, 2010 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media

Literatuur

Aarts, P.G.H. (2007). Veroudering en trauma. In: P. Aarts & W. Visser (red.), Trauma, diagnostiek en behandeling (pp. 448-463). Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Allen, J.G. (2001). Traumatic relationships and serious mental disorders. Chichester, UK: Wiley. Allen, J.G., Fonagy, P. & Bateman, A.W. (2008). Mentaliseren in de klinische praktijk. Amsterdam: Uitgeverij Nieuwezijds. American Psychiatric Association (2000). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 4th ed. text revised. Washington, DC: American Psychiatric Association. Arnoldus, M.P.E. & Markhorst, C.M. (2000). Traumacursus, handleiding. Groningen: GGZ Groningen. Arntz, A. & Bögels, S. (2000). Schemagerichte cognitieve therapie voor persoonlijkheidsstoornissen. Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Arntz, A. & Weertman, A. (1999). Treatment of childhood memories: theory and practice. Behaviour Research and Therapy, 37, 715-740. Arrindell, W.A. & Ettema, J.H.M. (1986). SCL-90: Handleiding bij een multidimensionele psychopathologie-indicator. Lisse: Swets & Zeitlinger. Arrindell, W.A., Groot, P.M. & Walburg, J.A. (1984). Handleiding Schaal voor Interpersoonlijk Gedrag, SIG. Lisse: Swets & Zeitlinger. Bachelor, A. & Horvath, A. (1999). The therapeutic relationship. In: M. Hubble, B. Duncan & S. Miller (Eds.), The Heart and Soul of Change (pp. 133-178). Washington, DC: APA Press. Bannink, F. (2006). Oplossingsgerichte vragen. Handboek oplossingsgerichte gespreksvoering. Amsterdam: Harcourt. Barker, P. (1991). The Regeneration Trilogy. London: Penguin Books. Bastiaans, J. (1974). Het KZ-syndrooom en de menselijke vrijheid. Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde, 118, 1173-1178. Bateman, A.W. & Fonagy, P. (2004). Mentalization-based treatment of BPD. Journal of Personality Disorders, 18, 1, 36-51. Beck, A.T., Ward, C.H., Mendelson, M., Mock, J. & Erbaugh, J. (1961). An inventory for measuring depression. Archives of General Psychiatry, 4, 561-571. Beck, A.T., Steer, R.A. & Brown, G.K. (1996). Manual for Beck Depression Inventory-II. San Antonio, TX: Psychological Corporation. Begemann, F. (2002). De Indische naoorlogse generatie. Den Haag: Pelita. Begemann, F. (2007). Intergenerationele traumatisering; geweld, gezin en kinderen. In: P. Aarts & W. Visser (red.), Trauma, diagnostiek en behandeling (pp. 525-537). Houten: Bohn Stafleu van Loghum.

M. Stöfsel, T. Mooren, Complex trauma, DOI 10.1007/978-90-313-8553-9, © 2010 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media

220

Complex trauma Beltran, R.O. & Silove, D. (1999). Expert opinions abouthte ICD-10 category of enduring personality change after catastrophic experience. Comprehensive Psychiatry, 40, 396-403. Bergsma, A. (1997). Tweedehands trauma’s, het verborgen leed van behandelaren. Psy, 4, 12-13. Bernstein, E.M. & Putnam, F.W. (1986). Development, reliability, and validity of a dissociation scale. Journal of Nervous and Mental Disease, 174, 727-735. Blake, D.D., Weathers, F.W., Nagy, L.M., Kaloupek, D.G., Klauminzer, G., Charney, D.S. & Keane, T.M. (1990). A clinician rating scale for assessing current and liftetime PTSD: The CAPS-1. Behavioural Therapy, 13, 187-188. Blijham, H. (1984). Het specifieke bij het existentieel emotioneel stress syndroom. Tijdschrift voor Psychiatrie, 26, 564-573. Bloemen, E. (2004). Politiek in de spreekkamer: politieke aspecten van de hulpverlening aan asielzoekers en vluchtelingen. Tijdschrift voor Psychotherapie, 30, 331-340. Blum, N., Pfohl, B., St. John, D., Monahan, P. & Black, D. (2002). STEPPS: A cognitive behavorial systems-based group treatment for outpatients with borderline personality disorder: A preliminary report. Comprehensive Psychiatry, 43, 301-310. Bohlmeijer, E. (2007). Herinneringen, levensverhalen en gezondheid. In: E. Bohlmeijer, L. Mies & G. Westerhof (red.), De betekenis van levensverhalen, theoretische beschouwingen en toepassingen in onderzoek en praktijk (pp. 29-40). Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Bohlmeijer, E., Mies, L. & Westerhof, G. (red.) (2007a). De betekenis van levensverhalen, theoretische beschouwingen en toepassingen in onderzoek en praktijk. Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Bohlmeijer, E., Kempen, F. & Goetstouwers, L. (2007b). Herinner je toekomst; levensverhaalmethoden in de ambulante geestelijke gezondheidszorg. In: E. Bohlmeijer, L. Mies & G. Westerhof (red.), De betekenis van levensverhalen, theoretische beschouwingen en toepassingen in onderzoek en praktijk (pp. 311-324). Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Bögels, S.M. & Oppen, P. van (1999). Cognitieve therapie: theorie en praktijk. Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Boon, S. & Draijer, N. (2007). Diagnostiek van dissociatieve stoornissen met de SCID-D: mogelijkheden en beperkingen. Psychopraxis, 9, 27-32. Bot, H. (2005). Dialogue interpreting in mental health. Amsterdam / New York: Rodopi. Bramsen, I. (1995). The long-term psychological adjustment of World War II survivors in the Netherlands. Proefschrift. Delft: Eburon press. Brantley, J. (2007). Angst beheersen met aandacht. Amsterdam: Nieuwezijds. Breslau, N. (1998). Epidemiology of trauma and posttraumatic stress disorder. In: R. Yehuda (Ed.), Psychological trauma (pp. 1-30). Washington: American Psychiatric Press. Breslau, N., Chilcoat, H.D., Kessler, R.C., Peterson, E.L. & Lucia, V.C. (1999). Vulnerability to assaultive violence: Further specification of the sex difference in post-traumatic stress disorder. Psychological Medicine, 29, 813-821. Brewin, C.R., Dalgleish, T. & Joseph, S. (1996). A dual representation theory of posttraumatic stress disorder. Psychological Review, 103, 670-686. Broeke, E. ten & Jongh, A. de (2008a). Rechtsom met EMDR. In: E. ten Broeke, A. de Jongh & H.J. Oppenheim (red.), Praktijkboek EMDR (pp. 71-90). Amsterdam: Harcourt Book Publishers. Broeke, E. ten & Jongh, A. de (2008b). Resource Development and Installation (RDI). In: E. ten Broeke, A. de Jongh & H.J. Oppenheim (red.), Praktijkboek EMDR (pp. 91-103). Amsterdam: Harcourt Book Publishers.

Literatuur Broeke, E. ten, Heiden, C. van der, Meijer, S. & Hamelink, H. (2008a). Cognitieve therapie, de basisvaardigheden. Amsterdam: Boom. Broeke, E. ten, Oppenheim, H.J. & Jongh, A. de (2008b). EMDR en de behandeling van complexe PTSS. In: E. ten Broeke, A. de Jongh & H.J. Oppenheim (red.), Praktijkboek EMDR (pp. 139-176). Amsterdam: Harcourt Book Publishers. Brom, D. & Kleber, R.J. (1985). De Schok Verwerkings Lijst (SVL). Nederlands Tijdschrift voor de Psychologie, 40, 164-168. Bout, J. van den, Boelen P. & Arntz, A. (2007). Cognitieve therapie bij complexe traumagerelateerde problematiek. In: P. Aarts & W. Visser (red.), Trauma, diagnostiek en behandeling (pp. 213-230). Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Calhoun, L.G. & Tedeschi, R.G. (1999). Facilitating posttraumatic growth. A clinician’s guide. New Jersey: Taylor & Francis. Chemtob, M.C., Tolin, D.F., Kolk, B.A. van der & Pitman, R.K. (2000). Eye Movement Desensitization and Reprocessing. In: E.B. Foa, T.M. Keane & M.J. Friedman (Eds.), Effective treatments for PTSD: Practice guidelines from the International Society for Traumatic Stress Studies (pp. 139-154). London: Guilford. Classen, C.C., Palesh, O.G. & Aggarwal, R. (2005). Sexual revictimization: A review of the empirical literature. Trauma, Violence and Abuse, 6, 103-129. Cloitre, M. (2009). Effective psychotherapies for posttraumatic stress disorder: A review and critique. CNS Spectrums, 14, 1 (Suppl. 1), 32-43. Cloitre, M., Cohen, L.R. & Koenen, K.C. (2006). Treating survivors of childhood abuse. Psychotherapy for the interrupted life. New York: The Guilford Press. Cohen, E.A. (1969). Het post-concentratiekampsyndroom. Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde, 113, 2049-2054. Courtois C.A., Ford, J.D. & Cloitre, M. (2009). Best practice in psychotherapy for adults. In: C.A. Courtois & J.D. Ford (Eds.), Treating Complex Traumatic Stress Disorders, an evidencebased guide (pp. 82- 103). New York: The Guilford Press. Cukor, J., Spitalnick, J., Difede, J.A., Rizzo, A. & Rothbaum, B.O. (2009). Emerging treatments for PTSD. Clinical Psychology Review, 29, 715-726. Danieli, Y. (1984). Psychotherapists’ participation in the conspiracy of silence about the Holocaust. Psychoanalytic Psychology, 1, 23-42. Debats, D. (1996). Meaning in life. Psychometric, clinical and phenomenological aspects. Proefschrift. Rijksuniversiteit Groningen. Derksen, J.J.L., Meij, H.R.A. de, Sloore, H. & Hellenbosch, G. (1996). MMPI-2. Handleiding bij afname, scoring en interpretatie. Nijmegen: PEN Test Publisher. Derogatis L.R., Lipman R.S. & Covi L. (1973). SCL-90, an outpatient psychiatric rating scalepreliminary report. Psychopharmacology Bulletin, 9, 13 -28. Does, A.J.W. van der (2002). BDI-II-NL. Handleiding. De Nederlandse versie van de Beck Depression Inventory-2nd edition. Lisse: Harcourt Test Publishers. Dorrepaal, E., Thomaes, K. & Draijer, N. (2008). Vroeger en verder, stabilisatiecursus na misbruik of mishandeling. Amsterdam: Harcourt Assesment B.V. Draijer, N. (1988). Een lege plek in mijn geheugen. Seksueel misbruik van meisjes door verwanten. Den Haag: Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Duncan, B.L., Miller, S.D. & Sparks, J. (2004). The Heroic Client, 2nd ed. San Francisco, CA: Jossey-Bass. Ebert, A. & Dyck, M.J. (2004). The experience of mental death: The core feature of complex posttraumatic stress disorder. Clinical Psychology Review, 24, 617-635.

221

222

Complex trauma Ehlers, A. & Clark, D.M. (2000). A cognitive model of posttraumatic stress disorder. Behaviour Research and Therapy, 38, 319-345. Ehlers, A., Bisson, J., Clark, D.M., Creamer, M., Pilling, S., Richards, D., Schnurr, P.P., Turner, S. & Yule, W. (2010). Do all psychological treatments really work the same in posttraumatic stress disorder? Clinical Psychology Review, 30, 269-276. Elzinga, B.M., Spinhoven, P., Berretty, E., Jong, P. de & Roelofs, K. (2010). The role of childhood abuse in HPA-axis reactivity in Social Anxiety Disorder: A pilot study. Biological Psychology, 83, 1-6. Emmelkamp, P. & Vedel, E. (2007). Alcohol- en drugsverslaving, een gids voor effectief gebleken behandelingen. Amsterdam: Uitgeverij Nieuwezijds. Emmerik, A.A., Schoorl, M., Emmelkamp, P.M. & Kamphuis, J.H. (2006). Psychometric evaluation of the Dutch version of the posttraumatic cognitions inventory (PTCI). Behaviour Research and Therapy, 44, 1053-1065. Engelhard, I.M., Hout, M.A. van den, Weerts, J., Arntz, A., Hox, J.J.C.M. & McNally, R.J. (2007). Deployment-related stress and trauma in Dutch soldiers returning form Iraq. British Journal of Psychiatry, 191, 140-145. Engelhard, I.M., Hout, M.A. van den, Janssen, W.C. & Beek, J. van der (2010). Eye movements reduce vividness and emotionality of ‘flashforwards’. Behaviour Research and Therapy, 48, 442-447. Enning, B. (2009). De oorlog van Bastiaans. De LSD-behandeling van het kampsydroom. Amsterdam: Augustus. Essen, J. van (1999). Kinderen en gezinnen. In: H. Rohlof, M. Groenenberg & C. Blom (red.), Vluchtelingen in de GGZ (pp. 137-145). Utrecht: Pharos. Eurelings-Bontekoe, E.H.M. & Snellen, W.M. (red.) (2003). Dynamische persoonlijkheidsdiagnostiek. Lisse: Swets & Zeitlinger. Figley, C.R. (1995). Compassion fatigue as secondary traumatic stress disorder: An overview. In: C.R. Figley (Ed.), Compassion fatigue: coping with secondary traumatic stress disorder in those who treat the traumatized (pp. 1-20). New York: Brunner Mazel. Foa, E.B. & Kozak, M.J. (1986). Emotional processing of fear: exposure to corrective information. Psychological Bulletin, 99, 20-35. Foa, E.B., Rothbaum, B.O, Riggs, D.S. & Murdock, T.B. (1991). Treatment of posttraumatic stress disorder in rape victims: a comparison between cognitive-behavioral procedures and counseling. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 59, 715-723. Foa, E.B., Dancu, C.V., Hembree, E.A., Jaycox, L.H. & Meadows, E.A. (1999). A comparison of exposure therapy, stress inoculation training and their combination for reducing post-traumatic stress disorder in female assault victims. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 67, 194-200. Foa, E.B., Keane, T.M., Friedman, M.J. & Cohen, J.A. (2009) (Eds.). Effective treatments for PTSD, 2nd ed. New York: The Guilford Press. Fonagy, P. & Target, M. (2003). Psychoanalytic theories. Perspectives from developmental psychopathology. London: Whurr Publishers. Ford, J.D., Stockton, P., Kaltman, S. & Green, B.L. (2006). Disorders of extreme stress (DESNOS) symptoms are associated with interpersonal trauma exposure in a sample of healthy young women. Journal of Interpersonal Violence, 21, 1399-1416. Frankl, V.E. (2004). Man’s search for meaning. The classic tribute to hope from the Holocaust. London: Rider.

Literatuur Friedman, M. (2003). Post traumatic stress disorder. The latest assessment and treatment strategies. Kansas City: Compact Clinicals. Genderen, H. van & Arntz, A. (2005). Schemagerichte cognitieve therapie bij borderline persoonlijkheidsstoornis. Amsterdam: Uitgeverij Nieuwezijds. Gersons, B.P.R. & Olff, M. (2005). Kort eclectisch behandelingsprotocol voor de posttraumatische stressstoornis. In: B.P.R. Gersons & M. Olff (red.), Behandelingsstrategieën bij posttraumatische stresstoornissen. Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Giesen-Bloo, J., Dyck, R. van, Spinhoven, Ph., Tilburg, W. van, Dirksen, C., Asselt, Th. van, Kremers, I., Nadort, M. & Arntz, A. (2006). Outpatient psychotherapy for borderline personality disorder: Randomized trial of schema-focused therapy versus transferencefocused psychotherapy. Archives of General Psychiatry, 63, 649-658. Güzelcan, Y. & Olff, M. (2005). Farmacotherapie bij posttraumatische stressstoornis. In: B.P.R. Gersons & M. Olff (red.), Behandelingsstrategieën bij posttraumatische stressstoornissen (pp. 61-75). Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Hafkenscheid, A. (2004). Het onbehagen van de psychotherapeut in de behandelrelatie met getraumatiseerde vluchtelingen. Tijdschrift voor Psychotherapie, 30, 5, 368-381. Hamilton, M. (1960). A rating scale for depression. Journal of Neurology and Neurosurgical Psychiatry, 23, 56-62. Hart, O. van der (1992). Het gebruik van mythen en rituelen in de psychotherapie. In: O. van der Hart (red.), Afscheidsrituelen, achterblijven en verder gaan (pp. 27-48). Amsterdam / Lisse: Swets & Zeitlinger. Hart, O. van der & Nijenhuis, E.R.S. (2003). Psychotherapie en ‘hervonden herinneringen.’ In: O. van der Hart (red.), Trauma, dissociatie en hypnose, 4e gew. dr. (pp. 421-447). Lisse: Swets & Zeitlinger. Hart, O. van der & Nijenhuis, E.R.S. (2007). Fasegerichte behandeling van posttraumatische stress. In: P. Aarts & W. Visser (red.), Trauma, diagnostiek en behandeling (pp. 179-192). Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Hart, O. van der & Nijenhuis, E.R.S. (2009). De behandeling van complexe traumatisering. Reactie op Lamers (2008). Tijdschrift voor Psychotherapie, 35, 209-217. Hart, O. van der, Dijke, A. van, Son, M. van & Steele, K. (2000). Somatoform dissociation in traumatized World War I combat soldiers: A neglected clinical heritage. Journal of Trauma and Dissociation, 1, 4, 33-66. Hart, O. van der, Nijenhuis, E.R.S. & Steele, K. (2006). The haunted self. Structural dissociation and the treatment of chronic traumatization. New York: W.W. Norton & Company, Inc. Hayes, S., Masuda, A. & Mey, H. de (2003). Acceptance and committment therapie: een derde-generatie gedragstherapie. Gedragstherapie, 36, 2, 69-96. Heesterman, W., Kockman, I. & Wel, B. van (red.) (2004). VERS: Vaardigheidstraining, Emotie, Regulatiestoornis. Groningen: GGz Groningen / Deventer: Adhesie. Herman, J.L. (1992). Trauma and recovery: The aftermath of violence – from domestic abuse to political terror. New York: Basic Books. Hermans, D., Eelen, P. & Orlemans, H. (2007). Inleiding tot de gedragstherapie. Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Holmes, E., James, E., Coode-Bate, T. & Deeprose, C. (2009). Can playing the computergame ‘Tetris’ reduce the build-up of flashbacks for trauma? A proposal from cognitive science. PLoS ONE 4, 1, e4153. Hondius, A.J.K., Willigen, L.M. van, Kleijn, W.Chr. & Ploeg, H.M. van der (2000). Post traumatic stress among refugees in the Netherlands. Journal of Traumatic stress, 13, 4, 619-634.

223

224

Complex trauma Hornsveld, H. (1996). Farewell to the Hyperventilation Syndrome. Proefschrift. Universiteit van Amsterdam. Horowitz, M.J. (1997). Stress response syndromes: PTSD, grief, and adjustment disorders, 3rd ed. New Jersey: Jason Aranson Inc. Horowitz, M.J., Wilner, N. & Alvarez, W. (1979). Impact of event scale: A measure of subjective stress. Psychosomatic Medicine, 41, 209-218. Hout, M. van den & Merkelbach, H. (1993). Over exposure. Directieve therapie, 3, 192-203. Hovens, J.E., Bramsen, I. & Ploeg, H.M. van der (2000). Handleiding bij de Zelfinventarisatielijst Posttraumatiche Stressstoornis (ZIL). Lisse: Swets Test Publishers. Hovens, H., Luinge, B.A. & Minnen, A. van (2005). Klinisch interview PTSS (KIP). Amsterdam: Boom test uitgevers. Huijbregts, K., Veeninga, A. & Hafkenscheid, A. (2008). Getuigenisbehandeling bij child survivors en nakomelingen van oorlogsslachtoffers: een pilot-studie. Tijdschrift voor Psychotherapie, 34, 5, 322-340. Huizing, W. & Tromp, T. (2007). Werken met levensboeken in de praktijk van de ouderenzorg. In: E. Bohlmeijer, L. Mies, & G. Westerhof (red.), De betekenis van levensverhalen, theoretische beschouwingen en toepassingen in onderzoek en praktijk (pp. 401-414). Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Hummelen, K. (2008). Weg met het concept persoonlijkheidsstoornis. Van symptoom via context naar functiediagnostiek. Maandblad Geestelijke Volksgezondheid, 63, 6, 485-495. Hustinx, A. (1973). Het Existentieel emotioneel stress-syndroom. Maandblad Geestelijke Volksgezondheid, 28, 197-206. IJzendoorn, M.H. van (2002). Drie generaties Holocaust? Over gehechtheid, trauma en veerkracht. Tijdschrift voor Psychotherapie 28, 3, 182-204. Ingenhoven, T. & Rinne, T. (2007). Medicamenteuze behandeling In: E. Eurelings-Bontekoe, R. Verheul & W. Snellen (red.), Handboek persoonlijkheidspathologie (pp. 315-332). Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Jacobson, E. (1938). Progressive Relaxation. Chicago: University Press. Janoff-Bulman, R. (1989). Assumptive worlds and the stress of traumatic events: Applications of the schema construct. Social Cognition, 7, 113-136. Janoff-Bulman, R. (1992). Shattered assumptions. Towards a new psychology of trauma. New York: The Free Press. Jong, C.A.J. de, Derks, F.C.H., Oel, C.J. van & Rinne, Th. (1996). SIDP-IV: Gestructureerd interview voor de DSM-IV persoonlijkheidsstoornissen. Sint-Oedenrode: Stichting Verslavingszorg Oost Brabant. Jong, C.A.J. de, Brink, W. van den & Jansma, A. (2000). ICL-R: Handleiding bij de vernieuwde Nederlandse versie van de Interpersonal Checklist (ICL). Sint-Oedenrode: Novadic. Jong, J. de & Berg, M. van den (1996). Transculturele psychiatrie en psychotherapie. Lisse: Swets en Zeitlinger. Jongedijk, R. (2006). Hoe effectief is medicatie bij posttraumatische stresstoornis? Cogiscope, 6, 2, 28-31. Jongedijk, R.A., Carlier, I.V.E., Schreuder, J.N. & Gersons, B.P.R. (1995). Is er een plaats voor de complexe posttraumatische stress stoornis? PTSS en DESNOS nader beschouwd. Tijdschrift voor Psychiatrie, 37, 1, 43-54. Jongh, A. de & Broeke, E. ten (2003). Handboek EMDR. Lisse: Swets en Zeitlinger. Kerkhof, G., Gier, M. de & Sernee, M. (2010). Omgaan met slapeloosheid. Houten: Bohn Stafleu van Loghum.

Literatuur Kessler, R.C., Sonnega, A., Bromet, E., Hughes, M. & Nelson, C.B. (1995). Posttraumatic stress disorder in the national comorbidity survey. Archives of General Psychiatry, 52, 10481060. Kiesler, D.J. (1983). The 1982 Interpersonal Circle: A taxonomy for complementarity in human transactions. Psychological Review, 90, 185-214. Kilpatrick, D.G. (2005). A special section on complex trauma and a few thoughts about the need for more rigorous research on treatment efficacy, effectiveness, and safety. Journal of Traumatic Stress, 18, 379-384. Kleber, R.J. (2007a). Weg van het trauma. Oratie. Universiteit van Utrecht. Kleber, R.J. (2007b). Trauma en verwerking. In: P. Aarts & W. Visser (red.), Trauma, diagnostiek en behandeling (pp. 165-178). Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Kleber, R.J. & Brom, D. (i.s.m. Defares, P.B.) (1992). Coping with trauma: Theory, prevention and treatment. Lisse: Swets en Zeitlinger. Kleijn, W.C, Hovens, J.E. & Rodenburg, J.J. (2001). Posttraumatic stress symptoms in refugees: assessments with the Harvard Trauma Questionnaire and the Hopkins symptom Checklist-25 in different languages. Psychological Reports, 88, 527-32. Kolk, B.A. van der (2005). Developmental trauma disorder: Toward a rational diagnosis for children with complex trauma histories. Psychiatric Annals, 35, 5, 401-408. Kolk, B.A. van der, McFarlane, A.C. & Hart, O. van der (1996a). A general approach to treatment of post traumatic stress disorder. In: B. van der Kolk, A.C. Mcfarlane & L. Weisaeth (Eds.), Traumatic stress, the overwhelming experience on mind, body and society (pp. 417-440). New York: Guilford Press. Kolk, B.A. van der, Pelcovitz, D., Roth, S., Mandel, F., McFarlane, A. & Herman, J. (1996b). Dissociation, somatization, and affect dysregulation. The complexity of adaptation to trauma. American Journal of Psychiatry, 153, 83-93. Kolk, B.A. van der, Roth, S., Pelcovitz, D., Sunday, S. & Spinazzola, J. (2005). Disorders of extreme stress: The empirical foundation of a complex adaptation to trauma. Journal of Traumatic Stress, 18, 389-399. Korn, D.L. & Leeds, A.M. (2002). Preliminary evidence of efficacy for EMDR resource development and installation in the stabilization phase of treatment of complex post traumatic stress disorder. Journal of Clinical Psychology, 59, 1465-1487. Korrelboom, K. & Broeke, E. ten (2004). Geïntegreerde cognitieve gedragstherapie. Handboek voor theorie en praktijk. Bussum: Uitgeverij Coutinho. Kortmann, F. (1996). Psychiatrie met ‘anderen’. In: J. de Jong & M. van den Berg (red.), Transculturele psychiatrie en psychotherapie (pp. 165-172). Lisse: Swets en Zeitlinger. Krakow, B.R., Kellner, D., Pathak, D. & Lambert, L. (1995). Imagery rehearsal treatment for chronic nightmares. Behaviour Research and Therapy, 33, 837-843. Lamers, P. (2008). De woorden en de dingen. Over risico’s en bijwerkingen van complexe traumabehandeling. Tijdschrift voor Psychotherapie, 34, 452-466. Lamers, P. (2009). Verdere omzwervingen: Commentaar op ‘De behandeling van complexe traumatisering’. Tijdschrift voor Psychotherapie, 35, 218-223. Lang, P.J. (1984). Cognition in emotion. Concept and action. In: C. Izard, J. Kagan & R.B. Zajonc (Eds.), Emotion, cognition and behavior (pp. 192-226). New York: Cambridge University Press. Lange, A. (2007). Het verwerken van trauma’s door gestructureerd schrijven en imaginaire exposure. In: P. Aarts & W. Visser (red.), Trauma, diagnostiek en behandeling (pp. 273-292). Houten: Bohn Stafleu van Loghum.

225

226

Complex trauma Lange, A., Ven, J.P. van de, Schrieken, B. & Emmelkamp, P.M. (2001). Interapy, treatment of posttraumatic stress through the Internet: A controlled trial. Journal of Behavioral Therapy and Experimental Psychiatry, 32, 2, 73-90. Lange, A., Rietdijk, D., Hudcovicova, M., Ven, J.P. van de, Schrieken, B. & Emmelkamp, P.M.G. (2003). Interapy: A controlled randomized trial of the standardized treatment of posttraumatic stress through the internet. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 71, 5, 901-909. Lansen, J. (2007). Beschadigende werkbelasting bij traumahulpverlening. In: P. Aarts & W. Visser (red.), Trauma, diagnostiek en behandeling (pp. 371-391). Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Landelijk Centrum Vroegkinderlijke Traumatisering (2008). Discussienotitie Zorgverzekeraars ten behoeve van knelpunt chronische traumazorg. Utrecht: LCVT. Lifton, R.J. (1979). The broken connection. On death and the continuity of life. Washington DC: American Psychiatric Press. Lindauer, R.J.L., Gersons, B.P.R. & Carlier, I.V.E. (2005). Richtlijnen voor de behandeling van de posttraumatische stressstoornis. In: B.P.R. Gersons & M. Olff (red.), Behandelingsstrategieën bij posttraumatische stresstoornissen (pp. 156-170). Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Liu, R.T., Alloy, L.B., Abramson, K.Y., Iacoviello, B.M. & Whitehouse, W.G. (2009). Emotional maltreatment and depression: Prospective prediction of depressive episodes. Depression and Anxiety, 26, 174-181. Livesley, W.J. (2007). Common elements of effective treatment. In: B. van Luyn, S. Akhtar & W.J. Livesley (Eds.), Severe personality disorders (pp. 211-223). Cambridge: Cambridge University Press. Luxenberg, T., Spinazzola, J. & Kolk, B.A. van der (2001). Complex trauma and disorders of extreme stress (DESNOS). Part One: Assessment. Directions in Psychiatry, 21, 373-394. Macksoud, M. (1995). Kinderen met oorlogservaringen. ’s-Hertogenbosch: KPC. MacLean, P.D. (1990). The triune brain in evolution: Role in paleocerebral functions. New York: Plenum Press. McCann, I.L. & Pearlman, L.A. (1990). Vicarious traumatization: a framework for understanding the psychological effects of working with victims. Journal of Traumatic Stress, 3, 131-149. McGuigan, F.J. (1993). Progressive relaxation: origins, principles, and clinical applications. In: P.M. Lehrer & R.L. Woolfolk (Eds.), Principles and Practice of Stress Management (pp. 1752). New York: The Guilford Press. McNally, R.J. (2001). On the scientific status of cognitive appraisal models of anxiety disorder. Behaviour Research and Therapy, 39, 513-521. Millon, Th., & Everly, G.S. (1985). Personality and its disorders: A biosocial learning approach. New York: Wiley. Minnen, A. van & Arntz, A. (2005). Behandeling van patiënten met een posttraumatische stresstoornis met exposure. In: B.P.R. Gersons & M. Olff (red.), Behandelingsstrategieën bij posttraumatische stresstoornissen (pp. 76-85). Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Minnen, A. van, Kroon, A.,& Keijsers, G. (1998). Gevolgen voor therapeuten bij de behandeling van posttraumatische stressstoornis. Tijdschrift voor Psychotherapie, 24, 4, 217-230. Mollica, R.F., Wyshak, G., Marneffe, D. de, Khuon, F. & Lavelle, J. (1987). Indochinese versions of the Hopkins Symptom Checklist-25: A screening instrument for the psychiatric care of refugees. American Journal of Psychiatry, 144, 497-500.

Literatuur Mollica, R.F., Caspi-Yavin, Y., Bollini, P. & Truong, T. (1992). The Harvard Trauma Questionnaire: Validating a cross-cultural instrument for measuring torture, trauma, and posttraumatic stress disorder in Indochinese refugees. Journal of Nervous and Mental Disease, 180, 111–116. Mooren, T. (2001). The impact of war. Studies of the psychological consequences of war and migration. Proefschrift. Delft: Eburon. Mooren, T. & Dijk, J. van (2004). Getuigenistherapie bij vluchtelingen, een integratief protocol. Tijdschrift voor Psychotherapie, 30, 359-367. Mooren, G.T.M. & Kleber, R.J. (2001). The impact of war in Bosnia and Hercegovina: Devastated trust. International Journal of Mental Health, 30, 02, 6-21. Mooren, T. & Schoorl, M. (2006). Psycho-educatie aan vluchtelingen en asielzoekers. Cogiscope, 6, 2, 5-9. Mooren, T. & Schoorl, M. (2009). Beter beginnen, een psycho-educatief programma voor vluchtelingen en asielzoekers. Houten: Bohn Stafleu van Loghum / Utrecht: Cogis. Mooren, T., Schok, M. & Kleber, R.J. (2009). De zin van ingrijpende gebeurtenissen: een vragenlijst over betekenisgeving na oorlogs- en geweldervaringen. Psychologie & Gezondheid, 2, 49-58. Moreno, A., Piwowarczyk, L., LaMorte, W. & Grodin, M. (2006). Characteristics and utilization of primary care services in a torture rehabilitation center. Journal of Immigrant and Minority Health, 8, 2, 163-171. Multidisciplinaire Richtlijn Angststoornissen (2003). Utrecht: Trimbos-Instituut. Multidisciplinaire Richtlijn Persoonlijkheidsstoornissen (2008). Utrecht: Trimbos-Instituut. Musaph, H. (1973). Het post-concentratiekampsyndroom. Maandblad Geestelijke Volksgezondheid, 28, 207-217. Najavits, L.M. (2007). Psychosocial treatments for post traumatic stress disorder. In: P.E. Nathan & J.M. Gorman (Eds.), A guide to treatments that work (pp. 513-529). Oxford: Oxford University Press. National Institute for Clinical Excellence (NICE) (2005). Posttraumatic stress disorder (PTSD). The management of PTSD in adults and children in primary and secondary care. London: NICE. Nicolai, N. (2007). Overdracht en tegenoverdracht bij traumabehandelingen. In: P. Aarts & W. Visser (red.), Trauma, diagnostiek en behandeling (pp. 345-370). Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Nicolai, N. (2008). Overdracht en tegenoverdracht bij vroegkinderlijke traumatisering. Tijdschrift voor Psychotherapie, 34, 6, 431-449. Ogden, P. & Minton, K. (2000). Sensorimotor psychotherapy: One method for processing traumatic memory. Traumatology, 6, 149-173. Olthof, J. & Vermetten, E. (1994). De mens als verhaal, narratieve strategieën in psychotherapie van kinderen en volwassenen. Utrecht: de Tijdstroom. Opler, L.A., Grennan, M.S. & Ford, J.D. (2009). Pharmacotherapy. In: C.A. Courtois & J.D. Ford (Eds.), Treating Complex Traumatic Stress Disorders, an evidence-based guide (pp. 329350). New York: The Guilford Press. Oppenheim, H.J., ten Broeke, E. & Jongh, A. de (2008). EMDR bij dissociatieve stoornissen. In: E. ten Broeke, A. de Jongh & H.J. Oppenheim (red.), Praktijkboek EMDR (pp. 177-199). Amsterdam: Harcourt Book Publishers. Orlemans, J.W.G., Eelen, P. & Hermans, D. (1995). Inleiding tot de gedragstherapie. Houten: Bohn Stafleu van Loghum.

227

228

Complex trauma

Pelcovitz, D., Kolk, B.A. van der, Roth, S., Mandel, F., Klaplan, S. & Resick, P. (1997). Development of a criteria set and a structured interview for disorders of extreme stress (SIDES). Journal of Traumatic Stress, 10, 3-16. Pelcovitz, D., Kaplan, S.J., DeRosa, R.R., Mandel, F.S. & Salzinger, S. (2000). Psychiatric disorders in adolescents exposed to domestic violence and physical abuse. The American Journal of Orthopsychiatry, 70, 360-369. Pennebaker, J.W. (1982). The psychology of physical symptoms. New York: Springer-Verlag. Pennebaker Inventory of Limbic Languidness: http://homepage.psy.utexas.edu/homepage/ Faculty/Pennebaker/Questionnaires/QuestionnaireIndex.html. Ramsay, R.W. (1979). Rouwtherapie; de gedragstherapeutisch behandeling van pathologische rouwproblemen. In: J.W.G. Orlemans, W. Brinkman, W.P. Haaijman & E.J. Zwaan (red.), Handboek voor gedragstherapie (pp. B 4.2, 1-36). Deventer: Van Loghum Slaterus. Reger, M.A. & Gahm, G.A. (2009). A meta-analysis of the effects of internet- and computerbased cognitive-behavioral treatments for anxiety. Journal of Clinical Psychology, 65, 53-75. Rijkeboer, M.M. (2005). Assessment of early maladaptive schemas. On the validity of the Dutch Young Schema-Questionnaire. Proefschrift. Enschede/Amsterdam: PrintPartners Ipskamp. Rietveld, N. (2009). De gewetensvolle veteraan. Schuld- en schaamtebeleving bij veteranen van vredesmissies. Proefschrift. Oisterwijk: Uitgeverij Boxpress. Rohlof, J.G.B.M. & Scholte, W.F. (2005). Diagnostiek en behandeling van getraumatiseerde vluchtelingen. In: B.P.R. Gersons & M. Olff (red.), Behandelingsstrategieën bij posttraumatische stressstoornissen (pp. 140-155). Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Salcioglu, E., Basoglu, M. & Livanou, M. (2007). Effects of live exposure on symptoms of posttraumatic stress disorder: The role of reduced behavioral avoidance in improvement. Behaviour Research and Therapy, 45, 2268-2279. Sapolsky, R.M. (1998). Why zebras don’t get ulcers: An updated guide to stress, stress-related diseases, and coping. New York: W.H. Freeman and Company. Schaal, S., Elbert, T. & Neuner, F. (2009). Narrative exposure therapy versus interpersonal psychotherapy: A pilot randomized controlled trial with Rwandan genocide orphans. Psychotherapy and Psychosomatics, 78, 298-306. Schauer, M., Neuner, F. & Elbert, T. (2005). Narrative Exposure Therapy (NET). A short term intervention for traumatic stress disorders after war, terror or torture. Cambridge/Göttingen: Hogrefe & Huber Publishers. Schok, M. (2009). Meaning as a mission: making sense of war and peacekeeping. Proefschrift. Delft: Eburon. Schok, M.L., Mouthaan, J. & Weerts, J.M.P. (2003). Posttraumatische stressklachten bij Nederlandse militairen en veteranen. Nederlands Militair Geneeskundig Tijdschrift, 56, 6, 199-204. Schoutrop, M. (2000). Structured writing in processing traumatic events. Proefschrift. Universiteit van Amsterdam. Schreuder, B. (1999). Nachtmerries. Tijdschrift voor Psychoanalyse, 5, 2, 71-88. Schurink, G. (2009). Mindfulness, een praktische training in het omgaan met gevoelens en gewoonten. Zaltbommel: Uitgeverij Thema. Scoboria, A., Ford, J., Lin, H. & Frisman, L. (2008). Revision of the Structured Interview for Disorders of Extreme Stress (SIDES): An exploratory and confirmatory factor analytic approach. Assessment, 15, 404-425. Segal, Z.V., Williams, J.M. & Teasdale, J.D. (2002). Mindfulness based cognitive therapy for depression. New York: The Guilford Press.

Literatuur Sevinc, F. & Colijn, S. (2009). Psychotherapie en cultuurverschillen. In: S. Colijn, H. Snijders, M. Thunissen, S. Bögels & W. Trijsburg (red.), Leerboek psychotherapie (pp. 841-852). Utrecht: de Tijdstroom. Shapiro, F. (2002). Paradigms, processing and personality development. In: F. Shapiro (Ed.), EMDR as an integrative psychotherapy approach: experts of diverse orientations explore the paradigm prism (pp. 3-26). Washington DC: American Psychological Association. Shepard, B. (2000). The war of nerves. London: Jonathan Cape. Smeijsters, H. (2000). Handboek creatieve therapie. Bussum: Coutinho. Smith, A. (2009). Listening to trauma. Therapists’ countertransference and long-term effects related to trauma work. Proefschrift. Radboud Universiteit Nijmegen. Smith, A.J.M., Kleijn, W.C., Trijsburg, W. & Hutschemaekers, G.J.M. (2007a). How therapists cope with clients’ traumatic experiences. Torture, 17, 3, 203-215. Smith, A.J.M., Kleijn, W.C. & Hutschemaekers, G.J.M. (2007b). Therapist reactions in selfexperienced difficult situations: An exploration. Counselling and Psychotherapy Research, 7, 34-41. Smucker, M.R., Dancu, C., Foa, E. & Niederee, J. (1995). Imagery rescripting: A new treatment for survivors of childhood sexual abuse suffering from post traumatic stress. Journal of Cognitive Psychotherapy, 9, 1, 3-17. Sonderen, E. van (1993). The measurement of social support with the SSQ-I and the SSQ-D. Dutch manual. Groningen: Noordelijk Centrum voor Gezondheidsvraagstukken. Spoormaker, V.I. (2005). Nightmares: Assessment, theory, and treatment. Proefschrift. Universiteit Utrecht. Sprey, A. (2002). Praktijkboek persoonlijkheidsstoornissen, diagnostiek, cognitieve gedragstherapie en therapeutische relatie. Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Stöfsel, A.M. (1996). Een ambulante behandeling van herbelevingen bij een Jappenkampslachtoffer. In: A. de Jong (red.), Facetten van traumabehandeling (pp. 55-66). Assen: Van Gorcum. Stöfsel, A.M. (1998). Ondergedoken angst. Bulletin van de Vereniging voor Gedragstherapie, 31, 24-38. Stöfsel, A.M. (2005). EMDR-behandeling in het Sinaï Centrum. Cogiscope, 1, 2-9. Stuyling de Lange, J., Dashorst, P. & Mooren, T. (2009). Trauma en persoonlijkheidsproblematiek, de toepassing van een integratief model. Tijdschrift voor Psychotherapie 35, 396-412. Summerfield, D. (1998). Sociocultural dimensions of war, conflict and displacement. In: A. Ager (Ed.), Refugees Perspectives on the Experience of Forced Migration (pp. 111-135). London: Pinter. Summerfield, D. (1999). A critique of seven assumptions behind psychological trauma programmes in war-affected areas. Social Science and Medicine, 48, 1449-1462. Swagerman, J. (2007). Narratieve coaching. In: E. Bohlmeijer, L. Mies & G. Westerhof (red.), De betekenis van levensverhalen, theoretische beschouwingen en toepassingen in onderzoek en praktijk (pp. 427-436). Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Tankink, M. ( 2009). Over zwijgen gesproken. Een medisch antropologische studie onder vluchtelingenvrouwen in Nederland, afkomstig uit Afghanistan, Bosnië-Herzegovina en Zuid-Soedan, naar het omgaan met ervaringen van aan oorlog gerelateerd seksueel geweld. Proefschrift. Utrecht: Pharos. Tedeschi R.G. & Calhoun, L.G. (1996). The posttraumatic growth inventory: Measuring the positive legacy of trauma. Journal of Traumatic Stress, 9, 3, 455-471.

229

230

Complex trauma Terr, L.C. (1991). Childhood traumas: An outline and overview. American Journal of Psychiatry, 148, 10-20. Tol, W.A. (2009). Hoe kunnen we kinderen ondersteunen die de oorlog hebben meegemaakt. Cogiscope, 4, 2-7. Tomasoa, A. & Appelo, M. (2007). Rationele Rehabilitatie bij de posttraumatische stressstoornis, een pilot-onderzoek. Tijdschrift voor Psychiatrie, 49, 8, 529-535. Veer, G. van der (1998). Hulpverlening aan vluchtelingen. Baarn: Intro. Veer, G. van der (2004). Praktische uitgangspunten van psychotherapie met vluchtelingen. Tijdschrift voor Psychotherapie, 30, 320-330. Veldman, W. (1997). Oorlogstrauma bij vluchtelingen uit frontlinies. Tijdschrift voor Psychotherapie, 23, 248-271. Verhofstadt-Deneve, L., Geert, P. van & Vyt, A. (2003). Handboek ontwikkelingspsychologie. Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Vorst-Thijssen, T. & Boer, N. de (1993). Daar praat je niet over! Kinderen van foute ouders en de hulpverlening. Utrecht: Nederlands Instituut voor Zorg en Welzijn. Vries, G.J. de & Olff, M. (2009). The lifetime prevalence of traumatic events and posttraumatic stress disorder in the Netherlands. Journal of Traumatic Stress, 22, 259-267. Walsh, F. (2006). Strengthening family resilience. New York: The Guilford Press. Weathers, F.W., Keane, T.M. & Davidson, J.R.T. (2001). Clinician-administered PTSD scale: A review of the first ten years of research. Depression and Anxiety, 13, 132-156. Wepster, D. (2003). Over tegenoverdracht en empathie bij overlevingsschuld en overlevingsschaamte. Tijdschrift voor Psychotherapie, 29, 2, 115-132. Wertheim-Cahen, T. (2007). De rol van vaktherapieën bij de behandeling van psychotrauma. In: P. Aarts & W. Visser (red.), Trauma, diagnostiek en behandeling (pp. 313-328). Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Willigen, L. van (2007). Vluchtelingen en asielzoekers. In: P. Aarts & W. Visser (red.), Trauma, diagnostiek en behandeling (pp. 514-560). Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Wilson, P. (2000). Het grote boek van de rust. Amsterdam: Uitgeverij Archipel. Winkel, F.W. (2007). Post traumatic anger. Missing link in the wheel of misfortune. Nijmegen: Wolf. Withuis, J. (2002). Erkenning. Van oorlogstrauma naar klaagcultuur. Amsterdam: De Bezige Bij. Withuis, J. (2009). De opmars van het slachtoffer. Trouw, 28 november. WHO (1993). The ICD-10 Classification of Mental and Behavioural Disorders. Diagnostic criteria for research. Genève: World Health Organisation. WHO (2004). The World Health Organization Quality of Life (WHOQOL)-BREF. http://www. who.int/substance_abuse/research_tools/en/english_whoqol.pdf. WHO (2007). ICD-10. http://apps.who.int/classifications/apps/icd/icd10online. Young, J.E., Klosko, J.S. & Weishaar, M.E. (2005). Schemagerichte therapie. Handboek voor therapeuten. Houten: Bohn Stafleu van Loghum.

Organisaties en websites

In complex trauma, bij volwassenen, gespecialiseerde landelijke GGZ-instellingen Sinai Centrum

Joodse instelling voor geestelijke gezondheidszorg, gespecialiseerd in de behandeling van psychotrauma ten gevolge van oorlog, geweld en verlies. Vestigingen in Amstelveen en Amersfoort. Spreekuren op diverse plekken in het land. Website: www.sinaicentrum.nl. Stichting Centrum ’45

Landelijk instituut voor specialistische diagnostiek en behandeling van psychotraumaklachten ten gevolge van vervolging, oorlog en geweld. Vestigingen in Oestgeest en Diemen. Website: www.centrum45.nl.

In complex trauma, bij volwassenen, gespecialiseerde regionale instellingen Psychotraumacentrum Zuid Nederland (Reinier van Arkel groep)

Het Psychotraumacentrum Zuid Nederland is een specialistische voorziening binnen de geestelijke gezondheidszorg dat onderzoek, behandeling en begeleiding biedt aan asielzoekers, vluchtelingen en veteranen. Website: www.reiniervanarkelgroep.nl/psychotraumacentrum. Phoenix

De afdeling Phoenix is een behandelcentrum voor vluchtelingen en asielzoekers. In 1982 waren het de Vietnamese bootvluchtelingen die als eerste groep werden opgevangen. Website: www.degelderseroos.nl.


232

Complex trauma

PsychoTraumaCentrum Rijnmond

Het PsychoTraumaCentrum vormt een onderdeel van Riagg Rijnmond en is gevestigd in Rotterdam en Vlaardingen. Website: www.riagg-rnw.nl. GGZ Drenthe traumacentrum

Het traumacentrum biedt traumazorg aan volwassenen en heeft afdelingen gespecialiseerd in de behandeling van veteranen en van vluchtelingen en asielzoekers. Website: www.ggzdrenthe.nl. Daarnaast zijn er vele GGZ-organisaties met een afdeling die gespecialiseerd is in de diagnostiek en behandeling van psychotrauma.

In (oorlogs)trauma gespecialiseerde instellingen voor maatschappelijk werk Stichting 1940-1945

De Stichting 1940-1945 verleent diensten aan verzetsdeelnemers, vervolgingsslachtoffers en burger-oorlogsslachtoffers uit de jaren 1940-1945. Website: www.st4045.nl. Joods maatschappelijk werk

Verzorgt en coördineert de sociale zorg voor de Joodse Gemeenschap in Nederland. Website: www.joodswelzijn.nl. Pelita

Maatschappelijk hulpverlening aan de getroffenen van de oorlog met Japan en de Bersiap-periode. Website: www.pelita.nl. Netwerk Psychotraumahulpverlening Nederland (NPN)

NPN beoogt de in het maatschappelijk werk opgebouwde kennis en expertise in de hulpverlening aan oorlogs- en geweldsgetroffenen te borgen en beschikbaar te maken voor andere getroffenen van oorlog, vervolging en geweld. Website: www.npn.nl.


Kenniscentra rondom trauma COGIS

Kennisinstituut sociale en psychische gevolgen van oorlog, vervolging en geweld. Website: www.cogis.nl. LCVT

Landelijk Centrum voor Vroegkinderlijke chronische Traumatisering. Website: www.lcvt.nl. Impact

Landelijk kennis- en adviescentrum psychosociale zorg na rampen. Website: www.impact-kenniscentrum.nl.

Traumaverenigingen voor professionals Nederlandstalige Vereniging voor Psychotrauma (NtVP)

Nederlands/Belgische vereniging voor iedereen die professioneel werkzaam is op het gebied van psychotrauma. Website: www.ntvp.nl. European Society for Traumatic Stress Studies (ESTSS)

Europees netwerk voor professionals die werken in het veld van psychotrauma. Website: www.estss.org. International Society for Traumatic Stress Studies (ISTSS)

Een internationale multidisciplinaire professionele organisatie in het veld van ernstige stress en psychotrauma. De wereldwijde variant van de ESTSS. Website: www.istss.org. European Society for Trauma and Dissociation (ESTD)

Europese vereniging voor de kennis en promotie van de kennis van trauma, dissociatie en alle stoornissen die gerelateerd zijn aan chronische traumatisering. Website: www.estd.org.

233

234

Complex trauma

Beroepsgerelateerde traumatisering Instituut voor Psychotrauma (IvP)

Het IvP adviseert en begeleidt bedrijven, overheden en hulporganisaties over hoe zij de impact van schokkende gebeurtenissen kunnen voorkomen, en hoe zij tijdig schadebeperkend kunnen optreden. Website: www.ivp.nl. De Basis

Wij verzorgen dienstverlening na ingrijpende ervaringen voor mensen uit de wereld van ambulance, brandweer, defensie, openbaar vervoer en politie. Website: www.de-basis.eu. Politiepoli van het psychodiagnostisch centrum

Bij PDC politiepoli worden politiemedewerkers die psychische klachten hebben als gevolg van één of meerdere traumatische gebeurtenissen, gediagnosticeerd en behandeld. Website: www.pdcentrum.nl/politiepoli. Directe Opvang en Nazorg (D.O.e.N.)

D.O.e.N. is een organisatie voor hulp aan slachtoffers na overval, bedreiging, intimidatie of andere vorm van geweld. Website: www.doenbv.nl.

Veteranen Veteraneninstituut (VI)

Het Veteraneninstituut zet zich in voor een optimale zorg en een volwaardige maatschappelijke erkenning voor Nederlandse veteranen en ondersteuning van hun gezinsleden. Website: www.veteraneninstitituut.nl. Bond van Nederlandse militairen en oorlogs- en dienstslachtoffers (BNMO)

Instelling voor zorg en belangbehartiging voor oud-militairen, dienstslachtoffers en hun verwanten. Website: www.bnmo.nl.


Landelijk Zorgsysteem voor Veteranen (LZV)

Achttien kwalitatief hoogwaardige zorginstellingen werken samen onder de noemer van het Landelijk Zorgsysteem voor Veteranen (LZV), waarbij de zorg voor veteranen, dienstslachtoffers, hun partners en gezinnen centraal staat. Website: www.lzv-groep.nl. Stichting Veteranen Platform (SVL)

Stichting Veteranen Platform is een overkoepelende organisatie van 37 veteranenorganisaties, die de Nederlandse veteranenorganisaties verenigt in een democratisch en representatief samenwerkingsverband. Website: www.veteranenplatform.nl.

Vluchtelingen VluchtelingenWerk Nederland

VluchtelingenWerk Nederland is een onafhankelijke organisatie die de belangen behartigt van vluchtelingen en asielzoekers in Nederland, vanaf het moment van binnenkomst tot en met de integratie in de Nederlandse samenleving. Website: www.vluchtelingenwerk.nl. UAF

De Stichting voor Vluchteling-Studenten UAF is een landelijke fondsenwervende organisatie die hoger opgeleide vluchtelingen en asielzoekers ondersteunt bij hun studie en het vinden van passend werk. Als landelijk expertisecentrum adviseert het UAF regelmatig instellingen en organisaties die met en voor vluchtelingen werken. In het kader van innovatie en kwaliteitsbevordering zijn er verschillende UAF-projecten. Website: www.uaf.nl. Pharos

Landelijk kennis- en adviescentrum op het gebied van de gezondheid van migranten en vluchtelingen. Pharos ondersteunt professionals en organisaties die zorg- en dienstverlening aan deze groepen willen verbeteren en hun gezondheid willen bevorderen. Website: www.pharos.nl. Tolk- en Vertaalcentrum Nederland (TVcN)

TVcN levert tolk- en vertaaldiensten, zowel telefonisch als live. Website: www.tvcn.nl.

235

236

Complex trauma

Vluchtelingen Organisaties Nederland (VON)

VON is de landelijke belangenbehartiger en overkoepelende organisatie van meer dan vierhonderd vluchtelingenorganisaties in Nederland. Website: www.vluchtelingenorganisaties.nl. Mikado

Mikado is het landelijke kenniscentrum voor interculturele zorg. Website: www.mikadonet.nl. Vluchtelingen.pagina

Gesorteerde koppelingen naar websites die direct of zijdelings verband houden met hulpverlening aan en kennis over vluchtelingen en asielzoekers. Website: www.vluchtelingen.pagina.nl. International Rehabilitation Council for Torture Victims (IRCT)

Onafhankelijke internationale gezondheidszorgorganisatie, die de rehabilitatie van martelslachtoffers promoot en ondersteunten werkt aan de wereldwijde preventie van marteling. Website: www.irct.org.

Tweede generatie Joodse Naoorlogse Generatie (JONAG)

Vereniging van en voor de Joodse naoorlogse generatie. Website: www.jonag.nl. Indische NaOorlogse Generatie (INOG)

Landelijke vereniging Indische naoorlogse generatie. Website: www.inog.org. Kinderen van Verzetsdeelnemers (KvV)

De Vereniging Kinderen van Verzetsdeelnemers 1940-1945 is opgericht met het oogmerk mensen, wier ouders in de Tweede Wereldoorlog deelnamen aan het verzet, bij elkaar te brengen. Website: www.verzetskinderen.nl.

Bijlage 1 Criteria voor Posttraumatische Stressstoornis in de DSM-IV (APA, 2000)

a De betrokkene is blootgesteld aan een traumatische ervaring waarbij beide van de volgende criteria van toepassing zijn: 1 betrokkene heeft ondervonden, is getuige geweest van of werd geconfronteerd met een of meer gebeurtenissen die een feitelijke of dreigende dood of een ernstige verwonding meebracht, of die een bedreiging vormde voor de fysieke integriteit van betrokkene of van anderen; 2 tot de reacties van betrokkene behoorde intense angst, hulpeloosheid of afschuw (N.B. bij kinderen kan dit zich uiten in chaotisch of geagiteerd gedrag). b De traumatische gebeurtenis wordt voortdurend herbeleefd op een (of meer) van de volgende manieren: 1 recidiverende en zich opdringende onaangename herinneringen aan de gebeurtenis, met inbegrip van voorstellingen, gedachten of waarnemingen (N.B. bij jonge kinderen kan dit zich uiten in de vorm van terugkerende spelletjes waarin de thema’s of aspecten van het trauma worden uitgedrukt); 2 recidiverend akelig dromen over de gebeurtenis (N.B. bij kinderen kunnen angstdromen zonder herkenbare inhoud voorkomen); 3 handelen of voelen alsof de traumatische gebeurtenis opnieuw plaatsvindt (hiertoe behoren ook het gevoel van het opnieuw beleven, illusies, hallucinaties en dissociatieve episodes met flashback, met inbegrip van die welke voorkomen bij het ontwaken of tijdens intoxicatie) (N.B. bij jonge kinderen kunnen traumaspecifieke heropvoeringen voorkomen); 4 intens psychisch lijden bij blootstelling aan interne of externe stimuli die een aspect van de traumatische gebeurtenis symboliseren of erop lijken; 5 fysiologische reacties bij blootstelling aan interne of externe stimuli die een aspect van de traumatische gebeurtenis symboliseren of erop lijken. c Aanhoudend vermijden van prikkels die bij het trauma hoorden of afstomping van de algemene reactiviteit (niet aanwezig voor het trauma) zoals blijkt uit drie (of meer) van de volgende criteria:


238

Complex trauma

1 pogingen om gedachten, gevoelens of gesprekken horend bij het trauma te vermijden; 2 pogingen om activiteiten, plaatsen of mensen die herinneringen oproepen aan het trauma te vermijden; 3 onvermogen om zich een belangrijk aspect van het trauma te herinneren; 4 duidelijk verminderde belangstelling voor of deelneming aan belangrijke activiteiten; 5 gevoelens van onthechting of vervreemding van anderen; 6 beperkt spectrum van gevoelens (bijv. niet in staat gevoelens van liefde te hebben); 7 gevoel een beperkte toekomst te hebben (bijv. verwacht geen carrière te zullen maken, geen huwelijk, geen kinderen of geen normale levensverwachting). d Aanhoudende symptomen van verhoogde prikkelbaarheid (niet aanwezig voor het trauma) zoals blijkt uit twee (of meer) van de volgende criteria: 1 moeite met inslapen of doorslapen; 2 prikkelbaarheid of woede-uitbarstingen; 3 moeite met concentreren; 4 overmatige waakzaamheid; 5 overdreven schrikreacties. e Duur van de stoornis (symptomen B, C en D) langer dan één maand. f De stoornis veroorzaakt in significante mate lijden of beperkingen in sociaal of beroepsmatig functioneren of het functioneren op andere belangrijke terreinen. Specificeer: x acuut: indien duur van de symptomen korter dan drie maanden is; x chronisch: indien duur van de symptomen drie maanden of langer is; Specificeer: x met verlaat begin: indien het begin van de symptomen ten minste zes maanden na het trauma ligt.

Bijlage 2 Criteria voor Acute Stressstoornis in de DSM-IV (APA, 2000)

a Betrokkene is blootgesteld aan een traumatische ervaring waarbij beide volgende criteria aanwezig zijn geweest: 1 betrokkene heeft ondervonden, is getuige geweest van of werd geconfronteerd met een of meer gebeurtenissen die een feitelijke of dreigende dood of een ernstige verwonding meebracht, of die een bedreiging vormde voor de fysieke integriteit van betrokkene of van anderen; 2 tot de reacties van betrokkene behoorde intense angst, hulpeloosheid of afschuw. b Ofwel tijdens het doormaken of onmiddellijk na het doormaken van de leed veroorzakende gebeurtenis heeft betrokkene drie (of meer) van de volgende dissociatieve symptomen: 1 subjectief gevoel van verdoving, onthechting of afwezigheid van emotionele reacties; 2 vermindering van het zich bewust zijn van zijn of haar omgeving (‘in een waas verkeren’); 3 derealisatie; 4 depersonalisatie; 5 dissociatieve amnesie (d.w.z. niet in staat zich een belangrijk aspect van het trauma te herinneren). c De traumatische gebeurtenis wordt voortdurend herbeleefd op ten minste een van de volgende manieren: terugkerende voorstellingen, gedachten, dromen, illusies, episodes met flashback of een gevoel de ervaring opnieuw te beleven; of lijden bij blootstelling aan zaken die de traumatische gebeurtenis in het geheugen terugbrengen; recidiverende en zich opdringende onaangename herinneringen aan de gebeurtenis. d Duidelijke vermijding van prikkels die herinneringen aan het trauma oproepen (bijv. gedachten, gevoelens, gesprekken, activiteiten, plaatsen, mensen). e Duidelijke symptomen van angst of verhoogde prikkelbaarheid (bijv. slaapstoornissen, prikkelbaarheid, slechte concentratie, overmatige waakzaamheid, overdreven schrikreacties en motorische rusteloosheid). f De stoornis veroorzaakt in significante mate lijden of beperkingen in sociaal of beroepsmatig functioneren of het functioneren op andere belangrijke terreinen, of iemand wordt gehinderd in het voortzetten van


240

Complex trauma

noodzakelijke activiteiten zoals het verkrijgen van medische of juridische bijstand of het mobiliseren van persoonlijke hulp door familieleden over de traumatische gebeurtenis te vertellen. g De stoornis duurt minimaal twee dagen en maximaal vier weken en treedt binnen vier weken na de traumatische gebeurtenis op. h De stoornis is niet het gevolg van een middel (bijv. drug, geneesmiddel) of een somatische aandoening en is niet eerder toe te schrijven aan een ‘kortdurende psychotische stoornis’ en is niet slechts een verergering van een reeds aanwezige as-I- of as-II-stoornis.

Bijlage 3 Criteria voor Disorders of Extreme Stress Not Otherwise Specified (DESNOS) (Luxenberg et al., 2001)

I

Verandering van regulatie van affect en impulsen a Affectregulatie b Regulatie van boosheid c Zelfdestructie d Suïcidale preoccupatie e Moeite met regulering van seksuele impulsen f Excessief risico nemen II Veranderingen in aandacht of bewustzijn a Amnesie b Dissociatieve episodes met depersonalisatie III Veranderingen in zelfperceptie a Ineffectiviteit b Permanente schade c Schuld en verantwoordelijkheid d Schaamte e Niemand zal kunnen begrijpen f Minimaliseren IV Veranderingen in de relatie met anderen a Onvermogen tot vertrouwen b Revictimisatie c Daderschap, anderen slachtoffer maken V Somatisatie a Digestieve systeem b Chronische pijn c Cardiopulmonaire symptomen d Conversiesymptomen e Seksuele symptomen VI Veranderingen in zingeving (betekenissystemen) a Wanhoop en hopeloosheid b Verlies van eerdere overtuigingen


Bijlage 4 Criteria voor Developmental Trauma Disorder (DTD) (Van der Kolk, 2005)

a Blootstelling Het kind of de adolescent heeft ervaren of is getuige geweest van meervoudige of voortdurende schadelijke gebeurtenissen gedurende een periode van ten minste een jaar, startend in de kinderjaren of vroege adolescentie. b Affectieve en fysiologische dysregulatie Het kind vertoont belemmerde normale ontwikkelingsvaardigheden op het terrein van spanningsregulatie, zoals blijkt uit: c Aandachts- en gedragsdysregulatie Het kind vertoont belemmerde normale ontwikkelingsvaardigheden gerelateerd aan volhouden van aandacht, leren of omgaan met stress. d Dysregulatie van het zelf en de relaties Het kind vertoont belemmerde normale ontwikkelingsvaardigheden op het terrein van gevoel van persoonlijke identiteit en betrokkenheid in relaties. e Posttraumatischespectrumsymptomen Het kind vertoont ten minste één symptoom van ten minste twee van de drie PTSS-clusters B, C en D. f Duur van de stoornis is ten minste zes maanden. g Beperkt functioneren De stoornis veroorzaakt klinisch significante beperkingen in functioneren op ten minste twee van de volgende gebieden: school, familie, leeftijdgenoten, juridisch, gezondheid of werk of opleiding.


Bijlage 5 Criteria voor Duurzame persoonlijkheidsverandering na catastrofale ervaringen (WHO, 1993)

a Bewijs (afkomstig uit de persoonsgeschiedenis of van sleutelfiguren) dat er sprake is van een definitieve en aanhoudende verandering van een persoon in de wijze van waarneming, zich verhouden tot en denken over de omgeving en zichzelf, die volgt op blootstelling aan catastrofale stress (bijv. ervaringen in een concentratiekamp, marteling, ramp, aanhoudende blootstelling aan levensbedreigende situaties). b De verandering van de persoonlijkheid is significant en representeert inflexibele en onaangepaste verschijnselen, zoals ten minste twee van de volgende. 1 Een permanent vijandige of wantrouwende attitude jegens de wereld, die de persoon ervoor niet liet zien. 2 Sociale terugtrekking (vermijding van contact met andere personen dan enkele intimi met wie hij of zij leeft) die niet toegeschreven kan worden aan een andere mentale stoornis zoals een stemmingsstoornis. 3 Een constant gevoel van leegheid en/of hopeloosheid, niet beperkt tot een bepaalde afzonderlijke periode van een stemmingsstoornis, dat er voor de catastrofale stresservaring niet was. Dit kan verband houden met een toegenomen afhankelijkheid van anderen, een onvermogen om negatieve of agressieve gevoelens te uiten en een voortdurende depressieve stemming zonder bewijs voor een depressieve stoornis vóór de blootstelling aan de catastrofale ervaring. 4 Een gevoel van hyperalertheid en van bedreigd worden zonder enige externe reden, zoals duidelijk wordt uit een verhoogde waakzaamheid en prikkelbaarheid bij een persoon die voorheen deze trekken niet liet zien. Deze chronische toestand van innerlijke spanning kan verband houden met een neiging tot excessief drinken en gebruik van drugs. 5 Een permanent gevoel van veranderd zijn of anders zijn dan anderen (vervreemding). Dit gevoel kan samengaan met het ervaren van emotionele vervlakking. c De verandering dient beduidend dagelijks persoonlijk functioneren te belemmeren, persoonlijk lijden met zich mee te brengen of een negatieve invloed op de sociale omgeving uit te oefenen. d De persoonlijkheidsverandering heeft zich ontwikkeld na de catastrofale ervaring en er is geen sprake van een geschiedenis met een reeds bestaande


246

Complex trauma

persoonlijkheidsstoornis of van verergering van een persoonlijkheidskenmerk, of van persoonlijkheids- of ontwikkelingsstoornissen tijdens de jeugd of adolescentie, die de huidige persoonlijkheidskenmerken kunnen verklaren. e De persoonlijkheidsverandering moet ten minste drie jaar bestaan en kan niet gerelateerd zijn aan episodes van een andere stoornis (uitgezonderd posttraumatische stressstoornis) en kan niet worden verklaard door hersenschade of -ziekte. f De persoonlijkheidsverandering die aan deze criteria voldoet, is vaak voorafgegaan door een posttraumatische stressstoornis (F43.1). De symptomen van beide condities kunnen overlappen en de persoonlijkheidsverandering kan de chronische uitkomst zijn van de posttraumatische stressstoornis. Een aanhoudende persoonlijkheidsverandering kan alleen dan worden overwogen, wanneer na ten minste twee jaren posttraumatische stressstoornis, nog eens gedurende ten minste twee jaren aan de genoemde criteria wordt voldaan.

Over de auteurs

Martijn Stöfsel is klinisch psycholoog-psychotherapeut. Hij is sinds zeventien jaar werkzaam bij het Sinai Centrum, een Joodse instelling voor geestelijke gezondheidszorg, gespecialiseerd in de behandeling van psychotrauma ten gevolge van oorlog, geweld en verlies. Ook heeft hij een eigen praktijk, is docent bij het RINO Utrecht, supervisor-leertherapeut VGCt en gewoon lid van de EMDR-vereniging. Trudy Mooren is klinisch psycholoog-psychotherapeut, werkzaam bij Stichting Centrum ’45, het landelijk instituut voor specialistische diagnostiek en behandeling van psychotraumaklachten ten gevolge van vervolging, oorlog en geweld. Zij werkt als behandelaar en als onderzoeker. Zij is geregistreerd cognitief-gedragstherapeut en geregistreerd EMDR-therapeut en is lid van het bestuur van de Nederlandstalige Vereniging voor Psychotrauma.


, 2010 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media

Recommend Documents