AARDEWERK DECEMBER 2008

DECEMBER 2008

AARDEWERK

Bestuur AWN Flevoland - afdeling 21 Voorzitter: Jan Boes, Normandieplein 6, 8303 HA Emmeloord, tel.: 0527-699113, e-mail: [email protected] Penningmeester: Jan Werschkull, Botter 34-28, 8243 KR Lelystad, tel.: 0320-256360, e-mail: [email protected] Secretaris: vacant Veldcoördinator: Tineke Heise-Roovers, Ringdijk 288, 8244 BR Lelystad, tel.: 0320-262720, e-mail: [email protected] Bestuursleden algemeen: Astrid Doppert, Gondel 11-43, 8243 BV Lelystad, tel.: 0320-227803, e-mail: [email protected] Jaap Eelman, Schoener 42-01, 8243 VW Lelystad, tel.: 0320-251969, e-mail: [email protected] André Kerkhoven, Harderwijkstraat 178, 8244 DL Lelystad, e-mail: [email protected]

Ondersteunende leden ( geen bestuurslid): Ambtelijk Secretaris: Maartje de Boer, Luttekepoortstraat 31, 3841 AW Harderwijk, tel.: 0341-470013, e-mail: [email protected] Dick Velthuizen, archeologisch medewerker Nieuw Land Erfgoedcentrum (NLE), Archeologisch Depot, Oostvaardersdijk 01-13, 8242 PA Lelystad, tel.: 0320-225939, tel.: mobiel 06-13243987, e-mail: [email protected] Bank: Postbank, rekeningnummer 4481928 t.n.v. AWN Afd. Flevoland, Zeewolde E-mailadres AWN Flevoland – afdeling 21: [email protected] Website: www.awnflevoland.nl Aardewerk Aardewerk is het verenigingsorgaan van AWN Flevoland - afdeling 21. Mits de bron wordt vermeld, is overname van artikelen toegestaan. Een exemplaar van het betreffende medium gelieve dan aan de redactie te worden gestuurd. Ruilabonnementen kunnen schriftelijk worden aangevraagd bij de redactie. Kopij, reacties e.d. te zenden aan Henk van den Berg of Saskia Thijsse; bij voorkeur aanleveren via e-mail of per diskette in Times New Roman 11. Sluitingsdatum kopij is 1 februari, 1 mei, 1 augustus en 1 november. Aardewerk wordt integraal gepubliceerd op de website www.awnflevoland.nl

Redactie Henk van den Berg, Koraal 32, 3893 EJ Zeewolde, tel.: 036-5222492, e-mail: [email protected] Ben van Rosmalen, Bischopstraat 30, 8325 BC Vollenhove, e-mail: [email protected] Saskia Thijsse, Karveel 44-20, 8231 DW Lelystad, tel.: 0320-240120 Dick Velthuizen, archeologisch medewerker NLE, Archeologisch Depot, Oostvaardersdijk 01-13, 8242 PA Lelystad, tel.: 0320-225939, tel.: mobiel 06-13243987, e-mail: [email protected].

___________________________________________________________________________ Regiocoördinator Landelijke Werkgroep Archeologie Onder Water (LWAOW) Hans Bruggeman, Roer 16, 8032 GG Zwolle, tel.: 038-4546192, e-mail: [email protected]

_____________________________________________________________________ Foto omslag: Deelnemers Swifterbant Conference te Schokland. Foto: Saskia Thijsse

© Copyright AWN Flevoland

AARDEWERK december 2008

ISSN: 1570-582X

Inhoudsopgave Van de redactie ------------------------------------------------------------------------------------------1 Waarneming in het Roggebotveld--------------------------------------------------------------------3 Dick E.P. Velthuizen The Swifterbant conference ---------------------------------------------------------------------------6 Saskia M.S.C. Thijsse Column – Nijkerk november 2008 -----------------------------------------------------------------11 Ben H. Van Rosmalen Tentoonstellingen / lezingen / symposia / wetenswaardigheden------------------------------12 Saskia M.S.C. Thijsse

ISSN: 1570-582X

AARDEWERK december 2008

Van de redactie De laatste dagen van 2008. Terugkijkend kunnen we zeggen dat het een jaar vol opmerkelijke gebeurtenissen is geweest. We hebben het geluk dat de vroegst bekende akkers van (West) Europa zich bevinden in de IJsselmeerpolders. Dat nieuws is wereldwijd verspreid en heeft Swifterbant nadrukkelijk op de kaart gezet. Dat onze AWN-leden konden meewerken aan deze opgravingen was als slagroom op de taart. En smaakte naar meer........ In 2008 werden we op onze wenken bediend. Op de Rijksuniversiteit Groningen werd een ‘veldschool 2008’ gehouden die ook toegankelijk was voor onze leden. Bestaande uit een veldcursus Steentijdlandschappen Flevoland en een veldcursus Scheepsarcheologie. Een week vol informatie, gevolgd door een week in het veld met een gedetailleerd booronderzoek naar de contouren van de rivierduinen te Swifterbant, de sedimenten in Zuidelijk Flevoland en een onderzoeksopgraving van de ‘Kogge van Modderman’.

AWN cursisten in Groningen met een krat vol Swifterbant vondsten. Foto: Saskia Thijsse

Het dertigjarig jubileum van onze AWN afdeling wordt gevierd met een ‘eigen’ nummer van Westerheem dat verschijnt in december 2008. Daarin komen zowel de Noordoostpolder als de Zuidelijke en Oostelijke IJsselmeerpolders aan bod met artikelen die de geschiedenis van het gebied van de huidige provincie Flevoland behandelen vanaf de prehistorie tot en met de Middeleeuwen. Een prima reclame voor onze vereniging. Hopelijk trekt dit nieuwe leden aan. Helpende handen, letterlijk en figuurlijk, zijn altijd welkom.

AARDEWERK december 2008 blz 1

Wat zijn de vooruitzichten voor onze afdeling in 2009? Kunnen we assisteren bij opgravingen? Worden er spectaculaire onderzoeken geïnitieerd? Levert het nauwkeurig bekijken van vondsten door onze actieve leden tijdens de doedagen een nieuw inzicht op in het reilen en zeilen van onze voorouders? Vragen te over, antwoorden niet gegarandeerd. Wel duidelijk is dat onze afdeling, onze leden en het bestuur ook het komende nieuwe jaar met veel enthousiasme tegemoet zien. Archeologie – we gaan ervoor! Ook de provincie Flevoland profileert zich steeds meer op het gebied van archeologie. Zo is vanaf januari 2008 het Steunpunt Archeologie en Monumenten van de provincie Flevoland operationeel. Het steunpunt wordt bemand door André van Holk als coördinator en is ondergebracht bij Nieuw Land Erfgoedcentrum te Lelystad. Algemeen doel is de ondersteuning van het Flevolands erfgoedbeheer. Tot de kerntaak behoort advisering en ondersteuning van de zes Flevolandse gemeenten bij het uitvoeren van hun wettelijke taken op het gebied van (archeologische) monumentenzorg. Maar Nederland en met name het IJsselmeergebied is niet alleen voor wat betreft de prehistorie verbonden met de rest van de wereld. Er wordt een samenwerkingsverband (AWAD) opgericht door Erfgoed Nederland en het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde gericht op bestudering van het gemeenschappelijk cultureel erfgoed rondom de Atlantische Oceaan en de Nederlanders in de periode van 1500 tot 2000 AD. Dat kan aardig wat informatie gaan opleveren voor de geschiedenis van de rondom het huidige IJsselmeer gelegen stadjes en steden en hun handelskontakten. De bronnen en projecten afkomstig van onder andere musea, archieven van universiteiten en dergelijke worden online raadpleegbaar via een database op de website van AWAD. De redactie wenst iedereen plezierige feestdagen, een sprankelende eindejaarsviering en veel goeds in het nieuwe jaar. Veel leesplezier. Namens de redactie, Saskia Thijsse


Waarneming in het Roggebotveld Dick E.P. Velthuizen Tijdens een inspectie van graafwerk in opdracht van Staatsbosbeheer voor de aanleg van een natuurterrein bij het Roggebotbos in de gemeente Dronten, ontdekte de uitvoerder een opvallend grondspoor langs de oever van een nieuw gegraven waterpartij. Het spoor bestond uit een ronde donkerkleurige vlek in de licht grijze zeeklei. Via de provinciaal archeoloog Stefan Molenaar kwam de melding bij mij terecht met het verzoek om een bezoek te brengen aan het natuurterrein en te kijken wat het grondspoor precies voorstelde.

De vindplaats. Foto: Dick Velthuizen Na enig zoeken werd de plek gevonden. Een cirkelvormige vlek tekende zich duidelijk af in de omringende grijze klei. De cirkel had een doorsnede van 110 cm en de omtrek van de cirkel bestond uit een rand van houtig materiaal. De vulling van de cirkel was sterk humeus (bagger). Bij het schoonmaken van de rand werd duidelijk dat het een cirkel van vlechtwerk was. Een voorzichtige verkenning liet zien dat er meer vlechtwerk was dan alleen een rand. In de bodem werd tot op 18 cm diepte vlechtwerk gevonden. De voorlopige conclusie was dat het een (deel van een) mand of korf betrof. De plek werd ingemeten, gemarkeerd en zo goed mogelijk afgedekt.


De cirkel. Foto: Dick Velthuizen Teruggekomen volgde overleg met de provinciaal archeoloog en de terreinbeheerder. Na het overleg werd besloten om samen ter plekke te kijken of het de moeite waard zou zijn om het voorwerp te bergen of in te passen. Het voorwerp bleek door de graafmachine schuin te zijn afgeschaafd. De maximale hoogte die restte was 18 cm, op het laagste punt was nog 11 cm vlechtwerk over. Geconcludeerd werd dat het voorwerp niet te behouden was. Berging en dus conservering was geen optie. Wat restte was documenteren, fotograferen en toedekken. Geholpen door AWN-ers werd de omgeving afgezocht om te zien of er meer aanwijzingen over de herkomst of functie van het voorwerp te vinden waren. Behalve wat drijfhout werd er niets gevonden. De vulling van het vlechtwerk werd voor de helft uitgegraven. Naast het voorwerp werden twee profielsleufjes gestoken om te bepalen in welk sediment het voorwerp was ingesloten. De vulling van het korffragment bestond uit een mengsel van bagger en klei. In de vulling werden verder geen vondsten gedaan. Na het vrijleggen van het voorwerp bleek het een restant van een vlechtwerkkorf te zijn . De korf was gemaakt van gevlochten wilgentenen van 0,5 tot 1 cm dik. Aan het fragment was nog een hoepel aanwezig met een dikte van 1,5 cm. De korf lag ingebed in zandige Zuiderzeeklei.


Korf met profiel kuiltjes. Foto: Dick Velthuizen Vlechtwerkkorven werden ondermeer als bun gebruikt voor de opslag van levende vis. Vermoedelijk is deze korf los geraakt, weggedreven en uiteindelijk in dit vrij ondiepe deel van de voormalige Zuiderzee gestrand. Over de datering valt niet zoveel te zeggen. De korf ligt in de Zuiderzee-afzetting bij de monding van de IJssel. Er zijn afbeeldingen bekend uit de 17e/18e eeuw van vissersschepen met vlechtwerkkorven langszij, maar korven en manden zijn tot in de 19e eeuw gebruikt in de visserij.

Ingepakt en toegedekt. Foto: Dick Velthuizen AARDEWERK december 2008 blz 5

The Swifterbant conference Saskia M.S.C. Thijsse Op 30 oktober 2008 vond bovengenoemde conferentie plaats in het Nieuw Land Erfgoedcentrum te Lelystad. Het ochtenddeel bestond uit een bustocht door de Flevopolders en de Noordoostpolder met een stop op de Noordpunt van Schokland waar de deelnemers het kerkhof, lichtwachtershuis, misthoornhuis en de haven bekeken. Twee vrijwilligers van het Nieuw Land traden op als gids. Niet alleen werd informatie over Schokland gegeven maar ook leuke en interessante uit-eerste-hand-details met betrekking tot de selectie van de eerste boeren in de polders, de gewassen enz.

Schokland met het oude kerkhofje in de voorgrond en de haven in de achtergrond. Foto: Saskia Thijsse De conferentie zelf werd bezocht door ruim 100 aanwezigen. Het welkomstwoord werd uitgesproken door Arjan Agema, direkteur van het Nieuwland en André van Holk, namens de International Fieldschool for Maritime Archaeology Flevoland.

Ir. Arjan Agema

Prof. dr. André van Holk


Het middagprogramma bestond uit drie boeiende lezingen. Hieronder volgt van elke lezing een korte samenvatting. Eerste lezing ‘Ertebølle and Swifterbant – the first ceramic technology in Northwest Europe and its cultural context’ Professor dr. Soren Andersen van het Moesgård Museum te Højbjerg, Denemarken

Professor dr. Soren Andersen Vanaf 4800-4700 BC werd de Ertebølle cultuur in een tijdsbestek van 100 jaar verspreid over een gebied van 340-400 km. Zowel aan de kust als in het binnenland van Denemarken zijn plekken gevonden met de voor deze cultuur zo kenmerkende schelpenhopen. Als enig dier is de hond gedomesticeerd. Men heeft aardewerk gehad, maar zeer sporadisch en alleen bestaand uit bekers/potten en olielampjes. In totaal zijn er slechts 12 tot 15 complete potten gevonden.

Ertebølle pot

Ertebølle olielampjes


De potten zijn gebakken in open vuur met een temperatuur van 500 tot 600 oC. De inhoud varieert van 0,5 tot 25 liter. Handvatten, knoppen en dergelijke ontbreken geheel. Versiering is op slechts een enkele pot gevonden. De potten zijn zeer incidenteel gebruikt en alleen voor het koken van onder andere groenten. Alle tot nu toe gevonden potten hebben een korst van aangebrand voedsel van 1-3 mm. Zowel aan de bovenkant van de buitenzijde (als gevolg van overkoken) als tot halverwege aan de binnenkant (aanbranden). De gebruikte/gekookte planten zijn kruiden, grassen, maretak, drie soorten graan en kabeljauw. Maretak kan medicinaal gebruikt worden voor een slecht werkend hart. Ingekookt levert het gif op voor bijvoorbeeld pijlpunten. In een gebruiksperiode van 1200 jaar zijn er op één plek slechts 40 potten gevonden. Enkele potten zijn als offergaven gevonden in water. In 4000 BC verdwijnt de Ertebølle keramiekcultuur en gaat in Denemarken het Mesolithicum over in Neolithicum. Tweede lezing ‘Looking at Swifterbant from across the seas’ Professor dr. Peter Woordman, Universiteit van Cork, Ierland

Professor dr. Peter Woordman Uit het Ierse Mesolithicum en het Neolithicum zijn huizen en graven gevonden met botten van gedomesticeerde dieren. Opmerkelijk daarbij is dat er géén botten van grote jachtdieren zoals aurochs en edelherten zijn gevonden. Wél waren er wilde zwijnen (mogelijk door mensen ingevoerd). Honden zijn vanaf 5500 BC gedomesticeerd. Isotooponderzoek van verschillende vondsten c.q. botten bleek voornamelijk een maritiem voedselpakket op te leveren. In het noordwesten van Ierland te Ballyholme, Co Down, zijn diverse twee-zijdig aangepunte botten van circa 5 cm lengte gevonden, waaronder één van mensenbot gemaakt, met een isotoop-maritiem voedselpakket. Deze aangepunte botten kunnen gebruikt zijn voor visvangst. De vroegste gedomesticeerde koeienbotten dateren van 4200 BC in een Mesolithische omgeving te Ferriters Cave. Andere vondsten van runderbotten dateren van 4000 BC te Lough Kindale en Cave Ballynamistra.


.

In 4000 BC ontstaat in NW Ierland (Co Kerry) de vroegste causewayed enclosure (omsloten ruimte omgeven door een verhoogde weg). Vanaf 3700 BC ontstaan er in geheel Ierland Neolithische longhouses en causeway enclosures. Een theorie hiervoor is dat vanuit West Frankrijk (vanaf de kust bij Nantes) vissers/veeboeren naar Zuid Ierland zijn geëmigreerd. Derde lezing ‘To be or not to be a farmer. Neolithic land use and agriculture in the Rhine-Meuse delta’ Dr. Joop Kalis, Universiteit van Frankfurt, Duitsland.

Dr. Joop Kalis Tijdens de Lineair Bandkeramiek hebben deze boeren de granen eenkoorn en emmertarwe als mengzaad gebruikt. Hierdoor kan men ook bij tegenvallende weersomstandigheden nog een


redelijke oogst krijgen. Eenkoorn geeft namelijk nog een goede opbrengst bij late vorst; emmertarwe geeft een goede oogst bij zeer droog weer. Zaaien gebeurde in de herfst. Ook wilde grassen (Bromus) zijn bewust gezaaid als voedsel. Grote kluiten van verkoold/aangebakken Melganzevoetzaden (voedsel) zijn teruggevonden. Bij enkele opgravingen is de hoeveelheid zaad van Melganzevoet drie keer groter dan dat van alle andere granen bij elkaar.

Tijdens de lezing ontwikkelde Joop Kalis een mogelijke theorie waarom in bepaalde streken de jager/verzamelaarkultuur niet overging in een (gemengd) boerenbedrijf maar direkt in een gespecialiseerde landbouw- resp. veeteeltbeheer. Dit is echter nog niet gepubliceerd en op zijn verzoek wordt er in dit artikel niet verder op ingegaan. De lezingen van deze conferentie zullen in de komende maanden worden uitgegeven door het Nieuw Land.


Column - Nijkerk, november 2008 Ben H. van Rosmalen Schuifelt een man naar me toe. Hij heeft een plastic doos bij zich, zo eentje met een aantal vakjes, u kent ze wel. In elk vakje liggen steentjes. “Heb ik verzameld door de jaren” zegt hij. Of ik eens wil kijken. Hij had ook naar Dick, Harry of Kees kunnen gaan, maar omdat ik omgeven ben door brokken vuursteen heeft hij het oog op mij laten vallen. Wij staan namelijk in het museum van Nijkerk met een groepje AWN-ers, geannonceerd als deskundigen. De bedoeling is propaganda voor de AWN te maken. De man neemt steentjes uit de doos. Wijst me op scherpe en enigszins gekartelde vlakjes. Laat ik eens een schatting maken van het aantal steentjes: drie rijen met elk zes vakjes. Elk vakje vijf steentjes, dat komt toch al gauw uit op een kleine honderd. Maar goed, ik ben de kwaadste niet en laat de steentjes dus maar door mijn handen gaan. Ik vertel hem dat z’n vondsten hooguit geschikt zijn om in een tuinpad te leggen maar dat bevalt hem niet. De aanzuigende werking is gering. Mensen lopen om ons heen terwijl ik op een veel interessantere doelgroep mik: de jeugd. Dus verleg ik mijn aandacht naar enkele jongens. ‘Vuurtje stoken, jongens?’ vraag ik want ik heb ook mijn vuurmaak attributen meegenomen. Dat gaat er altijd wel in. Dus maken we buiten vuur. Jongens enthousiast. Loop ik terug naar mijn tafel staat de tuinpadman al weer te wachten. Doos weer open. Of ik gevoeld heb hoe lekker die steentjes in de hand liggen? Nou, daar moet ik hem gelijk in geven. En moet ik eens kijken naar die vorm! Allemaal kartels! En daar gaat hij weer. Terwijl er allemaal mensen voorbijlopen die ik had willen strikken. Ik maak me weer van hem af en ditmaal heb ik geluk: mijn beide kleindochtertjes uit Amersfoort komen op me af rennen. Natuurlijk besteed ik ruim aandacht aan ze. Daarna gaan ze sorteren en puzzeltjes maken bij Astrid. Eigenlijk mag ik dat niet in het museum maar ik bewerk –heel bescheiden- wat vuursteen. Laat ik tondel gloeien. Jongens en meisjes, maar ook volwassenen slaan vonken met een vuurslag. Ze staan paf. Met een enkele slag gloeit de tondel, de houtwol vat buiten vlam en paf! Weer mensen die weten hoe een tondeldoosje wordt gebruikt. Maar, zegt tuinpadmans, inmiddels weer naar me toe geslopen, als ik die steen nu eens beter wil bekijken dan moet ik toch tot de conclusie komen, net als hij, dat het hier om een bijzonder exemplaar gaat? Dan beheers ik me niet meer. Ik ga hem zijn strot afbijten! Zijn steentjes duw ik in zijn oren en neusgaten! Dan hoor ik ineens het groepje lieve mevrouwen dat achter een schot renaissancemuziek staat te spelen. Hoe heerlijk klinkt de viola da gamba! En hoe ruist de violoncel! Op slag ben ik de vermeende onheuse handelingen vergeten die ik van plan was tot uitvoer te brengen. Na afloop heb ik in mijn eentje voor ze geapplaudisseerd. We pakten in. Die lieve renaissance-mevrouwen heb ik collectief mijn liefde verklaard. Ze moesten er van giechelen.


Tentoonstellingen / lezingen / symposia / wetenswaardigheden Saskia M.S.C. Thijsse Tentoonstellingen / Beurzen Wie wat bewaart, beleeft wat 4 december 2008 t/m 29 maart 2009 in het Nieuw Land Erfgoedcentrum. Hoe wordt papier gemaakt en hoe kun je papier het beste bewaren? De tentoonstelling laat op speelse wijze zien hoe papier is ontstaan en waarom het zo belangrijk is. Ook bij Nieuw Land speelt papier een belangrijke rol. Naast museum is zij namelijk ook een bewaarplaats voor belangrijke gegevens, ofwel een archief. Het totale archief van Nieuw Land telt ongeveer twee kilometer aan dossiers, landkaarten, boeken, rapporten en kranten die allemaal over de geschiedenis van Flevoland gaan. Het is belangrijk dat we deze informatie goed bewaren, want over honderd jaar willen we nog steeds weten hoe iets precies gebeurd is. Op papier leggen mensen informatie vast. Deze informatie is meestal heel belangrijk. Zo is de grondwet op papier geschreven, krijgen mensen diploma's op papier, is een paspoort van papier én is er ook papieren geld. ‘Wie wat bewaart, beleeft wat’ is een tentoonstelling die veel meer is dan alleen maar kijken en lezen over papier, de bezoeker wordt namelijk ook zelf aan het werk gezet! Wat dacht je van papier maken van lompen, oud papier recyclen tot nieuw papier of tattoos maken? Krijg de Japanse vouwkunst onder de knie met een workshop Origami. Is kalligrafie meer iets voor jou? Ook van dit schoonschrift is een leuke workshop te volgen. Ben je benieuwd hoe je een stamboomonderzoek moet doen, of wil je liever je eigen papieren boekje maken met de workshop papierbouwen (Leporello)? Voor iedereen is er wel een passende workshop. Bovendien zijn de workshops verdeeld in een kinderversie vanaf 6 jaar en een versie voor volwassenen.Naast de tentoonstelling zijn er ook papieren kunstwerken te zien van o.a. Ingrid Siliakus. Van het Tassenmuseum uit Amsterdam leent Nieuw Land bijzondere papieren tassen, ontworpen door internationale ontwerpers.

Papierkunstwerk Ingrid Siliakus

De Nederlandse Restauratiebeurs 23 t/m 25 april 2009 te Cuyk Dit is een tweejaarlijks platform van en voor de culturele erfgoedsector. Met trefwoorden als onder andere archeologie, archieven, architecteur, bouwhistorie, conservering, herbestemming, historische interieurs, industrieel en mobiel erfgoed, monumentenzorg, restauratie, tuin en landschap. Informatie op www.restauratiebeurs.nl


Lezingen NoaA lezingenserie ‘Fysisch-geografisch onderzoek van rivieren en bewoningsdynamiek in hun omgeving’ Op 11 december 2008 van 09.30 tot 12.30 uur in de aula van de RACM, Kerkstraat 1 te Amersfoort. Een groot deel van Nederland is een delta-gebied, met als gevolg dat de bewoning in het gebied zich lange tijd heeft moeten aanpassen aan de grillen van rivieren en het landschap dat door hen gevormd werd. De laatste jaren is meer bekend geworden over de Nederlandse rivieren, het landschap en de bewoning in de nabijheid van de rivier. In deze lezing wordt ingegaan op zowel de fysisch-geografische als recente archeologische ontdekkingen. Als case-study zal het beneden-IJsseldal genomen worden, waar de laatste jaren grootschalig onderzoek is verricht op diverse locaties. Sebastiaan Knippenberg (Archol) en Wilko van Zijverden (ADC) presenteren een combinatie van nieuwe fysisch-geografische gegevens met de fantastische vondsten uit vele perioden: van het Laat-Paleolithicum tot en met de IJzertijd. Onder de ontdekkingen bevinden zich onder andere mesolithische haardkuilen, nederzettingen van de Trechterbeker-cultuur, een groot nederzettingsterrein uit de Bronstijd, graven en een mogelijke henge. De ruimtelijke spreiding van deze archeologische resten is bovendien op zijn minst interessant te noemen. Daarnaast wordt er door Henk Weerts (RACM) een uitstapje gemaakt naar de huidige Donaudelta in Roemenië, waar de mens nog maar weinig invloed heeft uitgeoefend op het landschap. In de lezing trekt dan ook, aan de hand van vooral veel foto's, een prehistorisch landschap voorbij, compleet met flora en fauna. Bovendien biedt de lezing een aanschouwelijke analogie voor archeologisch onderzoek: de bewoning bevindt zich inderdaad op de plekken die op een archeologische verwachtingskaart met een 'hoge trefkans' worden aangegeven. Meer informatie op www.noaa.nl NOaA lezingenserie ‘Recente inzichten in de fysische geografie’ Op 15 januari 2009 van 09.30 tot 12.30 uur bij de RACM, Kerkstraat 1 te Amersfoort. NOaA lezingenserie ‘Nationale Onderzoeksagenda’s buiten Nederland’ Op 12 februari 2009 van 09.30 tot 12.30 uur bij de RACM, Kerkstraat 1 te Amersfoort NOaA lezingenserie ‘Late Steentijd’ Op 12 maart 2009 van 09.30 tot 12.30 uur bij de RACM, Kerkstraat 1 te Amersfoort NoaA lezingenserie ‘Archeologie van de stad’ Op 09 april 2009 van 09.30 tot 12.30 uur bij de RACM, Kerkstraat 1 te Amersfoort Symposia 14e Romeinensymposium Vrije Universiteit Amsterdam Op vrijdag 12 december 2008 organiseert het Archeologisch Centrum van de Vrije Universiteit voor de 14e keer het jaarlijkse Romeinensymposium over actuele thema's uit het onderzoek van Romeins Nederland en België. Bijzondere aandacht wordt dit jaar geschonken aan het onderzoek van rurale huizenbouwtradities. Aan de orde komen bovenregionale, regionale en lokale variatie in huizenbouw, veranderingen door de tijd, bouwoffers en biografie van huis en erf.


Eetkamer Romeinse villa rustica Deelname is gratis. Wel vooraf aanmelden door middel van een kort bericht aan [email protected] met vermelding van uw naam en adres of organisatie waaraan u bent verbonden. De lezingen vinden plaats in de collegezalen van de Medische Faculteit, Van Boeckhorstlaan 7-9. Het ochtendprogramma zal zich voltrekken in zaal FG-2, het middagprogramma in FG-1. Programma: http://www.acvu.nl/images/Programma.pdf Waardevaste keramiek, handgevormd aardewerk tussen Bronstijd en Middeleeuwen Derde NRc (Nationale Referentiecollectie) Conventie. 17 december 2008 bij de RACM te Amersfoort Aanvang 10.00 uur. Informatie en kennis over handgevormd aardewerk is versnipperd, heterogeen en kent talloze lacunes. Deze conventie draagt bij aan de bundeling van actuele kennis en informatie over deze categorie aardewerk in de Lage Landen. Onder andere wordt aandacht geschonken aan meerwaarde van aardewerkonderzoek, nieuwe onderzoeksmethodes, typochronologieën en de meest geschikte wijze van publiceren. Enkele aardewerkspecialisten uit binnen- en buitenland verzorgen een presentatie. Aanmelding (kosteloos) via [email protected]

Vroege IJzertijd, huisraad, Bergen aan de Maas


Steentijdag 2009 Zaterdag 31 januari 2009 vanaf 10.30 uur in het Lipsiusgebouw, Cleveringaplaats 1 te Leiden. Het voorlopige programma is als volgt: 11.00-11.30 Gerrit Dusseldorp: Vechten om Vlees? Over de relatie tussen Neanderthalers en hyena’s in het MiddenPaleolithicum. 11.30-12.00 Marcel Niekus: "Living on the edge": de Neanderthaler in Noord-Nederland 12.00-12.30 Glenn de Nutte: Een analyse betreffende de fauna, de topografie, de datering en het lithische aspect van het Magdaleniaan in NW Europa 12.30-14.00 lunch Tevens is het mogelijk publicaties te kopen en te verkopen en elkaar vondsten te tonen. 14.00-14.30 Philippe De Smedt: Plantsporen in mesolithische vuursteenassemblages; een kwantitatieve toepassing van gebruikssporendata 14.30-15.00 Welmoed Out: Gebruik van planten in nat Nederland (5500-3400 v. Chr.) 15.00-15.30 theepauze 15.30-1600 Tom Hamburg: Steentijd in het Hatummerbroek 16.00-16.30 Ivo van Wijk: Lanakerveld: nederzetting en grafveld van de Bandkeramiek 16.30-17.30 borrel Roman latrines and cesspit toilets in the northwestern provinces 1 en 2 mei 2009 te Nijmegen, Het congres wordt georganiseerd door het Stadsbureau Archeologie Nijmegen in samenwerking met de Radboud Universiteit Deze conferentie is de eerste, waar toiletten uit de Romeinse periode in de noord-west provincies worden bekeken. De privé toiletten, de publieke toiletten en de semi-publieke militaire toiletten worden behandeld in aparte sessies. De vierde sessie gaat over het multidisciplinaire onderzoek van onder andere bio-archeologische data en het antropologische onderzoek omtrent het gebruik van de toiletten. De focus is op de constructie en het functioneren van de toiletten, hun locatie (binnen/buiten het huis, het specifieke gebruik van kamers enz.) met aandacht voor het wetenschappelijk onderzoek van de inhoud maar met uitzondering van vondsten (aardewerk e.d.). Van de conferentie wordt later een boek gepubliceerd. Verdere informatie via ‘[email protected]’ Wetenswaardigheden Museumprijs 2009. De winnaar van de Museumprijs 2009 is bekend. Dit jaar gaat de prijs naar een Nederlands archeologisch museum: een museum met een permanente presentatie van de Nederlandse archeologie of bodemschatten. Het Hunebedcentrum in Borger kreeg de meeste stemmen en wint 100.000 euro. De prijs is op 29 november j.l. uitgereikt door het Prins Bernhard Cultuurfonds en de Bankgiroloterij. KNA Leidraad Archeologisch Onderzoek van Beekdalen vrijgegeven In het kader van het RACM-project ‘Archeologische Monumentenzorg en Pleistocene beekdalen’ is het afgelopen jaar een leidraad geschreven bestaande uit twee delen. Het eerste deel behandelt het archeologisch bureau- en veldonderzoek van beekdalen.


In deel 2 wordt aandacht besteed aan een specifiek onderdeel van dit onderzoek: het maken van verwachtingskaarten voor beekdalen. De leidraad is bedoeld om het bijzondere archeologische erfgoed van beekdalen een volwaardige plaats te geven in de cyclus van de Archeologische Monumentenzorg. De leidraad beoogt een bijdrage te geven aan de kwaliteitsborging van archeologisch onderzoek in Nederland. De definitieve versie 1.0 is op 22 mei 2008 vastgesteld. KNA Protocol 4105 Fysiek Beschermen Waterbodems vrijgegeven In situ behoud is een cruciaal onderdeel van de hedendaagse archeologie, maar is ook het minst uitgekristalliseerd zeker op het terrein van waterbodems en archeologie. Binnen de KNA Waterbodems is een specifiek protocol opgesteld voor het Fysiek Beschermen van vindplaatsen onder het wateroppervlak. Met het definitief vaststellen en vrijgeven van dit protocol is de KNA Waterbodems versie 3.1 compleet. Dat wil zeggen dat voor alle relevante stappen in het proces van archeologie in relatie tot onderzoek van waterbodems een KNA protocol beschikbaar is. U kunt het protocol samen met de andere protocollen downloaden vanaf www.sikb.nl/KNA Waterbodems. KNA leidraad Archeologische Standaard Boorbeschrijvingsmethode De KNA leidraad Archeologische Standaard Boorbeschrijvingsmethode, de ASB versie 5.2, is geactualiseerd. U kunt de geactualiseerde leidraad downloaden vanaf www.sikb.nl/archeologie. Op de website vindt u tevens een overzicht van de wijzigingen.

Boring tijdens Veldcursus 2008 Foto: Saskia Thijsse

Voorouders en stamboomonderzoek Met ingang van 2009 organiseert de Nederlandse Genealogische Vereniging (NGV) afdeling Flevoland samen met het Nieuw Land Studiecentrum op de laatste vrijdag van de maand een voorouderspreekuur. Iedereen die wil beginnen met stamboomonderzoek of hulp nodig heeft met zijn onderzoek kan hier naar toe. De toegang is gratis. Het eerste voorouderspreekuur vindt plaats op vrijdag 30 januari 2009 van 10.00 tot 12.00 uur in het Studiecentrum van Nieuw Land, Oostvaardersdijk 01-13 te Lelystad (bij Batavia Stad).Beginners kunnen hier informatie krijgen over hoe ze moeten beginnen en wat ze daar voor nodig hebben. Mensen die al bezig zijn met het zoeken naar voorouders, kunnen op deze middag ervaringen uitwisselen. Heeft u al wat onderzoek gedaan? Neem dit dan mee. Ook kunt u hier terecht als u even niet verder kunt, er is altijd wel iemand die u met tips en adviezen verder kan helpen. Misschien is er zelfs wel iemand die ook wat van uw familie gevonden heeft. Alle openbare akten zijn in de Studiezaal van Nieuw Land digitaal te bekijken.


AARDEWERK DECEMBER 2008

Recommend Documents