AANBESTEDENDE OVERHEID VLAAMSE LANDMAATSCHAPPIJ

APLM/2014/3

OPEN OFFERTEAANVRAAG VOOR DE AANNEMING VAN DIENSTEN

AANBESTEDENDE OVERHEID VLAAMSE LANDMAATSCHAPPIJ

BENAMING VAN DE DIENSTEN “MILIEUKUNDIG EN ECONOMISCH VERANTWOORD FOSFORGEBRUIK”

BESTEKNUMMER APLM/2014/3

-1-

APLM/2014/3

I. AFWIJKINGEN VAN KB2 ................................................................................................................... 5 II. ALGEMENE BEPALINGEN .............................................................................................................. 6 II.1 VOORWERP VAN DE OPDRACHT......................................................................................................... 6 II.1.1 Beschrijving van de opdracht ................................................................................................. 6 II.1.2 Inlichtingen ............................................................................................................................. 6 II.1.3 Gunningswijze ........................................................................................................................ 6 II.1.4 Gebruik van elektronische middelen ...................................................................................... 6 II.1.5 Prijsvaststelling en -bestanddelen .......................................................................................... 7 II.1.6 Rechtsvorderingen ................................................................................................................. 7 II.1.7 Toepasselijke documenten ..................................................................................................... 7 II.2 OPDRACHTGEVENDE OVERHEID ........................................................................................................ 7 II.2.1 Aanbestedende overheid ....................................................................................................... 7 II.2.2 Leidende dienst ...................................................................................................................... 7 II.2.3 Leidend ambtenaar ................................................................................................................ 7 II.3 MODALITEITEN ................................................................................................................................. 8 II.3.1 Varianten ................................................................................................................................ 8 II.3.2 Opties ..................................................................................................................................... 8 II.4 INTELLECTUELE RECHTEN ................................................................................................................. 8 II.4.1 Algemeen ............................................................................................................................... 8 II.4.2 Geheimhouding ...................................................................................................................... 8 II.4.3 Intellectuele eigendomsrechten.............................................................................................. 9 III. VERLOOP VAN DE PROCEDURE ............................................................................................... 10 III.1 INDIENING VAN DE OFFERTE........................................................................................................... 10 III.1.1 Offerteformulier ................................................................................................................... 10 III.1.2 Fouten en leemten .............................................................................................................. 10 III.1.3 Methode van indiening ........................................................................................................ 10 III.1.4 Openingszitting ................................................................................................................... 10 III.2 BEOORDELING VAN DE OFFERTE .................................................................................................... 10 III.2.1 Uitsluitingsgronden.............................................................................................................. 10 III.2.2 Selectiecriteria ..................................................................................................................... 11 III.2.3 Regelmatigheidsvereisten ................................................................................................... 11 III.2.4 Gunningscriteria .................................................................................................................. 12 III.2.5 Prijsonderzoek .................................................................................................................... 13 III.3 VERBINTENISTERMIJN ................................................................................................................... 13 IV. UITVOERING VAN DE OPDRACHT .............................................................................................. 14 IV.1 FINANCIËLE GARANTIES ................................................................................................................. 14 IV.1.1 Borgstelling .......................................................................................................................... 14 IV.1.2 Verzekeringen...................................................................................................................... 14 IV.2 NON-DISCRIMINATIE ...................................................................................................................... 14 IV.3 ONDERAANNEMERS ....................................................................................................................... 15 IV.4 UITVOERINGSTERMIJN ................................................................................................................... 15 IV.5 KEURING ...................................................................................................................................... 15 IV.6 BETALINGEN ................................................................................................................................. 15 IV.6.1 Betalingsmodaliteiten .......................................................................................................... 15 IV.6.2 Verificatietermijn .................................................................................................................. 16 IV.6.3 Betalingstermijn ................................................................................................................... 16 IV.6.4 Prijsherziening ..................................................................................................................... 16 IV.7 PERSONEEL .................................................................................................................................. 16 IV.7.1 Beroepsbekwaamheid van het ter beschikking gestelde personeel ................................... 16 IV.7.2 Bestendigheid van het personeel ........................................................................................ 16 IV.8 ACTIEMIDDELEN ............................................................................................................................ 17 IV.8.1 Bijzondere straffen ............................................................................................................... 17 IV.9 OPLEVERING ................................................................................................................................. 17 V. TECHNISCHE SPECIFICATIES ...................................................................................................... 18 -2-

APLM/2014/3

V.1 SITUERING ..................................................................................................................................... 18 V.2 DOEL VAN HET ONDERZOEK............................................................................................................. 18 V.3 BESCHRIJVING VAN DE OPDRACHT ................................................................................................... 19 V.3.1 Luik 1: P-bodemtest als maat voor P-beschikbaarheid: Capaciteit en intensiteit? ............... 20 V.3.2 Luik 2: Kalibratie van P-bodemtest ....................................................................................... 21 V.3.3 Luik 3: Verantwoorde fosforgebruik: bemesting ................................................................... 23 V.3.4 Luik 4: Conclusies ................................................................................................................. 24 V.4 PROCES EN PLANNING .................................................................................................................... 24 V.4.1 Timing ................................................................................................................................... 24 V.4.2 Stuurgroepvergaderingen ..................................................................................................... 25 V.5 OPLEVERING PRODUCTEN ............................................................................................................... 25 V.5.1 Timing ................................................................................................................................... 25 V.5.2 Rapportage ........................................................................................................................... 26 V.6 OFFERTE ....................................................................................................................................... 26 V.7 BEPERKTE SELECTIE VAN DE LITERATUUR ........................................................................................ 26

-3-

APLM/2014/3

Toepasselijke wetgeving De wet

Wet van 15 juni 2006 betreffende de overheidsopdrachten en bepaalde opdrachten voor werken, leveringen en diensten.

KB1

Koninklijk besluit van 15 juli 2011 betreffende de plaatsing van overheidsopdrachten in de klassieke sectoren

KB2

Koninklijk besluit van 14 januari 2013 tot bepaling van de algemene uitvoeringsregels van de overheidsopdrachten en van de concessies voor openbare werken

De wet betreffende de motivering, de informatie en de rechtsmiddelen inzake overheidsopdrachten en bepaalde opdrachten voor werken, leveringen en diensten van 17 juni 2013. Deze regelgeving kan teruggevonden worden via de website: http://www.bestuurszaken.be/regelgeving-overheidsopdrachten De aanbestedende overheid ziet er op toe dat deze opdracht wordt uitgevoerd met inachtname van de anti-discrimininatiewetgeving

De toepasselijke wetgeving wordt hieronder afgekort conform deze lijst.

-4-

APLM/2014/3

I. Afwijkingen van KB2 KB2 – art. 9

In volgende artikels wordt afgeweken van het KB2: - Art. 12-15: Onderaanneming - Art. 64-65, art. 156-157: Oplevering en waarborgtermijn

-5-

APLM/2014/3

II. Algemene bepalingen II.1 Voorwerp van de opdracht II.1.1 Beschrijving van de opdracht De uit te voeren diensten betreffen: Ondanks de geleverde inspanningen voor het behalen van de waterkwaliteitsnormen in uitvoering van de nitraatrichtlijn en de kaderrichtlijn water, is de P-concentratie in de waterlopen en andere oppervlaktewaterlichamen te hoog. P-verliezen uit landbouwbodems zijn een belangrijke oorzaak van deze te hoge P-concentraties. In de MAP-meetpunten is de gemiddelde ortho-fosfaat concentratie drietot viermaal hoger dan de normen voor stilstaande en traag lopende wateren. Om de P-verliezen drastisch te doen dalen, is, naast meer specifieke mitigatiemaatregelen, een efficiëntere bemesting nodig, afgestemd op de gewasbehoeften en rekening houdend met de P-beschikbaarheid in de landbouwbodem. De nood aan efficiëntere bemesting wordt nog versterkt doordat fosfaat op wereldschaal een eindige, niet hernieuwbare grondstof is. Hoewel in veel Vlaamse landbouwbodems zeer veel fosfaat aanwezig is, is Europa voor zijn P-voorziening afhankelijk van de import van fosfaaterts. De efficiëntere bemesting dient onderbouwd te worden met onderzoek naar milieukundig en economisch verantwoord fosforgebruik. Fosfor is van belang voor de landbouwproductiviteit. In het verleden was de fosfaattoestand van de bodems lager. Door jarenlange bemesting accumuleerde fosfaat in de bodem en evolueerde de fosfaattoestand van veel bodems naar een hogere fosfaatvoorraad en zelfs fosfaatverzadiging. Bovendien zijn de wetenschappelijke inzichten wat betreft fosfaataccumulatie, de vrijstelling en vastlegging van fosfaat en transport in de bodem in de laatste decennia toegenomen. Toediening van P op landbouwbodems dient vanuit deze gewijzigde context en met het oog op de milieudoelstellingen (voorkomen van P-verliezen) geëvalueerd te worden. Dit onderzoek heeft als doel om input te geven aan het actualiseren van de kennis en ideeën over verantwoord fosfor gebruik, met oog op een afbouw van de fosfaatvoorraad in bodems met (te) hoge Preserves en het aanhouden van een wetenschappelijk verantwoorde fosfaatbodemvoorraad. Hierbij gaan economische en milieudoelstellingen hand in hand. Meer concreet houdt de opdracht het volgende in: - Onderzoek naar een wetenschappelijk onderbouwde methode voor het in kaart brengen van wat in de Vlaamse landbouwcontext een verantwoord fosforgebruik is, met integratie van de huidige kennis van milieukundige en economische randvoorwaarden. - Het uitwerken van deze methode voor een aantal belangrijke landbouwgewassen bij verschillende bodemtexturen. - Het onderzoek en evaluatie van de methode en het protocol om P-beschikbaarheid in de bodem te bepalen (staalname en analyse), meer bepaald onderzoek naar de meerwaarde van een buffercapaciteitsbenadering (combinatie van capaciteit en intensiteit) ten opzichte van een capaciteitsbenadering (P-extractie met ammoniumlactaat (PAL). De gedetailleerde beschrijving van de opdracht is terug te vinden in de technische specificaties.

II.1.2 Inlichtingen Inlichtingen in verband met dit bestek kunnen verkregen worden bij: Contactpersoon: mevrouw Veerle Verguts Telefoon: 02/543.73.25 e-mail: [email protected]

II.1.3 Gunningswijze De overeenkomst voor onderhavige opdracht wordt gesloten ingevolge een open offerteaanvraag.

II.1.4 Gebruik van elektronische middelen KB1 – art. 6

-6-

APLM/2014/3 KB2 – art. 10

Conform de bepalingen van art. 6 §3 van KB1 en art. 10 van KB2 staat de aanbestedende overheid het gebruik van elektronische middelen in de loop van de procedure en de uitvoering toe voor het uitwisselen van schriftelijke stukken, andere dan schuldvorderingen, facturen, aanvragen tot deelneming of offertes.

II.1.5 Prijsvaststelling en -bestanddelen KB1 – art. 13 - 19

Ten aanzien van de vaststelling van de prijzen, wordt onderhavige opdracht beschouwd als een opdracht tegen globale prijs. De eenheidsprijzen dienen opgesteld te zijn, rekening houdend met art. 14 tot 19 van het KB1. Aanvullend aan art. 19 van het KB1 zijn inbegrepen in de prijzen  alle werken, leveringen en diensten die niet expliciet vermeld zijn in het bestek, maar die noodzakelijk zijn voor de uitvoering van de opdracht. Deze gebeuren door de dienstverlener op zijn kosten, op eigen risico en met eigen middelen. 

De dienstverlener is als enige verantwoordelijk voor de overtredingen op de geldende wetten, besluiten, reglementen en alle voorschriften van eender welke aard.

II.1.6 Rechtsvorderingen Ieder deurwaardersexploot bestemd voor de aanbestedende overheid moet worden betekend aan de leidende dienst. Het is daarbij onverschillig of het gaat om de betekening van een dagvaarding, gerechtelijke uitspraak, overdracht van schuldvordering of een ander exploot. Hetzelfde adres geldt ook voor de aangetekende brief waarbij een schuldvordering wordt overgedragen of in pand gegeven. Elke rechtsvordering van de dienstverlener wordt ingesteld bij een Nederlandstalige Belgische rechtbank, behoudens ingeval van een vordering tot tussenkomst in een bestaand geding.

II.1.7 Toepasselijke documenten KB1 – art. 85

Op deze opdracht zijn in het bijzonder van toepassing het onderhavig bestek en zijn bijlagen (offerteformulier...).

II.2 Opdrachtgevende overheid II.2.1 Aanbestedende overheid Naam:

Vlaamse Landmaatschappij

II.2.2 Leidende dienst Volgende entiteit is belast met opvolging van deze opdracht: Naam: VLM Centrale Directie Adres: Gulden Vlieslaan 72 te 1060 Brussel Alle briefwisseling met betrekking tot deze opdracht dient naar de leidende dienst te worden gestuurd.

II.2.3 Leidend ambtenaar KB2 – art. 11

De leidend ambtenaar is de vertegenwoordiger van de aanbestedende overheid in haar betrekking met de opdrachtnemer vanaf de sluiting van de opdracht tot en met de definitieve oplevering. De natuurlijke persoon die als leidend ambtenaar gemachtigd is de leiding van en het toezicht op de uitvoering van de opdracht waar te nemen, wordt bepaald bij sluiting van de opdracht. De specifieke bevoegdheden van de leidend ambtenaar worden beperkt tot: - de technische en administratieve opvolging van de diensten; -7-

APLM/2014/3

-

de keuring van de prestaties, zowel de a priori als de a posteriori keuring; het nazicht van de schuldvorderingen en facturen; het opstellen van de processen-verbaal; de opleveringen.

De leidend ambtenaar wordt hierin bijgestaan door het projectteam.

II.3 Modaliteiten II.3.1 Varianten KB1 – art. 9

Deze opdracht betreft een opdracht met facultatieve varianten. Een variante vormt een alternatieve uitvoeringswijze die aanzien wordt als een afzonderlijke offerte. Een facultatieve variante biedt de inschrijver de mogelijkheid om voor één of beide varianten een offerte in te dienen. De inschrijver is niet verplicht voor biede varianten een offerte in te dienen. Bij het indienen van iedere variante dient de inschrijver in zijn offerte duidelijk aan te geven welk deel van de offerte op welke variante betrekking heeft. Ongeacht de variante dient de inschrijvingsprijs steeds binnen het totaalbudget begrepen te zijn. Meer informatie omtrent de inhoud van de facultatieve variante is aangegeven in de technische bepalingen van de opdracht, meerbepaald luik 2.

II.3.2 Opties KB1 – art. 10

Het staat de inschrijver vrij om opties in zijn offerte op te nemen conform de bepalingen van KB1. De technische specificaties van de opdracht gelden als basisopdracht en kunnen geen optie vormen. Indien de inschrijver opties in zijn offerte opneemt, mogen deze in geen geval het totaalbudget overschrijden.

II.4 Intellectuele rechten KB2 – art. 19 – 23, 35

II.4.1 Algemeen De documenten en voorwerpen ter beschikking gesteld door de aanbestedende overheid, mogen door de opdrachtnemer niet worden gereproduceerd, noch voor enig ander gebruik dan in het kader van de uitvoering van de opdrachten aangewend worden, dan met de voorafgaande en schriftelijke toestemming van de aanbestedende overheid. Aan deze toestemming kunnen voorwaarden worden verbonden. De inschrijver is verplicht in zijn offerte aan te geven welke intellectuele eigendomsrechten, waarvan hij titularis is of waarvoor hij van een derde een gebruikslicentie moet verkrijgen, nodig zijn voor het geheel of een deel van de uit te voeren prestaties.

II.4.2 Geheimhouding Gedurende de uitvoering van het project, evenals na afloop, verbindt de dienstverlener zich tot absolute geheimhouding van alle gegevens die hem door de opdrachtgever zullen worden verstrekt, evenals van alle onderzoeksresultaten. De dienstverlener garandeert dat hij de nodige maatregelen zal treffen opdat zijn personeelsleden en de medecontractanten het vertrouwelijke karakter hiervan eerbiedigen. Bij aanvang of in de loop van de opdracht kan de opdrachtgever daartoe beslissen een geheimhoudingsovereenkomst voor te leggen aan de dienstverlener. De dienstverlener erkent dat de gegevens en onderzoeksresultaten de exclusieve eigendom van de opdrachtgever zijn. De dienstverlener verbindt zich ertoe de gegevens en onderzoeksresultaten slechts -8-

APLM/2014/3

te gebruiken voor zover de uitvoering van zijn opdracht dit vereist. Hij mag deze gegevens en onderzoeksresultaten in geen geval voor andere doeleinden gebruiken. De opdrachtgever kan vrijstelling verlenen voor het gebruiken van tussentijdse of eindresultaten door de dienstverlener, b.v. ten behoeve van wetenschappelijk werk of van het creëren van een maatschappelijk draagvlak voor de voorgestelde beleidswijzigingen. De opdrachtgever zal de modaliteiten van het toegelaten gebruik bepalen. De beslissing van de opdrachtgever moet schriftelijk en voorafgaandelijk aan de dienstverlener worden medegedeeld.

II.4.3 Intellectuele eigendomsrechten De dienstverlener draagt aan de opdrachtgever, die aanvaardt, het geheel van zijn vermogensrechten over op de teksten, verslagen, rapporten, ontwerpen ("Werken") die hij ter uitvoering van zijn opdracht tot stand zal brengen. De overgedragen vermogensrechten omvatten met name:  Het recht de Werken vast te leggen door alle technieken en op alle dragers, met name: verslagen, periodieke publicaties, boeken enz.; Elektronische off-line dragers: diskettes, Cdrom’s, CD-I enz.; elektronische On-line dragers (Internet, Intranet enz.);  Het recht de Werken te verveelvoudigen in een onbeperkt aantal exemplaren;  Het recht de Werken te verspreiden en mee te delen aan het publiek door alle technieken, met inbegrip van de kabel, de satelliet, Internet en alle vormen van computernetwerken;  Het recht de Werken te (laten) vertalen in alle talen;  Het recht de Werken te (laten) bewerken of wijzigen door alle technieken (met inbegrip van de computertechnieken). Duur: de vermogensrechten op de Werken worden voor de duur van de auteursrechten overgedragen. Geografisch gebied: de vermogensrechten op de Werken worden overgedragen voor alle landen.

-9-

APLM/2014/3

III. Verloop van de procedure III.1 Indiening van de offerte Alleen al door het indienen van zijn inschrijving, wordt de inschrijver verondersteld zich te onderwerpen aan alle in onderhavig bestek vermelde voorschriften. De inschrijver verzaakt aan alle andere voorwaarden, zoals zijn eigen verkoopsvoorwaarden, zelfs wanneer deze op een of andere bijlage van zijn offerte voorkomen.

III.1.1 Offerteformulier KB1 – art. 80 - 81

De offertes dienen opgesteld te zijn conform het model van offerteformulier horende bij de opdrachtdocumenten. De taal van de offerte is NEDERLANDS. Van documenten die enkel in een andere taal beschikbaar zijn, kan de aanbestedende overheid een vertaling eisen. De vertaling gebeurt op kosten van de inschrijver.

III.1.2 Fouten en leemten KB1 – art. 83 - 87

In geval de inschrijver in de opdrachtdocumenten fouten of leemten ontdekt die van dien aard zijn dat ze de prijsberekening of de vergelijking van de offertes onmogelijk maken, meldt hij dit onmiddellijk aan de aanbestedende overheid. Nadat de inschrijving ingediend is, kan de inschrijver geen redenen meer aanhalen om aanspraak te maken op schadevergoeding wegens een fout of vergetelheid in de opdrachtdocumenten.

III.1.3 Methode van indiening De offerte moet ingediend worden via de e-tendering internetsite https://eten.publicprocurement.be die de naleving waarborgt van de voorwaarden van artikel 6 en artikel 52 §1 van het KB1. Meer informatie kan worden bekomen op de website http://www.publicprocurement.be. De offertes worden als volgt opgemaakt:  het offerteformulier en de bij te voegen bescheiden in Word- of pdf-formaat Bij het offerteformulier dienen de volgende documenten te worden gevoegd:  De documenten die vereist zijn voor de uitsluitingsgronden;  de documenten die vereist zijn voor de kwalitatieve selectie;  de documenten die vereist zijn voor het regelmatigheidsonderzoek;  de documenten die vereist zijn voor de beoordeling van de gunningscriteria. De methode van indiening van de offerte is de verantwoordelijkheid en het risico van de inschrijver.

III.1.4 Openingszitting De opening van de offertes heeft plaats in VLM Centrale Directie, Gulden Vlieslaan 72 te 1060 Brussel op: 22.09.2014 om: 11.15. De opening van de offertes gebeurt in openbare zitting.

III.2 Beoordeling van de offerte De opdrachtgever heeft op ieder ogenblik het recht om eenzijdig te beslissen af te zien van de gehele gunning van de opdracht.

III.2.1 Uitsluitingsgronden Door in te schrijven op deze opdracht, verklaart de inschrijver zich niet in een toestand van uitsluiting te bevinden, zoals bedoeld in art. 61. Voor de inschrijver die personeel tewerkstelt dat onderworpen is aan - 10 -

APLM/2014/3

het Belgische RSZ-stelsel, vraagt de aanbestedende overheid het RSZ-attest via elektronische weg op conform art. 60, §1. Voor de inschrijver die onderworpen is aan het Belgische fiscale stelsel, vraagt de aanbestedende overheid het fiscaal attest, dat aantoont dat de inschrijver heeft voldaan aan zijn fiscale verplichtingen ten opzichte van de FOD Financiën, eveneens op via elektronische weg conform art. 60, §1. Dit geldt eveneens voor het attest van niet-faillissement en soortgelijke toestanden. Buitenlandse inschrijvers dienen deze attesten toe te voegen aan hun offerte. Overeenkomstig de Belgische overheidsopdrachtenreglementering heeft de aanbestedende overheid, in elke fase van de gunningsprocedure, de mogelijkheid om de inschrijver uit te sluiten die, bij wijze van een in kracht van gewijsde gegane strafrechtelijke uitspraak veroordeeld werd voor een misdrijf dat zijn professionele integriteit aantast. De niet-naleving van strafrechtelijk sanctioneerbare milieu- en sociale wetgeving kan worden geacht een misdrijf te zijn dat de professionele integriteit aantast. Van zodra deze wordt vastgelegd in een in kracht van gewijsde gegaan vonnis of arrest kan deze worden aangewend als uitsluitingsgrond, ongeacht de stand van de procedure. Onder sociale wetgeving wordt onder meer verstaan: - het decreet van 10 juli 2008 houdende een kader voor het Vlaamse gelijkekansen- en gelijkebehandelingsbeleid; de wet van 10 mei 2007 ter bestrijding van bepaalde vormen van discriminatie, de wet van 10 mei 2007 tot wijziging van de wet van 30 juli 1981 tot bestraffing van bepaalde, door racisme of xenofobie ingegeven daden en de wet van 10 mei 2007 ter bestrijding van discriminatie tussen vrouwen en mannen; - de wet van 4 augustus 1996 betreffende het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk, meer bepaald hoofdstuk Vbis. Bijzondere bepalingen betreffende geweld, pesterijen en ongewenst seksueel gedrag op het werk.

III.2.2 Selectiecriteria KB1 – art. 67 – 79

III.2.2.1 Technische bekwaamheid van de inschrijver Zijn technische bekwaamheid toont hij aan: - door het voorleggen van studie- en beroepskwalificaties van de opdrachtnemer en/of van het ondernemingskader en, in het bijzonder, van de verantwoordelijke(n) voor de uitvoering van de diensten; - door het bezorgen van een portfolio met minimaal 5 en maximaal 10 relevante gelijkaardige en gelijkwaardige diensten, uitgevoerd tijdens de laatste 8 jaar waarin kort aangegeven wordt wat de inhoud van de studie betreft, het bedrag, de periode en de publiek- of privaatrechtelijke instantie(s) waarvoor zij bestemd was (max 10 A4). Door middel van deze kwalificaties en portfolio dient de kandidaat aan te tonen minimaal te beschikken over de expertises noodzakelijk ter uitvoering van de opdracht, zoals beschreven in de technische bepalingen. De opdrachtnemer is er toe gehouden de opdracht uit te voeren met het projectteam dat hij opgeeft. Iedere wijziging in het projectteam dient door de aanbestedende overheid schriftelijk goedgekeurd te worden.

III.2.3 Regelmatigheidsvereisten III.2.3.1 Ondertekeningsbevoegdheid KB1 – art. 51, 82

Bij gebruik van de e-tenderingmodule wordt gebruik gemaakt van een elektronische handtekening. Deze handtekening dient geplaatst te worden door een bevoegd persoon. De natuurlijk persoon aangeduid als bevoegd persoon voor de inschrijver, ondertekent de offerte en voegt bij de offerte de nodige bewijsstukken waaruit de bevoegdheid blijkt. Eventueel verwijst hij naar het nummer van de bijlage van het Belgisch Staatsblad waarin de akte bij uittreksel is bekendgemaakt. Als de ondertekening gebeurt bij volmacht, vermeldt deze duidelijk de volmachtgever(s), de gemachtigde en de datum van het verlenen van de volmacht. De volmachtgever dient een bevoegde - 11 -

APLM/2014/3

persoon of personen te zijn conform hogervermelde bepaling. De gemachtigde voegt bij de offerte een afschrift van zijn volmacht, alsook de nodige bewijsstukken waaruit de bevoegdheid van de volmachtgever blijkt.

III.2.3.2 Tijdelijke vereniging Een tijdelijke vereniging wordt gekenmerkt door hetzij gezamenlijke ondertekening van de offerte, hetzij het toevoegen van een volmacht aan één van de partijen. Dergelijke volmacht dient door de bevoegde persoon of personen ondertekend te worden en kan hetzij als deel van de offerte, hetzij voorafgaand aan de openingszitting in papieren vorm aan de leidende dienst bezorgd worden. Bij een tijdelijke vereniging dient elke deelnemer te voldoen aan het toegangsrecht en de kwalitatieve selectie.

III.2.4 Gunningscriteria Volgende criteria zijn van toepassing bij de gunning van de opdracht: 1. Wetenschappelijke kwaliteit, methodiek en aanpak, alsook de planning van het projectteam (60%) 2. Prijs (40%) Het maximale budget voor deze opdracht bedraagt 700 000 euro (inclusief BTW). Inschrijvingen waarvan de prijs dit budget overschrijden worden niet in overweging genomen voor beoordeling. Nr. 1

Beschrijving

Gewicht

Wetenschappelijke kwaliteit, methodiek en aanpak, alsook de planning van het 60 projectteam

De wetenschappelijke kwaliteit van het voorstel wordt beoordeeld op basis van de wetenschappelijke kennis en inzichten die in het onderzoek zullen gebruikt worden. Hierbij is het van belang aan te tonen dat deze wetenschappelijke kennis en inzicht aansluiting vindt bij enerzijds gevestigde, maar tevens ook de meest recente wetenschappelijke inzichten van het studiedomein en tevens tot het beoogde resultaat zal leiden. Er wordt nagegaan wordt of de vooropgestelde aanpak technisch realistisch is, of de meest efficiënte weg gevolgd wordt om tot resultaten te komen en of er voldoende creatief met de vraagstelling wordt omgesprongen. Om de kwaliteit van de aanpak op zich te kunnen beoordelen, bevat het voorstel een duidelijke schets van de wijze waarop de kandidaat het project wil uitvoeren en de gebruikte methodieken: Uit de opbouw moet ook blijken dat het voorwerp van onderzoek vanuit een diversiteit aan invalshoeken wordt bekeken. Om de planning te beoordelen, dient het voorstel een duidelijke schets te bevatten van de wijze waarop de kandidaat het project wil uitvoeren (gedetailleerd stappenplan, aflevering van tussentijdse resultaten, fasering, realiseerbaarheid ifv timing en wijze van rapportering aan de aanbestedende overheid). Ook een risk assessment met passende acties, wordt gevraagd, om de manier waarop de opdrachtnemer zal optreden bij knelpunten te kunnen beoordelen. 2

Prijs

40

Het bedrag dat in rekening gebracht wordt voor dit criterium is het totaal bedrag, inclusief BTW, inclusief opties en varianten. De puntenberekening gebeurt op basis van volgende formule: Score offerte = (prijs laagste offerte / prijs offerte) * gewicht van het criterium prijs Ter beoordeling van het gunningscriterium voegt de inschrijver bij zijn offerte een gedetailleerde kostenberekening toe, namelijk door opgave van de totale prijs van de te leveren prestatie, de kostprijs (prijs per dag en aantal dagen) van het in te zetten personeel en het detail van de andere deelposten. De totale kostprijs omvat alle uitgaven en kosten, zowel die betreffende het personeel, informaticakosten, materiaalkosten, kosten voor proeven, staalname en analyse, verplaatsingskosten, kosten voor de raadpleging van deskundigen of andere derden op wiens medewerking tijdens de uitvoering van de opdracht door de uitvoerder een beroep gedaan wordt, en andere kosten. - 12 -

APLM/2014/3

Overheadkosten en/of BTW dienen apart vermeld te worden, maar maken deel uit van de totale kost van de opdracht. De inschrijvingsprijs, incl. alle opties, varianten... mag het totaalbudget niet overschrijden. Op de gedetailleerde tarieven opgegeven in bovenvermelde kostenberekening is prijsherziening van toepassing. Deze herziening geldt niet op het totaalbudget. Ter bepaling van de inschrijvingsprijs dient de inschrijver rekening te houden met een vermoedelijke prijsherziening van 5% in de loop van de opdracht. Aan elk criterium werd een gewicht toegekend. Op basis van de afweging van al deze criteria rekening houdende met het gewicht dat er aan werd toegekend, zal de opdracht gegund worden aan de inschrijver die de economisch voordeligste regelmatige offerte, vanuit het oogpunt van de aanbestedende overheid, heeft ingediend.

III.2.5 Prijsonderzoek KB1 – art. 21

De aanbestedende overheid heeft het recht één of meerdere personen aan te wijzen, die de boekhoudkundige stukken verifiëren en ter plaatse onderzoeken uitvoeren om de juistheid van de door de inschrijver verstrekte inlichtingen te onderzoeken.

III.3 Verbintenistermijn KB1 – art. 57

De inschrijvers blijven gebonden door hun offerte gedurende een termijn van 120 kalenderdagen, ingaand de dag na de uiterste indieningsdatum van de offertes.

- 13 -

APLM/2014/3

IV. Uitvoering van de opdracht IV.1 Financiële garanties IV.1.1 Borgstelling KB2 – art. 25 – 33

Volgende borgtocht wordt gevraagd:  Borgtocht (5% van het oorspronkelijk bedrag van de opdracht (excl. btw), afgerond naar het hogere tiental) Het bewijs van borgstelling moet verstuurd worden aan het adres van de leidende dienst. De dienstverlener stuurt het verzoek tot vrijgave van de borgtocht naar de leidende dienst. De borgtocht wordt volledig vrijgegeven bij oplevering van de opdracht.

IV.1.2 Verzekeringen KB2 – art. 24

De opdrachtnemer legt binnen de 30 kalenderdagen na de sluiting van de opdracht, de bewijzen voor van de verzekeringen. De opdrachtnemer dient de verzekeringen te sluiten die minstens zijn aansprakelijkheid inzake arbeidsongevallen dekken, alsook zijn burgerlijke aansprakelijkheid ten aanzien van derden bij de uitvoering van de opdracht. Het afsluiten van de vereiste verzekeringspolis(sen) wordt als last van de aanneming beschouwd.

IV.2 Non-discriminatie De opdrachtnemer verbindt zich er toe bij het uitvoeren van deze opdracht niemand te discrimineren op grond van geslacht, leeftijd, seksuele geaardheid, burgerlijke staat, geboorte, vermogen, geloof of levensbeschouwing, politieke overtuiging, taal, gezondheidstoestand, handicap, fysieke of genetische eigenschappen, sociale positie, nationaliteit, zogenaamd ras, huidskleur, afkomst, nationale of etnische afstamming of syndicale overtuiging. Hij waarborgt dit zowel ten aanzien van zijn personeelsleden onderling als ten aanzien van derden, zoals deelnemers, bezoekers, externe medewerkers,… De opdrachtnemer verbindt zich er toe, voor zo ver redelijk, aanpassingen door te voeren, op vraag van personen met een handicap, die de beperkende invloed van een onaangepaste omgeving op de participatie van een persoon met een handicap neutraliseren. (zie artikel 19 van het decreet van 10 juli 2008 houdende een kader voor het Vlaamse gelijkekansen- en gelijkebehandelingsbeleid) De opdrachtnemer verbindt zich ertoe de werknemers en derden zoals deelnemers, bezoekers, externe medewerkers,… mee te delen dat hij geen rekening zal houden met vragen of wensen van discriminerende aard. Indien een personeelslid van de opdrachtnemer zich tijdens de uitvoering van de opdracht schuldig maakt aan discriminatie, pestgedrag, geweld of ongewenst seksueel gedrag, zal de opdrachtnemer de nodige maatregelen treffen om een eind te maken aan dit gedrag en waar nodig het slachtoffer in eer herstellen. De werknemers met hiërarchische verantwoordelijkheden zullen toezien op het naleven van dit engagement. Bij elke mogelijke klacht in dit verband tegen de opdrachtnemer, zal deze zijn volledige medewerking verlenen aan eventueel onderzoek dat in dit verband verricht wordt door een meldpunt discriminatie of een andere organisatie, in dit verband aangesteld door de Vlaamse overheid. De opdrachtnemer vraagt tevens al zijn personeelsleden alert te zijn voor discriminatie, pestgedrag, geweld of ongewenst seksueel gedrag, in die zin dat ze de gevallen waar ze getuige van zijn, onmiddellijk dienen te melden aan een werknemer met hiërarchische verantwoordelijkheid.

- 14 -

APLM/2014/3

De opdrachtnemer verbindt zich ertoe om geen druk uit te oefenen op eigen personeelsleden, die slachtoffer worden van discriminatie, pestgedrag, geweld of ongewenst seksueel gedrag door een klant of een derde, om af te zien van eventuele indiening van een klacht of inleiding van een vordering voor de rechtbank in dit verband. De opdrachtnemer ziet er op toe dat ook de onderaannemers, die hij eventueel inschakelt voor de opdracht, zich houden aan deze uitvoeringsvoorwaarden.

IV.3 Onderaannemers KB2 – art. 12 – 15

De opdrachtnemer deelt aan de leidend ambtenaar schriftelijk de naam van zijn eventuele onderaannemers mee. Hij doet dat ten minste 15 kalenderdagen vóór de aanvang van de overeenstemmende diensten, behalve in geval van hoogdringendheid waarbij deze termijn van 15 kalenderdagen kan ingekort worden.

IV.4 Uitvoeringstermijn KB2 –art. 147

De inschrijver dient in zijn offerte zelf een inschatting te maken van de planning van de opdracht, rekening houdend met de nodige termijnen voor de uitvoering van de keuringen. De totale uitvoeringstermijn dient echter beperkt te zijn tot een maximum van 4 jaar. In de uitvoeringstermijn zijn de keuringen inbegrepen. De leidend ambtenaar bepaalt de aanvangsdatum van de diensten en deelt deze schriftelijk mee aan de opdrachtnemer. In overleg met de opdrachtnemer kan de leidend ambtenaar afwijken van de bepalingen van dit artikel en een specifieke aanvangsdatum bepalen.

IV.5 Keuring KB1 – art. 18 KB2 - art. 39 – 43

De diensten die het voorwerp van de opdracht uitmaken worden aan een keuring onderworpen. In geval de opdracht in fasen verloopt, zal bij het einde van iedere fase een tussentijdse keuring uitgevoerd worden. De dienstverlener deelt aan de leidend ambtenaar schriftelijk de datum mee waarop de diensten kunnen gecontroleerd worden. Indien de dienstverlener geen tijdig verzoek indient, kan de aanbestedende overheid op eigen initiatief overgaan tot keuring. De aanbestedende overheid beschikt over een termijn van 30 dagen om de keuring uit te voeren. De leidend ambtenaar meldt schriftelijk het goed- of afkeuren van de ingediende stukken. Deze melding vormt de datum van de beëindiging van de (gedeeltelijke) diensten.

IV.6 Betalingen IV.6.1 Betalingsmodaliteiten Na afronding van ieder deeljaar van de opdracht, dient de opdrachtnemer een gedagtekende schuldvordering, ondertekend “voor waar en echt verklaard voor de som van …”, en gestaafd door een gedetailleerde staat van de gepresteerde diensten hetwelk de gevraagde betalingen rechtvaardigt, en de nodige bewijsstukken. Deze schuldvordering mag volgende maxima niet overschrijden: - maximaal 25% van de inschrijvingsprijs na het eerste jaar - maximaal 50% van de inschrijvingsprijs na het tweede jaar - maximaal 75% van de inschrijvingsprijs na het derde jaar - maximaal de inschrijvingsprijs bij oplevering van de opdracht. De staat van gepresteerde diensten bevat o.a.: - de personeelskosten inclusief personeelsleden met taken en tijdsbesteding; - 15 -

APLM/2014/3

-

de werkingskosten gespecifieerd naar deelposten (bv. kosten staalname en analyse, informaticakosten, verplaatsingskosten, algemene werkingskosten, …); andere kosten.

Onderhavig bijzonder bestek wijkt uitdrukkelijk af van de bepalingen van artikel 1254 van het Burgerlijk Wetboek inzake de toerekening van de betalingen. Elke betaling zal dan ook bij voorrang toegerekend worden op de hoofdsommen en pas daarna op de intresten.

IV.6.2 Verificatietermijn KB2 –art. 150

Binnen de verificatietermijn stelt de aanbestedende overheid de nodige verrichtingen ter nazicht van de staat van gepresteerde diensten en de eventuele oplevering. De leidend ambtenaar verstuurt schriftelijk een proces-verbaal met vermelding van de diensten die voor betaling zijn aanvaard en het volgens haar verschuldigde bedrag. Elk berekend totaalbedrag wordt in voorkomend geval afgerond naar de hogere of lagere decimaal al naargelang de derde decimaal minstens 5 of minder bedraagt.

IV.6.3 Betalingstermijn KB2 – art. 66 – 72, art. 160

De opdrachtnemer dient bij de aanbestedende overheid een factuur, inclusief kopie van het hogervermelde proces-verbaal, in voor hetzelfde bedrag, op naam van Vlaamse Landmaatschappij, Gulden Vlieslaan 72 te 1060 Brussel. De betaling van het aan de opdrachtnemer verschuldigde bedrag vindt plaats binnen de betalingstermijn. De betalingstermijn vangt aan bij het verstrijken van de verificatietermijn, voor zover de aanbestedende overheid over een regelmatige factuur beschikt, alsook eventuele bijkomende documenten.

IV.6.4 Prijsherziening KB1 – art. 20

Het totaalbudget is niet onderhevig aan prijsherzieningen. Prijsherziening = herzieningscoëfficiënt (k) * herzienbaar gedeelte k = 0,8 * b/B + 0,2 De lijst met specifieke dagtarieven die de offerte dient te vergezellen (zie gunningscriterium prijs) is onderhevig aan de prijsherzieningsformule. B: de Algemene Index van bediendesalarissen op de datum van opening van de offertes b: de Algemene Index van bediendensalarissen op de startdatum van de voor betaling beschouwde periode.

IV.7 Personeel IV.7.1 Beroepsbekwaamheid van het ter beschikking gestelde personeel Alle prestaties moeten gebeuren door gekwalificeerd personeel. De aanbestedende overheid behoudt zich het recht voor personeel, waarvan de kwalificatie onvoldoende geacht wordt tijdens de uitvoering van de opdracht, te wraken. De opdrachtnemer zal in dat geval voorstellen ter vervanging overmaken aan de aanbestedende overheid, als de in de offerte opgegeven “vervanger” niet meer kan ingezet worden (door de aannemer te verantwoorden).

IV.7.2 Bestendigheid van het personeel De opdrachtnemer is er toe gehouden de opdracht uit te voeren met het projectteam dat hij opgeeft in zijn offerte en op basis waarvan de opdracht hem door de aanbestedende overheid gegund werd. De inschrijver dient deze expertise en ervaring van het personeel dat voor de opdracht zal ingezet worden teneinde de doelstellingen van dit onderzoek tot een goed einde te kunnen brengen aan te tonen aan - 16 -

APLM/2014/3

de hand van diploma’s, CV’s of relevant onderzoek van de betreffende personeelsleden (met vermelding van de opdrachtgever, korte beschrijving van de doelstelling van het project, periode, budget van deze onderzoeksprojecten). De opdrachtnemer waarborgt voor de gehele duur van de opdracht de bestendigheid van de bij deze opdracht betrokken personen. De opdrachtnemer mag de samenstelling van zijn team niet wijzigen zonder voorafgaande toestemming van de aanbestedende overheid. In geval van een gedwongen afwezigheid (vrijwillig ontslag genomen door de werknemer zelf, ziekte, verhindering om wettige redenen,…), door de opdrachtnemer met stukken te staven, van 15 opeenvolgende werkdagen of langer moet de opdrachtnemer onverwijld voorzien in de tijdelijke vervanging van betrokkene. Die vervanging is onderworpen aan de voorafgaande goedkeuring van aanbestedende overheid.

IV.8 Actiemiddelen IV.8.1 Bijzondere straffen KB2 – art. 45

a) Iedere wijziging van personeel opgegeven in de offerte leidt tot een straf van 1% van het totale gunningsbedrag van de opdracht. De motivering voor deze straf ligt daarin dat de ingezette personeelsleden essentieel onderdeel uitmaken van de beoordeling van de offerte.

IV.9 Oplevering KB2 – art. 64-65, art. 156-157

De kosten van de prestaties die in verband met de opleveringen worden geleverd door derden worden ten laste van de opdrachtnemer aangerekend tegen de door deze derden gefactureerde kostprijs. De kosten van prestaties die de opdrachtnemer in verband met de opleveringen zelf uitvoert, blijven te zijnen laste. Binnen de 15 kalenderdagen na voltooiing van de opdracht en voor zover de resultaten van de voorgeschreven keuringen bekend zijn, wordt naargelang het geval stilzwijgend opgeleverd, hetzij een proces-verbaal opgesteld van weigering van oplevering.

- 17 -

APLM/2014/3

V. Technische specificaties V.1 Situering Ondanks de geleverde inspanningen voor het behalen van de waterkwaliteitsnormen in uitvoering van de nitraatrichtlijn en de kaderrichtlijn water, is de P-concentratie in de waterlopen en andere oppervlaktewaterlichamen te hoog. P-verliezen uit landbouwbodems zijn een belangrijke oorzaak van deze te hoge P-concentraties. In de MAP-meetpunten is de gemiddelde ortho-fosfaat concentratie drietot viermaal hoger dan de normen voor stilstaande en traag lopende wateren. Om de P-verliezen drastisch te doen dalen, is, naast meer specifieke mitigatiemaatregelen, een efficiëntere bemesting nodig, afgestemd op de gewasbehoeften en rekening houdend met de P-beschikbaarheid in de landbouwbodem. De nood aan efficiëntere bemesting wordt nog versterkt doordat fosfaat op wereldschaal een eindige, niet hernieuwbare grondstof is. Hoewel in veel Vlaamse landbouwbodems zeer veel fosfaat aanwezig is, is Europa voor zijn P-voorziening afhankelijk van de import van fosfaaterts. De efficiëntere bemesting dient onderbouwd te worden met onderzoek naar milieukundig en economisch verantwoord fosforgebruik. Fosfor is van belang voor de landbouwproductiviteit. In het verleden was de fosfaattoestand van de bodems lager. Door jarenlange bemesting accumuleerde fosfaat in de bodem en evolueerde de fosfaattoestand van veel bodems naar een hogere fosfaatvoorraad en zelfs fosfaatverzadiging. Bovendien zijn de wetenschappelijke inzichten wat betreft fosfaataccumulatie, de vrijstelling en vastlegging van fosfaat en transport in de bodem in de laatste decennia toegenomen. Toediening van P op landbouwbodems dient vanuit deze gewijzigde context en met het oog op de milieudoelstellingen (voorkomen van P-verliezen) geëvalueerd te worden. Dit onderzoek volgt voor de onderbouwing van een verantwoord fosforgebruik de methode die wordt voorgesteld door Jordan-Meille et al. (2012). Deze methode, om op een wetenschappelijk onderbouwde manier een bemestingsadviessysteem op te stellen, bestaat uit 3 stappen: 1) De eerste stap is een P-bodemtest: een bodemstaalname en analyse waarin de Pbeschikbaarheid wordt bepaald. Er bestaan een aantal methodes om dit te bepalen en in verschillende landen worden verschillende extractiemethodes toegepast (Ehlert et al. 2014). Het artikel legt vooral de nadruk op analyse, maar geeft eveneens aan dat de opmaak van een goed en eenduidig staalnameprotocol essentieel is. Voor de plantengroei is de beschikbare fosfor in de bodem meer bepalend dan de toegediende bemesting. Het is essentieel om vanuit een goede analyse te vertrekken. 2) De tweede stap is het kalibreren van de staalname- en analysemethodiek: Jordan-Meille et al. (2012) kalibreren de optimale P-beschikbaarheid aan de hand van gewasopbrengst. Verschillende landen houden houden voor de kalibratie van hun gebruiksnormen/adviessystemen ook rekening met plant- en bodemparameters. Gezien de bodem- en plantafhankelijkheid, is het aangewezen om een interactief bodem-plant model voor te stellen dat in staat is de respons van het gewas op de fosfaatbodemvoorraad te beschrijven. Daarnaast dient de kalibratie in dit onderzoek ook aandacht te besteden aan mogelijke P-verliezen, meer specifiek de P-verliezen door uitloging. 3) Eens deze respons van verschillende gewassen en van de uitlogingsverliezen op de fosfaatvoorraad bekend zijn, wordt dit gelinkt aan de hoeveelheid toe te dienen fosfor. Het bepalen van de bemestingsdosis gebeurt in de derde fase van de bemestingsadviezen. De onderbouwing van deze stap is zeer beperkt: Jordan-Meille et al. (2012) geven aan dat hier bijna geen literatuur over te vinden is.

V.2 Doel van het onderzoek Dit onderzoek heeft als doel om input te geven aan het actualiseren van de kennis en ideeën over verantwoord fosforgebruik, met oog op een afbouw van de fosfaatvoorraad in bodems met (te) hoge Preserves en het aanhouden van een wetenschappelijk verantwoorde fosfaatbodemvoorraad. Hierbij gaan economische en milieudoelstellingen hand in hand. Meer concreet houdt de opdracht het volgende in: - Onderzoek naar een wetenschappelijk onderbouwde methode voor het in kaart brengen van wat in de Vlaamse landbouwcontext een verantwoord fosforgebruik is, met integratie van de huidige kennis van milieukundige en economische randvoorwaarden. - 18 -

APLM/2014/3

-

Het uitwerken van deze methode voor een aantal belangrijke landbouwgewassen bij verschillende bodemtexturen. Het onderzoek en evaluatie van de methode en het protocol om P-beschikbaarheid in de bodem te bepalen (staalname en analyse), meer bepaald onderzoek naar de meerwaarde van een buffercapaciteitsbenadering (combinatie van capaciteit en intensiteit) ten opzichte van een capaciteitsbenadering (P-extractie met ammoniumlactaat (PAL).

V.3 Beschrijving van de opdracht Het onderzoeksproject bestaat uit 4 luiken, congruent met de hierboven vernoemde stappen plus een conclusie. - Luik 1: P-bodemtest als maat voor P-beschikbaarheid: capaciteit en intensiteit - Luik 2: Kalibratie van de P-bodemtest: koppeling met gewasopbrengst en P-verliezen - Luik 3: Verantwoord fosforgebruik: bemesting - Luik 4: Conclusies Deze luiken lopen niet louter sequentieel, maar gebruiken soms resultaten uit andere luiken als input. De luiken putten uit literatuur, hebben hun eigen proeven, maar werken ook met (delen van) proeven die over de luiken heen opgezet worden (zie figuur 1). De inschrijver dient in zijn projectplanning aan te geven hoe de luiken en de proeven zich tot elkaar verhouden. Hij geeft aan welke proeven specifiek voor een bepaald luik zijn of (deels) overlappen, welke resultaten uit het ene luik input geven aan een ander luik etc. en op welke manier de antwoorden op de onderzoeksvragen zullen worden gedestilleerd en gestructureerd. FIGUUR 1: MOGELIJKE PROJECTMATRIX.

- 19 -

APLM/2014/3

V.3.1 Luik 1: P-bodemtest als maat voor P-beschikbaarheid: Capaciteit en intensiteit? Dit luik gaat in op de test die gebruikt wordt om de hoeveelheid plantopneembare fosfor te bepalen. Pbeschikbaarheidsbepaling gebeurt in Vlaanderen meestal op basis van een ammoniumlactaatextractie (PAL) (Goetelen et al. 2011; VITO referentielabo). Zoals de meeste andere gehanteerde extracties voor P, is deze extractieprocedure een P-capaciteitsbepaling, m.a.w. naast de intensiteit (het in oplossing aanwezige P) wordt hiermee ook een schatting gemaakt van de te verwachten P-vrijstelling. Aangezien de PAL-waarde in een bodem zowel kan staan voor een hogere als voor een lagere beschikbaarheid en vrijstelling uit de bodem afhankelijk van de P-opname en vrijzettingsgeschiedenis (hysteresis effect) stelt zich de vraag of een bijkomende intensiteitsbepaling de inschatting van plant-beschikbare P in de bodem significant kan verbeteren. FIGUUR 2: P-BESCHIKBAARHEID IN DE BODEM (AANGEPAST NAAR BLGG AGROXPERTUS, 20141)

Dit onderzoek gaat na in hoeverre een combinatie van capaciteit en intensiteit, m.a.w. de buffercapaciteit van een bodem een meerwaarde kan betekenen in een oordeelkundig fosforgebruik. Dit luik dient eveneens na te gaan hoe deze buffercapaciteit en intensiteit het best ingeschat kunnen worden. De P-capaciteitsbepaling gebeurt volgens de gebruikelijke ammoniumlactaatextractie. Onderzoeksvragen: - Heeft het gebruik van buffercapaciteit (combinatie van capaciteit en intensiteit) van de bodem een meerwaarde voor de bepaling van plantopneembare fosfor ten opzichte van de gebruikelijke extractie met ammoniumlactaat? - Hoe kan de intensiteit correct ingeschat worden? - Hoe kan de buffercapaciteit vanuit de combinatie van capaciteit en intensiteit het best worden ingeschat? Wat is de relatie tussen capaciteit en intensiteit en de snelheid waarmee P uit de bodem aangeleverd kan worden? Hoe evolueert deze bij verschillende randvoorwaarden? De antwoorden op deze vragen kunnen bekomen worden door een combinatie van literatuuronderzoek en het uitvoeren van analyses. In zijn offerte voorziet de inschrijver een plan van aanpak voor dit onderzoek. Hierin geeft de inschrijver onder meer aan hoe hij het literatuuronderzoek zal aanpakken en wat hij verwacht te kunnen halen uit bestaand onderzoek. Het literatuuronderzoek dient binnenlandse en internationale literatuur te omvatten, en zich niet alleen te beperken tot Vlaanderen en Nederland. De offerte beschrijft op welke manier de keuze voor één of meerdere methodes voor intensiteitsbepaling zal gebeuren en op welke manier deze methode(s) in de loop van het onderzoek zullen vergeleken en 1

http://blgg.agroxpertus.nl/expertise/bemesting/artikelen/lang-niet-alle-fosfaat-bodem-beschikbaar

- 20 -

APLM/2014/3

verfijnd worden naar Vlaamse bodemomstandigheden. De inschrijver geeft ook aan hoe hij tewerk zal gaan om de relatie P-beschikbaarheid te definiëren in functie van capaciteit en intensiteit en op welke manier hij de bestaande kennis in dit project zal verdiepen. Daarnaast beschrijft de offerte de aanpak voor de vergelijking en evaluatie van de capaciteit/intensiteit ten opzichte van de huidige analysemethodes (PAL). De inschrijver geeft aan wat de vergelijkingspunten zijn, en welke analyses hij zal doen, evenals een onderbouwde proefopzet en dataverwerking. Voor analyses dienen bodems gekozen te worden met verschillende texturen en fosfaatvoorraden, gekoppeld aan opbrengsten van verschillende gewassen en P-verliezen. De inschrijver geeft hierbij aan in welke mate deze proeven overlappen met de proeven in Luik 2. Voor meerwaardebepaling van een bijkomende intensiteitsmeting zijn naast de mogelijke baten (nauwkeurigheid en betere P-bemesting) ook mogelijke kosten (arbeid en tijdsduur van de meting) van belang. De inschrijver onderbouwt zijn keuze aan de hand van wetenschappelijke argumenten (literatuur en bestaand gedocumenteerd onderzoek). Indien de bijkomende intensiteitsmeting een meerwaarde betekent, wordt een eenduidig protocol van staalname en analyse opgemaakt zodat betrouwbare en herhaalbare metingen kunnen bekomen worden. Dit wordt uitgeschreven in een handleiding zodat elke onafhankelijke instelling via dit protocol deze methode eenduidig kan gebruiken en dezelfde resultaten bekomt. De inschrijver geeft in zijn bestek aan hoe hij hier tewerk zal gaan. De handleiding dient effectief uitgetest te worden door andere onafhankelijke instellingen in de loop van het onderzoeksproject.

V.3.1.1 Rapportering De opdrachtnemer maakt een deelrapport van dit luik waarin de literatuurstudie is terug te vinden, evenals een rapport met aanpak, beschrijving en bespreking van de uitgevoerde proeven en een conclusie met de antwoorden op de onderzoeksvragen.

V.3.2 Luik 2: Kalibratie van P-bodemtest In dit luik wordt de P-beschikbaarheid gelinkt aan gewasopbrengst en P-verliezen van enkele belangrijke landbouwgewassen. In geval van meerwaarde van een gecombineerde capaciteits-intensiteitsmeeting (zie Luik 1), dient de uiteindelijke kalibratie van de P-beschikbaarheid te gebeuren in functie van beide parameters. Indien dit niet het geval is, wordt er gekalibreerd in functie van capaciteit. Waar Jordan-Meille et al. (2012) de P-beschikbaarheid koppelen aan gewasopbrengsten, beoogt dit project bijkomend ook de milieu-impact in rekening te brengen. De koppeling gebeurt door het opstellen van een bodem-plant model, dat de respons van het gewas op de P-beschikbaarheid beschrijft en eveneens een inschatting maakt van de P-verliezen. Bij een optimale P-beschikbaarheid is de Popnamesnelheid van de plant gelijk aan de P-vrijstellingssnelheid in de bodem. Wat betreft P-verliezen ligt de focus in dit bestek op fosfaatuitspoeling. Echter omdat in bepaalde bodems de verliezen door oppervlakkige afstroom en erosie eveneens groot kunnen zijn, is de inschrijver vrij om een facultatieve variant voor te stellen, waar naast fosfaatuitspoeling ook rekening wordt gehouden met andere (aanzienlijke) P-verliezen (zoals oppervlakkige afstroom en erosie). Eens de respons van het gewas en de P-verliezen op de P-beschikbaarheid bekend is, kan men zoeken bij welke P-bodemtestwaarden de P-beschikbaarheid optimaal is (de streefzone waar de gewasopbrengst en/of gewaskwaliteit optimaal is en de P-verliezen minimaal (of aanvaardbaar)). Daarnaast dient aangegeven te worden bij welke P-beschikbaarheden de opbrengst onaanvaardbaar laag is of de P-verliezen onaanvaardbaar hoog worden. Door het onderzoek voor enkele gewassen en bodemtexturen uit te voeren, kan worden bepaald of deze streefzones en respons effectief verschillen voor elke gewas/bodemtextuur-combinatie (en welke factoren hierin belangrijk kunnen zijn). Onderzoeksvragen - Welke invloed hebben de waarden van de P-bodemtest op gewasopbrengst? - Welke invloed hebben de waarden van de P-bodemtest op fosfaatuitspoeling? - Wat is de optimale streefzone voor de P-beschikbaarheid in de bodem zodoende dat de gewasopbrengst en/of kwaliteit optimaal is en P-verliezen minimaal (of aanvaardbaar)?

- 21 -

APLM/2014/3

-

Bij welke P-beschikbaarheden worden de opbrengsten te laag of de P-verliezen onaanvaardbaar hoog? Zijn er significante verschillen in de gewasrespons of fosfaatuitspoelingsrespons voor verschillende gewassen en voor verschillende bodemtexturen?

In dit luik ligt de nadruk op proevenonderzoek en dataverwerking. De inschrijver stelt een uitgewerkt plan van aanpak op voor het kalibratieluik waarin hij argumenteert hoe hij bevindingen in de literatuur en resultaten van bestaande praktijkproeven maximaal zal benutten. De offerte geeft aan hoeveel en welke gewassen in het project onderzocht zullen worden. Voor de gewaskeuze houdt de inschrijver rekening met het economisch belang van het gewas in Vlaanderen en de fosfaatgevoeligheid van het gewas. Daarnaast neemt de inschrijver in zijn offerte op welke labo-, pot- en/of veldproeven er nodig zijn om de onderzoeksvragen te beantwoorden. Indien relevant, kan de inschrijver ook kiezen om een aantal parameters te kwantificeren via gebruik van modellen om testresultaten te verbeteren of om het aantal nodige proeven te beperken. Het plan van aanpak bevat de effectieve proefopzet, waarin aangegeven wordt hoe het effect van P-beschikbaarheid zal onderzocht worden op: - Opbrengst, P-opname in de plant en P-export, met inbegrip van de P-concentratie in de plant (bovengrondse en/of ondergrondse delen) (opbrengstrespons) - P-verliezen in de bodem via verschillende verlieskanalen. De inschrijver geeft aan en motiveert grondig hoe hij deze P-verliezen zal bepalen ( uitspoelingsrespons) - En dit voor verschillende bodemtexturen. Voor veld-, labo- en potproeven wordt de methodologie grondig onderbouwd aan de hand van literatuur en expertise. De offerte geeft ook aan welke metingen, staalnames en analyses er zullen gebeuren en op welke manier de resultaten verwerkt worden, aangezien de statistische benadering bepaalt hoe de proefopzet er moet uitzien om zinvolle uitspraken te kunnen doen. De verschillende bodems die gebruikt worden in de proefopzet verschillen in textuur. De inschrijver kan andere bodem- of plantparameters mee opnemen (vb. fosfaatverzadigingsgraad in de bodem). Bij veldproeven is de perceelskeuze cruciaal: - Er wordt rekening gehouden met de voorgeschiedenis van het perceel (aandacht voor ondermeer bemestingsgeschiedenis en eerdere P-bemestingsproeven). - In de basis-proefopzet dienen de omstandigheden van de bodem optimaal te zijn: goede koolstofinhoud, bodemverluchting, textuur, pH, geen compacte lagen, … Dit is van belang voor een goede wortelontwikkeling en dus efficiënte P-opname. Naast deze basis geeft de inschrijver aan in welke mate hij ruimte voorziet voor onderzoek op bijkomende parameters die de Pbeschikbaarheid beïnvloeden. Mogelijke parameters (niet limitatief) zijn: o o o

bodemparameters (temperatuur, pH, vochttoestand, textuur, organische stofgehalte, …) de evolutie van P-beschikbaarheid doorheen het groeiseizoen bodemvruchtbaarheid (als gevolg van evenwichtige bodemparameters maar ook van de biologische kwaliteit)

Veldproeven lopen gedurende de verschillende proefjaren op dezelfde percelen om de cumulatieve effecten van een bepaalde P-dynamiek in de bodem te kunnen volgen over verschillende jaren. In bijlage bij dit bestek wordt het protocol bemestingsproeven van het Onderzoeksplatform Duurzame Bemesting (2013) gevoegd. Om de proefopzet voor de P-bodemtestresponscurven op te stellen, is een zinvolle vertaling van het N-bemestingsprotocol nodig (van N naar P en van bemestingsdosis naar Pbeschikbaarheid). De inschrijver motiveert zijn keuzes. De inschrijver neemt in zijn offerte hoe hij met bemesting omgaat voor het onderzoek in Luik 2 (de proeven voor het bepalen van de bemestingsdosis gebeuren in Luik 3) en er wordt aangegeven waarom deze keuzes gemaakt worden. Met de onderzoeksresultaten wordt de gewasresponscurve opgesteld op basis van de Pbeschikbaarheid. De opstelling van de dosisresponscurve op basis van de bemesting gebeurt in Luik 3. Tevens dient de inschrijver aan te geven welke manier de onderzoeksresultaten leiden tot de fosfaatuitspoelingsresponscurve.

- 22 -

APLM/2014/3

V.3.2.1 Rapportering De opdrachtnemer maakt een deelrapport van dit luik met aanpak, beschrijving en bespreking van de uitgevoerde proeven en een conclusie met de antwoorden op de onderzoeksvragen.

V.3.3 Luik 3: Verantwoorde fosforgebruik: bemesting Dit luik linkt de resultaten van de P-bodemtest (Luik 1), rekening houdend met bijhorende opbrengst en uitspoelingsrespons (Luik 2) aan een bemestingsdosis. De algemene onderzoeksvraag van dit luik is: welke P-bemesting (dosis mestsoort, bemestingstijdstip en bemestingstechniek) moet er worden toegediend bij een bepaalde P-beschikbaarheid? Ofwel: wat is de benodigde bemesting die minimale verliezen linkt aan optimale opbrengst? Aangezien het de bedoeling is dat de bodems met te lage of te hoge fosfaatvoorraden door aangepaste bemesting op termijn evolueren naar een toestand met optimale (zowel economisch als milieukundig) P-beschikbaarheid, dient men zodanig te bemesten dat zowel de huidige opbrengsten optimaal en verliezen minimaal zijn, evenals toekomstige opbrengsten optimaal zijn, terwijl ook hier de verliezen telkens tot een minimum beperkt blijven. Voor de bepaling van de bemestingsdosis, wordt er vaak gewerkt met een balansbenadering. Hierbij wordt in bodems met optimale P-beschikbaarheid evenveel bemest tot de P-export van het gewas. Voor bodems met hoge of lage P-beschikbaarheid wordt deze bemestingshoeveelheid met een factor of een aantal kg respectievelijk verlaagd of verhoogd. De manier waarop dit gebeurt, verschilt sterk tussen verschillende landen. Dit onderzoek neemt in de bepaling van de bemestingsdosis, ook de fosfaatuitspoeling en het P-gedrag in de bodem mee. Waar P-export, P-beschikbaarheid en uitspoeling in de vorige luiken bepaald werden, dient er nog bijkomend onderzoek te gebeuren naar het P-gedrag in de bodem, alvorens de bemestingsdosis te kunnen bepalen.

V.3.3.1 Luik 3A: Kennis opbouw rond P-gedrag in de bodem Aanvullend op Luik 1 wordt hier meer in detail bekeken wat het P-gedrag in de bodem en de buffercapaciteit betekent voor de toe te dienen bemesting. Het P-gedrag in de bodem is complex en wordt ondermeer bepaald door sorptie-desorptiekinetiek, P-buffering (relatie tussen capaciteit en intensiteit in de bodem) met effecten op korte en lange termijn en transport. Dit P-gedrag zal tot gevolg hebben dat een toegediende bemestingsdosis deels zal worden vastgelegd in de bodem en dus op korte termijn niet beschikbaar is voor de plant (maar misschien wel op lange termijn). - Hoe reageert de bodem op de fosfor die door bemesting wordt toegediend? - Wat is de relatie tussen het P-gedrag in de bodem en de P sorptie-desorptie van de toegediende bemesting? - Wat betekent dit theoretisch voor de bemestingsdosis, de keuze van de mestsoort, de toedieningswijze en -tijdstip in functie van de P-beschikbaarheid, bodemtextuur en gewas? Dit is van belang wanneer we bij hoge fosfaattoestand de bodem willen gaan uitmijnen zonder de Pbeschikbaarheid voor het gewas in het gedrang te brengen (dient in de streefzone te blijven) of als we de P-beschikbaarheid wensen te verhogen. In zijn offerte beschrijft de inschrijver zijn plan van aanpak voor dit deelluik: literatuurstudie, eventueel aangevuld met specifieke proeven.

V.3.3.2 Luik 3B: Bepaling van de bemestingsdosis Op basis van de informatie uit de vorige luiken en uit de literatuur dient een maat voor verantwoord fosforgebruik te worden voorgesteld dat door middel van gericht proevenonderzoek verfijnd/gevalideerd wordt. Specifieke onderzoeksvragen zijn: - Hoeveel kan er minder bemest worden dan de P-export van het gewas, zonder de Pbeschikbaarheid van de bodem uit de streefzone te halen? - Welke bemestingspraktijken helpen hierbij (vb. invloed van rijenbemesting, extra toediening van andere nutriënten, wijziging van pH (door bekalken)? - Wat is het effect van nulbemesting voor P op de P-beschikbaarheid bij hoge fosfaattoestand? Voor het bepalen van het deze maat voor verantwoord fosforgebruik geeft de inschrijver aan op welke manier hij tewerk zal gaan om deze bemestingshoeveelheid te bepalen voor bodems in de streefzone en voor bodems met een P-beschikbaarheid boven en onder de streefzone, zodanig dat de bodem evolueert naar een optimale P-bodemvoorraad. In de offerte wordt de aanpak omschreven, waarbij de - 23 -

APLM/2014/3

inschrijver motiveert hoe hij tewerk zal gaan om gerichte bemestingsproeven uit te voeren in functie van de P-beschikbaarheid. Bij aanvang van de bemestingsproeven dient er al enige duidelijkheid te zijn over de grootteordes van optimale, hoge en lage P-beschikbaarheid: aangezien bestaande proeven op P-rijke bodems al aangegeven hebben dat er in de eerste jaren geen opbrengstverschillen zijn bij verschillende Pbemestingsdosissen, lijkt het vb. niet opportuun om binnen de termijn van dit onderzoek Pbemestingsproeven aan te leggen op P-rijke bodems (tenzij eventueel een rijk perceel dat al jaren in onderzoek is naar nulbemesting P). De offerte legt uit welke gerichte bemestingsproeven er dan wel gekozen worden, wat de relevantie van deze proeven is op de schaal van Vlaanderen en in welke mate de proeven uit Luik 3 aansluiten bij/overlappen met de proeven uit Luik 2. Met gerichte bemestingsproeven worden de invloed van de bemestingsstrategie (zoals rijenbemesting), mestsoort en bemestingstijdsstip mee opgenomen, vanuit de assumptie van het belang van goede bemestingspraktijken. In zijn bestek motiveert de inschrijver duidelijk welke bemestingsstrategie(ën)- en tijdstippen hij toepast en waarom. Ook hier is het protocol bemestingsproeven van het Onderzoeksplatform Duurzame Bemesting (2013) relevant. Om de proefopzet voor de Pdosisresponscurven op te stellen, is een zinvolle vertaling van het N-bemestingsprotocol nodig (van N naar P). De inschrijver motiveert zijn keuzes en geeft aan hoe hij zowel gewasopbrengst als Puitspoeling in rekening brengt. Ook kan er vanuit de goede praktijk gezocht worden naar synergieën tussen een aangepaste Pbemesting en behoud van bodemkwaliteit en organische stof en het tegengaan van afstroom en erosie. De inschrijver geeft aan op welke manier hij zijn onderzoek zal uitvoeren zodat de adviezen voor verantwoord fosforgebruik een zo positief mogelijk (of zo weinig mogelijk negatief) effect hebben op de organische stofhuishouding en het op peil houden van/ verbeteren van bodemvruchtbaarheid. Op basis van deze gerichte bemestingsproeven wordt een code van goede praktijk voor P-bemesting voor de landbouwers opgesteld.

V.3.3.3 Rapportering Het deelrapport van dit luik bevat de literatuurstudie en geeft eveneens aan met welke principes er rekening dient gehouden te worden om de P-beschikbaarheid te linken aan een bemestingsdosis. Het rapport bevat eveneens de aanpak, beschrijving en bespreking van de uitgevoerde proeven. Tevens wordt er aangegeven wat deze bemestingsdosis uiteindelijk is voor bodems die reeds een optimale Pbeschikbaarheid hebben en voor bodems boven en onder de streefzone. Een andere finaliteit van dit luik is de opmaak van een aantal bodemklassen in functie van P-beschikbaarheid en bijhorende bemestingsdosissen voor verschillende gewassen en bodemtexturen. In zijn rapportage beschrijft de opdrachtnemer eveneens de onzekerheid die speelt op de voorgestelde bemestingsdosissen. In conclusie worden de antwoorden op de onderzoeksvragen gegeven. De code van goede praktijk voor P-bemesting voor de landbouwers wordt als afzonderlijk rapport opgeleverd.

V.3.4 Luik 4: Conclusies Dit luik bevat de synthese van de onderzoeksresultaten. Hierin worden de beleidsrelevante bevindingen van het onderzoek voor het toekomstig fosforgebruik uitgewerkt. Verder komen zowel de bevindingen aan bod die specifiek zijn voor de onderzochte gewassen, alsook de bevindingen die geëxtrapoleerd kunnen worden naar andere teelten en de noden voor verder onderzoek. In dit luik wordt vervolgens de methode voor het onderzoek naar een maat voor verantwoord fosforgebruik voor andere gewassen opgesteld. Daartoe dient de methode die in dit onderzoek gebruikt werd te worden geanalyseerd op bruikbaarheid voor andere land- en tuinbouwgewassen en wordt eenduidig aangegeven welke aanpassingen er eventueel nog nodig zouden zijn. Deze bevindingen worden neergeschreven in een deelrapport Luik 4.

V.4 Proces en planning V.4.1 Timing De termijn waarbinnen het project moet worden uitgevoerd, bedraagt maximaal 4 jaren. De kandidaatinschrijver stelt in de offerte een looptijd en projectplanning met timing voor, waarbinnen de - 24 -

APLM/2014/3

verschillende luiken worden uitgevoerd en afgewerkt. Hierin is er aandacht voor hoe de verschillende luiken in de onderzoeksopzet samenhangen en hoe ze tijdens de uitvoer op elkaar afgestemd worden.

V.4.2 Stuurgroepvergaderingen Voor de opvolging en evaluatie van de opdracht wordt er een stuurgroep samengesteld door de opdrachtgever. Het onderzoek wordt opgevolgd door een stuurgroep samengesteld uit: -

4 vertegenwoordigers van de Vlaamse Landmaatschappij één vertegenwoordiger van het kabinet van de Vlaamse Minister van Leefmilieu één vertegenwoordiger van het departement LNE één vertegenwoordiger van het departement Landbouw en Visserij 2 vertegenwoordigers van de Vlaamse Milieumaatschappij 2 vertegenwoordigers van het Onderzoeksplatform duurzame bemesting 3 vertegenwoordigers van de landbouworganisaties de stuurgroep kan aangevuld worden met inhoudelijke experten

Tijdens de duur van de opdracht, zal de stuurgroep verschillende keren bijeengeroepen worden (minimaal één per projectjaar). De inschrijvers geven in de projectplanning van hun offerte aan op welke momenten er best een stuurgroepvergadering kan worden voorzien (vb. voor de opstart of na afwerking van een bepaald deelaspect). Er zijn meerdere stuurgroepvergaderingen voorzien: - Een startvergadering bij aanvang bij het project waarbij de aanpak, planning en timing voorgelegd wordt aan de stuurgroep. - Tussentijdse stuurgroepvergaderingen met bespreking van de tussentijdse resultaten van de opdracht. Een tussentijds rapport wordt voorgelegd. De stuurgroep geeft een advies aan de opdrachtgever ingeval deze een beslissing dient te nemen en er is eveneens ruimte voor stuurgroepadvies ter bijsturing van de opdracht door de opdrachtgever. - Een afsluitende stuurgroepvergadering bij de voorlopige oplevering van de opdracht. Het voorzitterschap wordt waargenomen door een vertegenwoordiger van de Vlaamse Landmaatschappij. De opdrachtnemer verzorgt het secretariaat en stelt een verslag op van elke stuurgroepvergadering binnen een termijn van 14 dagen na de stuurgroepvergadering en legt dit ter goedkeuring voor aan de opdrachtgever. De opdrachtgever kan externe deskundigen aan deze stuurgroep toevoegen na hiervan de opdrachtnemer schriftelijk in kennis te hebben gesteld. De stuurgroep wordt op initiatief van de opdrachtnemer, in de lokalen van de opdrachtgever samengeroepen. De opdrachtnemer is ertoe gehouden de inhoudelijke aanwijzingen van de opdrachtgever te volgen. De opdrachtgever kan tot regelmatiger overleg beslissen, om een goede sturing van het onderzoeksproject te verzekeren. Voor dagdagelijkse opvolging en invulling van de uitvoeringsmodaliteiten van de opdracht kunnen technische werkvergaderingen plaatsvinden, waarbij naargelang het thema experts uitgenodigd worden. De technische werkgroepvergaderingen worden op aanvraag van de opdrachtgever of de opdrachtnemer gehouden.

V.5 Oplevering producten V.5.1 Timing Ten behoeve van de opvolging bezorgt de opdrachthouder aan alle stuurgroepleden een tussentijds rapport minstens één week voor de stuurgroepvergadering. Eén maand voor het verstrijken van de uitvoeringstermijn moet een ontwerp eindrapport aan alle stuurgroepleden worden gezonden. De tussentijdse rapporten, de ontwerp deelrapporten van elk luik en het ontwerp eindrapport moeten worden goedgekeurd door de opdrachtgever, die wordt geadviseerd door de stuurgroep. Na bespreking in de stuurgroep past de opdrachtnemer het ontwerp deel- of eindrapport aan op basis van de opmerkingen van de opdrachtgever en bezorgt het definitief rapport aan de opdrachtgever tegen het einde van de uitvoeringsperiode. Het definitief eindrapport dient door de opdrachtgever te worden goedgekeurd. De opdrachtgever beschouwt de studie als beëindigd, indien de te leveren prestaties en rapporten voldoen aan de voorschriften van onderhavige opdracht.

- 25 -

APLM/2014/3

V.5.2 Rapportage Na afronding van elk luik wordt een deelrapport opgeleverd. Na afronding van het project wordt een eindrapport opgeleverd. Dit rapport bestaat uit een samenvatting, een inleiding, een bundeling van de deelrapporten als hoofdstukken en een algemene conclusie. Het eindrapport en de Code van goede praktijk P-bemesting (in Nederlands) wordt in 10 ingebonden exemplaren (waarvan 1 losbladig exemplaar) en op CD-ROM (MS Word en pdf) aan de opdrachtgever bezorgd, ten laatste 14 dagen na het einde van de onderzoekstermijn. Een niettechnische samenvatting van max. 15 blz. (in Nederlands en Engels) alsook een verkorte samenvatting van 2 blz. (in Nederlands en Engels) worden eveneens toegevoegd. De opdrachtnemer voorziet na afronding van het project één of twee voorlichtingssessies over het project voor een aantal VLMmedewerkers en belanghebbenden.

V.6 Offerte De offerte beschrijft minimum volgende elementen: - Een beschrijving van de werkwijze waarop de studie zal worden uitgevoerd - Een voldoende gedetailleerde tijdsplanning - Prijsopgave met een verdeling van de kosten over de verschillende uitgavenposten

V.7 Beperkte selectie van de literatuur Bijlage bij het bestek: bemestingsprotocol stikstofbemestingsproeven (Onderzoeksplatform Duurzame bemesting). Ehlert, PAI, Chardon WJ en SLGE Burgers (2014) Fosfaattoestand en fosfaatgebruiksnorm: Betekenis van het fosfaat-bufferend vermogen van de bodem: ontwerp van een protocol. Wageningen, Alterra Wageningen UR, Alterra-rapport 2500. Goetelen L, Groep AN, Vanhoof C en K Tirez (2011) Validatie meetmethodiek voor bepaling van plantbeschikbare P in ammoniumlactaat, VITO. 2 Jordan-Meille L, Rubaek GH, Ehlert PAI, Genot V, Hofman G, Goulding K, Recknagel J, Provolo G & Barraclough P (2012) An overview of fertilizer-P recommendations in Europe: soil testing, calibration and fertilizer recommendation. Soil Use and Management 28: 419-435 VITO referentielabo: Bemestings- en analysemethodes voor bodem in kader van het mestdecreet 3

2https://esites.vito.be/sites/reflabos/onderzoeksrapporten/Online%20documenten/2011%20Rapport%20plantbesc

hikbaar%20P-2.pdf 3 http://emis.vito.be/referentielabo-vlm

- 26 -