AARDEWERK. maart 2011

maart 2011

AARDEWERK

Bestuur AWN Flevoland - afdeling 21 Voorzitter: Jan Boes, Normandieplein 6, 8303 HA Emmeloord, tel.: 0527-699113, e-mail: [email protected] Penningmeester: Jan Werschkull, Botter 34-28, 8243 KR Lelystad, tel.: 0320-256360, e-mail: [email protected] Secretaris: vacant Bestuurslid Promotie en Educatie: vacant Bestuursleden algemeen: Ellen van Galen Last, Maanzaadpad 29, 1313 HV Almere, e-mail: [email protected] Cees Groothoff, Jansmalaan 5, 8302 BL Emmeloord, tel.: 0527-612882, e-mail: [email protected]

Veldcoördinatoren: Dick Velthuizen, Provinciaal Depot voor Bodemvondsten, Oostvaardersdijk 01-13, 8242 PA Lelystad, tel.: 0320-225939, mobiel: 06-13243987, e-mail: [email protected] Ellen van Galen Last, Maanzaadpad 29, 1313 HV Almere, e-mail: [email protected] Ondersteunende leden ( geen bestuurslid): Dick Velthuizen, archeologisch medewerker Nieuw Land Erfgoedcentrum (NLE), Provinciaal Depot voor Bodemvondsten, Oostvaardersdijk 01-13, 8242 PA Lelystad, tel.: 0320-225939, mobiel: 06-13243987, e-mail: [email protected] Bank: ING, rekeningnummer 4481928 t.n.v. AWN Flevoland, p/a Botter 34-28, Lelystad E-mailadres AWN Flevoland – afdeling 21: [email protected] Website: www.awnflevoland.nl Aardewerk Aardewerk is het verenigingsorgaan van AWN Flevoland - afdeling 21. Mits de bron wordt vermeld, is overname van artikelen toegestaan. Een exemplaar van het betreffende medium gelieve dan aan de redactie te worden gestuurd. Ruilabonnementen kunnen schriftelijk worden aangevraagd bij de redactie. Kopij, reacties e.d. te zenden aan Henk van den Berg of Saskia Thijsse; bij voorkeur aanleveren via e-mail of per diskette of CD in Times New Roman 11. Sluitingsdatum kopij is 1 februari, 1 mei, 1 augustus en 1 november. Aardewerk wordt integraal gepubliceerd op de website www.awnflevoland.nl

Redactie Henk van den Berg, Koraal 32, 3893 EJ Zeewolde, tel.: 036-5222492, e-mail: [email protected] Saskia Thijsse, Karveel 44-20, 8231 DW Lelystad, tel.: 0320-240120, e-mail: [email protected] Dick Velthuizen, archeologisch medewerker NLE, Provinciaal Depot voor Bodemvondsten, Oostvaardersdijk 01-13, 8242 PA Lelystad, tel.: 0320-225939, mobiel: 06-13243987, e-mail: [email protected].

___________________________________________________________________________ Regiocoördinator Landelijke Werkgroep Archeologie Onder Water (LWAOW) Hans Bruggeman, Roer 16, 8032 GG Zwolle, tel.: 038-4546192, e-mail: [email protected]

_____________________________________________________________________ Foto omslag: Peddelblad van S25. Foto: Cees C. Groothoff

© Copyright AWN Flevoland

ISSN: 1570-582X

AARDEWERK maart 2011

Inhoudsopgave Van de redactie -------------------------------------------------------------------------------------------1 Uitnodiging Algemene Ledenvergadering 07 mei 2011------------------------------------------2 Agenda Algemene Ledenvergadering 2011 AWN afdeling Flevoland-------------------------3 Verslag van de voorzitter-------------------------------------------------------------------------------4 Jan Boes Notulen van de Algemene Ledenvergadering van AWN afdeling Flevoland in het Provinciaal Depot Bodemvondsten op 1 mei 2010-----------------------------------------5 Verslag van de veldcoördinatoren over de veldactiviteiten in 2010----------------------------7 Ellen van Galen Last Verslag van promotie en educatie/deskundigheidsbevordering--------------------------------8 Astrid Doppert 2010 Verslag Aardewerk 2010-----------------------------------------------------------------------11 Rooster van aftreden----------------------------------------------------------------------------------12 Door AWN Flevoland veiliggestelde visresten van J97 worden onderwerp van een hoofdvakscriptie------------------------------------------------------------------------------13 Nieuwjaarsreceptie zaterdag 8 januari 2011------------------------------------------------------14 Saskia M.S.C. Thijsse Peddel-----------------------------------------------------------------------------------------------------15 Cees C. Groothoff Een fles met een verhaal uit het Provinciaal Depot voor Bodemvondsten------------------16 Dick E.P. Velthuizen Officiële opening van Polderen! op vrijdag 11 februari 2011----------------------------------17 Saskia M.S.C. Thijsse Agenda velddagen--------------------------------------------------------------------------------------18 Klussenlijst per 1 maart 2011------------------------------------------------------------------------18 Cees C. Groothoff P. Van Der Lijn onderscheiding en aanmoedingsprijs 2011-----------------------------------19 Jan Boes Tentoonstellingen / lezingen / symposia / wetenswaardigheden------------------------------19 Saskia M.S.C. Thijsse

ISSN: 1570-582X

AARDEWERK maart 2011

Van de redactie Op 07 mei a.s. wordt de Algemene Ledenvergadering (ALV) gehouden. Tijdens deze vergadering krijgt u inzicht in het reilen en zeilen van onze vereniging gedurende het afgelopen jaar. In deze Aardewerk staan de verslagen van de voorzitter, de veldcoördinatoren, het PR/Educatie lid enz. zodat u zich van tevoren goed kunt oriënteren. Maar ..... en dat is heel belangrijk!......, er moeten in de vergadering beslissingen worden genomen over bestuursamenstelling, over het financiële beleid van onze vereniging enz. Uw aanwezigheid tijdens de ALV - als lid met stemrecht - is belangrijk, om niet te zeggen noodzakelijk. Ik kan u uit ervaring vertellen dat het géén saaie aangelegenheid is. Er valt ook dikwijls wat te lachen. Bovendien zal na de ALV een boeiende lezing worden gehouden door Jan Boes over een bezoek die hij aan grotten in de nabijheid van Namen in België heeft gebracht. Dus roepen wij u op: komt allen naar de ALV! Het bestaansrecht van ‘amateur’archeologen en de belangrijkheid van hun werk wordt weer eens onderstreept door het gebruik van de visresten van J97. Deze werden indertijd door Jan Boes voor vernietiging behoed toen de archeologen die deze opgraving begeleiden geen tijd/geld/zin hadden om de visresten te verzamelen. Nu zal dit materiaal door een studente worden gebruikt voor het schrijven van haar Hoofdvakscriptie. Zie verderop in deze Aardewerk. Alhoewel een groot deel van deze Aardewerk wordt gevuld met papieren en verslagen die betrekking hebben op de ALV, zijn er ook stukjes die de gezelligheid van het verenigingsleven benadrukken. Zoals de Nieuwjaarsreceptie, het aanwezig zijn bij de opening van een nieuwe permanente tentoonstelling in het Nieuw Land en het verhaal van Cees Groothoff waarmee hij zijn vondst van een peddelblad op S25 in de tijdsgeest probeert te plaatsen. Dick Velthuizen laat zien dat ook een object uit de negentiende eeuw nog een heel verhaal kan opleveren, met gebruikmaking van onder andere het wereldwijde web waaruit heel wat gegevens tevoorschijn kunnen komen. En datzelfde web heeft een artikel voortgebracht dat ervoor kan zorgen dat de oorspronkelijke bewoners van het Noord Amerikaans Continent uiteindelijk als de voorouders van een deel van de hedendaagse Engelse en zelfs West Europese natie(s) zou kunnen worden beschouwd. Als Vikingen een Noord Amerikaanse vrouw in 1000 AD hebben meegenomen naar IJsland, deze Vikingen vervolgens (een gedeelte van) Engeland en Ierland hebben bevolkt, deze Engelsen vervolgens aan het eind van de Tweede Wereldoorlog voor nageslacht in Europa (waaronder Nederland) hebben gezorgd, dan zouden er hypothetisch gesproken Nederlanders kunnen rondlopen met Indiaans/Inuit bloed in de aderen.?! Lees verder onder de rubriek Wetenswaardigheden. In de eerste week van maart is de vraag wie het oudste lijk van Nederland op zijn grondgebied heeft, weer opgebloeid. Was tot voor kort ‘onze’ Michelle van N23 de kandidaat voor deze titel, nu claimen Rotterdammers dat zij drie 9500 jaar oude begrafenissen bezitten. In de rivierduinen aldaar werden drie jaar geleden drie kuilen gevonden met verbrande mensenbotten. Archeoloog Patrick Ploegeart zegt dat de resten ongeveer 9500 jaar oud zijn. Eerder ging men uit van 6500 jaar. Daarbij werden ook voorwerpen als vuursteen, een rolsteenhamer en een slijpsteen gevonden. Enkele van deze werktuigen zijn gemaakt van kwartsiet uit België. In elk graf lagen de resten van één gecremeerd lichaam. Vermoedelijk behoort één van de lichamen toe aan een vrouw. Van de andere resten is niet meer vast te stellen of het om een man of vrouw ging. De archeologen vermoeden dat de overledenen tussen de 10 en 40 jaar oud zijn geweest. We wachten de uitslag van ‘het oudste lijk van Nederland’ met spanning af. Wij wensen u veel leesplezier. Namens de redactie, Saskia Thijsse

AARDEWERK maart 2011 blz 1

Van het bestuur

AWN Flevoland Correspondentieadres: Normandiëplein 6 8303 HA Emmeloord 0527-699113 Aan de leden van AWN Flevoland

Betreft : Uitnodiging Algemene ledenvergadering 2011 Graag nodigen wij u uit voor de Algemene Ledenvergadering van onze afdeling die op zaterdag 7 mei a.s. in het Nieuw Land Erfgoedcentrum (NLE) te Lelystad wordt georganiseerd. Bij aankomst kunt u zich melden bij de balie van het Nieuw Land. Vanaf 12.30 uur staan de koffie en thee klaar en om 13.00 uur zal de voorzitter de vergadering openen. Bijgaand vindt u de agenda voor de vergadering, de notulen van de Algemene Ledenvergadering van 2010, het financiële verslag over 2010 en de begroting voor 2011 , het verslag van de redactie van Aardewerk over 2010 en het rooster van aftreden. De verslagen van de veldcoördinatoren en de promotie / educatie vindt u ook in deze Aardewerk. Na afloop van de vergadering, rond 15.00 uur, zal Jan Boes een presentatie houden over een excursie naar grotten in de buurt van Namen (België). Daarna bent u van harte welkom voor een drankje en een hapje in onze werkruimte. We verzoeken degenen die bij de vergadering aanwezig willen zijn, om zich van tevoren bij Jan Boes aan te melden, zodat we weten op hoeveel mensen we kunnen rekenen. Dit kan via e-mail: [email protected] of telefonisch via 0527-699113. Graag ook vermelden of u deel wilt nemen aan de borrel na afloop van de vergadering. Ook voor meer informatie over de Algemene Ledenvergadering kunt u contact met Jan Boes opnemen. Wij hopen u op zaterdag 7 mei a.s. in het Nieuw Land te mogen begroeten. Hoewel we hopen dat er zich leden op de ALV melden voor een bestuursfunktie of voor de redactie van Aardewerk, moet dit niet gezien worden als een obstakel om te komen.

Met vriendelijke groet, Jan Boes Voorzitter AWN Flevoland


Agenda Algemene Ledenvergadering AWN afdeling Flevoland Datum Plaats Ontvangst Aanvang

: 7 mei 2011 : Nieuw Land, Provinciaal Depot voor Bodemvondsten : 12.30 uur : 13.00 uur

1.

Opening door de voorzitter

2.

Mededelingen en ingekomen stukken

3.

Notulen van de Algemene Ledenvergadering van 1 mei 2010

4.

Verslag van de veldcoördinatoren

5.

Verslag van de promotie en educatie / deskundigheidsbevordering

6.

Verslag van de redactie van Aardewerk

7.

Financiële verantwoording - Verslag van de penningmeester over 2010 - Verslag van de kascontrolecommissie over 2010 - Décharge van de penningmeester Begroting 2011 Benoeming Kascontrolecommissie 2011

8.

Aftreden en benoemen bestuursleden / rooster van aftreden 2011

9.

Activiteiten in 2011 Subsidieaanvraag 2011

10.

Rondvraag

11.

Sluiting


Verslag van de voorzitter Jan Boes Vorig jaar heb ik de afdeling al vergeleken met een schip. Eigenlijk had ik beter de afdeling kunnen vergelijken met een kleine vloot van schepen. En mij en de medebestuurders als schippers met ieder een eigen schip. De lading van het schip met het secretariaat is afgelopen jaar grotendeels over een paar andere schepen verdeeld. Mogelijk is er ook nog een beetje lading in een vergeten hoekje achter gebleven. Voor het betreffende schip wordt nog een schipper gezocht. In 2010, het afgelopen jaar, zijn we weer behoorlijk actief geweest. Er waren zelfs drie opgravingen waar leden van onze afdeling aan konden meewerken. Namelijk: samen met het GIA bij Swifterbant, de grote opgraving bij de N23 en de opgraving van een scheepswrakje bij Kraggenburg. Op de eerste twee opgravingen heb ik ook nog AWN leden uit het oosten van het land rondgeleid. Later zijn we op hun uitnodiging ook nog meegegaan naar een tentoonstelling in Assen. Meer over dit alles heeft u in Aardewerk kunnen lezen. Er zijn diverse veldactiviteiten geweest en ook op diverse evenementen waren leden van onze afdeling aanwezig. De workshop over archeologische visresten heeft een vervolg gekregen waarbij visresten van J97 bij Emmeloord alsnog gedetermineerd worden. Ook het projekt ‘Ongeland’ over vliegtuigwrakken en de vliegers uit de Tweede Wereldoorlog draait goed. Dit jaar hebben we een aantal nieuwe leden mogen begroeten. Helaas hebben er ook een paar leden hun lidmaatschap opgezegd. Een daarvan is een redacteur van Aardewerk, Ben van Rosmalen. Hij heeft veel voor de afdeling gedaan en daar zijn wij hem heel dankbaar voor. Een nieuwe redacteur is van harte welkom. Ook heeft ons bestuurslid Astrid Doppert in januari 2011 haar bestuurs- en PR-functie per direct neergelegd. Een aantal leden heeft met de beste bedoelingen de afgelopen jaren wel eens lading, bestemd voor Astrid, meegenomen zonder vooraf Astrid daarin te kennen. Dat gaf aanleiding tot persoonlijke wrijving. Van het bestuur werd verwacht om daar actie op te ondernemen. Als bestuur proberen we iedereen gelijke kansen te geven en we kijken vooral ook naar het belang van de gehele afdeling. Daarvoor moet je tactisch te werk gaan en dat werd in dit geval niet gewaardeerd (zoiets als van zachte heelmeesters …….). Dus voor deze lading zijn we ook op zoek naar een nieuwe schipper. Ik moet even denken aan het ouderwets ronselen van bemanning. Maar dat gaat voor schippers natuurlijk niet op. Een deel van de vracht zal door de huidige schippers overgenomen moeten worden. Het overige deel zal in het schip aan de kade blijven liggen totdat er een nieuwe schipper is gevonden. Er zullen vast wat zaken niet helemaal gaan zoals het hoort. Hopelijk heeft u daar begrip voor. Maar we proberen om de vloot door te laten varen. Voor 2011 is er geen veldcursus met het GIA gepland maar zal mogelijk de veldcursus gekoppeld worden aan de opgraving van een scheepswrak. Hopelijk zijn er veel leden die hieraan mee willen werken


Notulen van de Algemene Ledenvergadering van AWN Flevoland in het Provinciaal Depot voor Bodemvondsten op 1 mei 2010 Aanwezige bestuursleden: Jan Boes (voorzitter), Jan Werschkull (penningmeester), Ellen van Galen Last, Tineke Heise, Kees Groothoff (notulist). Afwezige bestuursleden: Astrid Doppert (is afgemeld) Aanwezige leden: Ben van Rosmalen, Saskia Thijsse, Dick Velthuizen, Marian Werschkull. Aanwezig namens hoofdbestuur: geen. 1. Opening door de voorzitter Hoewel het uit de opkomst niet blijkt, zijn toch alle leden van AWN afdeling 21 uitgenodigd om op de Algemene Ledenvergadering te komen. 2. Mededelingen en ingekomen stukken Voor belangstellenden waren er folders over het nieuwe “Handboek voor de Amateurarcheoloog” beschikbaar. De voorzitter deelde enkele rapportjes uit, geschreven door Wietske Prummel over de noodopgraving in Hoogeveen in augustus 2008, waaraan AWN Flevoland leden hadden bijgedragen. Eén exemplaar gaat naar de bibliotheek van de AWN. 3. Notulen van de Algemene Ledenvergadering van 25 april 2009 De notulen zijn opgenomen in Aardewerk van maart 2010. Commentaar hierop: ad blz.5: Ben van Rosmalen heeft ook veel tijd aan de catalogus besteed maar hoorde daar nooit iets van. Waarvan acte, maar nu hoeft daar niets meer mee gedaan te worden. ad blz.9: De verslagen van de lezingen op de Swifterbantdag op 30 oktober 2008 moeten nog geleverd worden. Jan Werschkull zal dit aankaarten bij Willy van der Most. In dit verband zal aan Daan Raemaekers gevraagd worden (via Kees, maar die vond Dick V. bereid dit te doen) om voor de Swifterbant campagnes in de toekomst een korte toelichting te geven. Mededeling Dick: Overigens is er veel informatie over Groninger archeologie, o.a. over Swifterbant, te vinden in het blad Palaeo-aktueel. Hierna werden de notulen goedgekeurd onder dankzegging aan Maartje de Boer. 4. Verslag van de secretaris (Niet relevant) 5. Verslag van de veldcoördinatoren Zie Aardewerk van maart 2010. Het verslag werd goedgekeurd met dank aan Ellen van Galen Last. Toegevoegd is het verslag over de ‘vrijdag-doedagen’, zie het volgend punt 6. 6. Verslag van de ‘doedagen’. De aktiviteiten op de zaterdagen zijn vermeld in het verslag van de veldcoördinator (punt 5) en van Promotie en Educatie/Deskundigheidsbevordering (punt 7). Het volgende werd op de vergadering gepresenteerd door Kees Groothoff. Op de vrijdagen werd door de AWN-vrijwilligers gewerkt aan het sorteren/determineren/nummeren van vondsten van sites S4, P14, E170, M132, J126 en J97. De catalogus van de AWN-boeken werd opgezet en ingevuld. Op het archeologisch spreekuur van Nieuw Land werd assistentie verleend. Middeleeuws aardewerk werd gerestaureerd. Er werd medewerking verleend bij het gereedmaken van leskoffers. Er werd gewerkt aan de vergelijkingscollectie voor botten. Dit verslag werd goedgekeurd.


7. Verslag van promotie en educatie/deskundigheidsbevordering Zie Aardewerk van maart 2010 blz.11. Het verslag is goedgekeurd met dank aan Astrid Doppert. 8. Verslag van de redactie van Aardewerk Zie Aardewerk van maart 2010 blz. 15. Onder dank aan de redactie werd het verslag goedgekeurd. 9. Financiële verantwoording -Het verslag van de penningmeester over 2009 werd als bijlage aan Aardewerk van maart 2010 toegevoegd. Hierop werd enige toelichting gegeven door de penningmeester. -Verslag van de kascontrolecommissie over 2009: Ben van Rosmalen en Henk van den Berg beoordeelden de financiële gang van zaken positief. De vergadering verleent penningmeester Werschkull décharge, onder dankzegging. -Ook over de begroting voor 2010 gaf de penningmeester enige uitleg, tot tevredenheid van de aanwezigen. -Als nieuw lid van de kascontrolecommissie wordt Saskia Thijsse benoemd. Ben van Rosmalen treedt af, en wordt bedankt voor zijn inbreng. 10. Aftreden en benoemen bestuursleden/rooster van aftreden 2010 Helaas treedt Tineke Heise af en stelt zich niet weer beschikbaar. Droefenis alom en veel dank en waardering voor Tineke. En een cadeaubon. 11. Aardewerk Verslag 2009: zie punt 8. Verwachtingen voor 2010: het is moeilijk om Aardewerk vol te krijgen. De leden wordt verzocht bijdragen te leveren: geen stukjes >>> geen Aardewerk!! 12. Aktiviteiten in 2010 -meewerken met opgravingen: Scheepsopgraving Brennels begin juli 2010 N23 juli-oktober Swifterbant S21 =Dough's duin Veldonderzoek E170 Biddinghuizen met metaaldetectoren Drenthe Paleolithisch met Marcel Niekus Opmerkingen: De gang van zaken bij de N23 is nog onduidelijk. Naar verluidt zal op alle AWN-leden in Nederland een beroep worden gedaan om mee te helpen. Voor de wetenschappelijke veldcursus zal NLE de AWN-21 leden uitnodigen. Mededeling van de penningmeester: de subsidieaanvraag voor 2010 bij de provincie is goedgekeurd, behalve voor de €300 voor de N23-excursie, maar er is hoop dat die toch wordt gehonoreerd. Er moet goed op de voortgang van projecten worden gelet zodat subsidiegeld dat daarvoor is bestemd ook daadwerkelijk wordt benut. 13. Rondvraag -De conceptfolder over scheepsarcheologie is door de voorzitter aan het NLE gestuurd voor commentaar. -Tineke Heise bedankt een ieder voor de samenwerking -Dick wijst er op dat ons zogenaamde ‘Archeologisch depot’ officieel heet: Provinciaal Depot voor Bodemvondsten. -Saskia vroeg, naar aanleiding van berichten over Friese amateurarcheologen die met metaaldetectoren mooie dingen hadden gevonden, of wij niet zo'n apparaat moesten aanschaffen, Dick wijst op de net door Nieuw Land gekochte detector.


-De voorzitter zit in een werkgroep ter voorbereiding/ beoordeling van een landelijk bruikbare website voor de AWN .De kostenfactor speelt mee. -Kees vraagt waar de uitgebreide enquete voor AWN Flevoland vandaan komt. Antwoord voorzitter: het voorbeeld kwam van AWN Zeeland. -Jan Werschkull zou graag zien dat er na een Algemene Ledenvergadering een attractie wordt gepresenteerd, bijvoorbeeld een lezing, zoals vorig jaar door Tineke gehouden, of een DVD of zo. 14. Sluiting om 15.00 uur.

Verslag van de veldcoördinatoren over de veldactiviteiten in 2010 Ellen van Galen Last We hadden van die goede voornemens! Doordat Koning Winter er al vroeg zin in had, zouden de laatste veldactiviteiten van 2009 naar 2010 doorgeschoven worden. Het winterweer bleef echter wel erg lang aanhouden, dus het veld ingaan kwam er maar niet van. Het plan was om onze jaarlijkse ‘veldinspectie’ op kavel E170 en E171 te houden. Ook was het de bedoeling om nabij Biddinghuizen de omgeving van de vindplaats van de twee bronzen halssieraden nader te onderzoeken. Deze sieraden zijn vorig jaar tijdens het archeologisch spreekuur in het Nieuw Land Erfgoedcentrum aangeboden (zie archeologische kroniek van Flevoland in het jaarboek 2009 “Waterwerken”) . Toen eindelijk de dooi intrad zijn wij met een klein groepje de oude opgravingsput op kavel S 51 (Swifterbantgebied) gaan zoeken. Dit op verzoek van Isabel de Vriendt van de Rijksuniversiteit Groningen die hier onderzoek naar doet. Ook hebben wij, net als vorig jaar, kavel J125 en J126 (Noordoostpolder) belopen. Zomer! Een aantal AWN-leden hebben meegedaan aan de veldcursus Scheepsarcheologie georganiseerd door Nieuw Land Erfgoed en de IFMAF (International Fieldschool for Maritime Archaelogy Flevoland) op het terrein van Brennels Buiten aan de Leemringweg bij Kraggenburg in de Noordoostpolder. Het onderzoek (5 juli tot 23 juli) betrof het wrak van een 14e eeuwse Kogge waarvan de resten tijdens de inrichting van het terrein in 2007 zijn aangetroffen. We willen niet zeuren, maar wat was het warm! Aan de andere kant... de omgeving was fantastisch!! “Kraggenburg aan zee”! Ik heb zelfs de verleiding niet kunnen weerstaan om een frisse duik in het koele water te nemen. En dat was niet de zeefput! We hebben heel prettig samengewerkt met André van Holk en de studenten waarvan enkele uit België kwamen en één uit Duitsland. Vrijdags werden wij steevast door de IFMAF getracteerd op een heerlijk koud biertje of ander lekkers in het strandpaviljoen van Brennels. Ik vond het erg leuk om aan zo’n grote houten puzzel mee te werken. Dagelijks werd er een blog op You Tube bijgehouden van de verrichte activiteiten. (deze is wellicht nog te bekijken?). Op het moment dat ik dit stukje schrijf, zijn de opgraafwerkzaamheden aan de N23 nog in volle gang (zie ook het artikel van Drs. Joris Habraken in het Cultuur Historisch Jaarboek Flevoland 2009 hierover). AWN-leden is de gelegenheid geboden deel te nemen aan deze opgraving. Via de website van AWN-Flevoland zijn er foto’s en filmpjes over deze opgraving te bekijken. Zelf heb ik helaas nog geen kans gezien hieraan deel te nemen, want er is ook nog een veldcursus op S25 (Swifterbantgebied ) aan de Kamperhoekweg te doen!


Het Groninger Instituut voor Archeologie (GIA) heeft op S25 in samenwerking met Nieuw Land voor de 7e maal een veldcursus verzorgd voor zowel AWN-leden als studenten aan het GIA en het Saxion college. Het onderzoek dat loopt van 9 augustus tot 3 september 2010 is een vervolg op dat van 2009. Op een diepte van ongeveer 1 m beneden maaiveld bevindt zich een vindplaats net boven het duinzand. Op basis van de diepteligging dateren de vondsten uit ongeveer 3900-3800 v. Chr., net jonger dan de oevervindplaatsen van Swifterbant (43004000 v. Chr.). Opvallend is niet alleen de iets jongere datering, maar ook het vuursteen en aardewerk. Het vuursteen lijkt meer op dat van de Trechterbekervindplaats Bouwlust in Noord-Holland (jonger dan 3400 v. Chr.) dan op het vuursteen uit Swifterbant. Het aardewerk op S25 is opvallend dun en de kenmerkende Swifterbantversiering ontbreekt. Mogelijk hebben we te maken met vroege Trechterbekercultuur-bewoning. De opgraving is tijdens het schrijven van dit stukje nog gaande en er zijn nog wat meer stukjes van dit aardewerk, vuursteen en wat dierlijk botmateriaal aangetroffen. Hoogtepunt tot nu toe is de vondst van (bijna zeker) het blad van een peddel door ons nog steeds kwieke AWN-lid Kees Groothoff!! Op deze snikhete dag was dat reden voor ijs en taart! Het onderzoek wordt geleid door prof. dr. Daan Raemaekers van het GIA met assistentie van Dick Velthuizen, archeologisch medewerker van Nieuw Land. De weersomstandigheden varieëren van giga plensbuien tot snikheet weer. Ook dit jaar weer een gezellige ploeg (studenten, Daan en Dick) om mee samen te werken. Mijn (graaf)conditie is inmiddels aardig op peil. Spierballen in armen en benen en eelt op de handjes. Het is flink ploeteren in deze natte en vette polderklei, maar goh, wat vínd ik het leuk!

Verslag van promotie en educatie/deskundigheidsbevordering Astrid Doppert Deskundigheidsbevordering voor volwassenen 17 juli 2010 Cursus visresten, docent Bob Beerenhout Cursisten: negen eigen leden en een lid van de Vrienden van Schokland De cursusleider, de heer H.J. Beerenhout werkzaam aan de UVA, heeft de volgende items besproken: - Onderzoeksvragen. - Onderzoek procedures in het veld en in het laboratorium. - Specifieke kenmerken van niet natuurlijke oorsprong zoals vraat, verbranding, metabole processen. - Een aantal vuistregels voor de eerste determinatie. - Kennismaking met het visskelet. Brieven aan leden. - Speerpunt in mei 2010 met uitnodiging voor de NJBG kampen - Speerpunt in juni 2010 met uitnodiging voor een workshop visresten. Deze is ook naar de Vrienden van Schokland verstuurd. Met de Vrienden van Schokland is een afspraak gemaakt. Beide verenigingen (AWN Flevoland en VvS) houden elkaar op de hoogte over elkaars activiteiten. Leden mogen tegen dezelfde voorwaarden met diverse programma’s meedoen. Educatie / publieksactiviteiten voor een bredere doelgroep. - Inburgercursus te Almere op 19 mei en 3 juni 2010; de organisator is de gemeente Almere. Planning is 30 personen per keer. Bureau Archeologie van de gemeente Almere heeft het initiatief genomen om de geschiedenis van Almere en Flevoland aan de nieuwe Almeerders over te brengen in de vorm van cursussen. Dit keer aan de nieuwe volwassen inburgeraars. De AWN heeft als basis voor de twee lessen daarvoor een Powerpoint presentatie ontwikkeld.


Inhoud van de lessen: - Ontstaan polder - Naamgeving - Vondsten prehistorie en schepen. - Wat is cultuur in de archeologie Daadwerkelijk waren er 30 tot 40 cursisten uit diverse landen, waaronder Afrika, Egypte en China. Met name de invloed van diverse culturen vroeger en tegenwoordig sprak de mensen aan. Op 3 januari 2010 Graven van vondsten in het Nieuw Land Erfgoedcentrum te Lelystad met als organisator AWN Flevoland. Vanwege een weerswaarschuwing kwamen slechts 10 jongeren hierop af. In een bak met zand werden scherven opgegraven. De bak was in vakken verdeeld. Op een blad met ruiten moest worden aangegeven waar de vondst lag. Vervolgens werd de vondst meegenomen en met behulp van boeken gedetermineerd en opgetekend op het voornoemde blad. In het museum werd gekeken naar de originele voorwerpen voorzover deze aanwezig waren. 20 juni 2010. Wereld erfgoed dag Schokland te Emmeloord; organisator het Flevolandschap. De AWN is vertegenwoordigd geweest op deze dag. Vanwege drukke werkzaamheden door het Archeologisch weekend te Nijmegen is er geen speciaal programma gemaakt. 22 augustus 2010. Dag van de archeologie; organisator gemeente Almere. Almeerders en andere personen kunnen kennis maken met de geschiedenis van Flevoland. Dit jaar was het thema Water. Zaterdag 28 augustus 2010. Opgraving N23 georganiseerd door ADC en Archol B.V te Swifterbant Omdat er bij de opgraving heel veel vuurstenen afslagen zijn gevonden, is de nadruk gelegd op de herkenning van bewerkt vuursteen. Ondanks het slechte weer waren de bezoekers enthousiast. 9 september 2010. Bezoek van circa 15 deelnemers aan de Almeerse Archeologische cursus aan de AWN Flevoland. In onze werkruimte kregen zij uitleg over alle werkzaamheden van onze afdeling. Zaterdag 9 oktober 2010. Organisator begeleiderscursus Spitten in de polder. Plaats: Nieuw Land Erfgoedcentrum te Lelystad. Bezoek van de cursisten van de archeologische cursus “Spitten in de polder” bij de AWN Flevoland. Kees Groothoff heeft de cursisten in de AWN werkruimte in het Provinciaal depot voor Bodemvondsten ontvangen. 17 november 2010 Canonkarvaan in het Nieuw Land Erfgoedcentrum te Lelystad, tevens organisator. Doelgroep: docenten. De AWN heeft gekozen voor de onderwerpen prehistorie en WO II. Er was een demonstratie vuur maken. Ook de leskisten kwamen aan de orde. Het was de eerste keer dat het publiek kennis maakt met het project “Ongeland”, vliegtuig wrakken in Flevoland. 18 november 2010 Interview door leerlingen van de basisschool de Branding. Leerlingen van groep 7 en 8 interviewden ooggetuigen van een neergestort vliegtuig en een voormalig berger van vliegtuigen tijdens de inpoldering. Dit is in het kader van het samenwerkingproject “Ongeland”. De leerlingen hebben eerst les gehad in interviewen en het uitwerken van de interviews door een oud journalist.Het resultaat is op de website “Persmuskiet” te lezen.


“Ongeland”. De projectgroep is samengesteld uit mensen afkomstig uit diverse geledingen, waaronder de AWN Flevoland. Op 17 oktober 2009 is het project “Ongeland” van start gegaan met een projectvoorstel dat onder de diverse instanties is verspreid. De groep bestaat uit 7 personen, deze komen vanuit de: AWN Flevoland Stichting 4 mei Herdenking Dronten Stichting geschiedschrijving Dronten en belangstellenden Tevens is er een goede samenwerking met het Nieuw Land Erfgoedcentrum (NLE) Doel is - informatie verschaffing over de oorlogsmonumenten in Flevoland, met name vliegtuig wrakken. - actualiseren van bestaande informatie en het hierin betrekken van de burgers uit Flevoland. - jongeren betrekken bij het cultureel erfgoed van de oorlog in Flevoland Activiteiten 2010 Markering van plaatsen van de bekende crashes wordt door de Stichting Herdenking 4 mei Dronten uitgevoerd. De stichting draagt zorg voor de financiële afwikkeling van het project. Van Dronten tot Lelystad zijn alle eigenaren van de percelen, waar wrakken zijn gevonden, benaderd. Door een aantal is toestemming gegeven voor markering. De rest van Flevoland moet nog worden uitgewerkt. Geschiedschrijving Dronten heeft de interviews met ooggetuigen en de airgunners gepubliceerd net als naamgeving “Poppies in de polder”. De leerlingen van de OBS de Branding hebben twee ooggetuigen geïnterviewd. Dit is een samenwerkingsproject met het NLE. Voor het interviewen zijn een aantal lessen besteed over de techniek van het vragen stellen en de verwerking hiervan. Er zijn tekeningen gemaakt om te verwerken in een brochure Uitwerking verzoek Almere Archeologische monumentenzorg gemeente Almere wil specifieke informatie over een wrak. Dit wordt uitgewerkt door een lid van Stichting 4 mei Herdenking Dronten. Gestart is met het uitwerken van wrakken in zuidelijk Flevoland Gegevens worden uitgewerkt van: de kavel, de technische gegevens van de wrakken, de missie, de crew. Er zijn 10 wrakken beschreven. Voor het compleet maken van de gegevens wordt contact gezocht met onder andere Amerika. Twee wrakken zijn helemaal uitgewerkt. Geplande activiteiten 2011: Organiseren van een lezing door de projectgroep Een brochure voor jongeren maken door de projectgroep Visitekaartjes en briefpapier laten aanmaken door de projectgroep Markeringen plaatsen door de Stichting 4 mei Herdenking Dronten Verder uitwerken van het wrakkenverslag De mogelijkheden bestuderen om jaarlijks jongeren met ooggetuigen van de oorlog in Flevoland in contact te brengen. Alle publicaties van de oorlog in Flevoland centraal te archiveren (in het NLE) Ooggetuigenverslag voor volwassenen opmaken. Hierover is samen met het NLE contact geweest met Hans Smits, voormalig journalist van het Algemeen dagblad, het Parool en het NRC en schrijver van diverse boeken. Hij heeft aangeboden om de ooggetuigen te interviewen en daar een document van te maken. Een cockpit van een gevechtsvliegtuig is aangeboden. Het NLE bekijkt of deze geplaatst kan worden.


Verslag Aardewerk 2010 Henk van den Berg, Saskia M.S.C. Thijsse Uitgave Aardewerk In 2010 is Aardewerk, soms door diverse omstandigheden enigszins verlaat, vier keer verschenen.De grootte van de inhoud per uitgave was respectievelijk: maart 28 pagina’s, juni 24 pagina’s, september 25 pagina’s, december 20 pagina’s. Aardewerk heeft een eigen ISSN nummer. Alle edities vanaf oktober 1999 zijn gedeponeerd bij de Koninklijke Bibliotheek te Den Haag. Aardewerk verschijnt behalve op papier ook vanaf 2006 in digitale vorm op onze website en is daarmee ook voor het grote publiek vrij toegankelijk. Kosten van Aardewerk voor 2010 zijn totaal euro 32,95. Opgebouwd uit aanschaf van het omslagpapier ad euro 12,65 en kopiëerkosten ad euro 20,30. De portkosten alsmede vanaf juni 2010 de kopiëerposten worden door het Nieuw Land voor haar rekening genomen. Wij zijn het Nieuw Land zeer erkentelijk voor deze ondersteuning. De kosten voor 2011 zullen circa euro 55,00 bedragen. Deze bestaan uit aanschaf van papier (omslag en binnenbladen). Redactieleden Aan het eind van 2010 heeft redactielid Ben van Rosmalen bij het AWN Flevoland bestuur aangegeven zich om persoonlijke redenen niet meer beschikbaar te stellen voor deze functie. Ben is van september 2005 t/m 2010 redactielid geweest. Wij bedanken hem nogmaals voor zijn enthousiaste medewerking. Om ervoor te zorgen dat het verschijnen van Aardewerk niet afhangt van twee personen, is aanvulling van de redactie gewenst. Nieuwe mensen brengen nieuwe ideeën mee en dat kan de kwaliteit van Aardewerk alleen maar ten goede komen. Doelstelling van Aardewerk ten opzichte van het Beleidsplan AWN Flevoland 2007-2011 Aardewerk voldoet zoveel mogelijk aan hetgeen in het Beleidsplan AWN Flevoland 20072011 is opgenomen. Namelijk : - het overbrengen van het archeologisch verhaal aan het grote publiek (punt 2.1), - de inwoners van Flevoland in contact brengen met en informeren over archeologie in het algemeen, archeologie in Flevoland en de activiteiten van de AWN Flevoland in het bijzonder (punt 3.8), - in dit kader zal naast puur archeologische activiteiten ook meer aandacht worden besteed aan andere verenigingsactiviteiten zoals bijvoorbeeld museumbezoek, lezingen, maar ook promotieactiviteiten (punt 4.1) De doelstelling van Aardewerk is in de eerste plaats de leden van onze afdeling de mogelijkheid te bieden tot publicatie van de resultaten van hun archeologische activiteiten en de minder actieve leden hierover te informeren. Behalve met de hierboven omschreven informatie wordt Aardewerk ten slotte verder opgevuld met colums, nieuwtjes, stukken voor de jaarvergadering, stukjes die slechts zijdelings met onze activiteiten te maken hebben, en een uitgebreide agenda van tentoonstellingen, lezingen, symposia, wetenswaardigheden van aanverwante of verder van ons weg staande instellingen. In 2006 werd besloten Aardewerk voor een ieder vrij toegankelijk op onze website te zetten zodat een breder publiek van de inhoud kennis kan nemen en zich zo op de hoogte kan stellen van de archeologische verrichtingen van de AWN in Flevoland. NB: Tot op heden wordt er in de Koninklijke Bibliotheek (KB) altijd een papieren exemplaar van Aardewerk bewaard voor het nageslacht. De mogelijkheid bestaat om een digitale versie te laten bewaren in de KB.


Rooster van aftreden Bijgewerkt tot april 2011 Elke bestuurslid neemt zitting in het bestuur voor in principe vier jaar. Na deze vier jaar kan hij/zij zijn zetel ter beschikking stellen of aangegeven bereid te zijn om zijn/haar activiteiten voor nogmaals vier jaar te willen voorzetten. In overleg kan van de voornoemde perioden worden afgeweken.

Naam Jan Boes (voorzitter)

April 2011 April 2012

Cees Groothoff (algemeen bestuurslid)

April 2014

X

X

Ellen van Galen-Last (bestuurslid en veldcoördinator)

Jan Werschkull (penningmeester)

April 2013

X

X

Dit jaar treedt de voorzitter Jan Boes af en stelt zich herkiesbaar. Verder zijn we nog op zoek naar bestuursleden voor de functies Secretaris en Promotie en educatie/deskundigheidsbevordering. (Tegen-) Kandidaten kunnen zich liefst minimaal één dag voor de ALV opgeven bij de voorzitter.

Rectificatie In de papieren december 2010 uitgave van Aardewerk is op bladzijde 1 een foutieve tekst gekomen. De tekst bij de foto van een vitrine behoort te zijn: ‘N23 vitrine in het Nieuw Land’. Deze vitrine is niet van de AWN. Waar in het verhaal staat ‘het traject van de Hanze spoorlijn’ dient men te lezen ‘het traject van de provinciale weg’.


Door AWN Flevoland veiliggestelde visresten van J97 worden onderwerp van een hoofdvakscriptie. De AWN Flevoland ontving in november 2010 de onderstaande e-mail van de heer Bob Beerenhout, ichthio-archeoloog werkzaam aan onder andere de Universiteit van Amsterdam. Dit naar aanleiding van de door hem gegeven workshop over vissen en visresten bij onze afdeling in 2010. “Van: H.J. Beerenhout Aan: Jan Boes Verzonden: Woensdag 17 november 2010 13:59:51 Onderwerp: visresten Emmeloord J97 Beste Jan, Hoop dat jullie met veel plezier veldwerk gedaan hebben. Ik hoop jullie daarover binnenkort te horen vertellen. Reden van deze mail is het volgende: Toen ik bij jullie in Lelystad was, heb ik met Jan gesproken over de mogelijkheid dat een studente, die bij mij in opleiding is, het door jullie verzamelde vismateriaal van Emmeloord J97 voor haar hoofdvakscriptie onderzoekt. Altans, ik meen dat het om J97 gaat, de opgraving waarbij een heel visweersysteem met fuiken werd blootgelegd, maar waarbij de financiën ontbraken voor visonderzoek. Dankzij jullie attente en wetenschappelijke houding, hebben jullie toen toch het vismateriaal verzameld en veiliggesteld. Volgens Jan zou onderzoek van dit materiaal door een student in opleiding geen enkel probleem zijn. Momenteel doet zich nu inderdaad de vraag voor of dat kan. Mijn stagiaire zoekt een onderzoeks-onderwerp en is het met mij eens, dat onderzoek aan dit veronachtzaamde (niet door jullie, maar door de opgravingsinstantie) vismateriaal een belangrijke bijdrage zou kunnen leveren aan ons inzicht wat er zich rond de visweren heeft afgespeeld. Het zou een soort van inhaalslag zijn, aangezien toendertijd de vis van deze locatie bij voorbaat door de provinciaal archeoloog aan mij werd toegezegd. Maar die toezegging werd om tijds- en financiële redenen niet nagekomen. Nu nog even samenvatten: ik heb op dit moment een studente die over enige jaren mijn werk wil gaan overnemen. In het kader van een stage is zij sedert mei dit jaar bij mij aan het werk/in opleiding. Nu wordt er een onderzoeksonderwerp gezocht voor een hoofdvakscriptie. In Lelystad liet de AWN afdeling mij met gepaste trots vismateriaal van J97 zien. Door mij werd de mogelijkheid geopperd dit materiaal eens door een hoofdvakstudent te laten onderzoeken. Daar is toen bij monde van Jan (en anderen) positief op gereageerd. Als dit op dit moment nog zo is, neem ik graag samen met Franka Kerklaan contact met jullie op om in Lelystad een en ander te bespreken. Het zou leuk zijn als de opgraving dankzij jullie en haar scriptie-onderzoek een echt gezicht zou krijgen. Met collegiale groet, Bob Beerenhout”. Uiteraard is op dit e-mail positief en bevestigend gereageerd. Als gevolg hiervan zijn Bob en de studente op vrijdag 9 januari 2011 voor een gesprek hierover langsgekomen in onze werkruimte. Het bovenstaande toont wederom aan hoe belangrijk de werkzaamheden van ‘amateur’ archeologen kunnen zijn.


Nieuwjaarsreceptie zaterdag 8 januari 2011 Saskia M.S.C. Thijsse Op deze receptie mochten we ook een paar nieuwe leden verwelkomen. De catering was grotendeels verzorgd door Cees Groothoff. Aangevuld met heerlijke muffins, gebakken door Caroline Hoek. Leden die boringen hadden verricht op N51 als voorbereiding voor onderzoek in de zomer van 2011 kwamen halverwege de receptie – bemodderd, natgeregend maar tevreden met de resultaten van hun werk – ook nog binnen. De receptie was zodanig geanimeerd dat Dick Velthuizen ons aan het eind van de middag onder zachte dwang naar buiten moest duwen omdat het Nieuw Land op slot ging.

Foto’s: Saskia M.S.C. Thijsse


Peddel C.C.Groothoff “Foei, wat is het warm”, pufte Jor, terwijl hij zijn boomstamkano moeizaam tegen de trage stroming van het kreekje in peddelde. Vader had het er vanochtend nog over gehad dat het tegenwoordig zo warm is, omdat het in het Mid-Atlanticum, in welk tijdperk wij volgens de Sjamaan nu leven, het land veel meer zon vangt dan vroeger. “Jor, ga jij maar eens bramen plukken op het heuveltje van S25,” had moeder gezegd, “daar bij het Deeg Duin – hoe komen ze aan zo’n naam? - staan er een boel. Door het warme voorjaar zullen ze al wel rijp zijn. En neem ook wat waternoot mee, als je het vindt”. En moeder had hem een speltkoek meegegeven voor onderweg. Via allerlei omweggetjes door slootjes, want S25 was niet direct te bereiken vanaf het dorpje Esvier waar Jor woonde, was de jongen al peddelend vlak bij zijn doel gekomen. Na een bocht, waar hem het zicht op de sloot was belemmerd door het al hoge riet, zag Jor plotseling dichtbij, vlak bij het “Deeg Duin”, een groepje zwanen zwemmen, kennelijk een familie bestaande uit een vijftal jongen, een moeder en een vader. En de zwanen zagen hem ook! Woedend kwam de grote vader Knobbelzwaan op Jor af. Hij zou z'n gezinnetje wel eens even verdedigen tegen die indringer! Flapperend met zijn grote vleugels stormde de vogel op de kano met z'n geschrokken vaargast af. Jor gilde zo hard hij kon: “Fort, fort, fort! Opzooien!” tegen het dier. Maar dit ging voluit tot de aanval over. Jor verdedigde zich fel en sloeg met de peddel op de zwaan in. Hij kon het dier daar redelijk mee op een afstand houden. Zelfs zo, dat Jor dacht dat hij met een ferme mep zijn tegenstander kon uitschakelen. Hij zag moeder al tevreden de grote vogel boven het vuur in de haardkuil braden! Hij haalde ver uit en gaf de zwaan een enorme klap met de peddel. Maar dat pakte anders uit! Het blad brak af en belandde met een zwaai op de oever van S25, tussen het riet. Om daar duizenden jaren te blijven liggen. Gelukkig had de zwaan zijn bekomst gekregen en droop met een suffe kop af. Jor peddelde moeizaam met zijn handen naar het bramenheuveltje, plukte een zak vol vruchtjes en voer weer naar huis, langzaam met de stroom mee. Thuis waren ze niet blij met het verlies van de peddel! Daarentegen waren ze zesduizend jaar later héél blij met de vondst van het peddelblad, die mensen van het Groningen Institute of Archaeology, het NLE en de AWN Flevoland!

Blad van peddel, aangetroffeld door AWN-er Cees Groothoff op de Swifterbant site S25 op 20 augustus 2010. Foto: Cees C. Groothoff AARDEWERK maart 2011 blz 15

Een fles met een verhaal uit het Provinciaal Depot voor Bodemvondsten. Dick E.P. Velthuizen Een gebroken aardewerkflesje is onlangs opnieuw in elkaar gezet door Kees Groothoff. Het flesje is in de jaren zestig van de vorige eeuw gevonden ten oosten van Dronten. Het cilindrische flesje (18 cm hoog en 7 cm doorsnede) is gemaakt van hard gebakken grijswit steengoed en voorzien van zoutglazuur. De ranke hals is tot op de schouder bruin gekleurd door middel van engobe. Tijdens de restauratie wordt elk voorwerp eens goed bekeken en wordt de beschrijving in het Depotbeheersysteem - indien nodig - aangepast. Tijdens het beschrijven viel op dat langs de onderrand een stempel met de naam Josiah Russel was aangebracht. Een tweede stempel op de zijkant van de fles bestaat uit de woorden Bourne-Denby en het getal 36 in een cirkel gevat. Na een tijdje zoeken bleek Josiah Russel een Amerikaan te zijn die tussen 1825 en 1850 handelde in Ginger Ale (gemberbier). Het gember bier importeerde Josiah Russel uit de West Indies. De flessen bestelde Russel in Engeland. De engelse pottenbakkerij was gevestigd in het stadje Denby in het graafschap Derbyshire. De pottenbakkerij in Denby was van William Bourne die vanaf 1806 de pottenbakkerij beheerde. De in Amerika met gemberbier afgevulde flessen werden verhandeld tot aan Australië en Nieuw-Zeeland toe. Blijkbaar kwam een enkel flesje ook in ons land terecht, waar het leeg zonder bier en zonder briefje op de bodem van de Zuiderzee belandde.

Het steengoedflesje. Foto: Provinciaal Depot voor Bodemvondsten


Officiële opening van Polderen! op vrijdag 11 februari 2011 Saskia M.S.C. Thijsse Diverse AWN Flevoland leden zijn aanwezig geweest bij de openingsceremonie van bovengenoemde vaste tentoonstelling in het Nieuw Land. Indertijd in 2010 gaf Arjan Agema, directeur van het Nieuw Land, een korte beschrijving van de opzet en inhoud van deze tentoonstelling aan de hand van een power-point presentatie. Nu konden we daadwerkelijk zien dat en hoe de hiervoor bestemde kale ruimte was getransformeerd in een moderne, deels digitale, deels speelse uitleg van de achtergronden, aanzet tot en inrichting van ‘onze’ polders. De opening ging gepaard met een harde knal; het (start)schot waarmee confetti kanonnetjes hun inhoud over de samengestroomde bezoekers uitstrooiden. Deze vaste tentoonstelling biedt zoveel informatie, dat bezoekers meerdere malen kunnen terugkomen voordat alles is opgenomen. Inwoners van Lelystad zijn door middel van een ludieke actie op de hoogte gebracht van de nieuwe tentoonstelling. Met de kreet “Pompen of verzuipen” op uitgedeelde stikkers en een zandzakkendijk bij het NS station, werden bus- en treinforensen in de dagen voorafgaande aan de officiële opening begroet door medewerkers van het Nieuw Land.

Enkele AWN-ers

Confetti Foto’s: Saskia M.S.C. Thijsse

Hoe mag ‘mijn’ polder eruitzien


Agenda velddagen 2011 Beste leden, De geplande activiteiten voor het najaar 2010 zijn niet doorgegaan door weersomstandigheden en daarom doorgeschoven naar voorjaar 2011. Er staan nog een drietal activiteiten op het verlanglijstje: 1. De jaarlijkse veldverkenning op kavel E170 (op de zuidpunt van Schokland) 2. Een veldverkenning met metaaldetector nabij Biddinghuizen. Naar aanleiding van de vondst van de bronzen halssieraden. 3. Een veldverkenning van een Neolithische vindplaats. Enige jaren geleden heeft men hier geweihamers, bewerkt vuursteen en berenbotten aangetroffen. Geplande data in 2011: zaterdag 2 april zaterdag 16 april Kijk of je op deze data kunt en geef het aan mij (Ellen van Galen Last) door; uiterlijk 4 dagen vantevoren via e-mail naar [email protected] of bel naar 06-42287155 met vermelding van je telefoonnummer.. Je hoort dan zo spoedig mogelijk wanneer welke activiteit plaats zal vinden. Dit hangt van de omstandigheden af (zoals het weer, de boer, is de kavel te betreden?). Alleen personen die zich hebben opgegeven worden op de hoogte gesteld van de exacte locatie en van eventuele wijzigingen in de plannen, bijvoorbeeld als de activiteit onverhoopt niet door kan gaan. N.B. Onze booractie bij boer Frans (S25) is afgerond en de gegevens zijn doorgegeven aan Daan Raemaekers van RUG/GIA. Een stagiair zal de gegevens verwerken en deze ontbrekende geul op de kaart intekenen!

De veldcoördinatoren: Dick Velthuizen en Ellen van Galen Last

Klussenlijst per 1 maart 2011 Cees C. Groothoff (+ = klaar, - = nog niet klaar) + Uitwerken boorresultaten “Boer Frans”, tekening maken, naar Daan Raemaekers RUG/GIA sturen – Uitzoeken vondsten opgraving GIA 92 – Uitzoeken onverwerkt spul van vondsten op kavel P14 – Pijpekoppencatalogus opzetten – Assistentie aan/tijdens het archeologisch spreekuur – Werken aan arikelen ten behoeve van Aardewerk – Werken aan het rapport “Zwaanspad” – Archiefwerk, sorteren/inventariseren van oude dossiers – Scherven lijmen; het weer in elkaar zetten van gevonden voorwerpen – AWN vitrine in Nieuw Land actualiseren – Familiarisatie met het nieuwe GPS-apparaat – Pijpekoppendossier digitaliseren


P. Van Der Lijn onderscheiding en aanmoedingsprijs 2011 Jan Boes Op zaterdag 26 maart 2011 was de uitreiking van de ‘P. Van Der Lijn onderscheiding en aanmoedigingsprijs 2011’ op Schokland. Namens de AWN was ik als voorzitter hiervoor uitgenodigd. De onderscheiding ging naar Johannes Cornelis (Hans) de Kruyk voor zijn wetenschappelijk onderzoek aan onder meer versteend hout en vuursteen, waarvan hij slijpplaatjes heeft gemaakt. Ook van vuurstenen werktuigen (onder andere die van Tjerk Vermaning) heeft hij slijpplaatjes gemaakt. Over dit onderzoek zal mogelijk dit jaar nog een publicatie verschijnen. De aanmoedigingsprijs ging naar Peter de Bruijn voor zijn wijze van verzamelen van materiaal op de Maasvlakte en de Kaloot. Hierbij heeft hij een fossiele zee-egel gevonden die nog niet bekend was uit het betreffende gebied en deze aan een museum geschonken voor de wetenschap. De uitreiking van de onderscheiding en aanmoedigingsprijs werd gedaan door de heer A. van der Werff, burgemeester van de Noordoostpolder. Het merendeel van de aanwezigen kende ik niet. Wel sprak ik een bekende van Flevolandschap (de naam ben ik even kwijt). Tijdens de uitreiking zag ik een oude bekende van een geologische vereniging die ik al tientallen jaren ken en naderhand heb ik hem nog even gesproken. Toch interessant om te horen wat er zoal “in het veld” gebeurd. Natuurlijk is er PR gemaakt voor onze afdeling door in de trui met het AWN logo erop rond te lopen. Helaas heb ik hierdoor wel een veldverkenning moeten missen, maar ja, dit soort zaken is ook belangrijk voor onze afdeling.

Tentoonstellingen / lezingen / symposia / wetenswaardigheden Saskia M.S.C. Thijsse Tentoonstellingen Tijdelijke Tentoonstelling Feiten en fictie over de Gouden Peelhelm in het Rijksmuseum van Oudheidkunde (RMO) te Leiden. Tot en met oktober 2011 is hier de tentoonstelling 'Feiten en fictie over de gouden Peelhelm' te zien. De Peelhelm is een Romeinse soldatenhelm van verguld zilver. Dit topstuk uit de RMO-collectie werd honderd jaar geleden in de Brabantse Peel gevonden. Er doen veel verhalen de ronde over de vondst van de helm en hoe die in het moeras is terechtgekomen. Maar wat is er nou echt gebeurd? Honderd jaar geleden deed turfsteker Gebbel Smolenaars een spectaculaire vondst in het moeras van de Brabantse Peel. Op 17 juni 1910 haalde hij geen turf uit de grond, maar een vergulde zilveren ruiterhelm uit de Romeinse tijd. En hij vond nog meer: een mantelspeld, een ruiterspoor, belletjes van een paardentuig en Romeinse munten. De gouden helm werd schoongepoetst en tentoongesteld in het huisje van Smolenaars. Voor tien cent kon men de schat komen bewonderen. Later werd de helm door het Rijksmuseum van Oudheden gekocht. Romeinse ruiterhelm uit de Peel Foto: RMO


Deze kleine tentoonstelling gaat niet alleen over de Romeinse helm, maar ook over de verhalen die er honderd jaar lang de ronde over deden. Hoe is de gouden soldatenhelm in het moeras terechtgekomen? Wie was de mysterieuze 'ridder van de Peel'? Is de schatvondst compleet teruggevonden? Op al deze vragen zijn de afgelopen honderd jaar verschillende antwoorden gekomen, al dan niet op feiten of op fictie gebaseerd. De 'Peelhelm' sprak velen tot de verbeelding. Het was dan ook een vondst van formaat; een van de belangrijkste archeologische ontdekkingen van de twintigste eeuw in Nederland. Archeologie van Nederland RMO te Leiden Vanaf 14 januari 2011 kunt u de geheel vernieuwde afdeling 'Archeologie van Nederland' bezoeken. Deze vaste tentoonstelling is uniek, want nergens anders is een compleet overzicht van de archeologische geschiedenis van Nederland te vinden. Aan de hand van 75 belangrijke archeologische vindplaatsen loopt u door ruim 300.000 jaar geschiedenis. U volgt het pad van bodemvondsten door de tijd. Het begint in de vroege prehistorie, voert door de Romeinse tijd, doorkruist de vroege en late Middeleeuwen en komt tenslotte uit in de moderne tijd. De voorwerpen op de nieuwe afdeling overbruggen een enorme tijdspanne. Maar liefst 300.000 jaar geschiedenis komt aan bod. In totaal zijn tweeduizend voorwerpen te zien, waaronder klassiekers als het gekromde zwaard en de urn uit het 'vorstengraf van Oss' (700550 v. Chr.) en de zilveren Vikingschat uit Wieringen (ca. 850 na Chr.). Maar er zijn ook veel actuele en onverwachtse vondsten te zien. Zo komt u Krijn tegen, de eerste Nederlandse Neanderthaler. En u ziet een haard die 11.500 jaar geleden voor het laatst brandde, een 'opgerold' stukje goud uit de Vroege Middeleeuwen, een compleet vijftiende-eeuws schip, een mijlpaal uit de Renaissance en de tandenborstel van een Duitse luchtmachtofficier uit de Tweede Wereldoorlog.

Foto: RMO De vormgeving van 'Archeologie van Nederland' is opvallend. Een grote, witte band kronkelt als een lint door de tentoonstellingszaal op de tweede verdieping. Het is een tijdlijn van 300.000 jaar. Hierin zijn alle vitrines, teksten, filmpjes en multimediale toepassingen verwerkt. De nieuwe afdeling gaat verder dan alleen het presenteren van Nederlandse topvondsten. Er wordt vooral ingezoomed op de plaatsen waar de voorwerpen in de bodem zijn gevonden. Via Google Earth gaat u terug in de tijd en ziet u het landschap van toen. Verder zijn er interactieve 'ontmoetingsplaatsen' waar bewoners uit de prehistorie, Middeleeuwen en de zestiende eeuw vertellen over hun dagelijks leven. Kinderen kunnen wegkruipen in vijf gereconstrueerde slaapplaatsen. Als in een droom zien en horen ze beelden en geluiden langskomen van rendierjagers, boeren uit de bronstijd, Romeinen, Vikingen en ridders. Sisi en Wilhelm II - Keizers op Corfu 13 april t/m 11 september 2011 RMO te Leiden. De Oostenrijkse keizerin Elisabeth (Sisi, 1837-1898) en de Duitse keizer Wilhelm II (18591941) waren allebei gefascineerd door de oudheid. Op het Griekse eiland Corfu probeerden zij van die fascinatie werkelijkheid te maken.


Tussen 1889 en 1892 liet Sisi er haar zomer-residentie bouwen: het Achilleion, vernoemd naar de beroemde Griekse held Achilles. In 1907, negen jaar na Sisi's dood, kocht Wilhelm het paleis van haar dochter Gisela. 'Sisi en Wilhelm II - Keizers op Corfu' gaat over de grote belangstelling die Sisi en Wilhelm voor de oudheid hadden. Tegen een decor van het classicistische Achilleion en het romantische landschap van Corfu presenteert de tentoonstelling een selectie uit hun persoonlijke archeologische verzamelingen. Daarnaast zijn er maquettes te zien, en unieke film- en fotobeelden die Wilhelm zelf maakte tijdens zijn opgravingen. Er zijn bruiklenen uit musea in Corfu, Wenen en Huis Doorn, waar Wilhelm van 1918 tot 1941 woonde. Slechts weinigen weten van de speciale band die Sisi en Wilhelm met de oudheid hadden. Voor Sisi waren de grote Griekse schrijvers, de kunst uit oudheid en haar paleis op Corfu een manier om weg te vluchten van het strakke Oostenrijkse hofleven en haar onfortuinlijke familieleven. Wilhelm spiegelde zich graag aan de grote Griekse helden. Daarnaast was hij gebiologeerd door de oudheid en archeologie. Hij betrok met zijn hofhouding Sisi's paleis en leidde op Corfu persoonlijk de opgraving van een grote archaïsche tempel.

De Oostenrijkse keizerin Elisabeth (Sisi, 1837-1898)

De Duitse keizer Wilhelm- II (1859-1941)

Islamitische kunst uit het Rijksmuseum Amsterdam 21 april tot en met 4 september 2011 RMO te Leiden. Het Rijksmuseum Amsterdam bezit een relatief onbekende collectie kunst uit islamitische cultuurgebieden. De tentoonstelling 'Islamitische kunst uit het Rijksmuseum Amsterdam' presenteert unieke voorbeelden uit die verzameling, waaronder handgeknoopte tapijten, oosters geïnspireerde schilderijen, wapens van Michiel de Ruijter en Cornelis Tromp, en enkele kleurrijke tegeltableaus uit de wereldtentoonstelling van 1883. Omdat ook preislamitische (kunst-)voorwerpen uit de collectie van het Rijksmuseum van Oudheden zijn te zien, geeft de tentoonstelling een verrassend kijkje achter de schermen van verschillende culturen uit het Nabije Oosten die een onverwacht grote invloed hebben gehad op de islamitische kunst en architectuur.


Twee verzamelingen in één tentoonstelling Door het tonen van beide verzamelingen in één tentoonstelling beogen de musea de nauwe banden te demonstreren tussen pre-islamitische, islamitische en westerse kunst. van de oudheid tot aan nu. Net zoals islamitische kunstenaars hun inspiratie vonden in oudere culturen, leeft de islamitische kunst nog voort in de westerse kunst, tot op de dag van vandaag.

Foto: Tegeltableau 1833AD, collectie Rijksmuseum Amsterdam

200-500AD mozaïekband Libië Foto: RMO

MAORI tot 1 mei 2011 in het Museum Volkenkunde te Leiden De familietentoonstelling MAORI is spannend en leerzaam tegelijk. Want waar komen de Maori’s eigenlijk vandaan en doet zo’n gezichtstatoeage niet heel erg zeer? Maori betekent ‘gewone mensen’. In MAORI komt de bezoeker het allemaal te weten. Prachtig bewerkt houtsnijwerk, schitterende sieraden en kleding laten hun cultuur tot leven komen. Aan de betekenis van de wereldberoemde tatoeages wordt natuurlijk uitgebreid aandacht besteed. En ook de imponerende haka - inmiddels een bekende openingsceremonie bij wedstrijden van rugbyteams wereldwijd – komt ruim aan bod. Bezoekers komen alles te weten over de flora en fauna van het land. Educatieve installaties, speciaal voor de tentoonstelling gemaakt filmmateriaal en reisgids Kiwi die ze mee op pad neemt, maken de tentoonstelling ook voor kinderen een hele belevenis Het eerste contact tussen Nederland en Nieuw-Zeeland werd in 1642 gelegd door kapitein Abel Tasman tijdens een van zijn ontdekkingsreizen. Drie eeuwen later emigreerden duizenden Nederlanders naar Nieuw-Zeeland op zoek naar een beter bestaan. Voor de eerste keer in de geschiedenis bouwden de Maori’s een Waka (een Maori-kano) die in Leiden verblijft en door niet-Maori mag worden gebruikt.


De Waka speelt een belangrijke rol in het leven van de Maori’s. Volgens de overleveringen reisden hun voorouders in zeven reuzenkano’s, Waka’s, voor de eerste keer naar NieuwZeeland. Iedere stam weet precies met welke Waka zij aan land kwamen. Wanneer een Maori zich voorstelt, vertelt hij tot welke Waka hij behoort en met welke mythische Waka zijn groep in Nieuw-Zeeland aankwam. Tegenwoordig hebben veel familiegroepen nog steeds een eigen Waka waar zij tijdens speciale gelegenheden mee varen. De basis van de Waka is een meterslange boomstam die houtsnijders bewerken tot het gewenste model. De voor- en achtersteven worden voorzien van decoratief houtsnijwerk dat mythische verhalen verbeeld. Zo wordt de Waka geladen met kracht en status: mana. Er zijn verschillende typen Waka’s. De Waka taua is een ceremoniële kano, geladen met kracht van de voorouders. Een Waka Tete Kura is een ceremoniële kano waar ook vrouwen en kinderen in mogen varen. De Nederlandse Waka taua is in Nieuw-Zeeland op 26 juli 2010 tot ‘Te Hono ki Aotearoa’ gedoopt, oftewel ‘Verbonden met Nieuw-Zeeland’. De 14 meter lange kano is gemaakt uit een Kauriboom van ongeveer 700 jaar oud. Een team houtsnijders onder leiding van meesterhoutsnijder Hector Busby heeft de Waka voor Volkenkunde gemaakt.

Waka, Nieuw Zeelandse Oorlogskano Tekening door Sydney Parkinson

Haka door Maori’s

Lezingen Twee keizerlijke hoogheden in archeologisch perspectief 12 april 2011, aanvang: 20.00 uur, zaal open 19.30 uur locatie: Tempelzaal of filmzaal Rijksmuseum van Oudheden te Leiden kosten: €5,00; RoMeO-leden gratis kaarten: reserveren is niet mogelijk, kaarten uitsluitend verkrijgbaar aan de kassa van het museum op de avond van de lezing Lezing door prof.dr. Ruurd Halbertsma, RMO-conservator collectie Klassieke Oudheid, in het kader van de tentoonstelling 'Sisi en Wilhelm II: keizers op Corfu'. De ongelukkige keizerin Sisi en de martiale Duitse keizer Wilhelm II zijn beiden bekende persoonlijkheden in de Europese geschiedenis. Minder bekend is dat ze allebei een speciale band met de klassieke oudheid en de archeologie hadden. Op het eiland Corfu komen hun levens en belangstelling samen. Keizerin Elisabeth ('Sisi', 1837-1898) ontvluchtte het leven aan het Oostenrijkse hof en haar ongelukkige huwelijk in een droomwereld: de wereld van het oude Griekenland, van helden als Achilles, Hektor en Ajax. Zij nam lessen oud-Grieks om Homerus in het origineel te kunnen lezen en bouwde tussen 1889 en 1892 een droompaleis tussen de cipressen op het groene eiland Corfu. Zij noemde het paleis 'Achilleion', de Achilleshof. Het paleis werd ingericht in klassieke sfeer, met beelden van Apollo en de Muzen en wandschilderingen met de strijd rond Troje als thema. Lang heeft zij niet kunnen genieten van haar schepping: in 1898 werd zij in Genève vermoord door een anarchist. Sisi's dochter verkocht het Achilleion in 1907 aan keizer Wilhelm II. Elk voorjaar, in mei, bracht Wilhelm hier enkele weken door, met zijn hele hofhouding.


Toen bij opgravingen op het eiland de fundamenten van een grote archaïsche tempel tevoorschijn kwamen, nam hij persoonlijk de leiding van de opgraving over. Duitse archeologen ontdekten hier reusachtige sculpturen, ondermeer van een rennende Gorgo. Keizer Wilhelm was meer dan enthousiast en legde de opgravingen op film en foto's vast. "Het verleden in dienst van het heden": de constructie van van de Perzische identiteit in de 20e eeuw. 21 april 2011 in het RMO te Leiden aanvang 15.00 uur, geen extra kosten bij een bezoek aan het museum Lezing van dr. Asghar Seyed-Gohrab, docent Perzische taal en cultuur aan de Universiteit Leiden. Deze lezing behoort tot de lezingenreeks op donderdagmiddag die het Nederlands Institituut voor het Nabije Oosten (NINO) organiseert in het Rijksmuseum van Oudheden. In principe is er elke maand een lezing. Naar verwachting zal één of meer lezingen in het kalenderjaar 2011 plaatsvinden in het Allard Pierson Museum, Amsterdam. Het oude Arabië en het schrift 9 mei 2011 aanvang: 20.00 uur, zaal open 19.30 uur locatie: Tempelzaal, Rijksmuseum van Oudheden te Leiden toegang: gratis voertaal: Engels Engelstalige lezing van mr. Michael Macdonald, onderzoeker aan de University of Oxford, over het schrift in het oude Arabië ('Ancient Arabia and the Written Word'). De lezing wordt georganiseerd door de School of Middle Eastern Studies van de faculteit Geesteswetenschappen van de Universiteit Leiden. In het oude Arabië ontwikkelden in het eerste millennium voor Christus zowel de sedentaire bevolking als de nomaden een eigen schrift. De orale traditie bleef bij de nomaden echter dominant. Het schrift werd alleen gebruikt als een soort graffiti, om bijvoorbeeld op stenen en rotsen boodschappen van persoonlijke aard achter te laten.

Inscriptie met de naam van een belangrijke familie uit het noorden van Saudi-Arabië (3de-2de eeuw v.Chr) Foto: Smithsonian Museum. Ook de voorouders van de sprekers van het het moderne Arabisch hadden aanvankelijk weinig behoefte om hun taal in een schrift om te zetten. Er zijn slechts weinig 'Arabische' inscripties uit de periode vóór 600 na Christus bekend, toen de eerste teksten in het Arabisch verschenen. Bovendien werd het schrift lange tijd alleen gebruikt voor het opstellen van rekeningen, zakelijke documenten, verdragen, etc. Cultureel belangrijke teksten, met uitzondering van de Koran, werden nog tot in de vroege Islamitische periode uitsluitend doorverteld. Michael Macdonald is als onderzoeker verbonden aan de Faculty of Oriental Studies in Oxford. Hij is gespecialiseerd in de geschiedenis, talen en schriftcultuur van Syrië en het Arabisch Schiereiland tot aan de vroeg islamitische periode. Op dit moment leidt hij het 'Safaitic Database Project', een onderzoeksproject dat pre-islamitische, Arabische inscripties wil documenteren, vertalen en uitgeven.


Zo vrij als een vogel 10 mei 2011 locatie: Tempelzaal of filmzaal Rijksmuseum van Oudheden te Leiden aanvang: 20.00 uur, zaal open 19.30 uur kosten: €5,00; RoMeO-leden gratis kaarten: reserveren is niet mogelijk, kaarten uitsluitend verkrijgbaar aan de kassa van het museum op de avond van de lezing. Lezing door dr. Lucas Petit, RMO-conservator collectie Nabije Oosten, in het kader van de tentoonstelling 'Handelswaar en souvenirs - islamitische kunst uit het Rijksmuseum Amsterdam'. Aan de hand van objecten uit de collectie van het Rijksmuseum van Oudheden vertelt hij over de betekenis van gevleugelde dieren binnen de pre-islamitische en islamitische kunst. Omdat ze zweven boven de aarde, zijn vogels in veel culturen een symbool voor kracht en vrijheid. Ze spelen een belangrijke rol in mythes en religies. Vaak zijn vogels de boodschappers van goed nieuws, maar soms ook van slecht nieuws. Onze ooievaar brengt nieuw leven, terwijl een groep raven eerder iets slechts betekent. Ook in het oude Midden-Oosten hadden gevleugelde dieren een bijzondere status. Afbeeldingen van gevleugelde dieren komen voor binnen de pre-islamitische en islamitische kunst, veelvuldig als metafoor voor de goddelijke reis van de ziel. In oude Syrische graven staan adelaars afgebeeld om de ziel naar het hemelrijk te brengen, de oude Egyptenaren bouwden schachten om de ziel de mogelijkheid te bieden weg te vliegen en de Sumeriërs geloofden dat de overledene als vogel in de onderwereld doorleefde. Symposia/beursen De Nederlandse Restauratiebeurs 2011 Datum: 14 april 2011 tot en met 16 april 2011 Locatie: Brabanthallen, Den Bosch

Er wordt gestukadoord, gemetseld en getimmerd. Steenhouwers tonen hun vaardigheden. Boekrestauratoren conserveren waardevolle historische werken. Archeologen delen hun dilemma’s. Glazeniers etaleren hun bekwaamheden. Schilders maken replica’s van historische muurschilderingen. Technici repareren objecten uit de Mobiele Collectie Nederland. Naast actie, lawaai, rook en stoom, heerst er de rust en de concentratie op de Nederlandse Restauratiebeurs 2011. Gezamenlijk Kleurhistorisch en Bouwhistorisch Platform Op 8 juni 2011 te Amersfoort, RCE gebouw, Smallepad 5. Om kennisuitwisseling te bevorderen organiseert de Rijksdienst sinds 2005 drie maal per jaar een Kleurhistorisch Platform. Uiteenlopende onderwerpen op het gebied van restauratie en conservatie van schilderwerk in en op gebouwen komen aan bod. Wetenswaardigheden Universiteiten soms voorrang bij opgravingen Universiteiten kunnen in bijzondere situaties voorrang krijgen om een opgraving te doen. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed heeft nu beleid vastgelegd voor het toepassen van deze voorrangsregeling. De opgraving moet bijvoorbeeld van belang zijn voor de wetenschap. En het marktverstorend effect van de maatregel moet beperkt blijven.


Bij archeologisch onderzoek is sinds het Verdrag van Malta van 1992 sprake van marktwerking. Commerciële bedrijven voeren meestal de opgravingen uit. Om te zorgen dat fundamenteel wetenschappelijk onderzoek daardoor niet in het gedrang komt, staat er in de Monumentenwet een voorrangsregeling voor universiteiten. De staatssecretaris van OCW kan besluiten een universiteit voorrang te verlenen bij een opgraving. Tot nu toe is dat één keer gebeurd bij een opgraving in Leiderdorp. De Rijksdienst geeft nu nader aan wanneer en onder welke voorwaarden de minister dat ook in de toekomst kan doen. Overzicht erfgoed van Gelderland op vernieuwde website Voor iedereen die interesse heeft in het provinciale en lokale erfgoed is er nu een website met een keur aan informatie. Heeft u belangstelling voor het thema geloof, streek-geschiedenis of oorlog? Ook wie op zoek is naar verhalen over de prehistorie tot het zeer recente verleden, kan zjn hart ophalen op de vernieuwde website http://www.mijngelderland.nl. De kracht van mijnGelderland is het verzamelen en publiceren van alle erfgoedinformatie van bijna duizend erfgoedorganisaties in Gelderland, de lokale canonwerkgroepen, de musea, archieven, bibliotheken, historische verenigingen en organisaties die zich bezig houden met Volkscultuur (o.a. Schutterijen en Volksdansgroepen). Zij houden hun eigen informatie up to date en voegen nieuws, canons en verhalen toe, die een inhoudelijke weerslag zijn van waar al deze organisaties zich mee bezig houden. Wie dragen deze website? De oprichters van mijnGelderland zijn Gelders Erfgoed, Gelders Archief, Biblioservice Gelderland en de Gelderland Bibliotheek. Recent hebben ook CODA Apeldoorn, de Stichting Geldersch Landschap/Geldersche Kasteelen, het Gemeentearchief Ede en het Regionaal Archief Nijmegen zich aangesloten als partner. Deze acht organisaties dragen de website en betrekken hun eigen achterban en relaties weer bij het verder ontwikkelen van de website. Hierdoor is het een site geworden met een brede worteling bij een groot aantal Gelderse erfgoedorganisaties. Dankzij die breedte kan de informatie op de website betrouwbaar, divers en kleurrijk zijn. Romeinen bestreden vanuit Velsen Piratenvolk De Romeinse aanwezigheid in Velsen – tussen 15 en 45 na Christus – is in een ander licht komen te staan na de vondst van niet-Romeins aardewerk. Volgens professor doctor Arjen Bosman gaat het om aardewerk van de Chauken. Dit volk, dat in het gebied van OostGroningen tot aan Denemarken leefde, was vanaf 28 na Christus een grote dreiging voor de Romeinen. "De Chauken voerden tot in Gallië piratenaanvallen uit”, zegt Bosman. Hij vond het aardewerk begin 2011 tussen eerder gedane archeologische vondsten die liggen opgeslagen in het provinciaal depot in Wormerveer. Eerder was niet opgemerkt dat het om Chaukisch aardewerk gaat.

Chaukisch aardewerk


De Vikingen hebben waarschijnlijk een Amerikaanse inheemse vrouw naar Europa gebracht. DNA onderzoek door het Spaanse CSIC wetenschappelijk onderzoeksinstituut toont aan dat vier IJslandse families van ongeveer 80 personen genen bezitten die normaliter alleen bij inheemse Amerikanen of Oost Aziatische personen voorkomen. De vier families stammen af van voorouders die tussen 1710 en 1740 AD in dezelfde streek van Zuid IJsland woonden. Genealogisch bewijs onthulde dat deze families een voorouder uit dezelfde regio deelden. De afstammingslijn (C1e genaamd) is mitochondriaal, wat betekent dat de genen in IJsland zijn geïntroduceerd door een vrouw. IJsland is vanaf de tiende eeuw praktisch geïsoleerd geweest. De meest logische hypothese is dat de Vikingen rond 1000AD een inheemse Amerikaanse vrouw met zich mee terug hebben genomen nadat zij in de Nieuwe Wereld zijn geweest. Deze bevindingen geven kracht aan wijd en zijd geaccepteerde theorieën, gebaseerd op IJslandse middeleeuwse teksten die suggereren dat de Vikingen al een 1000 jaar geleden in Amerika zijn geland, en de Viking nederzetting in Newfoundland, Canada. Zodat de Vikingen het Amerikaanse continent bereikten eeuwen voordat Christoffel Columbus naar de Nieuwe Wereld reisde. Het onderzoeksrapport door de wetenschappers van de CSIC en de Universiteit van IJsland is in het American Journal of Physical Anthropology gepubliceerd. Het blad zegt dat 75 tot 80 procent van de hedendaagse IJslanders hun afstamming kunnen terugvoeren op Skandinavia en de rest op Schotland en Ierland.Maar de C1e lijn is een van slechts een handjevol dat was betrokken in de bevolking van Amerika zo’n 14.000 jaar geleden! Een Viking van boven de Noordpoolcirkel Recent is tijdens een opgraving aan de Zuidkust van Engeland te Weymouth een massagraf van Vikingen gevonden die dateert uit circa 910-1030AD. Eenenvijftig Viking ‘bezoekers’ uit Skandinavië zijn tijdens hun landing met geweld een kopje kleiner gemaakt door de twee à driehonderd Anglosaksische bewoners. Zowel letterlijk als figuurlijk want van de lijken waren de hoofden afgehakt en keurig op een rijtje aan de rand van de grafkuil gelegd. De Vikingen waren jong, lang en gezond. Er zaten wat tieners bij de groep, twintigers en de oudste waren begin dertig. Door DNA en isotopenonderzoek is gebleken dat de ‘bezoekers’ leefden op een eitwitrijk dieet, afkomstig waren uit Skandinavië en ..... dat één van hen geboren en getogen is op een plek die ver boven de Noordpoolcirkel lag!

Viking massagraf te Weymouth uit 910-1030AD Foto: Oxford Archaeology


Mitochondriaal DNA Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie Mitochondriaal DNA of mtDNA is klein ringvormig DNA dat zich niet in de celkern bevindt, maar in de mitochondriën. De mitochondriën bevatten ook een eigen type ribosomen. Er zijn honderden mitochondriën per cel en deze bevatten elk vele circulaire chromosomen. Deze bevatten alle dezelfde genen, maar zijn niet steeds identiek: isodisomie wil zeggen dat alle moleculen van 1 cel identiek zijn, heterodisomie betekent dat ze niet-identiek zijn. Het dubbelstrengige mtDNA bij de mens bevat 37 genen: 22 coderen tot tRNA, 2 tot ribosomaalRNA en de overige 13 tot eiwitten. Het mitochondrion codeert niet volledig voor zijn eigen eiwitten: sommige functies zijn in de loop der generaties door het nucleair DNA overgenomen. De eiwitproducten van deze genen hebben dan een speciale translocatiesequentie, waardoor deze naar de mitochondriën getransporteerd zullen worden.

Overerving. Het mitochondriaal DNA erft normaliter uitsluitend over via de vrouwelijke lijn en gaat dus niet over met het sperma of stuifmeel. De mitochondriën van de mannelijke zaadcel bevinden zich in de staart, die bij de bevruchting meestal niet de eicel binnentreedt. Enkele voorbeelden van overdracht van mitochondriaal DNA van de vader zijn echter wel beschreven. Het gegeven van moederlijke overerving (maternale overerving) van mtDNA wordt gebruikt in de genografie om de verspreiding van onze voorouders (of eigenlijk de voormoeders) in de prehistorie in kaart te brengen. Deze hypothetische 'Eva' van wie alle mensen op de wereld uiteindelijk afstammen lijkt uit Afrika te zijn gekomen, ca 140.000 tot 200.000 jaar geleden. De datering hangt sterk af van de schattingen van de frequentie waarmee toevallige mutaties in het mitochondriaal DNA optreden. Een mitochondriale overerving is kenmerkend voor bepaalde aandoeningen, omdat deze enkel langs de moeder kunnen worden doorgegeven: het kind krijgt al het cytoplasma van de moeder, en hierin bevinden zich de mitochondriën. Deze aandoeningen komen vaak voor in lichaamsdelen en organen die veel energie nodig hebben (hersenen, hart, ogen, oren), daar het mtDNA voor de oxidatieve fosforylering zorgt (energievoorziening in de cel).


AARDEWERK. maart 2011

Recommend Documents