Booming Brazilië Praktijkverhalen over zaken doen Praktijkverhalen over zaken doen

Booming Brazilië

Praktijkverhalen over zaken doen 1

Inhoudsopgave Inhoudsopgave Woord vooraf

2

Kennismaking

4

Louwrens Dijkstra, Hyva Group BV

46

Jerry Luyke, Paré BV

50

Joris van Wijk, CMP Information Brazil

54

Wim Fase, Bandridge Group

58

Gina Ioan, JTA Freight BV

62

Nuttige adressen en contactgegevens

66

3

Woord Woord vooraf vooraf “Braziliaans optimisme en Nederlandse nuchterheid, dat is een ijzersterke combinatie” Op deze wijze verwelkomde minster president Balkenende president Lula da Silva en zijn vrouw in Nederland in april 2008. De premier doelde met zijn uitspraak op intensivering van de samenwerking tussen Nederland en Brazilië op het gebied van weg- en waterbouw, landbouw en biobrandstoffen. Aan het eind van het staatsbezoek van president Lula werd de samenwerking bezegeld met een vijftal overeenkomsten. Lula heeft vriend en vijand verrast met de wijze waarop hij Brazilië uit de misère heeft weten te halen. Met zijn gematigde economisch beleid, het terugdringen van de inflatie en het onder controle krijgen van de begroting - waardoor hij schulden versneld kon aflossen - heeft hij het land internationaal in de kijker gespeeld. Samen met Rusland, India en China wordt Brazilië gezien als de trekker van de wereldeconomie (BRIC-landen)… de alom bekende Braziliaanse belofte maakt schuld. Als het aan de Nederlandse overheid ligt, blijft het niet bij een belofte. Zij beschouwt Brazilië als één van de belangrijkste markten voor Nederlandse exporteurs en steunt in financieel opzicht heel veel projecten, waar Nederlandse ondernemers op kunnen aanhaken. Brazilië is weliswaar een land met enorme potenties, volgens deskundigen is het beslist geen allemansvriend. Je doet Brazilië er als Nederlandse exporteur niet ‘even’ bij en moet er echt de tijd voor nemen om het land met zijn regels en grilligheden te leren kennen. Een beetje Braziliaans optimisme, naast onze vertrouwde Hollandse nuchterheid kan dan geen kwaad. Ziet u dan kansen voor uw bedrijf om in Brazilië voet aan de grond te krijgen, dan moet u er beslist heen gaan. Ondanks de vele hobbels die u op u weg zult vinden is dit het beste moment om een positie te verwerven in het land. De economische bedrijvigheid is vooral te vinden in het zuiden, zuidoosten en de kustgebieden. Het Noorden heeft nog een grote inhaalslag te maken. De Braziliaanse regering onder leiding van president Lula wil deze ontwikkeling en de economische groei die is ingezet, flink versnellen met een ambitieus investeringsprogramma. Tot 2010 wordt er 200 miljard euro geïnvesteerd in ondermeer de aanleg- en verbetering van de infrastructuur (wegens, havens, dammen) en de bestrijding van vervuiling van bodem en water. Precies de terreinen waar wij als Nederlanders van oudsher goed in zijn. Braziliaanse overheden zijn geïnteresseerd in goede en efficiënte oplossingen.

4

Als het goedkoper en beter kan, maakt u als Nederlandse ondernemer grote kans van slagen in Brazilië. Wij helpen u graag op weg! In dit boekje hebben wij veel praktische informatie over het zakendoen in Brazilië voor u op een rij gezet. Naast een beknopte opsomming van de feitelijke ins en outs van het zakendoen in Brazilië, laten we een vijftal ondernemers aan het woord die u zijn voorgegaan in Brazilië. Ervaringsdeskundigen met een eigen verhaal en vaak eigen creatieve oplossingen om het woud aan regels en belastingen te doorgronden en de Braziliaanse bureaucratie het hoofd te bieden. Aan het einde van het boekje vindt u de gegevens van een groot aantal instanties die u na het lezen van het boekje verder op weg kunnen helpen. Wij wensen u veel leesplezier en vooral goede zaken in Brazilië!

Loek Hermans Voorzitter MKB-Nederland

Han de Ruiter Directeur MKB ABN AMRO

Booming Brazilië maakt deel uit van een reeks boekjes over internationaal ondernemen in het mkb. De boekjes worden uitgegeven door MKB-Nederland en ABN AMRO in samenwerking met de EVD, agentschap van het Ministerie van Economische Zaken. Wilt u weten welke publicaties er in deze reeks verschenen zijn en bent u geïnteresseerd in één van de andere publicaties, dan kunt u deze bestellen via www.internationalehandel.mkb.nl of downloaden via de website van ABN AMRO, www.abnamro.nl/internationaal.

5

Een kennismaking Een kennismaking met Brazilië met Brazilë Basisgegevens Brazilië

Oppervlakte: Hoofdstad: Tijdverschil met Nederland: Bevolkingsaantal: Bevolkingsgroei: Regeringsvorm: Staatshoofd: Taal: Religie: Munteenheid:

8.547.404 km2 (205 x Nederland) Brasília (ca. 2,5 miljoen inw.) 4 uur in wintertijd, 5 uur in zomertijd 189 miljoen inwoners (2007) 1,4 procent per jaar presidentiële republiek President Luiz Inácio Lula da Silva Portugees rooms-katholiek (73,6 procent), protestant (15,4) en Afro-Braziliaanse religies real (wisselkoers: www.oanda.com/convert/classic)

Regering

Brazilië is verdeeld in 26 deelstaten (verspreid over vijf geografische regio’s) en een federaal district. Zuidelijke deelstaten: Paraná, Rio Grande do Sul, Santa Catarina Zuidoostelijke deelstaten: Espírito Santo, Minas Gerais, Rio de Janeiro, São Paulo Middenwestelijke deelstaten: Distrito Federal, Goiás, Mato Grosso, Mato Grosso do Sul Noordoostelijke deelstaten: Alagoas, Bahia, Ceará, Maranhão, Paraíba, Pernambuco, Piauí, Rio Grande do Norte, Sergipe Noordelijke deelstaten: Acre, Amapá, Amazonas, Pará, Rondõnia, Roraima, Tocantins De 26 afzonderlijke deelstaten van Brazilië hebben ieder een eigen regering en een wetgevende- en rechterlijke macht. De regering van de deelstaten wordt geleid door een rechtstreeks gekozen gouverneur. De gouverneurs worden gecontroleerd door de Wetgevende Vergadering, die wetgevende macht heeft voor zover het

6

aangelegenheden op het niveau van de eigen deelstaat betreft. Gemeenten kennen een soortgelijk systeem. De burgemeester en een gemeenteraad worden rechtsreeks gekozen. De gemeenteraadsverkiezingen zijn in oktober 2008. Uitvoerende macht De federale bestuursvorm van Brazilië ligt verankerd in de grondwet van 1988, die voorziet in een president als hoofd van de uitvoerende macht. De president wordt rechtstreeks gekozen voor een periode van vier jaar met een eenmalige mogelijkheid tot herverkiezing voor nogmaals vier jaar. De president benoemt de leden van het kabinet. De huidige president is Luiz Inácio Lula da Silva (PT - Partido dos Trabalhadores), is in november 2006 voor de tweede keer gekozen. Wetgevende macht Het Congres bestaat uit twee Kamers: de Senaat met 81 zetels en de Kamer van Afgevaardigden met 513 zetels. De Kamer van Afgevaardigden bestaat uit een gewogen vertegenwoordiging van de 26 deelstaten en het federale district. De Senaat en de Kamer van Afgevaardigden worden gelijktijdig gekozen, senatoren voor een periode van acht jaar en afgevaardigden voor vier jaar. De Senaat moet toestemming geven voor federale, financiële operaties en toezicht houden op het overheidsbudget en op het financiële en monetaire beleid. Het is de president expliciet verboden per decreet te regeren. Wel kan hij voorlopige decreten (Medida Provisória - MP) uitvaardigen voor de duur van dertig dagen, een termijn die steeds weer met dertig dagen kan worden verlengd. Deze decreten worden wet als ze door het Congres met de helft van het aantal stemmen plus één worden aangenomen. De laatste verkiezingen van het Congres vonden plaats in november 2006, tegelijk met de presidentsverkiezingen. Rechterlijke macht De grondwet geeft de basis voor een onafhankelijke rechterlijke macht, die wordt gevormd door het federale Hooggerechtshof, het federale Hof van Beroep en verschillende ondergeschikte instanties. De geschreven onafhankelijkheid van de rechterlijke macht is betrekkelijk, omdat onder de Nationale Veiligheidswet de uitvoerende macht uitspraken van de rechterlijke macht kan beïnvloeden. Deze wet is echter al enigszins afgezwakt. Het juridische systeem is bureaucratisch en inefficiënt. Het aantal rechters is in verhouding tot het aantal inwoners laag.

7

Recente economische en politieke ontwikkelingen

Liberalisering van de economie De Braziliaanse economie werd tot voor enkele jaren gekenmerkt door sterk fluctuerende groeicijfers en hoge inflatiecijfers. De inflatie is dankzij het in 1994 geïntroduceerde Plano Real gedaald van meer dan 3.000 procent per jaar tot minder dan 5 procent gedurende de afgelopen jaren. Het plan is vooral succesvol door het strikt gevoerde monetaire beleid, de openstelling van de economie, de relatief sterk gewaardeerde munt en het langzaam loslaten van de koppeling tussen de lonen en prijzen. Zelfs na de Sambacrisis in 1999 en de forse devaluatie, is de inflatie beperkt gebleven. De openstelling van de Braziliaanse economie begin jaren negentig heeft aanvankelijk geleid tot een snelle stijging van de import, mede dankzij de overwaarde van de Braziliaanse real destijds. De Braziliaanse industrie kreeg te maken met een grotere buitenlandse concurrentie op de binnenlandse markt, wat heeft geleid tot een efficiëntere productie en distributie. Voor het handhaven en vergroten van de productie en distributie maakt Brazilië graag gebruik van efficiëntere buitenlandse machines en technologieën. Politiek klimaat Op het binnenlandse politieke toneel is het momenteel redelijk rustig. Braziliaanse politici maken zich op voor de landelijke verkiezingen van de burgermeesters. Grootste verkiezingsbelofte is dat de financiële en andere leefomstandigheden, vooral gericht op de armste groeperingen, verbeterd worden. De rust wordt regelmatig verstoord door nieuwe corruptie- of fraudeschandalen, die vooral de gemoederen van de federale en deelstatelijke politici bezighouden. Ondanks het feit dat de media uitgebreid over deze minder gewenste praktijken rapporteert, lijkt de gewone burger op straat hier niet koud of warm van te worden. Zowel President Lula als zijn regering scoren met resp. 68 en 57 procent (populariteiten vertrouwensscores) hoog in de publieke opiniepeilingen. Dat heeft vooral te maken met het feit dat het met de economie merkbaar en zichtbaar goed gaat. De economie groeit al drie jaar achter elkaar met circa 4 procent en het BNP steeg in 2007 met 5.3 procent. Voor de komende jaren worden soortgelijke groeicijfers verwacht. Het PAC (Programa de Aceleramento do Crescimento), een programma ter versnelling van de groei, komt langzaam van de grond en voorziet voor de eerstvolgende jaren in aanzienlijke investeringen (200 miljard euro tot 2010) in vooral de infrastructuur. De buitenlandse handel is eveneens verder gegroeid, al is 1

De verkiezingen hebben plaatsgevonden (5 en 19 oktober 2008).

8

de invoer proportioneel sterker toegenomen. In 2007 zijn de directe investeringen vanuit het buitenland in vergelijking met het jaar daarvoor, verdubbeld. Economische indicatoren

Belangrijkste buitenlandse investeerders in Brazilië

Wereld

Nederland

Belangrijkste buitenlandse investeerders in Brazilië

Nederlandse investeringen in Brazilië

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

De laatste cijfers op het gebied van de Nederlandse directe investeringen in Brazilië zijn de volgende: Stand van directe investeringen van Nederland in Brazilië eind 2000 (in US$ miljoen): 11.055 Investeringen in 2001: 1.892 Investeringen in 2002: 3.372 Investeringen in 2003: 1.445 Investeringen in 2004: 7.705 Investeringen in 2005: 3.208 Investeringen in 2006: 3.495 Investeringen in 2007: 8.116

Verenigde Staten NEDERLAND Spanje Cayman-Eilanden Frankrijk Duitsland Portugal Japan Maagden-Eilanden Bermuda Canada Italië

In 2007 was Nederland de grootste buitenlandse investeerder in Brazilië. (Bron: Centrale Bank van Brazilië)

9

Buitenlandse handel Braziliaanse uitvoer

Bestemmingen

Plaats Nederland

US$ 160,2 miljard waarvan: Basisproducten: 30% Halffabricaten: 14% Eindproducten: 54%

1. Verenigde Staten 2. Argentinië 3. China 4. NEDERLAND 5. Duitsland

Nederland neemt met US$ 8.8 miljard de vierde plaats in als afnemer van Braziliaanse producten. Van de EU neemt het land de eerste plaats in. Belangrijkste producten: ertsen, sojaproducten, organische en anorganische chemische producten, koffie, citrussappen en machines.

Braziliaanse invoer

Leveranciers

Plaats Nederland

US$ 120,6 miljard waarvan: Grondstoffen: 50% Kapitaalgoederen: 21% Brandstoffen en smeermiddelen: 16% Verbruiksgoederen: 13%

1. Verenigde Staten 2. China 3. Argentinië 4. Duitsland 5. Nigeria

Nederland neemt met US$ 1.1 miljard de 26ste plaats in. Belangrijkste producten: dieselolie, kunstmeststoffen, medische apparatuur, drukpapier, dierlijke en humane voedings preparaten en machines voor vleesverwerking.

10

Marktkenmerken

De Braziliaanse markt kenmerkt zich door grote inkomensverschillen. Zo leeft meer dan de helft van de bevolking op dit moment onder de armoedegrens, vooral in het noorden en noordoosten. Slechts 2,5 procent van de bevolking behoort tot het rijke bevolkingsdeel. Ongeveer 26 procent van de Brazilianen is jonger dan 15 jaar, 68 procent is tussen de 15 en 64 jaar en slechts 6 procent is ouder dan 65 jaar. De dichtstbevolkte en welvarendste regio’s liggen in het zuidoosten en in de kuststeden van het land. De meest koopkrachtige regio’s zijn de agglomeratie ‘groot São Paulo’, Brasília, Belo Horizonte, Porto Alegre, de agglomeratie ‘groot Rio de Janeiro’, Curitiba, Fortaleza, Recife en Salvador. Bij het betreden van de Braziliaanse markt moet, gezien de enorme afmetingen van het land, rekening worden gehouden met regionale cultuur- en inkomensverschillen. De Brazilianen uit het rijkere zuid(oosten) van het land zijn meer Europees georiënteerd, terwijl die uit het noordoosten een meer Afro-Braziliaanse cultuur hebben. Het wat armere noordoosten is een regionale markt in opkomst. Naar verwachting zullen de consumentenuitgaven in Brazilië de komende jaren toenemen. Nu de economie aantrekt, is de voorspelling dat de verkoop van pc’s, luxegoederen zoals meubels en auto’s, cosmetica, toiletartikelen en huidverzorgingsproducten snel zal aantrekken. De verkoop van voedingsmiddelen, kleding en schoenen zal in de nabije toekomst minder snel groeien. Brazilianen zijn merkentrouw. Buitenlandse handelsmerken, vooral de Europese en Amerikaanse zijn sterk vertegenwoordigd en zijn bovendien gewild bij de Brazilianen. Braziliaans - Nederlandse betrekkingen

De allereerste betrekkingen met Brazilië dateren uit de zeventiende eeuw. Tussen 1637 en 1643 oefende Graaf Johan Maurits van Nassau het bestuur uit over een deel van het noordoosten van het land. Veel Brazilianen zijn hierover tot op de dag van vandaag nog steeds te spreken en vinden het jammer dat de bezetting niet iets langer heeft geduurd, waardoor het land – naar eigen zeggen – wat beter gestructureerd zou zijn. Dit stukje geschiedenis krijgt op Braziliaanse basisscholen nog altijd positieve aandacht.

11

Daarna duurde het tot het einde van de 19e eeuw totdat Nederland weer belangstelling kreeg voor Brazilië. Nadat in 1808 de Braziliaanse havens voor het buitenland werden opengesteld, ging Nederland als één van de eerste landen reguliere handelsbetrekkingen aan met Brazilië. Begin 20e eeuw vestigden de eerste Nederlandse banken en bedrijven zich op Braziliaans grondgebied. Tegelijkertijd kwam een emigratiestroom op gang, die in de jaren dertig en in de naoorlogse periode zijn hoogtepunten bereikte. Tijdens de periode van de militaire dictatuur (1964-1985) stonden de politieke betrekkingen tussen Nederland en Brazilië op een laag pitje. Maar sinds het herstel van de democratie en de invoering van economische hervormingen worden de banden opnieuw aangehaald. Nederland is voor Brazilië van grote betekenis als toegangspoort tot Europa. De Nederlandse directe investeringen nemen sindsdien sterk toe. Brazilië neemt sinds 1997 de eerste plaats in onder de landen met opkomende markten die directe investeringen uit Nederland ontvingen. Volgens De Nederlandse Bank hebben Nederlandse bedrijven in totaal voor meer dan 8,7 miljard euro in Brazilië geïnvesteerd, waarmede Nederland één van de grootste buitenlandse investeerders in Brazilië is. Volgens de Centrale Bank van Brazilië zijn deze bedragen nog aanzienlijk hoger. Nagenoeg alle grote Nederlandse ondernemingen zijn in Brazilië aanwezig (voornamelijk in São Paulo). Voorbeelden van Nederlandse bedrijven met een vestiging in Brazilië zijn Akzo-Nobel, Arcadis, C&A, DSM, Océ, Philips, Shell, SHV (Makro) en Unilever. Ook verschillende banken, zoals de ING Bank en de Rabobank zijn in Brazilië gevestigd. Daarnaast zijn er tientallen bedrijven via een agentschap of distributiebedrijf vertegenwoordigd. Kansen voor Nederlandse ondernemers

Het land heeft met 189 miljoen inwoners een grote interne markt en kent hoogwaardige sectoren in landbouw, industrie en diensten. Er moet enorm geïnvesteerd worden in transport en infrastructuur (havens, binnenvaart). Buitenlandse technologie en knowhow zijn hard nodig om de Braziliaanse industrie op een hoger plan te tillen. Er is grote behoefte aan nieuwe technologieën voor onder meer scheepsbouw. Brazilië is hard op weg te voorzien in de eigen energievoorziening. Het land is koploper op het gebied van biobrandstoffen (op basis van suikerriet) en het enige land met exportcapaciteit voor bio-ethanol. De landbouw heeft in dit opzicht nog enorm groeipotentieel, zowel door verbetering van de opbrengst per hectare, als door uitbreiding naar nog niet gebruikte gronden. Kansen liggen er 12

verder voor bedrijven om mee te helpen de gas- en olieproductie uit te bouwen. Er is ook behoefte aan nieuwe technologieën en investeringen op het gebied van afvalverwerking en waterzuivering, e.d., met veel mogelijkheden voor toepassing van het Clean Development Mechanism. Livia Folkerts: “Vooral voor bedrijven die met nieuwe technologieën komen, liggen er volop kansen. Met de nieuwste technieken en producten kom je namelijk onder de local contentvoorschriften uit, omdat er geen Braziliaanse equivalent is te vinden”. Livia Folkerts vertegenwoordigt vanuit Ipanema een aantal Nederlandse bedrijven die in de olie- en gassector als partners van Braziliaanse bedrijven opereren. Kansrijke sectoren • agro-industrie • • scheepsbouw • • waterzuivering/zuivering rioleringssystemen • • energie toerisme

vervoer en logistiek infrastructuur industriële toelevering

Investeren praktisch bekeken

In Brazilië is het verplicht buitenlands inversteringskapitaal te registreren bij de Banco Central do Brasil (BACEN). De Centrale Bank geeft vervolgens een certificaat waarop het totaal geïnvesteerde bedrag wordt vermeld. Investeringen worden altijd geregistreerd in de buitenlandse valuta. De registratie is verplicht wanneer de commerciële wisselkoers wordt gebruikt voor het overmaken van de winst naar het buitenland, voor het repatriëren van kapitaal en voor de registratie van de herinvesteringen. Aanvraag tot registratie dient binnen dertig dagen na overmaking te geschieden. Alle investeringen komen in principe in aanmerking voor overheidssteun en stimulering, onder andere in de vorm van subsidies, belastingverlaging of vrijstelling van invoerrechten. Vaak moet de investering wel plaats vinden in één van de sectoren en-/of regio’s die door de overheid als prioriteiten van de economische ontwikkeling is aangemerkt. Zorg in ieder geval voor politiek commitment! Verboden en beperkingen In enkele sectoren zijn buitenlandse investeringen verboden, te weten: kernenergie, gezondheidszorg, pers, radio en televisie. Hetzelfde geldt voor eigendom van grond in rurale gebieden en eigendom van bedrijven die gevestigd zijn op of in de 13

nabijheid van internationale grenzen, binnenlandse luchtvaart, visserij, posterijen en telegrafie, en lucht- en ruimtevaartindustrie. Verder zijn er beperkingen op het investeren van buitenlands kapitaal in banken. Deze beperkingen gelden niet wanneer het nationaal belang wordt gediend. Economische zones Brazilië kent een aantal vrijhandelszones, opgericht met het doel deze regio’s te ontsluiten door stimulering van de industrie, de handel en de landbouw. Deze zones zijn: de deelstaten Amazonas, Acre, Amapá, Rondônia en Roraima. Jaarlijks worden ten behoeve van deze ‘Zonas Francas’ de invoerlimieten vastgesteld. Public Private Partnerships Binnen dit PPP-programma worden diverse projecten uitgevoerd. Er wordt vooral geïnvesteerd in de aanleg, verbetering en verdubbeling van wegen, de bevaarbaarheid van waterwegen bevorderen (inclusief de aanleg van sluizen), modernisering en uitbreiding van zeehavens, herstel en uitbreiding van het (goederen)spoorwegnetwerk en aanleg van metrolijnen in grote steden. De federale overheid is in veel projecten slechts één van de investeerders. Vooral op het gebied van haven ontwikkeling (aanleg terminals) bestaan private initiatieven, terwijl ook multilaterale financieringsinstellingen leningen beschikbaar stellen. PPP-contracten kunnen voor Nederlandse bedrijven ook interessant zijn. Regionale verdeling

De economische bedrijvigheid in Brazilië is geconcentreerd in het zuiden, zuidoosten en in de kustgebieden. Landbouw en delfstoffen zijn belangrijk. Brazilië staat in de top 3 van producenten van soja, citrusvruchten en tal van mineralen. Maar Brazilië blinkt ook uit in hightech-sectoren, zoals diepzeeboringen en vliegtuigbouw. grootwinkelbedrijven en dienstverlening. São Paulo Geografische ligging: Oppervlakte: Hoofdstad: Bevolking: Aandeel bnp:

zuidoosten van Brazilië 248.808 km2 São Paulo 40,9 miljoen (2006) 33,9 procent (2008) waarvan: 66 procent dienstverlening / 32 procent industrie / 2 procent landbouw (2008)

14

Belangrijkste economische centra: Belangrijkste uitvoerproducten:

Belangrijkste invoerproducten:

Klimaat:

Grande São Paulo, Campinas, São José, Preto dos Campos, Sorocaba, Ribeirão, Santos vliegtuigen, sinaasappelsap, personenauto’s, mobiele telefoons, natuurlijke zoetstoffen, rundvlees, vliegtuigbenodigdheden (onder meer brandstof en catering), ongeraffineerde rietsuiker, brandstoffen (auto’s, overige), auto- onderdelen. ruwe aardolie, reactoren en reactoronderdelen, radaronderdelen, auto’s, steenkolen, graan, helikopteronderdelen. tropisch met regenachtige zomer en droge winter

Infrastructuur • De deelstaat São Paulo heeft een verhard wegennet met een lengte van 200.000 kilometer • Het spoorwegnetwerk voor vrachttreinen omvat binnen de deelstaat São Paulo in totaal 5.100 kilometer. Het spoorwegnet verbindt het platteland van São Paulo met belangrijke knooppunten, als het achterland van Minas Gerais, São Paulo stad en de havenplaats Santos. • De deelstaat São Paulo biedt plaats aan 36 luchthavens. De belangrijkste zijn São Paulo international Airport Guarulhos, São Paulo National Airport Congonhas (stadsluchthaven) en Campinas International Airport Viracopos. • De deelstaat São Paulo herbergt de belangrijkste zeehaven van Brazilië, namelijk de haven van Santos en São Sebastião. Een belangrijke waterweg is de Tiête-Paraná-rivier, die toegang geeft tot vijf deelstaten en in verbinding staat met Argentinië en Paraguay. Kansen voor Nederlandse ondernemingen Energiesector In de deelstaat São Paulo is een toenemende vraag naar energie. Onder andere te verklaren uit het stijgend aantal huishoudens dat is aangesloten op het elektriciteitsnetwerk en een intensiever gebruik van elektriciteit per huishouden. De uitbreiding van de productie van electriciteit is de laatste jaren achtergebleven bij de groeiende vraag, wat vooral sinds het einde van de regentijd in 2001 heeft geleid tot kritieke situaties. Meer dan 90 procent van de totale elektriciteitsproductie voor de deelstaat São Paulo is afkomstig van hydrocentrales.

15

Luchthavenuitbreidingen Het Braziliaanse luchtruim wordt in de toekomst steeds meer opengesteld voor buitenlandse concurrentie. Buitenlandse maatschappijen krijgen meer ruimte om binnen Brazilië hun activiteiten uit te breiden. De nationale luchthavens worden de komende jaren verder gemoderniseerd. Ook in de deelstaat São Paulo worden grote investeringen gedaan in uitbreidingsprojecten in onder andere de luchthavens van Guarulhos (São Paulo International Airport), Congonhas (São Paulo stads airport) en Viracopos (Campinas). Bouwsector Binnen de deelstaat São Paulo is een groot aantal infrastructuurprojecten opgezet op het gebied van uitbreidingen van autowegen, havens, luchthavens en binnenvaartwegen. Publiek-Privaat Partnerschap (PPP) Het PPP-programma dat is opgezet, heeft tot doel de infrastructuur van de staat te verbeteren en uit te breiden. Verwacht wordt dat er rond de 3 miljard euro aan fondsen van de private sector wordt opgehaald. Volgens het PPP-model voeren bedrijven projecten uit en worden zij binnen 35 jaar terugbetaald door de Staat. Projecten vinden plaats op het gebied van snelwegen, gasdistributie, gezondheidszorg, educatie en waterwerken. Overige sectoren Verder zijn er kansen voor de sectoren waarin Nederlandse bedrijven traditioneel sterk zijn zoals baggerwerken, infrastructuur, milieu, onderwijs en training. Wetgeving, subsidies en investeringsprogramma’s De deelstaat São Paulo heeft een andere manier van aantrekken van investeerders dan de meeste andere deelstaten. Zo wordt in deze deelstaat over het algemeen geen belasting kwijt gescholden aan investeerders (uitzonderingen daargelaten). Maar de deelstaat verstrekt aantrekkelijkere voorwaarden aan bedrijven om te investeren binnen haar grondgebied. Meer informatie: • Investeren in de staat São Paulo: www.investimentos.sp.gov.br • Het consulaat-generaal te São Paulo kan u assisteren bij handelsaangelegenheden in de deelstaat, e-mail: [email protected].

16

Rio de Janeiro Geografische ligging: Oppervlakte: Hoofdstad: Klimaat: Bevolking: Bevolkingsgroei per jaar: Verstedelijking: Bruto Regionaal Product 2005: Aandeel nationaal BNP 2005: Belangrijkste uitvoerproducten:

Belangrijke importpartners:

in het zuidoosten van Brazilië 43.696 km² Rio de Janeiro tropisch 15,42 miljoen – 8,47 procent van de totale bevolking (2007) 0.7 procent (2004-2007) meer dan 96 procent van de bevolking woont in de steden. 284,9 miljard reais (113 miljard euro*) *1 euro = 2,52 reais (koers 1 Juli 2008) 11,5 procent (MDIC) ruwe aardolie en geraffineerde aardolie producten, plaatijzer, goud en edelstenen, graniet en rubber VS, Saudi-Arabië, Argentinië, Frankrijk en op de 18e plaats Nederland (MDIC 2008)

Infrastructuur • De deelstaat Rio de Janeiro telt twee belangrijke vliegvelden te weten Antônio Carlos Jobim International Airport of Rio de Janeiro en het nationale vliegveld Santos Dumont. Tevens beschikt de deelstaat over elf regionale (privé-) vliegvelden, waarvan Campos dos Goytacazes, Macaé en Cabo Frio de meest belangrijke zijn. • De deelstaat heeft zes zeehavens: Rio de Janeiro Stad, Sepetiba, Niteroi, Angra dos Reis, Forno en Mangaratiba. De meest prominente is de haven van de stad Rio de Janeiro. Van de belangrijkste scheepswerven in Brazilië bevinden zich elf in de deelstaat Rio de Janeiro. • De deelstaat beschikt over 5.483 km verhard (snel)wegdek. • De deelstaat Rio de Janeiro staat via het spoorwegnet in verbinding met de belangrijkste regio’s van Brazilië. Alle spoorwegen zijn geprivatiseerd en worden door particulieren geleid. In totaal beschikt de deelstaat over 1.263 km spoorweg.

17

Belangrijke economische centra Stadsnaam

Inwonersaantal*

Rio de Janeiro stad Nova Iguaçu São Gonçalo Duque de Caxias Niterói São João de Meriti Campos de Goytacazes Volta Redonda Macaé Bron:* IBGE (2007)

6.093.472 830.672 960.631 842.686 474.002 464.282 426.154 255.653 169.153

Kansen voor Nederlandse ondernemingen • • • • •

aardolie en aardgas havenwerkzaamheden infrastructuurprojecten transport & logistiek scheepsbouw

Verder zijn er mogelijkheden in de volgende sectoren waarin Nederlandse bedrijven traditioneel sterk zijn, zoals: • toelevering aan auto-industrie • consultancy met betrekking tot logistiek • havens en luchthavens • milieu (groeiend bewustzijn leidt tot investeringen in zowel kennis als techniek) • beveiliging • toerisme Wetgeving, subsidies en investeringsprogramma’s Om nieuwe investeringen in de deelstaat aan te trekken heeft de overheid sinds de jaren negentig op fiscaal en financieel gebied constructieve maatregelen genomen. Deze maatregelen zijn erop gericht de deelstaat Rio de Janeiro de status van aantrekkelijke vestigingsplaats te geven. De mate van ontheffing, kwijtschelding of

18

verlaging is variabel. Om hiervoor in aanmerking te komen, moet een goedkeuringsprocedure bij de verantwoordelijke instantie worden gestart. Tevens komt de deelstaat specifieke bedrijfssectoren tegemoet met aantrekkelijke financieringsregelingen. Per decreet nummer 26.274 (05/04/2000) heeft de deelstaat FUNDES gecreëerd, een Economisch Social Fonds voor de financiering van werkkapitaal. Dit fonds is opgedeeld in Rio-invest en Rio-industry. De volgende sectoren zijn door de deelstaat als prioritair aangeduid: auto-onderdelenindustrie, scheepsbouw, farmaceutische en fijne chemische industrie, petroleum en petrochemie, plastics, kleding en textiel, telecommunicatie en elektronica. Binnen de deelstaat Rio de Janeiro is een aantal infrastructurele uitbreidings- en onderhoudsprojecten gepland. Onder andere de aanleg van een nieuwe tweebaansweg die de haven van Sepetiba verbindt met de belangrijke verkeersader BR101. Deze loopt vanuit het zuiden via São Paulo en Rio de Janeiro naar het noordoosten van Brazilië. Na uitgebreide privatiseringen is de deelstaat Rio de Janeiro koploper met betrekking tot de voordelen die voortvloeien uit de omzetting van staats- naar particuliere onderneming. Als gevolg van de decentralisatie van industriële activiteiten zijn het noorden en zuiden van de deelstaat Rio de Janeiro zich sterk aan het ontwikkelen. Zoals de stad Resende - met vestigingen van de Volkswagen- en Peugeot-fabrieken - en in het noorden van de deelstaat de steden als Campos en Macaé - vanwege de olie en offshore activiteiten daar. Meer Informatie Voor meer informatie over de mogelijkheden in de deelstaat Rio de Janeiro kunt u contact opnemen met de economische afdeling van het Nederlandse consulaatgeneraal in Rio de Janeiro, [email protected]. En verder: • Government of Brasil: www.brasil.gov.br • Ministry of Development, Industry and External Trade (MDIC): www.desenvolvimento.gov.br • CIDE, Rio de Janeiro Information Center: www.cide.rj.gov.br • SEDET, Rio de Janeiro State Department for Economic Development and Tourism: www.sedet.rj.gov.br • CODIN, Company of Industrial Development of Rio de Janeiro State: www.codin.rj.gov.br

19

Minas Gerais Geografische ligging: Oppervlakte: Hoofdstad: Klimaat: Bevolking: Verstedelijking: Bruto Regionaal Product 2005:

Belangrijke uitvoerproducten:

zuidoosten 588.384 km² Belo Horizonte tropisch 19,27 miljoen – 10,5 procent van de totale bevolking (bron: IBGE 2007) meer dan 84,3 procent van de bevolking woont in de steden 192.6 miljard reais (76.4 miljard euro) (bron: IBGE) *1 euro = 2,52 reais (koers 1 Juli 2008) mechanische instrumenten, elektrische apparaten, chemische producten, optische instrumenten, motoren en textiel

Infrastructuur • De deelstaat Minas Gerais heeft zowel een internationale luchthaven (Cofins) welke ligt in de metropool Belo Horizonte, als regionale luchthavens (Pampulha, Uberaba, Uberlândia en Juiz de fora). • Minas Gerais beschikt over 265.000 km aan snelwegen. De drie belangrijkste havens van het zuidoosten van Brazilië (Rio de Janeiro, Vitória en Santos) zijn ook via de snelwegen van de deelstaat te bereiken • De deelstaat beschikt over 5.518 km aan spoorwegen. De spoorwegen hebben een verbinding met de havens van de deelstaat. • De deelstaat beschikt over 1.300 km aan waterwegen. Belangrijke economische centra Stadsnaam

Inwonersaantal*

Belo Horizonte Contagem Juiz de Fora Uberlândia Montes Claros Governador Valadares Uberaba Bron: *IBGE 2007

2.412.937 608.650 513.348 608.369 352.384 260.396 287.760

20

Kansen voor Nederlandse ondernemingen • mijnbouw • elektrische apparatuur • transport en logistiek • agro-industrie • ICT Wetgeving, subsidies en investeringsprogramma’s Voor meer informatie over de mogelijkheden in de deelstaat Minas Gerais kunt u contact opnemen met de economische afdeling van het Nederlandse consulaatgeneraal in Rio de Janeiro, e-mail: [email protected]. Meer informatie • Fiemg: International Business Center of Minas Gerais: www.cin-mg.com.br • Fundação João Pinheiro - Institute of Statistics and Research of Minas Gerais: www.fjp.mg.gov.br

Rio Grande do Sul Geografische ligging: Oppervlakte: Hoofdstad: Klimaat:

zuiden van Brazilië 28.000 km² Porto Alegre subtropisch met hete zomer en frisse droge winter 10,582,840 miljoen (5,7 procent van de totale bevolking) 74,54 procent 6,85 procent US$ 105 miljard - 4e plaats tabak, lederen schoeisel, soja, sojaproducten, (restproducten van) varkens en kippenvlees, koeienhuiden en leder. ruwe aardolie, petrochemische brandstoffen, koeienhuiden en leder, bloemen en auto’s

Bevolking (2007 ): Verstedelijking: Aandeel BNP 2006: Bruto regionaal product 2007: Belangrijkste uitvoerproducten:

Belangrijkste invoerproducten:

21

Infrastructuur • Rio Grande do Sul beschikt over een verhard wegdek met een totale lengte van 153.960 kilometer. • De deelstaat is aangesloten op het nationale spoorwegstelsel (vooral voor goederenvervoer). • De grootste luchthaven van de deelstaat Rio Grande do Sul is de (internationale) luchthaven van de hoofdstad Porto Alegre. Daarnaast zijn er enkele kleine vliegvelden die van regionaal belang zijn. • De belangrijkste zeehaven is de haven van Rio Grande. Deze haven is verbonden met de binnenhavens van respectievelijk Pelotas,voorallegre, Santa Clara en Estrela. Belangrijke economische centra Porto Alegre is de hoofdstad van de deelstaat en vanuit economisch perspectief de belangrijkste regio binnen de deelstaat. De streek rondom het 150 kilometer noordelijker gelegen Caxias do Sul is een belangrijke industriële regio, vooral op het gebied van de productie van transportmiddelen en meubels. De 10 grootste gemeentes zijn: Gemeente

Bevolking

Porto Alegre Caxias do Sul Pelotas Canoas Gravataí Santa Maria Viamão Novo Hamburgo Alvorada São Leopoldo

1.420.667 412.053 339.934 333.332 261.150 270.073 261.971 253.067 214.953 212.498

Kansen voor Nederlandse ondernemingen • toelevering (intensieve) veeteelt (technologie, boerderijinrichting, veterinaire benodigdheden) • toelevering landbouw, akkerbouw en tuinbouw(technologie) • toelevering auto-industrie • baggerwerken • automatisering • consultancy met betrekking tot havens, logistiek en toelevering luchthavens

22

• • • • •

duurzame energie levensmiddelenindustrie (verpakkingsmachines en -materialen) grafische industrie (onder andere techniek en hoogwaardige eindproducten) gezondheidszorg (hightech, medische apparatuur) milieu (groeiend bewustzijn leidt tot investeringen in zowel kennis als techniek)

De website van het Netherlands Business Support Office (NBSO) Porto Alegre, www.nbso.com.br, bevat informatie over een aantal concrete mogelijkheden tot zakendoen in deze deelstaat. Wetgeving, subsidies en investeringsprogramma’s De deelstaat Rio Grande do Sul is voor investeerders een interessante vestigingsplaats, onder andere door de centrale ligging binnen de Mercosul3. Voor meer informatie over tegemoetkomingen van de deelstaat Rio Grande do Sul aan bedrijven die zich in de deelstaat willen vestigen, kunt u contact opnemen met het NBSO Porto Alegre, www.nbso.com.br, [email protected]

Handelsbalans in nummers 2006 Bilaterale handel (* mln. USD) Brazilië Rio Grande do Sul

Import Export 91.350 6.692

2007 Saldo

137.807 46.456 10.454 3.762

Import Export

Saldo

120.620 160.649 40.028 8.417 12.524 4.107

Handelsbalans met Nederland in nummers

Bilaterale handel met Nederland (* mln. USD) Brazilië Rio Grande do Sul

2006

2007

Import Export Saldo (uit NL) (naar NL)

Import Export Saldo (uit NL) (naar NL)

785 37

1.115 52

5.748 302

-4.962 -265

8.840 474

-7.724 -422

3 Mercosul (in de Spaanstalige landen aangeduid als Mercosur) is een douane-unie in wording tussen Argentinië, Brazilië, Paraguay, Uruguay en (sinds 2006) Venezuela, in werking getreden op 1 januari 1995.

23

Santa Catarina Geografische ligging: Oppervlakte: Hoofdstad: Klimaat:

zuiden van Brazilië 95.443 km² Florianópolis subtropisch met vochtige zomer en gematigde winter Bevolking (2007*): 5,866 miljoen (3,1 procent van de totale bevolking) Verstedelijking: 82 procent Aandeel bruto nationaal product 2006**: 4 procent Bruto regionaal product 2007**: R$ 106 miljard +/- US$ 54 miljard (gemiddelde wisselkoers in 2007 van US$ 1: R$ 1.97) - 7e plaats Belangrijkste uitvoerproducten: vlees (kip, varken), tabak, hout, textiel, meubels, plastic, keramiek Belangrijkste invoerproducten: koperen kathodes, petrochemische producten zoals polimeren (ethyleen en polyethyleen), flessen, meel en granen, metaalbewerkingmachines en auto’s. Infrastructuur • Santa Catarina beschikt over een verhard wegdek met een totale lengte van 62.000 kilometer. • De deelstaat is aangesloten op het nationale spoorwegstelsel (vooral voor goederenvervoer) en heeft een lengte van 1.361 kilometer. • De grootste luchthaven van de deelstaat Santa Catarina is de luchthaven van de hoofdstad Florianópolis. Daarnaast zijn er kleinere vliegvelden die van regionaal belang zijn. • Zeehavens zijn te vinden in São Francisco do Sul, Itajaí en Imbituba. Belangrijke economische centra Florianópolis is de hoofdstad en als zodanig het administratief centrum van de deelstaat. Belangrijke industriële regio’s zijn Joinville (metaal, plastics), Blumenau (textiel), Criciúma (keramiek, steenkool, textiel en plastics), Chapeco (kippenslachterijen) en São Bento do Sul (meubels). In de regio’s rondom Friburgo en São Joaquim vindt veel appelteelt plaats. Ten slotte beschikt de staat Santa Catarina over een prachtige kust, die jaarlijks vele toeristen trekt.

24

De 10 grootste gemeentes Gemeente

Bevolking

Joinville Florianópolis Blumenau São José Criciúma Chapecó Lages Itajaí Jaraguá do Sul Palhoça

487.003 396.723 292.972 196.887 185.506 164.803 161.583 163.218 129.973 122.471

Kansen voor Nederlandse ondernemingen • toelevering (intensieve) veeteelt (technologie, boerderij-inrichting, veterinaire benodigdheden) • toelevering landbouw, akkerbouw en tuinbouw (technologie) • baggerwerken • automatisering • consultancy met betrekking tot havens, logistiek en toelevering luchthavens • duurzame energie • levensmiddelenindustrie (verpakkingsmachines en -materialen) • grafische industrie (onder andere techniek en hoogwaardige eindproducten) • gezondheidszorg (hightech, medische apparatuur) • milieu (groeiend bewustzijn leidt tot investeringen in zowel kennis als techniek) • toerisme • waterzuivering (huishoudens, intensieve veeteelt, organisatie op staatsniveau) Wetgeving, subsidies en investeringsprogramma’s De deelstaat Santa Catarina is voor investeerders een interessante vestigingsplaats, onder andere vanwege de centrale ligging binnen de Mercosul. Meer informatie: • Op de website van het Netherlands Business Support Office (NBSO) Porto Alegre, www.nbso.com.br, vindt u onder andere informatie over een aantal concrete mogelijkheden tot zakendoen. Voor specifieke vragen over de regio

25

bijvoorbeeld over tegemoetkomingen van de deelstaat Santa Catarina aan bedrijven die zich in de deelstaat willen vestigen kunt u contact opnemen met het Netherlands Business Support Office (NBSO) Porto Alegre: [email protected]

Handelsbalans in nummers 2006 Bilaterale handel (* mln. USD) Brazilië Rio Grande do Sul

2007

Import Export Saldo 91.350 137.807 46.456 3.468 5.982 2.513

Import Export Saldo 120.620 160.649 40.028 5.000 7.381 2.381

Handelsbalans met Nederland in nummers

Bilaterale handel met Nederland (* mln. USD) Brazilië Rio Grande do Sul

2006

2007

Import Export Saldo (uit NL) (naar NL)

Import Export Saldo (uit NL) (naar NL)

785 31

1.115 23

5.748 260

-4.962 -229

26

8.840 432

-7.724 -409

Noordoosten Noordoost-Brazilië Inwonertal: Oppervlakte (x 1000 km2): Inwoners/km2: BBP (miljard US dollar): BBP/capita (US dollar): Bron: MDIC, Alice Web and IBGE

52 miljoen 1.561 30 175 (2005) 3.440 (2007)

Noordoostelijke deelstaten en hoofdsteden Pernambuco (PE) Maranhão (MA) Piauí (PI) Ceará (CE) Rio Grande do Norte (RN) Paraíba (PB) Alagoas (AL) Sergipe (SE) Bahia (BA)

Recife São Luis Teresina Fortaleza Natal João Pessoa Maceio Aracajú Salvador

Het noordoosten van Brazilië werd, vanwege het tropische klimaat, de natuurlijke rijkdommen en de gunstige geografische ligging ten opzichte van Europa, als eerste gebied in Zuid-Amerika gekoloniseerd. ‘Het noordoosten’ is een algemeen erkende geografische aanduiding voor de negen hierboven genoemde deelstaten. De belangrijkste steden zijn Salvador, Recife en Fortaleza. De oppervlakte van de negen deelstaten komt overeen met 18,3 procent van het Braziliaanse grondgebied. De regio telt 52 miljoen inwoners (29 procent van de Braziliaanse bevolking). De afgelopen jaren wordt het noordoosten gekenmerkt door een groei die hoger is dan het landelijk gemiddelde. De belangrijkste activiteiten in de regio zijn: (petro-)chemische industrie (Camaçari, Bahia, Pernambuco), medische sector (Pernambuco), gips- en pleisterindustrie (Pernambuco), granietwinning (Pernambuco), tropisch fruit (Ceará, Paraíba, Pernambuco, Bahia), tropische bloemen (Pernambuco, Alagoas, Bahia), vis- en garnalenkweek (vooral Ceará, Paraíba, Pernambuco en Rio Grande do Norte), textielindustrie (Ceará, Pernambuco en Paraiba), ICT en scheepsbouw (Pernambuco), cacao-industrie (Bahia), en toerisme (gehele regio). De deelstaten Maranhão, Ceará, Rio Grande do Norte, Paraiba, Pernambuco, Alagoas en Bahia zijn beroemd om hun tropische stranden en het aangename klimaat gedurende het grootste deel van het jaar.

27

Nederlandse historie De deelstaat Pernambuco staat bekend om de historische banden met Nederland uit de tijd van Graaf Maurits van Nassau, die in 1636 benoemd tot gouverneur van de Nederlandse kolonie, inmiddels bekend als ‘Pernambuco’. Recife was de eerste planmatig gebouwde stad van het westelijk halfrond. Het werd onder Nederlandse invloed de eerste stad op het zuidelijk halfrond met een astronomische onderzoekslocatie en de eerste stad met een synagoge. Ook het eerste parlement in Zuid-Amerika werd gevormd gedurende de Nederlandse periode. Schilders als Frans Post en Albert Eckhout maakten wereldberoemd geworden schilderijen van de inheemse bevolking, de tropische vruchten en de landschappen. Door Maurits van Nassau overgebrachte botanici en cartografen maakten de eerste wetenschappelijke rapporten die later werden gebruikt voor de eerste Europese encyclopedie. Al met al wordt de periode 1630-1654 in het hedendaagse Pernambuco als de ‘Nederlandse periode’ bestempeld. Infrastructuur • De belangrijkste luchthavens in de regio zijn die van Salvador, Recife, Fortaleza en Natal (de twee laatstgenoemde alsmede Porto Seguro, ontvangen rechtstreekse chartervluchten uit Amsterdam. Deze vier steden hebben elk een nieuwe lucht haven. De nieuwe luchthaven van Recife werd eind 2004 opgeleverd. Er zijn vergaande plannen voor een nieuw vliegveld in Natal die als hub zou moeten dienen voor de rest van Brazilië van zowel passagiers alsmede goederen (meer informatie:www.infraero.gov.br). • De belangrijkste havens in de regio zijn die van Suape (40 km ten zuiden van Recife), Pecém (60 km ten westen van Fortaleza), Itaqui (nabij São Luís do Maranhão) en Aratú (nabij Salvador). De haven van São Luís wordt vooral gebruikt voor de export van aluminium en ijzererts en levert hiermee de grootste individuele klant van de haven van Rotterdam (Companhia Vale do Rio Doce, met het grootse bulkschip ter wereld, de ‘Berge Stahl’; lading 370.000 ton ijzererts). De haven van Pecém vergt nog de nodige investeringen voordat container- en bulkterminals operationeel zullen zijn. De haven van Suape heeft al een door een buitenlandse investeerder gerunde containerterminal. Investeringen staan gepland voor de aanleg van een brandstof- en een graanterminal. Ook hebben verscheidene grote lokaal producerende automerken interesse getoond in de ontwikkeling van een autoterminal in Suape, die zal dienen als distributie centrum voor het noordoosten. Er zijn grootschalige investeringen gedaan in ondermeer een scheepswerf (door bouwconcern Camargo Corrêa, 200 miljoen US dollar), een polyesterfabriek (onder meer voor de productie van Petflessen;

28

•

700 miljoen US dollar), de bouw van een olieraffinaderij, bestaande uit een joint venture tussen Petrobrás en PDVSA (Venezolaanse staatsoliemaatschappij; 2 miljard US dollar) en een staalfabriek (6 miljard US dollar) De belangrijkste spoorwegnetwerken zijn de ‘Ferrovia do Nordeste’ en de ‘Ferrovia Norte-Sul’. Eerstgenoemd netwerk is grotendeels buiten gebruik geraakt. Veel ondernemingen roepen om investeringen in deze goederenlijnen, die een belangrijke rol kunnen vervullen in het transport van en naar de havens van Suape en Pecém. De tweede lijn wordt momenteel gerestaureerd en vormt een belangrijke aanvoerroute voor de haven van Itaqui. (Meer informatie: www.ferrovianortesul.com.br).

Belangrijkste economische activiteiten Agro-industrie Brazilië is ‘s werelds grootste producent van diverse agrarische producten. Het noordoosten kent vooral een grootschalige suiker- en sojaproductie en er worden veel soorten tropisch fruit geteeld. Voor de export zijn mango, druiven, meloen en bananen het belangrijkst. De regio kent een redelijk omvangrijke pluimveeproductie. In de deelstaat Bahia is de rundvleessector belangrijk. De visproductie (vooral garnalen) is sterk in opkomst en de teelt van (tropische) bloemen heeft een start gemaakt. Ook wordt een niet te verwaarlozen deel van de totale Braziliaanse productie van alcohol (uit suikerriet) in het Noordoosten geproduceerd. IT en telecommunicatie Een belangrijk project is het ‘Porto Digital-project’, dat door investeringen van de overheid en in samenwerking met de federale universiteit een positief zakenklimaat probeert te scheppen voor ondernemingen in de IT- en telecommunicatiesector. Ondernemingen als Microsoft, Motoral en Oracle opereren al met verschillende activiteiten binnen de ‘Porto Digital’ (meer informatie: www.portodigital.org). Medische dienstverlening Recife heeft zich tot een centrum van medische dienstverlening ontwikkeld. Na São Paulo vindt men hier de tweede grootste concentratie van medische activiteiten van Brazilië. Meer dan 111.000 mensen zijn werkzaam in ruim 300 ziekenhuizen. De gezondheidszorg zorgt voor een bijdrage van ongeveer 13 procent aan de totale economische activiteit van de deelstaat.

29

Chemische en petrochemische industrie In 1978 werd begonnen met de ontwikkeling van een (petro-)chemisch complex in Camaçari (nabij Salvador); het is nu het grootste complex in Latijns-Amerika. Er is voor 10 miljard US dollar geïnvesteerd in het complex, dat zestig ondernemingen telt die actief zijn in de chemische en petrochemische industrie, maar ook in de automobielindustrie en in de productie van cellulose, textiel en dranken. Ford heeft zijn modernste autoproductielijn ter wereld in Camaçari staan. Het complex heeft een capaciteit voor de jaarlijkse productie van 8 miljoen ton aan (petro)chemische basisproducten, half- en eindfabricaten, goed voor een omzet van 5 miljard US dollar (meer informatie: www.coficpolo.com.br). Toerisme Salvador trekt van de drie grote steden de meeste buitenlandse toeristen. Charters vanuit Nederland vliegen twee keer per week op Fortaleza (www.qxxl.nl) en wekelijks op Natal (www.brazilinternational.nl en www.sunrisetravel.nl), alsmede Recife en Porto Seguro (www.neckermann.nl en www.tui.nl). Recife kent sterke historische banden met Nederland. Een aantal overblijfselen uit de Nederlandse tijd geldt als toeristische trekpleister; een voorbeeld is Fort Orange op het eiland Itamaracá (60 km ten noorden van Recife). Kansen voor Nederlandse ondernemingen in Noordoost Brazilië In Noordoost Brazilië liggen kansen in een aantal sectoren waarin Nederlandse ondernemers traditioneel sterk zijn: • havenuitbreidingen: binnen de havens van Pernambuco zijn bijvoorbeeld de uitbreiding in het complex van Suape en de bouw van haveninstallaties en containerterminals gepland • vloeibaar-aardgasterminals en aardgasverwerkingsinstallaties • Biobrandstoffen • graanterminal • toelevering (intensieve) veeteelt (technologie, boerderij-inrichting, veterinaire benodigdheden) • toelevering landbouw, akkerbouw en tuinbouw (technologie) • baggerwerken • automatisering • consultancy met betrekking tot havens, logistiek en toelevering luchthavens • levensmiddelenindustrie (verpakkingsmachines en -materialen) • toelevering textielindustrie (van machines en techniek tot grondstoffen en chemicaliën)

30

• • •

grafische industrie (onder andere techniek en hoogwaardige eindproducten) gezondheidszorg (hoogwaardige technologische, medische apparatuur) toerisme toelevering scheepsbouwindustrie

Wetgeving, subsidies en investeringsprogramma’s De afzonderlijke noordoostelijke deelstaten bieden (buitenlandse) ondernemingen verscheidene fiscale (vestigings)voordelen. Voor meer informatie over tegemoetkomingen van de noordoostelijke deelstaten aan bedrijven die zich in het noordoosten willen vestigen, kunt u contact opnemen met het NBSO Recife, telefoon: +55 81 3224 3973, www.nbso.com.br, e-mail [email protected]. Financiële zaken

De nationale munt van Brazilië is de real (BRL). Eén real bestaat uit 100 centavos. Informatie over de actuele wisselkoers vindt u op: www.oanda.com/convert/classic. Mede door de hoge rente (geld lenen is erg duur) en fluctuaties op de valutamarkt heerst in Brazilië een volledig andere betalingsmoraal. Brazilianen betalen vrijwel alles in termijnen. Zelfs kleren en cd’s worden in termijnen betaald. Betalingstermijnen tussen de 60 en 120 dagen zijn gangbaar. In 1998 beschikte elke grote stad over één pin automaat waar mensen met een pinpas van een Nederlandse bank geld konden halen. De situatie is sindsdien aanzienlijk verbeterd, maar er kan alleen gepind worden bij automaten waar het Visa/ Mastercard/Cirrus logo vermeld staat. Credit Cards, waarvan Visa en American Express het meest populair zijn, worden bijna overal geaccepteerd. Betalingsvormen Voor leveringen aan Brazilië is de veiligste en aanbevolen betalingsconditie een onherroepelijk geconfirmeerd accreditief (letter of credit). Ook wordt veel gewerkt met vooruitbetaling. Hebt u een goede langdurige relatie met uw Braziliaanse zakenpartner en vertrouwt u uw zakenpartner, dan kunt u gebruik maken van een open account. Let erop dat uw zakenrelatie voldoende kredietwaardig is. Bij een open account levert u als leverancier en betaalt uw relatie als afnemer op de overeengekomen betaaldatum, zonder dat hier zekerheidsstellingen en/of documenten aan te pas komen.

31

Kredietverzekering: herverzekering door de Nederlandse Staat Atradius Dutch State Business NV is de enige kredietverzekeringsmaatschappij die risico’s verzekert die voortvloeien uit kapitaalgoederentransacties met vaak nietwesterse landen en deze herverzekert bij de Nederlandse overheid. Het gaat om zowel politieke als commerciële risico’s. Bij deze herverzekering gaat het uitsluitend om exporttransacties. Transacties met afnemers in Nederland en de Europese Unie komen voor rekening van particuliere verzekeraars. Middellange transacties die door de overheid worden herverzekerd, moeten voldoende Nederlands belang hebben. De verzekerde draagt altijd een eigen risico. Het landenbeleid onder staatsgarantie wordt regelmatig geëvalueerd en zo nodig bijgesteld door de minister van financiën. Meer informatie over exportkredietbeleid Atradius Dutch State Business NV David Ricardostraat 1, 1066 JS Amsterdam Telefoon: (020) 553 24 21 E-mail: [email protected] Internet: www.atradius.com/nl/dutchstatebusiness/overheid/overheidsfaciliteiten/ Belastingheffing in Brazilië

Het Braziliaanse belastingsysteem is erg complex. Zowel de federale regering en de deelstaten als de gemeenten kunnen belasting heffen en innen. Het is raadzaam om in dit opzicht gebruik te maken van de diensten van een fiscalist. Hieronder een overzicht van de belangrijkste belastingen: Vennootschapsbelasting Alle inkomsten uit een onderneming in Brazilië zijn onderworpen aan een vennootschapsbelastingtarief (IRPJ) van 25 procent (15 procent op een inkomen tot R$240.000) en aan een sociale bijdrage op de nettowinst (CSLL) tegen een tarief van 9 procent. Beiden moeten worden berekend en afgedragen per maand of per kwartaal. De totale vennootschapsbelastingdruk is 34 procent. De belasting wordt geheven over het wereldinkomen van de Braziliaanse vennootschap. Netto inkomsten behaald door een buitenlandse dochtervennootschap zijn, op het niveau van de Braziliaanse moedervennootschap, onderworpen aan Braziliaanse vennootschapsbelasting op het moment van uitdeling of van

32

beschikbaar komen van deze inkomsten. Er wordt vanuit gegaan dat deze inkomsten beschikbaar komen voor de Braziliaanse moedervennootschap op het moment dat de buitenlandse dochtervennootschap haar boekjaar afsluit. In het buitenland betaalde belasting over dit inkomen kan, met inachtneming van bepaalde regels, verrekend worden in Brazilië. In de verhouding vennootschap / aandeelhouders, hanteert Brazilië een systeem waarin de inkomsten worden belast op het niveau van de vennootschap en waarbij winstuitdelingen aan de aandeelhouders niet belast zijn met een bronbelasting (zoals dividendbelasting). Transfer pricing Het Braziliaanse systeem voor te hanteren prijzen/beprijzing van intra-groepstransacties (de zogenaamde transfer pricing regels) is niet conform OESO-regels en is gebaseerd op vaste (veronderstelde) winstmarges. Dit, in tegenstelling tot een systeem met een economische benadering. De Braziliaanse belastingbetaler moet aantonen dat de gehanteerde prijzen binnen bepaalde, bij wet vastgestelde, marges vallen. Inkomstenbelasting Particulieren woonachtig in Brazilië zijn inkomstenbelasting verschuldigd over hun wereldinkomen. Dit wordt onder meer gevormd door salarissen en bonussen. Bepaalde specifiek bij wet genoemde inkomsten zijn uitgezonderd. Het tarief is progressief en loopt in drie schijven op van 0, via 15 naar 27.5 procent. Voor expatriates gelden andere regels, afhankelijk van de duur van hun verblijf.

Bronbelasting op dividenden, royalty’s en rente Op dividenden uitgekeerd door Braziliaanse vennootschappen wordt geen bronbelasting in Brazilië ingehouden. Op rente en royalty betalingen door een Braziliaanse vennootschap wordt in beginsel 15 procent bronbelasting ingehouden in Brazilië. Dit percentage bedraagt 25 procent wanneer de begunstigde van de betalingen zich in een tax haven bevindt, zoals opgenomen in de Braziliaanse wetgeving. Op basis van belastingverdragen kan de bronbelasting op rente en royalty betalingen - onder bepaalde voorwaarden - verder worden verlaagd.

33

Op betalingen van zogenaamde service fees wordt, over het bruto bedrag van de betaling, in beginsel ook 15 procent bronbelasting ingehouden in Brazilië (eveneens verhoogd tot 25 procent wanneer begunstigde zich in een tax haven bevindt). Op royalty en service fee betalingen wordt normaliter ook nog (een aantal) andere bronbelastingen ingehouden, welke verschuldigd zijn door de Braziliaanse vennootschap. BTW Ook Brazilië kent BTW. Deze belasting kan verschuldigd zijn op de import, productie en distributie van goederen en op een zeer beperkt aantal diensten. Het standaard tarief is 18 procent, maar er kunnen geringe verschillen optreden per staat. Hogere tarieven kunnen van toepassing zijn op telecommunicatie- en transportdiensten. Import en exportheffingen Bij de import van grondstoffen, bedrijfsmiddelen en andere goederen in Brazilië is men importheffingen en BTW verschuldigd. De tarieven variëren aanzienlijk, afhankelijk van het soort goed dat wordt geïmporteerd. Douanezaken

Invoerregime De Braziliaanse douane is erg precies in het controleren van de invoerdocumenten. Het kan bovendien voorkomen dat bepaalde procedures en voorschriften zonder melding vooraf worden gewijzigd. Alle in- en uitvoer in Brazilië vindt plaats via SISCOMEX. Dit online registratiesysteem is toegankelijk voor importeurs, die gemachtigd worden als zij staan ingeschreven in het Register van Exporteurs en Importeurs (REI) van het Secretariaat van Buitenlandse Handel (SECEX). SISCOMEX is de enige bron met uitgebreide informatie over invoerreglementering in Brazilië. De toegang tot dit systeem is beperkt. Het is belangrijk zaken te doen met een goede en betrouwbare importeur, aangezien deze via SISCOMEX op de hoogte is van recente ontwikkelingen en wijzigingen van documenten en tarieven. Invoervergunningen Na inschrijving bij SECEX kan een aanvraag worden ingediend voor een importvergunning via het registratiesysteem SISCOMEX. Voor de meeste producten

34

wordt automatisch een vergunning verleend. De volledige administratieve afhandeling vindt in dit geval plaats op het moment van inklaring. In alle overige gevallen (ongeveer 40 procent) moet in de regel een vergunning worden aangevraagd voorafgaande aan de verscheping uit het buitenland of moet bij de inklaring aan speciale eisen worden voldaan. Het gaat daarbij onder meer om de volgende transacties: • invoer in het kader van drawback • invoer onderhevig aan hoeveelheidbeperkende quota en tariefquota • invoer bestemd voor wetenschappelijk en technologisch onderzoek • invoer onderhevig aan het zogenoemde similariteitsonderzoek4 (producten waarvoor fiscale voordelen gelden) • invoer van gebruikte goederen • invoer in de vorm van leasing of huur • invoer van producten waarvoor speciale overheidstoestemming is vereist en goederen die onderhevig zijn aan een nadere analyse door SECEX. Het gaat hierbij vooral om levende dieren, vlees, vis, melk en melkproducten, huiden, planten, diverse levensmiddelen, dranken, asbest, bepaalde ertsen, minerale brandstoffen, organische en anorganische chemische producten, farmaceu tische producten, cosmetische producten, herbiciden, pesticiden, rubber, textielproducten, schoeisel, bepaalde motoren, informaticagoederen, transport materieel, wapens, munitie en speelgoed Invoervergunningen hebben over het algemeen een geldigheidsduur van maximaal zestig dagen. De vergunning kan op verzoek worden gewijzigd dan wel verlengd. Aanvragen voor een invoervergunning dienen vergezeld te gaan met catalogi of prijslijsten van de fabrikant, voor zover deze niet al in het bezit zijn van SECEX. Om afwikkeling van prijscontroles te bespoedigen, verdient het aanbeveling deze documenten regelmatig door agenten of vertegenwoordigers aan het SECEX toe te sturen. Invoerverboden De Braziliaanse overheid heeft een aantal invoerbeperkende maatregelen afgekondigd. Daarnaast zijn er antidumpingmaatregelen op importen van kracht.

4

Similariteitsonderzoek Het similariteitsonderzoek houdt in dat de invoerrechten in Brazilië kunnen worden verlaagd als kan worden aangetoond dat er onvoldoende aanbod is van een bepaald product op de lokale markt.

35

Meestal is het verboden om tweedehandsverbruiksgoederen (bens de consumo de segunda mão), zoals tweedehandsauto’s, -autobanden of -kleding, in te voeren. Het Departamento de Comércio Exterior (Decex) bepaalt of gebruikte kapitaalgoederen, zoals machines, uitrusting (bijvoorbeeld gereedschap), apparaten, instrumenten, gietvormen en containers, het land mogen worden ingevoerd. Invoer is toegestaan als de gebruikte kapitaalgoederen niet in het land worden gemaakt of door andere machines kunnen worden vervangen; én in goede staat verkeren en qua leeftijd zich bevinden binnen de limiet van de levensduur. Bij invoer van gebruikte kapitaalgoederen moet een rapport worden opgemaakt door een op het desbetreffende gebied gespecialiseerde internationale organisatie. Meer informatie: www.desenvolvimento.gov.br/sitio/interna/index.php?area=5 Invoerrechten Bij de invoer van goederen in Brazilië zijn invoerrechten verschuldigd, die berekend worden aan de hand van de Braziliaanse goederennomenclatuur. Deze is ingedeeld volgens het Geharmoniseerde Systeem. De invoerrechten worden berekend over de CIF-waarde van de goederen (prijs, inclusief verzekering en vrachtkosten). Het gemiddelde tarief ligt rond 10 procent. Voor machines die nog niet in Brazilië gemaakt worden, kan het tarief zelfs worden teruggebracht tot 2 procent. Brazilië hanteert het ‘Tarifa Externa Comun - TEC’, het gemeenschappelijke douanetarief van de Mercosur ten opzichte van derde landen, met uitzondering van de landen die zijn aangesloten bij de Latijns-Amerikaanse Vrijhandelsassociatie ALADI (Argentinië, Bolivia, Brazilië, Chili, Colombia, Cuba, Ecuador, Mexico, Paraguay, Peru, Uruguay en Venezuela). Naast de TEC hanteert Brazilië verschillende bijkomende heffingen, zoals die over industrieproducten en de deelstatelijke BTW. Deze heffingen gelden ook voor de eigen lokale industrie. Vrijstellingen en verlagingen In een aantal gevallen wordt vrijstelling dan wel verlaging van invoerrechten verleend, zoals voor: kapitaalgoederen, telecommunicatiemiddelen en machines als deze niet lokaal vervaardigd kunnen worden, grondstoffen die niet voorradig zijn, goederen bestemd voor het vrijhandelsgebied Manaus, goederen voor de verwerking van exportproducten (‘drawback’-systeem), goederen bestemd voor openbare instellingen, het uitrusten van de Braziliaanse industrie en de ontwikkeling van projecten. Ook goederen bestemd voor internationale jaarbeurzen en tentoonstellingen kunnen vrij van invoerrechten ingevoerd worden.

36

Documenten • Handelsfactuur (Fatura Comercial) De handelsfactuur moet minimaal in tweevoud worden opgemaakt in de Portugese, Spaanse of Engelse taal. De eerstverstuurde handelsfactuur moet het origineel zijn. Als deze elektronisch wordt verstuurd, moet er uitdrukkelijk op worden vermeld dat het een originele factuur betreft. De volgende gegevens moeten ten minste in de handelsfactuur worden opgenomen: - complete naam en adres van de importeur (ontvanger); - complete naam en adres van de exporteur; - nauwkeurige goederenomschrijving; - merken, nummers, hoeveelheid en eenheid van het volume; - vermelding van het Braziliaanse tariefpostnummer; - land van oorsprong, herkomst en aankoop; - netto- en brutogewicht; - naam en nationaliteit van schip of luchtvaartmaatschappij; - naam en adres van producent; - verklaring dat de prijzen corresponderen met prijzen op de wereldmarkt; - betalingsvoorwaarden (inclusief vermelding van de munteenheid waarin betaald moet worden); - prijs per stuk en totale prijs. Legalisatie van de handelsfactuur door het Braziliaanse consulaat of de Kamer van Koophandel is niet vereist. Voor een luchtvrachtbrief gelden dezelfde eisen als de handelsfactuur. • Connossement (Conhecimento de embarque) Connossementen moeten worden opgemaakt in de Portugese, Engelse of Spaanse taal. Connossementen hoeven niet te worden gelegaliseerd. Connossementen ‘aan order’ zijn toegestaan mits een notify-adres wordt vermeld. • Certificaat van oorsprong (Certificado de origem) Een certificaat van oorsprong is voor het invoeren van goederen uit Nederland niet vereist. Een Mercosurcertificaat van oorsprong is vereist voor het invoeren van goederen uit Argentinië, Paraguay en Uruguay. De Kamers van koophandel in Nederland geven certificaten van oorsprong en Eur1-documenten af. Voor meer informatie: www.kvk.nl (kies vervolgens import/export en formulieren/ documenten). • Paklijst (Lista de embalagem) De paklijst moet een volledige omschrijving van de goederen, de aantallen en het netto- en brutogewicht van de goederen geven. • Pro-formafactuur (Fatura pro forma)

37

•

De pro-formafactuur is nodig voor de aanvraag van een (niet)-automatische invoervergunning. Naam en adres van de producent of exporteur worden vermeld en eventueel naam en adres van de agent, distributeur of vertegenwoordiger. De pro-formafactuur moet een verklaring bevatten van de exporteur dat de vermelde prijzen overeenkomen met de gangbare prijzen op de wereld markt. Het is aan te bevelen om een prijslijst of catalogus mee te sturen. Gezondheidscertificaat Het veterinair certificaat moet bij dieren en dierlijke producten worden toegevoegd; het fytosanitair certificaat bij planten en plantendelen.

Meer informatie Market Access Database - Exporters Guide to Import Formalities Informatie over benodigde documenten voor export van goederen naar Brazilië door middel van het invoeren van een HS-code (Harmonized System Code, statistieknummer). Verdere voorbeelden van documenten zoals het connossement en de proformafactuur op http://mkaccdb.eu.int (klikken op exporter’s guide to import formalities). Bedrijfsvestiging

Ondernemingsvormen De twee belangrijkste en meest voorkomende ondernemingsvormen zijn de Naamloze Vennootschap - Sociedade Anônima - S.A. en de Besloten Vennootschap - Sociedade por Quotas de Responsabilidade Limitada - Ltda. Het opzetten van een filiaal in Brazilië is onderworpen aan decreet 2.627 van 26 september 1940 (artikelen 64 tot 73) en de normatieve regeling DNRC 81 van 5 januari 1999. Het verzoek voor het opzetten van een buitenlands filiaal wordt na indiening bij de Braziliaanse overheid via federaal decreet goedgekeurd. Na publicatie van de oprichtingsakte in de Staatscourant (Diário Oficial da União) en de inschrijving in het handelsregister mag een bedrijf met zijn activiteiten beginnen. Buitenlandse bedrijven moeten een vertegenwoordiger aanstellen in Brazilië. De vertegenwoordiger hoeft de Braziliaanse nationaliteit niet te bezitten, maar moet wel in Brazilië woonachtig zijn. Als u een vestiging wilt openen in Brazilië, is het verstandig een deskundig adviesbureau in de arm te nemen dat een op maat gesneden juridisch advies kan geven.

38

Uitgebreide informatie over bedrijfsvestiging en handige tips voor het openen van een eigen bedrijf kunt u vinden in Kompas, een publicatie over investeren in de Braziliaanse markt van de Nederlands-Braziliaanse Kamer van Koophandel. Meer informatie: www.dutcham.com.br/Kompas%202007-lr.pdf. De Braziliaanse overheid staat fusies en overnames toe. Voor buitenlandse investeerders is op dit gebied geen aparte regelgeving van toepassing. Voor fusies en overnames op financieel gebied is de Centrale Bank de bevoegde instantie om goedkeuring te verlenen. Intellectueel eigendom

Brazilië is lid van de World Intellectual Property Organization (WIPO), de Conventie van Bern, de Internationale Conventie voor de Bescherming van Industrieel Eigendom en het TRIPS-akkoord van de WTO. De meeste intellectueeleigendomsrechten komen overeen met westerse standaarden. Een aantal zaken dat niet met westerse standaarden correspondeerde is in 1997 opgelost door de invoering van de Industriële Eigendomswet. Handelsmerken Het systeem voor de bescherming van handelsmerken is in Brazilië gebaseerd op eigendomsrecht. In Brazilië moet een bedrijf zich registreren bij het INPI om de rechten op het handelsmerk te verkrijgen. Bedrijven kunnen in Brazilië hun handelsmerk als een buitenlands handelsmerk of als een Braziliaans handelsmerk laten registreren. Octrooien In Brazilië wordt het verlenen van octrooien geregeld door wet nr. 9279 (Lei da Propriedade Industrial) van 14 mei 1996. Volgens artikel 8 van deze wet is voor toekenning van een octrooi vereist dat het product of de uitvinding innovatief en vindingrijk is en een industrieel karakter heeft. Aanvragen voor octrooien moeten worden ingediend bij het INPI. De beschermingsduur is vijftien jaar, te rekenen vanaf de datum van aanvraag. Octrooien op uitvindingen genieten een beschermingsduur van twintig jaar. De aanvraagprocedure voor het verkrijgen van een octrooi kan veel tijd in beslag nemen. De aanvraag moet onder andere de volgende elementen bevatten: • de octrooiconclusie van de uitvinder; • een uitgebreide omschrijving van de uitvinding en eventueel een tekening ervan; en • bewijs van voldoen aan de wettelijke voorschriften. 39

Als de aanvraag is ingediend, vindt er een vooronderzoek plaats en wordt er een registratiebewijs uitgegeven. De aanvraag wordt voor een periode van 18 maanden geheim gehouden en wordt daarna officieel gepubliceerd. De uitvinder heeft vervolgens 36 maanden de tijd om een formeel onderzoek aan te vragen. Als dit onderzoek in bovengenoemd tijdsbestek niet wordt aangevraagd, wordt de aanvraag als ingetrokken beschouwd. Meer informatie: Instituto Nacional da Propriedade Industrial - INPI (Braziliaans octrooibureau): www.inpi.gov.br Cultuur van het zakendoen

Om in Brazilië succesvol zaken te doen is het belangrijk om je te verdiepen in de Braziliaanse ‘way of business’. Het bekende vooroordeel als zouden Brazilianen de hele dag op het strand hangen kunt u gerust laten varen. Brazilianen zijn vriendelijke, extraverte en hardwerkende mensen. Ze houden ervan om over hun persoonlijke leven te vertellen en luisteren ook graag naar persoonlijke details van hun zakenrelaties. Zij vinden het belangrijk dat hun zakenpartner betrouwbaar is en willen hem/haar daarom eerst goed leren kennen alvorens tot zaken te komen. Brazilianen zijn informeel, na een soms ietwat formeel begin, en uiterst vriendelijk in de omgang, ongeacht rang of stand. Braziliaanse zakenmensen zijn meestal goed opgeleid. Velen van hen hebben een opleiding in de Verenigde Staten gevolgd. Brazilianen beschouwen zichzelf als ‘Amerikanen’. Vermijd daarom het woord ‘Amerika’ in een gesprek, wanneer u daarmee de Verenigde Staten bedoelt. Onderstaande tips en wetenswaardigheden kunnen u op weg helpen in het opbouwen van uw zakelijke relatie. •

Noord-Europese- en vooral ook Nederlandse producten staan voor wat betreft het bedrijfsleven hoog aangeschreven in Brazilië. Nederland heeft dan ook een goede naam in Brazilië. Mede dankzij de talrijke scholingsprojecten van Nederlandse missionarissen en de agrarische bedrijven van emigranten uit Nederland. Benadruk tijdens uw afspraken met de Braziliaanse bedrijven het succes en de goede referenties van uw bedrijf.

•

Het eerste wat een Braziliaan doet is zijn visitekaartje geven. Zorg dus ook altijd voor voldoende kaartjes.

•

Vergeleken met Europa ligt het tempo van onderhandelen een stuk lager.

40

De nadruk ligt veel sterker op het persoonlijke contact. Het gebeurt zelden dat een belangrijke zakelijke overeenkomst wordt afgesloten over de telefoon of per brief. Braziliaanse managers reageren veelal negatief op onregelmatige en snelle bezoeken van zakenrelaties. Zij geven de voorkeur aan een meer continue werkrelatie. After-sale service wordt zeer op prijs gesteld. •

Het feit dat het tempo van onderhandelen lager ligt wil niet zeggen dat de Brazilianen minder kennis hebben van industriële technologie en van moderne handel. U moet in feite technisch gezien net zo goed voorbereid zijn bij het bellen naar een bedrijf in São Paulo als bij het bellen naar een bedrijf in Londen.

•

Hou er rekening mee dat Braziliaanse bedrijven over het algemeen minder stabiel (en solvabel) zijn dan Nederlandse bedrijven. Ook het Braziliaanse bedrijf zal bereid moeten zijn tijd en geld te investeren. Verder is het belangrijk dat u aangeeft dat u een lange termijn relatie met uw Braziliaanse partner nastreeft, waarbij beide partijen tijd en geld dienen te investeren.

•

Vooral in het begin van de relatie dient u steeds zelf het initiatief te nemen richting uw Braziliaanse klanten. Braziliaanse bedrijven hebben vaak een passievere instelling dan Nederlandse bedrijven. Dit wil niet zeggen dat er geen belangstelling is, maar als er vanuit Nederland geen initiatief meer wordt genomen, neemt de interesse af. U moet er dus bovenop blijven zitten. Een goede follow-up van uw bezoeken is daarom van doorslaggevend belang.

•

Ondanks het feit dat de Brazilianen zelf erg veel kritiek leveren op het Braziliaanse systeem, zijn ze boven alles erg trots op hun land. Vele Brazilianen worden geboren met het idee dat de zon alleen in hun land opkomt. Verder hebben de vooruitgang van de afgelopen jaren, de enorme omvang van het land, en het economische belang binnen de Zuid-Amerikaanse regio het zelfvertrouwen vergroot.

•

Voetbal is niet alleen een goede ijsbreker, maar neemt bijna de vorm aan van een religie. De uitspraak ‘God is rond’ is hier zeker toepasselijk. De meest toonaangevende clubs komen uit São Paulo (Corinthians-volksclub, PalmeirasItalianen, São Paulo-elite en Santos-Pelé) en Rio de Janeiro (Flamenco-volks club, Fluminense, Vasco da Gama en Botafogo). Volleybal is de tweede volks sport sinds het Braziliaanse team op de Olympische Spelen van Barcelona de gouden medaille heeft behaald. Om vergelijkbare redenen is na de

41

overwinningen op Roland Garros eind jaren ‘90 door Gustavo ‘Guga’ Kuerten tennis sterk in opkomst. Daarnaast neemt de autosport (Formule 1 en Indycar) van oudsher een belangrijke plaats in, hoofdzakelijk dankzij Rubens Barichello en voormalige coryfeeën als Emerson Fittipaldi, Nelson Piquet en wijlen Ayrton Senna. •

In tegenstelling tot het gebruik in Spaanstalige landen is in landen waar Portugees gesproken wordt de laatste achternaam de hoofdachternaam. Zo wordt Sergio Vargas Medrano, Sr. Medrano. Uit beleefdheid wordt de titel Dr. vaak gebruikt, wat niet meteen betekent dat de persoon ook zodanig academisch gekwalificeerd is. Brazilianen zijn joviaal in omgang en gaan snel over op het elkaar noemen bij de voornaam. Fysiek contact is heel normaal en er wordt langdurig en veelvuldig handen geschud. Het is ook niet ongewoon om elkaar na een aangenaam gesprek een ‘abraço’ (omhelzing) te geven.

•

De handelstaal is Portugees. Hoewel Spaans door velen begrepen wordt, kunt u beter Engels als tweede taal gebruiken voor de zakelijke gesprekken en correspondentie. Mocht er onverhoopt toch overgegaan moeten worden op Spaans, biedt dan eerst uw verontschuldigingen aan. Verder wil het niets zeggen over het functioneren van een persoon op de Braziliaanse markt indien zijn kennis van buitenlandse talen niet bijster is.

•

Brazilianen zijn meesters in het improviseren, afspraken maken op ad hoc basis gaat dus heel goed. Brazilianen werken veelal zonder een uitgebreide agenda. Check wel van te voren of afspraken die ruim van te voren gepland zijn nog doorgaan.

•

Bij het ontvangen van relatiegeschenken wordt het op prijs gesteld als u uw partner hiervoor uitvoerig bedankt. Omgekeerd worden uw Nederlandse geschenken (b.v. Delfts Blauw, kaas) zeer gewaardeerd. De opbouw van een persoonlijke relatie wordt hiermee versterkt. Voor postverzendingen binnen of naar het land dient altijd de postcode vermeld te worden. Beter is het om het zekere voor het onzekere te nemen en belangrijke documenten per koerier of fax te versturen. Kleine pakketten kunt u het beste aangetekend onder vermelding van ‘geschenk’ verzenden.

•

Om interlokaal te kunnen bellen, zult u gebruik moeten maken van een zogenaamde carrier (015/ 021/ 023/ 041). U bent bijvoorbeeld in São Paulo en wilt bellen naar Belo Horizonte, u toetst dan: 015-31-3227 5200. 42

•

U moet zich in Brazilië te allen tijde kunnen legitimeren. Het is daarom raadzaam om altijd een kopie van uw paspoort of identiteitskaart op zak te hebben.

•

In tegenstelling tot berichtgeving in velerlei Nederlandse media is het risico om overvallen te worden in Brazilië lang niet zo groot als vaak geschetst wordt. Toch is het raadzaam om bijvoorbeeld ’s avonds slechts met wat wisselgeld, een goedkoop horloge, eenvoudige sieraden en niet al te belangrijke documenten rond te lopen.

•

Verkijk u niet op de afstanden binnen Brazilië. Nederland past ruim 200 keer in het land. Op de kaart is de afstand Rio de Janeiro-São Paulo te vergelijken met de afstand Amsterdam-Parijs. Over de weg is dit overigens een utopie. De stad São Paulo met buitensteden is een stuk groter dan de provincie Utrecht. Deze omvang in combinatie met de overbelaste infrastructuur beperkt het aantal zakelijk bezoeken dat op één dag afgelegd kan worden drastisch.

•

Het gebruik van e-mail is de afgelopen jaren enorm toegenomen in Brazilië, al loopt men nog wel achter ten opzichte van Nederland. U kunt het internetgebruik van de gemiddelde Braziliaan vergelijken met dat van in Nederland van een paar jaar geleden.

Do’s en Don’ts in Brazilië

Bureaucratie - de bureaucratie in Brazilië is vreselijk, maar Brazilianen zijn eraan gewend dat dit een dagelijks onderdeel van hun leven uitmaakt. Gezien de bureaucratie is het dan ook aan te bevelen met een Braziliaanse counterpart samen te werken. - verwacht wachttijden op officiële aanvragen (bijvoorbeeld 152 dagen voor een importlicentie) - huur goede lokale expertise in: accountants, juridisch adviseur, consultants voor import, belastingadviseurs, etc. - vergeet deadlines; houdt rekening met langere trajecten - voldoe aan de regels: geen ‘shortcuts’ mogelijk zonder (toekomstige) problemen - Doe geen zaken in Brazilië alvorens met fiscale en/of juridische instanties te hebben gesproken. Braziliaanse regelgeving is complex en vereist de nodige kennis. Voordat men zaken doet cq. een contract tekent is het raadzaam aan alle kanten ‘ingedekt’ te zijn.

43

Beschermde markt - stem uw verkoopstrategie af op de hoge importtarieven en belastingen - verdiep u, voordat u de Braziliaanse markt betreedt in de importregulering - houdt rekening met veel lokale producenten/ goedkope producten - vraag octrooien aan (goed beschermd 15-20 jaar). Dit kost tijd! - Arrangeer import heffingskorting: Ex tarifarium - Houdt rekening met de voorkeur voor vergelijkbare lokale producten Politiek - verkoopargumenten die met de langere termijn te maken hebben scoren niet - Brazilianen zijn minder loyaal: ga niet uit van ‘gunnen’ Trots - Brazilianen zijn erg trots op hun land en cultuur. Begin niet in het Spaans - Om succesvol te worden op de Braziliaanse markt is een lange adem nodig Entree op de markt

Brazilië is een groot land met behoorlijke culturele verschillen tussen de regio’s. Het land kent daarom geen algemene zakelijke marktbenadering. In het zuiden heerst bijvoorbeeld een meer Europese manier van zakendoen dan in het noorden. Van belang is dat u op de hoogte bent van deze verschillen (zie hoofdstuk regionale verdeling in dit boekje). Wilt u zaken gaan doen in Brazilië, dan moet u er vooral zelf naartoe gaan om zo een eigen indruk te krijgen van het land. Gezien de grootte van het land is het al heel bijzonder als een distributeur uw producten in heel Brazilië kan afzetten. Lees voor tips voor uw marktentree vooral de praktijkverhalen in dit boekje. Vakbeurzen Deelname aan beurzen is een goede optie om uw producten te promoten. Daarnaast kan het bezoeken van en deelnemen aan Braziliaanse vakbeurzen waardevolle zakelijke contacten opleveren (waaronder potentiële agenten, distributeurs en klanten), die u anders niet zo gauw legt. Het is ook een prima manier om een goede indruk van uw sector te krijgen (wie zijn de concurrenten, welke bedrijven kunnen een potentiële partner worden). De meeste Braziliaanse vakbeurzen vinden in São Paulo plaats. In deze stad worden per jaar ongeveer driehonderd vakbeurzen georganiseerd. Deze trekken

44

vaak nationale en internationale bezoekers. De industriële concentratie, de goede infrastructuur en de centrale ligging in Zuid-Amerika hebben São Paulo tot het vakbeurscentrum van dit continent gemaakt. Vrijwel alle Braziliaanse vakbeursorganisaties verwelkomen buitenlandse exposanten. Brazilië is binnen LatijnsAmerika het land met de meeste internationale vakbeurzen en congressen. De Nederlandse consulaten-generaal in São Paulo en Rio de Janeiro en de Netherlands Business Support Offices in Porto Alegre en Recife kunnen u behulpzaam zijn bij een beursdeelname. Een overzicht van recente vakbeurzen in Brazilië vindt u op: www.mfa.nl/bra/economie_en_handel/beurzen_en_0. De EVD ondersteunt deelname van Nederlandse bedrijven aan belangrijke vakbeurzen. Bedrijven kunnen in een nationale collectieve inzending participeren op Braziliaanse vakbeurzen die zijn opgenomen in het EVD-activiteitenprogramma. Een collectieve inzending bestaat uit een gezamenlijke stand met een Nederlandse uitstraling waar deelnemers hun buitenlandse relaties kunnen ontvangen. Meer informatie:www.evd.nl/brazilie (EVD-activiteiten) Samenwerken met een lokale partner Loop ook niet per definitie om de lokale concurrentie heen. Door de afstand, de bureaucratie en de importheffingen kan het soms winstgevender en efficiënter zijn om, afhankelijk van het type product, samen te werken met een lokale partner. Niet alleen op het gebied van marketing, maar bijvoorbeeld ook op het gebied van productie. Het openstellen van de Braziliaanse economie gaat - na een lange periode van protectionisme - niet zonder pijn. Veel verouderde industrieën moeten hun deuren sluiten of overgaan tot het importeren van moderne producten. Bekijk of de lokale concurrent uw handelspartner kan worden. Uw voordeel is dat hij al de nodige zakelijke contacten heeft, de markt kent en de service voor uw product kan verzorgen. Despachante Voor het afhandelen van tijdrovende zaken kan het in Brazilië gebruikelijk zijn om een ‘despachante’ in te schakelen. Een ‘despachante’ is een Braziliaans begrip dat in het Nederlands kan worden vertaald met ‘afhandelaar’. ‘Despachantes’ zijn personen die tegen betaling allerlei uiteenlopende diensten verrichten, die veel tijd kosten en waarvoor het handig is dat men de Braziliaanse wet kent en weet hoe de wet in de desbetreffende deelstaat wordt geïnterpreteerd. Verder kennen ‘despachantes’ de juiste personen in diverse organisaties zodat zij vaak bureaucratische processen kunnen versnellen.

45

Ondersteuning bij uw entree op de markt

Ziet u kansen voor uw bedrijf in Brazilië en wijst analyse uit dat er kansen voor uw product of dienst zijn? Bij de oriëntatie op de Braziliaanse markt en het zoeken naar lokale zakenpartners (agenten, distributeurs of eindgebruikers) kunnen vele organisaties u behulpzaam zijn bij uw eerste stappen in Brazilië. Achter in dit boekje staan de gegevens van relevante partijen. Naast praktische steun bij het vinden van zakenpartners of beursbezoek, kunt u ook gebruik maken van subsidies, zoals de PSB (Programma Buitenlandse Markten). Voor meer informatie over deze subsidie kunt u terecht bij de EVD, uw brancheorganisatie, Syntens of de Kamer van Koophandel in uw regio. Ook kunt u studenten inzetten voor het uitwerken van uw exportplan of het in kaart brengen van mogelijke afnemers. Neem voor informatie hierover contact op met een hogeschool of universiteit in uw regio of kijk op www.internationalehandel.mkb.nl/werken_met_studenten. U kunt ook kiezen uw entree op de Braziliaanse markt te verspoedigen middels de begeleiding van een professioneel consultancybureau, zoals bijvoorbeeld Transfer latin Business Consultancy. Zie www.transfer-lbc.com Voor een drietal activiteiten vragen wij extra uw aandacht: Faciliteit Individuele Marktbewerking Op vragen over marktentree en in welke regio’s specifieke kansen liggen voor bepaalde sectoren is niet altijd een eenduidig antwoord geven. Dit is erg afhankelijk van het product, soort bedrijf en uw ambitieniveau. U kunt in dit verband gebruik maken van de faciliteit Individuele Marktbewerking van de EVD. De EVD voert een marktscan uit voor uw bedrijf (niet te verwarren met een marktonderzoek). U hoeft hier niet voor te betalen, maar als u voor een scan in aanmerking wilt komen, moet u wel aan bepaalde voorwaarden voldoen en bereid zijn zelf ook tijd in de voorbereiding te steken. U moet in ieder geval kunnen aantonen dat u serieuze plannen heeft en zelf al een eerste marktverkenning heeft uitgevoerd. Verder moet u een exportplan hebben en bereid zijn na afloop terug te koppelen welke resultaten u hebt geboekt. Zo houdt de EVD de vinger aan de pols. Als basis voor de marktscan start de EVD met een persoonlijk gesprek om uw plannen en informatiebehoefte in kaart te brengen. Vervolgens gaat het netwerk in Brazilië, waaronder de Nederlandse ambassade in Brasília, de consulaten-generaal in São Paulo en Rio de Janeiro en de Netherlands Business Support Offices

46

(NBSO’s) in Recife en Porte Alegre met uw vragen aan de slag. Zij kennen de markt, hebben toegang tot lokale autoriteiten en overbruggen taal- en cultuurbarrières. De inzet van dit netwerk resulteert in een marktscan: een aantal gewogen contactadressen, aangevuld met relevante marktinformatie. Indien u naar aanleiding van de marktscan besluit de Braziliaanse markt op te gaan, kan de EVD u in contact brengen met de lokale organisaties als overheidsinstanties, bedrijven en banken. Voor het daadwerkelijk uitvoeren van uw strategie verwijzen we u uiteindelijk door naar experts en deskundigen die op commerciële basis werken. op: www.evd.nl/marktscan. EVD Business Promotion: Persoonlijke begeleiding EVD Business Promotion legt contacten met interessante zakenpartners en relevante publieke organisaties in de markt of sector die u als ondernemer wilt betreden. Aan ondernemers die praktische hulp kunnen gebruiken biedt EVD Business Promotion persoonlijke begeleiding. Zo worden er, vaak in samenwerking met MKB-Nederland en ABN AMRO, handelsmissies naar buitenlandse markten georganiseerd en worden ondernemers bij hun eerste stappen op de buitenlandse markt ondersteund via vakbeurzen of bijvoorbeeld seminars. Deelname aan een handelsmissie MKB-Nederland en ABN AMRO organiseren jaarlijks enkele handelsmissies voor het mkb in opdracht van de EVD. Daarnaast worden handelsmissies georganiseerd door een groot aantal brancheorganisaties, door de overheid en door private partijen. Bij een handelsmissie wordt gebruik gemaakt van matchmaking. Dit houdt in dat voor uw bedrijf potentiële zakenpartners in het land op maat geselecteerd worden. Dit kunnen mogelijke afnemers zijn van uw producten en/ of diensten, maar ook agenten, distributeurs of andere mogelijke samenwerkingspartners. Een overzicht van handelsmissies is te vinden op www.evd.nl. Wilt u meer weten over deelname aan een handelsmissie, neem dan contact op met MKB-Nederland, mw. I. J. Olivier (015-219 14 08), of lees het boekje over handelsmissies van MKB-Nederland en ABN AMRO; te bestellen via http://www.internationalehandel.mkb.nl/Publicaties. Naast MKB-Nederland en de EVD, de Kamer van Koophandel in Nederland en eventueel uw brancheorganisatie, treedt ook de Nederlands-Braziliaanse Kamer van Koophandel op als matchmaker tussen het Nederlandse en Braziliaanse bedrijfsleven (www.dutcham.com.br).

47

Louwrens Dijkstra, Hyva Group BV – Geduld loont

“De douane in de Braziliaanse havens hanteert een rode, een oranje en een groene wachtrij. Je reputatie als bedrijf is bepalend voor de rij waarin je terecht komt. Rood staat voor zware douanecontrole en dus wachten, soms wel drie tot vier weken. In de Oranje rij gaat het wat sneller, maar reken toch nog op zo’n twee weken. De groene rij betekent snel groen licht bij invoer van je containers. Zorg er dus voor dat je altijd zo betrouwbaar bent, dat je deze rij kunt gebruiken.”

Het grootste obstakel om zaken te doen met Brazilië is nog steeds de enorme bureaucratie en het woud aan regels. Louwrens Dijkstra is als CEO bij de Hyva Group al zo’n 40 keer in Brazilië geweest: “Het land is zeker niet corrupt, zoals velen denken. Maar het is soms enorm lastig om een container het land in te krijgen of goederen het land uit. Om te importeren moet je letterlijk in de bureaucratie duiken, de regels kennen en je hierin ook enorm goed laten voorlichten door lokale advocaten of administrateurs. Anders kom je in de problemen. Wij laten ons hierin ondersteunen door een lokaal administratiekantoor. Dat gaat erg goed. We kunnen het na zoveel jaar ervaring nu ook wel zelf, maar wat extra steun helpt nog steeds.”

48

Geduld loont Dicht bij markt en klant

Multinational Hyva is fabrikant/leverancier van onder andere hydraulische cilinders, liftsystemen voor kieptrailers en – trucks, kranen en aanverwante artikelen ter verhoging van de transportefficiency. Veelal zijn dit producten met een laad- en losfunctie. Het bedrijf heeft in haar bijna 30-jarige bestaan een wereldwijde scope ontwikkeld, zowel in omzet (verkoop) als in productie. Louwrens: “Onze bedrijfsfilosofie is zo dicht mogelijk bij onze klant en onze markt te zitten, in welk land dan ook. Dat is ook de reden dat we in 1995 onze eerste fabriek in Brazilië zijn gestart, in Caxias do Sul, in de zuidelijke staat Rio Grande do Sul. De keuze voor het land was snel gemaakt. Brazilië heeft in economisch opzicht een koppositie in Zuid Amerika en heeft een grote potentiële thuismarkt. Brazilië staat, samen met het hele Zuid Amerikaanse continent, aan het begin van een megaontwikkeling, in potentie vergelijkbaar met Noord Amerika. Uit eigen marktonderzoek bleek verder dat het door de hoge invoerrechten voor ons ondoenlijk is om producten rendabel in te voeren en te verkopen. Vandaar de keuze voor een eigen fabriek in Brazilië. Caxias do Sul is voor ons een perfecte locatie. Rio Grande do Sul is een geïndustrialiseerde regio en er heerst een goede arbeidsethos. Bovendien zitten in deze regio veel van onze potentiële klanten. Ook de toeleveringsindustrie is er goed ontwikkeld.” De concurrentie de baas

Hyva’s uitbreiding naar Brazilië blijkt een goede zet. In 2005 vierde het bedrijf er haar 10 jarig bestaan. Vanuit Brazilië worden sinds drie jaar ook landen als Mexico, USA en Canada bediend. Louwrens: “Brazilië investeert enorm in haar infrastructuur (wegen en havens). Bovendien zijn de lokale spelers in ons segment, door de hoge invoerrechten en gebrek aan concurrenten, verwend geraakt en daardoor vrij lui geworden. Productontwikkeling stond in Brazilië dan ook al jaren op een laag pitje. Voor ons een buitenkans. Onze producten blijken sterker, duurzamer en van veel hogere kwaliteit dan die van onze Braziliaanse concurrenten.”

49

Vertrouwen moet groeien

Hyva heeft in Brazilië inmiddels een marktaandeel van 70 procent, maar het succes kwam Hyva niet aanwaaien. Louwrens: “Ik ben heel positief over Brazilië en we doen het er ook goed, maar dat wil niet zeggen dat zakendoen in Brazilië altijd even makkelijk is. Je moet echt geduld hebben. Het heeft lang geduurd voordat onze Braziliaanse klanten onze hydraulische producten zijn gaan gebruiken. Zelfs toen sommigen onze systemen in het prille begin gratis mochten uitproberen wilden ze de overstap nog niet direct maken. Brazilianen zijn heel loyaal. Dat werkte in het begin in ons nadeel. Het heeft ons echt veel tijd gekost om klanten te winnen en een goede relatie met hen op te bouwen. Nu werkt die loyaliteit van onze klanten en ook van onze medewerkers juist in ons voordeel. Onze medewerkers in onze Braziliaanse fabriek zijn heel trouw. Het verloop is minimaal, evenals het ziekteverzuim. Verder is vooral de jongere generatie Brazilianen heel leergierig en enorm gemotiveerd om door te leren. Ik heb in dit opzicht nooit spijt gehad van onze gang naar Brazilië. We hebben er nu onze beste fabriek, stabiel en met goed personeel. “Wil je een wereldspeler zijn, dan kun je niet om Zuid Amerika en zeker niet om Brazilië heen. Als dit land je past, moet je er gewoon naar toe gaan. Maar heb heel veel geduld en pas je aan.” Beurzen zijn een feest

Hyva heeft heel wat stappen doorlopen voor de eerste fabriek in Brazilië een feit was. Van het meegaan met handelsmissies, praten met potentiële klanten, het in kaart brengen van de markt en de concurrentie tot en met vestigingsplaatsonderzoek en vestigingsperikelen voor de start van de fabriek aan toe. Louwrens: “In de startperiode in Brazilië ben ik - tijdens één van mijn bezoeken - bij de ABN AMRO in Porto Allegre binnen gestapt voor advies. We waren toen al zover dat we een fabriek in Brazilië wilden bouwen. Ik kreeg een naam van een goede advocaat en ook wat namen van lokale headhunters. Ik vertelde hen wat we zochten en dat werkte perfect. Zo ben ik aan een goede lokale directeur gekomen.” “ Een Braziliaanse directeur verdient met gemak 30 tot 50 keer zoveel dan zijn medewerkers. Een goede Braziliaanse manager en directeur geven je toegang tot de Braziliaanse markt. Bezuinig dus niet op deze mensen.”

50

Vanaf de start in Brazilië heeft Hyva zich ook continu gepresenteerd op beurzen. Louwrens: “De eerste paar jaar was ik daar zelf altijd bij en nu nog vaak. Brazilianen zijn in het zakendoen heel mens- en klantgericht. Netwerken is dan ook super belangrijk en op beurzen kan dat prima. Beurzen in Brazilië zijn vaak heel gevarieerd en ongelofelijk leuk en sfeervol. Brazilianen maken er echt een feest van, met muziek en dans en noem maar op. Soms mondt dit uit in een groot spektakel. Mijn advies voor wie naar Brazilië gaat: bezoek beurzen, dat is echt een must!” Erkenning op hoog niveau

Het succes van Hyva bleef niet onopgemerkt. Hyva wordt zelfs in hoge kringen gezien als boegbeeld voor veel bedrijven die een soortgelijke stap in Brazilië willen zetten. Dit resulteerde voor de Louwrens in een uitnodiging van koningin Beatrix voor het staatsbanket ter ere van het bezoek van de Braziliaanse president Lula en zijn vrouw aan Nederland in april 2008. Louwrens: “Het is sowieso een hele eer dat je voor zoiets wordt uitgenodigd. Ik heb met veel mensen kunnen spreken over Brazilië en over ons bedrijf en onze aanpak daar, ook met de ambassadeur van Brazilië in Nederland. Hij was echt onder de indruk van onze activiteiten in zijn land. Zoiets doet je toch wel wat.” De volgende dag volgden nog een interview door Business News Radio en een businesslunch met minister-president Balkenende en staatssecretaris Heemskerk (EZ). Erkenning alom voor het succes van Hyva in Brazilië, na jarenlange inzet en veel geduld.

De Hyva Group BV (www.hyva.com), producent van o.a. hydraulische componenten, liftsystemen en kranen ter verhoging van de transportefficiency, is met 35 bedrijven in 28 landen wereldwijd een mondiale speler van formaat. Hyva bestaat dit jaar 29 jaar. Richtte het bedrijf zich aan het begin vooral op de Nederlandse markt, al snel volgde uitbreiding richting Europa, gevolgd door wereldwijde expansie. Hyva is marktleider op haar terrein, met een wereldwijd aandeel van 40 procent. Het hoofdkantoor is gevestigd in Alphen aan de Rijn. Productie vindt vooral plaats vanuit eigen fabrieken in Brazilië, China, Duitsland, India, Italië en ook Nederland.

51

Jerry Luyke, Paré BV – Piano Piano

“Als het om internationaal zaken doen gaat is mijn motto: als je iets wilt in een land, moet je het zelf uitvinden. Je kunt je wel laten helpen, maar je moet er eerst zelf op afstappen… durven ondernemen, vertellen wie je bent en wat je wilt en kunt. Dit ook visualiseren met een filmpje of iets dergelijks. Dit doen we in elk land waar we zakendoen. Met een koffertje vol met samples op pad. En dat werkt goed.”

Jerry Luyke is commercieel directeur bij Europa’s grootste tassen im- en exporteur Paré BV. Paré BV is onderdeel van de DARA Holding, bestaande uit drie bedrijven, Paré BV, Dutchbag BV en Eurobag Ltd.. Jerry reisde in zijn jaren als vertegenwoordiger voor Paré de hele wereld over. Jerry: “Het is goed om zelf in een land te gaan kijken, er een weekje rond te lopen, te praten met mensen. Je hoort wat er in zo’n land speelt. Je komt branchespecifieke dingen tegen, van belang voor je eigen business. Ik zie me nog staan in New York, samen met een collega. Twee Hollandse mannen met hun tasjes in het grote Amerika. ‘America… here we come!’ Amerikanen waarderen dat enorm. We werden de cowboys uit Holland genoemd. Mijn collega was ook één van de eerste die handel ging drijven in Oost Europa. Stond hij daar bij Checkpoint Charlie1 met 50 tassen. Zo zijn we groot geworden en

52

zo doen we het nog steeds.” Jerry werkt al 20 jaar voor Paré en heeft het bedrijf enorm zien groeien. Jerry: “De oertas van Paré is de bekende canvas boodschappentas met de leren handvatten. Inmiddels een klassieker die, als een tot kunst verheven model, in het pand van het moederbedrijf in Tynaarlo (Drenthe) hangt. Met deze tas is het ook begonnen. Nu leveren we vanuit onze fabrieken in Hongkong via onze verkooppunten aan zo’n 45 landen over de wereld.” Brazilië… here we come!

Ook de Braziliaanse markt is op Paré’s bekende wijze verkend. Jerry: “C&A is één van de grootste klanten van ons bedrijf Eurobag. Op een dag liep een vertegenwoordiger van C&A Brazilië - met zo’n 100 winkels in Brazilië daar beslist geen kleintje - bij ons binnen. Na een eerste contact ben ik zelf gaan kijken of Brazilië wat voor ons is. Het is geen gemakkelijke markt. De economie is nog steeds vrij instabiel. Door de brei aan regels, vergunningen en belastingen is niet heen te komen. Dat moet je ook niet willen.” Jerry is uiteindelijk via via in contact gekomen met een goede betrouwbare vertegenwoordigster. Vervolgens wordt er een klein kantoortje met showroom in Sao Paulo gestart. Het kantoor is vooral opgezet om dicht bij Braziliaanse klanten te staan en ook voor uitbreiding van de verkoop. Jerry: “Het is allemaal nog vrij prematuur in vergelijking met onze markt in andere landen. In Brazilië halen we zo’n 7 à 8 procent van onze omzet van Eurobag, maar ik voorzie wel groei, ook in de omringende landen. En Sao Paulo is dan echt de plek voor ons en ik denk voor veel buitenlandse ondernemers. Daar zitten alle hoofdkantoren. Het is het hart van het Braziliaanse zakenleven.” “Laat Braziliaanse afnemers van goederen zoveel mogelijk zelf regelen. Denk aan transport en import.”

1

Checkpoint Charlie was tijdens de verdeling van Berlijn een controlepost op de grens van de Amerikaanse

en Russische sector, bij een doorgang in de Berlijnse Muur in de Friedrichstraße.

53

Vertegenwoordigers door de ballotage

De vertegenwoordigers van Paré worden aangenomen op enthousiasme. Jerry: “Het moeten een beetje entertainers zijn. Klanten moeten het leuk vinden als onze vertegenwoordigers weer langs komen, moeten er naar uit kijken. Dit goede contact is zo belangrijk voor je verkoop. Maak je een klein foutje, dan is dat snel recht te breien. In Brazilië vind ik het erg lastig om aan goede vertegenwoordigers te komen. Ze moeten wat van de markt weten en de Portugese taal spreken. Onze huidige vertegenwoordigster heb ik ontmoet via de buurman van ons bedrijf in Hong Kong. De buurman verkocht sportkleding en was erg actief in Brazilië. Hij stelde voor zijn dochter voor ons te laten werken. Dat gaat nu prima. Zij heeft aan haar vader een goede leermeester en krijgt van hem veel actuele informatie over de Braziliaanse markt. Ze staat nu gewoon bij ons op de loonlijst.” Marktverkenning

Jerry is goed te spreken over handelsmissies als middel om een land te verkennen. Hij nam deel aan een missie naar Brazilië, georganiseerd door de Kamer van Koophandel (Meppel) en Transfer (http://transfer-lbc.com). Jerry: “Zo’n missie is prima om een land te verkennen. Met een leuke subsidie konden we derden voor ons aan het werk zetten. Met een goed profiel van ons bedrijf en onze wensen wat betreft klanten, zijn de Kamer en Transfer voor ons aan de slag gegaan, op zoek naar een goede match. Dan krijg je groen licht en stap je op het vliegtuig om de geplande gesprekken met potentiële klanten en tussenhandelaren te voeren… wederom met onze tas vol spulletjes. Het liep allemaal zo goed, dat ik direct het ambitieuze plan kreeg om een eigen bedrijf in Brazilië te starten, maar daar heb ik nog even mee gewacht.” “Wie in vestiging wil in Brazilië moet zich enorm goed laten voorlichten over belastingtechnische zaken. De belastingwetgeving is verre van transparant en in elke provincie weer anders.” “We hebben daarna eerst een aantal bedrijfskundestudenten - op zoek naar een leuk onderzoek - op pad gestuurd om wat extra onderzoek voor ons te doen. Ik wilde antwoord op twee vragen: we willen klanten in Brazilië… hoe en waar vinden we die? En we willen misschien een eigen bedrijf starten in Brazilië… Is dat te doen? Dat antwoord kreeg ik keurig op papier in een rapport van 60 pagina’s, waar ik overigens echt wat aan had. Ik kreeg keurig allerlei toetredingsscenario’s voor Paré op een rij. Hun belangrijkste conclusie: begin geen eigen bedrijf in 54

Brazilië! Daar kleven zoveel nadelen aan en er liggen zoveel valkuilen op de loer. Denk aan alle vergunningen rond im- en export, allerlei belastingen, die ook weer verschillen per regio. Echt een wir war aan regels… daar kom je als Nederlander niet uit, mits je je echt heel goed laat adviseren door deskundigen. Wij kozen hier niet voor en verkopen onze handel aan Brazilië, zoals aan zoveel landen, nu via ons kantoor in Hongkong. Wij bepalen de prijs van de goederen, zoals ze op de container in China staan. De rest - denk aan transport, importheffingen, enzovoorts - is aan de klant. Die zijn daar ook veel beter in, kennen hun weg in Brazilië en zijn bij machte - mochten ze dit al willen - de regels te omzeilen om de goederen zo goedkoop mogelijk het land in te krijgen. Dat maakt containers invoeren ook best risicovol. Daar kun je niet tegenop concurreren en zo wil ik het ook niet. Voor ons werkt het prima zo, via Hong Kong en via onze vertegenwoordigster. Wel willen we ons salesteam in Brazilië gaan uitbreiden.” Brazilianen hebben alle tijd

Jerry: “De landen waar wij veel zaken doen, zoals Nederland en Duitsland, staan bekend om hun snelle zakencultuur. Alles gaat op tijd. In Brazilië niet. Van de vijf afspraken worden er met gemak twee afgezegd, of de mensen zijn er niet of komen veel te laat. Zo gaat het met alles. Brazilianen hebben alle tijd. Hier moet je je niet aan ergeren, want dat frustreert alleen maar. Het komt uiteindelijk wel goed, maar er komt vaak wat tussen. Piano Piano luidt het devies. Als je eenmaal bij ze aan tafel zit is het goed. Brazilianen vinden altijd tijd om ’s avonds wat te eten. De baas erbij, assistent erbij, iedereen praat mee. Een echte relatie opbouwen doe je dan ook buiten de kantooruren.”

Paré BV (www.pare.nl) is Europa’s grootste importeur en exporteur van tassen. Naast het label Daniël Ray hebben we ook de tassen labels van Brunotti, Bag Sac, Quick en Axel David. Paré BV is onderdeel van de DARA Holding, bestaande uit Paré BV, Dutchbag BV en Eurobag Ltd. Paré BV is uitsluitend actief in de Business-to-Business markt en levert wereldwijd aan vakhandel, groothandels, importeurs en het grootwinkelbedrijf. Paré BV is gevestigd in Tynaarlo en heeft haar eigen styling afdeling waar de ontwerpen voor de collecties worden ontwikkeld. Productie van de tassen vindt plaats in het Verre Oosten door gecontracteerde lokale fabrieken, die voldoen aan de Europese normen, o.a. als het gaat om arbeidsomstandigheden. Maatschappelijk verantwoord ondernemen staat bij Paré hoog op de agenda. 55

Joris van Wijk, CMP Information Brazil – Braziliaans optimisme

“Met de Braziliaans-Nederlandse Kamer van Koophandel in Sao Paulo had ik goede contacten. Zo kreeg ik de beschikking over een ruimte voor mijn kantoortje, kon gebruik maken van back office services en kreeg advies over het opzetten van een bedrijf. Wie een bedrijf in Brazilië wil starten, moet beslist gebruik maken van de diensten van de Kamer van Koophandel.”

Joris van Wijk is managing director bij CMP Information Brazil, een grote beursorganisator. Joris werkt en woont in Brazilië. Hij heeft samen met zijn Braziliaanse vrouw drie kinderen (een drieling). Joris: “Ik ben een beetje bevooroordeeld denk ik, want ik woon tenslotte al sinds ’95 in Brazilië, midden tussen de Brazilianen. En ik ben getrouwd met een Braziliaanse. Ik heb met mijn gezin zelfs nog geposeerd voor een campagne over internationaal zakendoen van de ABN AMRO. Ik vind Brazilië echt een fantastisch land met leuke mensen.” Brazilianen hebben een positieve kijk op het leven, vindt Joris, zijn vrolijk en levenslustig. “Ze staan ook positief tegenover buitenlanders, komen betrouwbaar over en staan open voor contact, ook op persoonlijk vlak. Al zijn de contacten soms wat Amerikaans; amicaal, snel en oppervlakkig. Ik was destijds bij aankomst in Sao Paulo aangenaam

56

Braziliaans optimisme

verrast en heb mijn mening over Brazilië behoorlijk moeten bijstellen.’ In zijn marktsegment wordt heel professioneel gewerkt, is Joris’ervaring: efficiënt en met goede kennis van zaken. “Grote multinationals hebben al sinds jaar en dag een vestiging in Brazilië. Hun kantoren worden bemand door locals en ook beslissingen worden op lokaal niveau genomen. Zo ook de beslissing om iets aan marketing te gaan doen. Voor ons is dit natuurlijk heel gunstig, zulke korte lijnen.” Pionieren

Joris kwam via allerlei omwegen bij CMP Information Brazil terecht. Joris: “Vanaf mijn komst in Brazilië in ’95, heb ik voor lange tijd voor het Engelse Miller Freeman gewerkt, een organisatie die o.a. conferenties en beurzen over de hele wereld organiseert. Ik werkte in eerste instantie vanuit ons kantoor in Maarssen en reisde maandelijks af naar Brazilië. Toen kreeg ik de kans om voor dit bedrijf een kantoor inpandig bij de Kamer van Koophandel in Sao Paulo te starten. Voor mij een unieke kans, want het voelde alsof ik een eigen bedrijf ging opzetten in Brazilië, maar dan met de wetenschap dat er een grote organisatie achter je staat. Ik heb lekker kunnen pionieren en alles zelf uitgezocht: van relevante regelgeving, belastingen, financiële zaken tot het vinden van klanten. De eerste zakelijke contacten had ik vooral met lokale vertegenwoordigers van internationale voedselproducenten, die al langer zaken deden met Miller Freeman.” De zaken gaan goed en binnen zes jaar groeit Miller Freeman uit tot één van de grootste vakbeurzenorganisatoren in Brazilië. Het bedrijf wordt in 2006 overgenomen door de Amerikaanse tak van de Nederlandse VNU. Zo werkt Joris weer even voor een Nederlands bedrijf. Even later trekt dit bedrijf zich terug van de beurs en wordt het onderdeel van een investmentcompany. Joris krijgt het aanbod om voor CMP (voorheen Miller Freeman) de beurzen- en conferentiemarkt in Brazilië verder open te breken. Zo gaat het balletje rollen. Marktonderzoek

Joris: “In ’94 en ’95 deed ik voor Miller Freeman al wat verkennend onderzoek in Brazilië. Het land bezoeken, praten met potentiële klanten en statistieken bestuderen. Vooral dat laatste viel nog niet mee. In ons marktsegment is het echt heel lastig om relevant cijfermateriaal boven tafel te krijgen. Wij organiseren onder andere beurzen voor de foodsector en daaronder vallen veel restaurants. Alleen al in Sao Paulo zijn zo’n 8000 restaurants, waarvan er 1000 netjes belasting betalen.

57

De overige 7000 doen dit niet of niet nauwkeurig en staan dus niet geregistreerd. Bij grotere producerende bedrijven is dit beter geregeld, maar die betalen direct hoge belastinggelden. Ook brancheorganisaties geven - om wat voor redenen dan ook - niet zomaar de juiste marktinformatie vrij. Na enig speurwerk kreeg ik toch een goed beeld. De Braziliaanse economie stabiliseerde en dat bood goede perspectieven voor een beursorganisatie als de onze. De kennis die ik in al die jaren had opgedaan kon ik ook goed gebruiken voor CMP. Nu is Brazilië ook voor CMP zo’n beetje de grootste markt in Zuid-Amerika.” Reden voor optimisme

Brazilië heeft er volgens Joris nog nooit zo goed voorgestaan. De economie draait op volle toeren en dat gaat de komende zes jaar nog door. Ook de Brazilianen zijn zelf erg optimistisch over het wel en wee van hun land. Joris: “Tot ’94 was de Braziliaanse economie moeilijk te begrijpen. De economie werd gekenmerkt door hoge inflatiecijfers en veel overheidsbemoeienis. Veel problemen zijn de afgelopen 14 jaar aangepakt. De Braziliaanse consument heeft nu veel meer vertrouwen in de economie. Er kunnen nu ook langlopende leningen afgesloten worden voor bijvoorbeeld het kopen van een huis. Je ziet ook dat de bouwmarkt een enorme groei doormaakt. De rentes zijn nog steeds torenhoog, ongeveer 12 procent per jaar met daarboven nog een soort inflatiecorrectie, wat neer komt op 17 procent hypotheekrente. Belastingaftrek kennen ze hier niet, dus een huis kopen is echt heel duur. Maar de mensen doen het toch! Ook de stijgende Braziliaanse export draagt bij tot optimisme en houdt de economie stabiel. Brazilië is ’s werelds grootste exporteur van vlees en soja. Verder zijn suikerriet (voor ethanol) en olie enorme groeimarkten. Er zijn onlangs weer twee grote olievelden Carioca en Tupi ontdekt.” “Maak gebruik van je netwerk, van het contact van een contact van een collega. Dat werkt, want Brazilië is een groot land, maar kent per branche ook een klein wereldje.” Geïnteresseerde zakenpartners

Reden voor optimisme is er ook voor buitenlandse investeerders. Joris: “Er liggen volop kansen voor Nederlandse ondernemers. Er wordt veel gebouwd, dus ik zie die kansen vooral in de off shore industrie en bouw, infrastructuur, de agrarische en voedselverwerkende industrie (power house en agri business) en logistiek. Alleen de hoge importheffingen werken nog behoorlijk remmend voor buitenlandse ondernemers. Daar zou iets aan gedaan moeten worden en ik geloof dat voor

58

sommige1 sectoren ook al is gebeurd. Verder hebben we ons imago mee. Brazilianen vinden Nederlanders leuk. We zitten op dezelfde golflengte qua humor. Zeker wat betreft de ergernis over de vele regeltjes. Maar je moet wel rekening houden met het feit dat Brazilianen niet altijd doen wat ze zeggen. Ze doen zich soms beter voor dan ze zijn en geven overal een positieve draai aan. Daar moet je doorheen kijken. Brazilianen (vooral in Sao Paulo en Rio de Janeiro) zijn snelle zakenmensen en werken hard. Ze gaan voor snel resultaat en verliezen daarbij de voordelen op de lange termijn wel eens uit het oog. Ook varen ze snel een andere koers om zo over te stappen op je concurrent. Een goede relatie opbouwen kost veel tijd. Je moet er echt bovenop zitten, anders ben je ze kwijt.” “Wil je serieus zaken doen in Brazilië en heb je een goed product, dan moet je ervoor gaan. Liefst met een eigen vestiging in Brazilië. Lukt dit niet, of wil je af en toe wat afzetten in het land, dan kun je werken via lokale agenten of een distributeur. Het is wel veel moeilijker om met slechts één lokaal contact, bijvoorbeeld een distributeur, de markt te bewerken. Om goed zaken te kunnen doen heb je een lokale basis in Brazilië nodig. Dan pas kun je naar mijn idee echt succes hebben.”

CMP Information Brazil (www.cmpinformation.com) is onderdeel van het Engelse CMP International en één van de grootste beursorganisaties ter wereld. CMP Information Brazil verzorgt totaalconcepten, van de huur van een beurshal, de verkoop van standruimte, (bezoekers)marketing, media-aandacht tot aan de organisatie van congressen en seminars. Sao Paulo is met 70 procent van de klanten het grootste marktgebied. Verder doet het bedrijf in Brazilië goede zaken in Rio de Janeiro en in de Zuidelijke staten van Brazilië. Het Engelse moederbedrijf heeft meerdere vestigingen in het Verenigd Koninkrijk, in de Verenigde Staten, Nederland, Azië en Zuid Amerika, waaronder Brazilië.

1 Het Braziliaanse ministerie van Ontwikkeling, Industrie en Buitenlandse Handel heeft onlangs de invoertarieven voor 174 goederen verlaagd. Het gaat vooral om technische en technologische producten die niet in Brazilië geproduceerd worden.

59

Wim Fase, Bandridge Group – Vooral genieten

“Brazilië er even bij doen lukt niet. Wapen je en stel grenzen aan de risico’s die je als bedrijf wilt nemen. Geef niet te snel op als een order, geen order blijkt te zijn en ga vooral niet uit van je eigen perceptie van de werkelijkheid, maar leef je in.”

Wim Fase, directeur van de Bandridge Group, producent van connecties, zoals kabeltjes voor de consumentenelektronica, is heel enthousiast over internationaal zakendoen. In welk land dan ook. Hij is respectvol naar het land en naar de mensen, waar hij op dat moment zaken mee doet. En dat werkt, is zijn ervaring. Wim: “Goed beschouwd zijn wij als Nederlanders in de internationale zakenmarkt veel meer uitzondering dan regel. In veel landen is het persoonlijk welzijn belangrijker dan welvaart. Dat zie je terug in de zakelijke cultuur. Doe je zaken in Brazilië, dan moet je accepteren dat dingen gaan zoals ze gaan. Onze eigen man in Brazilië zegt vaak… Wim, het is nu eenmaal niet anders. De Braziliaanse cultuur is zo anders, zeker als het gaat om het maken van afspraken. Brazilianen zijn een volk van praten en van evenementen. Tijdens een belangrijke voetbalcompetitie wordt het leven soms gewoon lam gelegd. Dat frustreert enorm, maar ik kan er nu ook van genieten. Resultaat boeken in Brazilië betekent een stapje verder zetten in

60

Vooral genieten het opbouwen van je relatie. En niet, zoals wij dit gewend zijn, een harde afspraak of een contract. Hier moet je mee om kunnen gaan. Snel winst boeken lukt niet. Brazilianen zijn geen mensen van de vluchtige contacten. Je moet begrip hebben voor wat daar speelt en zelf ook een prettige persoon voor hen zijn. En absoluut Portugees spreken. Dat geeft een enorme voorsprong. Brazilianen zijn erg leuke en loyale mensen. En ze hebben veel respect voor Nederlandse ondernemers. Wij zijn graag geziene partners, die onze afspraken nakomen.”

“Wil je er zaken doen, dan moet je echt in Brazilië investeren… op alle fronten!” Vooral zelf doen

Wim: “In 2005 ben ik zelf op handelsmissie naar Brazilië geweest. Ik werd tijdens mijn bezoek bestormd door bedrijfjes die me wilden helpen. Maar wat ik heb geleerd is dat je het zelf moet doen, en ook echt vanuit Brazilië. Je moet vertrouwen hebben in de mensen die in het land voor je aan het werk zijn, maar je moet er wel bovenop zitten, alles strikt controleren. Als het kan moet je een medewerker in het land plaatsen. Dat is voor ons een absolute pré geweest. Beschouw Brazilië niet als het zoveelste exportland, zeker als je bedrijf geen formaat heeft. Om succes te hebben moet je er veel zijn en dat moet je wel kunnen waarmaken. Dat is vaak lastiger voor een klein bedrijf of eenmanszaak.” “Spreek met jezelf af welke risico’s je wilt nemen in een land en hou je aan die afspraak.” Marktonderzoek

Wim heeft voor Bandridge gedegen marktonderzoek laten uitvoeren in Brazilië. Wim: “Ik heb tijdens de handelsmissie veel gesprekken gevoerd met bedrijven en distributeurs. Een medewerker van ons heeft verder onderzoek gedaan. Brazilië staat bekend als één van de snelst groeiende markten voor startende ondernemers. We hebben de Braziliaanse markt in stappen in kaart

61

gebracht. Via internet is allerlei informatie vergaard over hoe de retail in elkaar zit, welke winkels er zijn, wie de concurrenten zijn tot en met het opleidingsniveau van potentiële medewerkers, relevante wet-en regelgeving en producteisen. Heel veel is op internet te vinden. Belemmeringen leken er in eerste instantie voor ons niet te zijn. Toen zijn we het land gaan bezoeken, winkels gaan bekijken en gaan praten met allerlei instanties. Om na te gaan wat onze positie in zo’n land kan zijn, welke distributeurs er zijn, welk prijsniveau wordt gehanteerd, wie onze echte concurrenten zijn, noem maar op. We waren steeds positief. Daarna zijn we de bezoekfrequentie gaan opvoeren om het land en de mogelijkheden echt te leren kennen. We hebben een lijst gemaakt met mogelijke distributeurs (wie zijn goed voor ons) en zijn uiteindelijk op basis van een shortlist gaan selecteren. Het bleek lastig om een goede betrouwbare distributeur te vinden. Het kost tijd om vertrouwen te winnen. Meestal gaan we na de selectie nog een aantal keren terug om alles af te ronden en uiteindelijk hebben we ook een eigen medewerker in Brazilië gestationeerd. Samen met onze distributeur zijn we de markt gaan bewerken en bedrijven gaan bezoeken. Zo hebben we een positie bij winkelketens verworven. Een distributeur moet weten hoe hij de markt moet bewerken. Dat kan per land verschillen. In Brazilië zijn merknamen in onze sector bijvoorbeeld belangrijk. Adverteren voor ‘kabeltjes’ heeft hier dus echt zin. Dit in tegenstelling tot Nederland, waar ‘branding van kabels’ door middel van adverteren de consument nauwelijks beïnvloedt. Hoe verder een land van ons af staat, hoe fijnmaziger we ons marktonderzoek uitvoeren.” Belofte maakt schuld

Brazilië heeft een enorme potentie en zou een enorm succesvol land kunnen of moeten zijn. Er zijn voldoende grondstoffen en het land beschikt over een groot aantal hoog opgeleide mensen. Kortom: het land van beloftes. Maar de structuur van het land, met de enorme bureaucratie en het woud aan regels, maakt het moeilijk om Brazilië naar een hoger plan te tillen. Wim: “Het blijft nu een beetje bij beloftes. Het is nog wachten op de echte doorbraak. Daar zijn buitenlandse investeringen voor nodig, maar banken zijn op dit moment vrij kritisch in het honoreren van de financiële behoeften van buitenlandse ondernemers. Terwijl ik zoiets heb van: zet die kraan nu eens goed open! Er moet zoveel worden

62

voorgefinancierd aan belastingen en heffingen, voordat goederen het land in kunnen. Zoals velen leveren ook wij onze goederen tot aan de grens. De kosten voor import, transport en noem maar op zijn voor de distributeur. Die kosten overtreffen vaak de koopprijs van de producten waardoor de totale kosten verdubbelen. Distributeurs kunnen dit niet voorfinancieren. Hier zouden banken veel meer een rol in kunnen spelen door met een stukje financiële overbrugging te komen en de eisen daarvoor wat te versoepelen. Voordat banken nu helpen moet alles tot in de details overlegd worden en moeten alle risico’s afgedekt worden. Zelfs waterdichte contracten worden niet altijd door banken geaccepteerd. Je moet in Brazilië dus echt wat extra’s doen. Zoeken naar andere wegen, creatief zijn om resultaat te boeken. Zoals leveringen in kleine hoeveelheden het land invoeren of de kredietlimieten van de distributeur wat opschroeven. Dat gaat in goed vertrouwen. Soms wordt je wel eens moedeloos van alle hobbels die je tegenkomt. Je hebt je investeringen niet zo snel terugverdiend.” “De belastingdruk in Brazilië is enorm. Er wordt veel betaald, maar Brazilianen hebben niet altijd de indruk dat dit het land ten goede komt.”

De Bandridge Group (www.bandridge.nl) ontwikkelt, produceert en vermarkt alle mogelijke connecties voor consumentenelektronica. Denk aan het koppelen van een camera op je TV of MP3 speler op je computer. Voor alle mogelijke koppelingen is wel een kabel voorhanden. De producten van Bandridge onderscheiden zich door kwaliteit en de uitvoering van de verpakking. Bandridge is sinds 1997 internationaal actief en op dit moment één van de snelste groeiers in Europa in deze branche. Het bedrijf is inmiddels actief in 60 landen over de hele wereld. De Bandridge Group voert drie merken: Bandridge, Profigold en Valueline. Het bedrijf organiseert de verkoop via verkoopkantoren in Nederland, Brazilië, Egypte, India en China.

63

Gina Ioan - JTA Freight BV

“Soms ligt alles even stil. Laatst nog, toen een container werd geopend voor controle. Dat kost veel tijd. Toen ook het haven- en douanepersoneel nog ging staken hebben we een paar maanden niets kunnen doen.”

Het Rotterdamse expeditiebedrijf JTA Freight BV exporteert gebruikte banden naar Brazilië. Brazilië is één van de weinige landen in de wereld waar banden hergebruikt mogen worden. Dat maakt de handel in gebruikte banden uniek, maar vaak ook lastig. Gina Ioan : “Handel in gebruikte banden is vooral vrij lastig vanwege de strenge milieueisen, waaraan onze opdrachtgevers moeten voldoen. De handel in gebruikte goederen, en vooral die van banden, is aan strenge importregels gebonden en vaak wordt de handel nog onderworpen aan nadere analyses. Zodra een opdrachtgever niet aan de juiste importvereisten voldoet, voelen wij dat ook. Containers blijven dan langer aan de grens staan. Die regels worden niet alleen opgelegd door de Braziliaanse overheid, maar ook de Verenigde Naties.”

64

JTA Freight BV Specialist in vervoer van banden

JTA Freight BV heeft een vrij sterke positie in de markt, vanwege het feit dat ze zich hebben gespecialiseerd in de export van gebruikte banden. Het bedrijf zelf beschikt niet over de voor import benodigde licenties. JTA treedt slechts op als expediteur / transporteur van de gebruikte banden voor opdrachtgevers, die hiervoor wel over de juiste vergunningen moeten beschikken. De Braziliaanse overheid verstrekt deze licenties overigens alleen aan Brazilianen. Gina: “Wij fungeren puur als dienstverlenend transporteur en regelen vanuit onze expertise het transport van de gebruikte banden van haven tot haven, ofwel ‘port of discharge’. We kopen de banden dus niet zelf. De banden laden we overal in Europa en ook in het verre Oosten. Vervolgens exporteren we deze naar Brazilië. Onze opdrachtgevers doen daarna de rest. In Nederland hebben wij niet zo’n grote naam in ons vakgebied, maar in Brazilië zijn we heel bekend. We hoeven daar ook niet aan marketing te doen, de mensen kennen ons vooral via mond op mondreclame. Wij staan bekend vanwege onze goede service. We zijn zelf ook vrij kritisch… doen niet met iedereen zaken. Klanten moeten wel betrouwbaar zijn.” Het bedrijf laat nieuwe klanten eerst betalen, voordat de goederen worden vrijgegeven. Er wordt wisselend gefactureerd in euro’s of dollars. Gina: “Wat het lastig maakt is het feit dat Brazilianen geen geld mogen overmaken naar het buitenland (en ook niet in andere valuta). Brazilianen zijn inventief genoeg, dus uiteindelijk krijgen we ons geld wel, maar soms duurt het weken voordat ik weet van wie ik geld heb binnen gekregen. Dat komt ook, omdat veel opdrachtgevers voor betalingen met een tussenpersoon werken. Zelfs onze bank kon ons niet helpen met dit probleem. In dat opzicht maakt de Braziliaanse overheid het ons vrij lastig. Het zou voor ons eenvoudiger zijn als we een vestiging in Brazilië hebben. Maar goed, dat willen wij niet, dus nu moeten we roeien met de riemen die we hebben.” “Brazilianen zijn heel serieus en weten wat ze doen. Ze zijn ook flexibel en laten zich niet pushen. Het tempo ligt ook wat lager dan wij gewend zijn.” 65

Zelf aan het roer

Gina: “De eerste jaren richtten we ons op het vervoer van nieuwe banden. Op een bepaald moment ontdekten we dat er in het vervoer van gebruikte banden kansen lagen. We hebben onze eerste contacten in Brazilië opgedaan op een beurs. Dat ging goed. We konden ons verhaal kwijt en onze kennis en kunde aantonen. Daarna is het balletje gaan rollen. De eerste jaren werkten we met een agent. Dat was voor ons niet optimaal, omdat we niet alle touwtjes in handen hadden. Wij hebben de pech gehad dat dit ons – door omstandigheden – heel veel geld heeft gekost. Sindsdien regelen we alles zelf vanuit Rotterdam.” De contacten met Brazilië verlopen voor JTA Freight vooral via de telefoon en per e-mail. Gina vertelt dat ze al heel lang niet meer in Brazilië is geweest. Toch werkt deze wijze van contact voor JTA Freight prima. Gina: “We hebben met onze vaste klanten een hele goede, vriendschappelijke relatie opgebouwd. Dan gaat het onderhouden van contacten via de mail of telefoon prima. Onze klanten komen wel bij ons op bezoek, als ze in Europa zijn voor beursbezoek of wat dan ook. Dat versterkt de band weer. Het grote tijdverschil maakt het dagelijks contact en de dagelijkse handel wel wat lastiger. Is het hier in Nederland 14.00 uur, dan begint de dag in Brazilië net. Dan hebben we dus nog maar een paar uurtjes de tijd om echt wat voor onze Braziliaanse klanten te doen. Klanten hebben ook niet altijd erg in het tijdverschil. Dan word ik laat op de avond of ’s nachts gebeld of ik dit of dat voor ze wil regelen. Dat lukt dus niet midden in de nacht. Maar als ik het uitleg, hebben ze hier gelukkig wel begrip voor.”

66

JTA Freight BV uit Rotterdam (voor informatie: [email protected]) is expediteur. Het bedrijf exporteert o.a. gebruikte autobanden naar Brazilië. De banden komen o.a. uit Europa en het verre Oosten. Het bedrijf transporteert volgens het ‘port of discharge’ – principe. JTA Freight regelt het transport (laden, verschepen, etc.), de klant regelt de rest. Inclusief de benodigde licenties voor import. JTA Freight heeft in de loop der jaren expertise opgebouwd in de handel in gebruikte banden en is één van de bekendere spelers op dit vlak in Brazilië.

67

Nuttige Nuttige adressenadressen en contactgegevens De makers van dit boekje

ABN AMRO www.abnamro.nl/internationaal Op deze website vindt u alle informatie over producten en diensten van de bank op dit gebied, inclusief een exportvaardigheidtest. Meer informatie over internationaal zakendoen? ABN AMRO International Desk Netherlands, telefoon: 020 -629 55 92. E-mail: [email protected] Amstellease International, telefoon: 030- 290 64 29. www.amstellease.nl MKB-Nederland www.internationalehandel.mkb.nl Het Bureau Internationale Handel van MKB-Nederland behartigt de belangen van het internationaal actieve midden- en kleinbedrijf. Op de website vindt u informatie over internationaal zakendoen en kunt u naast dit boekje ook de eerder verschenen boekjes in de reeks bestellen. Ook vindt u op de site een kalender met geplande handelsreizen, een prikbord voor het vinden van stagiaires en een meldpunt knelpunten waar u ons kunt informeren over knelpunten met betrekking tot internationaal ondernemen. U kunt het Bureau Internationale Handel telefonisch bereiken op telefoonnummer: 015-219 14 08. Vertegenwoordigingen van de Nederlandse overheid in Brazilië

Nederlandse ambassade te Brasilia:

• www.embaixada-holanda.org.br • [email protected]

Nederlands postennetwerk in Brazilië:

• www.embaixada-holanda.org.br

Nederlands consulaat-generaal te Rio de Janeiro

• www.mfa.nl/rio • [email protected]

Nederlands consulaat-generaal te São Paulo

• [email protected] • www.mfa.nl/sao

Netherlands Business Support Office - Porto Alegre • www.mfa.nl/poa • [email protected] Netherlands Business Support Office - Recife:

68

• www.mfa.nl/rec • [email protected]

Vertegenwoordiging Braziliaanse overheid in Nederland

http://www.brazilianembassy.nl/nederlands Braziliaanse Ambassade in Den Haag

Ondersteuning van de Nederlandse overheid

www.evd.nl en http://www.evd.nl/info/landen/ ( -> Brazilië) Agentschap van het Ministerie van Economische Zaken met landen experts in dienst. Voor informatie over Brazilië kunt u ook contact opnemen met de landenmedewerker Brazilië; 070 – 778 87 33 of de accountmanager marktbewerking Brazilië: telefoon: (070) 778 87 28, e-mail: [email protected] www.internationaalondernemen.nl Website van het Ministerie van Economische Zaken, met uitgebreide informatie over internationaal ondernemen en links naar andere organisaties die u van dienst kunnen zijn op het terrein van internationaal ondernemen. www.senternovem.nl Agentschap voor duurzaamheid en innovatie, van het ministerie van Economische Zaken. Met o.a. informatie over financiële ondersteuning bij internationaal ondernemen zoals subsidies.

Overheid Brazilië

www.brasil.gov.br -> Braziliaanse regering www.mdic.gov.br -> Ministerie van Ontwikkeling, Industrie en Buitenlandse handel www.fazenda.gov.br -> Ministerie van Financiën www.mre.gov.br -> Ministerie van Buitenlandse Betrekkingen www.bndes.gov.br -> BNDES, Nationale Ontwikkelingsbank www.bcb.gov.br -> Centrale Bank www.ibge.gov.br -> Nationaal Bureau voor de Statistiek

69

(Nuttige organisaties in Nederland met informatie over Brazilië

www.fenedex.nl of www.export.nl Bij de Fenedex kunt u informatie krijgen over exporttrainingen. www.pwc.com PricewaterhouseCoopers. Contactpersonen Brazil Desk: George de Soeten: +31 10 407 5647 ([email protected]) Chris Winkelman: +31 10 407 5618 ([email protected]) Gustavo Carmona: +31 10 407 6923 ([email protected]) www.transfer-lbc.com Transfer biedt exportondersteuning aan Nederlandse ondernemingen die gebruik willen maken van de vele marktkansen in Brazilië. www.export.nl Een schat aan exportinformatie www.fenex.nl Bij Fenex kunt u terecht voor ondersteuning bij expeditiezaken. www.handelsbevordering.nl Site van het Nederlands Centrum voor Handelsbevordering, hier kunt u o.a terecht voor beursdeelnames en handelsreizen. www.kvk.nl De Kamer van Koophandel in uw regio kan u adviseren over exportdocumenten, heffingen en subsidiemogelijkheden. www.dutchcham.com.br Nederlands-Braziliaanse Kamer van Koophandel in Brazilië www.nec.nl De Nederlandse Export Combinatie kan u behulpzaam zijn bij het vinden van zakenpartners in het buitenland.

70

Nuttige Braziliaanse organisaties

www.anp.gov.br -> Nationaal Petroleum Agentschap www.planejamento.gov.br -> Brazilië in actie www.fiesp.org.br -> Federatie van Industrie Sao Paulo www.firjan.org.br -> Federatie van Industrie Rio de Janeiro www.cni.org.br -> Nationale Confederatie van Industrie www.braziltradenet.gov.br -> Handels Netwerk Brazilië www.ipp.org.br -> Braziliaans Instituut voor Olie en Gas www.onip.com.br -> De Nationale Organisatie voor de olie-industrie http://sistemasweb.desenvolvimento.gov.br/INVESTIMENTO_WEB/renai_en/home.asp -> Nationaal informatienetwerk inzake investeringen > RENAI Overige nuttige adressen

www.douane.nl Website van de douane. Hier kunt u informatie vinden over alle regelgeving en documenten m.b.t. internationaal ondernemen. www.belastingdienst.nl Website van de belastingdienst Telefoon: 0800-0543 -> Belastingtelefoon voor ondernemers www.minlnv.nl Site van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, voor informatie over de voorschriften op het gebied van kwaliteit, etikettering en verpakking van levensmiddelen en dranken. www.tuv.nl Certificatie-instelling Nederland

71

Geraadpleegde bronnen

• • • •

EVD (Economische Voorlichtingsdienst) Ambassade van het Koninkrijk der Nederlanden in Brazilië De Nederlands-Braziliaanse Kamer van Koophandel Bepalingen van de Europese Commissie

Wij danken de medewerkers van de Nederlandse Ambassade in Brazilië, de medewerkers van het Nederlandse Postennetwerk in Brazilië, de medewerkers van het landenteam van Brazilië van de EVD, PricewaterhouseCoopers, Transfer latin Business Consultancy en de betrokken ondernemers voor hun actuele informatie en actieve bijdrage aan dit boekje.

72

Colofon

Ontwerp & Druk TDS printmaildata Schiedam Fokkerstraat 505 3125 BD Schiedam T. +31 (0) 10 238 04 00 F: +31 (0) 10 238 04 44 www.tds.nu Fotografie: Raymond de Haan Haanfotografie Postbus 200 3830 AE Leusden T: +31 (0) 33 448 00 03 F: +31 (0) 33 448 00 04 M: +31 (0) 621 55 66 78 [email protected] Tekstbewerking en interviews: Mariska van der Starre Van der Starre, beleidsadvies, projectmanagement en - communicatie Franckstraat 82 2901 RD Capelle aan den IJssel T: +31 (0) 10 20 26 929 / + 31 6 24215631 F: +31 (0) 10 20 26 986 [email protected] Eindredactie: Iris Olivier, projectleider internationale handel, MKB-Nederland Louis Cornelisse, LC journalistieke producties Productiedatum, oktober 2008

ABN AMRO Bank N.V. MKB-relaties Foppingadreef 22, Postbus 283 (AA3311), 1000 EA Amsterdam-Zuidoost Internet: www.abnamro.nl

Postbus 5096, 2600 GB Delft Internet: www.mkb.nl 2

AA 6567 A © 09-08

Koninklijke Vereniging MKB-Nederland Bureau Internationale Handel