Andere tijden. Paul de Ruiter: Mensen presteren beter met daglicht 4. Opdrachtgever moet vraagzijde inspireren tot echte waardecreatie 10

Andere tijden 01

Corporate magazine Juni 2010

Paul de Ruiter: ‘Mensen presteren beter met daglicht’ 4 Opdrachtgever moet vraagzijde ­inspireren tot echte waardecreatie 10 De Groene Zaak strijdt voor ­ verduurzaming van de economie 14

2

DEERNS iD

VOORAF

Andere tijden & Deerns

De jonge student sluit zijn laptop aan voor een dagje studeren in de Openbare Bibliotheek Amsterdam (OBA). Buiten op het terras geniet een gezin van het uitzicht op de haven. OosterDoksEiland (ODE) is een gebied van 200.000 m2, vlakbij Amsterdam CS, waar wonen, werken, leren en recreëren door elkaar heen lopen. En waar de gemeente de eis heeft gesteld om efficiënt om te gaan met energie. Deerns adviseert op tal van onderdelen om dit waar te maken. Onder de voeten van de duizenden bezoekers en (straks bewoners) van het eiland ligt een centrale energievoorziening. Per gebouw wordt op deze centrale energievoorziening aangesloten. In de gebouwen zelf is daarom weinig technische ruimte nodig: een invoerruimte met warmtewisselaars en een luchtbehandelingsruimte. Dit energiesysteem zorgt voor 65% minder CO2-uitstoot in vergelijking met conventionele installaties. Gemengde functies, aandacht voor duurzame energiesystemen: het zijn trends die meer dan ooit een rol spelen. Al dan niet versneld door de crisis: de wereld om ons heen verandert. Reden voor Deerns om een aantal relaties te vragen naar hun visie daarop. Wij maken u hiervan graag deelgenoot via het magazine dat voor u ligt. ing. H.H.J. Lousberg MBA Directeur Deerns

Andere tijden

3

INHOUDSOPGAVE

DEERNS iD is het nieuwe relatiemagazine van Deerns. Het eerste n ­ ummer heeft de titel Andere tijden. Een verkennings­tocht naar de nieuwe v­erhoudingen in N ­ ederland. Binnen en ­buiten de bouwwereld.

4 4 - 6 / KOPSTUK

22 7 / COLUMN

8 - 9 / REPORTAGE

Architect Paul de Ruiter kiest al jaren voor duurzaamheid. Inmiddels wordt hij gezien als de expert als het gaat om duurzame architectuur.

Trendwatcher Arjen Kamphuis (­Gendo) over het kantoor in 2028.

Kameel van Noord (Amsterdam): eco-icoon wijst de weg.

10 - 11 / DOSSIER

12 - 13 / INTERVIEW

14 - 17 / RONDE TAFEL

Stan Vermeulen (Stichting Roges) strijdt voor creatievere opdrachtgevers.

Bestuurder Gerjan Heuver (Gelre Zieken­ huizen) blikt terug op de totstandkoming van zijn nieuwe ziekenhuis. En maakt kritische kanttekeningen.

Belangenorganisatie De Groene Zaak (DGZ) is van start gegaan. Jan Karel Mak (Deerns), Matthijs Bierman (Triodos) en Marga Hoek (DGZ) discussiëren over groene ambities.

18 - 20 / TEGENDRAADS

21 / COLUMN

Jeroen de Willigen (De Zwarte Hond) gelooft dat stedebouwkundige oplossingen bij kunnen dragen aan bestrijding van de crisis.

Deerns-directeur Jan Karel Mak over ­veranderingen, stilstand en keuzes durven maken.

Op de campus van TU Eindhoven bedacht Deerns een nieuwe functie voor een ­monumentale schoorsteen.

26 - 27 / BUITENSTAANDER

28 - 31 / NIEUWS VAN DEERNS

32 / INFOGRAPHIC

De winnaars op internet zijn bedrijven die zich kwetsbaar durven opstellen, aldus marketeer Stephan Fellinger.

De wereld van Deerns is voortdurend in beweging. Vier pagina’s met inspirerende projecten en interessante ontwikkelingen.

De waarde van Bouw Informatie M ­ odellering.

22 - 25 / REPORTAGE

Colofon DEERNS iD is een uitgave van Deerns en verschijnt twee keer per jaar. Eindredactie (Deerns) Erwin Beswerda, Sjoerd Hora Siccama, Erik Lousberg en Joyce Riekerk. Redactie en vormgeving Smidswater. Fotografie Jeroen Dietz, Marijke Mooij, David Rozemeyer, Dagblad van het Noorden, Harry Cock, Theo Bos, projectbureau Blauwestad, Groene Zoden. Drukwerk Drukkerij Wilco. Papier Gedrukt op Satimat Green, vervaardigd uit 60% recyclede FSC gecertificeerde vezels en 40% nieuwe FCS gecertificeerde vezels. Oplage 4.000. Redactieadres Deerns, Afdeling marketing & communicatie, Postbus 1211, 2280 CE Rijswijk. Telefoon: 088 374 00 00. E-mail: [email protected]. Internet: www.deerns.nl.

4

DEERNS iD

Daglicht KOPSTUK

is enige duurzame energiebron

Andere tijden

5

Paul de Ruiter Architect De Ruiter startte in 1992 zijn promotieonderzoek ‘naar gebouwen die energie zouden ­produceren in plaats van consumeren’ en in 1994 begon hij met zijn eigen architecten­ bureau Paul de Ruiter bv. Vanaf de start zette hij in op duurzaamheid. Inmiddels is hij niet langer roepende in de woestijn. Tal van bedrijven en organisaties doen inmiddels een beroep op zijn expertise. Twee jaar ­geleden verhuisde hij zijn bedrijf naar een klein bedrijventerrein, De Schinkel, aan de westkant van Amsterdam. Hier heeft hij al zijn duurzaamheidsambities vertaald in een ­inspirerende werkomgeving. Deerns werkt regelmatig samen met het bureau. Onder meer bij TransPort Building, inmiddels Breeamgecertificeerd, op Schiphol en bij het nieuwe hoofdkantoor van TNT in Hoofddorp. Allemaal projecten waarbij d­uurzaamheid centraal staat.

Architect Paul de Ruiter is oprichter van de stichting Living Daylights, waar Deerns ook lid van is. De stichting streeft naar meer daglicht in gebouwen. Het is illustratief voor zijn duur­ zaamheidsfilosofie: ‘Over daglicht wordt vaak niet nagedacht. Maar het is zo belangrijk, werken met daglicht maakt mensen effectiever. En het gebouw gebruikt minder energie.’ Hij is al bijna twintig jaar bezig om duurzaamheidsambities om te zetten in ontwerpen: ‘Ik wilde vanaf het begin duurzame gebouwen maken, gebouwen die zelf energie zouden produceren. In die begintijd had ik het vooral over de techniek. Ik heb de omslag gemaakt om het vooral te hebben over mensen en hun omgeving. Een energiezuinig gebouw maken is op zich niet zo moeilijk. Maar je moet gebouwen ontwerpen waar mensen blij van worden, die ze inspireren, die ze productiever maken. Daglicht speelt daarin een belangrijke rol. In Amerika hebben ze onderzocht dat leerlingen in scholen met goed daglicht 10 tot 20 procent beter presteren. Dat is ook met oog op de kenniseconomie natuurlijk een belangrijk gegeven.’

Connectiviteit Middenin het kantoor van De Ruiter staat een grote machine. Het is de motor voor de warmte koude opslag die zich 70 meter onder het gebouw bevindt. De Ruiter: ‘Deze vorm van energie is relatief makkelijk duurzaam op te wekken. Duurzame

elektriciteit is veel moeilijker. Ook daarom is daglicht belangrijk, je hebt minder lampen nodig. Bij ons is het een sport om de lampen zo laat mogelijk aan te doen.’ Naast daglicht is connectiviteit een belangrijk uitgangspunt in zijn ontwerpen. Ook hier is zijn eigen architectenbureau een lichtend voorbeeld: vier bedrijven zijn rond een atrium gehuisvest. Iedereen kan iedereen zien. ‘Ik ben ervan overtuigd dat mensen en bedrijven hierdoor slimmer worden. Ze worden uitgedaagd om met elkaar samen te werken.’ Connectiviteit is ook cruciaal in zijn ontwerp voor het nieuwe kantoor van TNT in Hoofddorp. Een gebouw van maar liefst 18.000 m2 BVO, waar ongeveer 800 mensen komen te werken. Een van de duurzame projecten waarin hij nauw samenwerkt met Deerns. ‘TNT-bestuursvoor­ zitter Peter Bakker heeft aangegeven dat ze een CO2-neutraal gebouw willen hebben, voor een scherp budget. Connectiviteit staat hier centraal. Alles is gebouwd rondom het atrium en de trappen in het atrium. De liften zijn niet direct zichtbaar in het vijf verdiepingen hoge gebouw. Hiermee voorkom je dat zo’n organisatie ambtelijk wordt, dat men elkaar nooit meer ontmoet. TNT is hier bewust mee bezig. Ze willen ook huren voor 15 jaar, dat is ongebruikelijk in de branche. Het is erg belangrijk dat topmannen als Bakker voor een duurzaam gebouw kiezen, dat heeft een enorme impact.’

6

DEERNS iD

Iedereen in het kantoor van Paul de Ruiter werkt met daglicht, het atrium levert hieraan een belangrijke bijdrage.

Scheuren De maatschappij staat volgens De Ruiter op een keerpunt: ‘Ik zie scheuren ontstaan, het is een opeenstapeling van dingen. Al die kantoren langs de snelwegen die leeg staan. Die worden waarschijnlijk nooit meer gevuld. Iedereen heeft hier veel geld aan verdiend. Ontwikkelaars, gemeentes, maar nu is er het besef dat het zo niet verder kan.’ Een ding staat daarbij vast: de energie­prijs zal omhoog gaan. De vraag naar energie neemt toe en het wordt steeds kostbaarder om energie te produceren. Dus als je nu een gebouw ontwikkelt dat niet energiezuinig is, krijg je het over tien jaar niet meer verhuurd. Dat betekent dat je nu extra moet investeren. Ik ben ervan overtuigd dat de duurzaamheidscertifice­ring, zoals BREEAM, over een paar jaar is omgezet in wetgeving.’

Leidend ‘We zijn leading’, vervolgt De Ruiter, ‘als het gaat om duurzame architectuur. Door al die ervaringen en investeringen hebben we de bewijslast dat duurzame ontwerpen betere gebouwen opleve­ren.’ De crisis heeft dan ook geen vat gekregen op het bureau. Tal van partijen – van beleggers tot investeerders – ­weten de weg te vinden naar zijn architectenbureau. ‘Vanwege de economische component stappen veel partijen over. Duurzaam wordt financieel interessant. En als je verder denkt, werknemers willen graag bij verantwoorde organisaties werken. Ik zie ook een maatschappelijke bewustwording ontstaan in Nederland. Vroeger dacht men dat duurzaam een beperking van vrijheden was. Nu is er de durf (of uitdaging), en komt

men er achter dat duurzaam consumeren leuk is. Je krijgt er energie voor terug.’

Zingeving De Ruiter denkt even goed na als hem gevraagd wordt naar zijn drijfveren: ‘Ik wil zinnige dingen doen. Alleen mooie gebouwen ontwerpen is nutteloos. Alles moet kloppen, niet alleen de vormgeving. Dat voel je letterlijk terug in geslaagde gebouwen. Daarin voel je de intelligentie en de passie die een architect in een gebouw legt.’ Hij kijkt om zich heen in zijn eigen kantoor. De verbouwing van de oude staalwerkplaats is een perfecte onderbouwing van zijn argumentatie. Op een plek waar vrijwel niemand potentie zag, heeft hij een energierijk bedrijfsverzamel­ gebouw ontworpen. Voor de deur is een parkeerplaats van Green Wheels, het alternatief voor eigen autobezit. Duurzaam­ heid betekent voor het bedrijf dan ook meer dan alleen een duurzaam onderkomen. ‘Het is interessant om te zien hoe ver we kunnen gaan. Zo blijkt dat onze biologische lunch veel lekkerder is dan de supermarktspullen. En op de fiets naar m’n werk is natuurlijk ook heerlijk. Wat dat betreft verwacht ik nog veel veranderingen. We moeten veel meer terug naar functiemenging van steden. Geen monofunctionele enorme bedrijventerreinen en kantorenparken meer, maar wonen en werken vlak bij elkaar. Er is toch vrijwel geen vervuilende industrie meer die die functiemenging nog in de weg kan staan.’

Andere tijden COLUMN

De kantoren van de toekomst

Arjen Kamphuis Partner bij Gendo Arjen Kamphuis is partner bij Gendo. Gendo is een managementadvies boutique, die klanten adviseert over de impact van technologie en nieuwe manieren van samenwerken. Diensten bestaan uit scenario­ planning, open innovatie en IT-strategie.

‘Het papierloze kantoor is ­technisch al ­zeker 15 jaar mogelijk’

Hoe kantoren er over twintig jaar uitzien hangt af van twee fundamentele factoren. Ten eerste de technologische hulpmiddelen. Denk aan ICT­gerelateerde zaken als snelheid en kosten van computers, netwerken en opslag­capaciteit. De grootste winsten zijn technologisch te boeken door software die steeds beter aansluit bij menselijke kracht en zwakheden. Het windows-iconen-muis paradigma van Xerox is de laatste 25 jaar enorm verfijnd en dit heeft computergebruik voor vrijwel iedereen mogelijk gemaakt, maar is zeker geen eindpunt. De komende jaren zullen wetenschappelijke inzichten worden ingezet om software gebruiksvriendelijker en effectiever te maken; bijvoorbeeld kennis van menselijke cognitieprocessen en neurologie. En dan heb je nog de plek zelf; met nieuwe materialen maken we straks fijnere stoelen en bureaus én gebouwen die zo in elkaar zitten dat ze ons maximaal faciliteren in onze mentale processen. De tweede factor zijn we zelf. Ons vermogen om al deze hulpmiddelen effectief te gebruiken kan een bottleneck zijn. Technisch-wetenschappelijke ontwikkelingen lopen vaak zo’n twintig jaar voor op wat de meeste organi­sa­ ties, en de mensen die daar rondlopen, aankunnen. Je krijgt dus grote verschillen tussen en binnen organisaties. Leeftijd, opleidingsniveau, achter­­grond en attitude; het zijn allemaal factoren die van invloed zijn op het vermogen om te gaan met nieuwe hulpmiddelen. Het papierloze kantoor is technisch al zeker 15 jaar mogelijk, maar oude gewoontes slijten langzaam en goedkope IT heeft ook goedkope printers gebracht. In kleine start-ups zonder ingesleten patronen zijn de eerste papierloze organisaties een feit. In nieuwe organisaties zijn ook klassieke patronen van hiërarchie en samenwerken afwezig. Zo werken opensource gemeenschappen productief samen zonder het bestaan van formele organisaties of beloningsmechanismen. Maar ook in deze gemeenschappen blijft de behoefte aan de fysieke ­ontmoeting op een vaste plek. Daarnaast speelt het type werk een rol. Waar grafici en architecten het moeten hebben van de nieuwste middelen, zijn beleidsmakers wellicht nog prima af met twintig jaar oude tekstverwerker. En waar de een eenvoudig administratief werk heeft in een laag-geautomatiseerde organisatie, doet een ander complex, creatief en kennisintensief werk waarbij de grenzen van de technologische mogelijkheden worden opgezocht. Hét kantoor van de toekomst bestaat dus niet. Ook in 2028 zitten veel mensen gewoon ‘achter’ hun bureau, terwijl anderen ergens op de wereld ingeplugd zijn op internet. Dat doen ze soms alleen, maar meer waarschijnlijk met andere mensen en in samenwerking met intelligente systemen die veel van het analytische en niet-creatieve werk overnemen. Maar voor iedereen zullen attitude, opleiding en toegang tot communities van kennis bepalend zijn voor de productiviteit en creativiteit. Omdat technologie voor iedereen beschikbaar is, zal dat alleen nauwelijks onderscheidend kunnen zijn.

7

DEERNS iD

8 REPORTAGE

De nieuwe norm. Vanaf 2015 moeten alle nieuwe projecten in de gemeente Amsterdam klimaatneutraal worden gebouwd. Het plangebied Buiksloterham in Amsterdam Noord laat de ­betekenis daarvan zien. Deze nieuwe woonwerkwijk van bruto 110 hectare moet de toon zetten voor duurzaam wonen, werken en ontspannen. Vorig jaar zette de gemeente de eerste tender van vier kavels in de markt. Onlangs werd bekend dat Heddes Vastgoed, op ten noort blijdenstein architecten en Deerns de ­ontwikkeling van het grootste kavel hebben gewonnen met hun visie ‘De Kameel van Noord’. Een eco-icoon dat tot de verbeelding spreekt op een kavel van 16.000 vierkante meter.

Buikersloterham ligt ingeklemd tussen het NDSM-terrein en het voormalige Shell-terrein. In Buikersloterham werkt Amsterdam met bouw­enveloppen. Daarin staan de stedenbouwkundige, programmatische, milieu- en civieltechnische en financiële eisen van de gemeente ten aanzien van de verschillende kavels. Vier kavels zijn vorig jaar in competitie aangeboden. Het multidisciplinaire team heeft de tanden stuk gebeten op de grootste kavel. En met resul­taat. De Kameel van Noord werd uitverkoren. Deerns ingenieur Paul Stoelinga was van meet af aan bij het project betrokken. ‘De contouren van het concept zijn ontstaan in een brainstorm met alle betrokkenen. In die fase is het belang­rijk conceptueel te denken vanuit de vraagstelling. Uitgangspunt is ‘duurzame duurzaam­heid’. Niet focussen op zoveel mogelijk innovatieve snufjes, maar kiezen voor bewezen technologie en passieve energetische principes.’

Andere tijden

9

Bron: op ten noort blijdenstein architecten en adviseurs.

zonneschoorstenen

zonneschoorstenen

luchttoevoer

De Kameel is dusdanig ontworpen dat het kan uitgroeien tot een dorpsplein waardoor een sociale ontmoetingsplaats ontstaat. Op die manier brengt het gebouw intimiteit en draagt het bij aan de menselijke maat, maar natuurlijk kan de binnentuin een andere functie krijgen. Immers, duurzaamheid betekent ook dat geplande functies zo flexibel zijn dat toekomstige wensen niet stuk lopen op rigide principes van weleer.

Zonneschoorstenen Het team van architect, ontwikkelaar en ­installatietechnisch adviseur is het ontwerpproces aangegaan op basis van de 4-E metho­diek van op ten noort blijdenstein. Deze is gebaseerd op Emotie (belevingswaarde), Ecologie (milieuwaarde), Economie (functionele waarde) en Eerlijkheid (maatschappelijke dienstbaarheid). Die aspec­ten zijn in het ontwerpproces voort­durend afge­wogen en in balans gebracht. Paul Stoelinga daarover: ‘Duurzaamheid krijgt op die manier de brede vertaling die het nodig heeft. Een voorbeeld. Het gebouw koelt en zuivert lucht zoals de natuur dat ook doet. De ventilatie wordt geregeld door middel van ‘zonneschoor­ stenen’. Een oud principe dat we in feite hebben herontdekt. Als het gebouw opwarmt, neemt de zuigende werking van de schoorstenen toe en verse lucht wordt aangezogen. Die lucht wordt op temperatuur gebracht en gezuiverd in de binnentuin van het overdekte atrium. De binnentuin werkt als een soort long.

De vorm van het gebouw en de oriëntatie op de zon zijn mede ontstaan uit de toepassing van dit principe. Je hebt hoogte nodig en de zon. Het klinkt misschien eenvoudig, maar het vereist nog heel wat rekenwerk en techniek om ervoor te zorgen dat het ook echt gaat werken. Het principe vind ik prachtig. Je laat de natuur het werk doen.’

Dorpsplein Er is natuurlijk meer. Veel materialen zijn natuurzuiver en vervangbaar. Het casco is sterk en flexibel waardoor functies in het gebouw gewisseld kunnen worden als nieuwe tijden daarom vragen. De benodigde energie wordt uit het gebouw gehaald (eigen bio­ massa), van de zonnestraling of uit de bodem. De Kameel van Noord absorbeert CO2 met zijn groene huid en met de eerder genoemde binnentuin. Vandaar de kwalificatie: eco-icoon. De belevingswaarde is voor het concept minstens zo belangrijk. De binnentuin van

Zo is een zeer verrassend concept ontstaan dat in zijn energiehuishouding meebeweegt met weersomstandigheden en de seizoenen. En een concept dat bovendien voldoende flexibiliteit in zich heeft. De eigenschappen van het gebouw zijn gemodelleerd naar de kameel, die ‘zich steeds weet aan te passen aan de onzekere tocht en een veranderende omgeving’.



Deerns Concept Studio Voor een project als De Kameel van Noord schakelt Deerns de Concept Studio in. Een cursus waar jaarlijks 15-20 mede­ werkers aan deelnemen. Deerns ingenieur Paul Stoelinga: ‘Onze studio is geen fysieke plek. Het is een Deerns initiatief waarbij we door het jaar heen bijeenkomsten hebben met verschillende thema’s. Een van de doelstellingen is onze ingenieurs conceptueel te leren kijken en denken. Zo’n tender is natuurlijk een prima aanleiding om te toetsen of we dat voldoende kunnen. Mooi te zien hoe we elkaar hebben kunnen inspireren.’

10

DEERNS iD

DOSSIER

Stan Vermeulen (Stichting Roges) strijdt voor een andere bouwwereld. Een wereld waarin publieke opdrachtgevers kiezen voor kwaliteit en duurzaamheid. ‘Er zit veel potentie in de bouw, een goede opdrachtgever benut die potentie.’

1. Het probleem: de onwetende opdrachtgever

3. De mentaliteit: wees verantwoordelijk

Vermeulen: ‘Na de Bouwenquête was er alle aandacht voor de aanbodzijde. Zij hadden het allemaal verkeerd gedaan. Helaas is er nog maar weinig veranderd. Nog steeds is er het onvermogen in de bouw om goed aan te sluiten op de eisen van de individuele klant. Het hele bouwproces is vaak bijzonder onbevredigend voor de opdrachtgever. 95% van de bouwwerken gebeurt nog op een traditionele manier waarbij de opdracht­ gever met alle partijen contracten afsluit. Zonder dat er sprake is van een gezamenlijke verantwoordelijkheid. Maar als opdrachtgevers dezelfde vragen blijven stellen, dan krijgen ze dezelfde antwoorden en oplossingen. Dus voor een andere dynamiek is het onontbeerlijk dat de vraagzijde zich anders gaat gedragen.’

Vermeulen: ‘De aanbodzijde moet de verantwoordelijkheid nemen voor het hele product, zoals in elke andere sector. Als opdrachtgever wil je niet te maken hebben met tien contracten. Ook wil je geen gezeur over fouten in het ontwerp en zeker geen scheidsrechter zijn voor alle partijen. Maak een heldere verbinding tussen ontwerp en uitvoering. Dan is de kans groot dat de opdrachtgever niet te maken krijgt met meerwerk. Meerwerk is eigenlijk niks anders dan frictiekosten veroorzaakt door alle partijen die niet optimaal samenwerken en zaken niet goed afstemmen. Men beschouwt zich niet als probleem­ eigenaar, dat is misschien wel het grootste probleem. En ook dit is deels veroorzaakt door de opdrachtgever. Als iedereen individueel op de laagste prijs is gecontracteerd, dan smoort dat samenwerking in de kiem. Je moet naar één contract voor een opdracht.’

2. De analyse: begin bij de klantvraag Vermeulen: ‘Opdrachtgevers: kom met je behoeften. Of het nu een school of een ziekenhuis is, iedere partij heeft wensen, een eigen identiteit. Die moeten helder in kaart worden gebracht. In de praktijk loopt de klant nu bij de eerste beste architect binnen. Geen enkel idee of de architect wel ervaring heeft met scholenbouw bijvoorbeeld. Of oog heeft voor de huidige en toekomstige behoefte van deze specifieke onderwijsinstelling. Vervolgens wordt een gebouw, soms na een proces van tien jaar, opgeleverd en voldoet het niet meer. Direct daarna beginnen soms al de verbouwingen. Dan blijkt dat organisa­ torisch ontwikkelingen in het geheel niet zijn meegenomen in het ontwerp.’

4. De verandering: klein beginnen Vermeulen: ‘Ik probeer via voorbeeldprojecten de boodschap over te krijgen. En hiervoor aandacht te vragen in de vakbladen. Goed voorbeeld is een design & build vraag voor een school in Breda waar ik bij betrokken was. In een binnenstedelijke omgeving ging het om renovatie en een uitbreiding. De markt kreeg de vrijheid om te reageren op de inhoud binnen de aangegeven investeringsruimte. De winnaar kwam met een bijzonder verrassende oplossing waar niemand aan had gedacht. Hoge kwaliteit, maar niet de goedkoopste oplossing. Dat is waardecreatie, dan haal je de echte potentie uit de aanbodzijde

Andere tijden

11

en dwing je ze tot creativiteit. Dus niet aanbesteden van een technische oplossing, want dan wint alleen maar de laagste prijs.’

5. Het instrument: EMVI Vermeulen: ‘Ik wil weg van aanbesteden op de laagste prijs en naar aanbesteden op kwaliteit. Het is de aanbestedings­ paradox. Bij een bestek denkt de vrager dat dit het minimum is dat hij krijgt, terwijl de aanbieder ervan uitgaat dat dit het maximum is dat hij moet doen. Er zijn manieren om dit te ondervangen. Dan kom je uit op de principes van Economisch Meest Voordelige Inschrijving (EMVI). Hierbij krijgt de aanbod­ zijde wel de ruimte om de competitie aan te gaan op expertise en creativiteit en ontstaat er hierdoor ook de noodzakelijke procesvernieuwing. Op die manier wordt vervolgens niet meer alleen gegund op prijs, maar ook op kwaliteit en duurzaamheid. Helaas wordt EMVI nog maar weinig gebruikt en vaak ook niet goed ingezet. Belangrijke volgende stap is dat er deskundigheid wordt toegevoegd bij de opdrachtgever. Een deskundige kan de goede opdracht verstrekken en plannen op een goede manier beoordelen. Ik ben ervan overtuigd dat we langzaam maar zeker deze kant opgaan.’

Stichting Roges & Deerns Stichting Roges wil vragers in relatie tot huisvestingsprocessen leren denken vanuit hun eigen belangen en waarden. Aanbieders moeten leren denken vanuit het belang van hun klanten en niet vanuit hun eigen (bestaande) voortbrengingsproces. Deerns is een van de samenwerkings­ partners van Roges. Deerns helpt bij de inventarisatie van good practices van aanbesteden op basis van EMVI in de utiliteitsbouw. Met daarbij extra aandacht voor de component duurzaamheid. Meer informatie over Stichting Roges en Stan Vermeulen: www.roges.nl.

DEERNS iD

12 INTERVIEW

In 1996 besluiten de voorlopers van Gelre ziekenhuizen tot de bouw van het ziekenhuis van de 21e eeuw. Dat moet een efficiënt bedrijf worden met een snelle ­instroom, productie en uitstroom. ­Patiëntgegevens kunnen elektronisch worden overgedragen van huisarts, naar verpleegkundige, specialist en thuiszorg. Samenwerking met de eerste en derde ­lijnszorg in optima forma dus. Het staat er inmiddels. Ook de nieuwbouw op locatie Zutphen is bijna afgerond. Daarmee komt een eind aan een lange reeks bouw­ activiteiten. Bestuurder Gerjan Heuver zou het een volgende keer allemaal anders doen. Althans, misschien.

Andere tijden

13

‘Tot mei 2009 waren er nog twee ziekenhuislocaties in ­Apeldoorn’, vertelt Heuver. ‘Het Lukas ziekenhuis en het Juliana ziekenhuis. Toen we in 1996 besloten tot grondige verbouw en nieuwbouw op één locatie, het Lukas, ontstond er onmiddellijk druk op de organisatie. Dat is onvermijdelijk. De energie was op het Lukas gericht. Nieuwe investeringen vonden ook zo veel mogelijk daar plaats. Bovendien was er in het functieverdeelplan al voor gekozen de moederspecialis­men op deze locatie te concentreren. Er was dus nog geen schep de grond ingegaan of de hectiek nam toe. Er zijn vervolgens in een aantal jaren nieuwe gebouwen bij gebouwd en de oude, bestaande bouw is gerenoveerd. Vorig jaar mei is de geheel vernieuwde locatie Lukas geopend en is verder gegaan onder de naam Gelre ziekenhuizen Apeldoorn. Samen met Gelre ziekenhuizen Zutphen vormen zij Gelre ziekenhuizen.’

Veto op nieuwbouw Bij de start van de bouw gold nog het oude overheidsgestuurde bouwregime waarbij volledige nieuwbouw niet aan de orde was als een gebouw nog niet was afgeschreven. Het terrein mocht dus niet worden verlaten. Idee van de overheid daarachter was dat volledige nieuwbouw 30% duurder uitpakt. Heuver plaatst daar zijn vraagtekens bij. ‘De druk nam natuurlijk alleen maar toe. Sloop, ontruiming, inrichten van tijdelijke huisvesting, ontkoppeling en aansluiten van technische installaties… Neem alleen al de afdeling Röntgen. Die heeft ruim 3,5 jaar last gehad van de verbouwingen. Lawaai, stof, plafond eruit, muurtje weg. Dat geeft een hoop onrust. En niet alles is ook echt te voor­ spellen. Het faseringsplan hebben we bijvoorbeeld tussentijds moeten aanpassen. De aanpak van het beddenhuis was in twee keer gepland. Dat bleek niet te kunnen gezien de technische infrastructuur. Bedenk maar eens een oplossing voor meer dan 400 bedden. Kortom: dik vier jaar heeft het bouw­proces met alles wat daar bij hoort zich door de ziekenhuis­organisatie heen gerold.’ Heuver heeft het nooit echt becijferd, maar vraagt zich af of het sommetje van het ministerie destijds wel klopte. ‘Een aantal extra kosten zijn gemakkelijk inzichtelijk te maken. Dat geldt voor alle harde zaken als tijdelijke voorzieningen, bouw, verhuizingen en noem maar op. Sommige kosten zijn moeilijker te bepalen. Wat hebben we allemaal wel niet moeten inleveren aan werkplezier, aan managementinspanning, misschien ook wel aan kwaliteit. Kapitaliseer die kosten eens. Ik durf te stellen dat je dan wel eens tot de ontdekking kan komen dat volledige nieuwbouw een veel betere oplossing zou zijn geweest.’

Bestuurlijke balans De hele operatie is binnen de tijd en binnen het budget gebleven. Daar is Heuver dan ook terecht trots op. Dat was nooit gelukt als dat niet bestuurlijk goed was geborgd. Heuver: ‘Gezien de enorme impact was het belangrijk het bestuur uit te breiden en de veranderportefeuille duidelijk te adresseren. Het gaat om een meerdimensionale visieontwikkeling. Je hebt een heldere visie nodig op het organisatieconcept, het ICT-concept en het bouwconcept. Bovendien moet je een idee hebben over hoe je de uitvoering gestalte wilt geven. De aandacht voor de verandering en de aandacht voor het staande bedrijf moeten op bestuurlijk niveau goed verankerd zijn. Het veranderproces en going concern hebben immers een voortdurende wissel­ werking met elkaar. Op bestuurlijk niveau moet je de balans bewaken. Daar zijn we heel goed in geslaagd, vind ik. Elke grote, complexe verandering vraagt om gerichte bestuurlijke energie. Die mag niet wegebben.’ Valt er in de organisatie van het bouwproces in dat opzicht ook niet veel te winnen? ‘Wij zijn destijds gestart met een klassieke bouworganisatie’, vertelt Heuver. ‘Voordeel is dat je de beste partijen bij elkaar kunt zetten. Dat brengt echter wel met zich mee dat de integratie van de betrokken specialisten als architect, ingenieur en constructeur bij ons vandaan moest komen. Dat geeft extra druk. Achteraf denk ik weleens: misschien dat een geïntegreerde contractvorm in combinatie met nieuwbouw een betere aanpak was geweest. Zet wel een dikke streep onder misschien.’

14

DEERNS iD

RONDE TAFEL

Andere tijden

15

Politiek, ambtenaren, bedrijfsleven en media, De Groene Zaak is niet onopgemerkt van start gegaan. Uit alle hoeken is er belangstelling voor de nieuwe werkgevers­ vereniging voor duurzaam ondernemen. Founding partners Jan Karel Mak (Deerns), Matthijs Bierman (Triodos) en Marga Hoek (De Groene Zaak) spreken ­uitgebreid over hun duurzaamheidsambities. Alles duurzaam Jan Karel Mak — ‘Duurzaam is een extreem

‘Inmiddels zijn we ook bezig onze eigen bedrijfsvoering te verduurzamen. Van ov-kaarten tot duurzame energie-inkoop. Steeds vaker wordt overigens ook bij aanbestedingen gevraagd hoe duurzaam de bedrijfsvoering is. Een extra reden om hier aandacht aan te besteden.’

er gaat jaarlijks een enorme bouwsom over onze bureaus en hebben dus een grote hefboom. Wij schrijven in onze bestekken allerlei duurzame zaken voor. En we geven ook steeds vaker aan hoe er later gedemon­ teerd en mogelijk hergebruikt kan worden. We zitten natuurlijk met architecten aan tafel tijdens de ontwerpfase; de technische complexiteit van gebouwen is zo toegeno­ men dat we alleen succes hebben als we samen optrekken. Gelukkig werken we niet alleen in marktsegmenten waar alles draait om prijs; geregeld is er ruimte is voor duurzame oplossingen. Die vragen soms een wat hogere investering, maar die kunnen we goed rechtvaardigen met totale levensduurkosten die vaak lager uitvallen.’

‘We hebben als ingenieursbureau een voorloperfunctie. We kunnen veel energie­ besparingen boeken voor opdrachtgevers;

Matthijs Bierman — ‘Wij willen als bank graag een sleutelrol bij de verduurzaming van onze economie spelen. Groen is de norm.

veel gebruikt begrip. Daardoor gaan achter dat woord allerlei verschillende betekenissen schuil. Mijn omschrijving: een zodanige manier van leven en werken dat de aarde ook in de toekomst een ontwikkelde samen­leving kan dragen. Bij Deerns zijn we al erg lang met duurzame oplossingen bezig, energiebespa­ ring is voor ons al decennia lang een doel.’

Als bank hebben we een spilfunctie, we mogen dus niet ontbreken in dit initiatief. Als kredietverlener stellen we al strenge duurzaamheidseisen aan onze klanten, maar dat geldt maar voor een klein deel van het bedrijfsleven.’ ‘De kerngedachte bij De Groene Zaak is voor mij dat we de overheid zien als partner, een partner die we goed willen bedienen. VNO-NCW vertegenwoordigt de grootste gemene deler. Onze standpunten gaan een stuk verder, zeker als het gaat om onze speerpunten: grondstoffengebruik, aanbe­ stedingen, energie en regelgeving. Wij willen dat bedrijven die duurzaam ondernemen niet in een nadelige concurrentiepositie terechtkomen.’

16

DEERNS iD

Veranderingen

Matthijs Bierman

Marga Hoek

Directeur Triodos Bank

Directeur De Groene Zaak

In 1996 ging hij aan de slag als account manager

Marga Hoek heeft brede directie-ervaring in zowel

Matthijs Bierman — ‘Belangrijk is het om

bij Triodos Bank Nederland. Sinds 2003 is hij de

de publieke als private sector. Eerder was zij onder

duurzaam gedrag te belonen. Dat doet de overheid soms goed. Denk hierbij eens aan de veranderende regeling voor leaseauto’s. Juist de energiezuinige auto’s krijgen een veel gunstigere bijtelling. Dit heeft fantastisch gewerkt. Dit is bovendien een budgetneutrale regeling die niet ten koste gaat van de belastingbetaler.’

algemeen directeur van de bank. Hij studeerde

meer directeur Innovatie, MVO & Marketing bij BAM

bedrijfskunde en rechten in Groningen. Hij startte

Woningbouw en directeur van het projectmanage­

zijn loopbaan in de consultancy om daarna over

mentbureau van de gemeente Haarlemmermeer.

stappen naar ontwikkelingswerk.

Privé goed bezig?

Privé goed bezig?

Lachend: ‘Nee, ik ben nog zeker niet 100% duurzaam

‘Ik probeer het dagelijks. Ik laat de auto staan als ik

bezig. Ik heb een broer in Singapore en daar vlieg

mijn kinderen naar school moet brengen en pak de

ik toch naar toe. Ik compenseer wel de CO2 uitstoot,

fiets. Belangrijk vind ik ook wat we met de school

Jan Karel Mak — ‘Het is misschien

maar dat volstaat natuurlijk niet. En ook in mijn ­kelder

­hebben bereikt. Zij hebben nu tal van zonnepanelen

wat abstract, maar ik wil graag dat bij de overheid, dus ook de lagere overheden, het besef doordringt dat consequente bestuurlijke keuzes nodig zijn als het gaat om duurzaamheid. Als we bijvoorbeeld willen dat monumenten duurzaam worden en dus weinig energie verbruiken, moet je als overheid met verstand kijken naar de toepassing van de Monumentenwet. Monumenten zijn enorme energieverbruikers en blijven per definitie nog een tijdje staan. Dan moet je dus een keuze maken en ­aanpassingen mogelijk maken die het gebouw geen geweld aandoen, ook al past dat formeel niet in de regels van die wet.’

zullen echt nog wel wat ouderwetse gloeilampen

op het dak en leveren regelmatig energie terug aan

­hangen. Maar ik probeer m’n leven zo duurzaam en

de buurt. Ik denk dat alle leiders van DGZ-bedrijven

energiezuinig mogelijk te leiden.’

niet alleen ­bedrijfsmatig duurzaam denken, dat doe

Marga Hoek — ‘Het is mooi om te zien dat koplopers op het gebied van duur­ zaamheid zich verenigen. En alle takken van sport zijn aanwezig. We merken nu al dat politiek en overheid ons serieus nemen. Ambtenaren hebben al aangegeven dat ze blij zijn dat nu uit het bedrijfsleven dit initiatief komt, ze hebben nu eindelijk een serieuze g ­ esprekspartner.

je niet alleen als manager, ook als mens.’

‘Het is mooi

om te zien dat koplopers op het gebied van duurzaamheid zich verenigen’ Marga Hoek

Jan Karel Mak Algemeen directeur Deerns Hij studeerde milieuhygiëne aan de Landbouw­­­hoge­school Wageningen en is sinds 2000 algemeen

‘Een van onze speerpunten, zoals Matthijs al aangaf, zijn de aanbestedingen. Als ik nu hoor dat een Duits afvalverwerkingsbedrijf de aanbesteding wint van een gemeente in het Oosten van het land, waarbij het bedrijf op 150 kilometer afstand ligt van de gemeente. Terwijl een afvalverwerker die iets duurder is op een paar kilometer van de gemeentegrens is gevestigd. De milieukosten worden hier dus helemaal niet meegenomen. Het gaat dus alleen om prijs. Dat soort zaken moet veranderen.’

­directeur van Deerns. Daarvoor werkte hij in diverse managementfuncties bij toonaangevende ingenieurs­ bureaus en als managementconsultant.

Privé goed bezig? Bescheiden: ‘Enigszins. Ik probeer zo zuinig mogelijk te rijden. Denk goed na wanneer ik in een vliegtuig stap. En thuis kan ik maar moeilijk iets weggooien, ik laat het liever repareren, al kan dat vaak nog niet. We eten weinig vlees. En ik ben bezig om het energieverbruik in huis omlaag te krijgen.’

Andere tijden

Alle bedrijven

Milieukosten

Matthijs Bierman — ‘In principe kunnen

Jan Karel Mak — ‘We gaan duidelijke

alle bedrijven lid worden. Maar het is geen vrijblijvend lidmaatschap. We verwachten een actieve rol van de bestuurders, je moet aan kunnen tonen dat je aan verduurzaming doet. En dan gaat het niet alleen over de braafste jongetjes van de klas, ook als je nog maar net bezig bent, mag je lid worden.’

actie­punten formuleren, maar realiseren ons wel dat veel dossiers ingewikkeld zijn. Zoals het terugleveren van opgewekte energie aan het elektriciteitsnet tegen een garantieprijs. Dat ligt voor de hand, maar we kennen de weerstanden: flinke kosten. Dus we moeten voorkomen dat we blijven steken in goedkope slogans.’

Jan Karel Mak — ‘Verduurzaming moet echt wat voorstellen bij een lidorganisatie. Als wij bijvoorbeeld in ons wagenpark besluiten benzineslurpers toe te laten, dan zal De Groene Zaak ons daarop terecht­ wijzen.’

Het is geen ­vrijblijvend ­lidmaatschap. We verwachten een actieve rol van de ­bestuurders’ Mathijs Bierman

Matthijs Bierman — ‘We gaan natuurlijk

17

‘Via De Groene Zaak kunnen we meer ­bereiken bij de overheid dan als ­individueel ­bedrijf’ Jan Karel Mak

proberen het nieuwe regeerakkoord zoveel mogelijk te verduurzamen. Nederland wil in 2050 100% werken met duurzame energie. Dan moet je daar nu voor kiezen, en bepalen op welke manier je daar komt. Via subsidies of juist via fiscale maatregelen.’ ‘Belangrijk vind ik ook dat we milieukosten gaan verwerken in producten en diensten. Dan zal blijken dat het prijsverschil tussen een duurzaam gekweekte wortel weinig zal verschillen van andere wortels. En dan kunnen mensen beter een keuze maken.’

Marga Hoek — ‘We merken nu al dat zelfs ministers in ons zijn geïnteresseerd. Het zijn natuurlijk niet de minste bedrijven die zich hebben verzameld in De Groene Zaak. Ook krijgen we concrete vragen over verduur­ zaming. Nu gaan we snel de organisatie opbouwen om te voldoen aan alle vragen.’

Einddoel Jan Karel Mak — ‘De Groene Zaak is een middel, geen doel op zich. Een middel om een duurzame economie dichterbij te brengen. Ik hoop nog mee te maken dat we ons doel hebben bereikt. Eén ding is zeker: via De Groene Zaak kunnen we meer bereiken bij de overheid dan als individueel bedrijf. Dat merken we nu al.’

Vergroeners in De Groene Zaak TNT, Eneco, Albron en Van Gansewinkel. Zo maar een greep uit de founding partners van De Groene Zaak. De nieuwe brancheoverstijgende belangenorganisatie wil de verduurzaming van de Nederlandse economie versnellen. Belangrijke gespreks­ partner is de overheid, juist de overheid kan via nieuwe wet- en regelgeving een belangrijke bijdrage leveren. Lid worden? Dat kan. Vanzelfsprekend wordt wel getoetst of een bedrijf duurzaam opereert of juist bezig is om het bedrijf te verduurzamen. Belangrijk fundament zijn de zes business principles die elke deelnemer moet onderschrijven en nastreven. 1. Neem een duurzaam verdienmodel als uitgangspunt. 2. Verminder afval en verspilling.
 3. Neem ketenverantwoordelijkheid. 4. Zet in op maximale energiereductie en gebruik duurzame energie.
 5. Zet je in voor nieuwe, duurzame financieringsmodellen.
 6. Bouw aan duurzaam leiderschap.
 Kijk voor meer informatie op www.degroenezaak.nl

18

DEERNS iD

TEGENDRAADS

De crisis kent ook zijn zegeningen. Beleidsmakers en stedenbouwkundigen ­moeten hun traditionele manier van ontwikkelen loslaten. Een manier waarbij elk postzegeltje grond een functie krijgt. Immers, geplande ontwikkelingen ­sudderen of staan on hold in afwachting van betere tijden. Daardoor verschuift de ontwikkelhorizon. De vraag is dan ook of het wel zin heeft om plannen te ­maken waarbij het stedenbouwkundig ontwerp in al zijn facetten is uitgewerkt en braaf het programma faciliteert. Jeroen de Willigen van het multidisciplinaire ontwerpbureau De Zwarte Hond, vindt van niet. Het vak van stedenbouw­ kundige zal veranderen, is zijn stellige overtuiging.

‘Stedenbouw moet iets van waarde toevoegen aan de ­samenleving,’ vindt De Willigen. ‘De klassieke opvatting over stedenbouw is dat stedenbouw de structuur levert waarin een programma kan worden ingepast. De stedenbouwkundige structuur geeft dat programma een identiteit en een vorm. De laatste 20 jaar, in de tijden van hoogconjunctuur, werden echter alleen nog eindbeelden geschetst waarin alles was vastgelegd. Door het hoge realisatietempo en de overzichtelijke tijdshorizon, was het stedenbouwkundig plan niet meer dan de ruimtelijke vertaling van publiek-private onderhandelingsresultaten. Elke vierkante meter is dan in een plan vastgelegd. Zones, stroken, verbindingen… alles heeft een functie, is in feite gestigmatiseerd. Het plan schetst een eindbeeld. De crisis confronteert ons nu met iets waarmee we lange tijd niet te maken hebben gehad. Het realisatietempo is drastisch veranderd. De horizon van enkele jaren ligt nu veel verder en is soms zelfs niet vastomlijnd. Dat vraagt dus om plannen die flexibiliteit in zich hebben om verschillende functies te kunnen faciliteren omdat je simpelweg niet weet wat we in de toekomst nodig hebben.’

beeld de herinrichting van oude bedrijventerreinen die aan het einde van hun levenscyclus zijn. De inrichting is zo strak op die functie gericht dat je er eigenlijk beter gewoon met een bulldozer overheen kunt om helemaal opnieuw te beginnen. De functie is een brandmerk geworden waardoor er geen enkele ruimte meer is voor een andersoortige ontwikkeling en dat terwijl de vraag voortdurend verandert. Bovendien leggen we al die beslissingen over functies ook nog eens vast in bestemmingsplannen waarmee de manoeuvreerruimte de komende dertig jaar al helemaal beperkt is. Ook op het kleinste schaalniveau van een gebouw is dat aan de hand. Architecten zijn doorgaans gericht op het auteursschap van een gebouw, het design is belangrijk. Minstens zo belangrijk is de flexibiliteit. Kan een gebouw meeveren met de tijd? Het Fortis-gebouw aan het Damrak moet misschien gesloopt worden. Stel nu dat het zo was ontworpen en gebouwd dat het in de toekomst ook geschikt was geweest om te wonen? Of om kleinschalige zorg in te verlenen? Vraag is dus hoe je iets ontwikkelt dat in den beginne al kwaliteit in zich heeft en tegelijkertijd voldoende ruimte laat.’

Functies werken als stigma’s

Grondexploitatie op de schop

Die vorm van flexibiliteit vraagt nogal wat van alle partijen die zich bezig houden met ontwikkelen. ‘Je ziet wat er gebeurt als je het functionele denken zo dominant laat zijn. Neem bijvoor­

Dat dat geen gemakkelijke opdracht is, daar is De Willigen zich zeer van bewust. ‘Opdrachtgevers gaan iets anders vragen: het faciliteren van flexibiliteit met een goede benutting

Andere tijden

19

Jeroen de Willigen De Zwarte Hond Jeroen de Willigen (1968) is stedenbouwkundige. In 2004 werd hij partner en directielid van De Zwarte Hond. De Willigen is gastdocent aan de Academie van Bouwkunst Groningen en studeerde Bouwkunde aan de TU Delft. Bij De Zwarte Hond werken ongeveer 80 mensen verspreid over de vestigingen in Groningen en Rotterdam. De Zwarte Hond is een multidisciplinair ontwerpbureau met ervaring in een breed werkveld. Architecten, stedenbouwkundigen, landschaps­ architecten en interieurarchitecten werken in teams aan de opgaven.

‘Wij worden ontwerpers van mogelijkheden’

20

DEERNS iD

De Blauwestad (provincie Groningen): een ruimtelijke ingreep die ­kwaliteit heeft toegevoegd aan het gebied waardoor de leefbaarheid is toegenomen.

van de ruimtelijke kwaliteiten. In de toekomst zullen bij die vraag van meet af aan meer partijen betrokken zijn. Want het vraagt om een aanpak waarbij alle partijen in een vroeg stadium rond de tafel zitten. Flexibiliteit kan niet zonder de actieve inzet van alle betrokken disciplines. Tegelijkertijd moeten we het klassieke ontwikkelparadigma loslaten waarbij de grondexploitatie een belangrijke rol speelt. Ontwikkelaars nemen grondposities in vanuit de verwachting dat zij waarde aan die grond kunnen toevoegen en daaraan vervolgens verdienen. Dat is hun verdienmodel. Een verdienmodel dat dus gekoppeld is aan het hebben van grondposities met een bepaalde functie. Eigenlijk zouden ze hun geld moeten verdienen met het bieden van service. Het inzetten van hun kennis en kunde op het gebied van ontwikkeling. In Almere gebeurt dat bijvoorbeeld in het klein bij het particulier ­opdrachtgeverschap. Particulieren ontwikkelen zelf. Ze weten zeker dat hun woning wordt verkocht, want ze zijn zelf de koper. Ze huren zelf de kwaliteiten in die nodig zijn om hun woning te realiseren.’

Ontwerpers van mogelijkheden Veel van de opvattingen van De Willigen zijn het gevolg van reflectie op zijn eigen werk. Zo is voor hem de Blauwestad nog steeds een mooi voorbeeld van hoe een ruimtelijke ingreep meer kwaliteit aan een gebied heeft toegevoegd waardoor de leefbaarheid is toegenomen. ‘Idee was om een deel van Oost-Groningen onder water te zetten waardoor een groot meer zou ontstaan. Het karakteristieke Groninger platteland kreeg daardoor een ander aanzien. Recent zijn we nog eens langs het meer gereden om te zien wat die ingreep spontaan, dus niet gepland, maar wel verwacht, heeft opgeleverd. Er is een manage gekomen, een loonwerkerbedrijf is omgetoverd tot een onderhoudsbedrijf, er is horeca, een fietsenmaker is weer levensvatbaar door fietsenverhuur, op een mooie zomer­ dag is het er gewoon druk… Die nieuwe kwaliteit werkt als een magneet. Mensen verbinden zich met die nieuwe omgeving waardoor er weer iets moois voor die mensen ontstaat. Ons vak is geen design meer. Wij worden ontwerpers van mogelijkheden.’

Andere tijden COLUMN

Andere tijden Dat is weliswaar het motto van dit nummer, maar er verandert eigenlijk maar heel weinig. Om de haverklap melden kranten en congresbrochures wat er twintig jaar geleden ook al in stond: ‘Innovatieplatform is een mislukking’ (akkoord: 20 jaar geleden was het: ‘industriepolitiek’); ‘Cradle to cradle is oplossing duurzaamheidsvraagstuk!’ (indertijd: ‘Sluiten van energie- en stofkringlopen’).

Jan Karel Mak Algemeen directeur Deerns

‘…maar er verandert eigenlijk maar heel weinig’

Nederland is een goed land: pensioenstelsel degelijker dan het Engelse, minderhedenprobleem kleiner dan het Duitse, burgerlijke vrijheden ruimer dan de Franse, restaurants niet minder dan de Belgische. Maar niet álles is mooi. Karel van het Reve schreef al: ‘Je kunt al vijftig jaar lang geen deur opentrekken en geen radio aanzetten of iemand zegt dat wij in een haastige tijd leven’. Waarom worden dingen die beter moeten steeds maar niet verbeterd? Het is, denk ik met hoogleraar arbeidseconomie Henriëtte Maassen van den Brink, ‘de eindeloze, op consensus gerichte overlegcultuur, waarbij iedereen wordt betrokken maar niemand echt verantwoordelijk is’. Daaraan is nog niks veranderd. Het Innovatieplatform bereikte niets omdat onze bestuurscultuur verbiedt dat iemand eens zegt ‘deze notitie, dit idee is modieuze flauwekul waar we niet aan meedoen’, of ‘lobby B en C hebben ook zo hun merites, maar we kiezen voor prioriteit A, want we moeten kiezen.’ Wie invloed heeft poneert zoiets niet op straffe van melaatsverklaring en verlies van die invloed. Wat dat gezonken innovatieplatform betreft: ‘tachtig procent van de Nederlandse bedrijven viel onder de sleutelgebieden van het platform’. Deerns innoveert veel in energiebesparing, we groeien jaar in jaar uit, we internationaliseren, enzovoorts. Maar het circus van FES-gelden, Vernieuwings­ impulsen, Pieken in de Delta, Agentschap NL, daaraan besteden we geen tijd. Het is al moeilijk genoeg om bínnen onze onderneming de innovatie een beetje te sturen. In plaats van nota’s en stuurgroepen heeft dit land duidelijke politieke keuzen nodig: bijvoorbeeld de keus om een alom als belangrijk aanvaard thema als een duurzame economie krachtig prioriteit te geven boven twintig andere. Maar nee. Hebben we maar transparantie, governance, gedragscodes, benchmarking en een Autoriteit, dan kunnen we elke keuze, elk besluit legitiem uitstellen. Er zijn landen die dat soort keuzen wél maken en daarmee veel succes boeken. Econoom en oud-ondernemer Arie van der Zwan haalt de windenergie in Denemarken en de zonne-energie in Duitsland aan en zegt: ‘Daar heeft de politiek zijn gewicht in de schaal gegooid en een keuze gemaakt. Met succes. Nederland poldert en kiest niet.’ Wat betekent dat voor Deerns? Hier in Nederland doen we ons best voor De Groene Zaak. Maar om technisch voor­­op te blijven lopen, zorgen we voor vestigingen en mensen buiten Nederland, die prikkels geven uit markten waar het sneller gaat met dat duurzaamheidsbeleid dan hier – en waar de tijden dus wel degelijk veranderen.

21 21

22

DEERNS iD

REPORTAGE

Monumentale schoorsteen krijgt nieuwe functie

Andere tijden

23

Een nieuwe energiebesparende functie voor de monumentale ­schoorsteen op de campus van de TU/e illustreert de duurzaamheids­ ambities van de universiteit.

Hoe komen de beste ideeën tot stand? Het begint met durf. De durf om buiten de gangbare oplossingen te denken. Deerns-ingenieur Ivo van Kessel kijkt voor DEERNS iD terug op de verrassende oplossing voor de koeling van gebouw CERES op het complex van de TU Eindhoven (TU/e). Het monumentale gebouw verloor (zie pagina 25) een aantal jaren geleden zijn functie. Inmiddels zijn de plannen voor een nieuwe functie van het ketelhuis in een vergevorderd stadium. In het complex komen een tweetal collegezalen en kantoorruimtes. Deerns is nauw betrokken bij het ontwerp als adviseur voor de E- en W-installaties.

Overschot warm water Uitgangspunt voor Deerns was dat het systeem van warmte-koude opslag van de TU/e moest worden gebruikt. Dit systeem bestaat uit watervoerende lagen op 80 meter diepte in de grond. Uit de warme bron wordt in de winter water opgepompt om de gebouwen te verwarmen. Het water koelt daardoor af tot zo’n 6 °C, gaat vervolgens naar de koude bron, en wordt in de zomer gebruikt om een gebouw te koelen. Daardoor warmt het water op tot circa 20 °C, waarna het teruggaat naar de warme bron. Van Kessel: ‘Het probleem is dat er een overschot aan warm water in de grond zit,

DEERNS iD

24

extra koude laden - winter

vrije koeling - voor- en najaar

buitentemperatuur < 5

koud water

warmte afvoeren - zomer

buitentemperatuur 12 - 15

buitentemperatuur > 15

warm water koude lucht warme lucht schoorsteen

warmtewisselaar

luchttoevoer

<5

45

12-15

35

16

warmtepomp

14

6

14

6

15-30

12

wp

20

16

warmtewisselaar warmtewisselaar

20

ww ww

15

7

15

35

55

20 wp

55 ww

ww

7

In de wintermaanden gaat het water uit de bodem door een warmtewisselaar de ­schoorsteen in. Dit water van 15 °C verwarmt de schoorsteen, waardoor thermische trek ontstaat en onderin buitenlucht wordt aangezogen.

omdat de gebouwen op de campus meer koeling nodig hebben dan verwarming. We moesten een koelinstallatie bedenken die zo min mogelijk koude aan de bodem onttrekt. Maar een koelinstallatie op het platte dak was natuurlijk geen aantrekkelijke oplossing. Toen zijn we op het idee gekomen de koelinstallatie te integreren in de schoorsteen.’

temperatuur van 10 tot 15 °C. Het verschil is dat het water dat door de warmtewisselaar stroomt, dan afkomstig is uit de koelplafonds van de te bouwen kantoren in het ketelhuis. Dat water van zo’n 20 °C is in de warmtewisselaar af te koelen tot 16 °C en kan vervolgens weer voor koeling ­worden gebruikt.

Unieke oplossing

Aanvullend onderzoek

Van Kessel vervolgt: ‘Ik had er nog nooit van gehoord of gezien. Voor zover ik weet is het ook nog nergens in Neder­ land toegepast. Verder heb ik ook niet veel verstand van schoorstenen behalve dat ze bedoeld zijn voor het afvoeren van rookgassen en dat er thermische trek ontstaat al naar gelang de schoorsteenhoogte. En die thermische trek kon ik gebruiken om relatief warm water af te koelen voor zowel gebouwkoeling (vrije koeling) als KWO-koeling (koude laden) en voor het afvoeren van warmte in de zomer afkomstig van de warmtepomp, als deze in koelbedrijf staat.’

Thijs Meulen, beleidsmedewerker energiemanagement en gebouwautomatisering van de universiteit, is erg te spreken over de Deerns-oplossing. ‘Dit kan een positieve bijdrage geven. Het kan zelfs zo zijn dat het gebouw meer energie opwerkt dan het nodig heeft.’ Hij ziet een goede kans dat de inventieve oplossing ook daadwerkelijk wordt gerealiseerd: ‘Deerns gaat nu onderzoeken of er voldoende gegarandeerde trek is in de schoorsteen. Het past echt bij ons. Wij doen zoveel aan duurzaamheid in onderzoek, maar op het terrein doen we er maar weinig aan. Nu kun je het echt laten zien.’

Werking

Duurzame inzending voor De Vernufteling

In de wintermaanden gaat het water dus uit de bodem door een warmtewisselaar de schoorsteen in. Dit water van 15 °C verwarmt de schoorsteen, waardoor thermische trek ontstaat en onderin buitenlucht wordt aangezogen. Deze koude lucht stroomt langs de warmtewisselaar en koelt het water af, het afgekoelde water wordt terug de grond in gebracht. Ook in het voor- en najaar maakt de schoorsteen gebruik van de koele buitenlucht, al heeft die dan al een

Deerns wil graag met de TU/e het voorstel voor de ­schoorsteen verder uitwerken. Deerns heeft bovendien het voorstel ingediend voor De Vernufteling, de prijsvraag voor advies- en ingenieursbureaus. Het project haalde de beste acht en kreeg als enige een eervolle vermelding omdat ‘het een mooi voorbeeld is van hergebruik van cultureel erfgoed’. De oplossing illustreert dat duurzaamheid, innovatie en uitstraling hand in hand gaan op de TU/e Campus.

Andere tijden

25

Geschiedenis CERES CERES is de afkorting van Centraal Energie en Regelstation. Sinds 1959 voorzag CERES de campus van heet water voor de verwarming. Het hete water werd naar de gebouwen gepompt waar het via warmtewisselaars de energie afstond aan het centrale verwarmingsysteem. In de uitgebreidste uitvoering stonden er drie heetwater-waterpijpketels met onderdrukregeling, en twee heetwater-waterpijpketels met overdruk­­ regeling. De drie onderdrukketels waren aangesloten op de stenen schoorsteen; de twee overdrukketels hadden ieder een eigen stalen schoorsteen. Wanneer de aardgasleverantie uit zou vallen, konden de ketels op olie gestookt worden. Vroeger was er een ploeg van zestien machinisten actief in continudienst om het ketelhuis in bedrijf te houden. De laatste tien jaren is CERES geautomatiseerd en geschiedt de bewaking via een gebouwenbeheersysteem. Er is gekozen om de verwarming van de campus te decentraliseren en alle gebouwen of clusters van gebouwen hebben eigen centrale verwarmingsketels gekregen.

Schoorsteen De schoorsteen van de TU/e is gebouwd als rookgasafvoer van het centraal ketelhuis in 1958. De hoogte van de schoorsteen is 70 meter en aan de voet heeft deze een diameter van 5,3 meter. Via drie ondergrondse rookkanalen is de schoorsteen verbonden met de ketels die tot 2005 dienst deden als centrale heetwatervoorziening. De uitgemetselde kop maakt deze schoorsteen bijzonder, in Nederland zijn nog slechts twee schoorstenen met deze architectuur. Dat is een van de redenen dat de TU/e de schoorsteen wil behouden.

26

DEERNS iD

BUITENSTAANDER

In 1995 werd hij verliefd op het internet. Dat gevoel is eigenlijk nooit verdwenen bij internetmarketeer Stephan Fellinger. ‘Het was misschien wel dezelfde opwinding die emigranten hadden toen ze met de Holland Amerika Lijn vertrokken naar Amerika. Het gevoel van onbegrensde mogelijkheden.’

Wat betekent internet voor jou? ‘Het is in elk geval geen commercieel wondermiddel. Het is een prachtig middel om met elkaar te communiceren. Om informatie met elkaar te delen. Dat moet je als bedrijf faciliteren. Voor veel partijen is het eng. Een minister twittert nu rechtstreeks met zijn publiek, dat ging vroeger langs vier persvoorlichters.’

Aandacht is het kernbegrip? ‘Het is de aandachtsparadox: we willen steeds meer aandacht en krijgen steeds minder. In onze maatschappij gaat de aandacht per persoon omlaag. Je moet je aandacht immers verdelen over steeds meer mensen en zaken. Echte aandacht is de brandstof van elke relatie. Ten tijde van de IJslandse vulkaanuitbarsting waren de sites van KLM en andere maatschappijen overbelast. KLM twitterde met klanten en communiceerde via Facebook. Air France deed niks. Wie kies je dan de volgende keer?’

Maar face to face contact blijft superieur? ‘Fysiek contact zegt nog niets over de kwaliteit van dat contact. Als een zoon tijdens een bezoek aan het verzorgings­ huis voortdurend op zijn horloge kijkt, of een kleinkind praat een paar keer per week vrijuit via Skype met zijn oma. Dan is de kwaliteit van het tweede contact toch beter. Het zijn mensen die de kwaliteit van contact bepalen, niet het middel.’

Waarom die zendingsdrang? ‘Ik heb die Hollandse combinatie van dominee en koopman in me. Hoe meer weerstand ik ondervind, hoe leuker ik het vind. Niks is leuker dan bijvoorbeeld krantenmensen uitleggen wat er nu en straks allemaal mogelijk is met internet en ze mee te krijgen in mijn verhaal.’

Gaat online marketing offline ­overvleugelen? ‘Dat is het interessante, Google is nu al de grootste mediapartij, bijna drie keer zo groot als de STER. Maar het medialandschap is niet meer zo zichtbaar als vroeger. Ik vergelijk het met een ijsberg, slechts het bovenste puntje is zichtbaar. Als je niet tot de doelgroep behoort voor een bepaalde boodschap, dan gaat het volledig aan je voorbij.’

Wat moeten bedrijven, zoals Deerns, doen in dit tijdperk? ‘Het draait allereerst om goede dienstverlening en producten. Misschien nog wel meer dan ooit. En om keuzes maken. Bedrijven die niet kiezen, gaan onderuit. Mensen willen geen ‘gemiddelde producten’ meer zoals vroeger een Opel Kadett, we willen producten en diensten die het onderscheid maken. Nieuwkomers zetten telkens branches op de kop. Iedereen zei dat easyJet geen geld kon verdienen. Dat kon dus wel, ze gebruiken alleen een totaal ander businessmodel. En dat gebeurt overal, in de automobielindustrie, bij banken en verzekeraars en bij uitgeverijen.’

En de connectie met internet? ‘Internet legt volgens mij bloot of je wilt veranderen. Bedrijven vragen aan mij: heb je een oplossing voor ons, Stephan? Maar daarvoor moeten ze wel willen veranderen en vaak willen ze dat helemaal niet, daarom mislukken er ook zoveel internetprojecten.’

Andere tijden Stephan Fellinger Marketeer Stephan Fellinger werd in 2006 gekozen tot Online Mediaman van het jaar. En behoort volgens het Tijdschrift voor Marketing al jaren tot de top 40 beste marketeers van Nederland. In 2010 werd hij gekozen bij de beste 20 marketingadviseurs van Nederland. Hij heeft sinds 1990 ervaring met interactieve media en is vanaf 1995 expert op het gebied van internet marketing. Sinds 2001 is hij internet-ondernemer. Hij adviseert organisaties over het veranderende medialandschap. Naast zijn advieswerk is hij directeur en oprichter van Blogo Media, Nederlands eerste webloguitgeverij. Verder is hij bestuursvoorzitter van Stichting SpinAwards, dé prijzen in Nederland voor creativiteit en effectiviteit in interactieve communicatie.

Wat zijn ‘believers’?

Wie winnen in de online samenleving?

‘In de klassieke marketing en reclame gaat het om betaalde aandacht. Op internet gaat het om ‘gekregen aandacht’. Dat is zoveel krachtiger. Om dat te bereiken moet je als bedrijf eerst ‘believers’ identificeren. Dat kunnen eigen medewerkers zijn. Mensen die geloven in wat ze doen en geloven in je bedrijf. Dat kunnen natuurlijk ook je klanten zijn. Toyota heeft zo’n grote fanbase, die mensen doen er alles voor, om overal het verhaal te vertellen hoe goed Toyota ondanks alles is. Vooral in tijden als het merk onder druk staat, zoals recent met de remproblemen in een bepaald model. Toyota bestaat bij de gratie van haar believers, zij slepen het merk door de zware tijden.’

‘Ik zie het overal gebeuren, op elk niveau. Nike creëert een online platform waar hardlopers praten over Nike schoenen. Lang niet altijd positief, maar dat is wel waar het om gaat. Zo’n bedrijf durft zich kwetsbaar op te stellen. Maar ook, Socialijs.com, de ijscoman die twittert waar hij over een half uur staat.’

Hoe moet je als bedrijf eigen believers inzetten? ‘Je moet de believers in je organisatie belangrijk maken. Geef ze persoonlijke aandacht. Maak ze belangrijk door ze eerder te informeren of door ze bepaalde producten of diensten eerder te laten ervaren. Geef ze middelen in handen, zodat ze anderen kunnen vertellen hoe prachtig ze je producten en diensten vinden. Het ouderwetse mond tot mond is zo belangrijk op internet. Niet voor niks hebben we de afgelopen jaren ook op die manier gehoord over diensten als Marktplaats, Google of You Tube. Simpelweg omdat mensen dat ‘ouderwets’ aan elkaar hebben doorverteld. Niet omdat ze een tv-reclame van Google hadden gezien. Internet is bij uitstek geschikt voor mond tot mond, maar dan moet je wel goede producten en diensten leveren, daar begint het mee. En durf te experimenteren, met een organisch plan dat je onderweg kan aanpassen.’

Google is hét voorbeeld? ‘Zij durven zich open te stellen. In Google Labs mogen klanten en leveranciers meedenken over Google Maps, zo ontstonden nieuwe toepassingen, waardoor Google Maps een succes werd. Microsoft keek mee en kopieerde en ontwikkelde het verder met alleen hun eigen mensen. Google Maps is nu de norm, dankzij de hulp van die klanten en de leveranciers, niet de variant van Microsoft. Dat maakte het verschil. Internet gaat over geven en delen, niet over nemen.’

En Ebay? ‘Ik vind de reputatiemeting bij Ebay interessant. Bij elke verkoper kun je zien hoe tevreden de klanten zijn, hoe goed bijvoorbeeld de bestelling is afgewikkeld. Daar ga ik altijd op af. Dat is een goed werkend ecosysteem. Maar zoiets kun je ook voorstellen voor de zakelijke markt, dat gaat allemaal zeker komen. Overigens geloof ik in een en-en wereld. Soms doe je zaken met iemand in Singapore een volgende keer met iemand in je eigen straat, dat kan naast elkaar blijven bestaan.’

27

28

DEERNS iD

NIEUWS VAN DEERNS

SOZAWE kan uitkijken naar bijzonder gebouw Eind 2009 startte Deerns, samen met Meyer en Van Schooten Architecten uit Amsterdam, met het ontwerp van het nieuwe kantoor van de dienst Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SOZAWE) van de gemeente Groningen. In het ontwerp is veel aandacht geschonken aan een goed evenwicht tussen gebruikskwaliteit en duurzaamheid. Door gebruik te maken van slimme technieken wordt het gebouw zeer energiezuinig, zonder concessies te doen aan het comfort. De nieuwbouw voor SOZAWE onderscheidt zich door haar duurzame karakter. Dit komt onder andere tot uitdrukking door toepassing van groene balkons, dakterrassen en sedumdaken. Die zorgen voor een ­vriendelijk beeld en een zichtbare duurzame uitstraling van het gebouw. Daarnaast wordt gebruik gemaakt van zonne­collectoren, koude- en warmteopslag en de opvang van regenwater. Ook in het interieur zal veel groen worden toegepast in de vorm van binnentuinen en atria die bijdragen aan een natuurlijk binnenklimaat.

Bron: Meyer & van Schooten

Flexibele werkplekken In het gebouw komen flexibele werkplekken en een klimaatsysteem dat de gebruikers volgt. Zodra er enige tijd geen gebruikers meer in een bepaalde ruimte zijn, schakelt de ventilatie terug en wordt energie bespaard. Wetende dat computers aanzienlijk bijdragen aan de warmtelast (en daarmee dus de koelbehoefte) in kantoren, onderzoekt Deerns in overleg met de gebruikers de mogelijkheden van emissievrije automatisering. De computer heeft in dat geval geen eigen harde schijf, maar alle processen vinden plaats op de server. Die staat in een andere ruimte waar de extra koeling plaatsvindt. Een speciale werkgroep inventariseert welke subsidies mogelijk zijn om duurzame oplossingen toe te passen. Weer een andere groep onderzoekt de mogelijkheid om Holkon-vloeren toe te passen; zo’n vloer bestaat uit twee betonnen lagen, die zestig centimeter uit elkaar liggen. Deze tussenruimte kan gebruikt worden om techniek in de vloer te integreren. Het vernuftige ontwerp moet deze zomer klaar zijn en komt daarna als design & construct tender op de markt.

2011 Het nieuwe kantoor van SOZAWE wordt een uitnodigend en ­transparant gebouw van 17.000 m². Transparante entrees dragen bij aan het laagdrempelig karakter. In het gebouw kunnen mensen terecht met hun vragen over werk, inburgering, zorg en welzijn, inkomen en onderwijs. Er staan twee grote ontmoetings­­ruimten gepland: een plein met de marktplaats voor klanten en bezoekers en een binnentuin voor het personeel. Het gebouw krijgt een frisse, lichte en vriendelijke uitstraling met veel ruimte voor daglicht. De dienst SOZAWE krijgt een prominente plek aan het stationsplein waar in 2011 het definitieve station Europapark geopend wordt. Dit maakt dat het pand zowel met de fiets, de auto als het open­baar vervoer goed bereikbaar is.

Andere tijden

29

Deerns breekt door op Amerikaanse luchthavenmarkt Deerns heeft voor Denver International Airport (DIA), samen met een aantal lokale partners, een raamcontract voor de komende drie jaar verworven. Het gaat hierbij om diverse adviesen ontwerpwerkzaamheden. De werkzaam­ heden hebben betrekking op uitbreidingen, veranderingen en onderhoudswerkzaamheden voor alle voorkomende installaties op de luchthaven. Denver International Airport is een betrekkelijk nieuwe en de op vier na drukste luchthaven van de Verenigde Staten. De luchthaven heeft veel aandacht voor energie en duurzaamheid en wil daarom, maar ook vanwege de ruime ervaring in het ontwerpen van luchthavens, graag met Deerns in zee. Deerns heeft als penvoerder een aandeel van circa 60% van de totale contractwaarde van circa twee miljoen dollar. Dankzij de mondiale airport design expertise is het Deerns team in staat om lokale en internationale kennis te bundelen en de beste design/engineering oplossing voor DIA te bieden.

Enexis, grote netwerkbeheerder van energie, heeft voor de nieuwbouw van haar regiokantoren hoge duur­zaam­heid­sambities. Ze willen het hoogst haalbare BREEAM label ‘outstanding’ realiseren en Cradle to Cradle principes integreren in het ontwerp. Het ontwerp moet leiden tot energieneutrale regiokantoren. Deerns heeft de opdracht verworven voor advies over installaties en duurzaamheid voor de ontwikkeling van de regio­kantoren. Gestart wordt met kantoren in Venlo en Maastricht, waarna het ontwerp op locatiespecifieke afwijkingen na één-op-één vertaald kan worden voor de overige regiokantoren.

Duurzaam beheer Om maximale duurzaamheid te kunnen verwezenlijken wordt het gebouw integraal ontworpen. Deerns begeleidt het prijsvraagontwerp voor de architecten en ziet toe op het realiseren van een gezond, prettig en energie-efficiënt gebouw. Gebruikers en beheerders moeten vervolgens de mogelijkheid hebben om het gebouw ook duurzaam te gebruiken en te beheren. Het is daarom belangrijk dat men zich bewust is van de duurzaamheid van het gebouw en daar (blijvend) op geattendeerd wordt.

Bewust maken Om medewerkers bewust te maken van de eigenschappen van het gebouw wordt het heersende energieverbruik en de CO2-uitstoot middels een energie­ spiegel gevisualiseerd. Meer actief is het toepassen van een Ampelmann­signalering bij het openen van ramen: een waarschuwingslampje licht rood op als het openen van ramen een negatieve invloed heeft op het energiegebruik. Overigens moet het binnenklimaat natuurlijk zo goed zijn, dat de gebruiker niet uit onvrede daarover het raam te pas en te onpas opent.

Start bouw Het project wordt uitgevoerd als een Design, Build en Maintenance project, de planning is om rond de jaarwisseling met de bouw te starten. Deerns moet gedurende het project de haalbaarheid van de duurzame ambities toetsen en toezien op energieneutrale regiokantoren. Na de oplevering is de aannemer verantwoordelijk voor het verrichten van onderhoud gedurende vijftien jaar met een gewaarborgde eindconditie.

30

DEERNS iD

NIEUWS VAN DEERNS

De komende jaren wordt het Stadskantoor aan het Rotterdamse Rodezand herontwikkeld tot een aantrekkelijke en multifunctionele binnenstadslocatie. Het Stadskantoor bestaat uit twee delen: het monumentale, karakteristieke L-vormige Stadstimmerhuis uit de jaren ’50, en een aanbouw uit de jaren ’70 en ’80. De latere aanbouw wordt gesloopt en het monument zal worden herontwikkeld. Begin dit jaar werd het ontwerp van architectenbureau Office for Metropolitan Architecture (OMA) van Rem Koolhaas gekozen. De gemeente Rotterdam heeft grote ambities met het project. De belangrijkste ambities zijn excellente architectuur, de stedenbouwkundige inpassing en duurzaamheid. Dit voorjaar kreeg Deerns de opdracht om, in samenwerking met de architect, een ontwerp te maken dat deze ambities integraal benadert. Het nieuwe Stadskantoor moet het meest duurzame gebouw van Nederland worden.

Hermitage Amsterdam genomineerd Het museum Hermitage Amsterdam, gelegen aan de Amstel, is genomineerd voor de RusPrix Award 2010. Deze awards worden jaarlijks uitgereikt om relaties tussen Nederland en Rusland te stimuleren. Het museum, nauw verbonden aan het gelijknamige museum in St. Petersburg, is genomineerd als belangrijkste culturele project tussen Nederland en Rusland. Deerns ontwierp voor het museum de installaties die er nu voor zorgen dat de wisselende kunstvoorwerpen en schilderijen goed geconserveerd, belicht en bewaard blijven.

Bron: Office for Metropolitan Architecture (OMA)

Deerns en Isala kiezen voor videoconferencing Bron: Alberts & van Huut

Deerns en de bouwdirectie van Isala klinieken in Zwolle kiezen steeds vaker voor video­ conferencing. ‘Het is geweldig. Het scheelt ons per vergadering zeker vier uur rijden’, zegt één van de deelnemers. Met het nieuwe systeem worden niet alleen uren bespaard, maar het levert ook een aanzienlijke bijdrage aan een schoner milieu. De nieuwbouw van Isala klinieken is inmiddels zo’n tien maanden aan de gang. Het project omvat 108.000 m2 vloer­ oppervlak en wordt daarmee een van de grootste ziekenhuizen van Nederland. De Isala klinieken hebben de bijzondere positie als eerste ziekenhuis in Nederland geheel zelfstandig, voor eigen rekening en risico en op eigen kracht een nieuw gebouw te realiseren. Deze contractvorm en het ontwerp van het ziekenhuis zijn uniek. De nieuwbouw zal maart 2013 gereed zijn. Meer details over het nieuwe ziekenhuis kunt u lezen op www.isalabouwt.nl.

Andere tijden

Meisjes maken kennis met techniek Op 19 april openden technische bedrijven en instellingen hun deuren voor 2600 meisjes van 10-15 jaar. Dit gebeurde in het kader van het landelijk evenement Girlsday. Deerns heeft op die dag tien meisjes uit de eerste klas van het VWO van het VCL in Den Haag ontvangen. Zij kregen een gevarieerde dag aangeboden om zo een goed beeld te krijgen van een baan in de techniek. In Zuid-Holland hebben ruim twintig bedrijven activiteiten georganiseerd om meisjes te laten kennis maken met de ‘ins’ en ‘outs’ van werken in bèta, techniek en ict. In vergelijking met andere Europese landen kiezen nog weinig Nederlandse meisjes voor een technische of betawetenschappelijke opleiding. Ze hebben vaak geen idee wat een technisch beroep inhoudt. De meisjes die bij Deerns kwamen, kregen eerst informatie over de betrokkenheid van Deerns bij de ontwikkelingen op (internationale) luchthavens. Vervolgens volgden er een aantal workshops. Zo werd de meisjes gevraagd een fiets te tekenen... dat deden ze met als resultaat een gewone fiets. Daarna kregen ze een aantal bijzondere fietsen te zien (zoals bijvoorbeeld een bierfiets), waar­door ze zich realiseerden dat je ook op een andere manier kan nadenken over fietsen. Het doel was dan ook: buiten de normale kaders leren denken. In een andere sessie werd gesproken over de activiteiten die je op een dag doet die energie kosten, waarna werd nagegaan wat je in je eigen omgeving allemaal kunt doen om energie te besparen. Enthousiast gingen de ideeën over tafel. Aansluitend konden ze meedenken over het vraagstuk hoeveel liften je in een hotel van 16 verdiepingen moet plaatsen. Met een simulatie­ programma konden ze zien wat het effect was van hun keuze in de vorm van wachttijd en het gebruik van de liften. Na een gezellige lunch konden ze nog een kijkje nemen in de techniekruimte van Deerns, natuurlijke met de nodige uitleg. Deerns hoopt dat mede door dit initiatief meer middelbare scholieren kiezen voor een vervolgstudie en een baan in de techniek.

31

Deerns-adviseur dr. ir. Peter van den Engel hield tijdens het congres Clima 2010 van REHVA (Federation of European Heating and Air-conditioning Associations) een voordracht over theaterklimaat. Plaats van handeling: Antalya. Dit wereldwijde congres werd voor de tiende keer gehouden. De hoofddoel­ stelling van het congres is om wetenschappelijke onderzoeks­ resultaten op het gebied van duurzaamheid en klimaat uit te wisselen. Van den Engel liet de resultaten zien van een onder­ zoek dat zich richtte op de verbetering van comfort en ventilatieeffectiviteit in theaters. Veel theaters hebben namelijk te maken met tochtklachten, te hoge temperaturen of een hoog energie­ gebruik. In het onderzoek van Deerns werden drie theaters onder de loep genomen: Castellum in Alphen aan den Rijn en De Doelen en Ahoy in Rotterdam. Het klimaat in deze theaters is met CFD-berekeningen gesimuleerd of er zijn metingen uitgevoerd.

Slimme toepassingen In de loop der jaren zijn er verschillende soorten ventilatie toegepast in theaters, zoals natuurlijke en mechanische ventilatie en ventilatie van bovenaf of van onderaf. Deze laatste vorm wordt tegenwoordig het meest toegepast. Het onderzoek gaf aan hoe de plaats en vorm van toe- en afvoer van de ventilatielucht invloed heeft op de luchtsnelheid in de zaal, de temperatuur en dus ook op het comfort. Daarnaast blijkt ook een combinatie van water en lucht, zoals vloer­ver­warming en -koeling, bij te dragen aan een efficiëntere vorm van klimaat­beheersing. De temperatuur is daardoor gelijk­matiger en het leidt er toe dat de luchtbehandelingskast minder vaak hoeft te werken. Dit betekent een aanzienlijke besparing op het energiegebruik. Conclusie: conventionele installaties kunnen slimmer worden toegepast om een ­aangenaam klimaat te bereiken.

32

DEERNS iD

INFOGRAPHIC

Het voordeel van Bouw Informatie ­Modellering

urs

ise

ea dv

Co ns tru cteu rs

ten itec

Bouw Informatie Modellering (BIM)

ch Ar

Realiserende pa rtije n

achtgevers Opd r

Binnen het bouwproces werken architecten, constructeurs, installatieadviseurs en vele andere partijen samen. Doordat de rollen en verantwoordelijkheden regelmatig verschuiven, de omgeving continu in beweging is en de informatiebronnen binnen het project groot zijn, is de kans op faalkosten groot. Door te BIMMEN – virtueel bouwen met Bouw Informatie Modellering (BIM) – wordt de kans op faalkosten fors teruggedrongen. BIM zorgt er namelijk voor dat alle relevante informatie gedurende het bouwproces wordt opgeslagen, gebruikt en beheerd in één digitaal 3D-gebouw­model.

In

i lat l a st

Deerns kiest voor BIM De verwachting is dat in 2011 ten minste de helft van alle Deerns-opdrachten met BIM wordt uitgevoerd. Inmiddels is dan een groot deel van de betrokken ingenieurs getraind in het werken met deze aanpak en werkwijze en zijn onze eigen databases gekoppeld aan BIM. Hierdoor kan het BIM-model onder meer worden ‘gevoed’ met onze uitgebreide kostenoverzichten.

www.deerns.nl