j
t,
"D ~ ~. qqe3933 Ministerie van Verkeer en Waterstaat
4~
DirectoTaat-Generaal Rijkswaterstaat Dienst Weg- en Waterbouwkunde
Rivierewland, wonen op water in beweging
30 november 2000
Z.!J
•1•4,
Ministerie van Verkeer en Waterstaat
Directoraat-Generaal Rijkswaterstaat Dienst Weg- en Waterbouwkunde
RiviereMand, wonen op water in beweging R t Hart
30 november 2000
Inhoudsopgave
1 Inleiding
4
2 Wonen in de buurt van water 3 Wonen op water
4 Wonen op dik water
5 Wonen jn het rivierbed
6 8 10 12
6 Toegroeien naar woonvormen geschikt voor R&L
14
7 Individualisme en keuzevrijheid
16
Bijlage: Toekomst gerichte maatregelen
17
Literatuur en andere verwijzingen
18
RivieretIand, wonen op water in beweging
1 Inleiding Het project Riviereland beoogt de haalbaarheid te onderzoeken van een samenleving die voor zijn veiligheid niet meer afhankelijk is van de huidige rivierd ijken. Het idee, een samenleving zonder rivierd ijken, vereist een volledig andere inrichting van het gebied dat door hoge rivierwaterstanden kan komen onder te staan. In het kader van het project Riviereland moet daarom aandacht worden besteed aan een groot aantal thema's waaronder de dynamiek van het natuurlijk systeem, de menselijke activiteiten in het gebied als wonen, werken en transport, en de sociale, bestuurlijke en juridische consequenties. Deze rapportage heeft betrekking op het thema 'wonen in Rivierealand". Zij is enerzijds gebaseerd op een beperkt literatuuronderzoek met betrekking tot de huidige ontwikkelingen op het gebied van wonen en water, anderzijds op de resultaten van een aantal workshops die in het kader van het project RivierecIand zijn georganiseerd. Kort samenvattend kan worden gesteld dat momenteel al de eerste stappen worden genomen om water als bouwland te zien. Voorzichtig verschuift de trend van "wonen met zicht op water" naar 'wonen met water". De technische vereisten hiervoor zijn voor toepassing op beperkte schaal reeds voor handen.
Z
~2~iiii
- :---.-
Figuur 1: Wonen op water in beweging vroeger [22]
Rivierealand, wonen op water in beweging
2 Wonen in de buurt van water De mens wordt bij zijn keuze van vestigingsplaats in sterke mate beïnvloed door de aanwezigheid van water. Was in de oudheid de keuze een individueel bepaalde, tegenwoordig is er meer sprake van een collectieve sturing, door planologen voorbereid. Water vervult bij die keuze veelal zowel een vriend- als een vijandrol. Door de voordelen van voldoende water en vruchtbare rivierklei heeft de mens zich van oudsher zo dicht mogelijk bij de rivier gevestigd, maar als het even kon wel met droge voeten. Op de grens tussen de hoge (zand)gronden en de rivierdalen vinden we dan ook veel historische vestigingsplaatsen. In het rivierengebied zelf waren oude rivierduinen relatief hoge vaste grond en dus geschikt voor bewoning. Bij gebrek aan voldoende hoge gronden werden eventueel woonterpen opgeworpen. De grotere wateren, de bevaarbare rivieren en zee, leverden echter extra mogelijkheden voor ontplooiing. In eerste instantie ging het daarbij om de Visserij, maar transport over water, de handel en de daaraan gerelateerde industrie en scheepsbouw zorgden voor nieuwe impulsen. Deze intensievere vormen van werkgelegenheid hebben geleid tot woonkernen in de directe nabijheid van het buitenwater. Zo is in de duinen een vissersdorp als Katwijk ontstaan. Als historische handelssteden kunnen Kampen, Amsterdam en Rotterdam worden genoemd. Aan de scheepsbouw dankt een arbeiderswijk als Bolnes (R'dam) zijn ontstaan en de petrochemische industrie in het havengebied van Rotterdam heeft geleid tot de omdijkte woonwijk Rozenburg. Naast de economische voordelen levert een vestigingsplaats aan het water echter ook de dreiging van overstromingen en/of kustafslag op. En dat het niet altijd alleen bij dreigen, bleef tonen diverse rampen aan. Door voortschrijdende duinafsiag was er op sommige plaatsen sprake van 'wandelende duindorpen": de inwoners verhuisden noodgedwongen van de zeezijde naar de landzijde van het dorp. Het handeisstadje Reimerswaal is na diverse overstromingen uiteindelijk verlaten en verdwenen in zee (het verdronken land van Zuid beveland). Typische door de dreiging van het water ingegeven woonvormen zijn de terpdorpen, lintbebouwing van dijkhuisjes en een krap omdijkte woonwijk als Rozenburg: Nederlands kleinste dijkring. Door de bedijking van West Nederland is de dreiging van hoogwater voor veel bewoners weggevallen. Alleen bewoners die de gevolgen van de stormvloed van februari 1953 nog bewust hebben meegemaakt of mensen die op of direct achter een dijk wonen zijn zich nog bewust van eventuele gevaren. De gemiddelde bewoner van een laaggelegen VIN EX-wijk zal zich veelal zelfs niet eens bewust zijn van het feit dat hij in een bedreigd gebied leeft terwijl hij zijn jaarlijkse bijdrage voor zijn bescherming in de vorm van de Waterschapsheffing gireert. Voor zijn beleving bestaat hoogwaterdreiging dus feitelijk niet meer. Het volledig beheerst water wordt daardoor slechts aankleding van de woonomgeving. Met de voortgaande technische ontwikkelingen op het gebied van baggermaterieel en dijkenbouw zet de mens bevaarbaar water en woningbouwlocaties steeds zelfbewuster op de kaart. De aanwezigheid van water verwordt langzamerhand van een grillige onberekenbare partner die
Riviereland, wonen op water in beweging
geeft en neemt tegenwoordig tot een decorstuk voor woningbouwlocaties, het zogenaamde makelaarswater. Door de toename van Vrije tijd heeft de mens ook de recreatieve mogelijkheden van water ontdekt. Wonen aan water heeft status gekregen. Door de huidige grote mobiliteit van mensen speelt de recreatieve waarde van water tegenwoordig bijna nog een grotere rol dan de werkgelegenheid. Projectontwikkelaars realiseren tegenwoordig veel plannen voor permanente of tijdelijke bewoning op dan wel aan het water. De ligging aan bevaarbaar water wordt aangeprezen als hoofdargument om aan te geven dat het om woningen op een toplocatie gaat [8]. Zicht op water is tegenwoordig een sterk verkoopargument. De luxe van het wonen met zicht op de rivier heeft tot voor enkele jaren nog her en der geleid tot buitendijkse bebouwing op buitendijkse terreinen die tot (vrijwel) dijkhoogte zijn opgehoogd. Pas de laatste tijd dringt het tot alle bestuursniveaus door dat op deze wijze bouwen in de rivieren ongewenste consequenties heeft voor de hoogwaterstanden. Wonen in de buurt van water is ontstaan vanuit de economische noodzaak, maar met de toenemende welvaart en mobiliteit is wonen nabij water een luxe produkt geworden
Açvr
WOW
jV Hir *JATE
-
1
-
Van 1,
Rivieretland, wonen op water in beweging
1
3 Wonen op water Vroeger woonden vooral de armen van de samenleving op het water. Drijvende woonwijken in de derde wereld vormen de sloppenwijken van Deltagebieden. In Nederland is permanente bewoning op water tot voor kort beperkt tot woonboten en woonarken. Een woonboot is een tot woning omgebouwd binnenvaartschip. De zeer beperkte woonruimte die van oudsher op een binnenvaartschip voor de schippersfamilie aanwezig is, is volgens gebruikelijke maatstaven ongeschikt voor permanente bewoning. Bij een woonboot is deze dan ook uitgebouwd in wat oorspronkelijk als laadruimte fungeerde. Deze boten kunnen in sommige gevallen nog steeds op eigen kracht varen. Van een woonark is sprake als er op, dan wel in, een niet gemotoriseerd drijvend casco een woning '
Figuur 2: Woonboot [22]
Figuur 3: Woonark [221 Als een oude scheepsromp als drijver is gebruikt voor de opbouw van een ark dan wordt dit wel aangeduid als schark. Tegenwoordig worden als drijvende fundering echter verschillende typen nieuwe drijflichamen gemaakt. Voor deze nieuwbouw op water wordt o.a. de aanduiding waterwoning gebruikt. Deze woningen variëren van modern ogend maar door de langwerpige laag bebouwde drijver toch gelijkend op de traditionele ark (Figuur 4), tot houtskeletbouw woningen met meerdere bouwlagen die toevallig op een drijver in plaats van op een eilandje gebouwd lijken te zijn (Figuur 11), tot high-tech-woningen die speciaal voor op het water ontworpen zijn [14].
t-
: -î W-rsvoning model Snark [111
Wonen op het water was in onze samenleving tot voor kort nog vrij marginaal. Op afgelegen plaatsen langs kanalen werden woonboten en -arken soms gedoogd. Vergunningen behorend bij officiële ligplaatsen in grachten in de steden zijn niet of nauwelijks verkrijgbaar.
Rivierealand, wonen op water in beweging 8
Daar lijkt echter een kentering in op te treden. Momenteel wordt de aandacht getrokken met redelijk grootschalige projecten. Het steigerland van Amsterdam-Iiburg [15] is daarvan het verst gevorderde voorbeeld: een woonwijk gericht op permanente bewoning op het water. Omdat Amsterdam van oudsher een aanzienlijke woonboot populatie kent is er bij dit steigereiland een deel ingericht voor woonboten (Waterbuurt Buiten), maar het centrale deel van het eiland wordt ingenomen door een haven met "waterkavels" voor het afmeren van waterwoningen (Waterbuurt West en Oost). Waterbsurt Buiten
NOOdbUurt
rhT,flt (S
Stuishuls
8edd,entenen,
Wue,bsjwt West Wutebuu,t Oost
-
Zuidbuurt
Sleige,beui Ilaveneltand
Figuur 5: Kaart steigereiland [151 Wonen op het water is tegenwoordig ook al in de meest exclusieve marktsegmenten doorgedrongen: als tweede huis een immer voortdurende cruise[311. Voor prijzen van 2 tot 7 miljoen dollar worden er appartementen te koop aangeboden op cruiseschepen: varend wonen als ultieme luxe.
Rivieretland, wonen op water in beweging 9
4 Wonen op dik water In sommige ingepolderde veengebieden in west Nederland is de bodem vergelijkbaar met dik water. Alles wat zwaarder is dan water zakt er in weg: zandophogingen aangebracht bij het bouwrijp maken van grootschalige bouwlocaties zakken, compleet met riolering en wegen, langzaam maar zeker weg in het meters dikke veenpakket. Voor schadevrije aanleg worden in die gevallen woningen en soms zelfs rioleringen onderheid, voor wegen en soms ook tuinen wordt wel gebruik van "drijflichamen" van EPS (piepschuim). Sommige villa's in de omgeving van Gouda zijn niet op palen gefundeerd maar zij drijven feitelijk op hun kelder. Door het aanaarden van de kelder zijn dergelijke woningen echter niet op overstromingen voorbereid. Zij zullen in geval van overstroming door de kleef van de grond niet of zeer ongecontroleerd opdrijven. Alhoewel er in West Nederland in feite al sprake is van paalwoningen en soms zelfs van drijvende woningen zijn deze zodanig ten opzichte van grondwateren polderpeil gesitueerd dat zij alleen functioneren bij een stringent beheer van het polderpeil.
;s
.:
Ok
Figuur 6: Een paalwoning (?) in Reeuwijk
Rivierealand, wonen op water in beweging 10
~, "-~ f i
MOtA L-WO OI OC J PP.LIN
RiviereIand, wonen op water in beweging 11
5 Wonen in het rivierbed Essentieel bij het wonen in het rivierbed is dat rekening moet worden gehouden met het soms sterk variërende peil van het oppervlaktewater. Afhankelijk van de hoogteligging ten opzichte van de (extreme) laag- en hoogwaterstand is er sprake van wonen op water, zoals behandeld in het vorige hoofdstuk, of soms wonen op land, soms in/op het water. Met wonen in het rivierbed wordt deze laatste situatie aangeduid. Afhankelijk van de hoogteligging ten opzichte van gemiddelde en extreme rivierwaterstanden zal het water vaak en langdurig of slechts incidenteel rond en eventueel in de woning aanwezig zijn. De woning zal in ieder geval een deel van het jaar op het land staan. Uitgaande van de momenteel gangbare eis aan vloeren dat deze min of meer waterpas liggen moet de woning van een bij de grondslag passende fundering zijn voorzien. Als de woning vast is verbonden met een fundering kan op verschillende manieren rekening worden gehouden met hoogwater. Tenminste dient het onroerend goed beneden het maximale hoogwater waterbestending zijn (geen parket, de meterkast niet op de begane grond, leidingen niet door een kruipruimte) en eenvoudig te ontruimen. Als de ruimte beneden hoogwaterniveau slechts een open ruimte is, is er sprake van een paalwoning. Als deze ruimte deel uit maakt van de woning dan zal deze veelal slechts extensief worden gebruikt, bijvoorbeeld als garage, tuinkamer of berging. Als de ruimte beneden het hoogwaterniveau een echte woonfunctie heeft, dient deze zo te zijn ingericht dat de inventaris bij hoogwater eenvoudig naar de hogere verdiepingen kan worden geëvacueerd. Ook tegenwoordig worden nog nieuwe huizen volgens dit principe ontworpen. Veel oude buitendijks gelegen dijkhuizen zijn reeds sinds mensenheugenis aldus in gebruik. Dijkhuizen hebben daarbij het grote voordeel dat vaak via een uitgang op een bovenverdieping het pand bij hoogwater kan worden verlaten naar het altijd droge dijkniveau. Permanent bewoonde, maar vrij in het rivierbed staande, woningen dienen op een andere wijze bij hoogwater te worden ontsloten. Als de woning niet vast in de grondslag is verankerd, dient hij bij hoogwater te gaan drijven: de opdrijfwoning. Voor gebieden met een zeer draagkrachtig maaiveld kan de woning middels een regelsysteem met vijzels op beperkte funderingsplaten rusten. In het rivierengebied is slechts zelden sprake van een goed draagkrachtig maaiveld. Daarom zal, om wegzakken in het maaiveld te voorkomen, al snel een sokkel noodzakelijk zijn die op een diep beneden maaiveld gelegen draagkrachtige laag is gefundeerd.
L1
bij l,00gatr d,ij II ,b,vonng.
dc cclJccl blij II acl,lc, 01 lx,dcn,
rp~_
pdcijPjcbccrc,,g Ni laagcalcr ,,.,ccd op op,, pal,,"
Afhankelijk van de frequentie en de hoogte van het hoogwater ten opzichte van het maaiveld ter plaatse, zal de sokkel iets beneden of ongeveer gelijk met het maaiveld of juist beduidend boven maaiveld worden aangelegd. Deze laatste vorm zal veelal als een kruising tussen opdrijfwoning en paalwoning worden uitgevoerd.
Riviereland, wonen op water in beweging 12
Als toenemende mobiliteit het wenselijk maakt dat er regelmatig wordt verhuisd, dan kan aanleg van een sokkel op een jaarlijks overstroomde hoogte het verhuizen met huis en al mogelijk maken. Afgezien van de bij laagwater soms droogvallende traditionele woonboten en -arken zijn nog geen opdrijfwoningen bekend. De buitendijkse dijkwoningen zijn van oudsher gebouwd in het rivierbed. Echter ook boerderijen in de uiterwaarden en huizen in het niet bedijkte Maasdal worden incidenteel met hoogwaterstanden en dus wateroverlast geconfronteerd Zolang amfibische voertuigen geen gemeengoed zijn zal tijdelijke onbereikbaarheid van dit soort bebouwing leiden tot een 'waterverlet". Een punt van aandacht bij het ontwerpen van bebouwing in grote open gebieden die onder water kunnen komen te staan is de belasting door ijs.
2
w
•i, -2.-O'
Riviereland, wonen op water in beweging 13
6 Toegroeien naar woonvormen geschikt voor R&L Kijkend naar min of meer spontane initiatieven wordt geconstateerd dat er een aantal ontwikkelingssporen gaande zijn die uiteindelijk deel uit kunnen gaan maken van de kolonisatie van een nat riviereland. Het meest rechtse spoor betreft de projectontwikkelaars / bouwbedrijven die de huidige aanpak van nieuwbouwwijken ook doorzetten in het water. Als prototype daarvan wordt het Haveneiland van de Amsterdamse wijk Iiburg genoemd. In het Iimeer wordt op opgespoten eilanden tussen een aantal kanalen nieuwe stadswijken gebouwd. De waterstandsvariatie dient in dergelijke gevallen beperkt te worden tot gecontroleerde niveau's onder het niveau van de kade. Het water is getemd, verworden tot makelaarswater. Iets verder gaan plannen voor het bouwen op water: drijvende rijtjeshuizen, al dan niet met drijvende tuintjes er tussen [20]. Wat gechargeerd zou kunnen worden opgemerkt dat van een willekeurige nieuwbouwwijk slechts het openbare groen is vervangen door water. Onder drijvende paden bevindt zich de infrastructuur voor de nutsvoorzieningen.
-
-
Figuur 7: Drijvend wonen [20] Voor R&L biedt deze variant echter al meer aankopingspunten: de waterstand kan probleemloos variëren. De Waterbuurt van het Steigereiland (A'dam Iiburg [151) is een buurt die volledig bestaat uit drijvende woningen. Als men niet zal besluiten deze buurt in zijn geheel achter een (keer)sluis te leggen, dan kan dit de eerste Nederlandse wijk worden die ongevoelig is voor waterstand svariaties. Ook de plannen voor Oost Groningen (de blauwe stad; maximum laadvermogen) hebben weliswaar geen betrekking op een rivieren gebied, maar deze plannen betekenen wel een ommekeer in het denken. Je hoeft niet te pompen om land leefbaar te houden, ook met water valt 'land" in te richten. Reeds gerealiseerd, maar niet gericht op permanente bewoning is een vakantiepark nabij Maasbracht. Het betreft vakantiewoningen die deels op het land en deels drijvend in het water liggen.
Figuur 8: Vakantiepark Maasbracht
Riviereeland, wonen op water in beweging 14
Het meest linkse spoor betreft de wat dromerige idealisten. Een aantal uitingen daarvan zijn te vinden in de inzendingen voor de prijsvraag Amfibisch Wonen [10]. Deze idealisten zien avontuurlijke woonvormen in drassige natuurgebieden ontstaan: soms droogvallend, soms drijvend. De voor wat betreft energie en water geheel zelfvoorzienende woningen (autarkisch) kunnen afhankelijk van de waterstand binnen bewoonbaar verklaarde natuurgebieden hun eigen ligplaats kiezen. Dit spoor betreft echter nog toekomstdromen die reeds uitgaan van nog niet gerealiseerde technische ontwikkelingen.
Figuur 9: FLUX (inzending prijsvraag Amfibisch Wonen [10], tweede prijs Stedenbouw en architectuur) De grootste tekortkoming van de beelden die de dromerige idealisten oproepen is het gebrek aan techniek om te komen tot geheel zelfvoorzienende woningen en daarmee het vervoer van en naar deze woningen. De wat minder dromerige ideeën die op kortere termijn kunnen worden gerealiseerd betreffen dan ook ontsluiting van natte gebieden waarbij de wooneenheden verbonden zijn met een eiland en/of dijk. Op deze wijze zijn de logistieke vraagstukken rond de woning eenvoudiger op te lossen. Ook deze meer realistische ideeën zijn volop te vinden in de prijsvraag Amfibisch Wonen. -
S ..
ij l
Figuur 10: Filter: haven (inzending prijsvraag Amfibisch Wonen [10], eerste prijs landschap en stedebouw) Gezien de gesignaleerde ontwikkelingen groeit de samenleving momenteel reeds toe naar een gebruik van kavels voor wonen, onafhankelijk van of deze kavels nu land zijn, water, of soms land en soms water. 0p grond daarvan mag worden verwacht dat de ontwikkeling van een woonfunctie in Riviereland geen wezenlijke problemen op zal leveren. De eerste wijken zijn reeds in ontwikkeling, al liggen ze niet alle in het rivierengebied.
Rivieretland, wonen op water in beweging 15
7 Individualisme en keuzevrijheid De bewoners van West Europa krijgen steeds meer keuzevrijheid met betrekking tot waar zij gaan en staan. Was honderd jaar geleden voor veel mensen een incidenteel reisje naar de dichtstbijzijnde grotere stad al een grote belevenis, tegenwoordig zijn al heel wat Westerlingen voor een week vakantie aan de andere zijde van de aardbol te vinden. Zoals de keuzevrijheid van de plaats van de vrijetijdsbesteding veel groter is geworden, zo wordt ook de woonplaats steeds minder een keuze voor het leven. Vroeger leefden hele families in hetzelfde dorp, tegenwoordig is familie over de landsgrenzen al haast eerder regel dan uitzondering. De (sociale) binding van westerse mens aan zijn geboortegrond wordt zwakker. In ieder geval gedurende zijn arbeidzaam leven wordt de vestigingsplaats tegenwoordig nog vrijwel altijd bepaald door de economische binding met een regio. Met de verdere ontwikkeling van de telecommunicatie middelen wordt deze economische binding aan een werkplek voor sommige groepen werknemers echter ook steeds zwakker. Door de toenemende welvaart en mobiliteit zullen verschillende woonplaatsen voor verschillende seizoenen steeds gebruikelijker worden. Zeker binnen de EU zullen landsgrenzen daarbij steeds vaker worden overschreden. Het doen van uitspraken over de situatie in het jaar 2300, het jaar waarin Rivieretland realiteit zou kunnen zijn, is eigenlijk ondoenlijk. Driehonderd jaar geleden was de trekschuit nog een belangrijk transportmiddel. Met name de mate waarin mensen nog economisch aan een werkplek gebonden zullen zijn, is met de voortgaande automatisering en robotisering in hoge mate onzeker. Deze binding is echter wel bepalend voor de mate van keuzevrijheid van woonlocatie. Voorlopig is de economische gebondenheid, de afstand tussen de woon- en werkplek, bepalend voor de keuze van de woonlocatie. De randstad is een regio waarvan de economische ontwikkeling nog steeds voortgaat. Woningbouw en industrie vragen daar nog steeds meer ruimte. Verwacht mag worden dat uitbreiding van de randstad in het westelijk deel van het rivierengebied zal plaatsvinden ongeacht de aard van dit gebied. De frequentie waarmee dit gebied onder water staat (permanent of incidenteel = bedijkt) zal mogelijk enige financiële verschillen opleveren maar dit zal, gezien de honger naar ruimte geen beperkende factor vormen. Uit dien hoofde ligt een woon- en/of werkfunctie in het gebied grenzend aan de zuidrand van de randstad (Krimpen/ Alblasserdam) voor de hand. Of de mensen in het jaar 2300 hun eerste of tweede woning nog in Riviereland kiezen, zal gezien de vergaande onthechting van de geboortegrond nauwelijks meer gebaseerd zijn op historische gronden, de eventuele economische binding is onzeker, maar zal zeker losser zijn dan heden ten dage. Het zal echter in grotere mate dan tegenwoordig een persoonlijke voorkeur betreffen voor de daar aanwezige bijzondere leefomgeving. Een fanatiek watersporter gaat nu eenmaal niet voor zijn plezier in de Alpen wonen. Rivieretland zal uiteindelijk voor een belangrijk deel worden bevolkt door mensen die daar bewust voor hebben gekozen. Omdat verwacht wordt dat economische bindingen toch nog vrij lang bepalend zijn voor de keuze van de woonlocatie, mag worden verwacht dat met name de historische economisch/ stedelijke structuren (Randstad) nog geruime tijd een niet onbelangrijk stempel zullen drukken op het westelijk deel van Riviereland, zelfs al staat daar permanent water.
Riviereland, wonen op water in beweging 16
8 Bijlage: Toekomst gerichte maatregelen In deze bijlage worden enige suggesties gedaan met betrekking tot te treffen maatregelen die bij realisatie, maar wellicht ook zonder realisatie van de gedachte van Riviereland zinvol zijn.
Regelgeving bouw In de regelgeving in de bouw dient rekening te worden gehouden met belastingen die optreden gedurende overstromingen: robuust bouwen. Enkele voorbeelden: • infrastructuur: EPS (piepschuim) wordt momenteel als innovatieve oplossing geëntameerd voor gevallen waar een zettingsvrije ophoging moeten worden gerealiseerd. Momenteel wordt bij het ontwerp van EPS als ophoogmateriaal nog structureel rekening gehouden met overstromingen. Het betreffende toepassingsgebied ligt vooral in de gebieden met een weinig draagkrachtige ondergrond, dit zijn nu juist de gebieden die door waterkeringen worden beschermd. Deze techniek dient slechts te worden toegepast als fundering voor infrastructurele werken, als door een robuust ontwerp opdrijven in geval van overstroming wordt voorkomen. • woningbouw: In overstromingsgevoelige gebieden dient bij de keuze tussen steenachtige materialen voor een eerste woonlaag boven houtskeletbouw, danwel tussen bepaalde typen spouwmuurisolatie, een bewuste keuze te worden gemaakt, mede op grond van de schadegevoeligheid bij overstromen. • woningbouw: Bij gestapelde bouw in een potentieel stroombed dient de benedenverdieping doorstroombaar te zijn: Bijvoorbeeld garages/berging op de begane grond met lichte vliesgevels die eenvoudig bezwijken zonder dat instorting van het totale bouwwerk dreigt. N.B. in de VS worden door verzekeraars actief in de "uiterwaarden" van de Mississippi al dergelijke bouwkundige eisen gesteld in relatie tot verzekeringen. • bebouwing algemeen: Bij bebouwing in het rivierbed dienen eventuele ijsbelastingen te worden onderkend en zo nodig dient daarop te worden gedimensioneerd. Doordat met name in het winterseizoen het natte oppervlakte in Riviereland aanzienlijk toeneemt ten opzichte van de huidige situatie, zal in ook de hoeveelheid ijs die zich vormt aanzienlijk toenemen. Met name aan de rand van open gebieden, kunnen door wind en stroming via ijs aanzienlijke krachten worden uitgeoefend op door de mens gemaakte constructies.
Onderhouden van het hoogwater-bewustzijn van burgers Het bewustzijn van de burgers die in gebieden wonen die door hoogwater worden bedreigd, is bepalend voor de uiteindelijke gevolgen van hoogwater (schade/slachtoffers). 'De moeilijkheid van hoogwater-schadeverzekeringen ligt niet zozeer in de benodigde kapitaalreserves of de hoogte van de verzekeringspremie, maar in het feit dat het in hoogwater vrije perioden die tientallen jaren kunnen duren, moeilijk is om burgers blijvend te laten beseffen dat een dergelijke verzekering voor hen wenselijk kan zijn." Het hoogwater-bewustzijn moet bewust levend worden gehouden, daarbij kunnen de volgende maatregelen zinvol zijn: • Jaarlijkse overstromingen van relatief laag aangelegde hoogwateroverloopgebieden (natuur/recreatiegebieden) in de directe nabijheid van alle grotere woonplaatsen die de bewoners jaarlijks confronteren met overstroming ten gevolge van de grotere rivierafvoer. • Een n-jaarlijks verspreid hoogwaterhandboek gericht op burgers wonend in het rivierengebied. (Leben, wohnen und bauen in hochwassergefâhrdeten Gebieten, Das Land Rheinland-Pfalz, Ministerium für Umwelt und Forsten.)
Riviereland, wonen op water in beweging 17
9 Literatuur en andere verwijzingen Atlas Hollandse Waterstad, Deel 1: Grote watersystemen, Faculteit der Bouwkunde, TU Delft, in opdracht van RWS-RIZA, 2000. Dubbelman, H., Maatschappelijke golven in de waterbouwkunde, Delft University Press, Delft, 1999. Hustinx, Stijn, Het tweede huis in Spanje is uitverkocht. Artikel n.a.v. de beurs "Second Home" 20-22 oktober 2000 in de Jaarbeurs. NRC 21 okt. 2000. Oudenaarde, L., Waterlelies, Essay ingezonden in de essaywedstrijd Geografie 2000: Strijd om de ruimte georganiseerd door KNAC i.s.m. NRC, NRC 28-10-2000. Website://www.knag.nl/. Reh, Wouter, Clemens Steenbergen. Zee van Land, De droogmakerij als architectonisch experiment, Faculteit Bouwkunde TU Delft, 1999. Rivierenland, Verslag Workshop 18 februari 2000, RWS-DWW, Delft, 2000. Rivierenland, Verslag Workshop 25-5-2000, RWS-DWW, Delft, 2000. Vaar op zeker met Waterpark It Soal in Workum. Advertentie in NRC 30 sept: recreatievilla's aan vaarwater gepresenteerd als een belegging op top locatie met directe open verbinding naar het IJsselmeer; internetpagina: www.overduin-makelaars.nI. Ven, G.P. van de (red.), Leefbdar Laagland, Matrijs, Utrecht, 1993. Venhuizen, Hans (red.), Amfibisch wonen, NAi Uitgevers, Rotterdam, 2000. ISBN 90-5662-180-7: Catalogus bij gelijknamige prijsvraag. lnternetpagina: www.amfibischwonen.nl . www.bootwoningen.nI: internetpagina met prospectus van Bruinsma bootwoningen. www.deelplanl0.nl: internetpagina betreffende de bouwlocatie Ypenburg Waterwijk deelpian 10. www.floatinghomes.com: internetpagina van Canadese projectontwikkelaar toegespitst op drijvende woningen, ook met een drijvende weg. www.formulemakelaardij.nI: internetpagina betreffende een waterwoning onder wonen op water in het project "de Veersche Poort" in Middelburg. www.ijburg.nl: internetpagina betreffende de bouwlocatie Amsterdam lJburg, m.n. locatie Steigereiland bevat ruimte voor woonboten en waterwoningen. www.nesselande.rotterdam.ni/deelgebieden/waterbuurt.htmi: internetpagi na betreffende de bouwlocatie Rotterdam N esselande: de waterbuurt. www.nijmegen.ni/stadcultuur/nieuwwaalsprong/waalsprongplasse n.html: internetpagina betreffende de bouwlocatie Nijmegen Waalsprong / Waalsprongplassen.
Riviereland, wonen op water in beweging 18
[181 www.nrc.n1/W2/Lab/Waterprijsvraag/waterprijsvraag.htm1: internetpagina betreffende uitslag van de prijsvraag: Hoe houden we het droog?' (dec. 1998). [191 www.00ms.ni/Nederlands/WaterWoningen/waterwoningen . htmi: internetpagina van bouwondernemer die waterwoningen aanbiedt. [201 www.pob.ni/invoorbereiding/drijvendwonen: internetpagina van Projectontwikkelingsbureau voor Bouwnijverheid (P0 B) met systeem van woningbouw op drijvende elementen. [211 www.proper-stok.ni/projecten/almere/bouwexpo4.htm: internetpagina betreffende de Bouwexpo 2001 Almere, waar ruimte is voor casco's van waterwoningen voor doe-het-zelvers. [221 www.woonbootplaza.nl: het digitale informatieplein voor woonarken en woonschepen.
- .- ... .
. t ... ..
Figuur 11. Wonen op water in beweging nu [19]
Rivierealand, wonen op water in beweging 19
