zeno. DeMorgen.
ZATERDAG 22/11/2014
'Crimi Clown' Luk Wyns na de deal met Fox Studios
© JONAS LAMPENS
‘Ik was een vulgaire humorist. Nu ben ik een held’
Deze week.
2 zeno.
10 ‘Wij kunnen de economie lamleggen’ Dokwerker Ivan Heyligen over de woede van de havenarbeiders
14 De mythe van het geslacht Vijf adviezen voor de zwangerschap die wél kloppen
19
Gert Verhulst ‘Ik ben niet verbeten. Maar als ik een spelletje speel, dan wil ik winnen.’
26 34
God in Tunesië
Georges Leekens komt weer boven water
Sophia. Bang van big data?
Silicon Valleyondernemer Sean Gourley alvast niet: ‘We staan pas aan het begin van een ware revolutie’
BdIaBG taIG data
Hij heeft geleden onder het valse beeld dat mensen van hem hadden. Want Luk Wyns (55), dat is toch die vulgaire komiek? Maar nu er een Amerikaanse remake komt van zijn geesteskind Crimi Clowns, werpt hij dat juk van zich af: ‘Ik geniet van mijn nieuwe status.’ Alleen met die zelfliefde wil het niet opschieten. ‘Ik ben ontgoocheld als ik mezelf zie.’ M A R G OT V AN D ER S T R A ET EN
Deze week.
2 zeno.
10 ‘Wij kunnen de economie lamleggen’ Dokwerker Ivan Heyligen over de woede van de havenarbeiders
14 De mythe van het geslacht Vijf adviezen voor de zwangerschap die wél kloppen
19
Gert Verhulst ‘Ik ben niet verbeten. Maar als ik een spelletje speel, dan wil ik winnen.’
26 34
God in Tunesië
Georges Leekens komt weer boven water
Sophia. Bang van big data?
Silicon Valleyondernemer Sean Gourley alvast niet: ‘We staan pas aan het begin van een ware revolutie’
BdIaBG taIG data
Hij heeft geleden onder het valse beeld dat mensen van hem hadden. Want Luk Wyns (55), dat is toch die vulgaire komiek? Maar nu er een Amerikaanse remake komt van zijn geesteskind Crimi Clowns, werpt hij dat juk van zich af: ‘Ik geniet van mijn nieuwe status.’ Alleen met die zelfliefde wil het niet opschieten. ‘Ik ben ontgoocheld als ik mezelf zie.’ M A R G OT V AN D ER S T R A ET EN
4 zeno.
► Luk Wyns: ‘Het is waar dat ik geen taboes schuw. Seksisme, racisme, grof geweld, Hollanderhaat, seks: het zit in elke aflevering van Crimi Clowns.’ © RV
DeMorgen. zaterdag 22/11/2014
“
Gefeliciteerd.’ ‘Goed gedaan, Luk.’ ‘Proficiat.’ In het restaurant waar dit interview plaatsvindt, neemt Luk Wyns de loftuitingen met een grote glimlach in ontvangst. “Ik ben blij”, zegt hij. “Die drie woorden heb ik onlangs ook met een tweet in de wereld gestuurd, samen met een nogal banaal portret van mij. Ik meende die tweet oprecht, want dat diepe gevoel van blijheid had ik, professioneel, al lang niet meer gevoeld. “Ik wist dat ik met Crimi Clowns iets maakte wat Vlaanderen oversteeg. Met die ambitie ben ik vijf jaar geleden aan de serie begonnen: ik moest en zou doorbreken in het buitenland. Nu komt er een Amerikaanse remake van mijn geesteskind. De deal is al enkele weken rond, maar ik mocht nog niets openbaar maken, omdat contractueel een en ander nog niet duidelijk was. Sinds vorige week is ook dat geregeld, en nu weet iedereen het dus: het Amerikaanse Fox Television Studios heeft de rechten op Crimi Clowns voor het Engelstalige deel van de wereld gekocht. “Voor alle duidelijkheid: Fox Television Studios is zakelijk gelinkt aan Fox news, maar heeft inhoudelijk, filosofisch of politiek niets gemeen met dat conservatieve bastion. Fox Television Studios maakt doorgaans vernieuwende, soms zelfs baanbrekende fictie. “Er zijn al scenarioschrijvers voor Crimi Clowns, ze zijn met de rolverdeling bezig, en ik weet al wie de regisseur is. Extra spannend wordt het omdat ik in de remake waarschijnlijk een creatieve functie zal vervullen. Maar dat is nog niet zeker. In elk geval lijkt het me geweldig om samen met mijn vrouw en twee kinderen naar Los Angeles te trekken.” ‘Ik ben blij’, zegt u. En dat is ook aan u te zien. Is dat de vreugde van het ondergewaardeerde kind dat eindelijk publiekelijk erkenning krijgt? Luk Wyns: “Absoluut. Elke volwassen man is nog een kind, en acteurs al helemaal. Ik zie mijn kunstenaarschap – die theaterman in mij – als de kern van wie ik ben. Ik schep. Ik speel. Ik maak dingen. Ik wil liefde, aandacht, applaus. “Ik heb veel theater gespeeld. In de jaren 80 en 90 heb ik heel Nederland en Vlaanderen, in die volgorde, met solovoorstellingen aangedaan. Dat waren gouden decennia. Financieel had de culturele sector niet te klagen. En op het vlak van publiek al evenmin. Ik speelde overal voor volle zalen. Misschien dat de titels van mijn voorstellingen – Voor en na, Alleen, Vuil spel, … – nog wel een belletje doen rinkelen. Rond het midden van de jaren 90 maakte ik dan, in opdracht van VTM, de sitcom Familie Backeljau. Ik schreef het scenario en speelde de hoofdrol. Leuk, zeer zeker, en een uitdaging waarvan ik ontzettend veel heb geleerd – onder andere sterke, satirische dialogen schrijven. Maar een van de gevolgen van mijn eerste wapenfeit bij VTM was dat progressief Vlaanderen me resoluut de rug toekeerde. “Theatervoorstellingen werden afgelast, omdat bepaalde culturele centra me niet langer op hun podium wilden en ook omdat een bepaald publiek me liet vallen. Terwijl diezelfde mensen me voordien met open armen ontvingen. Opgepast, er waren ook theaters die extra voorstellingen boekten, maar mijn publiek veranderde. Er was een deel dat me overduidelijk afwees, omdat het ook VTM afwees.
‘Het is beangstigend hoeveel zogenaamde intellectuelen aan groeps- en hokjesdenken doen’
Luk Wyns (55) ► scenarist, acteur, auteur en regisseur. ► trad in de jaren 80 op in Nederland met solovoorstellingen als Voor en na, Alleen, en Vuil spel. In de jaren 90 brak hij als theatersolist ook door in Vlaanderen. ► werd vooral bekend met de sitcom Familie Backeljau ► speelde gastrollen in series als Aspe, Witse, Flikken en Code 37. Had een hoofdrol in de serie Matroesjka's. ► schrijft, regisseert en speelt al 20 jaar lang de reclamespots van doe-hetzelfketen Gamma.
“Het is beangstigend hoeveel zogenaamde intellectuelen aan groeps- en hokjesdenken doen. Politieke en intellectuele correctheid? Een onafhankelijk denkende, kritische geest doet er niet aan mee. “Onder meer De Morgen, uw krant, heeft me verguisd. Ik werd, door mijn rol in Familie Backeljau, plotseling platvloers en ordinair bevonden. Vandaag maakt De Morgen deel uit van dezelfde groep als VTM. Kun je nagaan hoe tijden en tijdgeesten veranderen. “Maar ja dus. Dat verbannen ondergewaardeerde kind is vandaag dus blij. En ik ben iedereen dankbaar voor de menselijke warmte die ik nu van alle kanten ervaar.” Zindert er een lichte vorm van wraak in uw vreugde? “Nee, ik ben echt helemaal blij. Maar ik heb geleden onder dat valse beeld dat men van me had, dat wel. Niet dat ik er een trauma aan heb overgehouden, maar prettig was het niet. Misschien heb ik door die afwijzing ook wel een extra drijfveer gevonden om de lat nog hoger te leggen voor mezelf; om mijn eigen smaak, die snaren raakte die meestal onaangeroerd bleven, nog verder door te drijven. “Ik ben altijd een beetje anarchist geweest – niet uit dapperheid, maar omdat opboksen tegen autoriteit een karaktertrek van me is. Een publieke opinie, die door media wordt gevormd, is een vorm van autoriteit. “Ja, Familie Backeljau ging over een marginaal en gestoord gezin in Aantwaarpen. Ja, het was en is een commerciële serie waar een en ander op aan te merken viel. Maar het was en is ook een goed, gedurfd en slim in elkaar gestoken programma. Die intellectuele elite die niet in hokjes denkt, heeft trouwens nooit getwijfeld aan mijn talent en is altijd in me blijven geloven.” Nu heeft Fox Television Studios voor Crimi Clowns dezelfde doelgroep voor ogen als die van Breaking Bad, Dexter, en andere fictiereeksen van de intelligentere soort. Als vergeldingsactie kan dat anders tellen. “Wraak zit niet in mij, daadkracht en obsessief doorzettingsvermogen wel. En verlegenheid ook, al zullen velen dat niet geloven. Ik verdraag mezelf alleen als acteur, als ik dus een personage ben – Ronny Tersago in Crimi Clowns, Eddy Stoefs in Matroejska’s, noem maar op. Aan tv-quizzen heb ik bijvoorbeeld een hekel. De slimste mens? Ze hebben me ooit gevraagd, maar zo’n deelname is echt niets voor mij: ik vind het verschrikkelijk om op die manier voor de camera te verschijnen.” Waarom? “Ik vind die Luk Wyns maar niets. Ik heb hem liever als hij op een podium staat en een ander speelt. Met het nieuws over de Crimi Clowns in de VS, ben ik al in verscheidene talkshows geweest. Ik kijk achteraf nooit naar die uitzendingen. Ik kan het niet. Ik gruwel van mezelf. Van hoe ik praat. Van die bolle ogen die alle kanten uitschieten. Van wat ik zeg, en hoe ik daar grappen zit te maken. Ik ben gegeneerd en ontgoocheld als ik mezelf als mezelf zie. “Ik heb dat altijd gehad. Aan Grote ster, kleine ster (VTM-programma waarin kinderen van BV’s uit de biecht klappen, MVDS) heb ik nu wel meegedaan. En nadien heb ik die uitzending bekeken.
5
6 zeno. Waarom? Omdat ik er samen met mijn dochter in verscheen. Als we samen naar die opgenomen aflevering kijken, sta ik de hele tijd op, loop ik naar de keuken, haal ik een drankje uit de koelkast, doe ik er alles aan om te ontsnappen aan de benauwenis die me bekruipt als ik zo lang naar mezelf moet kijken.”
‘Vlaanderen is klein, ook van geest. We doen of we geen applaus willen. Maar we willen het dubbel zo hard’
Zou het kunnen dat u die zelfhaat op de een of andere manier ook op het publiek overbrengt? U trekt aan en u stoot af. U wekt ergernis op, en bewondering. Mensen denken dat u een bullebak bent, maar iedereen die ooit met u heeft gewerkt, spreekt vol superlatieven over u die, bijvoorbeeld, toch ook al twintig jaar lang het irritante Bompi-typetje in de reclamespots van Gamma bent? “Een zeer groot publiek vindt Bompi nochtans duidelijk niet – of niet meer – irritant. Het is de beste radioreclame die ooit in Vlaanderen is gemaakt. Hij zit technisch perfect in elkaar. Al twintig jaar schrijf ik de teksten ervan, en spreek ik ze in. Ik ben er ooit even mee gestopt. De omzet van Gamma ging meteen drastisch achteruit.” Misschien is perceptie een juister woord. Dat beeld lijkt te suggereren dat u er vooral alles aan doet om niét te behagen? “Dat is dan tegen wil en dank. En ja, de perceptie keert zich tegen mij. Maar ik kan daar niets aan verhelpen. Toen ik Cois Backeljau speelde, was ik plots platvloers, en niet al te snugger. In Matroejska’s vertolkte ik een vrouwenhandelaar. Men vond dan dat ik, Luk Wyns, zeker ook karaktertrekken van zo’n opportunistische en seksistische beul moest hebben, want anders kon ik zo’n personage nooit zo geloofwaardig spelen. “En sinds mijn hoofdrol in Crimi Clowns vermoeden sommigen waarschijnlijk dat ik een seksbeluste, cokesnuivende crimineel ben – iemand die moord niet schuwt. En omdat ik de scenarist van Crimi Clowns ben, moet ik dus wel het brein van een psychopaat bezitten. “Het is waar dat ik geen taboes schuw, en dat ik met name in Crimi Clowns niets of niemand spaar. Seksisme, racisme, grof geweld, Hollanderhaat, grove seks, hoerenloperij, drugs, valse moraal, et cetera: het zit in elke aflevering, en het zorgt voor humor met weerhaken. Dát, plus die extreme rollen en de vergissing om de man met zijn personage te verwarren, liggen zeker aan de basis van die tegenstrijdige gevoelens die ik opwek.” ‘Dikwijls is datgene wat wij bescheidenheid noemen, niets anders dan het verlangen om tweemaal geprezen te worden’, schreef Godfried Bomans. U doet niet aan bescheidenheid. Ook dat is de Vlaming niet gewoon en kan ergernis wekken. “Ah, heel goed dat we het daarover hebben! Al mijn hele leven heb ik het moeilijk met valse bescheidenheid – met bescheidenheid tout court. Waarom zou de mens ernaar moeten streven om met zijn kop onder het korenveld te blijven? Waarom moet elke uitschieter zo snel mogelijk een kopje kleiner worden gemaakt? Ik heb graag mensen die boven de massa uitsteken. Ik vind hen inspirerend en motiverend. “Vlaanderen is klein, ook van geest. Dat heeft met die kerktoren te maken, die katholieke erfenis die in dit volk zit.
► Luk Wyns: ‘Ik wist dat ik met Crimi Clowns iets maakte wat Vlaanderen oversteeg.’ © JONAS LAMPENS
“Ik vind die uitspraak van Bomans een schot in de roos. Voor mij gaat in zijn woorden zelfs dat jezuïetachtige kantje van bescheidenheid schuil, dat hypocriete. We doen of we geen applaus willen. Maar we willen het dubbel zo hard.” U haalde zojuist uw extreme rollen aan. En het geweld in Crimi Clowns. Wanneer houdt geweld voor u op? Waar ligt uw grens? “Ik heb nooit naar de film Schindler’s List kunnen kijken. Ik kan zulke beelden en verhalen niet aan. Ik hoef die confrontatie met dat weerzinwekkende kwaad niet. Sophie’s Choice – ook over de nazikampen – en The Color Purple of Twelve Years a Slave, over slaven in het zuiden van de Verenigde Staten: niet willen zien. Deze films en romans gaan over fundamentele onrechtvaardigheden. Te fundamentele. Geweld, echt geweld, moet bij mij comedy zijn.” U moet als scenarist sinds Familie Backeljau veel hebben bijgeleerd. “Twee cruciale zaken. Eén: ik vraag me nooit meer af of een bepaalde, geestige scène niet te choquerend is. En twee: ik laat geen uitspraken of dingen meer weg waarvan ik denk dat niet iedereen ze zal begrijpen. Geloof me: die twee elementen samen houden de kwaliteit hoog. Ik maak nu tv-fictie die hetzelfde niveau heeft als mijn thea-
tershows vroeger. Er is dus geen frustratie meer. Die was er bij Familie Backeljau nog wel. Nu doe ik wat ik wil doen.” Vlaanderen is klein. Maar wel groot genoeg om, in elk geval binnen de audiovisuele sector die de uwe is, op te vallen met creatieve producties? “Procentueel hebben wij vele toppers. Ook binnen de acteurswereld. Maar Vlaanderen is zo klein, dat iemand als ik altijd het gevoel had te moeten uitbreken. En dat uitbreken kun je alleen maar door creatief te zijn. Want omdat onze afzetmarkt maar 6 miljoen Vlamingen telt, moeten wij het met weinig middelen doen. Soms – maar dat is zeker geen conditio sine qua non – word je door dergelijke economische beperkingen juist scherper. “Door de Belgische tax shelter (een fiscaal gunstige regeling die de productie van audiovisuele en cinematografische werken aanmoedigt, MVDS) komen nu veel Britten hier draaien. Zij zeggen al gauw dat er een groot verschil is tussen hen en ons. Hier is meer visie en wordt minder tijd verloren. Hier bedenken we creatieve oplossingen. Hier wordt keihard gewerkt om het hoofd boven water te houden. De BBC heeft voor fictiereeksen gigantische budgetten veil. Dat heeft bij een groep mensen tot luiheid geleid.”
DeMorgen. zaterdag 22/11/2014
7
len een voorbeeldige huisvader. De drive was eruit. De zes vaste medewerkers van mijn productiehuis maakten zich grote zorgen. Niet over mijn been. Maar over die lome vastigheid die zich van me meester had gemaakt. Ze waren blij toen ik die medicijnen begon af te bouwen. En toen ik geleidelijk aan weer de gebruikelijke spring-in-’tveld werd. “Maar de praktische voordelen van zoveel-rollen-in-één-persoon zijn ongekend. Zo werk ik dus soms omgekeerd. Heb ik ergens een geweldig special effect ontdekt, en uitgevonden dat het nog goedkoop is ook, dan ga ik rond dat effect een scène schrijven. Het resultaat van die werkwijze geeft een enorme kick. Het is ook de enige manier waarop wij deze kwaliteitsfictie betaalbaar konden houden. Ik heb Crimi Clowns in eigen beheer gemaakt, hè. Dus op eigen risico. “Mijn zes vaste medewerkers worden ingeschakeld tijdens de preproductie, de productie en postproductie. Klank en beeld worden bij ons afgewerkt, mijn zoon maakt de muziek. We hebben een houseband. Die gasten mogen naar hartenlust gebruik maken van de geluidsstudio. In ruil daarvoor spelen ze onze muziek in. En zo kan ik nog wel even doorgaan.”
► ‘Ik ben ooit even gestopt met Gamma. De omzet ging meteen drastisch achteruit.’ © JONAS LAMPENS
U zegt: ik doe nu mijn ding. In feite pakt u Crimi Clowns als een rabiate beroepsdoe-het-zelver van Gamma aan: elke sleutelrol neemt u voor uw rekening. Bent u een controlefreak? “In de filmwereld heb je bepaalde duo’s die per definitie ruzie maken. De regisseur en de producer bekvechten, want de regisseur ziet dure oplossingen en de producer moet over het budget waken. De scenarist en de regisseur vliegen elkaar in de haren, want de regisseur wil dat het script anders gebruikt wordt dan de scenarist heeft bedoeld. De hoofdrolspeler ligt dan weer in de clinch met regisseur, want beiden zien de
invulling van die hoofdrol anders. “Ik heb al die ruzies niet. Omdat ik al deze rollen zelf vervul. Het ergste wat me kan overkomen, is dat ik een paar nachten wakker lig van alle tegengestelde belangen die deze verschillende functies met zich meebrengen. En ik heb soms nogal wat stress. Het is vermoeiend om een controlefreak te zijn. Mijn bloeddruk is er niet altijd gelukkig mee. “Toen ik een tijd geleden revalideerde van een dubbele beenbreuk, kreeg ik een antidepressivum toegediend om de hemeltergende, neuropathische pijnen te stillen. Wel, ik werd van die pil-
Wat is het precies dat Crimi Clowns zo aantrekkelijk maakt en dat de Amerikanen niet zelf hadden kunnen bedenken? “Vrij veel, en wel op alle vlakken. Acteren alleen al: Amerikanen kunnen enkel ‘conventioneel gestileerd’ acteren. Zoals ze dat hebben aangeleerd, en zoals dat cultureel is afgesproken. Het is een acteermethode die werkt – heel Hollywood draait erop. Maar ze staat wars op wat ik in Crimi Clowns doe. In Crimi Clowns wordt geacteerd alsof het reality is. Dat hyperrealisme, dat dan ook nog eens met een schokkende camera gefilmd wordt, kennen ze daar niet. Kijk naar de geweldscènes van de blockbusters. Die zijn zelden realistisch. Ze zijn gestileerd. “Emoties, nog zoiets. Wij, Europeanen, spelen die authentieker. Maar voor de televisie zijn de Amerikaanse studio’s net op zoek naar alternatieve, vernieuwende producties met een authentieke speelstijl.” Stel dat deze deal niet was gesloten. Dat Crimi Clowns niet verder dan de Benelux was geraakt. “Ik denk dat ik verbitterd zou zijn geworden. Maar nu niet dus. I am a hero. Allicht slechts tijdelijk, want zo gaat dat met de media, maar ik geniet van deze status. Op mijn grafsteen wil ik later dan ook: ‘Here lies a hero’, in plaats van ‘Here lies a vulgar comedian.’”
