Het verlangen van Germaine om een ander levenspad te nemen dan wat misschien voor haar uitgestippeld is, en de bijhorende veranderingen binnen de gezinsmechaniek, zijn elementen met potentieel, maar van krasjes in onze ziel was lang geen sprake. Van co-scenarist Guido Van Meir - wiens Terug naar Oosterdonk haast unieke televisie opleverde - hadden we net dat tikkeltje meer mogen verwachten. Als de film volle zalen lokt, is dat de makers ten zeerste gegund, maar memorabele cinema heeft het wat ons betreft niet opgeleverd.


http://www.kutsite.com/recensie/groenten-uit-balen#

97

Lesmap

Groenten uit Balen

Maandag 12/12/11 – recensie door Ruben Nollet

Groenten uit Balen

"Ondertiteling zou hier geen overbodige luxe zijn," denk je onvermijdelijk wanneer de personages uit 'Groenten uit Balen' voor het eerst de bek open trekken. Het gaat hier namelijk om Zuid-Kempenaars die zich van een zware tongval bedienen en bovendien elkaar eerder toeschreeuwen dan -praten, wat de communicatie ook niet bevordert. Het zegt echter veel over de kwaliteit van het originele toneelstuk dat dat struikelblok op den duur verdwijnt. Dat je oor aan het dialect went, zal zeker een rol spelen maar je glijdt ook gewoon graag het verhaal binnen. De film bekijkt (bijna) alles door de ogen van de 18-jarige Germaine, waardoor hij automatisch al een pak minder oubollig lijkt dan had gekund. Tienerdromen en -angsten zijn immers van alle tijden. 'Groenten uit Balen' weet bovendien dat hij vooral niet op een zeepkist moet klimmen. Finaal gaat het wel over de strijd tussen idealisme en de realiteit van het dagelijkse leven maar de film houdt altijd een relativerende knipoog klaar. Frank Van Mechelen voegt er met zijn ingehouden stijl ook een klassieke charme aan toe die aanstekelijk werkt. Een bescheiden en geestig filmpje over leven en overleven, om het proper te formuleren. (RN) Film:

Soundtrack:


http://www.cinenews.be/Critics.Detail.cfm?ContentsId=34939&lang=nl

98

TAS EDUCATIEF THEATER AAN DE STROOM BLANCEFLOERLAAN 181B 2050 ANTWERPEN (LINKEROEVER) CONTACT:

Recommend Documents