Waternetwerk trenddag: Glocalisation: think global, act local

DUTCH WATER SECTOR INTELLIGENCE

DWSI/ Waternetwerk trenddag: Glocalisation: think global, act local De laatste activiteit van DWSI in 2009 was de op 27 november in samenwerking met Waternetwerk georganiseerde landelijke trenddag 'Glocalisation: think global, act local' die plaatsvond in de Zeevaartschool in Rotterdam en door ca. 50 personen is bijgewoond. Glocalisering gaat over globale trends die lokale acties vergen, en lokale acties die op wereldschaal effecten hebben. Alleen als we erin slagen de brug tussen 'local' en 'global' te slaan kunnen we ongewenste ontwikkelingen het hoofd bieden, en kansen benutten die weer andere ontwikkelingen ons bieden.

www.horizonscanning.nl HÉT PLATFORM VOOR GEZAMENLIJKE HORIZONSCANNING, VOOR EN DOOR DE HELE NEDERLANDSE WATERSECTOR. Binnen de Dutch Water Sector Intelligence worden relevante trends aangereikt aan participerende organisaties. Gezamenlijk vertalen we deze trends in denktanksessies naar kansen & bedreigingen voor de watersector en mogelijke adaptatiestrategieën.


Glocalisation: een overzicht van ontwikkelingen en uitdagingen Paul Reiter (directeur International Water Association) gaf in zijn keaynote speech een indrukwekkend overzicht van grote maatschappelijke ontwikkelingen, problemen en uitdagingen op het gebied van de watercyclus: een explosieve bevolkingsgroei, zeer sterke verstedelijking, een enorme toename in de vraag naar water, uitputting van grondstoffen, klimaatverandering, etc. Volgens Reiter is bewustzijn over de sterke koppeling tussen water- en energiegebruik belangrijk bij het bepalen van maatregelen. Door klimaatverandering zullen grote delen van de wereld te maken krijgen met droogte. Dit doet een beroep op water voor irrigatie dat op zijn beurt energie vergt dat weer bijdraagt aan klimaatverandering als het geen groene energie is: een vicieuze cirkel. De noodzaak om water te besparen, efficiënter te gebruiken en te hergebruiken is dan ook groot. Volgens Reiter zouden we op wereldschaal ongeveer de helft minder water moeten gebruiken. Kansrijke opties zijn volgens hem gebruik van overtollig regenwater, hergebruik van afvalwater

en

ontzilting

van

zeewater.

Ook

energie

produceren met water zou nader uitgewerkt moeten worden. Hergebruik moeten we realiseren zonder veel energiegebruik. Daarom zijn lokale bronnen belangrijk. We moeten toe naar gebieden die zelfvoorzienend zijn voor water, ook op het niveau van huishoudens. Op dat gebied zijn er ervaringen in China, Japan en Singapore. Het gaat volgens Reiter dus om serieuze vraagstukken die om serieuze antwoorden vragen. Voor oplossingen is leiderschap cruciaal, maar ook het onderkennen van de uitdagingen en een integrale aanpak met de ontwikkeling van groene energie. En acties van waterprofessionals in hun dagelijks werk zijn evenzeer van groot belang. Locatie: Zeevaartschool Rotterdam

Ook zal meer bewustzijn over de waterproblematiek bijdragen tot een hogere betalingsbereidheid om de problemen op te lossen. Daartoe moeten burgers en bedrijven goed geïnformeerd worden. Maar ook moeten er internationale doelen en richtlijnen afgesproken worden met beloningen en straffen gericht op het bereiken van bewust watergebruik. En een onderzoeks- en investeringsstrategie. Volgens Paul Reiter is sociaal leren de sleutel. Dit vanwege de complexiteit van de materie, de onzekerheid en de diverse gezichtspunten die er bestaan. We spreken in dat verband wel van 'ongetemde vraagstukken' (wicked problems). Voor Nederland bestaat een extra uitdaging om andere landen van kennis te voorzien over hoe wij omgaan met zeespiegelstijging, hergebruik van water en met energieproductie uit afvalwater. Ook krijgen we in Nederland te maken met verzilting.

www.horizonscanning.nl

DWSI/ Waternetwerk trenddag: Glocalisation: think global, act local

2


Hoe dit alles op te lossen? Gezien hoe wij in Nederland de afgelopen eeuwen gezamenlijk de waterproblemen hebben opgelost, heeft Reiters vertrouwen dat we dat de komende tijd ook adequaat doen gelet op de geschetste uitdaging.

DWSI Jan Peter van der Hoek (Waternet) lichtte vervolgens DWSI toe, en legde daarmee de link met het door Paul Reiter bepleitte 'sociaal leren', dat nodig is om wereldwijde ongetemde vraagstukken op te lossen: leren van elkaar en leren, rekening houdend met de context. Sociaal leren staat in DWSI namelijk centraal. DWSI is een strategische leergemeenschap, waarin momenteel 20 organisaties proberen gezamenlijk bouwstenen te ontwikkelen voor een toekomstgerichte strategie die rekening houdt met maatschappelijke en technologische trends. Van der Hoek illustreerde zijn verhaal met voorbeelden uit de DWSI-denktanksessies die in 2009 plaatsvonden rondom het thema 'Kredietcrisis' en de Lange Termijnvisie Waterketen. Momenteel participeren vooral drinkwaterbedrijven en waterschappen, maar ook private partijen zijn van harte welkom.

World Café In een World Café, toegelicht door cabaretier en filosoof Paul Smit (Novella) werd vervolgens vastgesteld welke rol de watersector in de door Reiter geschetste problematiek kan en wil spelen. Daarbij werd in wisselende samenstelling in vier gespreksrondes gesproken over glocalisering aan de hand van een viertal thema's:

Maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO)

Water governance

Stedelijk waterbeheer

Informatietechnologie (IT) Leidende vragen daarbij waren: hoe gaat het nu, hoe kan het beter, en wat draag jij persoonlijk bij om dat voor elkaar te krijgen? Sociaal leren stond daarbij (opnieuw) centraal: verdiep je in de aannames en vertrekpunten van anderen, bekijk je eigen aannames met een kritisch oog, en kies voor de dialoog in plaats van de discussie. Om de 20 minuten wisselden deelnemers van tafel, en richtten zij zich op een ander thema. Zo kwamen alle deelnemers in wisselende samenstelling over de vier onderwerpen in gesprek. Daarbij werd in iedere nieuwe gespreksronde voortgebouwd op de resultaten die in de ronde(s) daarvoor waren bereikt, en die www.horizonscanning.nl


3


door een 'tafelhost' bij de start van iedere gespreksronde kort werden samengevat. De output werd op een mind-map achtige wijze vastgelegd op tafelkleden.

Resultaten World Café Algemene indruk Van de gespreksleiders die de verschillende discussies leidden, kwamen over het algemeen positieve berichten over het proces. Zij stelden vast dat de sfeer in de groepjes goed was, dat er geanimeerde gesprekken werden gevoerd en men gretig was punten in te brengen. De werkvorm viel daarbij zeer in de smaak. Zij gaven ook aan dat een aantal onderwerpen zo breed is, dat er weinig overeenstemming was onder de participanten over wat een onderwerp nu precies inhield. Dit leverde enerzijds een verscheidenheid aan interessante meningen en oplossingen op, anderzijds verviel men soms in stokpaardjes en het poneren van stellingen in plaats van het stellen van open vragen, wat past binnen het principe van sociaal leren. De vraag wat men zelf kan bijdragen aan de oplossing van een probleem bleek lastig te beantwoorden en men richtte zijn of haar oproep tot acties vaak aan andermans adres. Hoewel

elke

discussie

haar

eigen

dynamiek kende, springen er niettemin een paar punten uit die terugkwamen in nagenoeg alle discussies. De behoefte tot een betere samenwerking tussen de partijen die actief zijn in de watersector was

bijvoorbeeld

‘onderwerpover-

schrijdend’. Hoewel natuurlijk nu al wordt samengewerkt, zien velen de potentie die samenwerking te verbeteren, waarmee de prestaties door de watersector kunnen toenemen. Met name de samenwerking tussen de verschillende subsectoren binnen de waterwereld (waterschappen, drinkwaterbedrijven, etc.) en die tussen de watersector en andere sectoren verdient daarbij aandacht. Een ander opvallend punt, dat aansluit bij het vorige, is de roep om de mens, burger of klant centraler te stellen. Men lijkt nog wel eens teveel te worden meegenomen in het alledaagse en in de normatieve handelingen en men bijt zich soms te veel vast in het verbeteren van processen waarbij het uiteindelijke doel uit beeld dreigt te verdwijnen. En dat einddoel is onlosmakelijk verbonden met de burger, de klant of de employee.



4


Tot slot is de waterproblematiek in ontwikkelingslanden bij nagenoeg alle discussies aan bod gekomen. Natuurlijk bij de gesprekken over Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen, maar ook in de discussies over stedelijk water en IT en in mindere mate water governance werd de link

gelegd

met

bestaande

activiteiten

of

oplossingen

op

het

snijvlak

van

ontwikkelingssamenwerking en water. Hieronder gaan we meer in detail in op de resultaten van de gevoerde gesprekken. Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) De discussies over MVO kenden een abstracte en concretere kant. Enerzijds stond het concept van MVO zelf ter discussie, anderzijds wordt MVO als gegeven beschouwd en staat de vraag centraal “hoe kan het beter”, en hoe zien concrete implementatieslagen eruit. MVO als concept De discussie over wat MVO is, leidt tot de conclusie dat het concept MVO weinig eenduidig is en dat een nadere definiëring ervan gewenst is. Ook al hebben de meesten wel een idee bij wat MVO is, de invullingen die eraan worden gegeven lopen soms nogal uiteen. Formeel wordt MVO gepresenteerd als iets dat organisaties ondernemen om in positieve zin bij te dragen aan de oplossing voor hedendaagse problemen zoals klimaatsverandering en armoede. De drie P's: People-Planet-Profit staan daarbij centraal, en daartussen moet een goede balans zijn. Zoals we hieronder zullen zien, is dat het vertrekpunt van de meeste aanwezigen. Maar er waren ook kritische geluiden te horen, namelijk dat MVO wordt misbruikt door commerciële bedrijven voor eigen gewin ('window dressing'). Wanneer het MVO concept aan populariteit wint, wordt het immers aantrekkelijker je daarmee te profileren en dat doen dan ook veel bedrijven. Maar of de ondernomen activiteiten ook daadwerkelijk maatschappelijk verantwoord zijn, daar kan men volgens sommigen vraagtekens bij plaatsen. Een ander punt is in welke context het concept MVO geldt. Past het bij de private sector of is het ook iets dat de watersector aangaat? Of is de watersector op zichzelf al MVO-proof? Uitwerking van MVO in de watersector Wat domineerde in de discussies was hoe MVO binnen de watersector beter verankerd kan worden, het zou volgens velen veel meer dan nu in het hart van de organisatie dienen te staan. Daarvoor zijn veel suggesties gedaan, die we terug kunnen brengen tot een aantal sleutelfactoren. Benchmarking kan bijvoorbeeld een belangrijke rol spelen in de verankering van MVO in de watersector. In de bestaande benchmark van drinkwaterbedrijven, maar ook in toekomstige benchmarks binnen andere geledingen van de watersector (of voor de gehele watercyclus) kunnen activiteiten op het gebied van MVO worden meegenomen. Dan krijgt het vanzelf meer aandacht. Samenwerking is eveneens een cruciale factor wanneer het MVO aangaat. MVO activiteiten komen beter tot hun recht wanneer ze gezamenlijk worden opgepakt en afgestemd. Desnoods, om ‘concurrentie’ op dit vlak tussen waterorganisaties te voorkomen, kan de overheid bepaalde MVO activiteiten verplicht stellen. Maar ook samenwerking met de klant is cruciaal. Men kan niet zomaar over de ruggen van klanten met MVO bezig zijn, maar moet deze er in ieder geval bij betrekken. Indirect betaalt de klant immers mee aan MVO www.horizonscanning.nl


5


activiteiten, aangezien deze mede worden gefinancierd vanuit belastinggeld of waterrekeningen. Tot slot is samenwerking aangeraden met andere sectoren, bijvoorbeeld de energiesector. Water governance Net als MVO is ‘water governance’ een concept dat op globaal niveau populariteit geniet en zich manifesteert in het lokale. Maar ook voor dit begrip geldt dat een eenduidige definitie ontbreekt. Het is een allesomvattend (container)begrip en men houdt er dan ook verschillende interpretaties op na. Een aantal punten valt op in de gevoerde discussies: bestuurlijke drukte en samenwerking. En aandacht voor de klant. Bestuurlijke drukte Bestuurlijke drukte gaat over de versnipperde watersector met veel actoren die elk een stukje van het werk op zich nemen. Dit wordt over het algemeen als weinig efficiënt gezien, terwijl grotere efficiëntie en betere doelmatigheid wel gewenst zijn. De omvangrijke regelgeving werkt aan deze (gepercipieerde) bestuurlijke drukte mee. Dat dit door ‘insiders’ als problematisch kan worden opgevat, betekent overigens niet dat klanten dat ook zo zien. Als zij relatief probleemloos waterdiensten kunnen afnemen zonder teveel rompslomp daarbij te ervaren, interesseert het ze wellicht weinig wat voor organisatie daar achter zit. Samenwerking Een grote nadruk wordt gelegd op samenwerking. Verbetering van onder meer de dienstverlening, kostenbesparing en waterkwaliteit kan door betere samenwerking in de watercyclus worden bereikt. Maar samenwerking moet geen doel op zich zijn dat is vastgelegd in bijvoorbeeld wetgeving. Evenmin zal een betere samenwerking vanzelf ontstaan wanneer één bedrijf in Nederland verantwoordelijk is voor de gehele watercyclus. Samenwerking moet niet alleen op papier inhoud hebben, maar juist in de praktijk proactief gezocht worden. Daarbij de mensen, de burgers centraal stellend. Goed bedoelde bestuursakkoorden leveren weinig concrete resultaten op, men moet het zoeken in de regio’s met lokale projecten, waarbij genoeg aandacht uitgaat naar de diensten waaraan mensen behoefte hebben. Stedelijk water Dit thema bleek specialistischer van aard en dat maakte het voor een aantal deelnemers wat lastiger zich te mengen in de discussie. Verstedelijking en water Een terugkerend onderwerp bleek de trend van verstedelijking. Het is een uitdaging voor de watersector om in die setting met meer mensen en instanties de juiste diensten te blijven leveren. Door een aantal deelnemers wordt gesuggereerd dat duurzaam handelen het best tot zijn recht komt in het stedelijk waterbeheer. In een relatief beperkt gebied zit alles bij elkaar, wat het makkelijker zou maken om verschillende componenten van de watercyclus met elkaar te verbinden, of waterdiensten te verbinden aan andere diensten (bijv. energie en water). Bovendien is er juist in het stedelijk gebied de roep om duurzame innovaties. Ook is gesproken www.horizonscanning.nl


6


over een trend die in de energiewereld al te zien is: het als stad oppakken van watertaken die door een ander orgaan op een grotere schaal worden beheerd (zogenaamde remunipalisatie). Starre watersector Er klonken geluiden dat de watersector teveel in zichzelf is gekeerd. Dit uit zich in het niet of weinig van de gebaande paden afwijken, en de neiging zich keurig aan de heersende normen en gebruikelijke manier van plannen te houden. Het gebrek aan reflectie leidt tot tunnelvisie op wat men nu eigenlijk doet en hoe dit past in een breder kader (is ons stedelijk waterbeheer nog altijd het gewenste?). Ofwel, oude denkpatronen zijn de norm terwijl nieuwe denkpatronen gewenst zijn om bij te dragen aan een duurzamer stedelijk waterbeheer. De watersector is door sommigen getypeerd als een sector waar angst heerst en leiderschap ontbreekt. De rol van de burger Ook de burger blijkt een belangrijke rol te vervullen in stedelijk waterbeheer, bleek uit de discussies. Specifieker ging het daarbij om de communicatie tussen watersector en burger. Vanuit de watersector wordt nog wel eens gedacht dat alles wat men doet aan de burger moet worden uitgelegd, en dat men altijd aan wensen van de burger tegemoet moet komen. Maar of dat terecht is, wordt in twijfel getrokken. Wellicht is de burger tevreden als deze zonder zorgen gebruik kan maken van waterdiensten en heeft deze slechts weinig interesse in de wereld achter deze waterdiensten. De watersector zou zich dus niet continu zorgen moeten maken over wat de burger over water te zeggen heeft, maar meer moeten uitgaan van het concept dat de waterexperts alles onder controle hebben en dat dit voor de burger een geruststellend idee is. Wel kan de burger beter worden geïnformeerd over toekomstplannen of hoe wijs en duurzaam om te gaan met water. Een stukje ‘educatie’ leidt dan tot grotere verantwoordelijkheid van de burger. Internationaal Tot slot is het onderwerp van stedelijk water diverse malen in internationaal perspectief geplaatst. Nederlandse steden zijn nog klein vergeleken met steden in het buitenland en lessen van stedelijk waterbeheer in grotere, buitenlandse steden zouden daarom wel eens van waarde kunnen zijn voor ons. Maar ook is er op dit vlak veel ervaring in ontwikkelingslanden en er is zelfs gezegd dat samenwerking tussen partijen uit de watercyclus daar beter verloopt dan in Nederland zelf. Ook daaruit valt dus misschien wel wat te leren. Informatie technologie (IT) IT is overal, iedereen heeft er ervaring mee en daarom ook een mening over. Verschillende kansen en bedreigingen zijn geïdentificeerd op IT-vlak. Groot potentieel… IT kansen te over. Zo kunnen IT processen worden geoptimaliseerd, verschillende systemen worden geïntegreerd, en biedt IT in potentie oplossingen voor grote vraagstukken zoals het fileprobleem. IT kan ook uitkomst bieden in ontwikkelingslanden, het brengt mensen en landen dichter bij elkaar. www.horizonscanning.nl


7


Er is gesteld dat we slechts 10% van de huidige IT-middelen gebruiken die er bestaan en dat er dus in potentie veel meer uit IT kan worden gehaald dan nu gebeurt. Daarbij moeten we ook rekening houden met het feit dat de IT markt zich snel ontwikkelt en dat er dus bovenop de bestaande (deels ongebruikte) mogelijkheden steeds meer opties beschikbaar komen. Er is vooral winst te boeken met de integratie van IT-producten en –systemen die momenteel nog los van elkaar functioneren. Wanneer die op elkaar worden afgestemd, zo is de gedachte, dan wordt de kracht van IT beter zichtbaar en functioneert het vele malen effectiever. Bovendien voorkomt integratie verwarring over de losse IT componenten. Een aantal deelnemers ziet een groot potentieel om IT beter te laten bijdragen aan het oplossen van bijvoorbeeld mobiliteitsproblemen. IT biedt de mogelijkheid de standaard kantooruren (van 9 tot 5 achter het bureau) los te laten, en daarmee is (in potentie) de flexibiliteit van de werknemer zeer toegenomen. Men hoeft niet meer met z’n allen tegelijk van huis naar werk te rijden, maar kan dat ook buiten de spitstijden doen. Men handelt bijvoorbeeld eerst thuis de emails af en reist dan pas af naar het werk. Met als gevolg meer spreiding van de verkeersintensiteit over de dag. En tot slot, zoals ook bij andere onderwerpen naar voren kwam, biedt het IT-arsenaal genoeg ammunitie voor oplossen van watervraagstukken in ontwikkelingslanden. Met name GIS en GPS technieken worden in dit kader genoemd. …met veel haken en ogen Als de potentie van IT zo groot is, waarom wordt het dan niet optimaal benut? De belangrijkste oorzaak moeten we zoeken bij onszelf. Hoe geavanceerd IT systemen en producten dan ook mogen zijn, het zijn nog altijd mensen die ze maken, gebruiken en/of aansturen. De mogelijkheden die IT biedt zijn voldoende bekend bij managers en bestuurders en IT speelt doorgaans goed in op hun wensen. De implementatie en/of het gebruik van de IT op de werkvloer laat echter vaak sterk te wensen over. We moeten ons daarom een stuk realistischer opstellen en bedenken dat IT ondersteunend is aan de mens en niet andersom. Wanneer IT wordt aangewend in een organisatie dient er eerst kritisch gekeken te worden naar die organisatie: wie werken er, wat hebben zij nodig om beter hun werk te kunnen doen, kunnen zij bepaalde IT applicaties wel toepassen, en willen ze dat ook enz. Jongere medewerkers

hebben

doorgaans

minder moeite te werken met nieuwe IT systemen dan hun oudere collega’s. Wanneer

IT voorbij gaat aan het

vermogen van een groot deel van de medewerkers de applicaties te passen (of toe te wíllen passen!) dan schiet het zijn doel voorbij. www.horizonscanning.nl


8


Meer informatie Deze terugblik is opgesteld in december 2009 en is voor DWSI-deelnemers te downloaden op: www.horizonscanning.nl Voor vragen en meer informatie, mail naar: [email protected]



9

Waternetwerk trenddag: Glocalisation: think global, act local

Recommend Documents