Zaken doen in
Saudi Arabië ‘een marktverkenning’ Mr.drs.E.J.H.M. van der Aa
Zaken doen in
Saudi Arabië ‘een marktverkenning’ Mr.drs.E.J.H.M. van der Aa
Contactgegevens 06 42 68 42 14
[email protected] www.door2arabia.nl Disclaimer Hoewel alles in het werk werd gesteld om nauwkeurige en actuele informatie te geven, kan Door2arabia niet verantwoordelijk worden gesteld voor fouten, hiaten, onjuiste gegevens en dergelijke. Ze kan evenmin verantwoordelijk worden gesteld voor het gebruik of de interpretatie van de informatie in deze marktverkenning. Deze marktverkenning is niet is bedoeld om advies te verstrekken en kan derhalve geen vervanging zijn voor een gedegen (markt)onderzoek. De inhoud is met zorg samengesteld. Mocht u van mening zijn dat inbreuk is gedaan op uw auteursrechten of beeldrechten, dan verzoeken wij u vriendelijk contact met ons op te nemen via
[email protected]. Datum van de eerste druk; maart 2016 (Verzameling gegevens afgesloten in december 2015). Het ontwerp is verzorgd door www.anndesign.nl. Copyright ©door2arabia ISBN 978-90-824962-0-8
“There are things known, and things unknown, and in between there are doors”
Door2arabia, 2013
Het Koninkrijk van Saudi Arabië Staat
Economie BNP (totaal)
$7,25 miljard
Hoofdstad Riyad
Groei BNP
3,47%
Regeringsvorm
Absolute monarchie
Aandeel sectoren
1,8% primaire sector,
Staatshoofd
Koning Salman bin
63% secundaire sector,
Abdulaziz al Saud
35% tertiaire sector
Staatssgodsdient
Islam (Wahhabisme)
Inflatie
2,9%
Oppervlakte
2.200.000 km2
Export waarde
$388,4 miljard
Inwoners
30.770.375 (2014)
Import waarde
$141,8 miljard
Munteenheid
Saudische Riyal (SAR)
Voertaal
Arabisch (Engels)
Sociale factoren
Handel
Global Competitiveness 2014-2015
24e (totaal 144 landen)
Belangrijkste exportpartners
Verenigde Staten, Japan, China
Ease of Doing Business 2015
82e (totaal 189 landen)
Belangrijkste importpartners
Verenigde Staten, China, Duitsland
Economic Freedom Index 2014
27e (totaal 132 landen)
Belangrijkse export producten Olie en afgeleide produkten (90%)
World Corruption Index 2013
63e (totaal 177 landen)
Belangrijkse importproducten Machines en transportmaterieel, voedingswaren, metaalproducten,
chemische en farmaceutische producten.
Wikipedia, World Economic Forum, Economist Intelligence Unit, CDSI Central Departmen of Statistics and Information, Heritage Foundation.
5
Passie voor het leven Voorwoord Een dertig jaar lange praktijkervaring in het Midden Oosten en een nog altijd onverminderde passie voor dit gebied, de taal en de cultuur hebben de basis gevormd voor deze marktverkenning. Het Midden Oosten heeft me altijd enorm gefascineerd en van jongs af aan wist ik al dat ik later Arabisch wilde studeren. Met de studie Arabisch aan de Universiteit van Nijmegen is mijn Arabisch avontuur begonnen. In het tweede jaar van mijn studie ben ik naar Libanon vertrokken om de (Libanese) taal in de praktijk te leren en de Arabische cultuur aan den lijve te ondervinden. In de daaropvolgende jaren heb ik in Oman en Dubai gewoond en gewerkt en de overige Arabische landen en Iran veelvuldig bezocht. Toen ik in de avonduren rechten ging studeren aan de Universiteit van Utrecht lag mijn specialisatie dan ook voor de hand: internationaal commercieel recht met als bijzonder aandachtsgebied het islamitisch recht. Na mijn studie heb ik voor diverse bedrijven gewerkt die internationaal actief waren, in zowel het Midden Oosten als daarbuiten, waarbij ik o.a. verkooporganisaties, distributie- en agentennetwerken heb opgezet, aanbestedingen heb begeleid en in diverse functies bij bouwprojecten betrokken ben geweest. Ik heb hierbij een schat aan ervaring opgedaan, die ik graag met u wil delen
Ondernemen in het Midden Oosten In 1993 heb ik samen met mijn partner Gerard van Gaalen, Arabian Tours opgericht om onze passie en kennis van het Midden Oosten bij een breder publiek onder de aandacht te brengen. Arabian Tours was de eerste reisorganisatie in Nederland die zich richtte op een up-market segment in dit gebied. We combineerden onze luxe rondreizen (verblijf in vijfsterren hotels en eersteklasvervoer) met avontuur en cultuur. Zo waren we ook de eerste reisorganisatie die het aandurfde om Libanon weer als toeristische bestemming op de kaart te zetten. Binnen vijf jaar groeide de onderneming uit naar een organisatie met drie vestigingen in Oman, Dubai en Libanon en een uitgebreid agenten netwerk in de overige Arabische landen en Iran. Tijdens deze periode heb ik geleerd hoe belangrijk kennis van Arabische taal en cultuur is. Als blijkt dat je Arabisch spreekt en de gewoonten en tradities kent, gaan er letterlijk deuren voor je open. Als vrouw heb ik dan ook nog het voordeel dat ik makkelijk toegang heb tot zowel mannen als vrouwen, wat zeker in het Golfgebied handig is. Natuurlijk is alleen kennis van taal en cultuur niet voldoende om succesvol te zijn in het Midden Oosten. Ik ben in (zakelijke) valkuilen gevallen en heb de meeste fouten, die je kunt maken bij internationaal zakendoen, ook gemaakt. Hoe het wel, en vooral hoe het niet moet, heb ik aan den lijve ondervonden. Valkuilen Naast kennis van taal en cultuur zijn ook een goede juridische voorbereiding en een gestructureerde aanpak van export van essentieel belang voor falen of succes. Exporteren begint met een grondige voorbereiding en een gedegen marktonderzoek. En toch, vanuit mijn praktijk merk ik dat juist dit marktonderzoek vaak wordt overgeslagen: deels omdat er geen geld voor is, deels misschien uit gemakzucht want “we hebben al een markt”. Ook al is er een markt, dan nog (of misschien dan
6
juist) kan een gedegen marktonderzoek tot verrassende inzichten en kansen leiden. Veel beginnende exporteurs gaan vaak in zee met de eerste de beste importeur die interesse toont in hun producten. Het is natuurlijk fijn dat iemand interesse heeft in uw producten, maar bepaal vooraf wat voor partner u precies zoekt en ga dan gericht op zoek naar die partner die het beste bij u past. Neem de tijd om een goede zakelijke relatie op te bouwen, zeker in het Midden Oosten is dit van belang. Op deze manier voorkomt u een hoop ergernis, tijdverspilling en omzetderving. Naast een goed contact, is ook een goed contRact met uw zakenpartner van belang. Ik hoor bedrijven nogal eens zeggen dat contracten in het Midden Oosten niet belangrijk zouden zijn, en dat het bovendien onmogelijk zou zijn om uw gelijk bij een Arabische rechter te halen. In Saudi Arabië zijn contracten wel degelijk belangrijk. Ten eerste is een contract nodig voor het geval er ergens conflicten over ontstaan, en ten tweede zal het merendeel van de Saudische rechters u wel degelijk uw gelijk gunnen als het contract duidelijk en geldend is. Ik ben betrokken geweest bij diverse (bouw)geschillen in het Midden Oosten en weet hoe belangrijk het is om de afspraken met uw partner duidelijk op schrift vast te leggen. Het is zeker geen motie van wantrouwen, zoals nogal eens gedacht wordt. Uw zakenrelatie wil ook zeker weten dat hij geleverd krijgt waar hij voor betaalt. Open deuren Veel van bovenstaande zaken hebben een hoog opendeurgehalte, maar het zijn
wel die zaken waar ik het in de praktijk vaak fout heb zien gaan. In 2013 heb ik daarom samen met Gerard van Gaalen Door2arabia1 opgericht om Nederlandse ondernemingen te helpen bij alle aspecten van het zaken doen in het Midden Oosten en Iran. Met onze kennis en ervaring in het gebied kunnen we deuren openen die voor anderen gesloten blijven of voorkomen dat deuren gesloten worden. Daarnaast ondersteunen we bedrijven die willen beginnen met exporteren middels het gratis subsidie traject ‘Starters International Business’2 en geven we diverse workshops over zaken doen in het Midden Oosten en Iran. Al deze zaken en mijn onverminderde passie voor het Midden Oosten hebben me geïnspireerd tot het samenstellen van deze marktverkenning, boordevol ervaring, achtergrondinformatie en praktische tips op het gebied van zaken doen in het Midden Oosten en met name in Saudi Arabië. Het is de eerste uit een landenreeks. Ik hoop dan ook dat deze marktverkenning u genoeg inspiratie en houvast biedt om de stap naar (meer ) export in het Midden Oosten en in het bijzonder Saudi Arabië te zetten. Hardenberg, 1 januari 2016 Ellie van der Aa
1) http://www.door2arabia.nl 2) http://www.rvo.nl/subsidies-regelingen/starters-international-business-sib
7
Executive summary “Succes is altijd afhankelijk van een nauwkeurige voorbereiding en zonder die voorbereiding is falen een feit.” Confucius, Chinese filosoof 551 v.C-479 v.C.
Onbekend maakt onbemind Saudi Arabië, land van (bijna) onuitputtelijke hoeveelheden olie, uitgestrekte woestijnen, schatrijke prinsen, gesluierde vrouwen en strenge islamitische wetten. Stereotypen die voor een groot deel de westerse beeldvorming over dit koninkrijk bepalen. Het land heeft echter veel meer te bieden. Het is ook het land van de onbegrensde mogelijkheden met volop kansen voor het Nederlands bedrijfsleven. En, waar andere landen in de regio als gevolg van de “Arabische Lente” gekenmerkt worden door politieke en sociaaleconomische onrust, is Saudi Arabië een betrekkelijk politiek stabiel land met een groeiende economie.
Er wordt door de overheid veel geïnvesteerd in de samenleving, in het bijzonder in infrastructuur, utiliteits- en woningbouw, onderwijs en gezondheidszorg. In het kader van de diversificatie van de economie staan er voor 2020 grote investeringen op de rol. Met een beleid van diversificatie wil de Saudische overheid de sterk groeiende, jonge bevolking werk en economische zekerheid voor de toekomst bieden. Daarbij wordt ook werkgelegenheid voor vrouwen nadrukkelijk gestimuleerd. Ruim 40% van de overheidsbegroting wordt daarom besteed aan gezondheidszorg en onderwijs.
Zaken doen in Saudi Arabië is niet altijd gemakkelijk. Het behoeft geen uitleg dat de Arabische taal en cultuur een belangrijke invloed hebben op handelsrelaties. Miscommunicatie en onbegrip kunnen in een dergelijke context al gauw ontstaan. Niet erg bevorderlijk voor de door u beoogde deals. Zeker in Saudi Arabië geldt: hoe beter de voorbereiding, hoe groter de kans op succes.
Commerciële kansen1 De voorbereidingen voor de aanleg van een metrosysteem in de hoofdstad Riyad (€22 miljard) zijn al in volle gang. Soortgelijke plannen bestaan ook voor Jeddah en Damman. Andere projecten die worden uitgevoerd of op stapel staan zijn de aanleg van hogesnelheidslijnen, 11 gloednieuwe stadions, woonwijken (waaronder ook veel sociale woningbouw), business centra, uitbreiding en modernisatie van vliegvelden en havens.
In deze marktverkenning komen al die aspecten van internationaal ondernemen aan de orde waarvan wij denken dat ieder bedrijf dat zaken wil doen met Saudi Arabië die zou moeten kennen. U vindt er achtergrondinformatie, maar ook veel praktische tips waar u direct uw voordeel mee kunt doen. Het is úw sleutel tot succes in Saudi Arabië waarmee u deuren opent die voor anderen gesloten blijven.
Er is begonnen met de bouw van vier ‘economic cities’, waarvan King Abdullah Economic City (KAEC) de meest bekende is. Daarnaast schieten de ziekenhuizen en universiteiten als paddenstoelen uit de grond. Al deze instellingen moeten vervolgens ook “bemand” worden door goed opgeleide Saudi’s en voorzien worden van ‘stateof-the-art’ technologie.
Onbegrensde mogelijkheden De Saudische economie is de grootste economie in het Golfgebied en behoort tot de top twintig van de wereld. Nederland profiteert hier echter nog weinig van. Als handelspartner staan wij op de 26e plaats en als investeerder komen we niet verder dan een schamele 1% van alle buitenlandse investeringen in Saudi Arabië. En dat is jammer. Aan de financiering van projecten kan het niet liggen, want eigenlijk is er in dit land geen gebrek aan geld. Zelfs met de huidige, lage olieprijzen is Saudi Arabië nog zeven tot acht jaar in staat om het uitgavenpatroon op dezelfde voet als in 2014 voort te zetten. De financiële reserves zijn enorm.
Daarnaast is de farmaceutische industrie continu op zoek naar buitenlandse expertise om de lokale competenties verder te ontwikkelen. Hier liggen veel kansen voor Nederland. Ook de Saudische energiesector staat voor enorme uitdagingen. De regering heeft een plan gelanceerd om tegen 2040 een kwart van de elektriciteitsproductie via wind- en zonne-energie te laten plaatsvinden en om nucleaire energie op te wekken. Met onder andere Frankrijk, Zuid-Korea, China en Argentinië zijn inmiddels contracten getekend voor de bouw van elf reactoren.
1) Saoedi-Arabië Meer dan olie en zand, Drs.J.H.P.M de Brabander, Plaatsvervangend Chef de Poste en Hoofd Economisch Cluster Nederlandse Ambassade Riyadh, http://saoediarabie.nlambassade.org/
8
Praktische tips In het eerste hoofdstuk nemen we u mee op reis door het koninkrijk van Ibn Saud. Wat is nu de rol van de Wahhabitische geestelijkheid? Hoe zit het nu met die olie? Als een Saudi ‘ja’ zegt op mijn voorstel wat bedoelt ie dan precies? Waarom moeten vrouwen en mannen gescheiden eten? Waar liggen mijn kansen? U leest het allemaal in dit hoofdstuk. U krijgt een goed beeld van de sociale en culturele aspecten en de ontwikkeling van de verschillende groeisectoren in Saudi Arabië. Op deze manier kunt u goed voorbereid naar onderhandelingen komen en de verwachtingen van uw Saudische klanten beter managen. Juridische zaken en lokale wet- en regelgeving komen aan bod in hoofdstuk twee. Gelijk hebben en gelijk krijgen zijn twee verschillende zaken. En als u gelijk krijgt, hoe kunt u dan uw gelijk opleggen in Saudi Arabië? Wat zijn de contractuele valkuilen? Wat is de ‘sharia’? Wat betekent dat voor mij? Hoe los ik geschillen op? Op al deze vragen vindt u hier een antwoord. Het derde hoofdstuk gaat over douanezaken en –formaliteiten. Hoe ga ik om met corruptie? Gelden voor alle goederen invoerrechten? Wat zijn mijn bijkomende kosten? Welke invoerdocumenten heb ik nodig? Aan welke (technische) eisen moet mijn product voldoen? Wat is pre-shipment inspectie? In het vierde hoofdstuk gaan we nader in op alle zaken waar u mee te maken krijgt als u in Saudi Arabië met een agent in zee gaat. Is een agent of distributeur verplicht? Hoe kom ik van mijn agent af? Moeten mijn contracten in het Arabisch zijn opgesteld? En niet onbelangrijk: hoe krijg ik mijn geld? Hoofdstuk vijf gaat over die zaken waar u mee te maken krijgt als u een eigen kantoor wilt openen in Saudi Arabië. Vragen die hier aan bod komen zijn o.a. Welke bedrijfsvormen zijn toegestaan? Wat zijn de procedures? Heb ik een Saudische partner nodig? In hoofdstuk zes leest u waar u rekening mee dient te houden als u inschrijft op een overheidstender of als u een bouwproject voor de Saudische overheid gaat uitvoeren en welke valkuilen vermeden kunnen worden. Ten slotte gaan we in het laatste hoofdstuk nader in op een aantal ontwikkelingen in Saudi Arabië zoals islamitisch financieren, ‘islamic branding’ en de rol van de Saudische media in de regio. Tot slot Er liggen volop kansen in Saudi Arabië, maar daar horen ook een aantal valkuilen bij. En die kunt u maar beter van tevoren weten, zodat u zich hierop kunt voorbereiden. Deze marktverkenning helpt u daarbij zodat u goed voorbereidt naar Saudi Arabië gaat en u onderweg of in het land zelf niet voor onaangename verrassingen komt te staan. Er zijn diverse subsidiemogelijkheden voor exportonder-nemingen waaronder het gratis subsidie traject ‘Starters International Business’ (SIB), missievouchers en kennis-vouchers.2 Wij adviseren u graag verder over de mogelijkheden van zaken doen in Saudi Arabië.
2) http://www.rvo.nl/subsidies-regelingen/starters-international-business-sib
9
inhoud
Voorwoord 8
Executive summary
1. Het koninkrijk van Ibn Saud
Voor niemand bang, slechts God vrezend Godsgeschenk Het land van de profeet Van rechts naar links Uitdagingen voor Saudi Arabië Kansen voor Nederland Geduld is een schone zaak Tot slot
10
16 18 18 21 22 23 27 29
2. Gelijk hebben en gelijk krijgen
Gelijk hebben 32 Wat zeker niet ontbreken mag 33 What’s in a word 34 Shari-watte 35 “Het contract is het recht van de partijen” 35 Gevolgen voor de commerciële praktijk 36 Gelijk krijgen 38 Gelijk kunnen opleggen 38 Arbitrage 39
3. Douane en zo
Eerlijkheid duurt het langst, 44 ...ook in Saudi Arabië 44 Goed beslagen ten ijs 45 Registratie verplicht 46 Visum regelen 47 Invoerrechten en meer 47 De juiste papieren 49 Producteisen 52 Speciale voorschriften levensmiddelen en agrarische producten 53
Bijlagen hoofdstuk 3 Voorbeeld L/C instructies 56 Voorbeeld garantieverklaring 57
4. Agent niet verplicht
Agent of distributeur? 60 Agent niet verplicht 60 Agentuurovereenkomst 60 Geen exclusiviteit 61 Vage bevoegdheid agent 61 Plichten agent 61
Plichten leverancier 62 Geen goodwill tenzij.. 62 Voorzichtigheid geboden 62 Wat zijn de risico’s? 63 Betalingen 63 Productaansprakelijkheid 63 Intellectueel eigendom 64
Bijlage hoofdstuk 4 Model Agency Agreement 68 5. Kantoor openen Soms vereist 74 Investeringsklimaat 74 LLC en zo 75 De regels van het spel 77 Niet meer dan 20% 77 Werken in Saudi Arabië 78 “Klein Amerika” 79
Bijlage hoofdstuk 5
Article 3 of the Foreign Investment Regulation: “Negative List”
82
6. Werk in uitvoering
Ontwikkelingen 86 Toegang tot het koninkrijk 87 Werken voor de overheid 87 Valkuilen 89 Bouwen in Saudi Arabië 90 Bouwen voor de private sector 92 Bouwen voor de overheid 93
Bijlage hoofdstuk 6
7. Ook belangrijk Islamitisch financieren Islamic branding MVO en islam Saudische media invloed
Handige adressen Handige websites
124 124
9. Bronnen
126
Public Works contract
8. Handig
98
116 117 118 119
Hoofdstuk 1 Het koninkrijk van Ibn Saud
Voor niemand bang, slechts God vrezend Hoe het begon Er was eens een hoofdman van een kleine onbeduidende stam in de Najd, de centrale regio van Saudi Arabië, die grote dromen en ambities had. Deze Mohammed ibn Saud (ibn betekent ‘zoon van’) leefde aan het begin van de 18e eeuw in Dariyah, een kleine nederzetting ten noorden van Riyad. Hij droomde van één groot en machtig rijk waarin alle stammen van de regio verenigd waren onder de heerschappij van zijn stam, de Al Saud. Maar voordat in 1932 het koninkrijk Saudi Arabië werd geboren, moesten er nog heel wat veldslagen gevoerd worden. De Saudische dynastie vindt haar oorsprong rond 1750, toen Mohammed ibn Saud een alliantie aanging met Ibn Abdel Wahhab, een puriteins hervormer van de islam. Beide mannen sloten met elkaar een verbond om samen de ware islam te verspreiden. Ibn Abdel Wahhab zou zich ontfermen over alle religieuze aangelegenheden en Mohammed ibn Saud zou zich bezig houden met de politiek en zich niet met religie bemoeien. En zo geschiedde het. In de jaren hierna groeide de macht van de Al Saud en de Wahhabieten toen ze gebied na gebied veroverden op het Ottomaanse Rijk en andere rivaliserende Arabische stammen. In vrij korte tijd werd de eerste “Saudi staat” gevestigd die het grootste deel van het huidige Saudi Arabië besloeg. De vreugde was echter van korte duur. Bezorgd door de groeiende macht van de Al Saud gaf de Ottomaanse sultan Mustafa IV opdracht aan de Egyptische onderkoning Mohammed Ali Pasha om het gebied terug te veroveren. Deze viel samen met zijn zonen het land binnen en maakte een einde aan de Saudische heerschappij. Het zou een eeuw duren voordat de Al Saud weer een greep naar de macht zou doen. In de tussenliggende jaren wisten de Saudi’s in 1824 nog wel een bescheiden tweede staat te stichten. Deze bleef echter beperkt tot de Najd regio. In 1891 greep de rivaliserende stam van de Al Rashid hier de macht en werden de Al Saud naar Kuweit verbannen.
Terugkeer van de Al Saud Pas na tien lange jaren keerden de Saudi’s weer terug uit ballingschap. De jonge Abdulaziz ibn Saud, een van de nazaten van Mohammed ibn Saud, wilde niets liever dan het voormalig rijk van zijn familie in ere herstellen. Op de vroege ochtend van 15 januari 1902 viel hij met een handjevol strijders de stad Riyad aan. Hij slaagde erin de stad te heroveren op de Al Rashid en riep zichzelf uit tot emir van Riyad. Riyad werd de uitvalsbasis van waaruit Ibn Saud uiteindelijk het huidige Saudi Arabië zou stichten. Tijdens de Eerste Wereld Oorlog werd het Arabisch schiereiland het strijdtoneel tussen de Britten (met de legendarische Lawrence of Arabia) en de Ottomanen. Groot Brittannië maakte slim gebruik van de situatie door Ibn Saud onafhankelijkheid te beloven wanneer deze zich zou mengen in de Eerste Wereldoorlog en zou strijden tegen het Turkse rijk. Uiteindelijk werden zowel de Ottomanen als de Al Rashid verslagen. In 1932 verenigde Ibn Saud al zijn gebieden tot het Koninkrijk van Saudi Arabië oftewel ‘al mamlaka al ‘arabiyya al sa’udiyya’ en werd een droom werkelijkheid. Hijzelf werd de eerste koning.
Tip! Het boek van Paul Aarts en Carolien Roelants ‘Saoedi-Arabië, De Revolutie die nog moet komen’ biedt een verhelderende kijk op de ontwikkelingen in het huidige Saudi Arabië.
De grenzen met de buurlanden werden na verschillende onderhandelingen vastgesteld. Het koninkrijk van Ibn Saud besloeg een oppervlakte van 2,2 miljoen km2 (bijna twee keer het gezamenlijk oppervlak van Frankrijk, Spanje en de Benelux). Het is het grootste land van het Midden Oosten en het 13e grootste land ter wereld. Aan de ene kust ligt de Perzische Golf en aan de andere kant de Rode Zee. Het land bestrijkt een groot deel van het Arabische schiereiland en heeft grenzen met zeven andere landen: Jordanië, Irak en Kuweit in het noorden, Jemen en Oman in het zuiden en de Verenigde Arabische Emiraten en Qatar in het oosten. Consolidatie van macht Ibn Saud had nu weliswaar zijn koninkrijk, maar er was nog veel werk te doen. Het land bestond uit een samenraapsel van diverse stammen met eigen regels en leiders die elkaar voortdurend in de haren vlogen. Om de saamhorigheid te bevorderen voerde Ibn Saud een actief huwelijksbeleid. Hij sloot een groot aantal huwelijken met dochters van zowel rivaliserende als bevriende stammen en daarnaast hield hij er nog een groot aantal bijvrouwen op na. Naar buiten toe liet hij zijn macht zien door de majlis (raad) voor te zitten. Dit was van oudsher een plek voor overleg, discussie, besluiten, de herbevestiging van afspraken en verdragen, maar vooral de plek om macht naar buiten toe te tonen. Toen er aan het begin van de vorige eeuw olie, heel veel olie, werd ontdekt kwam dit als een godsgeschenk voor Ibn Saud. Hij beschikte nu ook over de financiële middelen om de loyaliteit van de stammen te kopen en ze zo aan zich te binden. Meer dan 7000 prinsen Ibn Saud is (waarschijnlijk) 23 keer getrouwd geweest, overigens keurig volgens de islamitische wetgeving met niet meer dan vier vrouwen tegelijkertijd. Het precieze
H.1
14
