Wijzer in de Liefde. LES 6 - Weerbaarheid -

Wijzer in de Liefde Draaiboek voor het geven van seksuele voorlichting aan en seksuele vorming van jeugdige asielzoekers en nieuwkomers

LES 6 - Weerbaarheid -

Lesopzet

Inleiding Les 6 gaat over weerbaarheid, assertief zijn en grenzen stellen. Het zoeken naar een eigen identiteit speelt in de leeftijdsfase waarin de deelnemers zitten een belangrijke rol. Vragen als: ‘wie ben ik?’, ‘wie wil ik zijn?’ en ‘waar liggen de grenzen van wat ik wil en kan?’ passeren bewust of onbewust de revue. Dit maakt veel jongeren kwetsbaar en gevoelig voor druk van buitenaf. ‘Nee’ zeggen tegen een persoon of groep waar je zo graag bij wilt horen, is een moeilijke opdracht en vraagt om zelfvertrouwen. In deze les worden werkvormen aangereikt om dit zelfvertrouwen te stimuleren en te oefenen met assertief gedrag. Eén les over weerbaarheid geeft slechts een aanzet en pretendeert niet hetzelfde effect te hebben als een programma weerbaarheid. Wanneer daar behoefte aan bestaat is het raadzaam om contact op te nemen met de regionale GGD of GGZ instelling. Zij zijn goed op de hoogte van lokale projecten op het gebied op het gebied van weerbaarheid voor allochtone jongeren. Omdat er veel interactie in de werkvormen is verwerkt heeft het de voorkeur om deze les aan jongens en meisjes samen te geven. Beiden kunnen elkaar goed aanvullen en van elkaars standpunten leren. De les bevat meer werkvormen dan passen in een standaard les van 100 minuten. Neem de les eerst goed door en maak een keuze uit de werkvormen of regel zo nodig extra tijd om de meerdere werkvormen te behandelen. De verschillende keuzeopties worden met een ► aangegeven. Als aanvullende werkvorm kan gedacht worden aan een les zelfverdediging. Suggesties hiervoor zijn opgenomen in les 8 over loverboys.

Draaiboek ‘Wijzer in de Liefde’ GGD Nederland, 2007

2

Les 6. Weerbaarheid Minimale doelen • • • • • •

De deelnemer herkent bij zichzelf het gevoel voor een prettige sociale afstand bij verschillende mensen De deelnemer herkent non-verbale uitingen waarmee anderen hun wenselijke sociale afstand aangeven De deelnemer staat open voor de wensen van anderen m.b.t. sociale afstand De deelnemer is zich bewust waar hij aangeraakt wil worden en door wie De deelnemer kan benoemen wat grensoverschrijdend gedrag is De deelnemer kan alternatieven voor gedrag benoemen teneinde niet ‘over de grens’ te gaan

Extra doelen • De deelnemer kent verschillende argumenten om de druk om tegen zijn zin in seksueel contact te hebben te weerstaan • De deelnemer heeft geoefend met “nee” zeggen en assertief gedrag • De deelnemer kan zijn/haar eigen gevoelens herkennen en verwoorden. • De deelnemer kan zijn/haar wensen verwoorden

Programma 1. Terugblik op les 5

Pagina p. 6

1. Inhoud van les 6

p. 7

10

2. Waar ligt jouw grens? ► Grenzenspel ► Waar mogen anderen jou aanraken?

p. 8 p. 9

25 20

3. Verhaal Paul en Sara

p. 12

45-90

4. Assertiviteit ► Weersta de druk! ► Nee zeggen

p. 18 p. 22

30 30

5. Evaluatie

p. 25

10

Totaal


Tijdsduur 5-10

120-215

3

Benodigde materialen voor les 6 Basismaterialen • tv en videorecorder • flap-over • flap-over met regels uit les 1 • kleurpotloden • stiften (rode/groene/zwarte) • plakband • brievenbus • cd-speler • disco cd’s voor rollenspel Paul en Sara Zelf maken of uit leskist van GGD/MOA • kopieën werkblad ‘Waar mogen anderen jou aanraken?’ • kopieën werkblad ‘Nee zeggen’


4


Werkvormen


5

Terugblik op les 5 werkvorm

Doel

De deelnemer kan benoemen wat in de vorige les besproken is. Vragen uit de brievenbus worden behandeld.

Groep

Gemengde groepen

Werkwijze Laat de deelnemers kort vertellen wat er in de vorige bijeenkomst besproken is. Op die manier zitten de jongeren weer helemaal in het onderwerp en hebben nieuwe deelnemers de kans om aan te sluiten bij wat er vandaag besproken gaat worden. Een andere mogelijkheid is een werkvorm van de evaluatie uit les 5 te behandelen. Wanneer je de evaluatie van les 5 hebt afgesloten met de quiz kun je nu beginnen met krasloten, of andersom, om zo de stof uit les 5 kort te herhalen. Het is bedoeld als terugblik op les 5, dus let op de tijd. Vraag de deelnemers of er nog vragen zijn. Bespreek de vragen, inclusief de vragen uit de brievenbus. Tijdsduur

5-10 minuten

Materialen


6

Inhoud van les 6 Werkvorm Doel

De deelnemers weten wat er deze les besproken wordt

Groep

Gemengde groepen

Werkwijze

Geef aan dat het onderwerp voor vandaag “weerbaarheid” is. Vraag wie weet wat weerbaarheid betekent en vul zo nodig aan. Weerbaarheid betekent jezelf beschermen. Dit kun je doen door voor jezelf op te komen, door te zeggen of te laten merken wat je wilt, bijvoorbeeld door ‘nee’ te zeggen of door non-verbale reacties.

Vraag of de deelnemers een vergelijkbaar woord kennen uit hun eigen taal en in het Nederlands (assertiviteit) en schrijf deze op het bord. Laat de groep voorbeelden uit de praktijk benoemen waarbij het belangrijk is om weerbaar te zijn. Vertel de groep dat dit een leuk thema kan zijn om over de praten, maar dat het soms ook moeilijk kan zijn. Hang de flap-over met de afspraken uit les 1 op en neem ze indien nodig nogmaals met de groep door. Schrijf op het bord of de flap-over welke onderwerpen besproken worden. Trainer: let op de keuze van werkvormen die je hebt gemaakt

Grenzen aangeven Waar mogen anderen jou aanraken? Verhaal van Paul en Sara Weersta de druk! Nee zeggen Zie voor achtergrondinformatie ► p. 27 Tijdsduur

10 minuten

Materialen

flap-over en stiften flap waarop de afspraken uit les 1 beschreven staan


7

Grenzenspel werkvorm Doel

De deelnemer herkent bij zichzelf het gevoel voor een prettige sociale afstand bij verschillende mensen De deelnemer herkent non-verbale uitingen waarmee anderen hun wenselijke sociale afstand aangeven De deelnemer staat open voor de wensen van anderen m.b.t. sociale afstand

Groep

Gemengde groepen

Werkwijze

De deelnemers staan in tweetallen tegenover elkaar met genoeg ruimte tussen hen in om naar elkaar toe te kunnen lopen. • De deelnemers aan de rechterkant krijgen de opdracht om langzaam toe te lopen naar de deelnemers die tegenover hen staan. Als de deelnemers waar zij naar toe lopen vinden dat de ander dichtbij genoeg is, roepen zij 'stop'. De afstand die ertussen twee deelnemers is, kan per stel verschillend zijn. Dit heeft te maken met de persoonlijke voorkeur van een deelnemer voor een bepaalde afstand, maar ook van de gevoelens die een deelnemer heeft voor de deelnemer die naar hem / haar toekomt. • Vervolgens krijgen de deelnemers opdracht weer op hun oorspronkelijke plaats te gaan staan en wisselen de deelnemers aan de linkerkant onderling van plaats, zodat zij tegenover een andere deelnemer staan. De oefening wordt dan herhaald, waarbij deze keer de deelnemers die aan de rechterkant staan 'stop' zeggen. • Hierna lopen de deelnemers aan de rechterkant nogmaals naar de deelnemers aan de andere kant. Deze keer echter, mogen de deelnemers geen 'stop' zeggen, maar moeten zij non-verbaal laten zien wanneer zij een 'nee-gevoel' krijgen en de ander moet stoppen met lopen. Zeg bij dit deel van de oefening dat het muisstil moet zijn. • De oefening wordt nog eens herhaald, met de opdracht dat de deelnemers nu nog slechts met hun gezichtsuitdrukking mogen laten zien wanneer gestopt moet worden. De vragen die bij het nabespreken aan de orde kunnen komen zijn: • Wanneer zei je 'stop'? • Hing dat ook af van de persoon waar je tegenover stond? • Hoe liet je zonder woorden merken dat het 'stop' was? • Hoe kon je merken dat de ander vond dat jij dichtbij genoeg was? • Wat zag je aan die ander? • Is er iemand door jouw 'nee gevoel' heengelopen? Hoe voelde dat? • Heb je tips om iemand op ‘jouw’ afstand te houden? (Iemand een hand geven is een manier hiervoor en wordt door Nederlanders veel gebruikt)

Tijdsduur

25 minuten

Materialen

bord of flap-over

Bron: Rutgers Stichting; Taakstraf Seksualiteit, ‘Als seks niet mag’; Rotterdam Draaiboek ‘Wijzer in de Liefde’ GGD Nederland, 2007

8

Waar mogen anderen jou aanraken? Doel

De deelnemer is zich bewust waar hij/zij aangeraakt wil worden en door wie

Groep

Gemengde groepen

Werkwijze

Werkvorm 1 Geef elke deelnemer een kopie van het werkblad. Vraag aan hen een poppetje te tekenen, zonder verdere details. Deze tekening stelt in deze opdracht hun lichaam voor. Deel verschillende kleurpotloden uit en laat de deelnemers per kleur aangeven waar verschillende mensen hen mogen aanraken: bijvoorbeeld hun vader, moeder, beste vriend(in), klasgenoot en een man en een vrouw die ze niet kennen. Gebruik voor verschillende mensen een verschillende kleur. Laat ze het geheel vlot invullen.

werk vorm

Nabespreking: Bespreek in de groep of in groepjes van 3-4 deelnemers (eventueel jongens en meisjes apart): • daar waar iemand je aan mag raken afhankelijk is van de relatie • het belang van aanraken als vorm van contact • probeer na te gaan of er belangrijke verschillen zijn in waar mensen met verschillende achtergronden door hun familie/vrienden (mogen) worden aangeraakt: welke vormen van aanraken zijn in jouw land belangrijk, bijvoorbeeld tussen ouders en kinderen of wanneer je iemand op straat ontmoet? Werkvorm 2 Verdeel de groep in een jongens en meisjesgroep. Geef ze een groot vel papier en een zwarte stift. Laat ze een silhouet tekenen van een jongen (de jongensgroep) en van een meisje (de meisjesgroep). Geef elke groep een rode en een groene stift. Laat elke groep met een rode stift aangeven waar een onbekende man/vrouw hen niet mag aanraken. Laat ze met een groene stift aangeven waar een onbekende man/vrouw hen wel mag aanraken. Als de meningen hierover in de groep verschillen kan het lichaamsdeel met rood en groen gearceerd worden. Hang de tekeningen voor in de klas. Nabespreking: • Wat zijn de intieme plekken op je lijf? • Zijn er verschillen zijn tussen de tekeningen wat betreft rode en groen gebieden? • Denkt iedereen hetzelfde over waar een onbekende je mag aanraken? • Waar mag een bekende je aanraken? Bijvoorbeeld je moeder, je vriendin, de buurman? • Waar en wanneer mag iemand op wie je verliefd bent je aanraken? • Hoe laat je merken als je een aanraking (niet) wilt? Laat deelnemers benoemen wat wel of niet een prettige aanraking is. Tijdsduur

20 minuten


9

Materialen

kopieën van het werkblad “Waar mogen anderen jou aanraken?” kleurpotloden rode/groene/zwarte stift

Bron: Rutgers Stichting; Taakstraf Seksualiteit, ‘Als seks niet mag’; Rotterdam


10

Waar mogen anderen jou aanraken? Werkblad

Teken een poppetje zonder details. Dit ben jij. Geef met een kleur aan waar mensen jou mogen aanraken. Bijvoorbeeld: • rood voor je moeder • blauw voor je vader • geel voor je beste vriend/vriendin • groen voor een klasgenoot • bruin voor iemand die je niet kent


11

Verhaal van Paul en Sara werkvorm

Doel

De deelnemer kan benoemen wat grensoverschrijdend gedrag is De deelnemer kan alternatieven voor gedrag benoemen teneinde niet “over de grens” te gaan

Groep

Gemengde groepen

Methode

Het verhaal wordt steeds in stukjes verteld door de trainer. Daarbij worden in het begin eventueel 2 rollenspellen gespeeld. De trainer zal er in de meeste gevallen goed aan doen om zelf ook een rol te spelen. Het spel zal meer diepgang krijgen en dus ook meer discussie op gang brengen. In de loop van het verhaal worden de deelnemers uitgenodigd te reageren op het verhaal en de rollenspellen. Zie achtergrondinformatie pag. 27

Tijdsduur

45 - 90 minuten

Materialen

cd-speler cd met discomuziek

Bron: MOA Limburg, GVO


12

Het verhaal van Paul en Sara Verliefdheid/versieren Verhaal: Paul is 8 maanden in Nederland. Hij heeft een leuk meisje leren kennen op school. Haar naam is Sara. Hij vindt Sara leuk. Hij denkt dat Sara hem ook leuk vindt, zij lacht vaak naar hem. Hij wil graag contact met haar… Vragen: 1. Hoe weet Paul of Sara hem ook leuk vindt? 2. Welke Nederlandse zinnen ken je om te zeggen dat je iemand leuk vindt? Toelichting: 1. Veel lachen, kijken, rood worden, nabijheid zoeken…. 2. Ik vind je leuk; je bent mooi; ik vind je lief; ik hou van jou… Geef uitleg over betekenisverschil: “ik hou van jou” wordt niet snel gezegd als je elkaar nog niet zo goed kent. Het past beter in een vaste relatie. Als je “ik hou van jou” zegt als je elkaar net kent, kan dit juist afschrikken.

Rollenspel 1: oefenen van non-verbaal communiceren Voorbereiding: Wie speelt Sara en wie speelt Paul? Komt er geen reactie van de jongeren, wijs dan twee spelers aan of speel zelf mee. Geef aan de jongeren de opdracht om te letten op de gezichtsuitdrukkingen van Sara en Paul. Rollenspel: in de discotheek Sara is aan het dansen en Paul vindt Sara leuk. Sara vindt Paul leuk, haar blik is op Paul gericht. Paul zoekt toenadering en praat tegen Sara, zij reageert en lacht. Paul heeft een gesprek met Sara, stelt meerdere vragen. (let op of de juiste vragen gesteld worden gezien Nederlandse omgangsvormen) Bespreek het rollenspel: Wat zie je bij Sara, wat zie je bij Paul, hoe zou jij het aanpakken?


13

Rollenspel 2: oefenen van non-verbaal communiceren Kies indien mogelijk twee nieuwe spelers. Geef de jongeren de volgende kijkopdracht • Wat doet Sara? • Waarom wil Sara geen contact met Paul? • Wat doet Paul? Rollenspel: bij de bushalte Sara staat bij de bushalte. Paul ziet Sara en wil contact met haar. Hij gaat naar haar toe en zegt……… Sara draait zich om en kijkt hem niet aan. Paul vraagt nog een keer……….. Sara reageert niet, Paul zet door en probeert het nog een keer……….. Sara heeft er genoeg van en loopt een stukje weg van Paul. Bespreek het rollenspel aan de hand van bovenstaande vragen.

Contact leggen Vraag: Wat kan Paul doen om contact met Sara te leggen? Toelichting: Praten, wandelen, uitnodigen voor de film of een terrasje… In sommige groepen komt het tekort aan geld aan de orde. Hierdoor kunnen ze iemand niet uitnodigen. Benadruk dat er ook leuke dingen zijn die geen geld kosten. Laat de deelnemers zelf voorbeelden bedenken. Soms komen jongens met de opmerking dat het niet lukt om in contact te komen met een Nederlands meisje. Zij zijn niet geïnteresseerd. Vraag naar hoe in het land van herkomst contact gelegd wordt. Vaak blijkt dat de dingen die daar als zeer belangrijk worden ervaren, zoals mooie kleren, geld, een goede familie, in Nederland een minder grote rol spelen. Ook komt het voor dat Nederlandse meisjes afgeschrikt worden door de voortvarendheid van sommige jongens (die bijvoorbeeld al snel “ik hou van jou” zeggen). Feit blijft dat het voor asielzoekers vaak moeilijker is om een relatie te krijgen dan voor Nederlandse jongeren. Ze hebben heel wat barricades te overwinnen: onzekere toekomst taalbarrière, cultuurverschillen, discriminatie, financiële beperkingen, enzovoorts. Paul en Sara gaan samen …. Iets leuks doen (suggestie van de groep kiezen).


14

Vanaf hier is de inhoud van het verhaal niet meer geschikt voor het spelen van rollenspellen

Grenzen aangeven Verhaal: Paul heeft nu een leuk contact met Sara. Paul wil Sara kussen maar hoe weet hij of Sara dat ook wil? Toelichting: Non-verbale signalen, zoals dicht naast elkaar lopen, aanrakingen. Vraag: Wat betekent kussen? Heb je dan verkering? Kun je met verschillende meisjes of jongens kussen in dezelfde periode? Kus je alleen als je verliefd bent?

Grenzen aangeven Verhaal: Een paar weken later hebben Paul en Sara meer gesproken en gekust. Sara nodigt Paul uit op haar kamer. Ze kussen en Paul streelt Sara onder haar kleren. Sara duwt de hand van Paul weg… Vraag: Wat moet Paul nu doen? Toelichting: Reacties variëren van weggaan (Waarom? Omdat ze hem niet leuk vindt?) tot doorgaan met strelen of vragen aan Sara wat er aan de hand is.

Bespreken van gevoelens Vraag: Wat kunnen redenen zijn waarom Sara niet onder haar kleren gestreeld wil worden? Hoe kan Sara nog meer laten blijken dat ze niet wil wat Paul doet? Toelichting: Veel jongens interpreteren deze afwijzing van Sara als een teken dat ze Paul niet leuk vindt. Ook kan genoemd worden dat Sara Paul op deze manier uittest. Andere redenen kunnen zijn dat ze verlegen, onzeker of bang is, of gewoon geen zin heeft om verder te gaan dan kussen terwijl ze wel heel verliefd is op Paul. Als Paul haar echt heel leuk vindt, respecteert hij Sara’s grens door alleen te doen wat zij wel fijn vindt. Een grens aangeven betekent niet dat er geen sprake is van verliefdheid! Vraag: Hoe merkt Paul wat Sara wel wil? Zij ontspant zich, beantwoordt zijn kussen en strelingen.


15

“Nee” zeggen, grenzen aangeven Verhaal: Paul heeft Sara uitgenodigd op zijn kamer. Ze kussen hevig en er worden wat kleren uitgetrokken. Paul raakt erg opgewonden en wil nu echt met Sara vrijen. Als hij bij haar naar binnen wil gaan zegt Sara “nee!” Toelichting: Dit is een spannend stuk in het verhaal. Dat Sara “nee!” zegt, roept vaak verontwaardigde reacties op. Als ze naakt zijn op de kamer van Paul, wordt het vanzelfsprekend dat ze zullen vrijen. Vaak wordt een reactie gegeven dat Sara Paul aan het uittesten is. Vraag: Wat moet Paul doen in deze situatie? Toelichting: Soms wordt er gezegd dat Paul gewoon door moet gaan, dat Sara dan vanzelf wel wil. Vraag: Hoe ver moet Paul doorgaan? Moet hij haar benen uit elkaar duwen? Toelichting: Hier volgt de omslag in het verhaal: dit is verkrachting. Enkele cijfers: 1 op de 3 meisjes heeft voor haar 16e jaar ongewenste seksuele ervaringen; in 80% van de gevallen is de dader een bekende. Vaak loopt het, zoals bij Paul en Sara, uit de hand. Niet omdat Paul Sara wilde verkrachten, maar omdat hij geen rekening hield met haar grenzen. Misschien voelde hij zich afgewezen of ging hij ervan uit dat volhouden “mannelijk” is en bij vrijen hoort. Misschien stond hij onder druk van vrienden die beweerden dat “iedereen dat doet”. Misschien dacht hij dat het een afgang zou zijn om geen seks te hebben. Daders van seksueel geweld praten hun gedrag vaak goed met opmerkingen als: “eigenlijk wilde ze wel graag”, “vrouwen stribbelen altijd eerst tegen”, “ze zei nee maar bedoelde eigenlijk ja”, “ze heeft het zelf uitgelokt”. Wat de reden ook is, in Nederland is de dader altijd fout en strafbaar. In het ergste geval kan hij gevangenisstraf krijgen. Ook andere vormen van seksueel geweld zijn strafbaar: ongewenst betasten (bijvoorbeeld in de billen knijpen), iemand onder druk zetten om seksuele handelingen te ondergaan of uit te voeren door verbale dreiging (bijvoorbeeld: ‘als je dit niet doet dan…’), maar ook schunnige opmerkingen maken, uitschelden enzovoorts. Ook als man en vrouw getrouwd zijn, is er sprake van seksueel geweld als het tegen de zin van een van de partners gebeurt. Het slachtoffer kan aangifte doen bij de politie. Er komt dan een onderzoek. Veel slachtoffers durven dit echter niet te doen uit angst voor wraak. Toch is het verstandig om naar de politie te gaan om aangifte te doen. Dit kan anoniem. Als er meerdere meldingen komen, kan de politie de dader toch opsporen en zo voorkomen dat er nog meer slachtoffers bij komen. Tot 15 jaar na verkrachting en tot 12 jaar na aanranding kan er aangifte gedaan worden. Vraag: Hoe wordt er in jouw land omgegaan met verkrachters? Is Paul daar, in het geval dat hij doorgaat, een verkrachter? Hoe zal Sara zich voelen als Paul haar dwingt om met hem te vrijen? Zal ze hem nog vertrouwen? Toelichting: De gevolgen voor het slachtoffer kunnen zeer uiteenlopen. Lichamelijke gevolgen: blauwe plekken, kneuzingen, pijn, soms zelfs zwangerschap en/ of een ziekte. Psychische gevolgen: in de war zijn, je vies voelen, depressief raken, lange tijd geen zin hebben in


16

seks, angst voor iedere aanraking, angst voor iedere man, geen vertrouwen hebben in anderen, nachtmerries. Veel slachtoffers voelen zich schuldig maar dit is altijd onterecht: niemand heeft het recht je aan te raken als jij dat niet wilt. Iedereen bepaalt zelf waar zijn grenzen liggen. Die moeten altijd gerespecteerd worden. Ook jongens kunnen het slachtoffer worden van seksueel geweld. Daders zijn meestal mannen. Voor slachtoffers is het belangrijk om te praten over hun ervaringen. Veel slachtoffers schamen zich en durven niemand over hun ervaringen te vertellen. Zo’n geheim kan wel heel zwaar gaan wegen en kan ook doorwerken in activiteiten op school (concentratieverlies) en in vriendschappen (je terugtrekken, je alleen voelen). Alle hulpverleners in Nederland hebben zwijgplicht en mogen met niemand over jouw geheim praten zonder dat je dat zelf wilt. Dit geldt voor de MOA, de huisarts, het AMA team en ook je voogd van Nidos.

Gevoelens verwoorden Vraag: Waarom zou Sara niet met Paul willen vrijen? Toelichting: Is het leuk voor Paul als Sara tegen haar zin met hen vrijt? Misschien is Sara bang om Paul kwijt te raken en laat ze hem zijn gang gaan zonder dat ze dat zelf wil. Voor Paul is het toch veel leuker als Sara het vrijen ook leuk vindt? Het verhaal van Paul en Sara begon zo mooi. Maar ergens ging het mis. Hoe kan dit nog goed aflopen? Verhaal: Belangrijk is dat ze allebei plezier hebben in wat er gebeurt en dat Paul de grens van Sara serieus neemt, of ze nu nee zegt, zijn hand wegduwt, verstijft of niet meer reageert. Er zijn andere manieren van vrijen die ook prettig kunnen zijn zonder dat grenzen overschreden worden.

Waarom nu dit hele verhaal? Verliefd zijn en vrijen zijn leuke dingen die de meeste jongeren van jullie leeftijd gaan ontdekken en meemaken. Zoals uit onderzoek blijkt, is het niet altijd leuk. Regelmatig gaan dingen mis, zoals in dit verhaal, zonder dat dat de bedoeling is. Vaak letten we niet goed op elkaar of begrijpen elkaar niet goed. Als je dan ook nog uit verschillende landen komt met verschillende gewoontes, verwachtingen en taal, kunnen er makkelijker problemen ontstaan. Door hierover met elkaar te praten en na te denken, kun je straks beter letten op de reacties van je vriend of vriendin. Wil hij of zij wat ik wil? Vindt hij of zij het nog wel leuk? Hiermee voorkom je dat vrijen eindigt in seksueel geweld. Je zorgt ervoor dat vrijen leuk blijft, voor allebei. In asielzoekerscentra blijkt seksueel geweld veel voor te komen. Jongeren worden gechanteerd met geld om in de prostitutie te gaan werken. Als je dit overkomt is het vaak moeilijk om te weigeren. Iemand van de MOA, VVN of COA kan je helpen.


17

Weersta de druk! werkvorm

Doel

De deelnemer kent verschillende argumenten om de druk om tegen zijn zin in seksueel contact te hebben te weerstaan De deelnemer heeft geoefend met “nee” zeggen en assertief gedrag

Groep

Gemengde groepen.

Werkwijze

Spelvorm Vertel de deelnemers dat dit een oefening is voor het echte leven. Wanneer een ander jou vraagt om met hem/haar te zoenen of te vrijen en je wilt dit (nog) niet, is het belangrijk dat je dat kunt laten merken. Dit kun je bijvoorbeeld doen door ‘nee’ te zeggen of met je gezicht en houding ‘nee’ uit te stralen.

Het is belangrijk om te weten wat je wilt zodat je niet tegen je zin in wordt overgehaald. Verdeel de deelnemers in twee groepen en laat elke groep aan een kant van het lokaal staan (ze moeten genoeg uit elkaar zijn zodat ze elkaar niet kunnen horen fluisteren.) De trainer staat in het midden en speelt de rol van degene die druk uitoefent. Het is de bedoeling dat elke groep reageert op de uitspraken van de trainer. Deze uitspraken (zie werkblad) worden ook wel ‘dwangregels’ genoemd, omdat ze bedoeld zijn om iemand te dwingen, bijvoorbeeld tot seksueel contact. Dwangregels zijn dingen, die jongens of meisjes kunnen zeggen om hun vriend of vriendin te dwingen tot iets wat ze (nog) niet willen, bijvoorbeeld geslachtsgemeenschap.

Om de beurt komt een deelnemer van elke groep naar de trainer. De trainer spreekt een dwangregel hardop tegen hen uit, alsof het een rollenspel is. Beide deelnemers gaan terug naar hun groep, waarna de groep argumenten bespreekt die ze aan de betreffende deelnemer kunnen meegeven. Geef elke groep 1 minuut de tijd. Vervolgens komen de deelnemers terug naar de trainer aan wie ze hardop hun argumenten mededelen. Het is de bedoeling dat ze zich hierbij inleven alsof het echt gebeurt (als een soort rollenspel). Daarbij is het belangrijk dat ze ook denken aan de houding en uitstraling die ze willen hebben. Nadat de beide deelnemers hun tegenargumenten hebben gegeven, worden deze plenair nabesproken. • Wat vond je van de argumenten van de andere groep? • Heb je argumenten gehoord die je zelf ook zou willen gebruiken? • Waarom wel/niet? • Wat zag je aan de houding/uitstraling van de deelnemers? • Kwam deze overeen met dat wat ze zeiden? • Wat zou je hem/haar adviseren? Vervolgens wordt de tweede ‘dwangregel’ gespeeld met 2 nieuwe deelnemers. Het spel gaat door tot dat alle ‘dwangregels’ behandeld zijn, of totdat de tijd om is.


18

Tijdsduur

30 minuten

Materialen

werkblad “Weersta de druk!”,

Bron: Rutgerstichting, De keus is aan jou, Den Haag


19

‘Weersta de druk!’ Werkblad

Voorbeelden van ‘Dwangregels’

Voorbeelden van tegenargumenten

1. Iedereen doet het.

1. Ik ben niet iedereen, wat iedereen zegt geloof ik niet, het zijn gewoon stoere praatjes.

2. Als je van me houdt, ga je met me naar bed.

2. “Als jij van me houdt, luister je naar mij en dwing je me niet.

3. Als je niet met me naar bed gaat, wil ik je niet 3. “als je er zo over denkt, zal ik je missen, maar meer zien. zo zal het zijn”. 4. Ik weet dat je het wilt doen. Je bent alleen bang voor wat de mensen zullen zeggen

4. “Als ik het wil doen, zou ik er niet met jou over praten.

5. Kop op en wees volwassen. Je kunt niet altijd 5. Met je naar bed gaan betekent niet dat je een kind blijven. volwassen bent. Ik beslis wat ik wil. 6. Laten we het doen, je weet dat ik eens met je 6. Trouwen staat nog ver van me af. Ik weet niet wil trouwen. met wie ik zal trouwen. 7. We zijn al eerder met elkaar naar bed geweest , dus wat is nu het probleem. 8. Je wilt toch niet dat mensen denken dat je geen echte man /vrouw bent.

7. Ik heb besloten te wachten tot ik ouder ben. 8. Met elkaar naar bed gaan bewijst niet dat je een man of vrouw bent. Op dit ogenblik vind ik het niet belangrijk.

9. Wil je het niet proberen om te zien hoe het is? 9. Ik vind dit een slecht idee om met elkaar naar bed te gaan om te zien hoe het is. Er zijn teveel risico’s aan verbonden om alleen maar uit te zoeken hoe het is. Nee, dank je.

10. Als je zwanger raakt, trouw ik met je

10. Ik wil het risico niet lopen dat ik zwanger raak en ik ben nog niet klaar om te trouwen.

11. Je wilt het net zo graag als ik.

11. Nee ik wil het echt niet. Ik heb heel veel plannen voor mijn leven en ik wil ze niet in de war brengen door nu al zwanger te raken.

12. Kom op. Probeer mij. Ik zal de beste zijn die 12. Voor mij zal het op dit moment het beste zijn je ooit hebt gehad om te wachten. 13. Kom op. Neem iets te drinken. Het zal je in de stemming brengen.

13. Nee dank je. Ik wil niet dronken worden en dan niet meer weten wat ik doe.

14. Als jij het niet doet, zal een ander het wel

14. Goed, ik stel voor dat je vertrekt en die ander


20

doen.

opzoekt.

15. Veel van je vriendinnen doen het, je bent ouderwets

15. Wat mijn vriendinnen doen is hun zaak. Ik heb besloten te wachten.


21

Nee zeggen werkvorm

Doel

De deelnemer heeft geoefend met “nee” zeggen en assertief gedrag De deelnemer kan zijn/haar eigen gevoelens herkennen en verwoorden. De deelnemer kan zijn/haar wensen verwoorden.

Groep

Gemengde groepen.

Werkwijze

Rollenspel Vraag vrijwilligers uit de groep om een rol in één van de scenario’s te spelen. Leg zonodig uit wat het doel is van een rollenspel. Het rollenspel helpt de deelnemers om hun invoelingsvermogen in anderen te vergroten en het biedt de deelnemers die kijken de mogelijkheid om te observeren hoe mensen met elkaar in verschillende situaties omgaan. Introductie: Jongeren staan vaak onder druk om ergens aan mee te doen wat ze liever (nog) niet willen. Dat kan ook voorkomen als het gaat om seks. Soms lijkt het alsof je er past bij hoort als je als een keer met een meisje of jongen naar bed bent geweest. Alsof je dan pas stoer bent. Uit angst om er niet meer bij te horen gaan sommige jongeren over hun eigen grens heen en doen dingen die ze (nog) niet willen doen. Dat is jammer. In de rollenspellen gaan we oefenen met “nee” zeggen en assertief gedrag. Zodat je kunt wachten met seksueel contact tot het moment waarop je het zelf echt wilt.

Je kunt een rollenspel in de hele groep spelen of groepjes verdelen en ieder groepje één scenario geven. Geef een scenario aan de vrijwilligers die gaan spelen. Laat ze zich 5 minuten voorbereiden en de rollen verdelen. Wanneer de rollenspelen in groepjes worden gespeeld, kun je vervolgens ieder groepje plenair het scenario laten spelen en de vragen met de hele groep bespreken. Tijdsduur

30 minuten

Materialen

scenario’s van het werkblad

Bron: Rutgerstichting, De keus is aan jou, Den Haag


22

Nee zeggen werkblad

Rollenspel 1 Spelers

1 jongen en 2 meisjes

Scenario

Mark en Irma zijn bij Mark’s huis aangekomen. De telefoon gaat, zijn moeder belt. Ze zegt “Mark, ik ben laat thuis. Het zal langer dan een uur duren voordat ik thuis ben”. Mark gaat terug naar Irma en slaat zijn arm om haar heen en zegt: “We hebben een uur alleen”. Hij begint haar te strelen en ze weigert.

Discussievragen

1. Waarom is het zo belangrijk voor Mark dat ze geslachtsgemeenschap hebben? 2. Hoe denk je dat Irma zich voelt? 3. Kun je andere of betere manieren voor haar bedenken om “nee” te zeggen zonder dat ze haar vriendje kwijt raakt?


4 jongens

Scenario

Bas, Chen, Youssuf, plagen hun vriend Mark, omdat hij nog steeds maagd is. Hij gaat vanavond met zijn vriendin uit en zijn vrienden laten hem weten dat ze van hem verwachten dat hij geslachtsgemeenschap met haar heeft.

Discussievragen

1. Waarom plagen Marks vrienden hem en zetten ze hem onder druk om geslachtsgemeenschap te hebben? 2. Hoe goed/slecht gaat Mark met de situatie om? Zou je iets anders gedaan hebben? 3. Is het beter voor hem om te proberen zijn vrienden te laten begrijpen hoe hij zich voelt, of zal hij maar doen alsof hij geslachtsgemeenschap heeft gehad, zodat ze hem niet meer plagen?


23


1 meisje en 1 jongen

Scenario

Paul en Sara hebben hun derde afspraak. Sara stelt voor dat ze geslachtsgemeenschap hebben, maar Paul wil niet, tenminste niet voordat hij haar beter leert kennen. Ze vindt dat hij kinderachtig is. Iedereen doet “het” beweert ze.

Vragen

1. Hoe denk je dat Paul zich voelt als hij onder druk wordt gezet, maar geen geslachtsgemeenschap wil? 2. Hoe goed/slecht gaat hij met de situatie om? Zou je iets anders gedaan hebben? 3. Hoe kan hij het beste ‘nee’ zeggen zonder zich kinderachtig of verlegen te voelen?


3 meisjes

Scenario

Lisa bezoekt twee nieuwe vriendinnen, Janice en Mavis. Zowel Janice als Mavis zijn ouder en wereldwijzer. Het onderwerp geslachtsgemeenschap komt aan de orde en zowel Mavis als Janice praten over hun ervaringen. Ze vragen Lisa naar haar ervaringen. Lisa is nog maagd en vindt dat fijn.

Discussievragen

1.Probeerden Mavis en Janice Lisa onder druk te zetten of respecteerden ze haar keuze om nog maagd te blijven? 2.Veranderen jongeren vanwege groepsdruk hun beslissingen? 3. Was Lisa’s antwoord een antwoord waardoor ze zich goed zal blijven voelen om maagd te zijn? Was het een antwoord dat haar vriendinnen niet neerhaalt omdat zij wel geslachtsgemeenschap hebben?


24

Evaluatie Werkvorm Doel

De deelnemers beschrijven wat ze van de les vonden De trainer heeft inzicht in de reacties van de deelnemers aan het einde van de les

Groep

Gemengde groepen

Werkwijze

De trainer hangt 3 grote vellen papier op. Op iedere flap staat een vraag. 1. Ik vond leuk... 2. Ik had meer tijd willen hebben voor... 3. Ik heb geleerd... In 5 minuten mogen de deelnemers kernwoorden op iedere flap zetten. Alle deelnemers schrijven iets op de flap. Het invullen gaat snel. De nabespreking hangt af van wat voor opmerkingen er op de flappen staan en hoeveel zin de deelnemers hebben om erover te praten.

Tijdsduur

10 minuten

Materialen

flap-over, drie vellen stiften


25


Achtergrondinformatie


26

Weerbaar zijn achtergrondinfomatie Als iemand jou intimideert of seksueel misbruikt, kun je je erg verlamd voelen. Vaak denk je pas daarna dat je beter van je had moeten afbijten. Misschien vertel je het aan niemand omdat je je schaamt voor je omgeving. Soms vinden andere mensen het gedrag van de pleger niet zo erg en daar sta je dan. Soms heb je niet de macht om iets terug te doen. Toch is het beter dat je reageert. Net doen alsof er niets aan de hand is kan bij minder erge dingen soms helpen, maar wanneer er sprak is van seksueel misbruik is het altijd beter om te praten en te blijven zeggen wat je ervan vindt. Je kan ook roepen, tieren of de ander een schop tegen de schenen geven. Laat je nooit wijsmaken dat jouw gedrag niet mag. Je hebt alle recht om te zeggen of te laten merken dat je iets niet wilt en je hebt het recht om dat te doen op jouw manier.

Hulp Geef jezelf niet de schuld als het je niet lukt om je te verweren, maar houdt het ook niet voor jezelf. Verzwijg het niet. Praat erover met iemand die je vertrouwt en die jou kan helpen; een leerkracht, vrienden, je ouders, je huisarts, een jongerenorganisatie. Door erover te praten vind je misschien een manier om het seksueel misbruik te laten ophouden. Maar nog belangrijker, door erover te praten houdt het op een probleem te zijn dat zich alleen in jouw hoofd afspeelt. Het wordt iets echts waaraan iets gedaan kan worden.


27

Seksueel geweld bij vluchtelingen Tekst: Bram Tuk, Pharos

Vaak is het zo dat seksueel geweld een onderdeel is van een reeks van gewelddadigheden. Het is een specifieke vorm van geweld. Het zijn alle interacties waarbij iemand onder dwang seksuele handelingen moet ondergaan of uitvoeren. (Brandsen-van Asseldelft & Jorna, 1995) Ervaringen van seksueel geweld van vrouwen zijn bekend van Chileense, Vietnamese, Iraanse, Kurdische, Zaïrese, Chinese en Bosnische vrouwen. Die lijst valt zonder veel moeite nog uit te breiden met talloze nationaliteiten. Verkrachting maakt vaak deel uit van repressie en oorlogsgeweld. Niet alleen vrouwen worden slachtoffer. Ook mannen. Ik heb indertijd meerdere mannelijke cliënten begeleid die verkracht waren of gemarteld aan geslachtsdelen. Feitelijk is er niet zoveel bekend over het aantal vluchtelingen dat slachtoffer was van seksueel geweld. Er heeft in Nederland geen onderzoek naar plaatsgevonden. Vanwege de taboesfeer blijft veel verborgen. Uit ervaringen van hulpverlening aan vluchtelingen blijkt hoe hoog de drempels zijn voordat vrouwen en mannen durven praten wat hen overkwam. Dat is niet vreemd. Als zoals uit mijn verhaal al blijkt dat voor de verwerking van schokkende gebeurtenissen de reacties van de omgeving mee bepalend zijn, dan wordt ook duidelijk hoeveel barrières er liggen. Verkracht kan in sommige islamitische culturen leiden tot verstoting. Ook streng katholieke gelovigen kunnen een verkrachte vrouw veroordelen vanwege haar onreinheid. Vietnamese vrouwelijke bootvluchtelingen werden vaak verkracht door Thaise piraten. In vluchtelingenkampen werden zij soms opnieuw slachtoffer van verkrachting door Vietnamese mannen. Mannen die seksueel geweld ondergingen denken geen echte man meer te kunnen zijn. Zij wachten, zo is mijn persoonlijke ervaring lang om met hun lichamelijke klachten ergens aan te kloppen. Slachtoffers van seksueel geweld zijn vaak bang voor ziektes bijvoorbeeld seksueel overdraagbare aandoeningen en AIDS. Deze angst kan hoe paradoxaal ook impliceren dat men het praten over wat er gebeurde nog meer wil vermijden. Er is dus een gerede kans dat ook vluchtelingenjongeren slachtoffer zijn geweest van seksueel geweld, mogelijk waren zij getuige en er zullen enkele jongeren zijn die zelf dader zijn geweest. Zal een jongere die in het herkomstland een dader was ook hier een dader worden? Mijn persoonlijke opvatting is dat dit kan gebeuren, maar dat dit hoogstwaarschijnlijk niet vaak gebeurt. Het gaat vaak om jonge mannen die deelnemend aan een oorlogssituatie deden wat heel veel mannen doen in een oorlog; zich vergrijpen aan vrouwen en soms mannen. Mijn indruk is dat als die specifieke oorlogssituatie voorbij is, die extreme vorm van gedrag ook ophoudt. Ik heb de indruk dat verkrachters in oorlogstijd door de bank genomen daarna een ‘gewoon’ leven willen lijden. Ik heb in ieder geval nooit andere berichten gehoord. In hoeverre bijvoorbeeld kindsoldaten in Nederland een gewoon leven kunnen leiden is een vraag die tot nu niet beantwoord is. Recentelijk zijn er wel signalen dat het een groep jongeren is die problemen heeft en problemen geeft. Dat brengt mij bij het laatste gedeelte van mijn verhaal. Veel vluchtelingenjongeren komen uit landen waar een oorlog woedde en wanen zich veilig in Nederland. Het is de vraag of dit terecht is. Vrouwenorganisaties noemen wel eens dat er tussen mannen vrouwen altijd een oorlog gaande is en misschien is dat wel zo. In 1983 werd bekend dat eenderde van de Nederlandse vrouwen voor haar zestiende tegen haar zin seksuele contacten had gehad (Draijer, 1988). Ik heb het over een gedegen onderzoek naar Nederlandse vrouwen die te maken kregen met fysiek seksueel geweld. Draaiboek ‘Wijzer in de Liefde’ GGD Nederland, 2007

28

Die waarheid kwam hard aan. Overigens is intussen ook duidelijk dat mannen slachtoffer worden van seksueel geweld. Met andere woorden hoe veilig is de Nederlandse samenleving voor de jongeren die we nu opvangen. Ik vind dat we als we het over seksualiteit hebben dat we niet alleen naar het verleden van deze jongeren moeten kijken maar ook naar de situatie waarin ze nu leven. Mogelijk hebben sommige van de jongeren ervaringen met seksueel geweld in het verleden; of onderweg. Naar mijn mening is de kans ook reëel dat zij in Nederland deze ervaringen krijgen. Het gaat vaak om jonge mannen en vrouwen die afhankelijk zijn of zich afhankelijk voelen van hun mentoren, voogden, docenten, vrijwilligers, landgenoten, ambtenaren, politiemensen, hulpverleners enzovoort. Er zijn meerdere signalen dat opvangcentra onveilig zijn. Deze jongeren zijn daarom in mijn ogen een serieuze risicogroep voor seksueel geweld. Als seksualiteit een gewoon onderwerp wordt, worden seksueel misbruik en traumatische seksuele ervaringen gemakkelijker bespreekbaar.


29

Strafbaar seksueel gedrag achtergrondinformatie Aanranding van de eerbaarheid Als er geen sprake is van penetratie, spreekt men over aanranding van de eerbaarheid. Tegen de wil betast worden, gedwongen worden porno te bekijken, toe te kijken op seksuele activiteiten van anderen zijn maar een paar voorbeelden Als een van de betrokkenen 15 of jonger is, veronderstelt de rechter altijd dwang ook al heeft de minderjarige ingestemd. De wet gaat ervan uit dat iemand die nog geen 16 is, niet rijp genoeg is om te oordelen of hij of zij seksuele omgang wil. Vanaf 16 jaar hebben jongeren seksueel zelfbeschikkingsrecht. Verkrachting Strafbare seksuele handelingen worden onderverdeeld in seksuele handelingen met en zonder penetratie. Als er sprake is van penetratie spreekt men van verkrachting. Met penetratie wordt bedoeld; het binnendringen in de vagina, mond of anus met penis, vingers of een voorwerp. Gedwongen prostitutie Ontucht wordt omschreven als “liederlijke en onzedelijke handelingen die van elke vergoeding onafhankelijk zijn”en prostitutie als “bezoldigde ontucht”. Hij die de ontucht, het bederf of de prostitutie van een minderjarige opwekt, begunstigt of vergemakkelijkt, wordt bestraft. Hoe jonger het slachtoffer, hoe zwaarder de straf. Hiermee wil men vooral kinderhandel en seksuele uitbuiting van minderjarige en jongeren tegengaan.


30


Bijlagen


31

Bestellijst materialen Folders “Bescherming tegen geweld, wat je zelf kunt doen” in arabisch, engels, farsi, frans, nederlands en turks Trans Act/stichting Shakti

Trans Act Postbus 1413 3500 BK Utrecht T: 030-2326500 F: 030-2326555 E: [email protected] W: www.transact.nl

gratis

Aanvullend materiaal bij deze les “Over de Grens” “Jongens en meisjes op zoek naar zichzelf en elkaar. Soms moet je grenzen over. Soms ga je te ver.”

NIGZ t.a.v. Klantenservice Postbus 500 3440 AM Woerden F: 0348-437666

lespakket met videoband, docentenhandleiding en leerlingenbrochure (o.a. met stripverhaal over handtastelijkheid in het zwembad) voor jongeren van 14-18 jaar NIGZ Preventief Jeugd Beleid, GGD Rotterdam e.o.


32

Gebruikte bronnen Rutgers Stichting; Taakstraf Seksualiteit, ‘Als seks niet mag’; Rotterdam Rutgers Stichting; De keus is aan jou, een ideeënboek ; Den Haag, april 1991 Medische Opvang Asielzoekers Limburg; Verhaal van Paul en Sara; GVO


33

Wijzer in de Liefde. LES 6 - Weerbaarheid -

Recommend Documents