ZORG EN INNOVATIE CENTRUM (ZIC) SEVAGRAM Aanleiding van het project. Binnen de gezondheidszorg en met name in het werkveld ouderenzorg zien we in toenemende mate de complexiteit van de zorg toenemen. Dit is deels terug te voeren op de vergrijzing onder de bevolking en de hogere leeftijdsverwachting. Door de hogere leeftijd ontstaat een complexere gezondheidsproblematiek met als gevolg méér zorgvraag en meer complexere zorg. De professionele hulpverlener zal zich aan deze dynamische werkomgeving moeten aanpassen en steeds weer nieuwe kennis en vaardigheden op moeten doen. Hij moet competent zijn om snel en adequaat te kunnen reageren op allerlei veranderingen. Zowel het MBO- als HBO-beroepsonderwijs ziet in dat het noodzakelijkheid is de aandacht te verschuiven van het overdragen van de inhoud van schoolvakken naar het verwerven van, voor de beroepspraktijk relevante competenties. Een andere reden voor met name de HBO-V, om theorie te integreren in de praktijk, is om middels het toepassen van Evidence Based Practice, het nut of effect van verzorging of behandeling aantoonbaar te maken. Hiermee wordt een bijdrage geleverd aan vermindering van de kosten en rationalisatie van de gezondheidszorg. Evidence Based Practice (EBP) biedt de HBO-V een methodiek om te bepalen wat de veranderbehoeftes zijn en die vervolgens toe te passen in de dagelijkse beroepspraktijk om hoogwaardige verpleging ook daadwerkelijk te bereiken. Het samenwerkingsverband. Voor ons project is gekozen voor een concrete invulling van een nieuwe innovatieve aanpak in de ouderenzorg door praktijkleren, onderwijs en onderzoek in een samenwerkingsverband bij elkaar te brengen. Er wordt een krachtige en aantrekkelijke werk-/werkomgeving gecreëerd in de ouderenzorg, waarin maatwerk het uitgangspunt is (zowel richting ouderen als richting student) en competentieontwikkeling het doel. De samenwerking tussen Sevagram, locatie VKH te Heerlen, de Hogeschool Zuyd Verpleegkunde, en Arcus College, unit GDW, alle uit Heerlen, heeft uiteindelijk geleid tot de oprichting van een Zorg Innovatie Centrum Ouderenzorg op een afdeling binnen VKH te Heerlen. Doelstelling van het ZIC ZIC staat voor Zorg Innovatie Centrum, waarbij de innovatie betrekking heeft op zowel de zorgverlening, de wijze waarop dit georganiseerd wordt en op de opleidingen van diegene die de zorg verlenen. Doorslaggevend bij de kwaliteitsverbetering is, dat het ‘zorgproces’ zelf als het ware opnieuw ‘ontworpen’ wordt. Zo wordt niet alleen, middels onderzoek, gekeken naar wat optimale zorg is voor de bewoner, maar ook hoe de opleiding van de beroepskolom verder verbeterd en ontwikkeld kan worden. Het gaat om zorginnovatie die het hele zorgproces omvat. Hierbij wordt gestreefd naar een optimale wisselwerking tussen theorie en praktijk. Andere doelen die beschreven zijn in het Projectplan van het ZIC: Studenten zijn gemotiveerd door de leertrajecten die zij samen met docenten en begeleiders uitgestippeld hebben. Ze worden regelmatig van feedback voorzien, wat stimulerend werkt voor de groei in het leerproces. Het uiteindelijke resultaat van dat leerproces wordt gewaardeerd door het geven van vertrouwen, dat zich uit, door het daadwerkelijk geven en aanspreken op verantwoordelijkheid. Er is betrokkenheid met de baan. Er is een vermindering van uitval van studenten. Er vindt uitwisseling plaats van kennis en kunde op het gebied van competentiegericht onderwijs tussen MBO en HBO enerzijds en onderwijs en ouderenzorg anderzijds. Hierdoor worden doorlopende leerwegen gecreëerd.
Werkveld Ouderenzorg profileert zich als interessant en uitdagend toekomstig werkveld voor HBO- en MBO-verpleegkundigen c.q. verzorgenden. Op de afdeling zijn verpleegkundigen en verzorgenden niveau 3, 4 en 5 in dienst, om de benodigde begeleiding en coaching vanuit het werkveld in het project te kunnen borgen. Deze verpleegkundigen en verzorgenden vervullen een rolmodel voor de studenten. Docenten van HBO en MBO zijn mede initiator van innovaties en onderzoeksprojecten. Ze bewaken daarmee zowel de kwaliteit van de zorg als de kwaliteit van de opleidingen. In het proces van competentieontwikkeling spelen reflectie en metacognitie een belangrijke rol. De docent is niet zozeer overdrager van kennis, maar coach en begeleider van de lerende bij de ontwikkeling van zijn of haar competenties. Maatwerk, zowel richting MBO als HBO Zowel MBO als HBO krijgt de mogelijkheid om de aangeboden leerroutes richting certificering, deel- of einddiplomering te vergroten. De behoefte aan (eind)kwalificaties van toekomstige werknemers kan immers proefondervindelijk met het werkveld worden vastgesteld. Ook de effectiviteit van hoe en waar competenties te verwerven en de wijze van doorstromen naar een hoger niveau is steeds weer opnieuw uitgangspunt voor onderzoek en innovatie. Naast onderzoek op het gebied van zorg maakt ook opleidingskundig onderzoek deel uit van het project. De opgedane ervaringen worden meegenomen richting opleidingspraktijk. Het project wordt dan ook door HSZuyd onderwijskundigen, die gespecialiseerd zijn in werkplekleren (action learning), ondersteund. Ook relevante lectoraten en indien gewenst universiteiten zullen hierbij betrokken worden. Kwaliteitsverhoging door competentiegerichte, multidisciplinaire aanpak, waardoor het doorgroeien van MBO competenties naar HBO competenties makkelijker verloopt De MBO- studenten werken in de praktijk samen in een multidisciplinaire groep en leren op de werkplek steeds meer zelfstandig zich die competenties eigen te maken, die leiden tot grotere zelfstandigheid, meer verantwoordelijkheden en doorgroeimogelijkheden. De HBO student leert op de werkplek hoe als verpleegkundige op niveau 5 te functioneren en hoe evidence based handelen in praktijk te brengen. Ondersteuning vindt plaats vanuit het HSZuyd project ‘Evidence Based Handelen in de gezondheidszorg’, waarin de samenwerking tussen lectoraat en de universiteit Maastricht reeds eerder gerealiseerd is. Verbetering van ketenzorg: Voor de zorgvrager die opgenomen wordt vanuit een ziekenhuis moet vaak een goed passende oplossing gezocht worden voor een tijdelijke woon / zorg verblijfplaats. De aansluiting met het voor- en natraject, vanaf de intake door het zorgbureau, de contacten met de huisarts, thuiszorg, thuisfront en met het verpleeg-en verzorgingstehuis zijn hiervoor cruciaal. Deze coördinerende taken behoren tot de competenties van de HBO-V. Het nieuwe zorgmanagement vraagt om een omslag in het denken en doen van organisaties. Denken in individuele zorgpakketten en zorgprogramma’s en doen in termen van zorgarrangementen, casemanagement en netwerken. Zorgmanagement valt of staat met de kwaliteit en competenties van de betrokkenen. Een nieuwe innovatieve aanpak van zorg richting zorgplan ouderen. Studenten en verpleegkundigen worden getraind om in een multidisciplinaire groep ouderen te verzorgen en te begeleiden. Ketenzorg is hier een onderdeel van.
April 2005
Projectaanpak De geplande fasering van ons project is gekoppeld aan de subsidie van Het Platform Beroepsonderwijs en kent een looptijd van drie jaar. We kennen de volgende stadia: een voorbereidende fase, een operationele fase en een evaluatiefase. Om onderlinge samenhang tussen de verschillende partijen te bewerkstellingen, is eerst het grote geheel opgesplitst in deelactiviteiten. Deze deelactiviteiten zijn vervolgens ondergebracht in meerdere kleinere werkgroepen, waarin vertegenwoordigers zitten van alle drie de participerende partijen. Tevens zit in elke werkgroep minimaal een vertegenwoordiger van de projectgroep. Op deze wijze hebben we niet alleen linking-pins tussen de verschillende niveaus van het project maar ook naar de verschillende organisaties toe. De projectleider heeft zowel zitting in de verschillende werkgroepen, is voorzitter van de projectgroep en lid van de stuurgroep.
projectorganisatie Innovatief zorg-en educatiecentrum ouderenzorg College van Bestuur Hogeschool Zuyd Heerlen
Raad van Bestuur Sevagram Heerlen
College van Bestuur Arcuscollege Heerlen
Stuurgroep (werknaam) ZIC
Projectgroep
Werkgroep Strategisch Plan Samenwerking
Werkgroep Werkprocessen
Werkgroep Bijscholing
Werkgroep Communicatie
Werkgroep Werving & Selectie
Werkgroep Verbouwing
Werkgroep Innovatie
Het Leer Kennis Centrum (LKC) Realisering van dit competentiegericht onderwijsconcept wordt mogelijk gemaakt doordat óp de innovatieve zorg- en educatieafdeling een aparte ruimte ingericht is als interactief Leer- en KennisCentrum (LKC) Hier wordt samen met collega-studenten, praktijkbegeleiders en docenten gewerkt en overlegd. Alle werk- en werkaspecten kunnen hier aan bod komen. De ruimte is tevens ingericht als elektronische leeromgeving waarin men middels Elearning (N@tschool en Blackboard) kan communiceren met relevante netwerken. Hierdoor vindt een verschuiving plaats van leerprocessen in formele situaties (school) naar leerprocessen in het dagelijkse werk en zijn de voorwaarden geschapen voor innovatie in zorg en leerprocessen!
Werkgroep PR
April 2006
De voortgang van het project op de afdeling ZIC Wij willen binnen Sevagram een krachtige werk- leeromgeving creëren waarin lerenden zich kunnen ontwikkelen en ontplooien en rekening wordt gehouden met het perspectief dat lerenden zelf hebben op hun competenties en hun competentieontwikkeling. Met betrekking tot instructie en begeleiding binnen competentiegericht onderwijs staat de afstemming op de lerende, met zijn of haar eigen niveau, leerstijl en interesse en belangstelling centraal, samen met de veranderde rol van de docent. Naast de rol van begeleider en coach van de student, wordt er een onderzoekende houding verwacht. Binnen competentiegericht opleiden wordt een beroep gedaan op de docent om Evidence Based Practice en afstudeerprojecten te begeleiden, waarbij op een methodisch verantwoorde wijze omgegaan wordt met vraagstukken uit de onderwijspraktijk. • Lerend vernieuwen en Reflection-on-action. Onze doelstelling is om geleidelijk aan over te gaan naar ‘Lerend vernieuwen’ Onze visie op lerend vernieuwen kent als uitgangspunt dat feedbackprocessen nodig zijn voor vernieuwing. Het betreft reflecties op het eigen denken handelen en leren en op de achterliggende aannames die hieraan ten grondslag liggen. Ook in de gezondheidszorg wordt hier de laatste jaren steeds meer aandacht aan besteed. Op het ZIC gaven teamleden aan behoefte te hebben aan meer kennis en vaardigheden in het geven van goed onderbouwde feedback. Niet alleen naar studenten maar ook als nieuw, zich nog ontwikkelend team, naar elkaar. Hiervoor zijn door de docenten ZIC trainingen in reflectietechnieken opgezet en worden in groepen met de vaste teamleden Action Learning Sessies ( ALS) gehouden. Door reflectie ontwikkelen de teamleden zich tot kritische, analytische beroepsbeoefenaar, die het eigen beroepsmatig handelen kunnen onderbouwen vanuit hun kennis. De gezamenlijke reflectie helpt ook nieuwe kennis te ontwikkelen en de kloof tussen theorie en praktijk te versmallen. Daardoor zijn de teamleden steeds beter in staat een bijdrage te leveren aan de ontwikkeling van het beroep, mee te denken over de ontwikkeling van het beroepsprofiel en een eigen visie op verplegen te ontwikkelen. • Vraaggericht werken. Binnen Sevagram is ervoor gekozen om binnen het zorgproces de omslag te maken van ‘kwaliteit van zorg’ naar ‘kwaliteit van leven’. Het gaat hierbij om kwaliteit vanuit het perspectief van de cliënt. Op het ZIC is ervoor gekozen de bijscholingsmodule ‘Zorg in Dialoog’ structureel te gaan aanbieden aan alle vaste medewerkers en studenten. Deze module, ontwikkeld door iRv, Kenniscentrum voor Revalidatie en Handicap, in samenwerking met de CG-Raad, Hogeschool Zuyd, Fontyshogeschool Eindhoven en het Arcuscollege, zal de medewerkers ondersteunen bij het maken van de omslag van aanbodgericht naar vraaggericht werken. De werkprocessen rondom verpleging en verzorging staan hierbij vanuit het patiëntenperspectief volledig centraal. Vraaggericht werken is ook onderdeel van de competentiegerichte begeleidingsstructuur waarbij maatwerk het uitgangspunt is met uiteindelijk doel competentieontwikkeling van de medewerkers, docenten en studenten. Binnen het ZIC wordt dit vorm gegeven door de reflecties op de zorg en leerprocessen die dagelijks en gezamenlijk of individueel plaats vinden met studenten praktijkbegeleiders en docenten. Van daaruit worden weer nieuwe leeractiviteiten ontwikkeld. Door de intensiteit en frequentie van de feedbackprocessen kunnen student en begeleider de groei van het leerproces per individu beter bewaken en waarnodig bijsturen.
Het team ZIC
De posities van teamleider en docenten zijn gelijkwaardig in de verantwoordelijkheid voor de organisatie en de afstemming tussen de werk- en leerprocessen. Hieronder verstaan we een juist evenwicht tussen de te verlenen zorg en de inzet van studenten in zowel het zorgproces en ook ten behoeve van hun leerproces op het Leer en KennisCentrum . De teamleider blijft echter eindverantwoordelijk voor de zórgprocessen en eindverantwoordelijk voor de afdeling. Teamleider
Afdeling ZIC
Docent HBO
Docent(en) MBO
Binnen ons project wordt de gezamenlijkheid benadrukt. Daarom is in de start-up een gezamenlijke teambuilding en bijscholing geweest voor het hele team van vaste medewerkers. Deze bijscholing betrof niet alleen kennis over de onderwijsconcepten, maar eveneens wordt door middel van intervisie betrokkenheid en begrip voor elkaar, de veranderingen en de doelstellingen voor de nieuwe afdeling, het ZIC gecreëerd. Open communicatie binnen de afdeling wordt gegarandeerd omdat binnen de overlegvormen waar alle drie de partijen vertegenwoordigd zijn op een reflectieve manier het professionele handelen onder de loep wordt genomen. • De studenten De studenten werken in de praktijk samen in een multidisciplinaire groep en leren op de werkplek steeds meer zelfstandig zich die competenties eigen te maken, die leiden tot een grotere zelfstandigheid, meer verantwoordelijkheid en doorgroeimogelijkheden. De HBOstudent leert op het ZIC hoe als verpleegkundige op niveau 5 te functioneren en hoe evidence based handelen in praktijk te brengen. Het ZIC team en de leden van de overige disciplines stellen zich dan ook toegankelijk op t.a.v. de aanwezigheid van studenten tijdens hun werkzaamheden en overleggen. Studenten krijgen de gelegenheid de hele ketenzorg te leren kennen. Ze gaan mee met maatschappelijk werk naar de intakegesprekken in ziekenhuis of thuissituatie, schuiven aan bij gesprekken van de psycholoog en gaan, vooraf aan ontslag, mee op huisbezoek met de fysiotherapeut. Ook nemen ze deel aan alle overlegvormen op de afdeling en zijn actief deelnemer in het multi disciplinaire overleg. Om dit alles te kunnen realiseren wordt er ook op de student een beroep gedaan. . Om de 24 uurs zorg door studenten op de afdeling te garanderen is daarom, naast een vast team aan medewerkers, een surplus van gemiddeld 25 studenten aanwezig. Dit betekent voor de student dat ze alle diensten meedraaien, toegestaan binnen de wettelijke kaders. Deze studenten vertegenwoordigen de hele beroepskolom en zijn van alle niveaus en verschillende leerjaren Hiermee beantwoorden we meteen aan een van de doelstellingen van dit project n.l. het terugbrengen van de grote uitval aan studenten gedurende hun opleiding. Enkele redenen om vroegtijdig te stoppen is het gebrek aan motivatie en het ontbreken van de juiste beroepshouding cq werknemerschap. Het werken in teamverband en inzetbaarheid in 24uurs diensten is in schoolse situaties moeilijk na te bootsen. Op het ZIC moeten de studenten dan ook de bereidheid hebben om continudiensten te draaien en ook ingezet te worden in vakantieperiodes met uitzondering van de zomervakanties. Aanvankelijk leek dit op de nodige weerstand te stuiten bij studenten maar afspraken over afstemming tussen
dienstrooster en wensen/bijbaantjes resulteerden uiteindelijk in veelal positieve ervaringen. De stage werd als veel afwisselender ervaren, men maakte kennis met andere werkprocessen in de onregelmatige diensten, andere activiteiten op feestdagen en in vakanties en men leerde onderhandelen over diensten. Organisatorisch betekent dit de nodige afstemming tussen theorie en praktijk. Voor de onregelmatige diensten is, boven op de stagevergoeding, de regeling onregelmatigheidstoeslag volgens de CAO V&V van toepassing. Ook in de “kleine” vakanties zullen ze mee ingezet worden waarbij ze het recht blijven houden op de vastgestelde vakantiedagen. Deze mogen ze elders inzetten.
Aandachtspunten, oplossingen en/of verbeteringen Competentiegericht onderwijs is niet zonder meer en in elke situatie toepasbaar. Het moet passen binnen de leercultuur van de organisatie en/of onderwijsinstelling. Het moet passen bij de competenties van de begeleiders. De begeleiders in de praktijk zijn meestal volwassen professionals in de gezondheidszorg die naast hun professionele beroepsuitoefening ook een deel van de studentenbegeleiding op zich nemen. Tot voor kort was dit meestal een sturende soms begeleiding die bestond uit het instrueren van vaardigheden en toetsen van eindtermen gekoppeld deelkwalificaties. Het doel van competentiegericht onderwijs is echter veelomvattender nl: competentieontwikkeling. Competentiegericht onderwijs moet ook passen bij de leerstijl van de lerende. Hiervoor moet de begeleider inzicht hebben in het proces van leerstijlontwikkeling en in hoeverre de lerende al zelfsturend is in zijn leerproces. In dit proces spelen reflectie en metacognitie een belangrijke rol .De ervaring tot nu toe leert dat deze vaardigheden zowel bij begeleider als student nog om extra aandacht, scholing en ontwikkeling vraagt . Veranderen van organisatie(-onderdelen) omvat een ontwikkelproces dat stapje voor stapje vooruit gaat. Het verandervermogen van een organisatie schuilt in de mensen die de organisatie vormen. Het zijn de mensen die de organisatie veranderen en niet andersom! In hen moet dan ook geïnvesteerd worden tijdens een veranderingsproces. De praktijk leert dat organisaties en haar medewerkers niet graag veranderd wòrden maar dat de veranderaar het bewustzijn moet creëren waardoor betrokkenen zélf willen en kunnen veranderen en ontwikkelen. In dit project wordt dan ook de lerende veranderaanpak als uitgangspunt genomen. De lerende aanpak richt zich op het in gang zetten van leerprocessen waardoor veranderingen soepeler verlopen. Dit betekent investeren in tijd, geld en materialen t.b.v. scholing Met de lerende benadering zal het leervermogen verder worden ontwikkeld. Hierdoor is de kans op verankering van het geleerde groter en zal ook het verandervermogen worden vergroot. - De begeleiders op de afdelingen zijn echter niet altijd volledig op de hoogte van de laatste ontwikkelingen in de opleidingen, zoals CGOonderwijs met het bijbehorende portfolio en begeleidings- en toetsingstructuur. In deze beginfase is dan ook veel tijd en aandacht gegeven aan scholing en training van de praktijkbegeleiders.
Het terugkomonderwijs vraagt om goed overleg tussen opleidingen en praktijk. Teveel studenten met terugkomonderwijs op dezelfde dag betekent meer inzet van vaste medewerkers op die dag terwijl er op andere dagen een surplus aan studenten is en te weinig begeleiders. Ook inzet van studenten gedurende de vakanties vereist een goede spreiding om continuïteit in begeleiding te kunnen garanderen. Ze worden nu al ingezet in alle reguliere school vakanties behalve de zomervakantie. Afgelopen jaar is gebleken dat, door afwezigheid van studenten in de zomerperiode, de vaste medewerkers over een langere periode uitgestreken hun vakanties moesten opnemen waardoor bij aanvang van het schooljaar niet voldoende begeleiders aanwezig waren. Ook voor deze periode wordt gezamenlijk gezocht naar oplossingen. In deze fase ontstond soms overlap in de begeleidingstaken en afspraken van praktijkcoördinatoren, praktijkbegeleiders en docenten. Dit vroeg om herziening of bijstelling van taken en verantwoordelijkheden. Het werkveld ouderenzorg als stageplaats De laatste jaren zien we in het werkveld ouderenzorg de zorgcomplexiteit stijgen en daarmee ook het aantal HBO-V studenten toenemen. Voor zowel de HBO als MBO student is het een steeds interessanter praktijkveld en voorziet in stijgend lijn in de behoefte aan stageplaatsen. Een eerste onderzoek naar de meerwaarde van het onderwijs en begeleidingsconcept ZIC leverde enthousiaste reacties op van zowel studenten als zorgvragers. Vooral de uitbreiding van tijd voor de zorg en begeleidingsprocessen komt sterk naar voren. Dit wordt vooral mogelijk gemaakt door het surplus aan studenten waardoor extra tijdsinvestering in begeleidingsprocessen niet ten koste van de zorgprocessen gaan. Het grotere aantal studenten op de afdeling wordt door de zorgvrager niet als hinderlijk ervaren omdat er een goede spreiding is over alle diensten. Het levert ook voor de zorgvrager meer tijd en daarmee meer aandacht op. Daarnaast brengen de jonge studenten met hun interessen en belevingen de ‘buitenwereld’ mee naar binnen. Deze positieve ervaringen hebben Sevagram doen besluiten om in de nabije toekomst het aantal leerwerkafdelingen uit te breiden en de stagiaires hier te concentreren in plaatst van te spreiden over alle afdelingen. Het ZIC heeft een voorbeeldfunctie. De samenwerking tussen bedrijfsleven, onderwijs en onderzoek leidt tot vele goede praktijkvoorbeelden, die vervolgens verbreed worden binnen de eigen instelling. Daarnaast worden de resultaten, inzichten en producten, die het project oplevert ook uitgedragen naar andere sectoren en opleidingen in en buiten de regio.
