+
=
Sociaal ondernemerschap? A Positive Theory of Social Entrepreneurship Filipe M. Santos, INSEAD 2009
Het economisch maatschappelijke veld Wie zijn de spelers? Wat onderscheid de sociaal ondernemers van de andere spelers?
Bedrijfsleven
Commerciële entrepreneurs
Overheid en en semi-overheid (incl. zorg, welzijn, onderwijs)
Sociale ondernemers
Goede doelen fondsen
Sociale actiegroepen
De doelen waarmee wij ons bezighouden zijn niet ‘beter’ of socialer dan de doelen van anderen. “Ook andere spelers in het maatschappelijk veld houden zich bezig met verwezenlijking van sociale doelen”
Eén waardebegrip (holistisch): Economische waarde = sociale waarde = maatschappelijk nut
In motivatie onderscheiden we ons van bedrijfsleven en commerciële entrepreneurs. • Sociale ondernemers zitten er primair in voor ‘de zaak’, voor de maatschappelijke waarde (homo empathicus, ‘ander’-belang) • Bedrijfsleven en commerciële entrepreneurs zitten er primair in voor het eigen geld (homo economicus, ‘eigen’-belang)
“Voor de zaak” - of “voor het geld”
Waardecreatie en waardetoe-eigening Domein voor sociaal ondernemerschap
Geen relevante economische activiteit
Domein voor commercieel ondernemerschap en het gevestigde bedrijfsleven
Domein voor speculatie, gokken, marktmanipulatie, negatieve externe effecten (win-loose: wat jij wint gaat ten koste van de ander, korte termijn gewin)
Potentieel voor waardetoe-eigening Waardecreatie is een noodzakelijke voorwaarde voor waardetoe-eigening Je moet kiezen waar je primair voor gaat, daaraan vasthouden en er helder over communiceren
Ook wat betreft producten en diensten leveren we iets anders dan het bedrijfsleven en de commerciële entrepreneurs Andere motivatie
Ander producten en diensten
• Sociale ondernemers ontwikkelen vooral producten en diensten waarvan de totale maatschappelijke waarde aanzienlijk uitstijgt boven het genot van de directe afnemers en gebruikers (grote externe effecten) • Commerciële partijen ontwikkelen producten en diensten “waar je een hek om kan zetten” waardoor je jezelf gemakkelijker de waarde kunt toe-eigenen (beperkte externe effecten)
Publieke goederen en diensten zijn het domein van de overheid Veiligheid, straatverlichting, onderwijs, het leger.
• Publieke goederen en diensten: mijn gebruik concurreert niet met jouw gebruik, en we kunnen ook niemand van gebruik uitsluiten. Dat maakt het moeilijk om bij iemand de rekening neer te leggen – financiering kan alleen via belastingheffing door de overheid. • Ook bij ‘minder’ publieke goederen en diensten neemt de overheid zijn rol, zolang de indirecte effecten groot en zichtbaar genoeg zijn en de samenleving breed ten goede komen (legitimatie).
Publieke goederen concurreert Linus met Lucy?
Externe effecten Publieke goederen en diensten
Positief
Straatverlichting, politie
Overheid levert de publieke goederen, of laat ze leveren onder strenge regulering Kan alleen via belastingheffing
Overheid levert of laat leveren (regulering)
Semi-publieke goederen en diensten
Wordt algemeen maatschappelijk gezien als publieke taak Overheid laat zich motiveren door macht en lobby van degenen die profiteren
Onderwijs, zorg, welzijn Externe effecten voor specifieke (machtige) groepen (bijv. boeren – landbouwbeleid en subsidies)
Sociale ondernemers leveren de goederen en diensten
Semi publieke goederen en diensten met externe effecten voor specifieke (kwetsbare) groepen
De overheid weet er niet van, is niet gemotiveerd (verkiezingen) of kan het niet rechtvaardigen (schaarste)
(bijv. empowerment van etnische minderheden)
Commerciële entrepreneurs en bedrijven leveren de goederen en diensten
Goederen en diensten met beperkte externe effecten en ruime mogelijkheden voor waardetoe-eigening
(en doen dit waarschijnlijk efficiënter dan sociale entrepreneurs
(bijv. consumptiegoederen)
Nihil
Nihil Sociale actiegroepen komen in het geweer
Negatieve externe effecten verbonden aan levering van goederen en diensten Milieuvervuiling, ontbossing, maatschappelijke verharding, beperking van de democratie, producten die gevaarlijk zijn in het gebruik, leegstand
Gedragsbeïnvloeding, regelgeving Milieubeweging, Amnesty International, Kraakbeweging, Consument en Veiligheid
Negatief
Sociale ondernemers komen in beeld waar maatschappelijke waarde blijft liggen
• Grote positieve externe effecten van producten of diensten blijven onbenut • Raakt meestal het belang van kwetsbare groepen
Tegelijk: Sociaal ondernemerschap niet alleen gericht op kwetsbare groepen (vergelijk Wikipedia).
Sociale activisten beïnvloeden de maatschappelijke agenda door actievoeren en lobbyen
• Sociale activisten adresseren negatieve externe effecten van andere spelers in het veld: gedragsverandering, regelgeving, verandering van het sociale systeem, awareness • Sociale ondernemers zijn gericht op positieve externe effecten, we creëren duurzame oplossingen voor problemen met een grote maatschappelijke impact
Wie voert actie tegen wie?
Goede doelen fondsen zijn de ‘wel’-doeners in het maatschappelijk veld: ze krijgen van de rijken en geven aan kwetsbare mensen en groepen
• Herverdeling van maatschappelijk vermogen (verkregen uit loterijen, de overheid, vermogende particulieren, erfenissen) • Charitas: soep voor zwervers, kleding voor de armen – herverdeling van rijk naar arm • Steun voor sociale ondernemers en activisten: Katalysator voor versterking van de positie van kwetsbare groepen en algemene versterking van de kwaliteit van de samenleving.
De spelers met hun activiteiten in beeld Institutionele spelers in moderne kapitalistische economieën
Institutionele speler
Bedrijfsleven
Commerciële entrepreneurs
Overheid en en semi-overheid (incl. zorg, welzijn, onderwijs)
Sociale ondernemers
Goede doelen fondsen
Sociale actiegroepen
Herkenbaar aan ….
Big business
Zakelijke niche spelers
Hoeder van het algemeen belang
Sociale pioniers, doeners
Weldoeners
Beïnvloeders
Rol in het economische systeem
Maatschappelijke waarde met focus op winst, consolidatie
Maatschappelijke waarde met focus op winst, innovatie
Publieke goederen en diensten, regelgeving, inkomensherverdeling
(Semi-)publieke goederen en diensten, sociale innovatie
Privaat geld voor publieke en charitatieve doelen
Campagne voeren, lobby
Primair institutioneel doel
Duurzaam concurrentie-voordeel
Waardetoe-eigening door belanghebbenden
Behartiging publieke belang
Duurzame maatschappelijke oplossingen
Ondersteunen van kwetsbare mensen/groepen
Verandering van het sociale systeem
Onderscheidend kenmerk van de activiteiten
Controle
Hoe onderscheiden we ons in de manier waarop we de dingen doen? Innovatie
Regulering
Empowerment
Goodwill
Politieke actie
Maatschappelijke agendering
Dynamiek
Commerciële innovatie
Sociale innovatie
Funding
Wat is onze rol in de dynamiek van verandering van het maatschappelijke veld?
Vrij naar Filipe M. Santos: A positive Theory of Social Entrepreneurship, INSEAD 2009
Welk proces zetten we in gang als sociale ondernemers? • We doen: we ontwikkelen het product of de dienst, we creëren de oplossing • We maken de directe en indirecte waarde zichtbaar • We zoeken duurzame oplossingen en een duurzame inbedding
Hoe vinden we duurzame inbedding? Duurzame oplossingen (inbedding): • We lossen het op bij de bron en maken onszelf overbodig (mission accomplished, bijvoorbeeld ontwikkeling van een vaccin) • Nieuwe markten (vgl. microkrediet, producten en diensten tegen kostprijs – brillen in Afrika) • Sponsoring en subsidie: institutionalisering, we creëren door overheden of anderen duurzaam gesponsorde programma’s (onderwijs, welzijn, zorg) • Door de gemeenschap gedragen oplossingen (eigen inzet van betrokkenen, empowerment, peer-to-peer, vrijwilligerswerk).
- of een combinatie daarvan -
Samenwerking versus competitie: de waarde van vrijheid van organisatie • Commercieel succes wordt gedefinieerd op het niveau van de ‘organisatie’ en vraagt om duurzaam concurrentievoordeel. • Succes van sociaal ondernemers wordt gedefinieerd op ‘systeemniveau’, op het niveau van de bredere samenleving: succes betekent een duurzame oplossing met maximaal maatschappelijk effect.
Sociale ondernemers kunnen zich vrijer organiseren. • Innovatieve organisatiemodellen – open-source (Open Office, Wikipedia, nieuwe vormen van copyright) – door de gemeenschap gedragen structuren (mobilisatie van eigen-wijsheid en kracht van mensen) – peer-to-peer, vrijwilligerswerk, open coöperatieve structuren.
P2P Delen wordt vermenigvuldigen
Competitie versus samenwerking: controle en macht of empowerment • Focus op winstmaximalisatie vraagt om macht, controle en afhankelijkheid; hoe afhankelijker anderen van jou zijn, hoe meer mogelijkheden om winst toe te eigenen (vgl. autobedrijven en toeleveringsindustrie) • Focus op waardecreatie gaat samen met het optimaal functioneren van het hele systeem, en daarmee met empowerment van alle betrokkenen binnen en buiten de organisatie
Samenvatting Sociaal ondernemerschap • • • • • •
Doelen: niet onderscheidend, holistisch waardebegrip Motivatie: waardecreatie versus waardetoe-eigening Producten en diensten: veel externe effecten in relatie tot kwetsbare groepen Duurzame maatschappelijke oplossingen tegenover duurzame concurrentievoordelen Empowerment tegenover controle, macht en afhankelijkheid Samenwerking tegenover concurrentie, innovatieve organisatievormen
Maatschappelijke dynamiek • • • •
Commerciële entrepreneurs creëren dynamiek in het commerciële veld Sociale ondernemers creëren dynamiek primair richting overheid Sociale activisten creëren brede maatschappelijke awareness Fondsen als katalysator van de sociale dynamiek
Samenvatting Institutionele spelers in moderne kapitalistische economieën
Institutionele speler
Bedrijfsleven
Commerciële entrepreneurs
Overheid en en semi-overheid (incl. zorg, welzijn, onderwijs)
Sociale ondernemers
Goede doelen fondsen
Sociale actiegroepen
Herkenbaar aan ….
Big business
Zakelijke niche spelers
Hoeder van het algemeen belang
Sociale pioniers, doeners
Weldoeners
Beïnvloeders
Rol in het economische systeem
Maatschappelijke waarde met focus op winst, consolidatie
Maatschappelijke waarde met focus op winst, innovatie
Publieke goederen en diensten, regelgeving, inkomensherverdeling
(Semi-)publieke goederen en diensten, sociale innovatie
Privaat geld voor publieke en charitatieve doelen
Campagne voeren, lobby
Primair institutioneel doel
Duurzaam concurrentie-voordeel
Waardetoe-eigening door belanghebbenden
Behartiging publieke belang
Duurzame maatschappelijke oplossingen
Ondersteunen van kwetsbare mensen/groepen
Verandering van het sociale systeem
Onderscheidend kenmerk van de activiteiten
Controle
Innovatie
Regulering
Empowerment
Goodwill
Politieke actie
Relatie met burgers
Consumenten
Consumenten
Stemmers, gebruikers, cliënten, consumenten, belastingbetalers
Cliënten, vrijwilligers, peer-topeer
Donateurs
Leden, vrijwilligers, donateurs
Maatschappelijke agendering
Dynamiek
Commerciële innovatie
Sociale innovatie
Funding
Vrij naar Filipe M. Santos: A positive Theory of Social Entrepreneurship, INSEAD 2009
Aan het werk
Geschiedenis, traditie Jos van der Lans
NU
2020
Het systeem
Waar staan we straks
Onze plaats daarin
Hoe bedden we onze initiatieven in?
Relatie met anderen?
