Beste natuurliefhebber/-‐ster, In verband met voorbereidende werkzaamheden voor een paar nogal ingrijpende klussen in ons huis waren Monica en ik de vorige dinsdag aan huis gekluisterd. Dus maakte ik geen foto’s en daardoor verscheen er geen fotoverslag. Maar gelukkig konden we afgelopen dinsdag wel weer naar “onze” tuinen. Het was een heerlijke, bijna zomerse, herfstdag. De zon scheen, het was droog, er was weinig bewolking en ook de wind was acceptabel. Het was een dag waarop ook de vlinders en de honingbijen zichtbaar profiteerden van het mooie weer.
Net als de andere zandoogjes heeft het bont zandoogje een aantal wit-‐gekernde zwarte ronde vlekken op de vleugels: één op de voorvleugel en drie op de achtervleugel. De bovenzijde van de vleugels is bruin met crèmekleurige vlekken. Bij het vrouwtje overheerst het oranje, bij het mannetje het (donker)bruin. De onderzijde van de vleugels heeft een gemarmerd patroon. Het bont zandoogje komt voor langs bosranden en in open bossen. Soms zitten ze met open vleugels te zonnen. Per jaar vliegen er twee tot drie generaties, de eerste van midden april tot begin juni de tweede en derde generatie vliegen van eind juni tot in oktober. De kleine, groene rupsen leven van verschillende grassoorten. Het bont zandoogje overwintert als rups of pop.
De dagpauwoog onderscheidt zich van alle andere dagvlinders omdat er op de vleugels oogvlekken zitten. De vlinder vliegt van eind juni tot in oktober en na de overwintering van begin maart tot eind mei in één generatie. Dagpauwogen voeden zich met nectar van verschillende soorten planten. In het voorjaar houdt het mannetje een territorium bezet. Rups: eind april-‐half juli en in de maand september.
De bovenkant van de vleugels van de gehakkelde aurelia heeft een oranje grondkleur met zwarte vlekken. De donkerbruine achterrand van zowel de voor-‐ als de achtervleugel is sterk gekarteld. De vlinder vliegt in de periode maart-‐oktober in twee elkaar overlappende generaties. Ze voeden zich met nectar van verschillende planten en drinken ook van plassen of mest; in het najaar zijn ze geregeld aan te treffen op rottend fruit. De vlinder overwintert en in maart zijn de eerste vlinders weer te zien. Rups: begin mei-‐oktober.
Het klein koolwitje komt voor in alle habitattypen waar ook zijn waardplanten aangetroffen kunnen worden. Je kunt hem tegenkomen in tuinen, parken, graslanden, op de heide en in bossen. Naast een breed spectrum van kruisbloemigen worden de eitjes ook afgezet op reseda-‐soorten. De rupsen groeien zeer snel en kunnen onder gunstige omstandigheden al na twee weken verpoppen. De pop is een gordelpop. De pop overwintert. Het klein koolwitje vliegt in meerdere generaties per jaar. Het aantal generaties hangt af van de geografische ligging en hoogte van het vliegterrein en de duur van de zomer.
Een vrij verse kleine vos, een licht beschadigd exemplaar en eentje met behoorlijke slijtage. De kleine vos kun je herkennen aan zijn prachtige kleuren. Het is een bruinrode vlinder en als je goed kijkt, zie je aan de rand van zijn vleugels allemaal blauwe vlekjes. Hij vliegt van april tot oktober. In de winter verstopt de vlinder zich onder planten, onder bladeren, in holle bomen of tussen takkenbossen. Soms zitten ze ook in schuurtjes of op een zolder. Daar blijven ze de hele winter zitten. Zodra het in het voorjaar warm genoeg is, komt de kleine vos weer te voorschijn. Het is altijd één van de eerste vlinders die je ziet vliegen in het voorjaar. Ze gaan dan op een zonnig plekje zitten om op te warmen. Zodra het weer kouder wordt, verdwijnen ze weer. Vooral in augustus zitten er soms veel vlinders van de kleine vos tegelijk op distels. De kleine vos komt veel voor in heel Nederland. Ook in de stad of in de tuin heb je een goede kans om de kleine vos te zien. Het vrouwtje legt haar eitjes in grote pakketten en altijd op de grote brandnetel.
De kleine vuurvlinder leeft in allerlei graslanden en heidevelden. De vlinder overwintert als rups en vliegt in 2 of 3 generaties van februari tot november.
Een leuk microvlindertje, de skeletteermot. Skeletteren is een vraatpatroon van bijvoorbeeld insecten op bladeren waarbij het bladmoes wel wordt gegeten maar de nerven niet, zodat alleen het bladskelet wordt gespaard. In ons land komen ruim 1400 soorten micronachtvlinders voor.
Vooral de herfstasters werden druk bezocht door de werksters van de honingbij. Aan de achterpootjes van veel bijen zaten mooie klompjes geel stuifmeel. Stuifmeel is ruwweg het plantaardig equivalent van zaadcellen, afkomstig van de meeldraden van bloemen. Verschillende bloemen leveren uiteraard verschillend stuifmeel. Bijen oogsten dit stuifmeel als bron van eiwitten, vetten en vitaminen. Bijenlarven hebben vanaf de derde dag nadat ze uit het ei zijn gekropen deze (plantaardige) eiwitten (en vetten en vitaminen) nodig. Een bijenvolk verzameld daartoe zo'n 30 -‐ 40 kilogram stuifmeel per jaar. Omdat het stuifmeel van verschillende planten verschilt in samenstelling is een gevarieerde consumptie van stuifmeel zeer belangrijk. Indien er slechts een eenzijdig aanbod van stuifmeel is dan kan dat in het bijenvolk leiden tot gebrekkige uitvoering van bepaalde taken. Bijen die bijvoorbeeld hoofdzakelijk zijn opgegroeid met stuifmeel van de paardenbloem zijn niet in staat was te produceren. In stuifmeel van de paardenbloem ontbreekt namelijk het essentiële eiwit Arginine.
Op zonnige dagen in het najaar (vooral in oktober) gaan volwassen lieveheersbeestjes massaal op de vleugels, op zoek naar plaatsen om te overwinteren. Daarbij landen ze op door de zon beschenen oppervlakken waarbij ze een voorkeur hebben voor lichtgekleurde, hoge gebouwen, in buitengebieden, maar ook in de stad. Eenmaal geland gaan ze driftig op zoek naar een beschutte plek om te overwinteren. Via naden, kieren en spleten bij ramen, ventilatieopeningen en dergelijke, maar ook door openstaande ramen of deuren, komen ze in huis. Soms vind je er enkele of een tiental, maar groepen van meerdere honderden tot zelfs duizenden komen ook voor. Ik kwam regelmatig lieveheersbeestjes tegen en zag ook een aantal lege poppen. Maar nog niet alle lieveheersbeestjes hebben al het popstadium bereikt. De larve van een lieveheersbeestje heeft ook al stippen en vlekken. De larven verpoppen op planten. Ze kunnen erg verschillend zijn per soort en ook het stadium is van belang voor het uiterlijk. Het lieveheersbeestje op de foto heeft (nog?) maar één dekschild. De rechter vleugel is niet beschadigd, hij zal waarschijnlijk gewoon kunnen vliegen.
Verkleuring van de groene stinkwants. Vlak voor de winterslaap verkleurt de groene stinkwants. Hij wordt geheel bruin om in de lente weer groen te worden.
Op de amarant zag ik een drietal bruine (schild)wantsen. Twee daarvan waren aan het paren. Dat was al zo aan het eind van de excursie, het was toen 10 voor één. Drie uur later waren ze nog (alweer?) aan het paren. Ik dacht dat het de roodpootschildwants was (die had ik daar al eens eerder gezien), maar het is de tweedoornwants. De tweedoornwants is een 10 tot 13 millimeter lange wants uit de familie schildwantsen. De wants is in Nederland en België algemeen verspreid. Het imago is te zien van juli tot oktober, de wants overwintert vooral als ei, soms als larve. Het voedsel bestaat uit andere insecten, vooral de larven, de nimfen drinken ook sap van planten. De roodpootschildwants (inzet) is een 11 tot 15 millimeter lange wants uit de familie schildwantsen. De wants is in Nederland en België algemeen. Het imago is te zien van juli tot december, de soort overwintert als larve. De roodpootschildwants is te onderscheiden van andere schildwantsen door zijn halsschild, dat bijna rechthoekig is, zijn “schouders” zijn vierkant. Zijn kleur is donkerbruin, zijn achterlijf is zo goed als zwart en het uiteinde van zijn rugschild heeft een kenmerkende, lichte top.
Deze sluipwesp met gedeeltelijk geel achterlijf, een geel achterlijfspunt en een geel schildje tussen de aanhechting van de vleugels is (zeer waarschijnlijk) de Ichneumon stramentor. Deze is vaak onder de bast van dode bomen te vinden. Ik kwam hem tegen op de twee jaar (?) geleden in stukken gezaagde boom.
Op dezelfde “houtstapel” zat ook deze sluipwesp, het is (zeer waarschijnlijk) de Ichneumon stramentarius. Deze sluipwesp heeft een lichaamslengte van 14-‐18 mm en is het hele jaar aanwezig. Het vrouwtje heeft een nauwelijks zichtbare legboor. De “stramentarius” komt voor in verschillende typen bossen op zandgronden en is overal algemeen. De larve ontwikkelt zich in een aantal soorten rupsen. Ook deze wesp is in de winter vaak onder boomschors te vinden.
De Ichneumon stramentor en de Ichneumon stramentarius waren niet de enige sluipwespen op het hout, ook dit exemplaar met een gedeeltelijk rood achterlijf liep daar af en toe wat heen en weer. Ze zijn alle drie ongeveer gelijke groot en hebben ook gelijke zwart-‐wit-‐zwarte antennes. Ik heb niet kunnen vinden welke sluipwesp dit zou kunnen zijn. Wereldwijd zijn er enige honderdduizenden soorten sluipwespen, met meer dan 2000 vertegenwoordigers in Nederland en België. Sluipwespen hebben een slank lichaam (3 tot 42 mm) en voelsprieten die tenminste half zo lang zijn als het lichaam en uit minimaal zestien segmenten zijn opgebouwd. Het slanke achterlijf zit met een dunne verbindingsstuk aan het borststuk vast.
Ik heb nog even weer gezocht naar de rups van de peper-‐en-‐zoutvlinder, maar ik heb hem niet weer gezien. Wel kwam ik nog enkele larven van de rozenbladwesp tegen.
Als je goed naar de bladeren van planten kijkt zie je dat op veel bladeren afwijkend gekleurde kronkellijnen lopen. Dat is het werk van mineerders. Een mineerder is een insect dat zijn eitjes legt in bladeren (soms ook stengels) van kruidachtige planten. Op het moment dat de eitjes uitkomen voeden de larven zich door tunnels (mijnen) te graven door de bladeren van de plant. De larven zijn “gezonde” eters. De mijn wordt geleidelijk breder en doordat de larve een gezonde eter is blijft er in de mijn een duidelijk spoor van onverteerd voedsel achter. In Nederland komen ruim 800 soorten mijnvormende insecten voor. Deze levenswijze, die uiteraard schade aan de planten veroorzaakt, komt voor bij een aantal kleine motjes, vliegjes, kevertjes en sommige kleine bladwespen. Vooral in de fruitteelt is de schade door mineerders van economische betekenis.
In de herfst worden de dagen korter. De bladeren krijgen steeds minder energie van de zon. Ze maken dus steeds minder voedsel. Wel blijven ze water verdampen. Door de kou kan de boom geen water meer opzuigen. Als de bladeren aan de boom zouden blijven zitten, droogt de boom uit. De boom zou dan doodgaan. Daarom haalt de boom het bladgroen en andere bruikbare stoffen uit de bladeren. Als het bladgroen uit de bladeren verdwijnt, zie je alleen nog de rode en gele kleurstoffen van het blad. Zo ontstaan de prachtige herfstkleuren. Groetjes, Luit
