Angst & Verslaving Angst en verslaving 10 oktober 2014 Bouwe Pieterse, psychiater
Inhoudsopgave • Achtergrond – Etiologie – Epidemiologie • Diagnostiek • Behandeling – Kushner ea – Multidisciplinaire Richtlijn alcohol – Multidisciplinaire Richtlijn angst en verslaving Trimbos instituut 2012
Quiz • Behandeling van angst en verslaving dient: – A)Sequentieel plaats te vinden, eerst angst dan verslaving behandelen – B)Sequentieel plaats te vinden, eerst verslaving dan angst behandelen – C)Parallel plaats te vinden – D)Integraal plaats te vinden
Etiologie
Hypotheses • Zelf medicatie hypothese; ten dele waar, maar ook: – Angst als direct effect van drugs en alcohol zelf – Angst tgv onttrekkingsverschijnselen
Angst-verslavings cirkel Angst
Drugs
Drugs
Angst
Zelfmedicatie hypothese • De ‘zelfmedicatie-hypothese’ geldt maar voor ongeveer 1 op de 5 patiënten met een comorbide alcoholverslaving. • Een succesvolle angstbehandeling vermindert echter NIET het pathologische drinken, ook niet bij ‘de zelfmedicatie groep’(o.a. A.Schadé 2004)
Angst door een middel • Angst door inductie van verslaving zou moeten verdwijnen na het stoppen met het middel • Dit is meestal NIET het geval • Helft van de gevallen begint angst na de verslaving, maar verdwijnt dus niet met het stoppen
Gemeenschappelijk? • Hypothalamus-hypofyse-bijnier as • Basolaterale amygdala • Wat blijkt; patiënten met een angststoornis zijn meer gevoelig om sneller om te slaan van gematigd gebruik naar pathologisch gebruik van een middel • zowel bij A voorafgaand aan V als V voorafgaand aan A.
Epidemiologie
Epidemiologic Catchment Area Study U.S.: 17.9% van de patiënten met een angststoornis lijdt aan een alcoholverslaving • 19.4% van de alcoholverslaafden heeft een angststoornis • alcoholverslaving komt vijf keer meer voor bij mannen • angst twee maal zoveel bij vrouwen
Sekse verschillen • Mannen primair verslaving; secundair angst en depressie • Vrouwen primair angst en depressie; secundair verslaving
Risico ontwikkeling verslaving • Hoger risico op het ontwikkelen van verslaving • Patiënten die alcohol als zelfmedicatie gebruiken zijn nog meer at risk om een verslaving te ontwikkelen
Screening • Hieruit volgt: Alle patiënten met een angststoornis moeten gescreend worden op een verslaving vanwege: – 1)Het verhoogde risico op een comorbide verslaving – 2)Het verhoogde risico op het ontwikkelen van een verslaving
Diagnostiek
Multidisciplinaire richtlijn angst&verslaving • Diagnostiek: advies om 3 evaluatie momenten te nemen: – 1)bij aanmelding – 2)na detoxificatie – 3)na behandeling
Mengbeeld • In de verslavingszorg vaak een mengbeeld van psychiatrische symptomen. Veel overlap tussen ziektebeelden. Vaak een cluster van symptomen met klachten die verspringen. Beeld tijdens gebruik en (kort) na abstinentie zeer wisselend.
Angstig – Onveilige jeugd/onveilige hechting (angstig wereldbeeld) – PTSS-achtige klachten (hyperarousal≠ADHD) – Meerdere angstklachten (sociaal fobisch/paniekklachten/GAS) – Vermijdende coping/persoonlijkheid – Verminderd vermogen om te gaan met ongemak/frustratie/angstige sensaties
Casus • Wim Kieft
Wanneer klaar? • • • • •
Als kind al ‘onveilig’ gevoel Faalangstig Negatief zelfbeeld Gebruik om niet te voelen Doorgaan tot…..tot dat je alleen op een hotel kamer jezelf kapot aan het drinken en snuiven bent MGV
Behandeling
Hopeloos? • Verslaving verergert de angstsymptomen, maakt ze persistenter en minder gevoelig voor behandeling
J Consult Clin Psychol. Author manuscript; available in PMC Jun 1, 2014. Published in final edited form as: J Consult Clin Psychol. Jun 2013; 81(3): 429–442. Published online Dec 31, 2012. doi: 10.1037/a0031301 PMCID: PMC3756682 NIHMSID: NIHMS503814 Hybrid Cognitive Behavioral Therapy Versus Relaxation Training for CoOccurring Anxiety and Alcohol Disorder: A Randomized Clinical Trial Matt G. Kushner, Eric W. Maurer, Paul Thuras, Chris Donahue, Brenda Frye, Kyle R. Menary, Jennifer Hobbs, Angela M. Haeny, and Joani Van Demark
Uitkomsten Uitkomstmaat
Hybride groep M
Alleen angst M
Total drinks baseline
450
400
4 months
27
52
Drinking days baseline
20.44
20.67
4 months
2.03
3.30
Binge days baseline
19.71
19.51
4 months
1,71
3,01
p
<0.001
0.001
<0.001
Timing • Sequentieel • Parallel • Integraal
Richtlijn alcohol: • Het verdient aanbeveling de diagnose angststoornis bij alcoholpatiënten pas te stellen na twee tot drie weken abstinentie, waarna volgens de gangbare richtlijnen kan worden behandeld. Wel dienen er tevens specifieke psychosociale en farmacotherapeutische interventies gericht op de stoornis in het gebruik van alcohol te worden aangeboden.
Multidisciplinaire richtlijn angst&verslaving – Geïntegreerd in die zin dat beide stoornissen vanaf begin worden gemonitord (IDDT) – Niet noodzakelijk gelijktijdige behandeling – Behandeling van de ene stoornis geeft meestal geen verbetering van de andere stoornis (realistisch blijven; geen wonderen verwachten)
Multidisciplinaire richtlijn angst&verslaving – Advies om eerst te detoxen om angstklachten die samenhangen met middelengebruik te verminderen – Behandeling bijkomende somatische en sociale problemen (huisvesting, schulden) – Vroeg en langdurig behandelen (terugvalpreventie…..)
Take home message • Verslaving is veel voorkomende comorbiditeit bij angststoornissen • Risico op het sneller ontwikkelen van een verslaving bij angststoornissen • Daarom screenen!
Take home message • Behandeling integraal zowel op de angst als op de verslaving richten (zijn met elkaar verweven) • Bij ontbreken integraal behandelaanbod parallel behandelen
