Referenties
1 Verpleegkundig handelen bij agressie Dijken W, Widdershoven TP. Teksten Wet BOPZ, editie 2004. Den Haag: Sdu, 2004. Frijda N. De emoties. Amsterdam: Bert Bakker, 1988. Gregg R. De kracht van geweldloosheid. Zwolle: SVAG, 1976. Huisman E, Steenis A. Wat geweldloze weerbaarheid is. Amsterdam: Centrum voor Geweldloze Weerbaarheid, 1972. Iacoboni M. Het spiegelende brein. Amsterdam: Uitgeverij Nieuwezijds, 2008. Jansen E. Over handelen gesproken. Amsterdam: Vrije Universiteit, 1985. Legemaate J. De WGBO: van tekst naar toepassing. Houten/Diegem: Bohn Stafleu van Loghum, 1995. Legemaate J. Verantwoordingsplicht en aansprakelijkheid in de gezondheidszorg. Zwolle: W.E.J Tjeenk Willink, 1996. www.icn.ch/ethics.htm www.minvws.nl/dossiers/bopz www.nieuwezijds.nl www.platformggz.nl www.sdu.nl/bopz
2 Vormen van agressie en geweld Baeten P, Geurts E. In de schaduw van het geweld. Utrecht: NIZW, 2002. Bakker CB, Bakker-Rabdau M. Verboden toegang. Derde druk, Antwerpen/Amsterdam: DNB, 1976. Bos M. Seksuele intimidatie in de zorg. Serie Verpleegkunde Praktijk. Houten/Diegem: Bohn Stafleu van Loghum, 2000. Dijk T van, Flight S, Oppenhuis E. Verborgen leed in huiselijke kring. SEC, Tijdschrift over samenleving en criminaliteitspreventie 1977:11(5). Dutton DG. De partnermishandelaar. Houten/Diegem: Bohn Stafleu van Loghum, 2000. Dutton DG. The domestic assault of women: Psychological and justice. Perspectives. Vancouver: UBC Press, 1995. Edleson JL, Tolman RM. Intervention for men who batter – An ecological approach. London: Sage, 1992. Erpecum I van. Liefde als obsessie. SEC, Tijdschrift over samenleving en criminaliteitspreventie 2001:15(5). Galtung J. Frieden mit friedlichen Mitteln. Opladen: Leske und Buderich, 1998. Hakkert A. Huiselijk geweld en straatgeweld, een verkenning naar de relatie tussen beide geweldsvormen. Den Haag: Ministerie van Justitie, 2002. Heinemann PP. Mobbing. Lund: Natur och Kultur, 1987.
G. Schuur, Omgaan met agressie, DOI 10.1007/978-90-313-6962-1, © 2009 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij
Referenties
Hoogerwerf A. Geweld in Nederland. Assen: Van Gorcum, 1996. Jansen M. Grip op plegers van huiselijk geweld. SEC, Tijdschrift over samenleving en criminaliteitspreventie 2002:16(5). Palmgren L. Att va˚rda va˚ldsamma patienter. Lund: Natur och Kultur, 1995. Sentker R. Nimmt die elterliche Gewalt gegen Kinder ab? Schlag fertig. Psychologie Heute 2002;29(9):36-41. Schuur G. De gewelddadige man, hulp bij verandering van levensstijl. Amsterdam: Boom, 2004. Steenstra SJ, Bogaards C. Achtergronden van zware geweldsmisdrijven. In: HLW Angenent (red.), Agressie en criminaliteit. Den Haag: Staatsuitgeverij, 1978. Straatman M. Convenant Huiselijk Geweld, huiselijk geweld achter de voordeur weghalen. Reclassering 4, augustus, 2002. Walter H. Van kwaad tot erger, pesterijen en psychoterreur op het werk. Zaltbommel: Thema, 1995. www.huiselijkgeweld.nl www.platformggz.nl
3 Provocaties, manipulaties en bedreigingen als levensstijl Baumeister RF. Gewaltta¨tig aus Gro¨ssenwahn. Spektrum der Wissenschaft Digest 4/2006. Ehlers S. Ohne Mitgefu¨hl - und doch normal? Psychologie Heute 6/2004. Gaschler K. Abschied vom Psychopathen. Gehirn und Geist 5/2003. Hellinga G. Lastige Lieden. Amsterdam: Boom, 1993 en 2002. Paris R. Der kurze Atem der Provokation. Ko¨lner Zeitschrift fu¨r Soziologie und Sozialpsychologie 1989:41;33-52. Paris R, Sofsky W. Drohungen, u¨ber eine Methode der Interaktionsmacht. Ko¨lner Zeitschrift fu¨r Sozialpsychologie, 1987:39;1-14. Schulz von Thun F. ‘Hoe bedoelt u?’ Een psychologische analyse van menselijke communicatie. Groningen: Wolters-Noordhoff, 1982. Spazier D. Der Tod des Psychiaters. Hamburg: Europa¨ische Verlagsanstalt, 1994. Teicher M. Voor het leven getekend. Eos 2002;1:20-7. Tilburg W van. De dader als slachtoffer. SEC, Tijdschrift over samenleving en criminaliteitspreventie 1999;136(3). Ury W. Onderhandelen met lastige mensen. Amsterdam: Contact, 1992. Visser E de. Cursus moet mannen leren hun agressie in te tomen. de Volkskrant, 21 september, 1999. Walker A. Borderline-dans. Amsterdam: Nieuwezijds, 2001 Weidner J, Kilb R, Kreft D. Gewalt im Griff, Band 1. Weinheim/Basel: Beltz Verlag, 1997. www.psychologie-heute.de
4 Innerlijke processen: het eigen structurerend systeem als zekerheid Bauer J. Das Geda¨chtnis des Ko¨rpers. Mu¨nchen: Piper Verlag, 2004. Deelman B, Elling P, Haan E de, Zomeren E van (red.). Klinische neuropsychologie Amsterdam: Boom, 2004. Elling P, Haan E de, Hijman R, Schmand B (red.). Cognitieve neuropsychiatrie. Amsterdam: Boom, 2004. Florack A, Scarabis M. Subtile Ma¨chte. Gehirn und Geist 1/2002. Fromm E. The revolution of hope. New York: Holt, Rinehart and Winston, 1968. Samuel DT. Safe passage on city streets. Nashville: Abingdon Press, 1975.
301
302
Omgaan met agressie
Scho¨nbohm-Wilke W. Kobold und Elfenkind. Die Zeit 2009;12 februari: 33. Singer T, Kraft U. Zum Mitfu¨hlen geboren. Gehirn und Geist 4/2004. Sonnenmoser M. Freund oder Feind. Gehirn und Geist 2/2004. Strian F. Das Herz. Mu¨nchen: C.H. Beck – Wissen, 1998. www.gehirn-und-geist.de
5 Als een meningsverschil escaleert Bergh ME van den, Rees MA van. Reageren op klachten. Houten/Diegem: Bohn Stafleu van Loghum, 1995. Frijda N. De emoties. Amsterdam: Bert Bakker, 1988. Horstink H. Geweldloos verweer tegen kriminaliteit. SVAG-studies 14. Stichting Voorlichting Aktieve Geweldloosheid, 1982. Morris M. Geweldloos aktief. SVAG-themanummer, 16, 19. Stichting Voorlichting Aktieve Geweldloosheid, 1980. Pinto D. Interculturele communicatie, conflicten en management. Houten: Bohn Stafleu van Loghum, 2004. Steenstra SJ, Bogaards C. Achtergronden van zware geweldsmisdrijven. In: HLW Angenent (red.), Agressie en criminaliteit. Den Haag: Staatsuitgeverij, 1978. Watzlawick P, Weakland, Fisch R. Het kan anders. Houten/Diegem: Bohn Stafleu van Loghum, 1994. Watzlawick P, Beavin J, Jackson D. De pragmatische aspecten van de menselijke communicatie. 4e druk. Houten/Diegem: Bohn Stafleu van Loghum, 2001. Zakboekje communicatie hulpverlening allochtonen. Woerden: NIGZ, 2001.
6 Zelfcontrole: hanteren van agressie in de interactie Denkers F. Van kwaad tot erger. Lelystad: Koninklijke Vermande, 1990. ¨ berleben ist kein Zufall. Gehirn und Geist 1/2004. Fu¨llgrabe U. U Hirsch RD. Wie heilsam ist Humor? Psychologie Heute 2004;11:31. Kraft U. Ku¨ss mich, Muse! Gehirn und Geist 4/2004. Paulus J. Die Kunst sich zu beherrschen. Psychologie Heute 2006;8:32-35. Robben W. Geweldloze weerbaarheid tegen aanranding. In: Geweldloos Aktief, nr. 16. Amsterdam: Centrum voor geweldloze weerbaarheid, 1980. Schuur G. Levensbedreigende beteugeling. In: KLIK 2008;7/8(juli/augustus):24. Amsterdam: Media Business Press, 2006. www.klik.org.
7 Fysieke verweervormen in de communicatie Ferrucci P. Heel je leven. Haarlem: De Toorts, 1981. Gersons BPR. Acute psychiatrie. Houten/Zaventem: Bohn Stafleu van Loghum, 1995. Onvlee I. Aikido, van zelfverdediging tot harmonie. Deventer: Ankh-Hermes, 1983. Quin K. Sta op je stuk. Baarn: Mingus, 1986. Ramakrishna: zie Ferrucci, 1981, hoofdstuk 6.
8 Uitdaging en motivatie Feij JA. De spanningsbehoefte van sensatiezoekers. Psychologie, 1984;9:20-28. Grimault M. Kierkegaard, leven en werk. Utrecht/Antwerpen: Prisma-boeken, 1967.
Referenties
Heinrich J. Aggression und Stress. Weinheim: Beltz-Verlag, 1998. Hirsch EChr. Die Lust an der Angst. Zeitmagasin 1984;48(23 nov.):XXI. Kahn R. Onze hersenen. Amsterdam: Balans, 2006. Linke D. Das Gehirn. Mu¨nchen: C.H. Beck-Wissen, 2000. Roelfiena. Als gevoelens je lief zijn. Veendam: eigen beheer, 1985. Schuur G, Vries D de. Conflicten en agressie in de medische praktijk. Houten/Diegem: Bohn Stafleu van Loghum, 2002 Strian F. Angst und Angstkrankheiten. Mu¨nchen: C.H. Beck-Wissen, 2003.
9 Sociale steun, collegialiteit en veiligheidsgevoel Aertsen I, Garsse L van. Tussen dader en slachtoffer: bemiddeling in de praktijk. Onderzoeksrapport herstelbemiddeling periode 1/11/1994- 31/12/1995. Den Haag: Ministerie van Justitie, 1996. Alting von Geuseau W. Vergevingen. In: De gewelddadige samenleving. Baarn: Ambo, 1994. Buijssen H. Traumatische ervaringen van verpleegkundigen. Als je beroep een nachtmerrie wordt. Utrecht: De Tijdstroom Elsevier, 2002. Buijssen H. Traumateams werken averechts. de Volkskrant, 28 januari 2004. Diekstra RFW. Ik kan denken/voelen wat ik wil. Lisse: Swets & Zeitlinger, 1984. Ehlers S. (2003). Manchmal hilft Verdra¨ngung. Psychologie Heute 2003;12:30. Hoffman H.G. Ontsnappen aan pijn met virtuele realiteit. Scientific American 2004; 291(2):58-65. Hollander J. Problem solving training. Intermediair 1980;28:16. Lamberts H. Vermedicalisering loert op ons op vele straathoeken. Huisarts en wetenschap, 1977;20. Mooren JHM. (1994). Eindelijk gerechtigheid. NFR Publikatie 9:77 e.v. Arnhem Gouda Quint, 1994. Schuur G. Psychosociale aspecten van het werken op de afdeling Spoedeisende Hulp. In: M.G. Boel, Leerboek Spoedeisende Hulp Verpleegkunde (hoofdstuk 21). Maarssen: Elsevier Gezondheidszorg, 2007, tweede druk. Schuur G. Verwerken van werk. In: R.A. Lichtveld, Leerboek ambulanceverpleegkundige (hoofdstuk 21). Zwolle: SOSA, 2003. Schuur G, Gispen A. Bejegening als ondersteunende factor bij herstelbemiddeling. Winket, Tijdschrift voor Vlaamse gevangenisdirecteurs 1997;2(3). Selye H. Stress. Utrecht/Antwerpen: Prisma, 1978. Spaans M. Als werk een zorg is. Groningen: Andragogisch Instituut RUG, 1992.
10 Omgaan met agressie Nolting H-P. Lernfall Aggression. Reinbeck bei Hamburg: Rowohlt Taschenbuch Verlag GMbH, 1997a. Nolting H-P. Lernfall Agression. Wie sie entsteht – wie sie zu vermindern ist. Reinbeck bei Hamburg: Rowohlt Taschenbuch Verlag GMbH, 1997b. Schuur G. Methodisch helpen bij agressieproblematiek. Houten/Zaventem: Bohn Stafleu van Loghum, 1993. Weerd D van de. Inleiding: Methodisch helpen bij agressieproblematiek. In: Methodisch handelen met bewoners met (ernstig) gestoord gedrag. Studiedagverslag. Groningen: Schuur en Gispen, 1997.
303
304
Omgaan met agressie
11 Agressie en werkplek Do˜sen A. Psychische en gedragsstoornissen bij zwakzinnigen. Meppel/Amsterdam: Boom, 1990. Duyndam J. Ontsnappen aan de massa. Filosofie Magazine 2006;15:38-41. Erikson E. Identiteit, jeugd en crisis. Utrecht: Het Spectrum, 1973. Feil N. Validation, een nieuwe benadering in de omgang met gedesorie¨nteerde ouderen. Dwingeloo: Kavanah, 1991. Geelen R. Omgaan met roepgedrag. Maarssen: Elsevier Gezondheidszorg, 2000. Gemert GH van, Minderaa RB (red.). Zorg voor mensen met een verstandelijke handicap. Assen: Van Gorcum, 2000. Schuur G. Omgaan met agressie. Maatwerk, vakblad voor maatschappelijk werk 2000;1. Schuur G. Zekerheden van en uitdagingen aan de werkplek. Personeelbeleid 2000;36(10). Schuur G, Gispen A. Ik erger me blauw, omgaan met woede en irritatie. Amsterdam/Meppel: Boom, 1990. Schuurmans M. Roepen en eisen. In: Gedragsproblemen in het verpleeghuis. Cursus voor verpleeghuisartsen 16/2/1996. Nijmegen: Bureau voor post-academisch onderwijs geneeskunde, 1996.
Overige aanbevolen en geraadpleegde literatuur Appelo MT, Slooff CJ. De begeleiding van de chronisch psychiatrische patie¨nt. Houten/Zaventem: Bohn Stafleu van Loghum, 1993. Assagioli R. De wil. Katwijk: Servire, 1981. Assagioli R. Psychosynthese. Katwijk: Servire, 1982. Bach GR, Goldberg H. Geen angst voor agressie. Meppel: Boom, 1975. Berckhan B. Judo mit Worten. Mu¨nchen: Ko¨sel-Verlag, 2008. Bernard J. Over de rooie, omgaan met woede en agressie. Amsterdam: Boom, 2002. Cube F von. Gefa¨hrliche Sicherheit, die Verhaltensbiologie des Risikos. Mu¨nchen/Zu¨rich: Piper Verlag, 1990. Dam-Baggen R van, Foncke M, Gerwen A van, Steenman M, Zoomer O. Je grenzen stellen. Utrecht: Teleac/NOT, 1998. Delft F van, Rooijendijk L, Sjerps N. Agressie. Baarn: Nelissen, 2000. Derksen SC. Mens en geweld. Zutphen: Thieme, 1983. Raghavan I. Gandhi’s ideee¨n over geweldloosheid. Zwolle: SVAG, 1978. Jagt L. Moet dat nou? Houten/Diegem: Bohn Stafleu van Loghum, 2001. Kooij S. ADHD bij volwassenen. Lisse: Swets & Zeitlinger/Harcourt, 2002. Korn J, Mu¨cke T. Gewalt im Griff, Band 2. Weinheim/Basel: Beltz Verlag, 2000. Levinas E. Het menselijk gelaat. Baarn: Ambo, 1984. Nijk AJ. Handelen en verbeteren. Meppel: Boom, 1984. Sitskoorn M. Het maakbare brein. Amsterdam: Bert Bakker, 2007. Schuur G. Bejegening tussen geborgenheid en risico. Groningen: eigen beheer, 1996. Vester F. Denken, Lernen, Vergessen. Stuttgart: Deutsche Taschenbuch Verlag, 1994. Vingerhoets A. Emoties. Intermediair, 1983;19 april:16. www.psychiatrienet.nl. www.teleac.nl.
Over de auteur
Geuk Schuur is andragoog en auteur van publicaties met betrekking tot agressie, geweld en collegiale opvang. Hij verzorgt sinds 1985 deskundigheidsbevordering voor doelgroepen in de gezondheidszorg, thuiszorg, hulpverlening, maatschappelijke dienstverlening, verslavingszorg en justitie¨le instellingen. e-mail:
[email protected] www.simulatieforum.nl
Register
aandacht richten 181 aantasting, van intimiteitsruimte 22 aantastingsaspect 55, 138 afreageren 265 afweergebaren 191 afwikkeling, na incident 183 agressie 20 –, bij autistisch gedrag 291 –, bij drugsverslaving 289 –, bij verstandelijk gehandicapten 20, 290 –, door beperkingen 49 –, en communicatie 132 –, in algemeen ziekenhuis 284 –, in psychogeriatrie 277 –, leren hanteren van - 262 –, negatieve 58 –, positieve 53 –, protocollen 47 –, uiten van - 54 Agressie Programma Aspecten Methode 262 agressiebeteugeling, levensbedreigende 202 agressief-gewelddadige interactie 126 agressief-gewelddadige uitingen 20 –, van schizofrene mensen 287 agressieve energie, omgaan met - 260 agressieve uitingen, herwaarderen 268 aids 255 alcohol 50 alcoholgebruik 129 algemeen ziekenhuis, agressie in - 284 Alzheimer, ziekte van - 278 amandel 118 amandelkern 103, 118, 210 amygdala 103, 118, 125, 210, 249 analoog aspect, in communicatie 134 angst 56, 181, 209
–, en macht 211 –, en verwondering 211 antisociale persoonlijkheidsstoornis 101 antistressprogramma 271 APAM 262 APS 101 arrogant gedrag 157 aspecten 263 autisme 30 autistisch gedrag, en agressie 291 autobiografisch geheugen 114, 280 automutilatie 294 –, aandachtspunten voor de omgang 297 –, bij verstandelijk gehandicapten 295 –, dreigen met - 95 –, gesimuleerde 296 automutilatieschaal 294 bangheid 56 bedreigen 81 bedreiging 81, 90 bedreigingsaspect 55, 139 behandelvisie 28 beı¨nvloeding, psychosociale 121 belaging 71 belediging, reactie op 156 beroepscode 45 bestraffing 270 betrekkingsaspect, in communicatie 134 bevattingsvermogen 125 bijten 293 blokkades, wegnemen 270 blokkeren van ellebogen of slagarm 192 boodschap 133 BOPZ 39 borderline persoonlijkheidsstoornis 99 BPS 99 Buijssen 245
307
Register
buikademhaling 201, 202 burn-out 224, 229 casemanager 263 catharsis 265 catharsishypothese 265 chronische psychose 289 cirkelbeweging 195 claimend gedrag 96, 100 coachen 240 Code van de International Council of Nurses 37 cognitief wezen 108 cognitieve programmering, van structurerend systeem 115 collegiaal opvanggesprek 229, 246 collegiale ondersteuning 127 collegiale steun 126 collegialiteit 232 comfort room 24, 271 Commissie ter bescherming van de maatschappij 40 communicatie 133 –, analoog aspect 134 –, betrekkingsaspect 134 –, digitale aspect 134 –, en agressie 132 –, inhoudsaspect 134 –, non-verbale 134, 157, 190 –, verbale 190 –, vluchtpogingen 134 communicatieproces, bij ziekte van Alzheimer 280 competentie 23 complementaire relatie 136 compliment geven, voor arrogant gedrag 157 Comte 225 Conceptwetsvoorstel Verplichte Geestelijke Gezondheidszorg 39 conflict 25, 140 consolidering 113 coping 117, 143 corrigerend systeem 117 –, falend 128 –, ondersteunen 128 corrigerend vermogen 125 cultuurverschillen, omgaan met - 145 declaratief geheugen 114, 280 desinteresse, opwekken 105
dialoog 27 dialoog met de clie¨nt 159 digitale aspect, in communicatie 134 direct geweld 61 discriminatie 64 doen-alsof-techniek 175 Do˜sen, Anton 290 droom, functie van - 247 drugs 50 drugsgebruik 129 drugsverslaving, en agressie 289 dwangbehandeling 39 eersteordeoplossing 164 eerwraak 154 eigenwaarde, versterken van gevoel van 163 emotie 210 emotie-regulatiestoornis 99 empathisch vermogen 86 endocriene stoffen 125 episodisch geheugen 114, 280 Erikson, Erik 280 ERS 99 existentie¨le angst 212 expliciet geheugen 280 expliciete geheugen 115 faalangst 210 fobie, mechanisme van - 211 Formulier geweldincidenten 251 freezen 88 freezingreacties 213 Frijda, Nico 33 Fromm, Erich 127 frontale kwab 109 futurologische probleemoplossing 233 fysiek geweld 23 –, tussen clie¨nten 193 fysieke verweervormen 187 fysiologische processen 108 Galtung 61 Gandhi 227 geaard staan 201 gebaren 134 gebieden 121 gedachte, rationele 238 gedachten sturen 202 gedrag, voorschrijven 172 gedragskopie 292
308
Omgaan met agressie
gedragsverandering, door imitatie 30 geheugen 111, 114 –, autobiografisch 114, 280 –, declaratief 114, 280 –, episodisch 114, 280 –, expliciet 115, 280 –, impliciet 281 –, non-declaratief 114, 281 –, procedureel 115, 281 –, semantisch 115, 280 geleide fantasie 236 gesimuleerde automutilatie 296 gespreksvoering 96 gevaarsignaleringssysteem 210 gevoel van eigenwaarde, versterken 163 geweld 58, 76 –, direct 61 –, indirect 62 –, lichamelijk 59 –, persoonlijk 61 –, psychisch 59 –, structureel 62 geweldincidenten, formulier 251 geweldloosheid 25, 26 geweldloze weerbaarheid 33 gijzeling 220 Goldstein-therapie 272 grenzeloze goedmoedigheid 292 groepscodes 89 grondhouding 23 hart 109 HBV-besmetting 255 hepatitis-B-virus 255 herinneringen 111 –, valse 113 herinterpretatie 161, 166 herkaderen, van klacht 179 hersenbeschadigingen 153 hippocampus 114, 125 hiv-besmetting 255 Hoffman, Hunter 242 hormonale stoffen 125 houding, bij conflictsituaties 24 humor 170 –, als verweervorm 180 IBS 39 ICN-code 37 identificatie 30 ik-boodschap 70
imitatie, van voorbeeldgedrag 30 impliciet geheugen 281 inbewaringstelling 39 indirect geweld 62 indirecte intimidatie 70 indrukvorming 108 informatie, uit waarneming 111 inhoudsaspect, in communicatie 134 innerlijk proces 112, 123 intentie inschatten 29 interactie –, agressief-gewelddadige 126 –, tussen twee personen 124 internering 40 intimidatie –, door collega 70 –, indirecte 70 intimiteitsruimte 22, 51, 66, 293 invoelend vermogen 86 jeugdervaringen 218 Kierkegaard, Søren 211 kindermishandeling 73 koelbloedigheid 103 kortetermijngeheugen 113 kracht van het zwijgen 37 krenking, reactie op 156 kwetsbaarheid 88 lachen, als verweervorm 180 langetermijngeheugen 113 levensbedreigende agressiebeteugeling 202 levensenergie 53, 76 levensgeschiedenisvervalsing 113 Levinas, Emmanuel 296 lichamelijk geweld 59 liefde 225, 226 limbisch systeem 125 macht, en angst 211 machteloosheid 55 macroniveau 232 management, veiligheidsbeleid 47 manbeeld 67 manipulatie 81 manipuleren 81 mededogen 215 meditatieoefeningen 217 meebeleven 86
309
Register
mens, rechten van - 38 mesoniveau 233 metacommunicatie 135 microniveau 233 minimale zekerheden 93 mishandeling 72 mobbing 64 motivatiestrategie 223 –, criteria 224 Mu¨nchhausensyndroom 73 naam noemen, als verweervorm 177 negatieve agressie 58 negatieve stress –, signelen 224 –, voorkomen 223 New Age muziek 278 non-declaratief geheugen 114, 281 non-verbale communicatie 134, 157, 190 observatorhouding 221 omarmen, als verweervorm 191 omgangsvormen 272 omsingeling 194 ontberingsaspect 55, 138 ontkenningsfase 219 ontspanningsoefeningen 217 onverhoedse bewegingen 185 oogcontact 43, 149 opbrenggreep 191 opluchting, door stoom afblazen 266 opname onder dwang, in Nederland 39 opvanggesprek –, collegiaal 229, 246 –, verloop 249 overbelasting 52 overmacht, gebruik van - 42 overspannenheid 230 pacing 195 pathologische angst 212 persoonlijk geweld 61 persoonlijke ruimte 51 persoonlijkheidsstoornis 69, 99 –, antisociale 101 –, borderline 99 pijn 55 pijnbestrijding, met virtuele realiteit 242 positieve agressie 53 positieve stress 224 positieve verslaglegging 124
posttraumatische stressstoornis 241 praten, als verweervorm 168 priming 114, 281 probleemoplossing 233 procedureel geheugen 115, 281 processen, fysiologische 108 programma 263 protocollen 45 –, over agressie 47 protocolopbouw 47 provocatie 81 provocatie en structuur 82 provoceren 81 provocerende levensstijl, als overlevingsstratie 85 psychiatrische internering, in Belgie¨ 40 psychisch geweld 59 psychische kracht 187 psychogeriatrie, en agressie 277 psychopaat 101 –, checklist 102 psychopathisch gedrag 101 –, oorzaak 103 psychosociale beı¨nvloeding 121 psychotherapie 210 psychotische verschijnselen, bij schizofrene clie¨nt 288 PTSS 241, 242 publieke ruimte 51 rationele gedachte 238 reageren op belediging 156 rechten van de mens 38 rechterlijke machtiging 39 reconsolidering 113 reddersrol 101 regressie 52 re-interpretatie 166 RM 39 rustkamer 24 ruzie, met fysiek geweld 193 satyagraha 227 schijnaanpassing 91 schizofrene clie¨nt, psychotische verschijnselen 288 schizofrenie 287 schreeuwen, als verweervorm 169 SCN 263, 272 secundaire traumatisering 245 seksuele intimidatie 66
310
Omgaan met agressie
Selye, Hans 231 semantisch geheugen 115, 280 separatie 23 –, bij autistisch gedragd 292 separeer, door vrouwen 193 separeren 24 serotinine 129 slachtofferpositie 160 slecht nieuws 149 sociaal-communicatief netwerk 263, 272 social support 228 sociale context 272 sociale controle 146 sociale ruimte 51 sociale steun 228 socialevaardigheidstraining 233, 272 sollen 144 spanning –, behoefte aan - 204 –, bij clie¨nt thuis 219 –, opzoeken 217 spanningsbehoeftepatroon 222 spiegelneuronen 29 stalking 71 Stichting Validation Nederland 280 stoom afblazen 202, 265 stresspreventiebeleid 223 stresssymptomen 231 structureel geweld 62 structurerend systeem 107 –, cognitieve (her)programmering 115 suı¨cide 296 symbolische uitingen, als verweervorm 174 symmetrische relatie 136 symptoomgedrag 171 systeem, structurerend 107 talking down 24 tegengeweld 20, 270 tegenstrijdigheden –, als verweervorm 173 –, verweervorm 173 territoriale invasies 52 territorium 22, 51 time-out, bij autistisch gedrag 292 toeschouwerhouding 221 Tolstoj, Leo 176 traumatisering, secundaire 245 tweedeordeoplossing 162, 164, 165
uitingen, agressief-gewelddadige 20 uitleven 265 uitputting 229 uitputtingsverschijnselen 229 ultrakortetermijngeheugen 113 validation 280 valse herinneringen 113 vechten 26, 209 veiligheidsbeleid 46, 256, 297 veiligheidsgevoel 19, 256 ventielconcept 265 verbale communicatie 190 verbijstering 167 verliesaspect 54, 137 vermedicalisering 231 vermijdingsgedrag 170, 205 vernedering bij verpleegkundigen 206 verpleegkundig handelen 23 verpleegkundige houding bij conflictsituaties 24 verplichte opname, juridische aspecten 39 verslaglegging, positieve 124 verstandelijk gehandicapten –, agressie 20 –, automutilatie 295 verstandelijke handicap en agressie 290 verstrooiing 296 vertrouwen als verweervorm 173 verweervorm –, diskwalificatie van communicatie 171 –, fysiek 187 –, humor en lachen 180 –, naam noemen 177 –, non-verbaal 165 –, omarmen 191 –, opbrenggreep 191 –, symbolische uitingen 174 –, verbaal 165 –, vertrouwen 173 –, volgend opstellen 175 –, vragen stellen 178 –, wedstrijdelement 182 –, zelflijden 175 verwondering, en angst 211 virtuele realiteit 242 visualisatie 236 vluchten 26, 209 volgend opstellen, als verweervorm 175
311
Register
voorbeeldgedrag, imitatie van 30 Voorlopige Machtiging 40 voorschrijven van gedrag 172 voorstellingsvermogen 111 Voorwaardelijke Machtiging 39 vragen stellen, als verweervorm 178 vrouwbeeld 67 waarneming 108 –, informatie uit 111 wapen, als communicatie 188 Watzlawick, Paul 132 wedstrijdelement, als verweervorm 182 weerbaarheid, geweldloze 33 weerbare 31 weerloze 31 werkplek 297 Wet bijzondere opnemingen in psychiatrische ziekenhuizen 39 Wet op de bescherming van de persoon van de geesteszieke 40 Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst 41
WGBO 41 wraak, als agressiepatroon 154 wraakgevoelens 154, 155 zekerheid 45, 297 zelf 59 zelfbeheersing 32 zelfbescherming 187 zelfbevestiging 84 zelfcontrole 32, 128, 159 zelfhaat 89 zelflijden, als verweervorm 175 zelfspot 180 zelfverwonding 295 ziekte van Alzheimer 278 –, communicatieproces 280 –, richtlijnen voor communicatie 281 zingen, als verweervorm 170 zinloos geweld 54 zorgcoo¨rdinator 263 zwakke plekken 83 zwijgen 37 zwijgend aankijken 156
