© 2013 Marieke Schoenmaeckers www.duurzaamheidopkantoor.nl Samenvatting e-boek, speciaal voor nieuwe leden van de nieuwsbrief. Heb je behoeften aan diepere theorie en meer tips & ideeën over het verduurzamen van het kantoor? Check dan op www.duurzaamheidopkantoor.nl mijn boek Het groene kantoor. Dit boek is te koop voor slechts € 19,95 incl. BTW
Inhoudsopgave 1. Wat is duurzaamheid? 2. Waarom duurzaamheid zo belangrijk is! 3. Samenvatting van het Stappenplan ‘in 6 stappen duurzaam inkopen’ 4. Hoe koop je duurzaam in? 5. Gepubliceerde artikelen 6. Over Marieke Schoenmaeckers 7. Wat kan DoK nog meer voor je doen?
2 © 2013 Marieke Schoenmaeckers www.duurzaamheidopkantoor.nl Samenvatting e-boek, speciaal voor nieuwe leden van de nieuwsbrief. Heb je behoeften aan diepere theorie en meer tips & ideeën over het verduurzamen van het kantoor? Check dan op www.duurzaamheidopkantoor.nl mijn boek Het groene kantoor. Dit boek is te koop voor slechts € 19,95 incl. BTW
Wat is duurzaamheid? CO2 en duurzaamheid zijn woorden die aan elkaar verbonden zijn. Daarom is het belangrijk dat je de betekenis van beide termen weet. Hieronder volgt een uitleg. * CO2 (kooldioxide) CO2-emissie of CO2-uitstoot is het vrijkomen van CO2 in de atmosfeer. CO2 is een gas dat in de natuur voorkomt en ontstaat door verbranding van olie, aardgas, steenkool of hout. CO2 is een bron van leven. Bomen en planten hebben CO2 nodig om te groeien. Zij maken koolhydraten en zuurstof van CO2, water en licht. Dit proces heet fotosynthese en zorgt op deze aarde voor zuurstof. CO2 draagt nog op een andere manier bij tot het leven op aarde. CO2 hoopt zich namelijk, samen met andere gassen, op in de atmosfeer. Deze gaslaag in de atmosfeer (te vergelijken met een deken) zorgt ervoor dat de aarde niet te veel warmte afstraalt aan het heelal. Zonder deze gaslaag zou het vele malen kouder op aarde zijn. Deze gaslaag werkt als een broeikas. De huidige sterke CO2-toename wordt m.n. veroorzaakt door de grootschalige verbranding van fossielen, bijvoorbeeld voor elektriciteitswinning en transport. Daarnaast is een belangrijk deel van de totale CO2uitstoot, maar liefst 20 procent, het gevolg van ontbossing. Bomen nemen het broeikasgas CO2 op en door grootschalige ontbossing in met name tropische landen als Brazilië en Indonesië stijgt de CO2uitstoot flink. Door de CO2-stijging blijft de warmte in de atmosfeer hangen (door de ‘deken van gassen’ die de warmte op aarde vasthoudt) en zorgt ervoor dat de aarde opwarmt. Om klimaatverandering te bestrijden is het noodzakelijk de CO2-uitstoot te verlagen. Verlaging van de CO2-uitstoot wordt ook wel aangeduid met de term CO2-reductie. * Duurzaamheid Er zijn zoveel termen die gebruikt worden om de betekenis van duurzaamheid weer te geven. Je kunt wel zeggen dat het een groot groen oerwoud is! De termen die gebruikt worden zijn o.a.; duurzaamheid, de 3 P’s (People, Planet, Profit/Prospherity), sustainability, MVO, CSR (Engelse versie van MVO), MVI (Maatschappelijk Verantwoord Inkopen), groen, milieubewust en meer. Een definitie van duurzame ontwikkeling die ikzelf aanhang en een goed uitgangspunt vind, is de definitie uit het Brundtland rapport; de ontwikkeling die aansluit op de behoeften van het heden zonder het vermogen van toekomstige generaties om in hun eigen behoeften te voorzien in gevaar te brengen. Duurzaamheid gaat dus over de schaarste van de hulpbronnen waarmee welvaart wordt voortgebracht, zowel nu als in de toekomst. De oppervlakte van de aarde is eindig; grondstoffen kunnen op raken en de opnamecapaciteit van de atmosfeer en onze natuurlijke omgeving kent haar grenzen. Dus we kunnen er niet meer omheen. We zullen anders om moeten gaan met de invulling van ons privé en zakelijk leven. Maar dat is helemaal niet erg. Het is even uitzoeken hoe we milieuvriendelijk kunnen leven, maar als je eenmaal duurzaam leeft is het de normaalste zaak van de wereld.
3 © 2013 Marieke Schoenmaeckers www.duurzaamheidopkantoor.nl Samenvatting e-boek, speciaal voor nieuwe leden van de nieuwsbrief. Heb je behoeften aan diepere theorie en meer tips & ideeën over het verduurzamen van het kantoor? Check dan op www.duurzaamheidopkantoor.nl mijn boek Het groene kantoor. Dit boek is te koop voor slechts € 19,95 incl. BTW
* Duurzaamheid in je persoonlijke leven Leuk en interessant is om te weten hoeveel CO2 je in je dagelijks leven uitstoot. Dit wordt je voetafdruk genoemd. Zo kom je te weten hoe milieuvriendelijk je leeft of hoe je dit kunt verbeteren. Bereken hiervoor je voetafdruk. Ga naar www.wnf.nl en dan naar voetafdruk (invullen bij zoeken) en kom te weten wat je voetafdruk is. Op deze pagina vind je tevens algemene informatie over voetafdruk. Als je naar de site van www.treemagotchi.nl gaat dan wordt je begeleid in het maken van stappen naar een milieuvriendelijker/duurzamer leven. Erg leuk om te doen! * Duurzaamheid op je werk De rijksoverheid heeft afgesproken dat ze in 2010 100% duurzaam is. En de gemeenten kopen in 2015 100% duurzaam in. Uit onderzoek blijkt dat aan deze doelstelling voldaan wordt (zie artikel verderop). Dit betekent dus dat ze alleen producten en diensten inkopen die voldoen aan hun duurzame eisen en wensen. Voor alles wat ze maar nodig hebben. Hiermee verduurzaamt de overheid de markt voor in totaal 40 miljard. Toch blijkt bij keuze van inkoop de prijs vaak de doorslaggevende factor te zijn, i.p.v. duurzaamheid. Om aan de duurzame eisen & wensen van de overheid te voldoen dien je: - Je productieproces te verduurzamen (en dus ook de inkoop van halffabricaten of het recyclen ervan) - Je bedrijfsvoering te verduurzamen (minder CO2-uitstoot, producten en diensten inkopen die beter voor het milieu zijn) Als zij duurzaam gaan inkopen, moeten ze dus inkopen bij duurzame bedrijven. Als jullie aan de overheid leveren is het van belang dat jullie ook duurzaam zijn. Een duurzame kantoorhuishouding past dan bij deze marktontwikkeling. Als verantwoordelijke voor (deels) de interne organisatie kun je veel bijdragen aan de groei van duurzaamheid. Want wat jij inkoopt heeft weer invloed op de productieketen van je leverancier. Dus hoe meer vraag er naar duurzame producten en diensten komen hoe sneller leveranciers de noodzaak zullen zien om hun productie te veranderen naar een milieuvriendelijke productie. Hiermee draag je dus direct bij aan een beter milieu!
4 © 2013 Marieke Schoenmaeckers www.duurzaamheidopkantoor.nl Samenvatting e-boek, speciaal voor nieuwe leden van de nieuwsbrief. Heb je behoeften aan diepere theorie en meer tips & ideeën over het verduurzamen van het kantoor? Check dan op www.duurzaamheidopkantoor.nl mijn boek Het groene kantoor. Dit boek is te koop voor slechts € 19,95 incl. BTW
Waarom duurzaamheid zo belangrijk is! * Klimaatsveranderingen Er wordt veel over het klimaat gezegd en geschreven en iedereen heeft een mening of we nou wel of geen invloed hebben op het klimaat. Na jaren van gesteggel is het overgrote deel van de wetenschappers het met elkaar eens; de mensheid berokkent de ecosystemen enorme schade. Als niet snel wordt ingegrepen, komt het leven op aarde ernstig in gevaar. Dat blijkt uit een wereldwijd VNonderzoek door ruim 1.300 wetenschappers uit 95 landen. Kofi Annan, voormalig secretaris-generaal van de Verenigde Naties, noemt het Millennium Ecosystem Assessment-rapport, dat in 2005 verscheen, een ‘alarmerende analyse’. Natuur en Milieu vindt de bevindingen van de onderzoekers ronduit verontrustend. Door de groei van de wereldbevolking – een verdubbeling tussen 1960 en 2000 – is de natuur ernstig ontwricht geraakt. Vooral de snel stijgende vraag naar voedsel, hout en brandstof speelt haar parten: 60 procent van de essentiële ecosysteemfuncties op aarde worden niet duurzaam gebruikt. Daarom is duurzaamheid zo belangrijk. En het mooie is dat jij een verschil kan maken en het leven ‘groener/duurzamer’ kan maken. Het grote verschil wordt gemaakt door kleine en grote positieve veranderingen. Doe eraan mee! De voordelen van MVO voor het bedrijf zijn: - Grote kostenbesparingen - Een hoger niveau van klanttevredenheid en klantenbinding - Betere reputatie voor het bedrijf, de merknaam en het product - Grote aantrekkingskracht op nieuwe medewerkers en investeerders - Bestand zijn tegen de veranderingen van de 21ste eeuw (eisen van de maatschappij) - Werknemers die gemotiveerd en productief zijn - Bereiken van een grote synergie door People, Planet en Profit/Prospherity (3 P’s) te combineren * De samenleving verandert Sommigen geloven dat we een nieuw tijdperk ingaan; het tijdperk van vrede, vrijheid, rechtvaardigheid, creativiteit en verlichting. Dit tijdperk wordt het Acquarius tijdperk genoemd en is gestart in 2010 met Hemelvaart. Volgens deze gedachten gaan we in het Acquarius tijdperk grote sprongen maken in het menselijk bewustzijn. We gaan het denken, voelen en handelen met elkaar verbinden. We gaan meer luisteren naar onze innerlijke stem. Sommigen noemen het Aquarius tijdperk ook wel het intuïtietijdperk. De huidige mens heeft nieuwe waarden en normen. We zijn op zoek naar meer balans tussen werk en privé, we durven meer en meer te kiezen voor onze eigen persoonlijke belangen en we durven openlijk onze mening te geven. Een tendens die de komende jaren alleen maar zal toenemen. De nieuwe waarden & normen van de samenleving zijn: - We zijn opzoek naar verbinding, met elkaar en in ons eigen leven - We willen als individu invloed hebben op de samenleving - De burger eist transparantie (van de overheid, bedrijven, medemens) - Vertrouwen hebben in jezelf, elkaar en in de maatschappij - Beseffen dat we onlosmakelijk verbonden zijn met de natuur - In 2030 zullen er 4 miljoen 65+ers zijn (een toename van 2 miljoen in vergelijking tot 2011). Werknemers hebben hierdoor meer te eisen qua inhoud werk en werkomgeving - We willen en moeten (i.v.m. stijgende kosten van energie) duurzamer gaan leven. We verwachten van bedrijven, overheid en andere landen dat ze hier ook aan meewerken 5 © 2013 Marieke Schoenmaeckers www.duurzaamheidopkantoor.nl Samenvatting e-boek, speciaal voor nieuwe leden van de nieuwsbrief. Heb je behoeften aan diepere theorie en meer tips & ideeën over het verduurzamen van het kantoor? Check dan op www.duurzaamheidopkantoor.nl mijn boek Het groene kantoor. Dit boek is te koop voor slechts € 19,95 incl. BTW
Samenvatting van het Stappenplan ‘In 6 stappen duurzaam inkopen!’ Dit stappenplan helpt je bij het zetten van de eerste stappen naar een duurzaam kantoor, maar dit betekent niet dat je hiermee de gehele kantoorhuishouding kunt verduurzamen. Daarvoor heb je meer nodig dan deze 6 stappen. Maar dit stappenplan geeft je wel inspiratie en houvast om door te gaan naar de 2e fase van het verduurzaamproces.
Stap 1. Welke producten en diensten koop je in voor het kantoor? Check je inkoopfacturen. Waar geef je allemaal geld aan uit? Denk aan producten en diensten als; pennen, papier, toners, catering, relatiegeschenken, kerstkado’s, koeriersdiensten, reizen, hotel, vergaderingen, uitjes en borrelbenodigdheden. Het zijn allemaal zaken die duurzaam ingekocht kunnen worden en waarmee je een positief verschil kunt maken!
Stap 2. Check wat je totale uitgaven per product of dienst is! Dus hoeveel geef je per maand aan dat specifieke product of dienst uit en vormt dit bedrag een groot deel van je totale inkoop? Het kan hierbij gaan om: Producten en diensten met een lage aankoopprijs, maar die je wel frequent aankoopt (bijv. papier, pennen) óf om producten en diensten met een hoge aankoopprijs en die je incidenteel aankoopt (bijv. interieur artikelen). Ga alleen verder met de inkoopfacturen met een hoge uitgaven, want hiermee verduurzaam je snel! Dit noemen we ook wel ‘Quick Wins’.
Stap 3. Check of je huidige leverancier ook duurzame artikelen levert NEEM DUS CONTACT OP MET JE HUIDIGE LEVERANCIER Vraag deze leverancier om een prijsvergelijking te geven tussen het niet duurzame en wel duurzame product. Het kan zijn dat de duurzame variant duurder is in de aanschaf, maar als je weet dat het artikel langer meegaat en het je minder energie kost en dat de geleverde service beter is, dan ben je uiteindelijk voordeliger uit met de duurzame variant.
Stap 4. Levert je huidige leverancier geen duurzame variant, check dan of het een langlopend of kortlopend contract is GA ALLEEN DOOR MET DE KORTLOPENDE CONTRACTEN! Want deze contracten kun je makkelijk breken en dus snel een nieuw contract aangaan met een duurzame leverancier!
6 © 2013 Marieke Schoenmaeckers www.duurzaamheidopkantoor.nl Samenvatting e-boek, speciaal voor nieuwe leden van de nieuwsbrief. Heb je behoeften aan diepere theorie en meer tips & ideeën over het verduurzamen van het kantoor? Check dan op www.duurzaamheidopkantoor.nl mijn boek Het groene kantoor. Dit boek is te koop voor slechts € 19,95 incl. BTW
Stap 5. Neem contact op met een potentiële duurzame leverancier Het kan zijn dat het duurzame product of dienst op het 1e gezicht duurder lijkt, maar als het langer meegaat en minder energie kost en de geleverde service beter is, kom je gunstiger uit en is duurzaam dus voordeliger. Vraag deze potentiële leverancier om het prijsverschil uit te leggen.
Stap 6. Check deze sites voor duurzame kantoorartikelen*: -
www.sustainable-office.eu/ (hier vind je leveranciers duurzame kantoorartikelen die voldoen aan de criteria zoals deze zijn opgesteld door AgentschapNL) www.groenekantoorartikelen.nl/ (breed assortiment van milieuvriendelijke kantoorartikelen) http://eco.lyreco.nl (duurzaam en milieuvriendelijke kantoorartikelen) www.bureaubewust.nl/ (winkel met webshop voor allerlei kantoorartikelen) ecoline.edding.com/ (kleurstiften/ (duurzame markers) www.greenatwork.nl/ (verkoopt o.a. Whitelines notitieboeken met lage Carbon-footprint) www.pilotpen.nl/ (milieuvriendelijke pennen) www.jalema.com/nl/ (ook voor archiefoplossingen) www.deltaclip.nl/ (de nieuwe paperclip) www.mvkantoor.nl (vraag het gratis groen probeerpakket kantoorartikelen aan) www.deltaclip.nl (milieuvriendelijke alternatief voor de metalen paperclip) www.cib.nl (voor kantoorartikelen, computer- en printsupplies, facilitaire producten en kantoormeubilair. Ga naar MVO) www.avery.nl (ga naar EcoFriendly voor milieuvriendelijke etiketten) http://nl.bicworld.com/nl (duurzame ontwikkeling -> pennen) www.pilotpen.nl (milieuvriendelijke schrijfwaren is het BEGREEN assortiment)
* Andere productgroepen (zoals catering & servies, meubels & interieur, energie, papier, drukwerk & verzending, schoonmaak, communicatie, digitaal factureren, relatiegeschenken, vervoer, computers & benodigdheden, pandbeheer, duurzame diensten en meer) vind je in het boek Het groene kantoor. Ga hiervoor naar www.duurzaamheidopkantoor.nl. Het boek is ook te koop via www.bol.com en www.managementboek.nl * Op www.duurzaamheidopkantoor.nl/leveranciers vind je tevens een uitgebreide lijst met duurzame kantoorleveranciers voor in totaal 34 kantoorthema’s!
7 © 2013 Marieke Schoenmaeckers www.duurzaamheidopkantoor.nl Samenvatting e-boek, speciaal voor nieuwe leden van de nieuwsbrief. Heb je behoeften aan diepere theorie en meer tips & ideeën over het verduurzamen van het kantoor? Check dan op www.duurzaamheidopkantoor.nl mijn boek Het groene kantoor. Dit boek is te koop voor slechts € 19,95 incl. BTW
Wil je als onderneming kijken naar waar de grote verduurzaamwinsten zijn te behalen? Dan is het verstandig om aan de slag te gaan met de Quick Wins. De Quick Wins zijn de grote winsten die zijn te behalen door o.a. je energieverbruik, wagenpark en/of pandbeheer te verduurzamen. Quick Wins gaan meestal gepaard met leveranciers van langdurige contracten. Dit stappenplan is hier niet voor bedoeld. Onderstaand tabel laat zien hoeveel geld je kunt besparen door de kantoorhuishouding te verduurzamen. Hierbij gaat het om lang- en kortlopende contracten alsmede inkoop en gedrag.
Kostenbesparing op kantoor Milieu aspecten
Energieverbruik: Verwarming (gas) 10% besparing Licht (elektriciteit) 10% besparing Multifunctionele (digitale) apparatuur Waterbesparing: Sanitair Waterbesparing kraan Afval: Lager papierverbruik (waarden en normen) Inzameling oude mobiels Kantoorbenodigdheden: Kantoorartikelen
TOTAAL AAN BESPARINGEN
Besparing per jr. bij Besparing per jr. Besparing per jr. bedrijf bij bedrijf 10 bij bedrijf 100 werknemers werknemers 5 werknemers 581,3192,-
58,319,-
29,160,-
2.000,-
200,-
100,-
1.261,378,-
126,38,-
63,19,-
25.000,1.500,-
2.500,150,-
1.250,-
9.500,-
950,-
475,-
€ 43.412,-
€ 4.341,-
€ 2.096,-
8 © 2013 Marieke Schoenmaeckers www.duurzaamheidopkantoor.nl Samenvatting e-boek, speciaal voor nieuwe leden van de nieuwsbrief. Heb je behoeften aan diepere theorie en meer tips & ideeën over het verduurzamen van het kantoor? Check dan op www.duurzaamheidopkantoor.nl mijn boek Het groene kantoor. Dit boek is te koop voor slechts € 19,95 incl. BTW
Gepubliceerde artikelen
9 © 2013 Marieke Schoenmaeckers www.duurzaamheidopkantoor.nl Samenvatting e-boek, speciaal voor nieuwe leden van de nieuwsbrief. Heb je behoeften aan diepere theorie en meer tips & ideeën over het verduurzamen van het kantoor? Check dan op www.duurzaamheidopkantoor.nl mijn boek Het groene kantoor. Dit boek is te koop voor slechts € 19,95 incl. BTW
© 2013 Marieke Schoenmaeckers www.duurzaamheidopkantoor.nl Samenvatting e-boek, speciaal voor nieuwe leden van de nieuwsbrief. Heb je behoeften aan diepere theorie en meer tips & ideeën over het verduurzamen van het kantoor? Check dan op www.duurzaamheidopkantoor.nl mijn boek Het groene kantoor. Dit boek is te koop voor slechts € 19,95 incl. BTW
© 2013 Marieke Schoenmaeckers www.duurzaamheidopkantoor.nl Samenvatting e-boek, speciaal voor nieuwe leden van de nieuwsbrief. Heb je behoeften aan diepere theorie en meer tips & ideeën over het verduurzamen van het kantoor? Check dan op www.duurzaamheidopkantoor.nl mijn boek Het groene kantoor. Dit boek is te koop voor slechts € 19,95 incl. BTW
Over Marieke Schoenmaeckers
Mijn naam is Marieke Schoenmaeckers en ik heb het bedrijf Duurzaamheid op Kantoor (DoK) opgericht. Na mijn studie HEAO Commerciële Economie en vervolgens Post HBO reclame ben ik me bezig gaan houden met conceptontwikkeling. Dit heb ik voor een aantal verschillende branches gedaan. Daarnaast oefende ik vanuit dienstverband of zelfstandig de functie uit van; productmanager, leidinggevende officemanager en projectleider. In deze functies heb ik veel geleerd over het reil en zeilen van de interne organisatie. Nu weet ik feilloos wat er speelt binnen het kantoor en welke thema’s van belang zijn. Duurzaamheid ben ik vanuit persoonlijke interesse verder gaan onderzoeken. Dit heeft ertoe geleid dat ik in mijn werk en privé duurzaamheid ben gaan implementeren. Door de jaren heen is mijn interesse in MVO (Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen) geprofessionaliseerd en weet ik precies wat er speelt op het gebied van duurzaamheid. Mijn kennis van duurzaamheid voor de kantoorhuishouding wil ik graag met je delen. Met DoK heb ik een nieuw concept ontwikkeld dat zich richt op degenen die zich bezighouden met de interne omgeving; ondernemers, facilitymanagers, officemanagers, secretaresses, management ondersteuners en alle anderen die (deels) verantwoordelijk zijn voor de interne organisatie. Ik help ze met het verduurzamen van hun werk en werkomgeving (kantoorhuishouding) en hiervoor heb ik een proces ontwikkeld dat makkelijk is uit te voeren. Hierdoor wordt: - De kostenbesparing inzichtelijk - De inkoop verduurzaamd - Het gedrag op kantoor positief beïnvloed Voor de inkoop maak ik gebruik van mijn grote netwerk aan duurzame leveranciers zodat alle thema’s van de kantoorhuishouding vertegenwoordigd zijn. Mijn diensten bestaan uit trainingen, workshops, een e-cursus en incompany diensten (zoals workshops en implementatie van duurzaamheid op kantoor). De werkwijze van DoK is pragmatisch, hands on en vernieuwend.
12 © 2013 Marieke Schoenmaeckers www.duurzaamheidopkantoor.nl Samenvatting e-boek, speciaal voor nieuwe leden van de nieuwsbrief. Heb je behoeften aan diepere theorie en meer tips & ideeën over het verduurzamen van het kantoor? Check dan op www.duurzaamheidopkantoor.nl mijn boek Het groene kantoor. Dit boek is te koop voor slechts € 19,95 incl. BTW
Wat kan DoK nog meer voor je doen? Dok kan je helpen om duurzaamheid een vast onderdeel van de bedrijfsvoering te maken. Duidelijk is dat het tegenwoordig een must is voor bedrijven willen ze nog geloofwaardig en transparant overkomen. Mijn missie is om jou concreet aan de slag te laten gaan met duurzaamheid. Dit doe ik door je het volgende bij te brengen: Mijn diensten zijn erop gericht dat jij hands-on met duurzaamheid aan de slag kunt! Mijn diensten leren je: - Het kantoor te verduurzamen volgens Het stappenplan (de 6 stappen). In een training lopen we alle stappen door en krijg je vele tools en tricks aangereikt die je zelf in kunt zetten - Hoe je het beste je huidige & nieuwe leveranciers kunt benaderen met je nieuwe duurzame eisen & wensen - Het opstellen van een Leverancierscode als onderdeel van de Leveranciersvoorwaarden - Doorlopen van het DoK-stappenplan ‘MBO vanuit je corebusiness’. Door het volgen van deze stappen weet je zeker dat het sociale beleid past bij het bedrijf en een structureel inzetbaar is - Wat zijn de laatste trends die voor mij interessant zijn? - Hoe zorg je intern voor enthousiasme over duurzaamheid? - Een aantal hele handige tools te gebruiken (duurzaamheidsverklaring, checklist nieuwe leveranciers, voorbeelden verduurzaam eisen & wensen, en meer) Houd mijn nieuwsbrief in de gaten voor de laatste updates! Mocht je interesse hebben in een incompany training of dat duurzaamheid geïmplementeerd wordt op kantoor, neem dan contact op met:
[email protected] / 06-19053188
13 © 2013 Marieke Schoenmaeckers www.duurzaamheidopkantoor.nl Samenvatting e-boek, speciaal voor nieuwe leden van de nieuwsbrief. Heb je behoeften aan diepere theorie en meer tips & ideeën over het verduurzamen van het kantoor? Check dan op www.duurzaamheidopkantoor.nl mijn boek Het groene kantoor. Dit boek is te koop voor slechts € 19,95 incl. BTW