Anita Witzier: Ik dacht altijd dat reuma een ouderdomsziekte was

Dit is een uitgave van het

Jaargang 1 | september 2010 | nummer 2

Anita Witzier: “Ik dacht altijd dat reuma een ouderdomsziekte was”

Bron: KRO Fotograaf: Suzanne Karsters

“Ik dacht altijd dat reuma een ouderdomsziekte was. Totdat ik ruim tien jaar geleden zo’n ontzettende last van mijn knieën kreeg, dat ik niet meer kon lopen. Diagnose: reuma. Die eerste jaren had ik af en toe zware reuma-aanvallen, gebruikte krukken of moest soms in een rolstoel naar mijn werk. Ik voelde me behoorlijk machteloos! Maar dankzij de juiste medicijnen kreeg ik geen ontstekingen meer en is mijn reuma onder controle gekomen. Toen het Reumafonds mij vroeg ambassadrice te worden, heb ik meteen ja gezegd. Ik zet mij graag in voor de 2,3 miljoen mensen in Nederland die leven met reuma of artrose. Ouderen, maar ook jonge, werkende mensen of zelfs kinderen. Hun aandoening is niet altijd zichtbaar; voor de buitenwereld lijkt er soms niets aan de hand. Maar reuma is een wrede ziekte: de ene dag kan je alles en de volgende dag doet alles pijn. Leg dat maar eens uit! En niet bij iedereen slaan de medicijnen goed aan, dat is soms een jarenlange zoektocht, vol pijn en frustraties. Het Reumafonds ondersteunt mensen met reuma. Door onafhankelijk wetenschappelijk onderzoek te financieren en voorlichting te geven. U leest er alles over in deze speciale krant. Ik hoop dat u zich ook voor het Reumafonds wilt inzetten. Mogelijkheden genoeg: word donateur of vrijwilliger en help reuma de wereld uit!

In dit nummer Bekende Nederlanders leven mee Anita Witzier als personal assistent van Olivier

Lees meer op pagina 3

Beweegredenen voor kinderen met Reuma Vera (13): ‘Er is elke dag wel een gewricht dat pijn doet’


Annemarel is een juf met veel energie. Tenminste zo lijkt het ‘Ik heb nog zoveel uitdagingen’


Voor boogschutter Inge van Caspel is reuma geen issue meer ‘Ik heb nog zoveel uitdagingen’


Help mee. Steun de strijd tegen reuma. Lees meer op pagina 10

Reumafonds besteedt recordbedrag aan wetenschappelijk reumaonderzoek Het Reumafonds besteedt dit jaar 5,5 miljoen euro aan nieuw wetenschappelijk onderzoek naar de oorzaak en behandeling van reuma. Daarmee komt het totaalbedrag voor reumaonderzoek in 2010 op 8 miljoen euro. Het Reumafonds ondersteunt dit jaar 29 nieuwe onderzoeken. De meeste daarvan gaan over reumatoïde artritis.

Dit jaar zijn er 100 onderzoeksvoorstellen ingediend bij het Reumafonds, die allemaal door de Wetenschappelijke Adviesraad en internationale referenten beoordeeld worden. “De kwaliteit van de projectvoorstellen was dit jaar zo hoog, dat we besloten hebben meer geld vrij te maken, zodat er nu 29 onderzoekers aan de slag kunnen”, verklaart drs. Lodewijk Ridderbos, algemeen directeur van het Reumafonds, het recordbedrag.

Nieuwe onderzoeken De nieuwe onderzoeken gaan over verschillende reumatische ziektes. De lijst nieuwe onderzoeken wordt aangevoerd door onderzoeken naar reumatoïde artritis (11). Daarna komen artrose (8) en de relatief zeldzamere systeemziekten (6) zoals sjögren, systemische sclerose en lupus erythematodes. Systeemziekten zijn aandoeningen waarbij ontstekingen in het hele lichaam kunnen voorkomen, bijvoorbeeld in slijmvliezen of organen.

Wat weet u van Reuma? Met deze krant willen wij uw blik openen voor reuma en het Reumafonds. Wilt u na het lezen van deze krant meer weten over reuma en het Reumafonds? Kijk op www.reumafonds.nl of bel met de Reumalijn 0900 - 203 03 00 (lokaal tarief)

blikopreuma

2

Schijnwerpers op reuma Elk najaar staan op 12 oktober de schijnwerpers gericht op reuma, tijdens WereldReumaDag. Internationaal wordt dan stilgestaan bij deze ingrijpende, pijnlijke aandoening waardoor miljoenen mensen getroffen worden. Die aandacht voor reuma is hard nodig. Door chronische pijn in gewrichten en spieren zijn dagelijkse handelingen als een boterham smeren, je aankleden of een potje voetballen niet meer vanzelfsprekend. In Nederland leven 2,3 miljoen mensen met reuma of artrose. Telkens weer word ik geraakt door de moed en veerkracht van deze mensen. Zij weten aan hun dagelijkse bezigheden en ambities een positieve wending te geven door vooral te kijken naar wat ze, ondanks de reuma, wél kunnen. Het Reumafonds ondersteunt hen daarin. Door aandacht en begrip te vragen voor deze grillige en pijnlijke ziekte. Het Reumafonds zet zich al bijna 85 jaar in voor de reumabestrijding. De sleutel om reuma de wereld uit te helpen ligt in wetenschappelijk onderzoek. Daarom financieren wij een aantal belangrijke, langlopende onderzoeken naar de oorzaak van reuma. Want als bekend is hoe reuma ontstaat, kunnen we ook betere behandelmethoden en medicijnen ontwikkelen en uiteindelijk reuma zelfs genezen. Naast de financiering van wetenschappelijk onderzoek zet het Reumafonds zich ook in voor de belangen van de patiënten zelf. Zo stimuleren wij dat mensen met reuma kunnen blijven werken en dat zij er ‘veilig’ voor uit kunnen komen dat zij een chronische ziekte hebben. Daarom reikt het Reumafonds ieder

jaar de Support Award uit, waar u op www.reumafonds.nl meer over kunt lezen. Met de Support Award geven werknemers met reuma een pluim aan hun collega’s en werkgevers, als dank voor hun begrip en ondersteuning op de werkvloer. We zijn blij met iedereen die bijdraagt aan onze strijd tegen reuma: onderzoekers, donateurs, artsen, vrijwilligers, familie en de naaste omgeving van mensen met reuma. We nodigen u graag uit om u aan te sluiten bij het Reumafonds. In deze krant leest u op pagina 10 hoe u kunt helpen. Lees het inspirerende verhaal van Francis op pagina 10. Zij collecteert al 15 jaar met veel plezier. Francis is een van de 65.000 vrijwilligers die bijdraagt aan de missie van het Reumafonds: Reuma zo snel mogelijk de wereld uit! Lodewijk Ridderbos, algemeen directeur Reumafonds

Help reuma de wereld uit! Dat is de missie van het Reumafonds.

Wat doet het Reumafonds? Het Reumafonds zet zich in gevolgen van reuma en artrose, voor de bestrijding van reu- bijvoorbeeld in de politiek, bij matische aandoeningen en de zorgverzekeraars en werkgevers. gevolgen daarvan. Het fonds Het Reumafonds krijgt geen finandoet dat door geld in te zameciële steun van de overheid en is len voor: daarmee geheel aangewezen op het

Reumatoloog prof. dr. Désirée van der Heijde. Zij doet onderzoek naar de relatie tussen ontstekingen en vergroeiingen dat wordt gefinancierd door het Reumafonds

• Onafhankelijk wetenschappelijk onderzoek: bijvoorbeeld naar de oorzaken en behandeling van reuma. • Voorlichting: over vormen van reuma, de behandeling, en hoe je ermee om kunt gaan. • Financieren van patiëntenactiviteiten. • Belangenbehartiging: aandacht vragen voor de maatschappelijke

Nederlandse publiek. U kunt op verschillende manieren aan ons werk bijdragen: door te geven tijdens de collecteweek, collectant of donateur te worden of door in uw testament het Reumafonds op te nemen. Graag geven we hierover meer informatie via 020 589 64 64 of kijk op www.reumafonds.nl. Het Reumafonds draagt het CBF-keur: het keurmerk voor verantwoorde besteding van de inkomsten voor

fondsenwervende instellingen. De Belastingdienst heeft het Reumafonds als ANBI (Algemeen Nut Beogende Instelling) aangemerkt. Dit betekent dat het fonds en de donateurs diverse belastingvoordelen genieten. Zo krijgen donateurs een deel van hun gift via een periodieke schenking van de belasting terug. En het Reumafonds hoeft geen successierecht of schenkingsrecht te betalen.

3

Blik op reuma op WereldReumaDag Op 12 oktober wordt reuma wereldwijd in de schijnwerpers gezet, ook in Nederland. In het najaar vraagt het Reumafonds daarom aandacht voor reuma en de mensen die ermee leven.

Bekende Nederlanders leven mee Hoe ziet je leven eruit als je reuma hebt? Tegen welke beperkingen lopen mensen met deze chronische ziekte aan? In Nederland hebben 2,3 miljoen mensen een vorm van reuma of artrose, dat is een op de vijf volwassenen. Begin september heeft de Avro-televisie het tweeluik BN’ers in de zorg: leven met reuma uitgezonden, waarin bekende Nederlanders een dag doorbrengen met een reumapatiënt. Dat waren Anita Witzier, Jeroen Latijn- Catherine Keyl en Joop houwers, Catherine Keyl en langeafstandzwemster Edith revalideert hij van de laatste operatie. van Dijk. Reumafonds-ambassadrice Anita Witzier ging een dag op pad met de veertienjarige Olivier uit Maastricht. Hij heeft jeugdreuma en al vanaf zijn babytijd ligt Olivier regelmatig in het ziekenhuis. Hij heeft een beenmergtransplantatie ondergaan, is bestraald en kreeg chemotherapie. In Oliviers ziektebeeld verandert weinig. Inmiddels heeft hij twee kunstheupen en

Door het medicijn prednison is zijn groei ernstig geremd; Olivier is maar 1 meter 35 lang. In het programma gaat Anita mee naar de laatste schooldag voor de vakantie en brengt ze Olivier naar hydrotherapie. Edith van Dijk maakte kennis met Wilma (45) uit het Gelderse Wijchen, moeder van vier kinderen en werkzaam bij de trombosedienst. Wilma

heeft de ziekte van Bechterew, een vorm van reuma die vooral in de wervelkolom zit. “Je ziet niet aan mij dat ik de ziekte van Bechterew heb”, vertelt Wilma. “Sommigen zitten al helemaal vast en lopen krom, maar dat is bij mij niet het geval. Daarom begrijpt de omgeving soms niet wat ik heb en waarom ik iets niet kan.” Wilma hoopt dat door haar deelname aan BN’ers in de zorg: leven met reuma het begrip voor mensen met reuma toeneemt. In de uitzending heeft ze samen met Edith meegedaan aan een zwemwedstrijd in de Maas. Ze had het koud, kreeg kramp, maar zette met hulp van Edith toch door. “Ik was ongetraind, had al afscheid genomen van deze wedstrijd, maar wilde het toch nog graag één keer proberen.” Wilma moest na de filmopnames een week bijkomen, maar ze kijkt terug op een bijzondere dag. U kunt de uitzending bekijken via www.avro.nl/tv/mediaarchief en vul in bij zoeken: BN’ers in de zorg. Aandacht voor reumaonderzoek tijdens 50PlusBeurs Het Reumafonds en reumaonderzoekers van het AMC hebben op de 50PlusBeurs (Jaarbeurs Utrecht, 15-19 september) een stand gedeeld. Het

Jeroen Latijnhouwers en Jeannot AMC zoekt eerstegraads familieleden van mensen met reumatoïde artritis. Deze familieleden hebben zelf namelijk meer kans op het ontwikkelen van reuma, vooral als zij bepaalde reumafactoren in hun bloed hebben. Als zij aan alle voorwaarden voldoen, kunnen de familieleden deelnemen aan een onderzoek om reumatoïde artritis te voorkómen. Het financieren van wetenschappelijk onderzoek is een van de belangrijkste activiteiten van het Reumafonds. Op de 50PlusBeurs heeft het Reumafonds voorlichting gegeven over zijn activiteiten en over de ziekte reuma.

Ludieke actie op WereldReumaDag Houd op 12 oktober uw ogen open en spits uw oren… Op vijf plaatsen in Nederland zal het Reumafonds opduiken. Op een ludieke manier worden duizenden mensen tegelijkertijd gevraagd hun blik te openen voor reuma en de activiteiten van het Reumafonds. Via diverse media vraagt het Reumafonds aandacht voor reuma. Kijk ook op de website van het Reumafonds, www.reumafonds.nl. Hier vindt u op WereldReumaDag een kennistest over reuma en maakt u kans op leuke prijzen. Wat weet u eigenlijk van reuma?

Edith van Dijk en Wilma

Potje voetbal “Het was een bijzondere dag met Anita”, vertelt Olivier. “Ze kwam ’s morgens vroeg al en maakte me wakker. Nu ik revalideer, moet ik ook geholpen worden met douchen en aankleden. Normaal doet mijn moeder dat, maar nu was Anita mijn ‘personal assistent’.” Anita brengt Olivier naar school, waar ter afsluiting van het schooljaar een voetbaltoernooi is georganiseerd. Olivier: “Ik kan daar eigenlijk niet aan meedoen, maar heb dat ondanks de pijn toch geprobeerd. Het liefste doe ik hetzelfde als mijn klasgenoten, maar door de jeugdreuma kan dat niet altijd.” Olivier hoopt dat door dit programma meer mensen beseffen dat reuma geen oude-mensen-ziekte is, maar ook jongeren kan treffen. Anita Witzier en Olivier

Wist u dat 2,3 miljoen Nederlanders (dat is 1 op de 5) reuma hebben?

blikopreuma

4

Reumaatjes@work

Beweegredenen voor kinderen met reuma Doe je wel voorzichtig? Goedbedoelende ouders van kinderen met reuma vragen dit eigenlijk veel te vaak. Ze weten dat beweging goed is voor hun kind, maar willen tegelijk alles doen om de pijn weg te nemen. Daarom is er nu Reumaatjes@work, een begeleidingsprogramma via internet waarbij kinderen zelf hun grenzen ontdekken en de ziekte leren kennen. Tanden op elkaar en niet bewegen. Dat is van nature de eerste reactie op pijn. Kinderen met reuma zijn geneigd hun lijf te ontzien en bewegen daardoor te weinig. Jammer, want dagelijkse beweging draagt juist bij aan minder klachten. Afgelopen jaar heeft het Universitair Medisch Centrum Groningen een nieuw internetprogramma ontwikkeld en getest. En wat blijkt? Het werkt. Kinderen die Reumaatjes@work hebben gevolgd zijn meer en intensiever gaan bewegen. Dat geldt vooral voor kinderen die opmerkelijk weinig bewogen voordat ze aan het programma begonnen. Volgend jaar gaat Reumaa tjes@work landelijk, waardoor alle 2500 kinderen met jeugdreuma kunnen deelnemen. Het Reumafonds stelt hiervoor 180.000 euro beschikbaar.

“Bewegen is beter” Zo lang ze zich kan herinneren heeft Vera Bentum (13) reuma. Er is elke dag wel één gewricht dat pijn doet. Soms is het haar knie, dan weer haar schouder en vervolgens haar pols. Toch laat ze haar leven zo min mogelijk bepalen door haar ziekte. Vera is een van de kinderen die het beweegprogramma Reumaatjes@work testten. “Ik dacht altijd dat ik het rustig aan moest doen, maar dat valt wel mee.” Tijdens de korfbaltrainingen en -wedstrijden draagt Vera een spalk om haar pols. Verder is er niets waaraan je kunt zien dat zij reuma heeft. Ze zit in de brugklas en heeft haar klasgenoten verteld wat ze heeft. “Maar ze weten niet hoe en wat”, zegt ze. “Dat ik elke dag pijn heb, allerlei medicijnen gebruik en vaak moe ben

door de reuma, houd ik voor mijzelf. Als ik zou vertellen wanneer ik pijn heb, kan ik elke dag wel zeuren. Ik ga niet zielig op de bank zitten, bewegen is beter.” Vera staat erom bekend haar grenzen op te zoeken. Ze gaat vaak de hort op met vriendinnen en als ze kleedgeld heeft gehad, vertrekt ze naar Groningen om te shoppen. “Mijn ouders zeiden vaak dat ik het rustiger aan moet doen, omdat ik anders te moe word.” Vorig jaar heeft Vera meegedaan aan het internet-beweegprogramma Reumaatjes@work. Door wekelijks opdrachten te maken en dagelijks een activiteitenlogboek bij te houden, kreeg zij inzicht in hoeveel zij dagelijks beweegt. “Al snel bleek hieruit dat ik het eigenlijk heel goed doe. Ik beweeg veel, maar dat hoeft helemaal niet slecht te zijn.” Kritiek op het programma heeft Vera ook gegeven. “De groepsbijeenkomsten vond ik leuk. Ik ontmoette daar twee andere meisjes die ik al kende van het Jeugdreuma-kamp. Wel vond ik de rest van de groep wat te jong. Ook de filmpjes en animaties waren voor mij wat te kinderachtig.” Door het volgen van Reumaatjes@work had Vera meer contact met haar arts dan anders. De arts was aanwezig bij de bijeenkomsten waar onder meer werd gepraat over medicijnen en de omgang met de omgeving. “Ook kregen we een conditietest en ander onderzoek. Dit bevestigde dat ik goed bezig was. Door het programma weet ik nu iets beter wanneer ik het rustig aan moet doen en wanneer niet.” “Ik wil een hoog cijfer voor gym” Jezelf een doel stellen en je daaraan houden, dat kan prima als je reuma hebt. Dat weet Alex van Schreven (14) als geen ander. Vijf jaar geleden hoorde hij dat hij reuma heeft. Inmiddels zijn beide knieën vanbinnen schoongemaakt en gebruikt hij zware medicijnen. Sinds een jaar trekt hij elke zondag veertig baantjes in het zwembad.

Alex van Schreven

Terugkijkend vond hij de basisschool wat eentonig. Sinds Alex op de middelbare school zit, heeft hij het enorm naar zijn zin. De leukste vakken zijn geschiedenis, gym en wiskunde. Het lijkt hem leuk om later iets te ontwerpen, gebouwen bijvoorbeeld. Vrienden heeft hij genoeg. Af en toe logeert er eentje bij hem. Maar op zondagochtend zwemt Alex steevast veertig baantjes. Desnoods zwemt de logé met hem mee. Ook zijn vader schroomt niet om het water in te duiken. “Soms zit hij aan

Vera Bentum de kant en telt hij de baantjes”, vertelt Alex. “Het is goed dat hij zo betrokken is, het helpt me om me aan mijn voornemens te houden. Dat is niet altijd makkelijk, want ik wil ook wel eens op zondag uitslapen. Toch ga ik uiteindelijk altijd naar het zwembad, soms mopperend, maar door het koude water ben ik wel meteen wakker.” Tijdens het beweegprogramma Reumaatjes@work heeft Alex geleerd hoe je jezelf een doel stelt en je daaraan houdt. “Door het project kwam ik erachter dat mijn conditie nul was. Ik houd van gym en haal graag een hoog cijfer. Daarom wilde ik mijn conditie verbeteren. Ik ben begonnen met twintig baantjes en heb dat opgebouwd naar veertig. Door mijn vader en mijn vrienden erbij te betrekken, lukt het om dit vol te houden. Afhankelijk van hoe ik me voel zwem ik snel of langzamer, maar het zijn altijd veertig baantjes.” Toen Alex vijf jaar geleden pijn aan zijn benen kreeg, dacht men eerst

Wist u dat ongeveer 3000 kinderen reuma hebben?

dat hij last had van groeipijn. De pijn werd steeds erger, dus ging Alex naar de huisarts. Die kon vrij snel vaststellen dat Alex jeugdreuma had. “Behalve in mijn knieën bleek het ook in mijn hand te zitten, maar dat had ik niet in de gaten.” Natuurlijk had Alex nooit eerder stilgestaan bij deze ziekte. Het was dan ook niet makkelijk te begrijpen wat er aan de hand was. “Ik had pijn in mijn benen, dus ik dacht dat het een soort botziekte was. Nu weet ik dat het in je gewrichten zit en met je afweersysteem te maken heeft. Dat werd ook nog eens goed uitgelegd door het internetprogramma. Verder vond ik de groepsbijeenkomsten heel nuttig. Het is goed om met anderen over je ziekte te praten. Daar zag ik bovendien kinderen die veel meer pijn hebben dan ik. Maar ja, ik heb weer zwaardere medicijnen.” Omdat Alex weinig last van zijn gewrichten heeft, vindt hij het niet moeilijk om te sporten en te bewegen. Soms gaat hij daardoor ook iets te ver: “Als ik een soort prikkend gevoel in mijn lijf krijg, weet ik: tot hier en niet verder.”

Advertentie pagina

Advertentie pagina

7

Wist u dat reuma (meestal) niet aan de buitenkant te zien is?

Niets aan de hand? Integendeel! Klachten van reuma en artrose komen voor in het hele lichaam. In wetenschappelijk artroseonderzoek hebben klachten aan de grote gewrichten, zoals knieën en heupen, tot nu toe de meeste aandacht gekregen. Op zich is dat vreemd, want ook handproblemen kunnen het dagelijks leven flink in de war schoppen. Pas sinds een aantal jaren zijn onderzoekers zich gaan interesseren voor handproblemen bij artrose. Hoe dat komt? Doctor Margreet Kloppenburg, reumatoloog en onderzoeker aan het Leids Universitair Medisch Centrum, durft het niet te zeggen. “Misschien heeft het te maken met het feit dat je door klachten aan knieën en heupen moeite hebt met lopen, terwijl handproblemen – een van de meest voorkomende klachten van artrosepatiënten – niet zo ingrijpend lijken. En juist dat is een grote misvatting.” Sinds 2000 loopt er in Leiden een groot onderzoek naar artrose. Deze studie wordt financieel ondersteund door het Reumafonds. Enkele deelstudies zijn speciaal gericht op handartrose.

dere mate dan bij een ontstekingsziekte als reumatoïde artritis, maar toch. Vroeger dachten we dat er bij artrose geen ontstekingen hoorden. Nu kunnen we gaan onderzoeken wat precies de rol is van die ontstekingen en in hoeverre deze de ernst van de klachten beïnvloeden.” Uit een van de deelstudies blijkt dat overgewicht een rol speelt bij handartrose. Bij artrose in heupen of knieën is dat logisch, maar bij handartrose is toch geen sprake van overbelasting? “Ook dat is een belangrijke ontdekking. Blijkbaar is er bij mensen met overgewicht meer aan de hand dan alleen een zware belasting. Ook de kleine gewrichten raken aangetast. Dit wijst erop dat de stofwisseling een rol speelt. Denk bijvoorbeeld aan een invloed van vetweefsel op het hele gestel.” Ook blijken vrouwen en ouderen meer kans te hebben op handartrose. Hoe is dat te verklaren?

Zes vragen aan Margreet Kloppenburg over de stand van de wetenschap als het gaat om artrose aan de hand. Hoeveel mensen in Nederland hebben last van handartrose? “Dat is heel moeilijk te zeggen. Drie op de vier mensen hebben schade aan de handgewrichten die te zien is op een röntgenfoto. Een vierde daarvan rapporteert klachten. Veel mensen gaan niet naar de dokter. Hun klachten vallen mee of ze denken dat er toch niets aan te doen is. ” Waarom kijken jullie speciaal naar handartrose? “Veel mensen met artrose hebben naast andere klachten ook klachten aan hun handen. Dit probleem is van oudsher onderbelicht in de wetenschap, terwijl het verstrekkende gevolgen heeft voor het dagelijks functioneren.” Wat is het meest in het oog springende resultaat van jullie onderzoek? “We zijn ons steeds meer bewust geworden van het feit dat ontstekingen een rol spelen bij de klachten en bij het beloop van de ziekte. Wel in min-

Dr. Margreet Kloppenburg

“De meeste vrouwen krijgen er last van rond de menopauze. Dit doet vermoeden dat hormonen een rol spelen. Het feit dat ouderen er meer last van hebben dan jongeren betekent niet dat we het simpelweg over slijtage hebben. Waarschijnlijk heeft dit te maken met een opeenstapeling van beschadigingen en minder goede reparatiemogelijkheden.” Wat wil je als wetenschapper nog meer onderzoeken als het gaat om handartrose? “Een heleboel. We willen veel meer weten over het verloop van de ziekte bij verschillende personen. Als we meer grip krijgen op het ziekteproces kunnen we ook beter gaan behandelen. Nu kunnen we alleen de pijn bestrijden met pijnstillers, oefeningen of ontlasting van de handen, bijvoorbeeld met een spalk. Artrose zelf kunnen we nog niet tegengaan.” Wilt u meer weten over artrose vraag de gratis brochure aan met de bon op pagina 8.

Reuma en artrose uitgelegd Wat is reuma? Het woord reuma geeft nogal wat spraakverwarring. Reuma is namelijk niet één ziekte maar omvat ruim 100 aandoeningen aan het bewegingsapparaat. Het bewegingsapparaat bestaat uit botten, gewrichten, spieren, gewrichtskapsels en banden en pezen. Reuma kan soms vrij plotseling ontstaan, komt bij jong en oud voor en is nog niet te genezen of te voorkomen. Ontstekingen, pijn en stijfheid De hoofdvormen van reuma zijn ontstekingsreuma, wekedelenreuma en artrose. Ze gaan vaak gepaard met ontstekingen, pijn en stijfheid. Ontstekingsreuma is een auto-immuunziekte. Hierbij vergist ons immuunsysteem (afweersysteem) zich en ziet lichaamseigen weefsel voor lichaamsvreemd aan. Het lichaam vormt antistoffen om de indringer op te ruimen. Onzichtbaar Bij wekedelenreuma raakt juist niet het gewricht aangedaan maar de ‘weke delen’ daaromheen. Zoals banden, pezen en spieren. Een bekende vorm van wekedelenreuma is fibromyalgie. Hierbij hebben mensen meestal veel pijn in het hele lichaam. Vanbuiten zie je niets. Mensen met

wekedelenreuma ervaren daardoor vaak ook onbegrip voor hun klachten. Lees hier meer over in het artikel fibromyalgie op pagina 8. Artrose is ook reuma Van artrose zeggen veel mensen, ook artsen, dat het geen reuma is. Bij artrose verdwijnt het kraakbeen dat als stootkussentje tussen de gewrichten zit. Dat kan zijn in knieën en heupen maar ook in schouders, handen en voeten. Dat is erg pijnlijk en heeft grote invloed op het dagelijks leven van mensen met artrose. De medische term voor artrose is ‘osteoartritis’. Artrose is een vorm van reuma. Lees op deze pagina ook het interview met dr. Margreet Kloppenburg, zij doet onderzoek naar handartrose. Wisselende klachten De soorten reuma verschillen dus erg van elkaar, evenals hoeveel last iemand ervan heeft. De ene dag kun je de hele wereld aan, de volgende dag kun je je bed niet uit. Mensen met reuma hebben vooral moeite met de grilligheid van de ziekte. Voor de omgeving zijn de wisselende klachten erg lastig te begrijpen. Ook voor een werkgever die regelmatig met een zieke werknemer wordt geconfronteerd.

blikopreuma

8

Wist u dat het Reumafonds niet alleen werkt aan het bestrijden, maar ook aan de preventie van reuma?

Fibromyalgie: je ziet het niet, maar het is er wel

Vandaag voor de klas, morgen gevloerd Annemarel (29) is een juf met tomeloos veel energie. Tenminste, zo lijkt het. Na een dag lesgeven kan zij een dag niets meer en doet alles pijn. Zij heeft fibromyalgie. Professor dr. Rinie Geenen doet onderzoek hiernaar. “Er zijn geen medicijnen die fibromyalgie genezen. Des te belangrijker is het dat we de ziekte serieus nemen.” Fibromyalgie is een vorm van reuma, die een op de vijftig mensen treft. Annemarel kampt met pijn, stijfheid en chronische vermoeidheid. Ze werkt om de dag, want tussendoor moet zij steeds een dag bijtanken. De klachten van fibromyalgie zijn constant aanwezig, maar klinken vaag. Naast lichamelijke problemen, zoals ernstige spierpijn en hoofdpijn, kun je last hebben van angst, depressie, concentratieproblemen en vergeetachtigheid. Hoe het komt, weet niemand en er is geen medicijn dat de ziekte tegenhoudt. Tol betalen “Al sinds mijn twaalfde heb ik last van mijn lijf”, zegt Annemarel. “Toen ik 17 was, werd de diagnose fibromyalgie gesteld. In het begin weigerde ik toe te geven aan mijn beperkingen. In de loop der jaren moest ik steeds vaker en langer de

Annemarel tol daarvoor betalen. Nu werk ik om de dag want tussendoor moet ik steeds een dag bijkomen. Vaak moet ik de leuke dingen afzeggen, zoals een barbecue op zondagmiddag. Schoolreisjes zitten er voor mij ook niet in. Omdat je aan mij niet kunt zien dat ik ziek ben, is het voor anderen soms moeilijk te begrijpen als ik weer eens afzeg. Zeker als ik de dag daarvoor nog gewoon voor de klas heb gestaan. ‘Ik heb ook wel

eens pijn’, hoor ik dan. Maar ja, ik heb altíjd pijn. Ik zou natuurlijk veel liever gezond willen zijn.” Theorieën Fibromyalgie noemt men ook wel wekedelenreuma. Dit houdt in dat je geen last hebt van gewrichten, zoals bij andere vormen van reuma, maar van spieren, kapsels en banden. De pijn en vermoeidheid kan sterk wisselen per persoon en per dag. Waar

de klachten vandaan komen, is onduidelijk. In het lichaam van patiënten is niets te vinden wat op een afwijking duidt. Er zijn onderzoekers die denken dat fibromyalgie iets te maken heeft met hoe de hersenen de spieren aansturen. Normaal gesproken regelen de hersenen samen met hormonale klieren automatisch wat de spieren moeten doen. Maar bij mensen met fibromyalgie zou deze samenwerking verstoord kun-

Ja, ik wil graag de gratis Reumawijzer ontvangen met de uitgebreide brochure over: Artrose Reumatoïde artritis (RA) Ziekte van Bechterew

Jeugdreuma Fibromyalgie Erfelijkheid en zwangerschap

Mijn gegevens zijn: Voorletter(s)

M

V

Achternaam Straat en huisnr. Postcode Plaats Telefoonnummer Ja, ik meld mij aan voor de nieuwsbrief ‘RondReuma digitaal’ met onderstaand e-mailadres:

Antwoordnummer 204 1440 VB PURMEREND 1440VB204

nen zijn. Waar die verstoring door zou komen is onbekend. Het is ook niet duidelijk of dit een gevolg of een oorzaak is van de aandoening. Een andere theorie over fibromyalgie is dat het iets te maken zou hebben met het mechanisme waarmee prikkels uit de buitenwereld geselecteerd worden. Bij mensen met fibromyalgie zou deze selectie niet goed werken. Ook kan het zijn dat het lichaam bepaalde prikkels verkeerd uitlegt. Prikkels die normaal geen pijn opleveren, beleeft het lichaam dan toch als pijn. Onbegrip Eén ding weten we zeker: onbegrip verergert de klachten. Dat zegt prof. dr. Rinie Geenen, bijzonder hoogleraar psychoreumatologie van de Universiteit Utrecht. Professor Geenen kijkt hierbij vooral naar de psychosociale kant van de ziekte. “Wanneer je elkaar niet begrijpt, veroorzaakt dat stress. En die stress zorgt op zijn beurt voor meer pijn.” Uit onderzoek is gebleken dat de pijn bij mensen met fibromyalgie toeneemt wanneer zij een stresshormoon krijgen toegediend. “Als je gespannen of boos bent, maak je dit hormoon zelf aan. Daarom is het van belang dat de patiënt kan communiceren over zijn ziekte en dat zijn omgeving kan luisteren.” Prof. dr. Geenen doet, met financiële steun van het Reumafonds, onderzoek naar fibromyalgie. Wilt u weten waar hij aan werkt? Kijk op www.reumafonds.nl voor meer informatie.

9

Voor boogschutter Inge van Caspel is reuma geen issue meer

“Ik heb nog zoveel uitdagingen” Boogschutter Inge van Caspel is voortdurend op recordjacht. De 19-jarige Almeerse heeft als motto dat het áltijd beter kan. Naast die ijzersterke wedstrijdmentaliteit beschikt ze over het vermogen om uitstekend naar haar lichaam te luisteren: een ‘gelukkige’ bijkomstigheid van de jeugdreuma die enkele jaren geleden bij haar werd vastgesteld. Jeugdreuma Wie niet beter weet, ziet in Inge van Caspel een gewone topsporter. En dat is ze natuurlijk ook, zij het dat ze een topsporter is met een verhaal. Een verhaal dat in 2005 begon toen bij haar jeugdreuma werd vastgesteld. Wat zich eigenlijk daarvóór al aandiende. De lichamelijke klachten op de basisschool: regelmatig ontstekingen, zwakke enkels. Het moeilijke lopen, loopgips als voorbode van de ziekte, het doorbijten op schoolfeestjes (“Ik had wel pijn maar kreeg er gezelligheid voor terug. Dat had ik ervoor over, dat doe je”). “Toen er officieel jeugdreuma bij me werd vastgesteld, kwam dat niet echt als een verrassing. Mijn vader was al reumapatiënt, ons huis was al aangepast. Het zat er een beetje in, en ik heb er niet moeilijk over gedaan. Ik bleef ik, nu had het alleen een naam.” Amper een jaar n a de diagnose stortte Inge zich op de handboogsport. Een schietfeestje van broer Pim – zelf een verdienstelijk handboogschutter – bleek voldoende voor Inge om zich helemaal op de voor haar nieuwe sport te storten. Waslijst Sindsdien is het snel gegaan. Inmiddels heeft ze een waslijst aan records op haar naam staan, behaalde ze in 2009 goud op het WK junioren in het Amerikaanse Ogden, werd ze uitgeroepen tot sportvrouw van Almere en ontving ze ook de erepenning van deze stad. Sinds 2008 maakt ze bovendien deel uit van Jong Oranje en doet ze al regelmatig mee met seniorenevenementen. En het einde is nog lang niet in zicht, getuige de lijstjes met nog te verbeteren records die ze op haar kamer heeft hangen. Na het WK junioren vorig jaar was er naast het sportieve succes nog meer goed nieuws voor Inge van Caspel. De jeugdreuma bleek in remissie, wat betekent dat Inge er nu geen last van heeft. Ze weet niet in hoeverre haar leefstijl daarmee te maken heeft. Feit is dat ze de afge-

Inge van Caspel lopen jaren bewust het gebruik van ontstekingsremmers en pijnstillers heeft afgebouwd. “Het was een kosten-batenanalyse: ik had uiteindelijk meer last van de bijwerkingen. Nam ik op vrijdag een injectie met ontstekingsremmers dan was ik het hele weekeinde ziek en moest ik zondag pillen slikken tegen de misselijkheid.

Ik gebruik ook zo weinig mogelijk pijnstillers. Daarmee ga je onbewust over je grenzen. Ik luister liever naar de signalen van mijn lichaam.” Uitdagingen De komende jaren staan voor haar in het teken van de handboogsport. “Ik heb nog zoveel uitdagingen. De

reuma is op dit moment geen item meer in mijn leven. Verder is het niet iets moeilijks of zo. Ik hou gewoon zoveel mogelijk rekening met de signalen van mijn lichaam. Ik weet wat ik moet doen en blijf uitgaan van mijn eigen mogelijkheden.” “Ik heb het nooit weggestopt, maar evenmin aan de grote klok gehan-

gen. Ik wilde geen schrikreactie teweegbrengen en al helemaal geen medelijden bij anderen opwekken. Zeker niet bij mijn concurrenten. Als men ernaar vroeg gaf ik antwoord. Ik vond het nu een goed moment om erover te vertellen. Daarmee zet ik er op een of andere manier een punt achter.”

Wist u dat minimaal 60% van de inkomsten van het Reumafonds wordt geïnvesteerd in onafhankelijk wetenschappelijk onderzoek?

blikopreuma

10

Help mee.

Wist u dat het Reumafonds geen structurele financiële steun krijgt van de overheid?

Steun de strijd tegen reuma.

Reuma grijpt levenslang, dagelijks in op het leven van ruim 2,3 miljoen volwassenen in Nederland. Het Reumafonds strijdt voor een beter leven met reuma vandaag en een leven zonder reuma morgen. Help mee om onze missie te realiseren: reuma zo snel mogelijk de wereld uit. Wilt u weten hoe u kunt helpen? Kijk op www.reumafonds.nl/help-mee of stort op giro 324.

“Als moeder wil je je kind gewoon graag happy zien” Ruim 25 jaar geleden werd Francis (63) voor het eerst met reuma geconfronteerd. Haar dochtertje Sylvia, toen anderhalf, viel op haar knie. “Eerst dacht ik: kusje erop en het is over. Maar de knie werd dik en al snel werd reuma vastgesteld.” Tien jaar later zette Francis de collecte op in het buitengebied van Vorden. Nu collecteert ze nog ten minste zes dagdelen per jaar. “Elk jaar breiden mijn man en ik ons gebied uit en proberen we de opbrengst te verhogen.” Een kind met reuma, wat doet dat met u als moeder? “Heel veel. Behalve boosheid, verdriet en een machteloos gevoel kost reuma ook veel tijd en energie. Sylvia is nu 27 jaar en kijkt terug op een jeugd vol ziekenhuisbezoek, operaties en revalidatie. Voor haar gevoel mist ze tien jaar van haar leven. En nog steeds zien we haar dagelijkse worsteling. We hebben moeten knokken om haar op een speciale opleiding voor jongeren met een handicap te krijgen. Men was bang dat ze door het grillige verloop van haar ziekte voortijdig zou uitvallen. Nu is ze afgestudeerd en zoekt ze een baan als grafisch vormgever. Dat lukt nog niet en het zou goed kunnen dat haar reuma daarbij een rol speelt. Mijn man en ik willen haar heel graag helpen en zeggen dat ze geduld moet hebben. Maar

ja, wij hebben makkelijk praten. Zij zit er middenin en ik zie dat ze het daar moeilijk mee heeft. Als moeder wil je je kind gewoon graag happy zien.” Wat waren de vooruitzichten toen de diagnose werd gesteld? “We kregen te horen dat er een kans was dat Sylvia over haar ziekte heen zou groeien, maar dat ze net zo goed in een rolstoel terecht zou kunnen komen. Na de eerste negen maanden vol gewrichtsontstekingen ging het beter met haar. Even leek er licht aan het einde van de tunnel. Helaas bleek spoedig dat Sylvia’s reuma hardnekkig en agressief was. Inmiddels heeft ze twee nieuwe knieën en twee nieuwe heupen. Dan denk je dat ze alles gehad heeft, maar nu begint ze haar enkels te voelen. Gelukkig heeft ze medicijnen die veel

Francis en dochter Sylvia voor haar doen. Toch ben ik soms bang: blijven die medicijnen werken en wat doen ze op de lange termijn met haar gestel?” Hoe heeft reuma het leven van uw dochter verder beïnvloed? “Eigenlijk kun je zeggen dat niets in haar leven normaal is verlopen. Haar middelbare schoolperiode was erg lastig. Ze kon niet het hele eind fietsen, dus ik bracht haar regelmatig tot halverwege, beweging is immers wel goed als je reuma hebt. Maar

dat betekende dat ze niet met een groep mee kon fietsen, zoals andere kinderen hier doen. Ook in de klas speelde reuma een rol. Als de les is afgelopen staan de kinderen op, grijpen ze hun tas en rennen ze naar het volgende lokaal. Sylvia had veel meer moeite om door te gaan naar de volgende les. Na bijna een uur zitten zijn je spieren namelijk helemaal stijf. Ze is niet echt het type dat om hulp vraagt, dat heeft haar in die periode veel problemen opgeleverd. Gelukkig gaat dat nu beter.”

Hoe draagt de collecte bij aan de strijd tegen reuma? “Ik hoop dat door onderzoek ontdekt wordt hoe we reuma kunnen tegengaan. Toen we bij de reumatoloog de foto’s van Sylvia’s kapotte gewrichten onder ogen kregen, moest Sylvia huilen. De arts zei dat er knappe technieken zijn waarmee ze gewrichten kunnen vervangen. Persoonlijk zou ik het veel knapper vinden als ze kunnen voorkomen dat die operaties nodig zijn. Hoe is het toch mogelijk dat we reuma nog steeds niet begrijpen?”

Advertentie pagina

Advertentie pagina

13

Voorlichter aan het woord Louise Nicolaï geeft voorlichting bij het Reuma Informatie Centrum. Zij vertelt over een vraag die onlangs bij het RIC binnenkwam. “Er belde een mevrouw met artroseklachten. Jaren terug had zij een ernstig fietsongeluk, waarbij zij op haar hoofd viel. Nu blijkt zij een forse artrose van de bovenste nekwervels te hebben. Op de röntgenfoto’s was te zien dat de ruimte tussen de wervels kleiner was geworden door verslechtering van het kraakbeen. Kraakbeen is een elastisch weefsel dat de druk van lopen, buigen en springen op het gewricht opvangt. Het fungeert als een soort schokdemper. Als het kraakbeen verslechtert of zelfs verdwijnt, geeft dat meestal veel pijnklachten. De vraag van deze mevrouw ging over de medisch-juridische kant van haar aandoening. Zij voert al jaren strijd om aan te tonen dat haar artrose is veroorzaakt door het fietsongeluk. Ik vertelde haar dat artrose ‘primair’ en ‘secundair’ van aard kan zijn. Bij primaire artrose gaat het om de zogenaamde aangeboren vorm. Veel mensen krijgen hiermee te maken, van zeer jong tot oud maar meestal zo rond het vijftigste levensjaar. De secundaire vorm van artrose ontstaat door overbelasting of trauma’s van buitenaf. In haar geval kan dat het fietsongeluk zijn geweest. Het is wel moeilijk te bewijzen dat dit ongeluk van acht jaar geleden de oorzaak van haar huidige klachten is. Maar medisch gezien is het zeker mogelijk. Met deze informatie heeft deze mevrouw de juridische procedure voortgezet.” Op www.reumafonds.nl kunt u uitgebreide informatie vinden over een groot aantal reumatische aandoeningen.

Vragen over reuma? Neem contact op met de Reumalijn. U kunt de reumalijn bereiken op 0900 203 03 00 of via [email protected]

Reuma Informatie Centrum (RIC) Het Reumafonds zet zich elke dag opnieuw in voor een beter leven met reuma. Daarbij is goede voorlichting over reuma en de gevolgen daarvan erg belangrijk. Om die reden is in 1998 het Reuma Informatie Centrum (RIC) opgericht. Op www.reumafonds.nl vindt u informatie over verschillende reumatische aandoeningen en over onderwerpen die te maken hebben met leven met reuma. Een deel van deze voorlichting

is ook in brochures beschikbaar. Vindt u het antwoord op uw vraag niet op de site, dan kunt u bellen met de Reumalijn. Zowel telefonisch als per e-mail beantwoorden deskundige voorlichters uw vragen over reuma. Zij kunnen u alles vertellen over bijvoorbeeld behandeling, hulpmiddelen, aandoeningen, omgaan met reuma, vergoedingen of werk. Bent u op zoek naar de ervaringen van andere mensen met reuma dan kunt u ook bij hen terecht. U kunt de Reumalijn bereiken

op 0900 203 03 00 (lokaal tarief) op werkdagen van 10.00 tot 14.00 uur, het formulier op www.reumafonds. nl/vraagreumalijn, of per mail via [email protected]. Dankzij de verkregen informatie kunnen reumapatiënten ook beter met de arts of reumatoloog over hun ziekte praten. In de dagelijkse praktijk blijkt dat goede voorlichting een essentiële bijdrage levert aan de kwaliteit van leven met reuma. Nique Lopuhaä, voorlichter Reumalijn

Het Reumafonds dankt zijn bestaansrecht aan de bijdragen en inzet van 180.000 donateurs en ruim 65.000 vrijwilligers.

blikopreuma

14

Wist u dat twee derde van alle mensen met reuma jonger is dan 65 jaar?

Onzichtbare last op de werkvloer

“Ik ben nu het manusjevan-alles” Werken met reuma valt niet altijd mee. Voor collega’s zijn de klachten onzichtbaar en voor de baas kan reuma een kostenpost zijn. Gelukkig is er ook veel begrip en steun op de werkvloer. Gelukkig komt het ook vaak voor dat er veel begrip en steun is op de werkvloer

Naam: Jos leeftijd: 44 jaar Functie: messen-onderhouder een aardappelfabrikant type reuma: ziekte van Bechterew Wat zijn de belemmeringen op het werk? “Twaalf jaar geleden begonnen de klachten. Ik dacht eerst dat ze werkgerelateerd waren, totdat ik een hevige oogontsteking kreeg. Toen bleek het om de ziekte van Bechterew te gaan, die ook leidt tot pijn in de rug, nek en het borstbeen. Voor die pijn zijn er medicijnen, maar voor de vermoeidheid niet. Ik mag niet te lang zitten, want dan krijg ik stijfheid. Ik mag ook helemaal niet meer tillen. De klachten zullen niet weggaan, dus ik ben gedeeltelijk afgekeurd.” Welk onbegrip kom je tegen? “Heel vaak stuit ik op onbegrip. Als ik om 13.00 uur naar huis ga, zeggen ze: wat heb jij het toch goed. Of ze zeggen: jij hebt toch tijd genoeg. Daar zit je echt niet op te wachten. Eerst zei ik iets terug, nu niet meer. Er zijn nou eenmaal mensen die het nooit afleren om zulke opmerkingen te maken. Gelukkig is het niet meer zo erg als in het begin. Omdat iemand met bechterew niet zo aantrekkelijk is voor werkgevers, durf ik niet van baan te veranderen.” Hoe word je gesteund? “Mijn werkgever ondersteunde me goed. Toen ik een paar keer uitviel kreeg ik aangepast werk. Ik hoef geen trappen meer te lopen, te sjouwen met aardappelmanden, en in de vrachtauto te zitten. Er zijn voor mij een tillift gekomen, en mijn werkplek en werkbank is aangepast. Vroeger werkte ik 40 uur per week in drie ploegendiensten. Toen was ik rangeerder en aardappelkeurmeester, nu onderhoud ik de messen, voor 25 uur per week en alleen overdag. Ik neem ook goederen in ontvangst en doe af en toe een boodschapje. Eigenlijk ben ik het manusje-van-alles. Mijn werk is niet meer de baan die ik vroeger had.”

15

Nalaten of schenken aan een goed doel

het de onderzoeksfinanciering beter plannen. Akke: “Bovendien heb je er als schenker ook wat aan: een periodieke schenking geeft belastingvoordeel. Maar dat is voor ons geen reden geweest. Wel hebben we vanwege dat voordeel onze gift kunnen verhogen.” Haar man licht dit toe: “Wij hebben een volledige fiscale aftrek van onze gift. Daardoor kunnen wij het dubbele schenken, terwijl voor ons de netto financiële lasten ongeveer gelijk blijven. Als iedereen die het Reumafonds een warm hart toedraagt dit zou doen, zou er veel financieel gewin zijn voor het Reumafonds.”

Het Reumafonds is dé fondsenwerver op het gebied van reuma in Nederland. Al bijna vijfentachtig jaar zet het fonds zijn middelen in voor de bestrijding van reuma en de gevolgen van reuma. Het Reumafonds krijgt geen financiële steun van de overheid en is volledig afhankelijk van donateurs. Met donaties en giften, en de jaarlijkse collecte in maart, haalt het Reumafonds de helft van de jaarlijkse inkomsten op. De andere helft

komt binnen via nalatenschappen, schenkingen en legaten. Een aanzienlijk deel dus. Het Servicebureau Schenken & Nalaten van het Reumafonds verzorgt hiervoor de juridische afwikkeling. Het Servicebureau kan helpen met het opmaken van een testament, het stichten van een Fonds op Naam of een periodieke schenking. Bij een periodieke schenking wordt het bedrag dat donateurs aan het Reumafonds willen geven, voor vijf jaar of langer vastgelegd. Akke en Henk (beiden 65 jaar) geven al jaren aan het Reumafonds. Het echtpaar heeft daar een persoonlijke

reden voor: de zus van Akke had ernstige reuma. “Zij is inmiddels overleden, maar ze heeft wel vijftien jaar met die ziekte getobd”, vertelt Akke. “Mijn zus had veel vergroeiingen en ernstige pijnen. Op het laatst kon ze eigenlijk niets meer, en zat in een rolstoel.” In 1999 werd het echtpaar nog dichterbij getroffen door reuma. Henk vertelt: “We waren al erg met de ziekte begaan, toen ik plotseling zelf reumatoïde artritis kreeg. Gelukkig is dat na twee jaar zo goed als uitgedoofd, maar dan weet je wel hoeveel pijn reuma doet. Alsof ze met een mes in je gewrichten steken.” Henk en Akke geven aan het Reuma-

fonds omdat zij hopen dat er ooit een goede behandeling tegen de ziekte komt. “Patiënten moeten een menswaardig leven kunnen leiden, waarin ze kunnen doen wat ze willen”, meent het echtpaar. “Reuma is niet alleen een verlies van je lichamelijke functies, maar sociaal is het ook een handicap. Zeker als je lijdt aan zulke ernstige vergroeiingen als Akke’s zus had.” Henk en Akke hebben ervoor gekozen om hun schenking voor vijf jaar vast te leggen. Daarmee is het Reumafonds op meerdere vlakken geholpen: door de automatische afschrijvingen heeft het fonds minder administratieve lasten en kan

Wij helpen u graag op weg Wilt u meer informatie over periodiek schenken of nalaten aan het Reumafonds, dan kunt u vrijblijvend contact opnemen met onze notarieel jurist. Een nalatenschap regelen dient zorgvuldig te gebeuren en is een onderwerp waar u goed over nadenkt. Zeker als u geen kinderen heeft en/of alleen nog maar verre familieleden, is het belangrijk om goed na te denken over wie uw erfgenaam wordt. Voor nalatenschappen kunt u bellen met jurist Margriet Westra van het Servicebureau Schenken en Nalaten, telefoonnummer 020 589 64 50 of een e-mail sturen naar [email protected]. Voor meer informatie over (periodiek) schenken kunt u contact opnemen met de donateurservice, telefoonnummer 020 589 64 75 of een e-mail sturen naar donateurs@ reumafonds.nl.

blikopreuma Colofon

Correspondentieadres Postbus 59091 1040 KB Amsterdam

Vragen over reuma? Reumalijn: 0900 203 03 00 (lokaal tarief) Maandag t/m vrijdag van 10.00 – 14.00 uur. [email protected]

Deze krant is 100% gesponsord. Internetadres www.reumafonds.nl

Giro 324

Het Reumafonds zoekt collectanten

Help reuma de wereld uit

www.reumafonds.nl

Anita Witzier: Ik dacht altijd dat reuma een ouderdomsziekte was

Recommend Documents