Jaarverslag 2013
De Stichting Behoud en Herbestemming Religieus Erfgoed is een organisatie die kennis, professionaliteit en financieringscapaciteit bundelt om religieus erfgoed in Nederland te behouden en van een passende, nieuwe (neven) bestemming te voorzien. Naar verwachting zullen de komende jaren elke week twee kerken sluiten. Wat gebeurt er met kerken, kapellen, kloosters en synagogen die in onbruik raken? Kerkgebouwen zijn vaak karakteristiek, beeldbepalend en staan op de mooiste plekken. Het zijn gewilde locaties voor publieksfuncties, bedrijven en zelfs voor bewoning en horeca. Vrijwel iedereen wil deze betekenisvolle gebouwen behouden. Toch stranden veel herbestemmingsplannen voortijdig door veelvoorkomende problemen van religieus erfgoed: torenhoge onderhoudskosten en gecompliceerde restauraties, tegengestelde belangen en uiteenlopende verwachtingen. Voor het oplossen van deze problemen is Stichting Behoud en Herbestemming Religieus Erfgoed opgericht.
2
Inhoudsopgave 1 Verslag van het bestuur ............................................................................................ 4 2 Organisatie en administratie ....................................................................................... 7 3 Belastingen ............................................................................................................. 8 4 ANBI ...................................................................................................................... 8 5 Jaarrekening 2013 ................................................................................................... 9 Bijlage 1: Bestuurlijke en overige gegevens ....................................................................... 11
3
1
VERSLAG VAN HET BESTUUR
Terugblik jaar 2013 Dankzij de krachtenbundeling met bestaande organisaties zijn een aantal belangrijke stappen voorwaarts gezet. De belangrijkste werkzaamheden die hebben plaatsgevonden in 2013 zijn de volgende: Samenwerking met BOEi / Kerk en Klooster We zijn in 2011 begonnen met het opzetten en inrichten van onze eigen organisatie. We hebben daarbij zoveel mogelijk de samenwerking gezocht met bestaande krachtige organisaties. Vrijwel vanaf het begin hebben wij samengewerkt met BOEi, de organisatie in Nederland voor behoud van industrieel erfgoed door herbestemming. Op dat moment was BOEi reeds bezig zich te verbreden richting agrarisch erfgoed en religieus erfgoed. Het samen optrekken heeft er toe geleid dat BOEi in mei 2013 een dochter heeft opgericht specifiek voor religieus erfgoed, Kerk en Klooster geheten. Daarmee is er nu ook een landelijk opererende organisatie specifiek gericht op religieus erfgoed die ervaring heeft in het herbestemmen en exploiteren van erfgoed. Samenwerking met Fondsenbeheer Nederland (FBNL) Daarnaast is samenwerking gezocht met Fondsenbeheer Nederland (FBNL), een dochtermaatschappij van Rabo Vastgoedgroep met als bijzonderheid dat het juridisch eigendom van de aandelen van deze Rabo-dochter in handen is van de Stichting Beheer Aandelen Fondsenbeheer Nederland. Een stichting met een ideële doelstelling. Dit jaar is de samenwerking vastgelegd in een managementovereenkomst waarbij geregeld is dat het werkapparaat van BHRE wordt geleverd door FBNL. Dankzij bijdragen vanuit FBNL en de BGL zijn we er in geslaagd om de kosten van het werkapparaat van BHRE tot en met 2014 gefinancierd te krijgen. Samenwerking met de huidige eigenaren, instelling Raad van Advies Van meet af aan is vanuit BHRE overleg gevoerd met de belangrijkste eigenaren van religieuze gebouwen, de twee grote kerkgenootschappen, de PKN en de RK (en de koepelorganisatie Konferentie Nederlandse Religieuzen), en met de Vereniging van Beheerders van Monumentale kerkgebouwen, de VBMK. Mede om dat overleg een structureel karakter te geven is binnen BHRE een Raad van Advies ingesteld waarin vertegenwoordigers vanuit deze twee kerkgenootschappen, vanuit de VBMK en vanuit de wereld van het cultureel erfgoed zijn vertegenwoordigd. Het overleg heeft mede als doel de huidige eigenaren te betrekken bij de wijze waarop het behoud van religieus erfgoed door BHRE wordt vorm gegeven. Afgelopen jaar heeft tweemaal overleg plaatsgevonden met de Raad van Advies. Onder meer het beleidsplan, het werven van fondsen en de strategie ten aanzien van behoud van religieus erfgoed zijn in deze bijeenkomsten aan de orde geweest. Een van deze bijeenkomsten heeft op uitnodiging van een van de leden van de Raad van Advies plaatsgevonden in Ravenstein in het klooster Soeterbeeck, dat eeuwenlang een klooster van de Kanunnikessen van de Windesheimer congregatie is geweest. Begin jaren ’90 hebben de laatste zusters het complex cadeau gegeven aan de Radboud Universiteit, die er vervolgens een conferentiecentrum van heeft gemaakt. Diverse haalbaarheidsstudies verricht In opdracht van vier provincies (Gelderland, Brabant, Utrecht en Zeeland) zijn kansrijke projecten geselecteerd. Daarnaast zijn in opdracht van enkele provincies en verschillende eigenaren van religieuze gebouwen samen met BOEi twaalf haalbaarheidsstudies verricht, waarvoor door BOEi een kostendekkende vergoeding is ontvangen. Op deze wijze werd veel kennis vergaard over de specifieke problematiek van behoud en herbestemming van
4
religieus erfgoed. Tevens werd daarmee de bekendheid van BHRE in de wereld van het religieus erfgoed vergroot. Samenwerking met het Nationaal Restauratiefonds inzake fondswerving Dit jaar is in samenwerking met het Nationaal Restauratiefonds een eerste stap gezet in het ontwikkelen van een fondswervingsstrategie. Het doel daarvan is te komen tot een aantal provinciale fondsen voor behoud en herbestemming van religieus erfgoed. Fondswerving Het samen optrekken met BOEi bij de fondswerving was eveneens succesvol. In 2011 ontving de combinatie BOEi/BHRE van de Bankgiroloterij (BGL) € 300.000 en in 2012 € 600.000. Dit laatste bedrag is met name bestemd voor het realiseren van concrete herbestemmingsprojecten. De bedragen zijn formeel toegekend aan BOEi in verband met de status van BOEi als beneficient.
Diverse bijeenkomsten aangaande de opzet van een fonds voor herbestemmen van religieus erfgoed. Binnen de fondsenwereld is de discussie op gang gekomen hoe niet alleen via donaties, maar ook door middel van het inzetten van het eigen vermogen een bijdrage kan worden geleverd. De Stichting BHRE heeft in 2013 aan vermogensfondsen kenbaar gemaakt dat gezamenlijk optreden een verschil kan maken in het behouden van religieus erfgoed. Deze consultatie ronde is in volle gang. Reliwiki gered Niet onvermeld mag blijven dat BHRE samen met BOEi het platform Reliwiki heeft gered. Reliwiki, tot stand gekomen in en dankzij het jaar van het religieus erfgoed, is een platform waar informatie gevonden kan worden over alle religieuze gebouwen in Nederland. Dankzij de wikipedia-structuur kunnen vrijwilligers op een eenvoudige manier informatie toevoegen. Deze website wordt maandelijks inmiddels meer dan 50.000 keer bezocht. Onderwerp RE blijven agenderen In de afgelopen twee jaar hebben wij een aantal specifieke acties gevoerd met als doel het onderwerp religieus erfgoed op de agenda te houden van de verschillende overheden. Zo hebben wij in juli van dit jaar een symposium gehouden in de Clemenskerk dat heeft geresulteerd in een oproep aan de politiek om bij de komende discussie over de herverdeling van de loterijgelden toch vooral ook rekening te houden met het religieus erfgoed. Er heeft overleg plaatsgevonden met het ministerie van OCW over de urgentie van de problematiek en onderzoeken van de mogelijkheden om hier landelijk een instrument voor te ontwikkelen. Tussen de sector filantropie en het kabinet is in juni 2011 het Convenant “Ruimte voor Geven” gesloten. Daarin spreken beide partijen de intentie uit elkaar te informeren en – waar mogelijk – elkaar te versterken. In het voorjaar van 2014 wordt een vervolg Convenant gesloten. De BHRE spant zich voortdurend in om het religieus erfgoed op de afsprakenlijst te krijgen.
Afwegingskader voor selectie opgesteld En tenslotte hebben wij het voortouw genomen in de discussie over mogelijke selectiecriteria. Je kunt niet alle gebouwen die leeg komen behouden. Het is wenselijk dat er tenminste een representatieve afspiegeling blijft van de diversiteit aan religieus erfgoed in Nederland. In opdracht van BHRE is door Hylkema Consultants een afwegingskader gedefinieerd dat gebruikt kan worden voor de selectie van religieus erfgoed.
5
Verwachtingen voor 2014 De Stichting BHRE zal zich richten op het creëren van draagvlak voor herbestemming van religieus erfgoed, alsmede het realiseren van fondsenwerving en financiering van projecten met deze middelen. Voor de daadwerkelijke herbestemming en exploitatie zoekt BHRE samenwerking met partijen. Voor 2014 zijn op de volgende terreinen doelstellingen geformuleerd: A. Fondswerving: vier kerkgebouwen redden, één provinciaal RE-fonds De belangrijkste doelstelling voor 2013 en 2014 is dat we aantonen dat de formule werkt. Dat er dankzij een her- of neven bestemming een renderende exploitatie mogelijk is. Dat gebleken is dat wij in staat zijn om het benodigde geld hiervoor bij elkaar te brengen. Dat er met geld nieuw geld is gegenereerd en dat deze bijzondere gebouwen daardoor zijn gered. Wij hebben inmiddels drie kerkgebouwen van BOEi/ Kerk en klooster geselecteerd, gebouwen die momenteel geen toekomst hebben maar door een her- of nevenbestemming gered kunnen worden mits daarvoor voldoende middelen beschikbaar komen. Een deel van die middelen zijn reeds beschikbaar of er is zicht op dat deze beschikbaar komen, maar er ontbreekt nog een bedrag. Naast de kerken van Kerk en Klooster wil de BHRE zich ook inzetten middelen voor andere organisaties te werven. Zij heeft daarom aan de Stichting Oude Groninger Kerken (SOGK) en de Stichting Oude Hollandse Kerken (SOHK) de vraag gesteld voor welke kerk zijn mee kan helpen met het werven van fondsen. Daarbij is aangegeven dat de BRHE zich wil inzetten voor elk van deze kerken € 150.000,- aan fondsen te werven. Bij elkaar moet er € 1,4 miljoen aan extra middelen geworven worden. De € 600.000 van BGL kunnen daarbij als hefboom worden gebruikt. Het bijeen brengen van die € 1,4 miljoen is voor ons de belangrijkste doelstelling voor 2014. Als we daarin slagen kunnen we richting de BGL en andere fondsen laten zien dat het vliegwiel op gang is gekomen, dat er met hun geld veel nieuw geld is gegenereerd, dat de formule werkt. Om welke projecten het gaat, waarom deze gekozen zijn, welke nieuwe bestemmingen er gerealiseerd gaan worden en wat dat allemaal kost staat beschreven in de bijlage. Het zijn drie projecten van BOEi/K&K en twee projecten van andere non profit organisaties (zoals de SOGK, SOHK of Gelderse Kerken). De fondsen die de BHRE verwerft worden als achtergestelde lening verstrekt. Dit jaar reeds zijn gesprekken gestart met het NRF en PBC om te komen tot provinciale fondsen specifiek voor het behoud van Religieus Erfgoed. In 2014 willen wij met tenminste één provincie een dergelijk fonds ontwikkelen. B. Vergroten draagvlak en kennisdeling Het initiatief staat of valt met een sterk draagvlak, zowel nationaal, regionaal als lokaal. Op het lokale niveau zullen we draagvlak moeten verwerven vooral daar waar de vier religieuze gebouwen staan die we gaan redden. Daarbij gaat het niet alleen om geld, maar ook om vrijwilligers die vaak nodig zijn om een kostendekkend beheer mogelijk te maken. Door BHRE zullen in samenwerking met andere organisaties en stichtingen (VBMK, Kerk en Klooster, regionale stichtingen, PKN, KNR, Jezuïeten en bisdommen) bijeenkomsten worden georganiseerd waarin de BHRE verder op de kaart wordt gezet en aandacht gevraagd wordt voor de problematiek van het leegkomende religieuze erfgoed. Zo zal er tenminste één landelijk symposium worden georganiseerd in navolging van het symposium op juli jl. Wij zullen de landelijke politieke ontwikkelingen blijven volgen met betrekking tot cultureel erfgoed en kansspelbeleid en daar waar nodig ons in het debat mengen. Verder zullen wij onze externe uitingen vernieuwen en uitbreiden: - update website - nieuwe flyer ter ondersteuning van de fondswerving - algemene brochure vernieuwen
6
Tenslotte zullen wij ook een loketfunctie vervullen voor huidige en potentiële eigenaren van religieus erfgoed. Dan gaat het vooral om vragen over her- of nevenbestemmingsmogelijkheden, of doorverwijzen naar lokale organisaties die mogelijk kunnen helpen. C. Voortouw nemen in de discussie over de selectie van te behouden religieus erfgoed BHRE streeft er naar om bij het ondersteunen van projecten zoveel mogelijk een afspiegeling te bereiken van de diversiteit van religieus erfgoed in Nederland. Daarom heeft de BHRE een afwegingskader ontwikkeld dat gebaseerd is op drie hoofdcriteria. In het komende jaar wil de BHRE dit afwegingskader breder onder de aandacht brengen van overheden, eigenaren en organisaties op het terrein van cultureel erfgoed. D. Informatie over ‘voorraad’ religieus erfgoed: Reliwiki Het platform www.reliwiki.nl is populair, wordt veel bezocht. Vrijwilligers voegen dagelijks informatie toe en mede daardoor is reliwiki een belangrijke informatiebron. De kosten om deze site in de lucht te houden (techniek, redactie en begeleiding vrijwilligers) bedragen € 20.000 – 25.000,- per jaar. Opbrengsten zijn er (nog) niet. De afgelopen twee jaar hebben BOEI/K&K en BHRE deze kosten gefinancierd. Voor 2014 is de doelstelling dat we mede financiers vinden waardoor de bijdrage vanuit BHRE niet meer dan € 4.500 per jaar bedraagt.
2
ORGANISATIE EN ADMINISTRATIE
Het bestuur bepaalt de koers. Het vaststellen van het werkplan, de begroting en het jaarverslag gebeurt door het bestuur. Als het gaat om de fondswerving vervult het bestuur de rol van ‘deuropener’ en bij de politieke lobby neemt het bestuur het voortouw. Het bestuur bestaat per 31 december 2013 uit de volgende personen: Prof. dr. T.N.M.(Theo) Schuyt, hoogleraar aan de faculteit der sociale wetenschappen van de VU (voorzitter) Drs. A. (Ab) Welgraven, oud-directeur Nationaal Restauratiefonds (secretaris en penningmeester) Dhr. P.G.J. (Peter) Breukink (directeur Stichting Oude Groninger Kerken) Drs. H.A. (Huub) Doek (voormalig lid Eerste kamer der Staten Generaal) De stichting BHRE heeft zelf geen mensen in dienst. De verantwoordelijkheid voor het dagelijks managen van de activiteiten is uitbesteed aan Fondsenbeheer Nederland B.V. (FBNL) te Hoevelaken. Met FBNL is een managementovereenkomst gesloten in september 2013 op basis waarvan FBNL de werkorganisatie levert voor BHRE. De belangrijkste principes zijn de volgende: Het management wordt gevoerd door FBNL Verantwoordelijk voor de uitvoering is een coördinator/ directeur. De coördinator die vanuit FBNL beschikbaar is gesteld is tevens directeur (geen bestuurder) van Kerk en Klooster (K&K). In de komende periode raken de activiteiten van BHRE en K&K elkaar sterk. Door te starten met één directeur voor beide entiteiten worden de voorwaarden geschapen voor een optimale afstemming van activiteiten van beide organisaties. Beide organisaties kennen een onafhankelijk bestuur.
De financiële administratie wordt uitgevoerd door Fondsenbeheer Nederland. Daar worden de betalingen verricht (conform een vooraf met het bestuur overeengekomen procuratieregeling), het grootboek bijgehouden en de verslaglegging verzorgd.
7
3
BELASTINGEN
Omzetbelasting De Stichting is vrijgesteld van omzetbelasting. Vennootschapsbelasting De Stichting handelt als zijnde vrijgesteld voor de vennootschapsbelasting op basis van artikel 5, eerste lid, onderdeel c van de wet vennootschapsbelasting (instellingen van algemeen nut).
4
ANBI
De Stichting is ingaande 1-1-2008 aangemerkt als een Algemeen Nut Beogende Instelling (ANBI). De stichting voldoet aan de eisen die per 1 januari 2014 aan organisaties met de ANBI status zijn gesteld met betrekking tot publicatie van werkplan en financiële gegevens op de website van de BHRE.
Hoevelaken, maart 2014
8
5
JAARREKENING
Balans (bedragen x € 1) Balans per 31 december 2013
Activa
31-12-2013
31-12-2012
Kortlopende vorderingen Te ontvangen bijdragen / subsidie
25.000
3.750
Liquide middelen Bank
15.716
13.138
40.716
16.888
Passiva
Eigen vermogen Eigen vermogen Kortlopende schulden Te betalen vergoeding FBNL
31-12-2013
31-12-2012
11.616
16.888
29.101
-
40.716
16.888
9
Resultatenrekening (bedragen x € 1) Staat van baten en lasten - Bijdrage provincie Utrecht - Opbrengsten symposium 4 juli - Bijdrage BNG - Bijdrage FBNL
2013 1.550 25.000
Som der bedrijfsopbrengsten - Notariële kosten - Kosten website - Kosten projecten haalbaarheidsstudies - Algemene kosten - Vergoeding FBNL - Declaraties bestuursleden Som der bedrijfslasten Financiële baten en lasten Resultaat
2012 1.250 2.500 15.000 26.550
29.101 2.362
18.750 24 2.504
31.463
2.528
360-
355-
5.272-
15.867
Grondslagen voor waardering en resultaatbepaling Algemeen De jaarrekening luidt in euro’s. De grondslagen zijn gelijk aan vorig jaar. Grondslagen voor waardering De activa en passiva zijn gewaardeerd op basis van historische kostprijs, tenzij anders vermeld. Grondslagen resultaatbepaling De verantwoorde baten hebben betrekking op ontvangen bijdragen en subsidies. De vergoeding aan FBNL betreft de exploitatievergoeding zoals overeengekomen in het managementcontract.
10
BIJLAGE 1: BESTUURLIJKE EN OVERIGE GEGEVENS Bestuur Prof. dr. T.N.M.(Theo) Schuyt (voorzitter) Drs. A. (Ab) Welgraven (secretaris en penningmeester) Dhr. P.G.J. (Peter) Breukink Drs. H.A. (Huub) Doek Raad van Advies de heer Ir. D. Hoogendoorn de heer dr. B. Jansen de heer drs. R.A.M.Chr. Moulen Janssen de heer prof. dr. E.J.J.M. Kimman de heer mr. J.C.G.M. Bakker mevrouw drs. B.W. Linskens de heer G.L. Westerveld de heer mr. W.M.N. Eggenkamp Comité van Aanbeveling de heer prof. Mr. Pieter van Vollenhoven de heer mr. H. Tan de heer prof. Dr. W.B.H.J. van de Donk de heer J.A. Jorritsma Fondsmanager Fondsenbeheer Nederland BV Coördinator Ir. S.C.J.M. Pijnenborg Bankier Rabobank IBAN NL 69 RABO 0125 9688 33
11
12
