LB 32-34
3.1 De VOC
> Lees Specerijen.
> Lees Ieder voor zich. 1
5
De prijs van peper was erg hoog. Wat was daarvan de oorzaak? O Er waren meer kopers. O Er was erg veel peper te koop. O De Hollanders hielpen elkaar. O Veel schippers hadden geen geld.
suikerriet
verfstoffen
peper kaneel
koffie
katoen parels
thee
> Lees Schepen en forten. 6
Wat zijn twee voordelen als de kooplieden gaan samenwerken?
driemasters
bouwen.
Alleen kooplieden van de VOC mogen in Oost-
Ze kunnen goedkoper specerijen kopen. 2 Ze kunnen de Portugezen verjagen.
Indië
specerijen
kopen. Om de schepen
met de koopwaar te beschermen bouwt de VOC
forten. De soldaten van de VOC verjagen de Portugezen. Ze zorgen ervoor dat de Indiërs doen wat de kooplieden willen.
Wat betekenen de letters van dit logo?
Verenigde Oost-Indische Compagnie
Vul in. De VOC laat grote
1
3
nootmuskaat
kruidnagelen
> Lees De VOC. 2
Zet een streep onder de specerijen die ook als geneesmiddel werden gebruikt.
7
a Het vroegere Oost-Indië heet nu
Indonesië. b Zet op het kaartje hieronder een B bij
4
Zet op de kaart een A bij Amsterdam. Omcirkel Oost-Indië. Teken de route van Amsterdam naar OostIndië.
Batavia. Deze stad heet nu
Djakarta.
A
B
20
218233_WDDT2_AB7.indd 20
31-05-2006 14:41:06
LB 35-37
3.2 Werken op een VOC-schip
> Lees De Heren Zeventien.
> Lees Scheepsjongen op een Oost-Indiëvaarder. 2 1
Welk werk wordt door de scheepsjongens gedaan? Kleur die plaatjes.
a Noem vier beslissingen die de Heren Zeventien nemen. Ze bepalen: 1 2 3 4
welke schepen op reis gaan wie de leiding heeft wat er in Indië gekocht moet worden wat een matroos meekrijgt aan boord
b Wat is volgens jou de belangrijkste beslissing? Zet daar een kruisje voor.
> Kijk naar afbeelding 1. 3
Streep door wat je niet ziet in het slaapverblijf. stromatras – wastafel – olielamp – scheepskist – nachtkastje – touw – kippen – boeken – zeelieden – tandenborstel – hangmat
> Lees Achter de mast. 4
Kruis de juiste zinnen aan. Passagiers en officieren: O eten met z’n zevenen uit één bak. O slapen in bedden. O eten aan tafel. O slapen samen onder het dek. O hebben een aparte hut of kajuit.
> Lees Liever bier dan water. 5
Je bent kok op een VOC-schip. Schrijf op wat de mannen vandaag eten.
eigen antwoord
21
218233_WDDT2_AB7.indd 21
31-05-2006 14:41:08
6
Waar halen de VOC-schepen vers voedsel?
Kaap de Goede Hoop
9
vechten met mes dreigen iemand verwonden
Denk na. Waarom op die plaats?
Dat ligt halverwege. Daarna komt er voorlopig geen land meer.
kielhalen laarzen hand aan de mast
10
Andries wil een brief naar huis sturen. Schrijf jij die brief voor hem? Vertel over het leven aan boord.
11
In Lelystad bouwt men VOC-schepen na. Waarom doet men dat, denk je?
> Lees Gevaren onderweg. 7
Welke straffen geeft de provoost? Trek lijnen.
Zoek de woorden en streep ze door. Twee lastige beestjes zijn ... en ... Dieren die gangen in het hout eten heten ... Door die gangen raakt het schip ... Matrozen lijden vaak aan ... Ze krijgen dan opgezwollen ... Ook hebben ze bloed in hun ... ... is vers voedsel. ... overvallen andere schepen. Een schip kan zinken bij zware ... De heenreis duurt negen ... P
A
A
L
W
O
R
M
E
N
O
S
O
U
S
L
B
A
T
K
I
T
N
I
D
E
E
A
I
A
E
O
V
Z
A
K
N
N
A
P
G
R
O
E
N
T
E
D
R
E
D
M
O
N
D
E
N
E
R
R
V
L
O
O
I
E
N
N
S
S
S
C
H
E
U
R
B
U
I
K
Zet de overgebleven letters achter elkaar. Een andere naam voor VOC-schepen is
eigen antwoord
Oost-Indiëvaarders
> Lees Laarzen en kielhalen. 8
De provoost is de: O scheepsarts O kapitein O politieagent O directeur
22
218233_WDDT2_AB7.indd 22
31-05-2006 14:41:12
LB 38-40
3.3 Beroemde schilders
> Lees Licht en schaduw. 1
Schrijf bij ieder schilderij waarin de schilder gespecialiseerd is. Kies uit: stillevens/ portretten/zeegezichten/landschappen.
Kruis de juiste uitspraken aan. Rembrandt van Rijn: O koopt zijn verf in de schilderswinkel. O schildert op doeken van linnen. O doet al het werk in het atelier zelf. O werkt met zelfgemaakte olieverven. O schildert heel knap licht en donker. O maakt alleen portretten. O heeft leerlingen in dienst.
> Lees Meer geld, meer kunst. 2
4
portretten
Hoeveel schilderijen maken de kunstenaars in de Gouden Eeuw? Een paar honderd/duizend/miljoen. Leg uit hoe het komt dat kunstenaars in die tijd zoveel opdrachten krijgen.
De kooplieden hebben veel geld. De schilderijen zijn niet zo duur. stillevens
> Lees Specialisten. 3
Wie zegt wat? Trek lijnen. Ik schilder mensen zoals ze zijn. Willem van der Velde
landschappen Ik koop druiven om ze te schilderen. Willem Claesz. Heda Ik schilder bollende zeilen en schuimende golven. Johannes Vermeer
zeegezichten 23
218233_WDDT2_AB7.indd 23
31-05-2006 14:41:24
5
Bekijk de schilderijen in deze les. Welke schilderij vind je mooi? Leg uit waarom je dat vindt.
eigen antwoord
> Lees De Nachtwacht. 7
Wat voor soort schilderij is de Nachtwacht?
een groepsportret Wie staan er op dit schilderij afgebeeld?
de leden van het schuttersgilde 6
> Kijk naar afbeelding 6.
Bekijk de twee portretten.
8
9
Welke uitspraken over Frans Hals zijn juist? O Hij schildert mensen die lachen. O Hij schildert heel precies. O Je ziet zijn penseelstreken. O Hij is beroemd om zijn zeegezichten. O Hij werkt vooral voor rijke mensen. O Hij schildert alleen kinderen.
Je ziet hier een modern schilderij.
1
Noem twee verschillen met schilderijen uit de Gouden Eeuw.
eigen antwoord 2 Schrijf voor elke uitspraak het nummer van het portret dat erbij past.
2 1 1 2 2 1
Zij is mooier dan in het echt. Zij ziet eruit zoals ze is. Je ziet dat zij eenvoudig leeft. Je ziet dat zij rijk en machtig is. Het is gemaakt door een buitenlandse schilder. Het is gemaakt door een Hollandse schilder.
24
218233_WDDT2_AB7.indd 24
31-05-2006 14:41:30
LB 41-43
> Lees Bij de tijd.
3.4 Uitvinders en onderzoekers
> Lees Nieuwsgierig. 1
4
Vul in. In de Republiek verdienen kooplieden meer
geld. Daardoor krijgen kunstenaars veel opdrachten. Wetenschappers doen belangrijke ontdekkingen.
> Lees Machines op windkracht.
> Lees Een wondere wereld. 5 2
Kleur de ontdekkingen van Christiaan Huygens groen. Kleur zijn uitvindingen rood. O een maan bij Saturnus O een klok met een slinger O de ringen rond Saturnus O de beweging van een slinger O een zelfgemaakte telescoop
Streep door wat fout is. Antoni van Leeuwenhoek is koopman/ kunstenaar. Hij maakt microscopen voor de verkoop/als hobby. Zijn lenzen vergroten meer dan 250/50 keer. Antoni ontdekt als eerste mens vlooien/bacteriën.
Denk na. Wat voor werk kunnen paarden doen?
eigen antwoord Wat voor werk kunnen molens doen? 1 2
3
3
Jij bent Antoni van Leeuwenhoek. Je ontdekt vreemde diertjes in slootwater. Schrijf daarover een brief aan je geleerde collega’s in Engeland. Teken ook een paar van die diertjes.
4
graan malen tot meel planken zagen uit hout olie persen uit zaden water uit meren pompen
Bedenk een nadeel van een windmolen.
Als er geen wind is, ligt hij stil. 6
Kruis twee redenen aan. Waarom waren scheepsbouwers blij met de uitvinding van de zaagmolen? O Molens zijn mooi om te zien. O Wind kost geen geld O Ze konden meer verdienen. O Ze konden sneller werken.
25
218233_WDDT2_AB7.indd 25
31-05-2006 14:41:32
7
De zaagmolen had grote gevolgen voor de handel. Zet de zinnen in de juiste volgorde en je weet waarom.
6 3 5 4 1 2
10
Daardoor verdienen de kooplieden meer geld. De scheepsbouwers kunnen sneller werken. De kooplieden kunnen meer schepen naar Oost-Indië sturen. Er worden dan ook meer schepen gebouwd. Cornelis van Uitgeest vindt de zaagmolen uit. Daardoor kunnen er sneller planken worden gezaagd.
Antoni van Leeuwenhoek ontdekt in een druppel slootwater piepkleine (1). Hij ziet ze door een zelfgemaakte (2). (3) van Uitgeest vindt de (6) uit. Jan Adriaanszoon (5) pompt grote meren (4). Een soort dokter die de mensen bedriegt, is een (7). Een barbier is een (8). Christiaan Huygens bouwt een (9). Daarmee ziet hij de ringen om (10). Men betaalt in de Gouden Eeuw met (11).
> Lees Kwakzalvers op de kermis. 8
In de zinnen ontbreken woorden. Vul die op de juiste plaats in de puzzel in. Je leest in de dik omlijnde kolom hoe een drooggepompt meer heet.
1 2
Welke woorden horen bij kwakzalvers uit de zeventiende eeuw? Zet er een kruisje bij.
medicijnen
X
I
E
R
T
J
E
C
R
O
S
C
O
O
P
C
O
R
N
E
L
I
S
D
R
O
O
G
L
E
E
G
H
W
A
T
E
R
A
A
G
M
O
L
E
N
K
W
A
K
Z
A
L
V
E
R
K
A
P
P
E
R
T
E
L
E
S
C
O
O
P
M
I
3 4 5
X pissebedden
6
Z
7
X kermis
bloedzuigers
D
8 9
witte jas
X deftig doe
steriel
n
ziekenhui
X kwade sappen
10
S
A
T
U
R
N
U
S
11
F
L
O
R
IJ
N
E
N
S
Een drooggepompt meer heet een
s
droogmakerij
onderzoek
X papjes en d studie
rankjes
apotheek
11
In Amsterdam ligt het Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis. Waarom heeft men juist die naam gekozen, denk je?
eigen antwoord
> Lees Naar de chirurgijn. 9
Kruis de juiste uitspraken aan. Een chirurgijn: O is meestal ook kapper. O is een echte kwakzalver. O weet hoe je bulten weg moet snijden. O heeft het vak geleerd van een meesterchirurgijn. O werkt altijd op de kermis.
26
218233_WDDT2_AB7.indd 26
31-05-2006 14:41:32
samenvatting
3 Een gouden eeuw
1
De VOC
3
Vul de juiste woorden in.
Indië. specerijen
er
peper
kaneel.
lekker te maken. De kooplieden
richten de VOC op. Die afkorting betekent
liever een schaal met fruit. Dat noem je een
Verenigde Oost-Indische Compagnie. Voortaan mogen alleen schepen van
stilleven. Een beroemde schilder is Rembrandt van
Rijn. Nachtwacht.
de VOC naar Indië varen. De kooplieden bepalen
prijs
welke
ze betalen. De VOC
Zijn bekendste schilderij is de Johannes Vermeer
schepen te beschermen.
precies zoals ze zijn. Alle schilders schilderen met olieverf.
Werken op een VOC-schip
Uitvinders en onderzoekers
forten
heeft eigen soldaten en
2
met
rijk. Ze hangen hun huis vol met schilderijen. Vaak geven ze een schilder een opdracht. Ze willen dan een portret van zichzelf. Of ze hebben
zoals kruidnagel,
Mensen gebruiken ze als medicijn en om het
eten
goed
de handel. Daardoor worden veel kooplieden
De kooplieden kopen
, nootmuskaat en
Maak de zinnen af. In de Gouden Eeuw gaat het
Rond 1600 varen er grote Nederlandse zeilschepen naar
Beroemde schilders
a Wat hoort bij elkaar? Trek lijnen tussen de woorden links en rechts. werk
benedendeks
eten
scheurbuik
drinken slapen straf ziekte gevaar
kielhalen schipbreuk dek schrobben scheepsbeschuit bier
b Veel scheepslui worden tijdens de lange reis ziek omdat ze
te weinig vers voedsel krijgen.
schildert mensen
om hun
4
Streep de foute woorden door. Wetenschappers doen in de Gouden Eeuw/ middeleeuwen belangrijke ontdekkingen. Antoni van Leeuwenhoek maakt zijn eigen telescopen/microscopen. Hij ziet als eerste telescopen/microscopen mens bacteriën/planeten. bacteriën/planeten Christiaan Huygens ontdekt door zijn telescoop/microscoop de ringen rond Saturnus/ de maan. maan Hij bouwt ook een slingeruurwerk/ zaagmolen. zaagmolen Leeghwater bedenkt een manier om water uit meren/zeeën te pompen. Daarvoor gebruikt hij windmolens/gemalen. windmolens/gemalen Met een handzaag/zaagmolen gaat het zagen sneller. Op markten/pleinen staan vaak mensen die nepmedicijnen verkopen. Zulke bedriegers noem je kwakzalvers/dokters. kwakzalvers/dokters Een barbier is vaak kapper en chirurgijn/geleerde tegelijk.
27
218233_WDDT2_AB7.indd 27
31-05-2006 14:41:33
