LB 32-34
3.1 Nederland doet niet mee
> Lees Ruzie in Europa. 1
4
Leg uit waarom Nederland toch met de oorlog te maken krijgt. Gebruik de volgende woorden: vluchten – kamp – voedsel – België.
In 1914 krijgen twee landen ruzie met elkaar. Kleur het ene land oranje en het andere land geel. Zet kruisjes in de gebieden waar het meest werd gevochten. Geef Engeland dezelfde kleur als het land waarvoor het partij kiest.
> Lees In de loopgraven. 5
Welke woorden horen bij loopgraven? O vliegtuig O gangen O stank O toilet O paarden O onderzeeër O explosies O gifgas O granaten
6
Wat vindt Pierre het ergste van de loopgraven?
> Lees Nieuwe wapens.
2
7
Welke uitspraken over de Eerste Wereldoorlog zijn juist? O Er wordt voor het eerst gifgas gebruikt. O De oorlog duurt korter dan verwacht. O Veel mensen vinden oorlog in het begin een avontuur. O Niemand verwacht dat de oorlog erg lang zal duren. O Door nieuwe wapens sterven er gelukkig weinig mensen. O In België vechten Franse en Duitse soldaten tegen elkaar.
8
Amerika gaat ook meedoen aan de oorlog, omdat: O Amerika land wil veroveren. O Frankrijk dat vraagt. O Duitsland Amerikaanse schepen aanvalt. O Duitsland gifgas gebruikt.
Nederland blijft neutraal. Een ander woord daarvoor is: O partijdig O onpartijdig O bijzonder O alleen
> Lees Vluchten naar Nederland. 3
Waarom vluchten Lieve en haar ouders?
20
218224_WB8_Tijd.indd 20
02-12-2010 17:07:44
9
Maak de zinnen af. Tijdens de Eerste Wereldoorlog vallen er zeker
12
Twintig jaar na de Eerste Wereldoorlog begint de leider van Duitsland een nieuwe oorlog. Denk na. Wat speelt daarbij een rol? O Duitsland wil nieuwe wapens testen. O Veel Duitsers willen wraak nemen op de Fransen en Engelsen. O Duitsland wil het verloren grondgebied terug. O Veel Duitsers vinden het niet eerlijk dat Duitsland de schade moet betalen.
13
Waarom wordt de oorlog van 1914-1918 een wereldoorlog genoemd?
14
Madelon maakt tijdens haar vakantie in Frankrijk deze foto.
miljoen doden en raken miljoen mensen gewond. De schade is
10
Zet een kruisje bij de wapens die in de Eerste Wereldoorlog voor het eerst werden gebruikt.
Wat stelt het voor?
> Lees Een oneerlijke vrede? 11
Welke twee gevolgen heeft de vrede van Versailles voor Duitsland? O Duitsland moet de schade betalen. O Duitsland krijgt er grondgebied bij. O Duitsland raakt grondgebied kwijt. O Duitsland wil doorvechten.
Bedenk twee redenen waarom mensen een monument oprichten. 1 2 21
218224_WB8_Tijd.indd 21
02-12-2010 17:07:46
LB 35-37
> Lees Ontevredenheid in Duitsland.
3.2 Crisistijd
> Lees Kopen op afbetaling. 1
4
Vul in. De crisistijd begint in mensen worden
Veel
Vul in. Gebruik de volgende woorden: Joden – werk – voedsel – schadevergoeding – verkiezingen – 1933 De mensen in Duitsland hebben het extra zwaar
en
door de
die ze
moeten betalen. Hitler geeft de schuld van alle
2
ellende aan de
Brahim en Esther zien een aanbieding voor een spelcomputer: 300 euro ineens of een jaar lang 30 euro per maand.
Hij belooft de mensen
en
Dat is precies wat de mensen
Brahim kiest voor de eerste mogelijkheid.
willen horen. In
wint hij de
Hij betaalt in totaal € Esther kiest voor de tweede mogelijkheid. Na een jaar heeft zij €
betaald.
5
Wie koopt er op afbetaling? Waarom kopen veel mensen op afbetaling?
Denk na. Welke drie zinnen horen bij de nationaal-socialisten? O Eigen volk eerst! O Iedereen is gelijk! O Ons volk is het beste volk! O We moeten samenwerken met andere landen. O Buitenlanders brengen ons in de problemen.
> Lees Nationalisme in Nederland. > Lees Werkloosheid en armoede. 3
6
Welke uitspraak is juist? O De meeste Nederlanders zijn het met Mussert eens. O Mussert wil dat het parlement maatregelen neemt om de werkloosheid op te lossen. O De NSB is niet zo machtig als de nazi-partij in Duitsland. O Tijdens de crisistijd zijn er weinig Nederlanders werkloos.
7
Ook nu zijn er nog mensen die denken zoals de nationaal-socialisten. Welke kreten horen bij hen? O Help de vluchtelingen! O Buitenlanders het land uit! O Geen oorlog, maar vrede! O Weg met de regering! O Nederland voor de Nederlanders! O Openbaar vervoer moet gratis!
Zet in de goede volgorde. Schrijf het juiste cijfer voor de zinnen. Fabrieken produceren steeds meer. Fabrieken houden nog meer over en moeten nog meer mensen ontslaan. Werklozen kunnen minder kopen. Mensen kunnen gemakkelijk geld lenen. Fabrieken houden voorraad over en moeten arbeiders ontslaan. Mensen kopen veel spullen.
22
218224_WB8_Tijd.indd 22
02-12-2010 17:07:46
LB 38-40
3.3 Nederland in oorlog
> Lees Een dictator in Duitsland. 1
4
Welke twee uitspraken zijn van een dictator? O Ik overleg met de andere partijen. O Ik overleg met niemand! O Ik hoop dat de ministers het met mijn voorstel eens zijn. O Wie niet doet wat ik zeg, laat ik oppakken.
> Lees Duitsland valt aan. 5
2
Engeland en Frankrijk verklaren de oorlog aan Duitsland, omdat Hitler: O Duitsland machtig wil maken. O Polen aanvalt. O Nederland aanvalt. O wapenfabrieken laat bouwen.
Wanneer begint voor Nederland de Tweede Wereldoorlog?
Denk na. Waarom wil Hitler dat er maar één politieke partij is in Duitsland? Denk na. Waarom hadden veel Nederlanders niet op een oorlog gerekend?
> Lees Hitler wil oorlog. 3
6 De tabel laat zien hoe groot de werkloosheid is in elk land.
Wat bedoelt Arie met ‘angstig en spannend tegelijk’?
> Lees Oorlog in Nederland. 7
Denk na. Waarom proberen de parachutisten de Nederlandse regering en de koningin gevangen te nemen? O Ze krijgen er veel geld voor. O Ze hebben niets beters te doen. O Dan heeft Nederland geen leiding meer. O De regering wil Hitler verjagen. O Het is een mooie stunt!
8
Vind jij het verstandig dat de koningin naar Engeland vluchtte? Leg je antwoord uit.
a In welk land is in 1932 de werkloosheid het grootst? b In 1938 is de werkloosheid daar gedaald naar
%.
c Hoe kwam dat, denk je?
23
218224_WB8_Tijd.indd 23
02-12-2010 17:07:47
> Lees Bommen op Rotterdam. 9
Je bent journalist voor het Rotterdams Stadsblad. Schrijf een stukje in de krant over het bombardement.
> Lees Nederland is bezet. 10
Waarom geeft Nederland zich over?
11
Noem drie dingen die door de bezetting veranderen.
Rotterdam, 14-5-1940
1
2
3
12
Heb je de les goed gelezen? Zet de gebeurtenissen in de juiste volgorde. Zet er cijfers voor. De koningin vlucht naar Engeland Rotterdam wordt gebombardeerd. Duitsland valt Polen binnen. Hitler wordt de baas in Duitsland. Nederland wordt aangevallen. Frankrijk en Engeland verklaren
Duitsland de oorlog.
Nederland geeft zich over.
13
Bekijk de foto van Rotterdam. Waarom staan hier geen oude huizen zoals in andere steden? 24
218224_WB8_Tijd.indd 24
02-12-2010 17:07:51
LB 41-43
3.4 Propaganda en leugens
> Lees Koop! Koop! Koop! 1
5
Op deze poster staat: Eén volk, één rijk, één leider.
Heb jij wel eens iets gekocht omdat je de reclame leuk vond? Ja/nee Zo ja, wat was dat?
2
Kruis drie manieren aan waarop reclamemakers hun doel willen bereiken. O Ze trekken vooral geen aandacht. O Ze stellen dingen mooier voor dan ze zijn. O Ze gebruiken weinig kleuren. O Ze gebruiken woorden die gemakkelijk in het gehoor liggen. O Ze laten je eerst nadenken. O Ze herhalen reclames.
3
Beschrijf een reclame die je nu opvallend vindt.
Welke woorden vind jij passen bij deze poster? Zet daar een kring om. vriendelijk
stoer
betrouwbaar goed
Wat vind je zo bijzonder aan deze reclame?
onbetrouwbaar
crimineel
vader
soldaat
leider
vriendschappelijk gevaarlijk
netjes
> Lees Leugens. Welke punten van opdracht 2 herken je in deze reclame?
6
Noem drie manieren waarop Goebbels voor Hitler propaganda maakt. 1
> Lees Ideeën. 4
Noem een idee waarvan Hitler de Duitsers wil overtuigen.
2 3 Bedenk zelf twee manieren om propaganda te maken. 1 2
25
218224_WB8_Tijd.indd 25
02-12-2010 17:07:52
> Lees Kranten. 7
8
> Lees Oorlogspropaganda, ook nu nog.
Trek lijntjes tussen de woorden die bij elkaar horen. reclame
ideeën
censuur
producten
propaganda
controle
10
Je ziet hier een aantal uitspraken. Welke zijn volgens jou propaganda? O Overal worden onze soldaten door juichende mensen begroet. O Onze soldaten dragen allemaal een kogelwerend vest. O Wij vechten voor de vrijheid van alle mensen. O Onze soldaten schieten terug als ze worden aangevallen.
11
a Maak een poster voor iets wat jij belangrijk vindt.
Nellie krijgt tijdens de oorlog een brief van haar vriend Anton die in Duitsland moet werken.
Lieve Nellie, Ik zit nu in Kreuznach bij een aardige meubelmaker. Ik moet deze week tafels maken van kersenhout. Die zijn erg mooi van kleur. Het eten is redelijk goed. Vannacht is de binnenstad gebombardeerd door de Amerikanen. Veel huizen staan nog in brand. Ik moest meehelpen om branden te blussen. Gisteren zag ik een trein met honderden gewonde Duitse soldaten. Ze zagen er verschrikkelijk uit. We gaan de oorlog verliezen, riep er een. Leve Duitsland, riep een ander. Er gaan hier geruchten dat het Russische leger snel oprukt. Ik mis je. Ik hoop dat de oorlog snel voorbij is. Liefs, Anton Nellie kon niet alle zinnen lezen. Sommige zinnen waren door de Duitse censuur onleesbaar gemaakt. Denk na. Welke zijn dat? Streep die zinnen door.
> 9
b Vind jij dit propaganda of reclame? Lees Pamfletten.
De Engelsen bedoelen met ‘het nieuwe Duitsland’ het Duitsland van: O Hitler O voor de oorlog O na de oorlog
c Waarom vind je dat?
26
218224_WB8_Tijd.indd 26
02-12-2010 17:07:53
samenvatting
3 Oorlog
1
Nederland doet niet mee
3
Vul de juiste woorden in. In 1914 krijgen
en
Hij wil Duitsland
weer
Wereldoorlog. Er wordt
vooral gevochten in Noord-
maken. In 1939 valt hij binnen. Op 10 mei
en
trekken Duitse soldaten Nederland binnen.
Nederland kiest geen partij, maar blijft
Vul de juiste woorden in. Hitler is een
ruzie met elkaar. Daarmee begint de
Nederland in oorlog
Duitse vliegtuigen bombarderen
In de Eerste Wereldoorlog
De Duitsers dreigen
vechten de soldaten vooral in Er komen nieuwe en zwaardere
dit ook met andere steden te doen. ,
Daarom
Nederland zich over.
zoals tanks, machinegeweren, vlammenwer-
Nederland is nu
door Duitsland. Er
pers en gifgas. Zij maken van de Eerste Wereld-
komen allerlei vervelende
oorlog een verschrikkelijke oorlog. In
Jonge mannen moeten in Duitsland gaan
sluiten de landen vrede. Duitsland moet de betalen en
De
krijgen het nog moeilijker.
afstaan. Veel Duitsers zijn het hier mee eens.
2
Crisistijd Streep de foute woorden door. De crisis die in Amerika begint, wordt een wereldcrisis/landelijke crisis. Ook in Duitsland zijn veel mensen tevreden/werkloos. De Duitsers moeten ook de schade betalen van de Tweede/Eerste Wereldoorlog. Hitler is de leider van de liberale/nationaal-socialistische partij in Duitsland. Hij vindt het eigen volk/andere volken erg belangrijk. Hitler geeft vooral de Joden/ de arbeiders en het buitenland de schuld van de armoede in Duitsland. In 1933 wint hij de oorlog/verkiezingen en komt aan de macht.
4
Propaganda en leugens Streep de foute woorden door. Hitler maakt veel gebruik van propaganda/ verkiezingen. Daarmee wil hij de Duitsers vertellen/overtuigen van zijn ideeën. Hij spreekt op grote massabijeenkomsten/vergaderingen met vlaggen en spandoeken. Hitler heeft zelfs een speciale minister voor propaganda, Churchill/Goebbels. In kranten worden leugens/ advertenties geschreven over bijvoorbeeld de Joden. Er komt vrijheid van meningsuiting/ censuur. Niemand mag meer schrijven wat hij denkt. Ook de geallieerden gebruiken propaganda. Ze strooien voedsel/pamfletten uit vliegtuigen. Daarop staan teksten die bedoeld zijn om Duitse soldaten blij/bang te maken.
27
218224_WB8_Tijd.indd 27
02-12-2010 17:07:53
