When Global meets Local

When Global meets Local Een lokale invulling van het mondiale televisieformat Spoorloos

Esther van der Werf - 6133932 [email protected]

Master Media en Cultuur Televisiestudies

Begeleider: Dr. J.W. Kooijman Tweede lezer: Dr. J.A. Teurlings

29 februari 2012

Inhoudsopgave Voorwoord ................................................................................................................................ 2 Engelse samenvatting ............................................................................................................... 3 1.

Inleiding.............................................................................................................................. 5

2.

Mondiale televisie .............................................................................................................. 8 2.1 Inleiding ........................................................................................................................ 8 2.2 Mondiaal versus nationaal ............................................................................................. 8 2.3 Mondiale televisiecultuur ............................................................................................ 11 2.4 Conclusie ..................................................................................................................... 13

3.

Het televisieformat .......................................................................................................... 14 3.1 Inleiding ...................................................................................................................... 14 3.2 Opkomst van het televisieformat................................................................................. 15 3.3 Ontwikkeling van een televisieformat......................................................................... 17 3.5 Conclusie ..................................................................................................................... 22

4.

Productieanalyse.............................................................................................................. 23 4.1 Inleiding ...................................................................................................................... 23 4.2 Het programma Spoorloos .......................................................................................... 23 4.3 Het mondiale format Spoorloos .................................................................................. 25 4.4 Conclusie ..................................................................................................................... 29

5.

Tekstuele analyse Find my Family ................................................................................. 31 5.1 Inleiding ...................................................................................................................... 31 5.2 Nationale cultuur ......................................................................................................... 32 5.3 Tekstuele analyse ........................................................................................................ 34 5.3.1 The Family Tree .............................................................................................. 34 5.3.2 De opbouw ...................................................................................................... 37 5.3.3 De presentatoren .............................................................................................. 40 5.3.4 De deelnemers ................................................................................................. 43 5.4 Conclusie ..................................................................................................................... 46

6.

Conclusie .......................................................................................................................... 48

7.

Bibliografie ....................................................................................................................... 50

Bijlage I Bijlage II Bijlage III Bijlage IV

Sales-Kit Find my Family..................................................................................... 52 Interview Patty Geneste........................................................................................ 57 Interview Paul Vertegaal ...................................................................................... 67 Samenvatting afleveringen Find my Family 2009................................................ 73

1

Voorwoord Net als het onderwerp van de scriptie, is ook het schrijven ervan een flinke zoektocht geweest. Elke zoektocht is anders, maar als je eenmaal op het goede spoor bent, gaat het steeds makkelijker. Ik wil hierbij dan ook iedereen bedanken die in mij is blijven geloven, ondanks dat het schrijven van de scriptie langer duurde dan ik van tevoren had verwacht. Uiteraard wil ik mijn scriptiebegeleider Jaap Kooijman bedanken, die me steeds weer terug op het juiste spoor bracht. Dankzij zijn kritische feedback is deze scriptie geworden zoals hij nu is. Daarnaast gaat mijn speciale dank uit naar Patty Geneste, die mij veel over televisieformats heeft verteld en mij geholpen heeft aan extra materiaal en naar Paul Vertegaal, die met veel enthousiasme vertelde over Spoorloos. Mede door hun hulp is deze scriptie tot een goed einde gekomen.

2

Engelse samenvatting Spoorloos is a very popular television programme in the Netherlands. In the last twenty years, Spoorloos helped families who were searching for their relatives. A global television format based on the success formula of this Dutch television programme was made. This format has been sold to several countries. This global format is based on the original Dutch version of Spoorloos. The international title of the format is Find my Family and is presented in a SalesKit produced by the Dutch producers from the ‘Katholieke Radio Omroep’ (KRO) together with the formats agency ‘Absolutely Independent’. Television formats are designed to work well across countries. Television Formats are national-neutral but cultural specific. A television format contains multiple numbers of elements to vary. More diverse elements means the better the programme can be adapted to a local culture and the better the programme can be adapted to the wishes of the local producers as well as to the broadcasters image. There is no standard in how to adapt a global format to a local culture, because every culture, format, producer and broadcaster is different and has different requirements. In the media studies there has not been much research done about how the local culture is presented in global reality shows. To examine how producers adapt the global television format to the local culture is the study in this research. The studied case will be the global format Find my Family. Because of the adaptation of the global television format many people in different countries are watching different versions of the same show. Because of the process of globalisation of the television industry, producers are working with the same global television model. Television producers around the world have similar ideas about ‘what works’ as a television programme. That’s why it is easier for producers and broadcasters to copy and adapt television programmes from each other. So a programme, which was successfully in one country, can be adapted for another country and can be a success there too. The theory about globalisation of the television culture will be examined in this thesis and the relation between television formats and the processes of grobalisation and glocalisation will be explained. Glocalisation can be defined as the fusion of global and local elements, resulting in unique outcomes. Grobalisation represents the imperialistic ambitions of nations,

3

corporations and organizations to impose themselves on various geographic areas, resulting in less diversity and more homogeneity. This thesis will examine which elements in the global format Find my Family are unchanged and which elements are changed for the local culture. This will be examined by means of a production analysis and a textual analysis. The production analyse will contain the use of the Sales-Kit of Find my Family and two interviews: one with the distributor of the global format Patty Geneste and one with Paul Vertegaal, the producer of the KRO. For the textual analyse the first season of Find my Family in the United States will be used. The season will be compared to multiple episodes of the Dutch version of Spoorloos. Eventually conclusions will be drawn about which elements in the global format were kept unchanged and which elements were adapted to the national and local culture of the United States.

4

1.

Inleiding

Spoorloos is al twintig jaar te zien op de Nederlandse televisie en is met een publiek van meer dan twee miljoen kijkers al jaren een van de succesvolste Nederlandse programma’s bij de publieke omroep. De redactie van Spoorloos ontvangt per jaar duizenden aanvragen voor hulp bij een zoekactie. Vaak gaat het hier om directe bloedverwanten die elkaar meestal door adoptie uit het oog zijn verloren. Als ze zelf hun familieleden niet kunnen vinden, kan Spoorloos deze mensen verder helpen. Door de jaren heen hebben de redactieleden en correspondenten die aan Spoorloos gekoppeld zijn een grote expertise ontwikkeld wat betreft het opsporen van familieleden. In Spoorloos wordt er vaak gezocht voor kinderen die op zoek zijn naar hun adoptieouders in het buitenland. Verslaggever Derk Bolt reist de hele wereld af om familieleden op te sporen. Derk Bolt is hierdoor het Nederlandse gezicht van Spoorloos geworden. Spoorloos wordt geproduceerd en is ontwikkeld door de Katholieke Radio Omroep (KRO). Sinds een aantal jaren is er van het programma Spoorloos een mondiaal televisieformat gemaakt, dat samen met het formatdistributiebedrijf Absolutely Independent onder de naam Find my Family wereldwijd wordt aangeboden aan geïnteresseerde producenten en omroepen. Het mondiale televisieformat wordt als een totaalpakket aangeleverd en is met enkele aanpassingen geschikt voor andere landen in de wereld. Een paar mediabedrijven hebben de mogelijkheid om wereldwijd hetzelfde idee te verkopen, waardoor het publiek naar nationale variaties van hetzelfde programma kan kijken. Doordat hetzelfde idee in veel landen te zien is, groeit de bezorgdheid over de standaardisering van de televisiecontent. Mondiale televisieformats geven echter ruimte voor een eigen lokale en nationale invulling.1 In tegenstelling tot ingeblikte programma’s geven mondiale formats televisieproducenten betrouwbare en buigzame oplossingen om een nationaal potentiële hit te produceren. Nederland is een uitblinker in het bedenken en exporteren van nieuwe programmaformats. Na de Verenigde Staten en Engeland is Nederland de grootste distributeur van televisieformats in de wereld. Nederland wordt als ideale testmarkt gezien, omdat het publiek openstaat voor nieuwe ideeën en het publieke bestel zorgt voor veel omroepen, die 1

Waisbord 2004: 360

5

ieder op zoek zijn naar programma’s die binnen hun eigen visie passen.2 Er worden formats ontwikkeld die er in alle landen ongeveer hetzelfde uitzien. Zo hebben alle versies van The Voice (RTL 4, 2010-heden) een vast logo, dezelfde begintune en een soortgelijke studio en weet de kijker meteen dat hij of zij naar een versie van dat programma aan het kijken is. Spoorloos is een voorbeeld van een programma waar deze vaste elementen minder zichtbaar zijn in de verschillende versies, maar toch gaan ze allemaal uit van hetzelfde mondiale format. Naar hoe het lokale en nationale tot uiting komt in gevarieerde of reality shows is nog weinig onderzoek gedaan in de mediastudies. Deze studies hebben zich vooral gericht op hoe culturele aspecten naar voren komen door middel van historische verhalen en het collectief geheugen van een cultuur in drama’s en documentaires.3 In dit onderzoek zal door middel van een productie- en tekstuele analyse worden gekeken hoe het mondiale televisieformat Spoorloos is aangepast aan een nationale cultuur. Hierbij staat de volgende onderzoeksvraag centraal:

Op welke manier kan er een eigen invulling worden gegeven aan het mondiale televisieformat Spoorloos?

Om te onderzoeken op welke manier producenten een eigen lokale invulling kunnen geven aan het mondiale format Spoorloos, vormt de Amerikaanse adaptatie van het programma de casusstudie in dit onderzoek. De Amerikaanse adaptatie van Spoorloos heet Find my Family (ABC, 2009) en is geproduceerd door het productiebedrijf RDF USA en de commerciële zender American Broadcasting Company (ABC). Van Find my Family is een seizoen gemaakt, dat eind 2009 is uitgezonden op ABC. De Amerikaanse adaptatie van Find my Family zal in de analyse worden vergeleken met het oorspronkelijke mondiale format en met afleveringen van seizoen 51 van Spoorloos in Nederland.4 Eerst zal in hoofdstuk twee de theorie rond het begrip mondialisering worden besproken. De begrippen glocalisation en grobalisation van George Ritzer en Michael Ryan zullen hier worden geïntroduceerd, die later zullen worden toegepast op het format Spoorloos.

2

Elja Looijestein. ‘Holland formatland.’ VPRO Gids. 12 juli 2008. . 3 Waisbord 2004: 372 4 Spoorloos. KRO. Seizoen 51. 28 september – 2 november 2009.

6

In hoofdstuk drie zal aan de hand van de theorie van Albert Moran ingegaan worden op de ontwikkeling van mondiale televisieformats, hoe televisieformats worden gemaakt voor de mondiale markt en uit welke elementen een mondiaal format kan bestaan. 5 Ook zal er worden onderzocht bij welke elementen er ruimte wordt gegeven voor eigen invulling van de lokale cultuur en welke elementen vaststaan in het mondiale format. In hoofdstuk vier wordt het ontstaan van het format Spoorloos en het productieproces van Find my Family geanalyseerd. De productieanalyse wordt uitgevoerd aan de hand van een interview met Patty Geneste, de eigenaar van het formatdistributiebedrijf Absolutely Independent, en aan de hand van een interview met de eindredacteur van Spoorloos bij de KRO, Paul Vertegaal. Paul Vertegaal was als adviseur betrokken bij de Amerikaanse adaptatie van Find my Family. Bij de productieanalyse zal worden gerefereerd aan de SalesKit van Find my Family, die wordt gebuikt om het mondiale format te verkopen. 6 Hierin staan verschillende vaste elementen beschreven en elementen die ruimte bieden voor lokale en nationale invulling. Tot slot zal door middel van een tekstuele analyse worden onderzocht hoe de variabele elementen in de Amerikaanse adaptatie van Spoorloos zijn aangepast aan de eigen lokale cultuur en welke elementen zijn overgenomen van het mondiale format. Uiteindelijk zal aan de hand van de productie- en de tekstuele analyse geconcludeerd worden op welke manier er bij de Amerikaanse Find my Family een eigen lokale invulling is gegeven aan het mondiale televisieformat Spoorloos.

5 6

Moran 2006: 13-68 Zie bijlage I

7

2.

Mondiale televisie

2.1

Inleiding

Dit hoofdstuk is een inleiding in het onderwerp van televisieformats en zal zich toespitsen op welke verschillende theorieën van het mondialiseringdebat binnen de media van belang zijn voor dit onderzoek. Mondialisering heeft geen specifieke definitie en wordt dan ook op verschillende manieren geïnterpreteerd in de wetenschappelijke literatuur. Mondialisering wordt

vaak

gebruikt

in

combinatie

met

woorden

als

internationalisering

en

7

transnationalisering. John Thompson zegt in zijn boek “The Media and Modernity; A Social Theory of the Media”, dat de term mondialisering een stap verder gaat. Er is volgens hem sprake van mondialisering als activiteiten internationaal plaatsvinden en georganiseerd, gepland en gecoördineerd worden. Door het wereldwijde systeem waarin cultuur, economie en politiek onderling van elkaar afhankelijk zijn, worden lokale activiteiten in verschillende delen van de wereld mede door elkaar gevormd. Wat vroeger op nationaal niveau vorm kreeg, wordt nu op internationaal niveau gevormd.8 Mondialisering verwijst naar de groeiende onderlinge verbondenheid van de verschillende landen in de wereld, een proces dat tot complexe vormen van interactie en onderlinge afhankelijkheid leidt.9

2.2

Mondiaal versus nationaal

Het cultureel imperialisme heeft in de jaren ’70 en ’80 grote invloed gehad op de onderzoeken binnen mediastudies. Deze theorie gaat er vanuit dat de Westerse media, en dan vooral de Amerikaanse, de rest van de wereld domineren. Na de Tweede Wereldoorlog is het medialandschap sterk beïnvloed door de grote economische en culturele dominantie van de Verenigde Staten. De Amerikaanse, commerciële mediacultuur heeft als model gefungeerd voor de rest van de wereld.10 Herbert Schiller wordt als grondlegger van het cultureel imperialisme gezien. Schiller omschrijft cultuur als een manier van leven dat bepaald wordt 7

Thompson 1995: 150 Moran 1998: 2 9 Ibdem p.151 10 Thompson 1995: 165 8

8

door het kapitalistische systeem.11 Lokale tradities worden bedreigd door de grote invloed van het Westen en daarbij ook door de grote stroom van media uit rijke landen. Schiller zegt dat de grote invasie van mediacontent uit rijke Westerse landen de lokale tradities van andere landen verwoest. Als landen het commerciële mediasysteem adapteren zijn ze volgens Schiller betrokken in een proces van culturele transformatie en afhankelijkheid, waarin kapitalistische waarden de traditionele, lokale, alternatieve waarden vervangen. Dit heeft als gevolg, dat er een mondiaal systeem ontstaat dat voor een groot deel gebaseerd is op de Verenigde Staten.12 Het cultureel imperialisme ziet de economische en gestructureerde factoren als bepalend en houdt daarbij geen rekening met de interactie van het publiek met de tekst of content van de culturele producten.13 Er is één cultuur die de rest van de culturen domineert of zelfs doet verdwijnen. Hierdoor verdwijnt de diversiteit en ontstaat er een mondiale homogeniteit. Door opkomende economieën als Europa, Japan en andere landen in Zuidoost Azië, is het economische landschap de laatste jaren sterk veranderd. Deze mondiale shift in de economie heeft ervoor gezorgd dat de invloed van buitenlandse investeerders in Hollywood sterk is toegenomen. Thompson zegt dat de meeste vormen van cultuur in de wereld nu een vorm van hybride culturen zijn waarbij verschillende waarden, normen en ervaringen elkaar afwisselen. Daarnaast zijn niet-Amerikaanse industrieën meer en meer belangrijk geworden voor regionale producenten en exporteurs van film en televisieprogramma’s.14 Hij zegt dat dit niet uitsluit dat er ruimte wordt gegeven aan nieuwe vormen van culturele dominantie. Deze vorm van hybridisering wordt ook wel glocalisation genoemd. George Ritzer en Michael Ryan omschrijven in het artikel “Americanisation, McDonaldisation and Globalisation” glocalisation als een mix van het mondiale met het lokale:

Glocalisation can be defined as the fusion of the global and the local, resulting in unique outcomes in different geographic areas. [...] Although all nations are likely to be affected by the spread of capitalism and rationalisation, this perspective holds that nations are

11

Tomilson 1991: 39 Thompson 1995: 166 13 Straubhaar 2007: 59 14 Thompson 1995: 168 12

9

likely to integrate both of these with local realities to produces distinctively glocal phenomena.15

Deze benadering gaat uit van een wereld waarin de diversiteit toeneemt. In plaats een homogeniserende mondiale cultuur of een ‘authentieke’ lokale cultuur, ontstaat er een mix tussen het mondiale en lokale, waardoor er een complexe hybride cultuur met verschillende lagen ontstaat.16 De consument gebruikt de mediatekst niet passief, maar in plaats daarvan wordt het actief vertaald in de lokale context. Deze content is wellicht geïnspireerd door de Amerikaanse mondiale massacultuur, maar representeert ook de lokale cultuur.17 Het samenkomen van het mondiale met het lokale, resulteert in verschillende uitkomsten in verschillende gebieden van de wereld. Ritzer en Ryan introduceren naast glocalisation een tweede benadering binnen het debat over mondialisering van de media; grobalisation. Grobalisation gaat uit van de imperialistische ambities van landen, bedrijven en organisaties en hun verlangen om hun stempel te drukken op de verschillende gebieden in de wereld.18 Dit proces sluit aan bij Schillers kijk op mondialisering, het cultureel imperialisme, wat leidt tot culturele homogeniteit. Bij grobalisation wordt er vanuit gegaan dat het belangrijkste doel van landen is om hun eigen invloed en macht te laten groeien (grow). Ritzer en Ryan zeggen dat de Amerikaanse kapitalistische stijl van multinationals ervoor gezorgd heeft dat de wereld een mondiale markt krijgt.19 Dezelfde producten worden geconsumeerd in verschillende delen van de wereld, wat leidt tot passieve consumenten en mondiale homogeniteit.20 Glocalisation en grobalisation geven de spanning weer tussen het mondiale en nationale. Ritzer en Ryan omschrijven dit als volgt:

[…] a difference in vision between those who see a world that is becoming increasingly grobalized – more Americanised, rationalised,

15

Ritzer en Ryan 2004: 42 Straubhaar 2007: 6 17 Kooijman 2008: 12 18 Ritzer en Ryan 2004: 42 19 Ibdem p. 42 20 Kooijman 2008: 12 16

10

codified and restricted - and those who see it as growing increasingly glocalised – more diverse, effervescent and free. 21

Aan de ene kant is er de visie dat mondialisering leidt tot grobalisation, waarbij een mondiale cultuur ontstaat die een stempel drukt op de lokale cultuur en kan leiden tot mondiale homogeniteit. En aan de andere kant is er de visie van glocalisation, waarbij het mondiale mixt met het lokale. Dit leidt tot een hybride cultuur, die bestaat uit een mix van mondiale en lokale elementen.

2.3

Mondiale televisiecultuur

Toen televisiesystemen nog aan verschillende grondprincipes voldeden, was het niet makkelijk voor televisiestations om internationale trends over te nemen. Voor de laatste fase van mondialisering leken trends zich te ontwikkelen binnen de grenzen van een nationale cultuur.22 De mondialisering van mediabedrijven heeft geleid tot een mondiale televisiecultuur waarbij de Amerikaanse commerciële televisiecultuur een deel van de mondiale cultuur is geworden. Er wordt gewerkt met een commercieel systeem, oorspronkelijk Amerikaans, dat door verschillende culturen als eigen wordt gezien.23 Hierdoor kan ‘hetgeen dat werkt’ in de Verenigde Staten, in een ander land worden overgenomen.24 Mede door mondialisering hebben vandaag de dag de verschillende televisieindustrieën, van Amerika tot Azië, dan ook dezelfde ideeën over ‘wat werkt’ en ‘wat niet werkt’. Deze ontwikkeling had mede tot gevolg dat naast de Verenigde Staten, veel andere televisiebedrijven, zoals West-Europa, Australië en Nieuw-Zeeland, mee gingen doen in de mondiale televisiemarkt. Er wordt niet alleen ingekocht van de Verenigde Staten, omroepen en producenten in de Verenigde Staten kopen nu ook mediacontent van andere landen. Door deze ontwikkelingen is er nu sprake van een ‘two way transatlantic flow’. Er wordt vanuit heel de wereld geëxporteerd en geïmporteerd, waardoor de invloed van de Verenigde Staten afneemt. Het land is nu niet alleen distributeur, maar ook afnemer van mediacontent uit de 21

Ritzer en Ryan 2004: 42-44 Waisbord 2004: 364 23 Kooijman 2008: 13 24 Waisbord 2004: 364 22

11

rest van de wereld. Zo zijn er tal van programma’s die bijvoorbeeld in Nederland gemaakt zijn en in de Verenigde Staten worden uitgezonden, zoals Big Brother (Veronica/Talpa, 19992005), The Voice of Holland (RTL 4, 2010-heden) en Spoorloos (KRO, 1990-heden). Toch is meer dan de helft van de audiovisuele mondiale markt nog steeds afkomstig uit de Verenigde Staten.25 In tegenstelling tot bijvoorbeeld film, is televisie een specifiek nationaal medium. De algemene wijsheid in de televisie-industrie is dan ook dat het publiek eigen thema’s, plaatsen en personages in een programma prefereert. Uit verschillende onderzoeken blijk dat kijkers nationale content verkiezen boven programma’s geproduceerd in het buitenland.26 Doordat televisieformats gemaakt worden voor de mondiale cultuur, bieden zij hier uitkomst. Televisieformats maken het mogelijk om succesvolle mondiale televisieprogramma’s te vormen naar de nationale, lokale cultuur. Sylvio Waisbord zegt in het artikel “McTV: Understanding the Global Popularity of Television Format” dat televisieformats cultureel specifiek, maar nationaal neutraal zijn:

Format shows are less prone to have specific references to the local and national, precisely because they are designed to ‘travel well’ across national boundaries. Formats purposefully eviscerate the national. [...] Because formats explicitly empty out signs of the national, they become nationalizes – that is, customized to domestic cultures.27

Doordat mondiale formats speciaal gemaakt zijn zonder nationale uitingen kunnen ze worden aangepast aan een lokale en nationale cultuur. Zo ontstaat er een mix tussen het mondiale en het nationale in een format. Hierdoor sluiten televisieformats aan bij het idee van glocalisation, waarbij de lokale cultuur wordt gemixt met het mondiale format. De producenten van het format bepalen echter in hoeverre er nationale content geadapteerd kan worden in een format. Daardoor sluiten televisieformats ook aan bij het idee van grobalisation, de verlangen van bedrijven om hun eigen invloed te laten groeien. De 25

Waisbord 2004: 361 Ibdem p. 369 27 Ibdem p. 368

26

12

mogelijkheid van het adapteren van het lokale is vastgelegd en beperkt en blijft binnen de grenzen van het voorbedachte mondiale televisieformat. Het verkopen van hetzelfde format aan verschillende landen kan hierdoor leiden tot een vorm van culturele homogeniteit. Doordat makers ruimte geven in een format om het aan te passen aan de nationale cultuur, heeft het programma in elk land een eigen unieke uitkomst en is hierdoor sprake van hybridisering.

2.4

Conclusie

Door mondialisering vinden activiteiten op internationaal niveau plaats. In de televisieindustrie heeft mondialisering ertoe geleid dat er standaardisering van televisiesystemen heeft plaatsgevonden. Er zijn verschillende visies op het proces van mondialisering van de media, die uiteenlopen van het idee van het cultuur imperialisme tot een meer hybride cultuur. Een meer transnationaal proces die niet alleen in verschillende richtingen stroomt, maar ook onafhankelijk is van welke natie of staat van de wereld dan ook.28 Door de mondialisering van de televisie-industrie is het makkelijker geworden voor bedrijven om verschillende programmaformats van elkaar te kopiëren en te adapteren. Televisieformats worden ontwikkeld voor de mondiale markt, waardoor televisieformats aansluiten bij het idee van grobalisation. Doordat eigen lokale en nationale content toegevoegd kan worden aan het mondiale format, sluiten televisieformats ook aan bij het idee van glocalisation. Het mondiale format mixt met de lokale en nationale invulling, waardoor er unieke programma’s in verschillende landen ontstaan. De vraag hierbij is echter in hoeverre een format genationaliseerd kan worden. In hoeverre is een format glocalised, vrij en divers, en in hoeverre is een format grobalised, vastgelegd en beperkt. De Verenigde Staten heeft nog steeds een grote invloed op de mondiale televisieindustrie, al neemt het marktaandeel van het land wel af.29 Het volgende hoofdstuk gaat verder in op het ontstaan en de populariteit van televisieformats. Ook zal het een introductie zijn van het mondiale format Spoorloos, een Nederlands format dat door de Verenigde Staten gekocht, aangepast en uitgezonden is.

28 29

Ritzer en Ryan 2004: 42 Waisbord 2004: 364

13

3.

Het televisieformat

3.1

Inleiding

Van oorsprong stamt het woord format af van het Latijnse woord formatus. Het eerste gebruik van het woord was in de boekdrukindustrie en de boekhandel waar het duidde op een bepaalde vorm en grootte van een boek.30 Albert Moran zegt in zijn boek “Understanding the Global TV Format”, dat het woord format tegenwoordig in de televisie-industrie wordt gebruikt als een idee van een soort stijl, of manier van ordenen en presenteren:

A format can be used as the basis of a new programme, the programme showing itself as a series of episodes, the episodes being sufficiently similar to seem like installments of the same programme and sufficiently distinct to appear like different episodes.31

Een televisieformat is een set van vaste elementen in een programma, waarbinnen variabele elementen kunnen worden toegevoegd.32 Wat de variabele elementen en de vaste elementen zijn, wordt bepaald door de maker van het oorspronkelijke format. Deze variabele elementen kunnen worden ingevuld naar de nationale cultuur van een land. Formats worden niet alleen binnen de televisiewereld gebruikt, bij radio is bijvoorbeeld het jaarlijks terugkerend Serious Request van de Nederlandse radiozender 3FM ook een voorbeeld van een format. Wat opvalt aan de definitie van format, is dat het veel overeenkomsten heeft met de definitie van genre. Een genre wordt gezien als een classificatie van een groep teksten die gekenmerkt wordt door specifieke conventies, kenmerken en normen.33 Wat genre en format van elkaar doet onderscheiden is dat genre een groter begrip is dat gebruikt wordt om programma’s samen te voegen. Het begrip format wordt juist gebruikt om programma’s van

30

Moran 2006: 19 Ibdem p. 20 32 Moran 2006: 13 33 Creeber 2001: 1

31

14

elkaar te scheiden.34 Binnen een genre kunnen verschillende formats vallen en binnen een format kunnen er ook verschillende genres worden onderscheiden. Zo valt het programma Spoorloos binnen het genre van ‘factual entertainment’. Het programma Spoorloos bestaat op zijn beurt ook weer uit verschillende genres, zoals reality en documentaire. Bij zowel het begrip format als bij het begrip genre is er sprake van terugkerende vaststaande elementen die een basisstructuur vormen voor een televisieprogramma. Het grootste verschil is dat een genre niet als commercieel eigendom gezien kan worden en een format wel. Hierdoor kan een format verkocht worden en een genre niet.

3.2

Opkomst van het televisieformat

Naast mondialisering heeft het televisieformat zijn populariteit te danken aan vele ontwikkelingen. Ten eerste is het een bijproduct, dat is ontstaan door beschermende wetten in televisiesystemen. Om eigen nationale televisie te bevorderen hebben veel Europese landen een quotabeleid, waardoor er beperkte ruimte is voor buitenlandse programma’s. Deze quota’s stellen omroepen in staat buitenlandse ideeën te kopen, zolang zij maar geproduceerd worden in eigen land. In sommige landen wordt er daarnaast geen gebruik gemaakt van ondertitels, waardoor televisieproducenten worden aangespoord om buitenlandse manuscripten te kopen en in eigen land te produceren. 35 Sylvio Waisbord stelt dat net als bij andere culturele instellingen de televisie-industrie wordt overheerst door het ‘nobody knows’-principe. Er zijn constante veranderingen in programmatrends, waardoor er geen zekerheid is over de voorspellingen van specifieke programma’s en genres:

Copying, imitation, and jumping on the bandwagon of whatever seems to work at the moment have been typical in the television industry since its origins and, arguably, have become even more common lately as conglomeration has increased pressures for higher profits in shorter periods of time.36

34

Ibdem p. 7 Waisbord 2004: 363 36 Ibdem p. 363 35

15

In de (commerciële) televisiewereld zijn televisiemakers dan ook altijd op zoek naar nieuwe en goedkope programma’s, die veel kijkers trekken en verkocht kunnen worden aan adverteerders. Wanneer een programma-idee verzonnen is, is het nog maar de vraag of het gemaakt gaat worden. Daarnaast hebben de producent en de omroep geen zekerheid dat het programma ook daadwerkelijk een succes zal zijn. Bestaande formats zijn al getest en uitgezonden en vormen daarom een veilige en goedkope manier voor televisiemakers om veel kijkers en adverteerders aan te trekken. Producenten van formats hebben ervaring met het format, wat wel en niet werkt, en er zijn statistieken bekend die gebaseerd zijn op veel productie-ervaring van verschillende landen. Hierdoor is de kans op succes aanmerkelijke groter. 37 Ook zijn producenten door de constante tijdsdruk, het halen van hoge kijkcijfers en de concurrentie steeds op zoek naar programma’s die blijken ‘te werken’. Hierbij lijken televisieformats die succesvol zijn in andere landen een goede uitkomst te bieden. Met de populariteit van formats, groeit ook de bezorgdheid om de copyright. Door mondialisering is het voor de programmamakers makkelijker geworden om andere programma’s te bekijken en daar inspiratie uit te putten. Vanaf het ontstaan van televisie is het al ‘gewoonte’ dat omroepen programma’s van elkaar kopiëren, zonder dat ze daarvoor rechten betalen. Dit is nu ook nog steeds het geval, doordat formatontwikkelaars andere programma’s als inspiratiebron gebruiken. Omdat de wetten over intellectueel eigendom niet in alle landen hetzelfde zijn, is de televisie-industrie gaan lobbyen om programma’s te beschermen. In de afgelopen jaren zijn er veel rechtszaken over copyright geweest, waardoor het kopen van de rechten van een format meer de standaard aan het worden is.38 Het is een kleine wereld en als er niet voor een format betaald wordt, kan dat de reputatie van een producent of omroep die het programma toch uitzendt flink schaden. Zo is in het jaar 2000 de ‘Format Recognition and Protection Association’ opgericht, een organisatie bestaande uit pioniers in de formatindustrie, die onder andere door middel van jurisprudentie en het vastleggen van televisieformats, een televisieformat proberen te beschermen tegen piraterij.39

37

Waisbord 2004: 365 Ibdem p. 367 39 FRAPA. 2011. The Format Recognition and Protection Association. 30 oktober 2011. .

38

16

3.3

Ontwikkeling van een televisieformat

Voordat een nieuw programma wordt uitgezonden op televisie heeft het eerst een aantal fases doorgaan. Deze fases worden aangeduid met pre-productie, productie en postproductie. Bij de pre-productiefase wordt er een concept gemaakt van het programma, in de productiefase wordt het programma gefilmd en in de post-productiefase wordt het programma gemonteerd en worden titels en muziek aan het programma toegevoegd. Bij het ontwikkelen van een format is de uitzending slechts een onderdeel van het hele proces. Hoe het programma eruit komt te zien kan in de loop van de tijd nog aangepast worden: [...] A programme that proves to be at least reasonably popular in its initial broadcast, the process of documentation and format assemblage is likely to continue for some time. [...] a later version of programme based on a format may differ from and contain more detail and knowhow than earlier incarnation. 40

Albert Moran deelt het proces dat vooraf gaat aan het ontwikkelen van een televisieformat in drie fases: het bedenken, de ontwikkeling en de distributie. Deze fases zijn niet strikt gescheiden, maar overlappen elkaar: “Execution and trailing feedback into the fuller spelling out of the format knowledge’s just as the latter guides and directs the TV programme’s development”.41 Een format is daardoor nooit af en kan altijd aangepast worden. De eerste fase is het bedenken van een televisieformat, waarbij een formatconcept wordt uitgewerkt.42 Albert Moran zegt dat een programma-idee meestal ontstaat door ideeën van werknemers van grote media organisaties of speciale ‘denktanks’ die formats bedenken. Moran zegt dat er een paar uitzonderingen zijn waarbij het televisiekijkend publiek de kans krijgt om een formatidee te ontwikkelen.43 TV Lab is in Nederland een vernieuwend voorbeeld waarbij de kijkers ieder jaar de kans krijgen om een formatidee in te sturen. Er worden een paar goede ideeën gekozen, waarvan een pilot kan worden gemaakt. Ook programmamakers krijgen de kans om hun

40

Moran 2006: 30 Ibdem p. 31 42 Ibdem p. 29 43 Ibdem p. 31

41

17

nieuwste formats te testen op televisie en te horen wat het publiek ervan vindt. Zij beslissen uiteindelijk van welk format er een seizoen gemaakt gaat worden. 44 De volgende stap in het proces naar een televisieformat is het opschrijven van het concept in een ‘paper format.’ Dit is een document bestaande uit ongeveer tien pagina’s, waarin het basisidee van het programma wordt uitgelegd. Pas vanaf rond 1990 zijn producenten systematisch gaan documenteren hoe een programma in elkaar zit. In de televisiewereld was het niet gebruikelijk om een programma-idee op papier te zetten. Het werd wel opgeschreven, maar met als doel het op dat moment te gebruiken voor de uitzendingen. Nu is het een instructie geworden voor toekomstige producenten.45 Het ‘paper format’ geeft de omroep of producent een overzicht van wat goed en uniek is aan een programma-idee en geeft enige houvast aan de later te bepalen auteursrechten van een format. Vervolgens komt het format in de ontwikkelingsfase. In deze fase wordt het ‘paper format’ vaak gepitcht voor mogelijke kopers. Zo’n pitch kan bijvoorbeeld bestaan uit het ‘paper format’ samen met een korte trailer, waarin het programma wordt uitgelegd. Als er een producent of omroep investeert in het formatconcept kan er een pilot gemaakt worden, waar in beeld wordt gebracht wat eerst alleen op papier stond. Dit geeft de koper inzicht in of een format werkt of niet werkt op beeld. Deze pilot kan vervolgens weer worden toegevoegd aan de documentatie van het format.46 Zo’n audiovisuele pilot dient als een aanvulling op het ‘paper format’, wat vervolgens weer kan helpen bij de distributie van het format. Met deze aanpassingen en de pilot is de volgende fase het samenstellen van een ‘program format’, dat gedistribueerd kan worden. Door het programma systematisch te documenteren kan het programma auteursrechtelijk worden beschermd. Deze ‘format package’ kan als een totaalpakket worden aangeboden aan producenten en omroepen.47 Volgens Albert Moran ligt het aan het genre welke elementen er beschreven worden in het ‘paper format’. Zo bevatten volgens hem reality programma’s, nieuws- en talkshows ongeveer dezelfde elementen en gameshows, drama en comedy dezelfde elementen. Een ‘paper format’ van een game show, drama of comedy bevat bijvoorbeeld ook een geschreven omschrijving van het spel en de regels, een lijst van bekende uitspraken die gebruikt worden in het

44

TV Lab. Nederland 3. 20 december 2011. . Moran 2006: 43 46 Ibdem p. 44 47 Ibdem p. 30 45

18

programma, informatie hoe prijzen verdeeld moeten worden, kopieën van het decor en blueprints en software voor computergraphics. Een dramaserie bevat daarentegen het script voor bedachte verhaallijnen en gedetailleerde karakteromschrijvingen.48 De inhoud van een formatconcept wordt dus mede bepaald door het genre van het programma. Moran omschrijft een aantal elementen die een internationaal format kan bevatten: 49

-

Het ‘paper format’. Hierin staat het geschreven concept van het televisieprogramma. Het bevat de samenvatting van het format en wordt vaak als eerste beschreven bij het ontwikkelen van een televisieformat. Het bevat de titel van het programma, de programmapremisse, de beschrijving van de doelgroep, een omschrijving van de presentator en een omschrijving van de locaties en setting.

-

De programmabijbel. Het totale dossier met materialen van het format. De totale handleiding van elke aspect van het programma, wat helpt met vragen over de productie, marketing, promotie en distributie.

-

Consultancy service. Een senior producent begeleidt het beginproces van de adaptatie van het format. Meestal helpt de senior producent bij het begin van de adaptatie van een format.

-

Blueprints en set-specificaties. Deze worden meegeleverd met het format en helpen de herkenbaarheid van het format over te dragen.

-

Computersoftware en -graphics. Hiermee worden bijvoorbeeld ‘special effects’ en introfilmpjes bedoeld. Doordat deze worden meegeleverd met het format kunnen er een hoop kosten bespaard worden.

-

Titels. Het bevat bijvoorbeeld logo’s van de titel van het programma, emblemen en geschreven teksten en etiketten.

-

Geluid. Het meeleveren van geluidseffecten kan bij het format horen, maar kan ook weer geld besparen voor de kopers. Bepaalde liedjes en jingles kunnen helpen bij de herkenning van het format bij het publiek.

48 49

Moran 1998: 13 Moran 2006: 23

19

-

Scripts. Deze worden alleen meegeleverd als het programma wordt gefilmd in plaats van live uitgezonden op televisie. Scripts kunnen narratieve voorbeeldsituaties bevatten of de omschrijving van de karakters die in het programma te zien zijn.

-

Een overzicht van data. Dit bevat de informatie over de doelgroep en de kijkcijfers.

-

Tijdslot gebaseerd op ervaring met het format. Het geeft een handreiking voor de producent op welke tijd het format het beste kan worden uitgezonden.

-

Videobijbel. Deze bijbel kan programmapilots bevatten van eerder uitgezonden versies van het format. Het laat zien hoe het format er uit komt te zien als het geadapteerd is en dient als standaard voor de producent om over te nemen of om mee variëren.

-

Kant-en-klare filmpjes. Materiaal dat zowel in het origineel als in de adaptatie gebruikt kan worden. Bijvoorbeeld stukjes film die gebruikt kunnen worden in spelletjesprogramma’s.

Een format bestaat dus uit allerlei verschillende elementen en heeft geen eenduidige omschrijving. De elementen van een format kunnen aangevuld of gewijzigd worden. Zo was er bijvoorbeeld bij het oorspronkelijke format van Idols (RTL 4, 2002-2008) nog weinig sprake van nieuwe media en wordt dat in de nieuwere versies wel gebruikt. Welke elementen een format bevat, heeft onder andere te maken met het soort programma. Zo heeft bijvoorbeeld niet elk format bijgeleverde special effects of scripts. Het uiteindelijke televisieformat omvat specifieke informatie en kennis die gedurende het proces van het ontwikkelen van het format is verzameld:

It is a recipe which allows television concepts and ideas to travel without being stopped by either geographical or linguistic boundaries. To achieve this, the recipe comes with a whole range of ingredients making it possible for producers throughout the world to locally produce a television programme based on a foreign format, and to present it as a local television show perfectly adapted tot heir respective countries and cultures.50 50

Moran 2006: 27

20

Het formatconcept vormt een gids waarbinnen het mogelijk is om zelf veranderingen aan te brengen, waardoor de verschillende nationale adaptaties van één programma van elkaar kunnen verschillen.51 Welke elementen vast staan en welke een eigen invulling kunnen krijgen, wordt bepaald door de rechthebbende van het format. Hoe gevarieerder de verschillende elementen van het mondiale programmaformat zijn, des te beter het programma aangepast kan worden aan de wensen en mogelijkheden van een producent en hierbij aan de nationale cultuur: “There is a recognition that the original set of knowledge’s and their organization may have to be varied to fit production recourses, channel image, buyer preference and so on”.52 Volgens Moran is het adapteren en daarbij het nationaliseren van een televisieformat daarom een ingewikkelde klus:

[…] The process of nationalizing a television program format is undoubtedly a more subtle and complex process than some commentary would have one belief. After all […] a television format is actually a regulatory mechanism in the international television industry. The written concept of a particular format may be brief indeed so that a producer, in adapting such a concept for a particular national territory, may have the task ahead of her or him. 53

Moran stelt dat het adapteren van een televisieformat dus niet een simpele herhaling van ingrediënten van de originele versie is. Het succesvol adapteren van een format naar een nationale cultuur vergt volgens hem veel vaardigheid en ervaring in het adapteren van televisieprogramma’s.54 Doordat elk format en elke nationale cultuur anders is, is er geen algemene manier om een format eigen te maken. Ook al bieden formats een vaste vorm van zekerheid voor succes, het is toch telkens weer afwachten of de adaptatie een goede is geweest en aanslaat bij het publiek.

51

Moran 1998: 20 Moran 2006: 68 53 Moran 1998: 22 54 Ibdem p. 22 52

21

3.5

Conclusie

Televisiemakers zijn altijd op zoek naar nieuwe en goedkope programma’s die veel kijkers trekken en die verkocht kunnen worden aan adverteerders. Een mondiaal televisieformat bevat een set van niet variabele elementen, waarbinnen variabele elementen van een aflevering geproduceerd worden.55 Wat de variabele elementen zijn, kan per format sterk variëren en wordt bepaald door de producent van het oorspronkelijke format. Hoe gevarieerder de verschillende elementen van het originele programmaformat zijn, hoe beter het programma aangepast kan worden aan de wensen en mogelijkheden van een producent en het zenderimago.56 Het formatconcept vormt een gids voor mogelijke toekomstige producenten, waarbinnen het mogelijk is om zelf veranderingen aan te brengen. De verschillende nationale adaptaties van één programma kunnen variëren. Er is geen algemene manier om een format te adapteren en eigen te maken, omdat elk format, producent en zender anders is. Het is maar net hoe de variabelen ingevuld worden. Om te achterhalen uit welke elementen het format Spoorloos bestaat zal in hoofdstuk vier het productieproces van het mondiale format geanalyseerd worden aan de hand van de Sales-Kit van Find my Family, een interview met formatdistributeur Patty Geneste en met de eindredacteur van Spoorloos, Paul Vertegaal. Hierbij zal gelet worden op welke manier producenten de vrijheid hebben gekregen om een eigen lokale en nationale invulling aan het programma te geven en op welke punten er vastgehouden moest worden aan het mondiale format.

55 56

Moran 2006: 13 Moran 1998: 20

22

4.

Productieanalyse

4.1

Inleiding

In dit hoofdstuk wordt het productieproces van het mondiale televisieformat Spoorloos, met als internationale titel Find my Family, geanalyseerd aan de hand van de Sales-Kit van Find my Family en een interview met Patty Geneste en Paul Vertegaal. Patty Geneste is eigenaar van Absolutely Independent en distributeur van het format Spoorloos. Zij is al vanaf het begin betrokken bij de verkoop en ontwikkeling van het mondiale format Spoorloos. Paul Vertegaal is de eindredacteur van Spoorloos bij de KRO en is betrokken geweest bij het productieproces van de Amerikaanse adaptatie van Find my Family. In de analyse zal worden gekeken uit welke vaste elementen het mondiale format Spoorloos bestaat en welke elementen ruimte geven voor een lokale invulling. Hierbij wordt naast de adaptatie van Find my Family (ABC, 2009) in de Verenigde Staten, ook gerefereerd aan het productieproces van de adaptaties van Find my Family (Seven Network, 2008-heden) in Australië en Long lost Family (ITV, 2011) in Engeland.

4.2

Het programma Spoorloos

Spoorloos is een succesvol Nederlands programma, dat voor het eerst op 2 februari 1990 werd uitgezonden. Het programma komt oorspronkelijk voort uit een Nederlandse radioshow uit 1990, waar familieleden en/of vrienden met elkaar werden herenigd. Dankzij het grote aantal tips van kijkers, konden er veel zaken worden opgelost, wat de aanleiding was om ook in het buitenland bloedverwanten te gaan zoeken. Tegenwoordig zoekt de redactie van Spoorloos samen met correspondenten in andere landen, die goede contacten met lokale instanties hebben.57 Spoorloos is al twintig jaar, met meer dan twee miljoen kijkers, een van de populairste programma’s van de Nederlandse publieke omroep. Jarenlang was Spoorloos een studioprogramma met vaste presentator Karin de Groot. Zij werd ondersteund door een tweede presentator, Derk Bolt, die op locatie als een reporter op zoek ging naar familieleden. Vandaag de dag is Spoorloos een programma geworden dat 57

Spoorloos. KRO. 10 oktober 2011. .

23

helemaal op locatie wordt gedraaid en waarbij het verhaal niet chronologisch wordt verteld, maar meer als een verhaal wordt gemonteerd, zoals bij documentaires ook wordt gedaan.58 Spoorloos behandelt uitsluitend zoekacties naar bloedverwanten die elkaar uit het oog zijn verloren, of elkaar zelfs nog nooit hebben gezien. Vaak gaat het hierbij om kinderen die geadopteerd zijn en op zoek zijn naar hun biologische ouders. Binnen een aflevering worden meestal twee personages geïntroduceerd en herenigd met de familie. Elke aflevering is dus meestal een rond verhaal, waarop soms in een andere aflevering wordt teruggegrepen. Het format Spoorloos wordt door Absolutely Independent en de KRO, de rechthebbenden van het format, gepresenteerd in een Sales-Kit. Hierin staat onder andere de beschrijving van het format en van de eigenschappen van de presentator, hoe de zoektocht werkt, het productiebudget, het tijdslot gebaseerd op verschillende versies, de omschrijving van de productiebijbel en een link naar de internationale promo.59 Hierin wordt de Nederlandse Spoorloos aangeboden als basis, maar wordt er ook gerefereerd aan veranderingen in adaptaties in andere landen, waaruit producenten ideeën kunnen halen.60 In de Sales-Kit staat niets vermeld over het logo van het programma en de muziek die gebruikt zou moeten worden. De internationale titel van het programma is Find my Family, maar hier kan van worden afgeweken. Het mondiale format Spoorloos is uitgezonden in Australië, Spanje, Engeland, Finland, Estland, Denemarken, Noorwegen, Israël, Zweden, Polen en de Verenigde Staten. In de meeste landen was de adaptatie van Spoorloos een groot succes, in de Verenigde Staten scoorde het eerste seizoen middelmatig. De ‘format agency’ Absolutely Independent krijgt formats aangeleverd uit alle hoeken van de wereld, maar Nederlandse formats hebben de overhand. Volgens Patty Geneste komt dit door de Nederlandse handelsgeest en worden in Nederland dingen sneller uitgeprobeerd dan in andere landen.61 Dat Nederland voorop loopt is volgens Geneste ook goed te zien aan het format Spoorloos. Het format bestaat al twintig jaar in Nederland, maar toch is het nog niet zo lang een succes in andere landen. Dit veranderde toen een van de programmadirecteuren van Seven Network, een van de grootste commerciële zenders in Australië, zo geraakt was door de promo van Spoorloos dat besloten werd een seizoen te

58

Zie bijlage II Zie bijlage I 60 Zie bijlage III 61 Zie bijlage II 59

24

maken. In Australië, wat volgens Geneste een redelijk conservatief land is, was Find my Family een groot succes. Door dit succes wilden meer landen het format gaan produceren, waaronder ook de Verenigde Staten.62 Zoals in de vorige hoofdstukken naar voren kwam, wordt een televisieformat vaak gemaakt voor een mondiale markt en is het daarbij dus nationaal-neutraal. Spoorloos was oorspronkelijk een Nederlands programma, dat naar een mondiaal format is omgezet. Het programma is in de twintig jaar dat het wordt uitgezonden sterk veranderd en aangepast. In de Sales-Kit staat het mondiale format Spoorloos beschreven met verschillende opties voor de producenten om het format aan te passen naar lokale wensen. Alle aanpassingen moeten altijd goedgekeurd worden door de rechthebbende, de Nederlandse partijen.

4.3

Het mondiale format Spoorloos

In de productiebijbel van Find my Family staat onder andere de structuur van het programma omschreven. Ook staan er tips voor het plannen van de productie en geeft het toegang tot het internationale netwerk van researchers. In de Sales-Kit worden vaststaande elementen beschreven en elementen die naar eigen wens kunnen worden ingevuld. Ook staan in de Sales-Kit verschillende voorbeelden van eerdere adaptaties van het mondiale format beschreven. Bij het aanpassen van het format wordt gekeken welke vorm van het programma het best bij de cultuur van het land past.63 Volgens Geneste is het belangrijkste element binnen het format het overdragen van de expertise van de redactie: Waarom Spoorloos een format is waarvoor betaald wordt, heeft niet te maken met het idee van; ‘we gaan op zoek naar je bloedverwanten’, maar er zit een hele grote knowhow achter hoe je dat moet doen, een heel netwerk van agents in heel veel landen. De kennis daarachter is een heel ingewikkeld verhaal.64

Deze kennis wordt overgedragen door middel van consultancy van de KRO en Absolutely Independent. Het productieproces van het programma wordt besproken met de 62

Zie bijlage II Zie bijlage II 64 Zie bijlage II 63

25

beoogde producenten door middel van veelvuldig telefonisch contact of door een reis naar het land van productie. Paul Vertegaal zegt dat er per land wordt gekeken naar wat voor zaken er bij de redactie terecht zouden kunnen komen, en vanuit die invalshoek worden er tips gegeven om een goed netwerk te ontwikkelen.65 Hierbij wordt gekeken naar welke zoektochten haalbaar zijn en hoe deze aangepakt dienen te worden. Anders dan in de oorspronkelijke Nederlandse versie, waarin vele internationale reizen voorkomen, geeft de Sales-Kit aan dat dit geen formatvereiste is: “International travelling is not necessarily needed. In the US and Australian productions we see there are enough interesting cases on a local level.”66 Er hoeft dus niet altijd internationaal gezocht te worden naar biologische families, als er genoeg interessante verhalen in eigen land te vinden zijn. Waar in Nederland vaak wordt gezocht naar interlandelijke adoptie, wordt in de Verenigde Staten en in Australië alleen binnen eigen land naar familie gezocht. Doordat deze landen zo groot zijn, zijn er genoeg verhalen te vinden in eigen land. Dramatiek en interessante verhalen zijn hierbij belangrijker dan het laten zien van internationale cultuurverschillen. Een van de elementen die worden beschreven in de Sales-Kit is de toon en het onderwerp van het programma. Het programma gaat op zoek naar de biologische families van geadopteerde kinderen, waarbij de toon serieus en positief is.67 Elk verhaal wordt op verschillende plaatsen gefilmd en gemonteerd als een geheel. De personages worden in hun eigen huis of omgeving geïntroduceerd, omdat ze zich daar het meest op hun gemak voelen:

The interview is in principle conducted at the guest’s home. The guest is most at ease here and it also depicts the guest well in his environment, so that the viewer can get a more complete picture of the guest’s life or the type of person he/she is. Sometimes the husband/wife (or children) may also be briefly involved in the filming.68

65

Zie bijlage III Zie bijlage I 67 Zie bijlage I 68 Zie bijlage I 66

26

De de naaste familie kan ook kort worden betrokken in het verhaal, zodat de kijker nog een beter beeld van de hoofdpersoon kan krijgen. In elke afleveringen zijn er een of twee hoofdpersonen die op zoek zijn naar bloedverwanten.69 Er wordt ook een mogelijkheid gegeven voor producenten, om naast het filmen bij de mensen thuis, ook het filmen in een studio toe te voegen aan het programma. De manier waarop de verschillende locaties een verhaal vormen kan hierdoor per adaptatie verschillen. In de Amerikaanse versie dient ‘Family Tree’ als studio in het programma. Deze familieboom is een grote boom boven op een heuvel, die geïntroduceerd wordt als een plek ‘waar dromen uitkomen’. Volgens Paul Vertegaal hebben de Amerikanen gekozen voor een familieboom om vaste patronen in het programma te creëren, waardoor de kijker aan de hand wordt genomen in het programma.70 Vanuit deze idyllische plek begint het programma, praat de presentator het verhaal aan elkaar en worden de families aan het eind van het programma met elkaar herenigd. Patty Geneste is niet helemaal tevreden over het toevoegen van de locatie van de familieboom:

Ze wilden er meer drama ingooien. Ondanks dat we het er niet mee eens waren hebben we de discussie uiteindelijk op hun argumenten van ‘Yes, but this is our culture’ geaccepteerd. In negen van de tien gevallen gaat het goed maar in dit geval waren we niet tevreden.71

Het melodrama bleek volgens Geneste onder andere uit het feit dat het beeld vertraagd wordt als de familieleden zich huilend in elkaars armen storten. Bij Spoorloos eindigt het verhaal altijd op de locatie bij de mensen die gevonden zijn, met vervolgens de knuffel van de persoon die een familielid zoekt. Als er wordt teruggegrepen op een hereniging is dat altijd in een andere aflevering en alleen als er iets bijzonders te melden is. Het einde van Find my Family eindigt niet bij deze knuffel, maar er wordt na de hereniging nog doorgedraaid en uitgebreid besproken hoe de gezinsleden zich nu voelen. Na de knuffel volgt er aan het eind van het programma nog een hereniging met de adoptie- en biologische families. Deze doorgevoerde wijziging van het einde van het format 69

Zie bijlage III Zie bijlage III 71 Zie bijlage II 70

27

heeft er volgens Geneste in dit geval voor gezorgd dat het hele format veranderde. De kern van het format is op zoek gaan naar iemand en vervolgens diegene vinden.72 Het einde veranderen is volgens Geneste achteraf gezien dan ook een verkeerde keuze geweest. Ook al is de kijker na de hereniging nieuwsgierig hoe het verder gaat, het is de kunst om dat dan juist niet te laten zien, zodat de kijkers de volgende keer weer gaan kijken.73 Een ander element dat beschreven wordt in de Sales-Kit, is de keuze van de presentator(en). Het Nederlandse gezicht van Spoorloos, Derk Bolt, wordt beschreven als een authentieke en eerlijke man, die vrolijke energie uitstraalt en niet bang is zijn mening te geven en persoonlijke onderwerpen te bespreken. In de Nederlandse Spoorloos wordt alleen Derk Bolt in beeld gebracht. Als hij niet in beeld is, praat hij door middel van een voice-over het verhaal aan elkaar. Andere interviewers hoor je soms vragen stellen, maar ze worden verder niet in beeld gebracht. Bij de Australische versie van Find my Family is gekozen voor een bekende mannelijke presentator, die zelf ook geadopteerd is en bekend is bij het publiek.74 De keuze van de presentator hangt dus af van de voorkeur van de omroep. Over de positie van de presentator(en) wordt in de Sales-Kit het volgende gezegd:

In the Dutch version the host has become the face of Find my Family. He has an authentic and sincere character (is not a show master or anchorman), radiates cheerful energy, regularly gives an opinion, dares to really probe on very personal subjects and is not easily fobbed of. [...] The format owners strongly feel that the overall feeling from any version should be that the search and the people who actual are looking are the most important during the show, not the host(s).75

Volgens de makers van het format is het gewenst dat de presentator een eerlijk, open karakter heeft en niet op de voorgrond treedt, zodat het verhaal niet wordt afgeleid van de mensen waar het eigenlijk om draait. De meeste landen willen hun eigen presentator als herkenning voor het publiek. De keuze van de presentator is geen element dat invloed hoeft te

72

Zie bijlage III Zie bijlage II 74 Zie bijlage I 75 Zie bijlage I 73

28

hebben op de structuur van het format.76 In de Amerikaanse adaptatie is er, net als in Engeland, gekozen voor twee presentatoren. Tim Green, een voormalige American football player, en co-host Lisa Joyner, een Amerikaanse presentatrice. In Engeland is dezelfde structuur aangehouden als in de Nederlandse Spoorloos en zijn er ook twee presentatoren gebruikt. Davina McCall en Nicky Campbell zijn bekende mensen in Engeland, waardoor het een versterking is gebleken voor het format. Volgens Geneste is niet het toevoegen van de twee presentatoren, maar de keuze van de presentatoren, die ook allebei geadopteerd zijn, in de Amerikaanse adaptatie de verkeerde geweest. De presentatoren waren zo betrokken bij het verhaal, en vaak tot tranen geroerd, dat het enorm afleidde van de personen die op zoek waren naar hun bloedverwanten.77 De grote vraag bij het adapteren van een format is altijd tot hoever er aanpassingen gedaan kunnen worden, zonder dat het format verandert.78 Hoe gevarieerder de verschillende elementen van het originele programmaformat zijn, des te beter het programma aangepast kan worden aan de wensen en mogelijkheden van een producent en daarbij aan de lokale cultuur.79 Dat dit niet altijd hoeft te betekenen dat het programma daardoor succesvoller wordt, blijkt uit de adaptatie van de Amerikaanse Find my Family. Bij het adapteren van Find my Family hebben de Amerikaanse producenten veel vrijheid gekregen om elementen aan te passen, wat niet altijd tot een succesvolle uitkomst heeft geleid. Het veranderen van het einde en de keuze van de presentatoren zijn enkele elementen waardoor Find my Family in de Verenigde Staten volgens Patty Geneste niet het grote succes is geworden waarop ABC had gehoopt. Mede door deze feedback en feedback van anderen is er besloten om te onderzoeken of de Amerikaanse Find my Family op sommige punten aan te passen is, waardoor er wellicht nog een vervolg kan komen op het eerste seizoen.80

4.4

Conclusie

Het format Spoorloos is twintig jaar geleden voortgekomen uit een radioprogramma en is dus in eerste instantie niet gemaakt voor de mondiale markt. Ook al wordt er vooral voor de 76

Zie bijlage II Zie bijlage II 78 Zie bijlage II 79 Moran 1998: 20 80 Zie bijlage II 77

29

expertise betaald, de manier waarop het verhaal verder wordt uitgewerkt, bepaalt mede het succes van het programma. Het idee dat een format een succesformule is, waarbij veranderingen aan deze formule uiteindelijk alleen maar negatief worden beïnvloed, lijkt hierbij dan ook bevestigd. De omschrijving van het mondiale format Spoorloos in de SalesKit laat duidelijk een spanningsveld zien tussen het mondiale format en de lokale invulling. Het meeleveren van een formatbijbel en expertise kan gekoppeld worden aan grobalisation. Het is een middel om het product internationaal te verspreiden. Het is bij Spoorloos niet zozeer de beeldcultuur die mondiaal verspreid wordt, maar vooral de expertise binnen het format. Als er teveel een lokale invulling wordt gegeven, gaat dit ten koste van het mondiale format en daarmee ook aan het succes. Er is hierdoor sprake van een beperkte vorm van glocalisation, omdat de makers het format zo veel mogelijk aanhouden. Door de keuze van de makers is dus in meer of mindere mate sprake van glocalisation, waarbij de mondiale elementen worden gemengd met de lokale en nationale, waardoor er een hybride cultuur ontstaat. De Amerikaanse lokale invulling van Find my Family zorgt in veel gevallen voor een dramatischer effect. Zo zorgt het toevoegen van twee presentatoren die allebei geadopteerd zijn voor een dramatischer effect bij het vertellen van de verhalen van de deelnemers. Ook het toevoegen van de familieboom, de muziek en de manier waarop de deelnemers elkaar tegemoet lopen, brengt meer melodrama in het verhaal. Om te onderzoeken waar er ruimte is voor glocalisation, zal in hoofdstuk vijf door middel van een tekstuele analyse worden bestudeerd welke elementen er wel en welke elementen er niet aangepast zijn in de Amerikaanse adaptatie van Find my Family. Hierbij wordt gelet op de elementen die een format kan bevatten, zoals beschreven in hoofdstuk twee, in de Sales-Kit en die in de interviews naar voren zijn gekomen.

30

5.

Tekstuele analyse Find my Family

5.1

Inleiding

In dit hoofdstuk zal door middel van een tekstuele analyse worden onderzocht op welke manier het mondiale format Spoorloos is aangepast aan de Amerikaanse lokale en nationale cultuur. Bij de tekstuele analyse zal op de elementen binnen het mondiale format Spoorloos worden gelet die kunnen variëren per adaptatie, zoals besproken in de vorige hoofdstukken. Hierbij zal worden gekeken naar welke elementen aangepast zijn aan de nationale cultuur en welke elementen overeenkomen met het mondiale format. Met als doel uiteindelijk het antwoord op de onderzoeksvraag te geven:

Op welke manier kan er een eigen invulling worden gegeven aan het mondiale televisieformat Spoorloos?

Bij Spoorloos is er van een nationaal televisieprogramma een mondiaal televisieformat gemaakt. Het mondiale format Spoorloos is een vorm van grobalisation, omdat het als doel heeft zich te verspreiden naar andere landen. In de verschillende adaptaties van het mondiale format Spoorloos kunnen producenten eigen lokale elementen toevoegen, waardoor het format ook een vorm van glocalisation is, waarbij de lokale elementen gecombineerd worden met het mondiale format. Bij de tekstuele analyse zal er worden gelet op hoe de begrippen grobalisation en glocalisation zich tegenover elkaar verhouden in het format Spoorloos. In de tekstuele analyse zal van de Amerikaanse Find my Family het eerste seizoen, bestaande uit zes afleveringen, van najaar 2009 gebruikt worden. Ook zal er gerefereerd worden aan de Nederlandse uitzendingen van seizoen 51 van najaar 2009 van Spoorloos, omdat het Nederlandse originele programma de basis heeft gevormd voor het mondiale format. Door twee verschillende adaptaties met elkaar te vergelijken, kunnen er volgens Albert Moran verschillende culturele identiteiten blootgelegd worden: “Where there is resemblance or likeness between two texts in two different national textual systems, then their differences may contain clues about

31

different national identities”.81 Hierbij wordt gekeken in hoeverre er sprake is van het mondiale format en in hoeverre er sprake is van een eigen lokale invulling van het format.

5.2

Nationale cultuur

Zoals eerder beschreven in dit onderzoek is gebleken dat kijkers nationaal geproduceerde programma’s verkiezen boven in het buitenland geproduceerde programma’s. Binnen de televisie-industrie is het daarnaast de algemene wijsheid dat het publiek er van houdt om bekende thema’s, plaatsen en personages te zien. Daarbij zijn humor en drama het belangrijkste, omdat deze per lokale en nationale cultuur verschillen.82 Ook het gebruik van de eigen taal is een manier om een nationale invulling te geven aan een format.83 Volgens Silvio Waisbord is het toevoegen van de eigen taal, een van de belangrijkste manieren om een programma te nationaliseren: “Language is the basis for the politics of inclusion and exclusion that are at the center of processes of identity formation”. 84 Volgens hem zijn de taal en de vorming van een nationale identiteit onlosmakelijk met elkaar verbonden. Televisie is, in tegenstelling tot bijvoorbeeld film, een nationaal massamedium dat dichtbij de kijker staat. Het spreken van de eigen taal is hierbij dan ook een belangrijk element dat mensen uit dezelfde cultuur met elkaar verbindt. Nationale

identiteit

kan

worden

omschreven

als

een

product

van

een

representatieproces dat constant aan verandering onderhevig is. Binnen een nationale cultuur leven veel verschillende mensen met verschillende achtergronden, geloven, waarden en normen, die samen een culturele identiteit vormen.85 Alexander Dhoest beschrijft in het artikel “The Pfaffs Are Not Like the Osbournes: National Inflections of the Celebrity Docusoap,” dat culturele identiteit verder gaat dan gemeenschappelijke herinneringen:

Many authors consider television as an important source of national memories, images, and experiences with which viewers from divergent back- grounds can identify. […] Cultural identity is not only 81

Moran 1998: 76 Ibdem p. 370 83 Ibdem p. 363 84 Waisbord 2004: 370 85 Dhoest 2005: 229-232

82

32

about remembering “official” moments in history but also about “the surface, the ordinary, the everyday, of which television is, willy-nilly, our collective guardian.86 Omdat het begrip nationale cultuur niet eenduidig is, wordt er in de televisie-industrie vaak gebruikgemaakt van een doorsnee kijker. Zo gebruiken producenten en omroepen vaak een bepaalde groep kijkers om hun programma’s op af te stellen; de doelgroep. Spoorloos wordt in Nederland uitgezonden door Nederland 1, dat zich op een breed publiek richt. De vaste groep kijkers van Spoorloos zijn echter vooral kijkers van boven de vijftig.87 Uit het interview met de eindredacteur van KRO Spoorloos, Paul Vertegaal, bleek dat Spoorloos in oorsprong niet is gemaakt voor een bepaald publiek, maar dat het publiek zichzelf heeft gevormd. De KRO werkt vanuit een visie die doorklinkt in de programma’s die gemaakt worden.

Het komt er op neer dat de KRO streeft naar een samenleving, waar verschillen tussen mensen worden gerespecteerd, waarin mensen bereid zijn rekening te houden met elkaar, niet als individuen naast elkaar leven, maar MET elkaar en zich ook verantwoordelijk voelen.88

De Amerikaanse adaptatie van Find my Family wordt uitgezonden door een van de grootste commerciële zenders van de Verenigde Staten, de American Broadcasting Company (ABC) en geproduceerd door RDF USA. ABC is een zender die onderdeel is van de The Walt Disney Company. Met programma’s als Extreme Makeover: Home Edition (2003-heden), en The Super Nanny (2004-heden) is het motto van dit bedrijf: “Where dreams come true.”89 Waarbij de maatschappij ook wel wordt gezien als een utopie, ‘ The American Dream’. Hierbij speelt succes een belangrijke rol en wordt ervan uitgegaan dat iedereen alles kan

86

Dhoest 2005: 232 Zie bijlage III 88 Ton Verlind. “Weblog Ton Verlind.” Missie KRO. Ton Verlind Media BV. 7 februari 2005. 20 september 2011. . 89 The Walt Disney Company and Affiliated Companies. The Walt Disney Company. 4 december 2011. . 87

33

bereiken, ongeacht afkomst.90 In de tekstuele analyse zal worden gekeken of deze visie op de maatschappij en het leven doorklinkt in de adaptatie van Find my Family door ABC.

5.3

Tekstuele analyse

Het eerste seizoen van de Amerikaanse adaptatie van het format vormt in de tekstuele analyse het corpus. De Amerikaanse adaptatie heeft de titel Find my Family overgenomen van het mondiale format. Het eerste seizoen van Find my Family bestaat uit zes afleveringen, waarvan een korte samenvatting van de afleveringen is toegevoegd als bijlage aan dit onderzoek. De eerste aflevering van Find my Family is een introductieaflevering en duurt 25 minuten. De overige afleveringen duren 45 minuten. Met uitzondering van de eerste aflevering, die slechts één hoofdpersoon heeft, bevatten alle afleveringen twee hoofdpersonen die op zoek zijn naar een uit het oog verloren gezinslid. De afleveringen zijn te lang om alles in detail te bespreken, daarom zullen de belangrijkste elementen en representatieve situaties als voorbeeld worden gebruikt. Eerst zal de setting en de locaties van de afleveringen worden geanalyseerd. De setting kan verschillende associaties bij kijkers oproepen en kan gevoelens en het dramatische effect versterken. Daarnaast drukt de setting de kijker op bepaalde feiten en bepaalt het mede hoe de kijker het verhaal begrijpt en interpreteert.91 Daarnaast zal de opbouw van het programma, de overeenkomsten en verschillen met afleveringen van Spoorloos en de Sales-Kit, worden besproken. Tot slot zal er worden gekeken naar de keuze en positie van de presentatoren en de keuze van de deelnemers en de bijhorende verhalen.

5.3.1 The Family Tree Zoals in hoofdstuk vier is besproken, heeft de Amerikaanse versie van Find my Family een nieuwe ‘studio’ toegevoegd in de vorm van een familieboom. Alle afleveringen van het eerste seizoen beginnen onder deze familieboom: een grote boom boven de wolken, op een heuvel in een zonnig, groen landschap. De presentator van het programma heet de kijker welkom en vertelt dat hij zelf ook geadopteerd is en zich pas weer heel voelde, toen hij zijn biologische

90 91

Hochschild 1995: 16 Bordwell en Thompson 1995: 179-181

34

ouders ontmoette. Onder die boom ontmoeten alle families elkaar en volgt er volgens de presentator een nieuw begin. De ene helft van de familie staat bovenaan de heuvel bij de boom en de andere helft onderaan. Door de keuze van de idyllische setting wordt er meer drama aan de hereniging toegevoegd. Tim Green en Lisa Joyner zijn beide bij alle herenigingen bij de familieboom aanwezig. Tim Green staat met de ene helft van het gezin onderaan de heuvel en Lisa Joyner met de andere helft van het gezin bovenaan de heuvel onder de familieboom. In een zonnige omgeving met pianomuziek wordt er langzaam in slow motion de ‘big hug’ vertoond. In de Nederlandse Spoorloos ontbreekt er een studio gedeelte, maar vindt er ook een hereniging plaats met een ‘big hug’. De hereniging is alleen altijd in de woonplaats van de gevonden familie en niet onderaan een boom. De presentator is bij Spoorloos niet in beeld aanwezig bij de ontmoetingen.92 De setting van de familieboom benadrukt de ontmoetingsplek als een plaats waar dromen uitkomen, een utopische omgeving waar alles goed lijkt te zijn. De mannelijk presentator benadrukt in alle afleveringen dat de familieboom een speciale plek is waar families bij elkaar komen. Daarbij gebruikt hij steeds de volgende tekst: “It’s a show about love and loss and most importantly, bringing people together. [...] Right here at our family tree.”93 De setting en de gedachte bij de familieboom als een plek waar wonderen gebeuren, sluit aan bij de het motto van The Walt Disney Company dat alles mogelijk is, als je er maar lang genoeg op wacht en in gelooft. Dat de familieboom een speciale plek is, wordt ook benadrukt door de uitspraken van de deelnemers die de kijker te horen krijgt. Zo omschrijft Kati Spencer de hereniging met haar moeder onder de familieboom als: “Going to Disney Land 20.000 times over.”94 En zegt Ashley Arend bij de hereniging met haar broer en zus: “You don’t very often get to see your dreams come true like this”.95 En zegt Jamie deHaven: “Finding my birthmother is my dream”.96 De setting en de uitspraken bij de familieboom benadrukken dat de ontmoeting tussen de families speciaal is, waar mensen een tweede kans krijgen.

92

Spoorloos. KRO. Seizoen 51. 28 september – 2 november 2009. Zie bijlage IV, aflevering 5 94 Zie bijlage IV, aflevering 3 95 Zie bijlage IV, aflevering 2 96 Zie bijlage IV, aflevering 2 93

35

Doordat

ABC

een

commerciële

zender

is,

heeft

het

ook

enkele

reclameonderbrekingen. Voordat de reclame begint krijgt de kijker een flashforward te zien naar de aankomende hereniging. Na de reclame komt de kijker steeds weer terug bij de familieboom en vertelt Tim Green het verhaal tot nu toe. Ook is er aan het begin van elke aflevering een flashforward van de families die elkaar in die aflevering gaan ontmoeten onder de familieboom. De kijker weet zo vanaf het begin al dat het goed af gaat lopen en dat de gezinsleden elkaar gaan vinden. Ook geven de constante herhalingen de kijker de mogelijkheid om op elk moment in het programma te stappen en toch nog alles mee te krijgen. Alle zoektochten die zijn uitgezonden in het eerste seizoen van Find my Family hebben een gelukkig einde. Alle familieleden zijn blij dat ze elkaar weer gevonden hebben en zien het als een verrijking van het gelukkige leven dat ze allemaal al hadden. Een voorbeeld is de aflevering met Valerie Gilliam, waarbij ze meerdere keren zegt dat ze heel gelukkig is, maar toch iets mist in haar leven. Hetzelfde geldt voor de dochter die is afgestaan. Ze zijn al gelukkig, maar worden door de hereniging nog gelukkiger.97 Het thema geluk en de manier waarop er met gevoelens wordt omgegaan is opvallend. De presentatoren benadrukken constant hoe bijzonder het wel niet is dat ze hun familie terugvinden. Ook wordt door middel van een voice-over de deelnemers gevraagd om hun gevoelens bloot te leggen, waarbij veel tranen worden gelaten en waarbij benadrukt wordt dat het vinden van bloedverwanten een verrijking van het leven zal zijn. Hier lijkt wel vastgehouden aan het mondiale format wat zegt dat de toon van het programma vooral serieus en positief moet zijn, maar is af te vragen of het wel de weerspiegeling is van de werkelijkheid. Bij Spoorloos ziet de kijker, in tegenstelling tot Find my Family, ook de verhalen die geen gelukkig eind hebben en waar de gezinsleden het niet goed met elkaar kunnen vinden In Spoorloos zijn de deelnemers soms helemaal niet zo gelukkig met hun nieuwe familie. Zo is Babet herenigd met haar Comboliaanse moeder en vraagt ze zich een paar weken later af of die vrouw wel haar echte moeder is. Het klikte namelijk totaal niet en de moeder was niet wat ze ervan verwacht had. Haar moeder had een moeilijk en arm leven achter de rug, waardoor ze een verharde vrouw was geworden. Ze bleek dominant, niet geïnteresseerd in Babet en leek 97

Zie bijlage IV, aflevering 6

36

ook niet op haar qua uiterlijk. Uit een DNA test bleek dat zij wel echt Babets biologische moeder is, wat een grote teleurstelling voor haar bleek te zijn.98 De keuze van de verhalen en welke gedeeltes de kijker te zien krijgt, is dan ook een eigen invulling wat per adaptatie kan verschillen. In Find my Family krijgt de kijker alleen maar gelukkig deelnemers te zien, die nog gelukkiger worden met het vinden van hun verloren familieleden. Hierdoor krijgt de kijker dat gedeelte van de werkelijkheid te zien, die de producenten willen dat de kijker te zien krijgt. Een andere eigen invulling van de Amerikanen is de muziekkeuze bij het programma. De Nederlandse Spoorloos opent met langzame pianomuziek zonder tekst. De Amerikaanse Find my Family heeft een introlied met up tempo muziek en beeld, waarbij de positieve toon waarop het programma gemaakt is goed naar voren komt. Daarbij hoort de kijker een introlied met de tekst: ‘I will be there for you, to begin again’. Deze manier van openen duidt aan dat er met het programma een nieuw begin zal worden gemaakt. Ook worden de interviews en de herenigingen met de families ondersteund door muziek. Zo klinkt bij de ontmoeting bij de familieboom een heel orkest dat zich langzaam opbouwt tot een uitbarsting van alle instrumenten, dat precies gelijk valt met het moment dat de gezinsleden elkaar in de armen vallen. De muziek zorgt op deze manier voor de versterking van de emoties en voor meer melodrama in het programma.

5.3.2 De opbouw Zoals in de Sales-Kit aangegeven is het gewenst de deelnemers in hun eigen huis en/of omgeving te introduceren. In Spoorloos worden de deelnemers soms in hun eigen huis of op het werk geïntroduceerd.99 In Find my Family worden alle familieleden in het eerste seizoen thuis, samen met de naaste familie geïntroduceerd (aflevering 1 - 6). Thuis krijgen ze de brief te zien van het familielid en horen de deelnemers of en waar de familie gevonden is. De personages voelen zich het meest hun gemak in hun eigen huis. Daarnaast geeft het de kijker een completer beeld van wie hij of zij is. Het gezin wordt vaak met het familiediner in beeld gebracht. Ofwel dat de vrouwen aan het koken zijn of dat ze met het hele gezin aan tafel zitten te eten (aflevering 1, 4, 6). Zoals bij Maria Finn, die samen met haar dochter het familiediner 98 99

Spoorloos. KRO. Seizoen 51. 9 november 2009. Spoorloos. KRO. Seizoen 51. 28 september – 2 november 2009.

37

aan het klaarmaken is als ze over het verlies van haar moeder praat.100 En bij de Steinpas Family wordt de moeder gefilmd met de kinderen in de keuken als ze voor het hele gezin een maaltijd aan het bereiden zijn.101 Hierbij worden de traditionele rollen van man en vrouw benadrukt. Bij de introductie van de gezinsleden wordt er niet gepraat over werk of carrière, maar over wat het gezin voor de personages betekent. Opvallend is dat er bij het verhaal van Ashley Arend ingegaan wordt op het werk van haar broer in het Amerikaanse leger. Ook bij Denise Bashaw wordt kort genoemd dat haar man bij de Air Force dient.102 In alle andere verhalen ontbreekt het beroep van de gezinsleden. Ashley Arend is aan het studeren voor leraar en ze zoekt haar broer David Waclawski, die in het Amerikaanse leger dient bij de Air Force. Hij wordt dan ook als enige geïntroduceerd op het werk op een Amerikaanse vliegbasis. Ook wordt hij in zijn uniform herenigd met zijn familie.103 Lisa Joyner zoekt hem op in een gevechtsvliegtuig en samen gaan ze vervolgens naar het huis van zijn zusje Danielle Waclawski. Hier lijkt bewust een uitzondering gemaakt door de makers van Find my Family, om dit specifieke beroep wel in beeld te brengen en hierbij beelden te laten zien van het Amerikaanse leger. Een respectabel beroep waarbij je in de ogen van Amerikanen een held bent. Volgens de makers een representatie van een belangrijk en groot deel van de Amerikaanse cultuur. Een ander element in het mondiale format is de montage van het programma, waar verschillende locaties het verhaal vormen. De chronologie is hetzelfde, maar de manier waarop het verteld wordt verschilt sterk. Net als in Spoorloos, wordt er bij Find my Family bij elke nieuwe woonplaats van een personage er een paar shots van de omgeving en het huis getoond. Een van de shots in Find my Family is altijd met de naam van de stad waar het gezinslid woont. Hierdoor worden bepaalde lokale steden van de Verenigde Staten getoond en niet het gehele land. Als de Amerikaanse vlag in een stad hangt, wordt deze in sommige afleveringen vol in beeld gebracht (aflevering 1, 3), zonder dat dit iets toevoegt aan het verhaal.

100

Zie bijlage IV, aflevering 4 Zie bijlage IV, aflevering 1 102 Zie bijlage IV, aflevering 5 103 Zie bijlage IV, aflevering 2 101

38

Na shots van de omgeving worden de deelnemers geïntroduceerd. Zo begint het verhaal van Wavie Evans met een shot van het huis en vervolgens in de slaapkamer waar hij zich met zijn vrouw klaarmaakt om naar de kerk te gaan. Volgens Tim Green is de kerk hun favoriete plek. Vervolgens hoor je Wavie Evans als voice-over en tegen een witte achtergrond aan vertellen dat hij naar de kerk gaat.104 Bij de beelden van de kerk is de voice-over van Tim Green te horen vanonder de familieboom. Bij de Nederlandse Spoorloos wordt er alleen maar op locatie gedraaid en worden de verhalen neergezet met beelden, zoals bij een documentaire. De deelnemers in Find my Family worden thuis geïntroduceerd en in hun omgeving gefilmd, waarbij oude foto’s worden getoond. In Spoorloos vertelt Derk Bolt achtergrondverhalen over de exotische plekken die de kijker te zien krijgt, waardoor het een aanvulling is op het beeld. Ook spreekt hij verschillende talen en gaat hij gesprekken aan met personen uit een andere cultuur.105 In Find my Family wordt het verhaal niet vertelt aan de hand van beelden, maar door de stemmen van de deelnemers en de presentator. Bij Find my Family worden alle beelden ondersteund door een voice-over van de gezinsleden of van de presentator Tim Green. De kijker wordt letterlijk verteld wat er op het beeld gebeurt en hoe de deelnemers zich daarbij voelen. Hierdoor komen de interviews en de voice-over meer centraal te staan dan de beelden. In de Sales-Kit staat er over de montage van het verhaal het volgende vermeld: “Each report is filmed on various locations and is edited together as one whole”.106 Een groot verschil met Spoorloos is dat in Find my Family de daadwerkelijk zoektocht naar de gezinsleden niet gefilmd wordt. In Spoorloos krijgt de persoon die zich heeft aangemeld een gemonteerd filmpje te zien waarin Derk Bolt op zoek is gegaan naar het familielid. Hij of zij krijgt de zoektocht die Spoorloos heeft gedaan, ‘samen’ met de kijker te zien.107 In Find my Family worden de zoektochten die de researchers hebben gedaan niet aan de kijker of aan de deelnemer getoond. Tim Green vertelt van onder de familieboom dat de onderzoekers op zoek zijn gegaan naar de gezinsleden. Tim Green wordt afgewisseld met oude foto’s van de familie, kaarten van de USA en documenten die gevonden zijn bij adoptiebureaus. Tim Green vertelt vervolgens dat het familielid is gevonden en dat Lisa

104

Zie bijlage IV, aflevering 4 Spoorloos. KRO. Seizoen 51. 28 september – 2 november 2009. 106 Zie bijlage I 107 Spoorloos. KRO. Seizoen 51. 28 september – 2 november 2009. 105

39

Joyner op pad gaat om deze persoon te ontmoeten. In elke aflevering ziet de kijker vervolgens Lisa Joyner in haar auto zitten op weg naar het gevonden familielid. In alle afleveringen belt ze aan bij het huis van de gevonden persoon en wordt het gesprek verder gevoerd in het huis. De zoektocht wordt dus niet getoond aan de hand van de beelden en ondersteunt door de presentator, maar juist vertelt door de presentator en ondersteunt door beelden. Als Lisa Joyner aanbelt krijgt de kijker meteen een voice-over van het familielid die vertelt hoe hij of zij zich voelde toen er werd aangebeld door Find my Family: “When Lisa showed up at my door. I was excited. I was a little nervous”.108 Hierbij wordt dus niets aan de fantasie overgelaten en wordt elk moment dat de kijker ziet van de persoon ondersteund met een voice-over van deze persoon. Ook hier is goed te zien dat de beelden niet centraal staan, maar de interviews met de deelnemers. De deelnemers worden thuis geïntroduceerd zoals in het mondiale format staat omschreven. Hoe het verhaal wordt in Find my Family niet vertelt zoals het in het mondiale format staat omschreven. In Spoorloos ontwikkelt het verhaal zich aan de hand van beelden en het lijkt daardoor bijna een documentaire. In Find my Family wordt de gezinsleden steeds naar hun gevoelens gevraagd en staan niet de beelden, maar de interviews centraal. Er wordt steeds weer opnieuw verteld wat er speelt en hoe de personages zich erbij voelen. Het verhaal wordt niet verteld door middel van beelden, maar door de voice-overs en interviews.

5.3.3 De presentatoren Naast locatie en setting worden in de tekstuele analyse ook de personages bestudeerd. In de filmstudies worden karakters beschreven als personages die gebeurtenissen veroorzaken, ze maken dingen mogelijk. Deze karakters bepalen mede het narratieve verloop van een verhaal. Karaktertrekken, voorkeuren, vaardigheden en het uiterlijk vertoon vormen samen het personage.109 Zoals eerder in dit hoofdstuk is aangegeven, is uit verschillende studies gebleken dat kijkers nationale formats verkiezen boven buitenlandse formats. De kijker prefereert bekende thema’s, plaatsen, en personages.110 Om een format aan te passen aan de

108

Zie bijlage IV, aflevering 5 Bordwell en Thompson 1995: 72 110 Waisbord 2004: 370 109

40

lokale cultuur wordt dan ook vaak gebruikgemaakt van nationale personages en/of presentatoren waar kijkers zich mee kunnen identificeren.111 Binnen het format Spoorloos kunnen er drie groepen personages onderscheiden worden. De presentator/host, de deelnemers en de (adoptie)familie van de kandidaat. Tot 2001 was Spoorloos in Nederland een studioprogramma, dat gepresenteerd werd door Karin de Groot. Derk Bolt is al jaren de vaste reporter op locatie. Tegenwoordig is de Nederlandse Spoorloos een programma dat geheel op locatie wordt opgenomen. De verslaggevers zijn niet in beeld, maar hoor je soms wel vragen stellen aan de deelnemers. Derk Bolt is het vaste gezicht van Spoorloos. Hij praat alle verhalen aan elkaar door middel van een voice-over. Ook geeft hij veel achtergrondinformatie over landen waar hij naartoe reist. Hij is opgewekt, kent zijn talen, neemt geen blad voor de mond en geeft nooit snel op. Derk Bolt is alleen in beeld als hij op zoek is naar familie in het buitenland. Derk Bolt is in de Nederlandse Spoorloos het gezicht geworden van het programma.112 In de Sales-Kit worden zijn eigenschappen als hij als voorbeeld genomen van hoe een presentator over moet komen op het publiek. In de Sales-Kit van Find my Family is omschreven dat elke internationale versie van Spoorloos een eigen presentator kan inzetten naar culturele en productionele voorkeuren.113 Zoals eerder gezegd is in de Amerikaanse Find my Family gekozen voor een mannelijke en vrouwelijke presentator. Tim Green en Lisa Joyner zijn beiden Amerikanen die ook zijn geadopteerd en zich weer heel voelden toen ze hun biologische ouders hadden gevonden. De mannelijke blanke presentator is een voormalige American football speler en de vrouwelijke presentator is een bekende televisiepersoonlijkheid. Twee nationaal bekende personen waar kijkers zich mee kunnen identificeren en die het gezicht van het programma vormen. Tim Green is in elke aflevering gekleed in een spijkerbroek met een lichtblauwe polo, waardoor hij informeel overkomt. Hij praat het programma aan elkaar door middel van een voice-over. Ook staat hij onder de familieboom, waar je als kijker steeds terugkomt voor een samenvatting van het verhaal tot nu toe en waar hij de zoektocht naar de gezinsleden uitlegt. De mannelijke presentator gaat naar de deelnemers en de vrouwelijk presentator naar de opgespoorde gezinsleden. Beiden zeggen ze geregeld dat ze ook geadopteerd zijn en dat ze 111

Dhoest 2005: 230 Zie bijlage I 113 Zie bijlage I 112

41

zich goed voor kunnen stellen hoe de deelnemers zich voelen. In de eerste twee afleveringen introduceert Tim Green zich als een ervaringsdeskundige: “ […] So as a lot of people working on this show when I was a kid. I was adopted. The parents who raised me will always be my mom and dad. Always. But growing up a part of me always wondered about my birthparents. Meeting them changed my life forever”.114 Hiermee betrekt hij zichzelf bij het programma en geeft hij een positieve lading aan het ontmoeten van je biologische familie. Beide presentatoren zijn erg betrokken bij de deelnemers en slaan dan ook in elke aflevering een arm om ze heen. Tim Green wordt in elke aflevering bij de hereniging onder de familieboom huilend in beeld genomen en laat daarbij blijken dat hij ook een knuffel nodig heeft. Zo zegt hij tegen Mindi Sharbuno dat ze hem eerst een knuffel moet geven voordat ze naar boven mag lopen naar de familieboom.115 Een ander voorbeeld is dat Tim Green thuis bij Wavie Evans vertelt dat hij zijn zoon heeft gevonden en dat hij hem wilt ontmoeten. Waarop Wavie Evans zegt: “You don’t know how happy I am!’ en Tim Green antwoordt: ‘I think I do’.116 En bij de Steinpas Familie zegt hij: “I think every adopted persons dream is to be found. I just wanna give you one more hug”. Hieruit blijkt wederom welke boodschap de makers over willen brengen naar de kijkers: Find my Family is een programma dat dromen uit laat komen. Tim Green wordt bij elke hereniging in Find my Family close, huilend in beeld genomen als de familie naar elkaar toeloopt bij de familieboom (aflevering 1 - 6) en knuffelt hij de familie thuis wanneer hij vertelt dat het familielid gevonden is (aflevering 1, 3 - 6). Ook Lisa Joyner knuffelt degene thuis die te horen krijgt dat er iemand naar hem of haar op zoek is (aflevering 1 - 6) en bij de familieboom voordat ze elkaar ontmoeten (aflevering 3 - 6). Zo zegt ze tegen Tim Sherman als hij huilt omdat hij hoort dat zijn moeder hem zoekt: “I’m crying along with you”. Hieruit blijkt dat ook zij zich heel erg betrokken voelt bij de deelnemers. Een voorbeeld is dat ze bij Shawn bovenaan bij de familieboom staat en zegt: “I know what you are going through, I have been there”, en hem vervolgens uit zichzelf een knuffel geeft.117 En tegen Jennifer Jones zegt ze: “I am adopted as well, so I know exactly how you are feeling”.118 114

Zie bijlage IV, aflevering 1 Zie bijlage IV, aflevering 6 116 Zie bijlage IV, aflevering 4 117 Zie bijlage IV, aflevering 4 118 Zie bijlage IV aflevering 1 115

42

Doordat beide presentatoren steeds in beeld komen en huilend de deelnemers in de armen vallen worden ze onderdeel van het verhaal, terwijl in de Sales-Kit juist staat beschreven dat de producenten van het mondiale format vinden dat de presentator niet op de voorgrond moet staan.119 Bij de keuze van twee presentatoren is het mondiale format gevolgd, maar de keuze van de positie van de presentatoren in het verhaal lijkt een eigen invulling te zijn van de Amerikanen. De keuze van de presentatoren zorgt voor meer drama in het verhaal, doordat ze huilend in beeld worden gebracht en de deelnemers knuffelen. Dit blijkt ook uit de uitspraken die de presentatoren proberen te ontlokken bij de deelnemers. Zo vraagt Lisa Joyner aan de zoon van Wavie Evans of hij zich weleens alleen heeft gevoeld. Hierop antwoordt hij dat hij zich nooit alleen heeft gevoeld. Als ze vervolgens vertelt dat zijn vader naar hem op zoek is, zegt ze weer dat hij zich nu niet zo alleen hoeft te voelen, terwijl hij dat helemaal niet heeft gezegd.120 De presentatoren lokken op deze manier emotionele uitspraken uit van de deelnemers, wat meer drama aan de verhalen geeft.

5.3.4 De deelnemers Alexander Dhoest zegt dat televisieformats voor kijkers het meest aantrekkelijk zijn, als er ‘gewone mensen’ in zitten die de taal van de kijker spreken. Op die manier kan het publiek zich beter identificeren met de deelnemers.121 Hiervan uitgaande lijkt de keuze van de deelnemers dus belangrijk voor een goede identificatie van de kijkers. In Spoorloos komen allerlei verschillende nationaliteiten voor. Zo is er Michele die op zoek is naar haar Turkse vader Mohammed122 en Ruud die het kind is van een Engelse moeder en een Duitse vader. Na de oorlog vestigde het stel zich in Duitsland, maar zijn moeder kon daar niet aarden.123 En Ton die op zoek is naar zijn vader die op de Nederlandse Antillen blijkt te wonen.124 Alle verhalen gaan over adoptiegezinnen waarbij het ene gezinslid in het buitenland woont en de andere in Nederland. Bij deze laatste twee gevallen komt de geschiedenis van Nederland ook naar voren; de oorlog met Duitsland en de Nederlandse Antillen die onderdeel uitmaken van Het Koninkrijk der Nederlanden. Volgens eindredacteur Paul Vertegaal is Nederland erg buitenland georiënteerd en ook erg geïnteresseerd in hoe het 119

Zie bijlage I Zie bijlage IV, aflevering 4 121 Dhoest 2005: 231 122 Spoorloos. KRO. Seizoen 51. 5 oktober 2009. 123 Spoorloos. KRO. Seizoen 51. 2 november 2009. 124 Spoorloos. KRO. Seizoen 51. 19 oktober 2009. 120

43

er daar aan toe gaat.125 De keus van de deelnemers lijkt dan ook een bewuste, waarbij het buitenland centraal staat. In alle gevallen gaat het wel om een in Nederlanders sprekend persoon die op zoek is naar bloedverwanten. Een variabel onderdeel dat in het format staat beschreven is dat er niet per se in het buitenland moet worden gezocht naar familie, als er genoeg interessante verhalen in eigen land te vinden zijn. Wat deze verhalen interessant maakt lijkt een keuze van de makers en dus een nationale invulling te zijn. In de Amerikaanse Find my Family worden alleen families herenigd die in de Verenigde Staten wonen, Engels spreken en binnen eigen land op zoek zijn naar familieleden . Alle deelnemers wonen in een Amerikaanse middenklasse wijk. Al dan niet wonen de deelnemers in dezelfde staat (aflevering 1 - 3, 5, 6) of een aangrenzende staat (aflevering 3, 4, 5) of in een andere staat binnen de USA (aflevering 2, 6). Opvallend is dat veel verhalen zich afspelen in de staat Californië (aflevering 3 - 6 ), waar het televisiestation ABC en het hoofdkantoor van producent RDF USA is gevestigd. Zo is Wavie Evans, woonachtend in Los Angeles, op zoek naar zijn zoon. Hij vindt hem in Medesto wat op vijfhonderd kilometer ligt van zijn woonplaats. En de familie Steinpas vindt hun dochter op tien kilometer van hun eigen huis. Valerie Gilliam woont in Californië en is op zoek naar haar dochter die ze als tiener heeft afgestaan. Tim Green vertelt dat de onderzoekers staat bij staat zijn afgegaan om te zoeken naar haar dochter en haar uiteindelijk ook hebben gevonden “All the way in Colorado”, wat een paar staten van Californië ligt.126 Er is hierbij dus duidelijk gekozen voor adopties binnen de Verenigde Staten, zodat de kijkers zich goed kunnen identificeren met de deelnemers van het programma. Wat ook opvallend is aan de keuze van de verhalen in de Amerikaanse adaptatie van Find my Family, is dat de kinderen vaak zijn afgestaan omdat de ouders nog een tiener waren toen ze het kind kregen. In elke aflevering is er minstens één verhaal van een kind die door zijn of haar ouders afgestaan is toen de ouders nog tieners waren in high school. Soms worden er zelfs twee verhalen over tienerzwangerschappen behandeld binnen een aflevering (aflevering 4 en 5). Zo was Tina Nadeau zwanger van een zoon toen ze 16 jaar was en moest ze van haar ouders haar kind afstaan.127 En zoeken vader en moeder Steinpas hun dochter, die ze hebben afgestaan toen ze allebei vijftien waren. In die aflevering wordt uitgebreid ingegaan 125

Zie bijlage III Zie bijlage IV, aflevering 6 127 Zie bijlage IV, aflevering 5 126

44

op het feit dat ze toch getrouwd zijn en al die jaren bij elkaar zijn gebleven. De dochter blijkt een alleenstaande moeder, maar waarom wordt helemaal niet verteld.128 Vader en moeder Steinpas gaan terug naar hun oude high school. Ze vertellen vanaf het basketbalveld waarom ze het kind niet hebben gehouden. In verschillende afleveringen wordt er teruggegaan naar de oude high school (aflevering 1, 4) en naar het basketbalveld (aflevering 1, 4). Het lijkt een bewuste keuze om de personen hun verhaal te laten doen vanaf het sportveld, want ze vertellen niets specifieks over deze plek. In Find my Family wordt vooral het traditionele, gelukkige plaatje benadrukt. Hierbij worden plaatsen gebruikt waarbij de kijkers zich kunnen identificeren, zoals de omgeving van het huis, de oude high school en het basketbalveld. Ook het geloof komt in alle afleveringen naar voren door de uitspraken van de deelnemers. Een groot deel van de Amerikanen hangt het christelijk geloof aan. In Find my Family is dat terug te zien door middel van uitspraken als “God bless you” en “God thank you” (aflevering 1 – 6). Of er worden delen van een kerk of gebed in beeld genomen (aflevering 4) of kettingen en armbanden die met geloof te maken hebben (aflevering 4, 6). Door dit bewust veel in beeld te brengen lijkt het een bewuste keuze van de makers en representeert het de Amerikaanse cultuur, waar het christendom een grote rol speelt. Zo wordt Wavie Evans, een Afro-Amerikaanse vader die als tiener een zoon heeft afgestaan, al biddend in beeld genomen in de kerk. Daarbij wordt benadrukt dat God het zo gewild heeft en dat alleen God ervoor kan zorgen dat ze weer bij elkaar komen. Hierbij komt de christelijke achtergrond van de Verenigde Staten naar voren.129 En Maria Finn heeft van haar moeder bij de geboorte een Saint Jude armbandje gekregen en heeft deze voor altijd bij haar gedragen. Ze wordt geïntroduceerd in de kerk waar ze haar moeder bedankt voor het mooie leven dat ze heeft gehad.130 Door middel van de keuze van de deelnemers wordt er slecht een bepaalde groep van de Amerikaanse samenleving laten zien. De rol van de adoptiefamilie is in de Amerikaanse Find my Family groter dan in de Nederlandse Spoorloos. In de Sales-Kit staat beschreven dat familie in het verhaal betrokken kan worden bij de introductie van de deelnemers. Zo wordt Jennifer Curtis geïntroduceerd met haar adoptiemoeder, als ze samen foto’s van vroeger aan het bekijken zijn. Ze zegt dat ze

128

Zie bijlage IV, aflevering 1 Zie bijlage IV, aflevering 4 130 Zie bijlage IV, aflevering 4 129

45

haar volledig steunt en altijd van haar blijft houden.131 Een element dat geheel ontbreekt in het mondiale format is de hereniging met de adoptie en biologische familie. Bij Find my Family wordt er na de hereniging en de ‘big hug’ nog doorgedraaid met de familie en worden de adoptie- en biologische familie aan elkaar voorgesteld bij elkaar thuis. Hierbij wordt wederom benadrukt dat iedereen achter de ontmoeting staat en dat de deelnemers nog gelukkiger zijn dan ze al waren en nu een grote ‘happy family’ zijn. In de Nederlandse Spoorloos gaat de familie soms wel mee, maar worden ze niet zo expliciet in beeld genomen en geïnterviewd. Beide families bij elkaar brengen is een eigen invulling waarbij geluk en familie centraal staan. Iedereen is blij voor elkaar, is bereid te vergeven en sluit elkaar letterlijk in de armen. Hierbij wordt wederom de visie van ABC zichtbaar waarbij dromen uitkomen en mensen gelukkig zijn.

5.4

Conclusie

Aan de hand van de tekstuele analyse wordt er een spanningsveld zichtbaar tussen het mondiale en het nationale in de Amerikaanse adaptatie van Spoorloos. Alle verhalen van het eerste seizoen spelen zich af binnen de Verenigde Staten. Soms wonen de families zelf vlak bij elkaar. Waar in Nederland veel reportages worden laten zien van andere landen, wordt in Find my Family vooral in huis gefilmd en in de eigen woonplaats, met soms een shot van de omgeving. Er is sprake van grobalisation doordat het format met als doel is gemaakt om het mondiaal te verspreiden. De in Nederland ontwikkelde elementen van het format worden zo een deel van het mondiale televisiesysteem. Dit is terug te zien in de elementen die over zijn genomen van het mondiale format zoals de introductie van de kandidaten in hun huis en de opbouw van het programma. Daarnaast is het format Spoorloos een voorbeeld van glocalisation, omdat er ruimte wordt gegeven voor producenten om het format aan te passen aan de lokale en nationale identiteit. Er wordt op een lokale manier omgegaan met emoties en gevoelens omtrent het mondiale thema adoptie. Doordat het aan de hand van lokale voorbeelden wordt verteld, is er sprake van glocalisation. Ook als is het niet expliciet een Amerikaans programma, er wordt

131

Zie bijlage IV, aflevering 3

46

toch een lokale Amerikaanse culturele identiteit gerepresenteerd. In veel gevallen heeft de Amerikaanse eigen invulling het gevolg dat er meer melodrama in het verhaal komt. Dit is terug te zien in de keuze van de familieboom, de deelnemers, de presentatoren en de manier waarop het verhaal wordt vertelt Er wordt niet zozeer een nationale cultuur, maar een lokale cultuur getoond doordat er maar bepaalde delen van de samenleving worden behandeld; de Amerikaanse middenklasse. Deze middenklasse wordt neergezet als gelukkig families, waarbij geloof een rol speelt en ze bereid zijn elkaar te vergeven. Ook de manier waarop de families in beeld worden gebracht, benadrukt de traditionele rollen van man en vrouw. De visie van de zender klinkt duidelijk door in het format door de keuze van de personages, de droomwereld die wordt gecreëerd rond de familieboom en doordat er steeds wordt benadrukt dat het programma dromen laat uitkomen.

47

6.

Conclusie

Door de mondialisering van de televisie-industrie vinden activiteiten op internationaal niveau plaats. Daardoor is het makkelijker geworden voor producenten en omroepen om verschillende programmaformats van elkaar te kopen en te adapteren. Een programma dat succesvol is in een land, kan door het volgen van het format ook een succes worden in een ander land. Er is niet een algemene manier om een televisieformat te adapteren en aan te passen aan een eigen lokale cultuur, omdat ieder format, producent en zender anders is. Het hangt af van de vaste en variabele elementen in het mondiale format en hoe deze variabelen elementen ingevuld worden. Hoe gevarieerder de verschillende elementen van het originele programma-format zijn, hoe beter het programma aangepast kan worden aan de wensen en mogelijkheden van een producent en het zenderimago.132 In dit onderzoek is de Amerikaanse adaptatie van het mondiale format Spoorloos geanalyseerd aan de hand van een productie- en tekstuele analyse. Spoorloos is al twintig jaar lang een van de best bekeken programma’s bij de Nederlandse publieke omroep. De succesformule van het Nederlandse programma Spoorloos is omgezet naar een mondiaal televisieformat wat internationaal verspreid is. Het mondiale televisieformat Find my Family zoals beschreven in de Sales-Kit, komt dan ook oorspronkelijk voort uit het Nederlandse televisieprogramma Spoorloos. In de analyse is gekeken uit welke vaste elementen en welke variabele elementen het mondiale format Spoorloos bestaat en hoe deze elementen zijn ingevuld in de Amerikaanse Find my Family. Het mondiale format Spoorloos en het meeleveren van een formatbijbel en expertise kunnen gekoppeld worden aan het proces van grobalisation, doordat het is ontwikkeld om mondiaal te verspreiden. Een mondiaal format wordt ontwikkeld als nationaal-neutraal product. Maar aangezien het mondiale format Find my Family is gebaseerd op het Nederlandse programma, roept hierbij de vraag op of de Nederlandse cultuur nu een onderdeel is geworden van de mondiale cultuur. Bij de eigen invulling van het mondiale format, is er een ook een vorm van glocalisation terug te zien in de Amerikaanse versie van Find my Family. Binnen de ruimte die gegeven is door de formatontwikkelaars is er gekozen de elementen in te vullen met 132

Moran 1998: 20

48

herkenbare elementen die de lokale identiteit representeren. Hierdoor ontstaat er een mix tussen het mondiale format en de eigen lokale cultuur, waardoor er een hybride cultuur ontstaat. Het mondiale thema adoptie wordt ingevuld door lokale culturele identiteiten. Deze lokale identiteiten representeren niet de gehele nationale cultuur van de Verenigde Staten, maar slecht een deel ervan. De Amerikaanse lokale cultuur is terug te zien in de keuze van de deelnemers, locaties, situaties en presentatoren. Daarnaast klinkt de visie van de zender ABC door in de keuze van de locaties, verhalen en uitspraken van de deelnemers en presentatoren. Find my Family is een programma waarbij de setting, situaties en deelnemers benadrukken dat het een programma is waar dromen uitkomen. De Amerikaanse adaptatie van Spoorloos is dan ook vooral een voorbeeld van glocalisation, doordat in alle elementen de lokale cultuur te zien is. Uit het interview met Patty Geneste bleek dat niet alle partijen tevreden waren met de Amerikaanse adaptatie van Spoorloos. Het plan is om Find my Family op bepaalde punten aan te passen. Dit zal onder andere gaan om de keuze van de presentatoren, het melodrama bij de familieboom en de verandering van het einde. Ook al wordt er vooral voor de expertise betaald, de manier waarop het verhaal verder wordt uitgewerkt bepaald mede het succes van het programma. Zo is de zoektocht naar bloedverwanten en het vertellen van persoonlijke verhalen een onderdeel van de mondiale succesformule van het format Spoorloos. Bij de lokale invulling van het format moet de succesformule niet worden ondermijnt, maar zo veel mogelijk worden aangehouden . Dit onderzoek beperkt zich slechts tot een adaptatie van het mondiale format Spoorloos. Voor een vervolgonderzoek is het aan te raden om meerdere adaptaties te analyseren. Ook zal het interessant zijn een eventuele nieuwe versie van de Amerikaanse Find my Family te vergelijken met het eerste seizoen. Daarnaast ontbreekt in dit onderzoek de visie van de kijker op het programma. Deze analyse kan aangevuld worden met publieksonderzoek, om te onderzoeken of de kijker zich identificeert met de representatieve culturele elementen die in deze analyse naar voren zijn gekomen.

49

7.

Bibliografie

Literatuurlijst •

Altman, Rick. ‘A Semantic/Syntactic Approach to Film Genre.’ Film Genre Reader II. Austin: University of Texas Press, 1984: 6-18.

•

Beeden, A. & J. de Bruin. ‘The Office: Articulations of National Identity in Television Format Adaptation.’ Television & New Media 11, 1 (2010): 3-19.

•

Creeber, Glenn. The television genre book. London: British Film Institute, 2001.

•

Dhoest, Alexander, ‘The Pfaffs Are Not Like the Osbournes: National Inflections of the Celebrity Docusoap.’ Television & New Media 6, 2 (2005) 224-245.

•

Hochschild, Jennifer L. Facing up to the American dream: race, class, and the soul of the nation. New Jersey: Princeton University Press, 1995.

•

Kooijman, Jaap. Fabricating the Absolute Fake. Amsterdam: Amsterdam University Press, 2008.

•

Moran, Albert. Copycat TV, Globalization, Program Formats and Cultural Identity. Luton: University of Luton Press, 1998.

•

Moran, Albert. Understanding the Global TV Format. Bristol: Intellect Books, 2006.

•

Ritzer,

George

en

Michael

Ryan.

‘Americanisation,

McDonaldisation

and

Globalisation.’ Issues in Americanisation and Culture. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2004: 41-60. •

Ritzer, George. The Globalisation of Nothing. Thousand Oaks: Pine Forge Press, 2004.

•

Straubhaar, Joseph D. World television: from global to local. Los Angeles: Sage, 2007.

•

Thompson, John B. The Media and Modernity. A social theory of the media. Cambridge: Polity Press, 1995.

•

Tomlinson, John. Cultural Imperialism. Baltimore: John Hopkins, 1991.

•

Waisbord, Silvio. ‘McTV: Understanding the global popularity of television formats.’ Television and New Media 5, 4 (2004): 359-383.

50

Interviews •

Geneste, Patty. Interview, 28 oktober 2011.

•

Vertegaal, Paul. Interview, 8 november 2011.

TV uitzendingen •

“Arend & deHaven.” Episode 2. Find my Family. ABC. 30 november 2009.

•

“Evans & Finn.” Episode 4. Find my Family. ABC. 14 december 2009.

•

“Gilliam & Sharbuno.” Episode 6. Find my Family. ABC. 22 april 2011.

•

“Nadeau & Bashaw.” Episode 5. Find my Family. ABC. 21 december 2009.

•

“Spencer & Curtis.” Episode 3. Find my Family. ABC. 7 december 2009.

•

Spoorloos. KRO. Seizoen 51. 28 september – 2 november 2009.

•

“Steinpas Family.” Episode 1. Find my Family. ABC. 23 november 2009.

Overige media •

Absolutely. 2007-2010. Absolutley Independent. 25 oktober 2011. .

•

FRAPA. 2011. The Format Recognition and Protection Association. 30 oktober 2011. .

•

Looijestein, Elja. ‘Holland formatland.’ VRPO Gids. 12 juli 2008. .

•

Spoorloos. 2011. KRO. 2 januari 2012. .

•

The Walt Disney Company and Affiliated Companies. The Walt Disney Company. 4 december 2011. .

•

TV Lab. Nederland 3. 20 december 2011. http://www.tvlab.nl/over

•

Verlind, Ton. “Weblog Ton Verlind.” Missie KRO. Ton Verlind Media BV. 7 februari 2005. 20 september 2011. . 51

! !

Bijlage I

Sales-Kit Find my Family

! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !

!

Proposition Find My Family !

! ! Names and details

! ‘Find My Family’ also know as ‘Lost Without A Trace’ (original Dutch title; ‘Spoorloos’) is created and owned by Public Broadcaster KRO, Hilversum, The Netherlands

! Find My Family is right fully distributed worldwide by Absolutely Independent, Nieuwendammerkade 26M6, 1022AB, Amsterdam, The Netherlands, +31 20 4905200 !

! Format

! Find My Family is an entertainment programme that helps its guests in their search for relatives and tells their life stories. The two parties have never known each other and may not even have heard of each other’s existence. The tone is preferably serious and positive. That does not alter the fact that Find My Family does confront its guests with the past and possibly painful truths. When it comes to the truth, therefore, searches often end in disappointment.

! In addition to a number of moving searches in our own country, Find My Family regularly travels abroad on behalf of children that were given up for adoption. !

! Programme description

! The program started out as a development from a radio show in 1990 in the Netherlands. The programme reunites family members and/or friends that had lost touch. Initially, appeals for help in the searches were made mainly to the viewers. The programme aroused a lot of interest and thanks to the large number of tips many cases could be solved. This success gave rise to searching abroad as well. For many years the programme used to be a studio programme with a regular host (three different ones over the years) and with inserts of reports filmed on location. The host was assisted by a second host (Derk Bolt) who did the coverage from the editorial room and also made and recorded searches abroad himself.

! Currently, Find My Family has grown into the most watched television programme in the Netherlands. The programme is entirely filmed on location without a host and handles only searches for relatives. Although the interviewer (director) is never shown, the interviewer’s questions are regularly included. One out of every 4 episodes the second host (Derk Bolt) is fulfilling a prominent role on screen while we follow him during his search abroad.

! Up until June 2007, 310 shows were broadcast in The Netherlands (excluding repeats). In recent years there have been 25 shows per year with a total duration of 49 minutes per show. We currently broadcasted Summer Specials and are working with special episodes where we look back at how different families are doing after the reunion.

! Interesting to know is that a lot of searches are solved off camera. As the producer is handling more searches than being broadcasted they are able to solve more cases than the viewers can imagine.

!

!

"#!

! !

! ! ! The Dutch original once started as a studio show but over the years developed itself into a production totally shot on location. The format offers the possibility to implement a studio part but always complemented with material shot on location.

!

!

! The Host

! In the Dutch version the host has become the face of Find My Family. He has an authentic and sincere character (is not a show master or anchorman), radiates cheerful energy, regularly gives an opinion, dares to really probe on very personal subjects and is not easily fobbed off. Partly because of the quite difficult circumstances of the journeys abroad, a male host is preferred. In the Australian version a real anchorman was chosen. This host was adopted himself which was publicly known. He was not afraid to show his emotions but was also able to keep distance what made him trustworthy and credible. He introduced all searches to the viewers and was involved (on and of screen) in the actual search. In the last series we see the host has less presence on screen. The USA version choose for 2 hosts (one female journalist and one former football player and presenter) who both where adopted. Both hosts support each other during the first introduction of the case and the actual search. The Swedish version is presented by one female host who is prominent on screen during the introduction and the execution of the search. Looking at all international version of Find My Family the position of the host is depending on cultural standards and broadcaster standards. The format owners strongly feel that the overall feeling from any version should be that the search and the people who actual are looking are the most important during the show, not the host(s). !

! The search

! Each report is filmed on various locations and is edited together as one whole. The interview is in principle conducted at the guest’s home. The guest is most at ease here and it also depicts the guest well in his environment, so that the viewer can get a more complete picture of the guest’s life or the type of person he/she is. Sometimes the husband/wife (or children) may also be briefly involved in the filming. International travelling is not necessarily needed. In the US and Australian productions we see there are enough interesting cases on a local level. The original Dutch version on average involve one international search in every episode.

!

!

"$!

! !

! ! !

!

! Internet

! The programme is supported by an extensive website (www.spoorloos.kro.nl) with all kinds format related information. Next to the music played during the episodes, info on the host also information how to participate to the show, search tips if you are looking for someone but also the video archive with the earlier episodes.

! The website shows upcoming stories and review shows or reports that have already been broadcasted. The editors can also be approached via the website; a new search request can be submitted here and any questions can be presented to the editors via email or by telephone. !

! Production Bible

! With every commission a Production Bible will be delivered which includes all kind of production information. This production information will contain amongst others the structure of the show, tips on planning the production, example budget and the network with international researchers. Without this Production bible it will be very hard to get these series on air without spending lots of extra money through lack of knowledge within the production team. !

! The international network

! Over the years the producers met different people and organisations on different international locations who were able to help them during their search. If a request comes in the production team will shortly contact one of the network members to find out if they already have some information on a certain person. The network members know their way around in their territory and can easily prepare the cases for the production team in the Netherlands which saves a lot of time and money in travelling. The international network covers a huge part of the world and is an enormous big help to get things started. Depending on territory and the amount of work the network members are paid around 250 euro per day and are not in the standard budget. A big advantage of these network member is that they know their way around in the local legal issues connected to the search for certain people. Not all countries allow direct contact to parents who previously gave up their kids for adoption.

!

!

"%!

! !

! ! ! ! ! Consultancy

! Included in every deal a 5 days consultancy clause is included. This consultancy will include a visit from one of the rights owners to your territory to explain all details concerning the format and the format production. This guarantees the buyer a solid start up of the project and you will be able to commercialize on all the tips and tricks from the rights owners since they will prevent making the same mistakes they made during their extended experience.

! During the consultancy it will become clear this format can only be done with a good supply of interesting searches and planning. As no guarantee is given on the time needed to find someone there must be an overload of searches executed at the same time. In the Dutch version cases have been solved after 8 years of searching! The consultant will be able to determine which searches will be easy to do within a reasonable period of time. Based on their experience he knows which information is definitely needed in different territories to secure a swift search. !

! Production Budgets

! Over the years different productions have been executed. Future Broadcasters should know the Dutch production is around 110.000 EURO per episode which includes an international search once and a while but excluding the hours paid to the international network. !

! Productions

! The Dutch production is already running for more than 20 years with huge ratings successes. In the last few years Find My Family runs on Channel 1, Monday evening 21.15h – 22.05h and is always in the top two of best scoring show together with the 20.00 News. The Dutch production always rates 6% higher than the channel average on that timeslot. The Australians have broadcasted 3 series between 2009 and 2011 on Seven Network. The Australian version of Find My Family is a 25 minutes show broadcasted on Tuesdays 21.00h is in total they produced 44 episodes and the ratings are most impressive. The Australians also broadcast the Finished Products of the Dutch, USA and UK versions. The USA production produced 6 episodes of the 50 minutes on Mondays at 21.30h directly after Dancing with the Stars on USA’s biggest broadcaster ABC. Scheduled opposite of American football games this show generated exactly what the channel expected from this show. The Finnish keep on ordering new series since 2009 on Sundays 20.00h and always scores great ratings. The Estonian production was broadcasted in 2009 and the show brought the broadcaster to top 4 of best watched channels. Next to that they scored a lot of press around it. Recently the format changed channel and again the ratings are great! Find My Family UK Series 1 was a big hit beginning of 2011. Based upon this success a second series is commissioned of 7 episodes broadcasted late 2011, early 2012 on ITV1. Find My Family Israel series 1 was broadcasted end of 2010 on RESHET. The Norwegians of TV2 ordered a series 4 being broadcasted end 2011. The Swedish broadcaster keeps ordering new series every year since 2007. The Brazilians broadcasted their first series in 2011 on Bandeirantes which scored great ratings.

!

!

""!

!

!

! ! ! Online links

! You can view the all episodes of the two Dutch series of Find My Family in the Netherlands by clicking the following link: http://www.spoorloos.nl/ Unfortunately it all is in Dutch but it will help to create a better look and feel for anyone who needs to be convinced.

! We also included a link which will lead you to a trailer of Find My Family USA which was broadcasted in November 2009: http://www.youtube.com/watch?v=Pv9ybwbw6WA&feature=related !

! Awards

! The Finnish production of Spoorloos was nominated with the Venla award award which can best be described as the Finnish Emmy award for best reality show. ! !

! -- END --

!

"&!

!

Bijlage II

Interview met Patty Geneste

Functie: Eigenaar van Absolutely Independent ! 28-10-2011 Amsterdam PG = Patty Geneste EW = Esther van der Werf EW PG EW PG

PG EW PG

EW PG

EW PG EW PG EW PG EW PG

EW PG

!

Kunt u eerst kort vertellen wat Absolutely Independent doet met televisieformats? Wij doen een aantal dingen. Ja. Wij co-creëren ideeën die nog niet geproduceerd zijn. Die helpen wij verder ontwikkelen. Die brengen wij naar de markt en de markt is voor ons de wereld. Dus dan opereren wij als formatsagent en bieden wij ideeën aan laat maar zeggen zenders en landen waar wij denken dat het past. -telefoon rinkeltOgenblikje. Ja natuurlijk. Zo. En wij coproduceren en beginnen nu ook zelf met produceren dat is eigenlijk heel de range maar wij komen vanuit de handel, de creatie en gaan nu het coproductiegedeelte in. Terwijl de meeste nu beginnen met productie en dan pas de internationale markt opgaan. Wij gaan dus de andere kant op. Jullie hebben ook veel contacten met omroepen om het te distributeren naar het buitenland? Ja wij doen letterlijk 24/7 behalve als we slapen, haha. We doen business met omroepen in de hele wereld. Dat gaat van Australië naar Zuid-Afrika naar Scandinavië, Amerika en alles wat ertussen hangt. En er zijn steeds meer landen die formats kopen, wat te maken heeft met zeg maar de realisatie van de waarde van ideeën. Je ziet nu bijvoorbeeld dat de hele Aziatische markt aan het openen is. Steeds meer landen in Azië gaan nu veel meer formats kopen en vroeger was men alleen maar, op zijn Hollands gezegd, elkaar de vliegen aan het afvangen en aan het jatten. Hm hm Maar laat maar zeggen op een charmante manier; men liet zich inspireren. Ja. Haha. En dat wordt steeds minder. We proberen daar echt wel een professionele business van te maken. Dus ja dat is wat wij doen, wij zijn echt formatspecialisten. En hoe krijgen jullie een format aangeleverd? Is dat met demo en alles of is dat een idee of ligt dat er maar net aan? Echt in alle fasen die je maar kunt bedenken dus echt van drie regeltjes, Ja. tot aan hele geproduceerde series. Ze komen uit alle hoeken van de wereld. Je moet je voorstellen, wij hebben maandelijks tijdens onze creatieve meeting tussen de 50 en 120 ideeën die we bespreken. Hm hm En daar halen we maar een paar, een handje vol ideeën uit waarvan we zeggen: die gaan we verder ontwikkelen of die is al geproduceerd en daar denken wij een markt voor te zien op de internationale markt. Die pakken we dan op en daar gaan we verder mee aan

"'!

!

de slag. EW Zijn dat vooral Nederlanders die met ideeën bij jullie komen of kan dat ook vanuit het buitenland? PG Komt echt uit alle hoeken van de wereld. EW Oké. PG Echt alle hoeken. Alleen als je dan kijkt naar de kwaliteit en oorspronkelijkheid dan is het nog wel zo dat de Nederlandse formats bij ons de overhand hebben, omdat wij toch echt wel voorop lopen in de business naast Amerika en Engeland zijn wij het derde land in de wereld wat dat betreft. EW Ongelofelijk.. PG Ja dat is wel heel gaaf, dat is wel geinig dat landje van ons. Heel veel landen lopen daarachteraan. Veel landen vinden zichzelf niet echt creatief of zijn vooral gericht op komedie, op fiction. EW Hm hm PG En zijn eigenlijk niet gewend hun eigen formats te ontwikkelen. Bijvoorbeeld Latijns Amerika daar zit je heel erg op die talent novela’s of op dramaseries, want die kopen eigenlijk alleen maar entertainmentformats. EW Ja. PG En één of twee formats die daar dan vandaan komen, maar dat zijn wel uitzonderingen. Uit Duitsland komen ook niet veel formats die de wereld overreizen. Wij kregen een paar maanden geleden een hele stapel van een producent in India die heel graag met ons wilde werken en vroegen of wij hun formats wouden verkopen. Letterlijk ieder format moest ons denken aan een ander format, haha. EW Oh echt? PG Dat leek er echt precies op. EW Ja. PG Dus dat was echt nog een beetje uit de tijd dat, dat land en sommige andere landen hebben daar ook nog een beetje last van, dat ze zich echt lieten inspireren. Maar je ziet nu ook dat India zich aan het aanpassen is, want je ziet dat als ze zelf iets willen betekenen internationaal met format sales, dat ze niet ideeën moeten jatten maar zelf ideeën moeten gaan ontwikkelen. Iedereen laat zich natuurlijk inspireren. EW Ja ja ja PG Dat is dividend. Maar ja. EW Wat gebeurt er dan als je een idee soort van jat. Gaan er dan mensen achteraan zitten? PG Ik zit ook in de board van the Format Recognition and Protection Association EW Ja. PG Frapa. Dus Format Recognition and Protection Association. Daar zitten zeven mensen in de board en die zijn met zijn zevenen bezig om de formats in zijn oorspronkelijkheid ook zoveel mogelijk beschermd worden . Mensen en bedrijven die daar lid van zijn en tegen een inbreuk aanlopen en beweren dat een ander hun idee heeft gestolen. Dan kan Frapa met de mediation organisatie waar wij aan gekoppeld zijn die in Zwitserland zit daar voor wat gaan betekenen ja. Dus wij zijn toch wel bezig met de wet die ons wel wereldwijd wel enigszins in de steek laat te proberen om dat veel meer te formaliseren. En aan de andere kant zijn we in de praktijk ook bezig met hoe we dat noemen infringement casus . Daar proberen we door jurisprudentie te creëren op die zaken de hele formatshandel te formaliseren. EW Ja. PG Waardoor het veel minder aantrekkelijk wordt om ideeën te stelen. EW Sinds wanneer is die board opgericht? Bestaat dat al lang? PG Die bestaat al tien jaar. Maar de afgelopen twee jaar hebben we het uit de stof

!

"(!

!

EW PG

EW PG

EW PG EW PG EW PG

EW PG EW PG

EW PG

EW PG

!

getrokken en zijn we enorme stappen gaan maken en soms kan een organisatie en vooral al steeds dezelfde mensen erin zitten een beetje indutten. Maar goed er zijn wat nieuwe mensen bijgekomen en we zijn nu heel assertief de markt. We hebben ook een aantal grote partijen die zich aan de club hebben verbonden zoals Endemol en Fremantle en zijn we nog bezig met andere partijen naast de kleine clubs die natuurlijk heel snel steun zoeken binnen zo’n vereniging. Dus ja wij zijn er al tien jaar mee bezig. Oké. Kunt u ook verklaren waarom Nederland zo goed is in formats te bedenken? Komt dat door ons systeem? Ja die vraag krijg ik altijd. En het is een heel leuke vraag maar het antwoord is altijd hetzelfde dat ik altijd geef. Volgens mij heeft het ook met de geschiedenis van Nederland te maken. Wij zijn al eeuwenlang handelaren ook met de ligging van het land en de waterwegen waar vroeger heel veel over transporteerden. Daardoor kwamen wij Nederlanders in al die andere landen en leerden we de culturen kennen en daardoor zijn Nederlanders in mijn optiek, al kan je de laatste tijd afvragen of dat nog zo is maar goed dat is niet haha voor dit rapport, Haha zijn Nederlandsers in mijn optiek redelijk open-minded. Die open-mindedness die zie je in allerlei facetten doorklinken, hoor je in allerlei dingen doorklinken en één daarvan is de creatieve wereld en daar valt televisiecreatie onder. Je ziet gewoon dat in Nederland sneller dingen worden uitgeprobeerd dan in andere landen. Dat heeft ook weer te maken met de handelsgeest. Meer lef. Wij hebben toch wat meer lef hier. Ja. En. Vooruitstrevend. Je gelooft het bijna zelf niet totdat je in al die landen komt. Zakelijk. Anders dan privéreizen is dat. Ja. Als je zakelijk te maken krijgt met al die mensen dan zie je hoe conservatief de meeste landen gewoon zijn en zeker op televisie want dat is natuurlijk een massamedium. Heel veel zenders zijn heel voorzichtig met bepaalde programma’s. En in dat kader is Spoorloos een heel goed voorbeeld. Spoorloos bestond al twintig jaar in Nederland en toen zijn wij het gaan aanbieden aan de internationale markt en in het begin ging iedereen zijn hakken in het zand zetten want ‘oh jee entertainment met emotie van gewone mensen’. Nee. Dat was uit den bozen. Hoeveel jaar geleden was dat dan? Vijf, zes, zeven jaar geleden. Dus ja, dat verandert zo snel want nu noemen we dit soort programma’s factual entertainment. Hm hm En nou ja dat zegt het eigenlijk ook al wat het is, maar destijds bestond dat begrip niet. Toen noemde iedereen het reality. Maar reality is zo’n vaag algemeen begrip. Vaak wordt daar dan meteen Big Brother of Surviver aan gekoppeld. Ja ja. Maar dat is meer de reality game. Maar factual entertainment waar Find my Family of Spoorloos onder valt dat is zeg maar sindsdien een eigen leven gaan leiden. Je ziet ook uit Engeland heel veel formats komen uit dat traject. En hoe komt het dan dat zes jaar geleden dat wel ineens aansloeg. Is dat omdat iedereen het doet of hangt dat in de lucht? Hoe gaat zoiets? Dat is ook wel heel grappig om te zien want het liep eigenlijk al een tijdje in Denemarken maar daar was niemand van onder de indruk. Totdat op een gegeven moment ik een programmadirecteur van Seven Network in Australië aan mijn bureau

")!

!

had. Ik liet hem Spoorloos zien en die man die begint ter plekke gewoon te janken. EW Oh. PG Van de promo. En hij kijkt me aan en zegt: “Patty, it’s the first format that makes me cry. I’ll buy it.” Haha EW Haha PG Haha. Dat is één van de grootste commerciële zenders van Australië. EW Ja. PG Als een gek zijn we dat gaan produceren met een lokale producent en die hebben veertig afleveringen gemaakt in een hele korte tijd. Daardoor is het format nu een beetje uitgemolken, maar dat geeft niet want we gaan het nu terugbrengen op een andere zender. Maar het was een groot succes want het was de eerste keer dat in Australië wat een redelijk conservatief land is geloof het of niet. Maar toch echt zo. EW Ja. PG De eerste keer dat zo’n soort format op de buis kwam op prime time. EW Oke. PG En vervolgens keek de hele wereld daarnaar. Er zijn allerlei bureaus die dat in de gaten houden en klanten hebben aan wie ze dat soort informatie geven he. Dat zijn scoutingbureau ‘s. EW Dat lijkt me leuk werk. PG Ja. Nou ja. Daar heb je een aantal van. De grootste is The Wit. W.I.T. dan heb je K7 dat is Keri Lewis Brown, die zit in Engeland en The Wit zit in Frankrijk. Met Verginia Mouseler. Schrijf dat maar op want dat is handig om te weten. Maar dat soort bureaus die scouten dat. EW Hm hm PG Daar zijn weer een aantal grote bedrijven lid van en die krijgen eens per week een update over welke formats het redelijk doen. En als nou zo’n Australisch land waar redelijk goed naar gekeken wordt, wat een early adapter is maar geen innovator, dat in een keer oppakt. Dan ineens gaat de hele wereld ernaar kijken en denken ze ‘verdorie he, wat is dat’ en vervolgens krijg je een soort kettingreactie he. Dan komt dat land en dat land en dat land en dan is de hele Scandinavische markt er alweer bij en ja en toen hadden we ineens voeten aan de grond in Amerika. EW En dat was een van de eerste keren dat jullie iets verkochten aan Amerika aan de grote zender? PG Nee. Nee hoor we hebben al jaren formats in Amerika. That’s the question hebben we verkocht aan Amerika, The Singing Office. De zingende zaak verkocht. Ons meest recente succes is gister. Oh nee, dat is in Engeland maar komt binnenkort ook in Amerika bij ABC. En inderdaad Find my Family is er een van en dat heeft ABC gekocht en ook op primetime uitgezonden. EW Daar is maar een seizoen van gemaakt? Zes afleveringen. PG Daar is maar een seizoen van gemaakt, heeft gemiddeld gescoord en wij zijn niet tevreden over de executie van het format. Wij zijn akkoord gegaan met een aantal wijzigingen. EW Ja want wat mogen ze dan bijvoorbeeld wijzigen en wat niet? PG Dat is altijd, altijd the big question. Iedere keer weer hoelang ik ook in het vak zit. Haha EW Ja haha. PG Hoe goed je ook denkt de markt te kennen. Iedere keer weer is dat de vraag. Tot waar laat je wijzigingen toe in een format. En ik kan je zeggen er is eigenlijk geen standaard voor. Het is veel makkelijker en je zei het zelf al in het begin met een heel duidelijk spel of met een game. EW Hm hm

!

&*!

!

PG

EW PG

EW PG EW PG EW PG

EW PG EW PG EW PG

EW PG

EW PG

!

Maar ook daar zie je als je kijkt, nou neem bijvoorbeeld deal or no deal. Als je daar naar de Amerikaanse versie kijkt en naar de Nederlandse versie en de Italiaanse versie, dat zijn werelden van verschil. Maar het spel op zich blijft hetzelfde. Alleen de executie verschilt. Dat kan met spellen en dat kan ook met factual entertainment. Waarom Spoorloos een format is waarvoor betaald wordt, dat heeft niet te maken met het idee van ‘we gaan op zoek naar je blood relative, je moeder vader of broer of zus’, maar daar zit een hele grote know-how achter hoe je dat moet doen en er zit een heel netwerk van agents in heel veel landen waar mensen uit geadopteerd zijn. Daar zit heel veel kennis achter, dat is een heel ingewikkeld verhaal. Dus daarom wordt er betaald voor een format als spoorloos. Tot waar ga je dan als het gaat om executie. Kijk, het is een proven succes zoals het nu is. Met andere woorden als je kijkt hoe het in Nederland is gemaakt en hoe het is geëvolueerd van een studioprogramma helemaal naar gewone en locatieprogramma dan zie je dat het echt storytelling is. Wat wij als kijker te zien krijgen is niet per se de volgorde van de gebeurtenissen. Zoals documentaires ook in elkaar gezet worden. Want je moet natuurlijk toch een beetje een verhaal creëren. Zo is het ook met Find my Family. Sorry wij noemen het altijd Find my Family. Ja dat is goed hoor. He dus, nou maar wat heel relevant is dat zijn een aantal dingen wij kunnen je wel even een sales-kit sturen die wij gebruiken voor Find my Family want daar staat ook het formatbeschrijving in. Oh dat zal echt super. We hebben ook beeldmateriaal voor je die je kunt gebruiken ook voor de Amerikaanse versie ik weet niet of je die al? Ja graag. Kijk een aantal zaken zijn heel belangrijk in Find my Family. Een daarvan is het einde. Ja Het einde van het programma is altijd op locatie bij de mensen die gevonden zijn en dat eindigt met en big hug van de persoon die zijn vader of moeder zoekt en dan zie je nog een klein beetje interactie tussen die mensen en dan is het closure. Dan is het klaar, einde programma. Daarna wordt er zelden nog teruggegrepen. Hooguit een keertje in de zomer hoe is het met die en hoe is het met die. Hm hm Maar dat gebeurt alleen als er echt nog wat te melden is, maar debig hug maar is echt het einde van het programma. Ja. Nou de Amerikanen die hadden bedacht. He? Dat is inderdaad anders het eind. Ja dat is totaal anders. Die hadden bedacht wij moeten het big. Een hele grote boom die ze hadden gevonden ergens on top of the hill. Die moeten wij nemen als symbool voor de family tree. En dan zetten we een deel van de familie boven die gevonden is en de ander loopt van beneden naar boven. Nou je hebt het gezien dus dan weet je het. Ja. En dan gaan we dat beeld vertragen en dan geven we tegenlicht en dan hebben we zo ’n David Hamilton focusachtige dingetje en dan maken we er lekker drama van en boven op die berg dan hebben we de hug. Maar daar stopt het niet dan gaan we ook nog het gesprek laten zien van die mensen. Ja. Nou daar zitten al heel veel fouten. Ten eerste hebben wij ondanks dat we het er niet mee eens waren de discussie uiteindelijk op hun argumenten van ‘yes maar this is our culture’ geaccepteerd. In negen van de tien gevallen gaat dat goed, maar in dit geval

&+!

!

waren we niet tevreden. EW Is dat dan hun cultuur om er meer drama in te gooien? PG Ja ze wouden er meer drama ingooien. Het tweede wat niet goed was, was het feit dat er te lang werd doorgedraaid in het gesprek. Want die mensen die dat gesprek is eigenlijk niet boeiend. Je wil ook de kijker een beetje onrustig en geïnteresseerd houden, van oh ik wil de volgende keer weer kijken. Na die hug wil je het misschien wel weten maar je krijgt het niet te zien en dat zorgt misschien ook wel weer dat je de volgende keer weer naar een nieuwe aflevering gaat kijken. Die mensen hebben vaak ook niet zoveel aan elkaar te melden. Dat is ook niet het format. Het format is op zoek gaan naar, vinden. That’s it. Dus. Die fout hebben we ook toegestaan. Fout is een groot woord maar ja het is wel zo he we vonden het eigenlijk niet goed. En dan was er nog iets, want ze wouden, net als in Engeland, het liefste twee presentatoren. In Nederland werken we niet met een presentator maar met een reporter die een beetje de presentator rol op zich heeft genomen in de loop der jaren maar hij is echt de reporter, een journalist, hij is echt journalist/researcher. EW Ja. PG Dat werkt in de meeste landen niet. Bij ons is dat een beetje gegroeid. Vroeger hadden wij Karin de Groot bijvoorbeeld in de studio en dan zat Derk op locatie. Het is ook een beetje de geschiedenis hier en het is natuurlijk ook heel logisch dat de meeste landen hun eigen presentator er in willen hebben. EW Ja. PG Nou zij wilden er twee. Daarvan was in ieder geval de man die jij gezien hebt ook geadopteerd. EW Ja die vrouw ook toch? PG Ja precies. En alleen nou die man die was continu bijzonder betrokken bij de verhalen. Maar op zodanige manier dat hij er zelf bij stond te janken. In het begin denk je ‘nou dat is wel een gevoelig typ’. Dan vind je het eigenlijk mooi dat hij zo reageert. De tweede keer denk je ‘nou God oké hij is nu wel heel emotioneel een beetje overdreven misschien’. En de derde keer denk je ‘goh get a therapist’. EW Haha ja. PG Het werkt gewoon niet als de presentator continu weer in zijn eigen stress schiet bij wijs van spreken. Dat leidde enorm af, die emoties. Het haalde emotie en het verhaal weg van, de eigenlijke kandidaat wou ik bijna zeggen, maar de persoon waar het eigenlijk om draait. Dat zijn de drie belangrijkste dingen, die elementen, wijzigingen in het format, waar we niet tevreden over zijn. Nu zijn we opnieuw in gesprek. EW Oké. PG Met dezelfde producent die het in Engeland heel succesvol heeft gemaakt. En wel gewoon de Nederlandse structuur heeft gevolgd. Daar is het heel succesvol op ITV 1 en daar is nu een nieuwe serie van besteld die is ook in productie. En dezelfde producent heeft ook een bedrijf in Amerika en daar hebben we nu dit mee gemaakt en nu gaan we kijken of we het opnieuw kunnen maken op de Engelse/Nederlandse structuur. En wij denken dat we kans maken omdat het geen megasucces was, wat ABC had gehoopt. Er is ook gewoon nog, en dat is ook het aardige aan de Amerikaanse markt, nog wel ruimte en er zijn ook heel veel mensen die hun eigen feedback hebben gegeven en die komt vaak op hetzelfde neer als ik jou net schets. EW Komt het ook mede door dat het door ABC was geproduceerd of echt door Amerika dat het zo was gegaan? Is dat ook weer een ander publiek dan als het bij een andere zender was terecht gekomen? PG ABC is natuurlijk heel erg family en heel erg vrouwelijk en dat is natuurlijk een heel goed publiek voor Spoorloos en dat is eigenlijk een beetje Nederland 1 publiek en dus

!

&#!

!

EW PG

EW PG EW PG

EW PG EW PG

EW

PG EW PG EW PG

!

wel vergelijkbaar dus. Maar ABC heeft het niet zelf geproduceerd hoor het is door RBF geproduceerd. Maar jullie zitten daar als het gemaakt wordt of horen jullie dat achteraf? Ja, wij en de KRO die het natuurlijk in huis heeft ontwikkeld en produceert. Die zijn zeer nauw betrokken bij de adaptatie van elk format maar je bedoelt Spoorloos want daar ben jij in geïnteresseerd. Spoorloos in de landen waar het wordt gemaakt zijn ze zeer nauw bij betrokken ja. Er wordt ook consultancy geleverd zowel door de zender de KRO, de eindredactie en door ons. We houden alles nauwlettend in de gaten en moeten ook eigenlijk ook echt akkoord gaan met wijzigingen in het format die men lokaal doorvoeren. Ik hoorde dat het in Finland ook een heel groot succes is? Ja daar heeft het al twee keer de eerste prijs gewonnen. Voor beste factual entertainment programma. Is dat ook zoals in Nederland. Het eind op locatie en niet bij een boom? Ja dat lijkt allemaal op elkaar. Ook de Zweedse versie de Noorse versie, de Deense versie het lijkt allemaal op. Je herkent het direct. Het heet spoorloos of Find my Family. Wanneer is die boom is dat uit Australië erin gekomen ,want dat is niet in Nederland helemaal niet? In Amerika alleen. Oh dacht ik Australië ook, maar dat heb ik misschien verkeerd gezien. Ze hadden een boom in het logo gezet ja. Dat heeft overigens wel het idee bij de Amerikanen gebracht, maar die boom is later weer verdwenen. Bij Australië was het zo, dat ze daar een kleine andere verandering hadden. Er was een host die het verhaal aan elkaar praatte in een klein, ja studiootje is een groot woord, in een kleine ruimte. Dat is een man die zelf ook geadopteerd was, of is. En ja, dat was eigenlijk het enige verschil dat was de oude opzet die ze vroeger in Nederland hadden. Met Karin. Alleen ja zij hadden daar die man voor gekozen. En op een gegeven moment ondanks de hoge kijkcijfers vonden ze dat het te oud publiek voor een commerciële zender. Toen zijn ze het heel geforceerd gaan veranderen met een ander type muziek eronder, maar dat ging niet zo goed dus toen hebben ze besloten om te stoppen. Ze hebben veertig afleveringen gedaan en nu zijn ze in overleg met een andere zender die heel graag het format wilt hebben, omdat het heel goed scoort. Verkopen jullie dat elk jaar weer op beurzen? Of hoe gaat dat zeg maar? Benaderen jullie mensen? Jullie hebben heel veel formats? Elke keer alle formats of kies je dat per keer uit of hoe werkt zoiets? Wij zijn dagelijks in contact met klanten over de hele wereld. Natuurlijk niet iedere klant iedere dag. Maar echt dagelijks zijn wij in contact. Ja. Je moet je voorstellen als je ‘s morgens wakker wordt, zit je e-mailbox alweer vol met e-mails uit Amerika en Australië. Ja. En daar begin je dan alweer mee, maar wij weten heel goed wat onze klanten willen omdat wij al vijftien jaar bestaan en ik zit zelf al heel lang in de televisie business al vijfentwintig jaar en je kent je klanten goed, maar toch weet je het nooit honderd procent zeker, maar de klanten zelf ook niet he. De zender blijft onzeker over zijn aankoop, totdat hij iets heeft uitgezonden en ziet wat het resultaat is. Er zitten allerlei faseringen in onze business. Iedereen heeft zo zijn eigen spanningsmomentje. Iedere keer weer heb je een overwinninkje en nog een overwinninkje en dan heb je weer een format verkocht aan een zender en dat is dat een overwinninkje. Totdat het gemaakt is

&$!

!

EW PG

EW PG EW PG EW PG EW PG

EW PG

PG EW PG

EW PG

EW PG EW PG EW PG

EW PG

!

en er goed uitziet, weer een overwinninkje. En dan vervolgens gaat het de buis op en is iedereen weer zenuwachtig haha. Haha. En vervolgens gaat het erom of het gaat scoren of niet, dus dan sta je op dezelfde lijn met de zender en dan is het: ‘oh spannend, spannend, spannend’ en dan is het gezamenlijke euforie op het moment dat het scoort zoals je hoopt dat het scoort. Ja. Dan ben je bij de volgende aflevering weer nerveus, want dan denk je ‘oh god als het nu nog maar weer’, dus enzovoorts haha En jullie hebben wekelijks programma’s die zo worden uitgezonden waar je nerveus over kan zijn of? Haha. Stressvol. Zo ongeveer wel ja. Over de hele wereld. Wij worden daarover geïnformeerd. Ja. Met name de eerste serie is relevant, als dan de tweede serie wordt besteld dan houden we het natuurlijk continu in de gaten. We houden alles in de gaten. Maar de kick-off van dingen van nieuwe formats is natuurlijk wel het spannendst. Is er nu iets wat heel erg nieuw is, wat hot is? Dat is The Exit List. Dat is een hele grote deal die gister in de pers is gekomen. Met ITV 1, die heeft het gekocht. Het is een spel van een Nederlandse regisseur David Grifhorst. Een jonge jongen die zeer talentvol regisseur en formatontwikkelaar is. Hij heeft nu ook zijn eerste game en daar is hij bij ons mee gekomen. Wij hebben nu dertien maanden heel hard gewerkt met zijn alle. Uit een pilot die nou gedraaid is in Engeland is nu een comission gekomen. ITV 1 op prime time waar normaal Who wants to be a Millionaire draait. Wow, een grote deal. Voor ABC, ik was vorige week in New York, is ook een pilot voor gemaakt . Van dezelfde game wat nog niet aan Nederland verkocht is. Nee ken het ook nog helemaal niet. Dat is aan heel veel landen. Hij is bij ons gekomen omdat wij specialist zijn op dat traject van formats en hij wilde graag individueel de markt in en op tip van iemand bij de NCRV. Je moet met Absolutely Independent gaan praten, daar zijn wij mee gekoppeld, want David kende de hele markt nog niet. Hm hm. Hij kent de Nederlandse markt heel goed, hij is ook heel goed in zijn vak hij staat ook hoog aangeschreven, maar dat traject was een heel nieuw traject voor hem dus. Dus dat wordt een hot ding. Game. The Exit List. Game. The Exit List haha. Haha. Je kan als individu wel een format bedenken? Zeker ja . TV lab is nu in Nederland erg hot, is dat ook in andere landen bestaat dat? Het is in Duitsland gedaan, in België en Zweden gaat het doen, Ierland gaat het doen. Dat is helemaal te gek. Dat is een mooi initiatief van Roek Lips. Drie jaar geleden is hij daarmee begonnen dus Nederland heeft alweer drie jaar achter de drug en nu pas begint andere landen. Je ziet dan hoe dat gaat. Iedereen vindt het een geweldig initiatief, maar ze kijken eerst is even twee seizoenen hoe werkt. Ja. En dan verbazingwekkend is dat Duitsland een van de eerste landen is, die normaliter helemaal niet zo snel. Ze zijn zich toch wel wat actiever aan het opstellen. Het is een

&%!

!

EW PG

EW PG EW PG EW PG EW PG

EW PG EW PG EW PG

EW PG EW PG

EW PG

EW PG

EW PG

!

land waar veel gebeurt momenteel. Dus en ZDF, een publieke omroep nota bene, ook ZDF Mio is gericht op jongeren, een jongerendoelgroep die hebben het ook gedaan dit jaar. Dus ja je ziet ook aan zo’n initiatief dat Nederland veel meer lef heeft, en zeker een publieke omroep. Iemand die daar zijn nek voor uit durft te steken. Ja. We hebben dit jaar afgelopen oktober in Cannes samen met Roek Lips een conferentie van TV Lab gedaan met een panel en ook een presentatie van alle formats die voortgevloeid zijn. Internationaal verkopen wij dan een aantal van die formats, de hits. Zoals Truman. Truman. En ook Libdub en No Place Like Home dat heeft hier met die asielzoekers dat spel. Ja. Die verkopen wij weer internationaal dus daar zijn we ook heel nauw bij betrokken. En dat werkt heel goed. Zijn er mensen die daar opties opnemen of kopen ze dat gelijk? Ja ja, met dat soort formats is het meestal alleen in de optie sfeer. Exit list waar ik echt net over had.. Hm hm, Daar zijn wij zoals dat heet straight licenses voor aan het doen, dat betekent dat een zender zich direct licenseert en zich commit aan een serie. Dat zijn natuurlijk hele bijzondere deals. Ik ben wel benieuwd The Exit list ga zo gelijk kijken Ja een gaaf spel is het een game show. Ja echt leuk. Ja je kan het online zien. Een trailer? Nee en pilot online en eind november worden de echte afleveringen gedraaid. Eerst Engeland en ik verwacht dat Amerika nog snel door gaat komen. En Nederland nog. Nederland daar zijn we heel rustig nu. We wachten eventjes met Nederland. Dat komt vanzelf. Haha in dit geval komt het idee van een Nederlander grappig genoeg. We zeggen ook altijd een goed idee hoeft helemaal niet in Nederland te beginnen, maar het komt wel vaak van een Nederlands brein, een Nederlands creatief brei. Mensen zeggen dan ook als je op zakenreis bent van oh je bent Nederlander? Oh dat en dat programma horen erbij. Dan wordt je wel op de kaart gezet door de programma’s? Ja natuurlijk. Ik zeg ook altijd tegen iedereen take the credits ook al heb je er zelf zakelijk niets mee te maken. Maar het voelt wel wij Nederlanders. Dat is wel grappig. Net als met voetbal. Ik denk dat, dat ook wel terecht is. Ik bedoel er mag ook wel een nationale trots af en toen zijn. Ook al vind ik dat je daar niet weer te ver in moet gaan. Ik vind wel, ik voel me meer wereldburger dan een Nederlander. Ja wat is Nederlander? Ja precies. Maar het is aan de andere kant ook wel weer heel stoer dat wij Nederlanders zo ja dat lef tonen en toch eigenlijk wel met innoverende dingen komen. Dingen die weer blast in de wereld zijn he, kijk maar even naar het TV Lab initiatief, maar ook simpelweg naar The Voice of Holland. Ja. The Exit List. Het voorbeeld wat ik je net gaf is echt heel bijzonder hoor. Wat ik je nu vertel dat het zo gaat. Maar ook weer Spoorloos hoe dat de wereld zo langzamerhand verovert. Dat zit al in vijftien landen en dat gaat steeds meer landen te verzamelen. Zelfs in Israël en daar moet iedere aflevering Oh.. Iedere aflevering moet aan de regering getoond worden. Daar hebben ze een speciaal

&"!

!

EW PG EW PG EW

PG

EW PG EW PG EW PG EW PG EW PG

EW PG EW PG EW PG

EW

comité die keuren het dan al wel of niet goed. Pfff. Ja zo gaat dat. Haha. En jullie keuren het weer of hoe gaat dat, goh wat een gedoe joh. Ja dat is een heel lang proces maar als het eenmaal loopt dan loopt het he. Ja er wordt in ieder geval nog wel iets Nederlands verspreidt. Omdat het ook aan Amerika is verkocht dat de Nederlandse vrije manier van denken ook wordt verspreidt aan de wereld? Of kan je dat niet zo zeggen? Ja maar dat lukt aardig hoor. Je komt ook overal Nederlanders tegen ook. Iedereen kent Nederland. Het is ook altijd wel ‘oh ja de Dutch’, onze reputatie dat we zo straight forward zijn en veel lef hebben en toch wel handelaren we hebben echt een handelsnaam. Daar moet je dan maar gewoon je voordeel mee doen. Ja dat is ook zo. Af en toe moet je er ook een beetje gebruik van maken. Zo van ‘sorry but im Dutch’, weet je. Haha Haha. Misbruik van maken. Nee gebruik. Ik had nog een vraagje want worden er nog dingen aan het format toegevoegd, of want jullie zullen het misschien naar mij toesturen? Nieuwe elementen bedoel je? Ja. Toegevoegd? In het format? Als iets goed werkt in een ander land, dat dat dan wordt toegevoegd aan het originele format? Dat gebeurt ja, als er na overleg iets wordt toegevoegd. Daar moet altijd toestemming voor worden gevraagd aan ons en de rechthebbende. Dan denken wij dat is een goed idee, dan staan we dat toe en die toevoeging wordt ook een onderdeel van het format. Kijken we naar het volgende land wat het beste past en dan presenteren we de oorspronkelijke versie en dan zeggen we oké ,dit is gedaan in laat maar zeggen Spanje op deze manier, daar zijn wij mee akkoord gegaan dat werkt daar in die cultuur goed. Hm hm . Dus denk erover na als dat bij jullie past dan vinden wij het ook goed, snap je? Maar je gaat altijd uit van je oorspronkelijke idee altijd. Oh toch wel ja. Is bij Spoorloos dat ook gebeurd? Dat er nog iets toegevoegd is? Ja die voorbeelden die ik net gaf in Amerika. Maar dat is niet. Die presentator extra daar zijn wij mee akkoord gegaan en even los van de keuze van presentatie van Amerika, met name die man in Engeland heeft dat uitstekend gewerkt, dat zijn hele bekende mensen die twee. Daar pakt het weer heel goed uit. Een man en een vrouw. Dat is een toegevoegd element waar wij van zeggen dat heeft geen enkele invloed verder op het format. Sterker nog in sommige landen kan dat juist een versterking zijn. Daar is het wel een voorbeeld van ja. Oké.

! !

!

&&!

!

!

Bijlage III Functie:

Interview met Paul Vertegaal Eindredacteur van KRO Spoorloos

08-11-2011 Hilversum PV = Paul Vertegaal EW = Esther van der Werf EW PV EW PV EW PV EW PV EW PV EW PV EW PV EW PV EW PV

EW PV EW PV EW PV EW PV EW PV EW !

Hoe zou u het format Spoorloos in een paar zinnen omschrijven? Een programma waarin bloedverwanten die elkaar nog nooit hebben gezien. Ja. Met elkaar worden herenigd. Ja. Herenigd. En is dat dan dat ze alleen herenigd of ook daarna worden laten zien hoe het daarna met ze gaat? Dat is niet een onderdeel van het format. Dat gebeurd wel, maar het is geen vast onderdeel van het format. Oké. Houden jullie bij het maken van Spoorloos ook een stereotiep kijker voor ogen? Nee. Ja? Een professionele maker hoort dat wel te doen. Maar Spoorloos is natuurlijk een programma met een lange geschiedenis. Hm hm. En dateert uit een tijd waarin er nog een beperkt aantal zenders te zien was in Nederland. Ja. Eigenlijk nog maar twee zenders en in die tijd werd eigenlijk niet met profielen gewerkt en nu kan je zeggen als het ware die groep heeft zich eigenlijk zelf samengesteld. En als u het verkoopt aan het buitenland in een sales-kit, staat daar dan ook niet in beschreven welke kijkers? Nou. Ik moet je zeggen dat ik dat eigenlijk niet eens weet. Omdat wij zelf niet de actieve verkoop daarvan hebben. Hm hm. We hebben dat natuurlijk uitbesteed aan Absolutely Independent. Dat betekent ook dat, dat een aantal vragen die je jezelf moet stellen die wij voor onszelf nog onbeantwoord moeten laten. Oké. Een ander punt is dat het verkopen van tv formats is voor ons geen corebusiness. Nee, maar bent u wel betrokken bij het adapteren als het eenmaal verkocht is? Ja dat wel ja. In hoeverre bent u daarbij dan bij betrokken? Wij hebben ook een rol gespeeld in alle voorbereidingen zeg maar. Hm hm . Wij zijn met Absolutely om de tafel gaan zitten om met hun te bekijken wat op welke manier dit programma internationaal het best kan worden gepresenteerd. Ja. Dat betekent dat wij, wij hebben natuurlijk de videomateriaal geleverd en hebben het een en ander op papier gezet. Wanneer hebben jullie besloten om met Absolutely independent te gaan praten, is dat &'!

!

PV

EW PV

EW PV

EW PV EW PV EW PV EW PV EW PV

EW PV EW PV

EW PV EW

PV

EW PV

!

lang geleden? Dat is een besluit van de KRO geweest. Ik ben eindredacteur van het programma en ik ben in principe niet betrokken bij de deals die de KRO sluit met derden maar omdat ik de eindredacteur ben heeft de KRO gezegd ‘goh Paul het is handig dat jij inhoudelijk de besprekingen voert’. Oké. En Absolutely is natuurlijk uitgekozen door de KRO omdat het een grote partij is met een heel groot en uitgebreid internationaal netwerk en door je format in hun handen te geven vergroot je wel de kans dat zo’n format in het buitenland ooit wordt geadapteerd. En weet u hoe lang het duurde voordat het buitenland het oppikte? Nou zij kwamen toch betrekkelijk snel met het eerste land en is overigens zo dat voordat Absolutely tot een deal kwam met de KRO is het format ook verkocht aan andere landen door andere partijen. Dat is wel snel gegaan? Dat wil zeggen voordat Absolutely in beeld kwam waren er wel landen aan wie het format verkocht was. En welke landen waren dat dan? Dat zijn Vlaanderen en Wallonië, Polen en even uit mijn hoofd Denemarken en Finland. Van Patty Geneste begreep ik dat het eerst aan Australië was verkocht, maar dat is dan bij Absolutely Independent zelf. Dat is heel goed mogelijk ja. In hoeverre bent u betrokken bij de productie van de buitenlandse adaptaties? Als een deal tot de mogelijkheden behoort dan komt het tot contact met mij of een van mijn redacteuren. Hm hm . Met de beoogde producent dat is hetzij veelvuldig telefonisch, maar het kan ook zijn dat een van ons naar zo’n land reist om in een aantal tijd alle ins en outs van zo’n programma te bespreken. En heeft u dat ook gedaan in Amerika toen die daar was gekocht? Nee die contacten dat is wel grappig, die zijn volstrekt telefonisch verlopen. Telefonisch. Oké. Bent u tevreden met hoe die adaptatie is gegaan? Nou kijk het is zo het is al redelijk bijzonder dat een format dat ontwikkeld is door een Nederlandse publiek omroep als dat verkocht wordt aan het buitenland dat gebeurt niet vaak. En als dat dan Amerika is dan is het ook landelijk nieuws dus dan is het wel erg, buitengewoon eervol. Denkt u ook dat het een goede adaptatie is geweest? Dat is voor mij heel moeilijk te beoordelen, want daarvoor zou je een kenner moeten zijn van de Amerikaanse televisiemarkt. Want Patty Geneste vertelde dat het niet het succes was dat was gehoopt en die had er een theorie over waarom dat was dat er een family tree in was gekomen en dat er een presentator was die erg betrokken was bij het verhaal waardoor het.. Ik denk zelf dat het. Kijk voetbal slaat ook niet aan in Amerika om de reden dat er te weinig doelpunten worden gemaakt. Ik denk dat de spanningsboog van de Amerikanen gewoon niet groot genoeg is om mee te gaan in een zo’n verhaal. Wij hebben nooit zo geloofd in Amerika. Omdat Amerika is gewoon een heel afwijkend land wat tv formats betreft. Heeft dat ook met de cultuur te maken denkt u? Ja, de Amerikaanse televisie op een bepaalde manier kan je zeggen die loopt natuurlijk heel erg vooruit op de rest van de wereld. Dus zij hebben een kijkers verwend met, de

&(!

!

EW PV EW PV EW PV

EW PV EW PV

EW PV

EW PV EW PV

EW PV EW PV

EW PV EW PV EW PV EW

!

concurrentie is daar natuurlijk moordend. Nog erger dan in welk ander land dan ook. Dat betekent ook dat makers hele grote concessies doen om hun publiek te behagen en te behouden. Is dat hier ook zo gegaan waardoor het misschien dus niet zo.. Ja nogmaals ik denk dat het programma wat euh ja te inhoudelijk is. Hm hm. Voor de Amerikaanse markt. Te inhoudelijk, maar is het niet dat ze er teveel drama ingooien terwijl het eigenlijk niet zo hoort? Ja ja je hebt maar een of twee hoofdpersonen. Er zit ook geen het lijkt op niets op reality dat is ook nog een punt het is eigenlijk het tegenovergestelde van reality. Dat is gewoon wat dat betreft ook de juiste tijd denk ik, om dat programma daar succesvol op de markt te zetten. Of zijn ze er nog niet klaar voor? Of denkt u dat ze er al lang.. Ik denk dat ze die vraag al gehad hebben. Dat ze het al gehad hebben. Gebruiken andere landen ook jullie netwerk van correspondenten? Dat is de hele clou. Wij verkopen niet zozeer een format, wij verkopen onze knowhow dat is het hele eieren eten. Dat is ook de reden dat het programma in verschillende landen ook op verschillende manieren wordt ontwikkeld en ingevuld. Want er is geen land waar Spoorloos de vorm heeft zoals wij die kennen. Verkopen jullie de connecties dan? Ja en ook de knowhow van hoe per land proberen wij te taxeren, kijkend naar de specifieke omstandigheden van het land wat voor zaken daar bij de redactie terecht zouden kunnen komen. En vanuit die invalshoek rijken wij tools uit om een goed netwerk te ontwikkelen. Oké. En verschilt Amerika dan met Nederland qua aanvragen of verzoeken van kijkers? Nou in Nederland bestaat een grote belangstelling voor het buitenland. Ja. Nederlanders vinden het buitengewoon interessant om reportages te zien die in een ander land zijn gemaakt, daar moet je bij Amerikanen niet aankomen. Dat betekent dat zeg maar de interlandelijke adoptie waar wij zo’n beetje op drijven dat zal een Amerikaan niet boeien. Een Amerikaan hoeft geen kind te zien dat is geadopteerd uit Colombia dat boeit ze gewoon niet. Hoezo boeit ze dat niet? Komt dat door hun geschiedenis? De Amerikanen zijn per definiete niet geïnteresseerd in wat zich buiten Amerika afspeelt. Hoe hebben jullie dan toch het format zo verkocht? Nou dan probeer je dus te bedenken wat voor soort casus er in Amerika tevoorschijn zouden kunnen komen. Een kind dat afkomstig is uit Australië dat vinden ze nog wel goed dat lijkt nog op Amerika, maar veel gekker moet je het niet maken. Dus je zit heel erg in de sfeer van gebroken familierelaties en dergelijke. Ja dat zie je ook inderdaad in de uitzendingen dat ze soms zelfs in dezelfde stad wonen en zo. Ja ja. Hoeveel aanvragen krijgt u per jaar? Wij? Ja. Dat is al jaren stabiel dat ligt rond de 1500 per jaar. Hoeveel worden daarvan aangepakt om te gaan zoeken?

&)!

!

PV Toch wel de helft. EW De helft. En geven jullie weleens een zoektocht op? PV Ja we zijn we zijn met allerlei dossiers in de weer, maar niet continu. Het is een kwestie van stapjes zetten. Je zoekt naar aanknopingspunten en dan zet je iets uit bij instanties en dan hoop je dat er respons op komt. En in de tussentijd doe je weer wat anders, dus mijn researchers zijn voortdurend in de weer. Per researcher zo’n 100 dossiers denk ik. Daar zit als het goed is wel voortdurend ontwikkeling in, maar je hebt weleens zaken waar de aanknopingspunten zo dun zijn dat je niets kunt. Er zijn bijvoorbeeld mensen die zeggen tegen ons ik ben geboren in Terneuzen in 1963 en mijn vader is een Italiaan. EW Oh? ja. PV Dat is natuurlijk niet heel kansrijk. EW Dus je moet minstens een naam hebben of een geboortedatum? PV Ja of toch wel weten waar je vader gewerkt heeft dan kunnen wij iets. Bijvoorbeeld iemand die zegt ik ben geboren in Terneuzen in 1963 en mijn vader is een Italiaan, dan gaan wij natuurlijk na of er in Terneuzen en omgeving veel Italiaanse gastarbeiders geleefd hebben. EW Hm hm. PV Als dat zo is dan krijg je door aanvullende research kandidaten in beeld. EW Uit hoeveel mensen bestaat jullie redactie dan bij Spoorloos? PV Er zijn 14 mensen fulltime aan het programma verbonden. Waarvan er vijf fulltime research doen. EW Die zijn constant aan het.. PV Die doen het zelf vanachter hun bureau. Die zoeken zelf wereldwijd en er zijn ook gebieden waar we gebruik maken van correspondenten omdat het daar gaat om het ouderwetse geld werk. EW Ja dus is het in de jaren ook veranderd hoe jullie zoeken of blijft het hetzelfde? PV De mogelijkheden zijn natuurlijk door het internet enorm toegenomen. Voor ons is dat een hele gunstige ontwikkeling. Dat betekent dat er voor mensen zelf dan ook meer mogelijkheden zijn om wereldwijd te zoeken, maar dat leidt nog niet tot een vermindering van aanmeldingen, omdat mensen het ook wel weer prettig vinden om ons als buffer te gebruiken. EW Dat ze toch zelf zoeken en jullie ook zoeken. Hebben jullie ook kinderen die naar spermadonorvader op zoek zijn? PV Dat is zo’n tien vijftien jaar geleden dus dat hebben we ook wel achter ons liggen. EW Is dat ook in andere landen? Dat kinderen dat vragen? PV Nou volgens mij niet. EW Daar is Nederland de enige in? PV Daar moet ik zeggen in Nederland is het aantal kinderen dat van zichzelf weet dat ze kid-kind zijn heel erg klein is. EW Hoe bedoelt u? PV Ik heb zelf de stellige indruk dat heel weinig kid-kinderen zelf weten dat ze verwekt zijn met hulp van een anonieme donor. EW Oh dan kan je ook niet op zoek gaan natuurlijk. PV Nederland is vrij open in dit soort kwesties dat is wel vrij bijzonder ik denk dat in buitenland men nog geslotener is dus de kans dat zo’n case opduikt in Nederland is vele malen groter dan in het buitenland. EW Ja. Ik had nog een vraag over hoe het format eruit ziet. Is er ook een soort frame hoe jullie het format verkopen of is het echt alleen maar de expertise die jullie als format aanbieden? PV Wij bieden ons eigen programma aan als vorm. Mensen kunnen ook kijken hoe andere

!

'*!

!

landen dat hebben overgenomen. EW Ja. PV En dan maken ze daar zelf een keuze in. Wij werken niet zozeer met een presentator in beeld. Ieder ander land wil dat natuurlijk wel want als je een programma neerzet dan wil je daar heel nadrukkelijk een gezicht aan koppelen die heel nadrukkelijk in beeld is. EW Ja. PV Gedurende de uitzending. Dat is wel een groot verschil. EW Er zijn wel dingen die aangepast worden maar dingen die dan hetzelfde zijn is dan op zoek gaan, gevonden worden. PV Dat is de kern van het programma. Als zij zeggen vinden jullie het goed dat we ook opzoek gaan naar weet ik het naar oude buren dan zeggen wij dat is helemaal aan jouw om dat zelf in te vullen. EW Dat zal wel mogen? Het is niet familie natuurlijk. PV In die zin is het niet een format van dat zo nauw omschreven is als format die tegenwoordig wereldwijd verhandeld worden. Dat heeft er natuurlijk mee te maken dat het niet de corebusiness van de KRO is om internationaal formats te verkopen. Het ligt niet zo voor de hand om een format heel strak te bewaken. EW En omdat het zo lang bestaat al was het niet zo opgezet. PV Ja. EW Daarom vind ik het ook zo interessant. PV Maar kijk, John de Mol leeft van de verkoop van format. Dus er moet copyright op en er mag in niets van het format worden afgeweken. Dat is natuurlijk de enige manier om, om te zeggen dat het jouw format is. EW Bent u eigenlijk wel naar het buitenland geweest om te helpen met de adaptaties van het format? PV Ja. EW In welke landen bent u geweest bijvoorbeeld? PV België en.. België en Polen. EW En Polen. Ging dat een beetje hetzelfde als het bij jullie aan toe gaat? PV Ja dat heeft er ook mee te maken dat het al betrekkelijk lang gelden is. Ik denk zelf 13, 14 jaar gelden en toen waren wij zelf nog een studioprogramma. EW Hoezo is dat zo gekozen? PV Dat is zo gegroeid. EW En waarom denkt u dat Spoorloos zo succesvol is in Nederland. Het trekt nog steeds miljoenen kijkers en dat al zo lang. PV Toch wel zeker een miljoen en dat toch wel heel erg lang. Het komt omdat het een authentiek programma is. Waar de sleep maar niet in komt. EW Nee omdat er steeds interessante verhalen bovenkomen. PV Ja. EW Hebben jullie een publiek wat standaard kijkt? PV Nou dat is een beetje het punt. Het zijn programma’s waar mensen besloten hebben daar kijk ik naar of daar kijk ik niet naar. Dat is zeg maar dat zijn in Nederland zijn dat tien programma’s. Dat is Studio Sport dat is Goede Tijden Slechte Tijden, dat is Paul de Leeuw en zo heb je nog een aantal programma’s. En Spoorloos. EW Ja. PV Dus wij behoren zeg maar tot het vaste menu van onze kijkers. Dat is een hele comfortabele positie want dat betekent dat mensen het niet van toevallige omstandigheden laten afvallen of ze naar het programma kijken, maar dat zit gewoon vast in hun week menu zeg maar. EW Zijn dat vooral ouderen mensen of kunt u dat zien?

!

'+!

!

PV

EW PV EW PV

EW PV EW PV

EW PV EW PV EW PV EW PV

EW PV

Per definitie omdat het een programma is dat uitgezonden wordt door de publieke omroep. En dan ook op Nederland 1 dus dat is per definitie. De oudere kijkers zijn daarin oververtegenwoordigd. Ja oké. Was u ook betrokken bij die adaptatie van Amerika? Telefonisch. Weet u waarom er gekozen is voor een family tree die op de heuvel stond? Ja zij wilde iets. Amerikanen die willen dingen verbeelden, die willen vaste patronen die willen heel voorspelbaar zijn in. Die willen de kijkers echt bij de hand nemen dus dan krijg je dat soort dingen. Dat de kijker dan denkt als we daar zijn dan. Ja. Zoiets ja. Jullie waren dat er zomaar mee eens? Zoals ik al zei wij bemoeien ons niet met de manier waarop zij dingen invullen. Daar hebben wij niet wij zien onszelf niet als een formateigenaar, maar als een groep met een hele grote knowhow. Wij hebben nul kennis van de Amerikaanse televisiemarkt. John de mol heeft dat natuurlijk wel. En mensen als Absolutely Independent weten ook wel van land tot land wat zo’n beetje de wat hun cultuur is. Dat is niet ons ding dus dan gaan wij ook niet zeggen dat het geen goed idee is. Nee oké, maar u weet in ieder geval wel waarom ze gekozen hebben voor zo’n family tree? Ja omdat ze zeg maar aan ons willen prijsgeven. En weet u waarom er voor een brief is gekozen in plaats van voor een videoboodschap? Dat hebben ze mij nooit kunnen uitleggen. En de presentatoren die zijn gekozen omdat ze bekend zijn in Amerika? Dat zijn dingen van de Amerikanen als ze denken dat het zo moet dan moeten ze dat doen. Oké. En nogmaals wij zijn niet The Voice of Holland als zij niet opleggen aan Amerika dat ze in rode stoelen moeten zitten en de stoelen niet naar de kandidaat dan is het format weg. Ja. Maar bij Spoorloos is het format alleen wij gaan op zoek en hoe het ingevuld wordt. Het had anders gelegen denk ik als wij nog steeds zouden uitzenden vanuit een studio, dan ligt het veel meer voor de hand om dat vast te leggen.

!

!

'#!

!

!

Bijlage IV Samenvatting afleveringen Find my Family 2009 Seizoen 1 ! Aflevering 1 - 23 november 2009 De Steinpas familie Een getrouwd stel is op zoek naar hun dochter die ze 29 jaar geleden ter adoptie hebben afgestaan. Het stel wordt geïntroduceerd met het gezin aan de keukentafel en bij de oude high school. De dochter woont op tien kilometer afstand van hun eigen huis.

Aflevering 2 - 30 november 2009 Arend en DeHaven Jamie deHaven heeft een goed leven maar wil graag haar biologische moeder ontmoeten. Ze heeft geen stamboom en wil graag meer over haar verleden te weten komen. Ze was als tiener zwanger en moest het kind opgeven voor adoptie van haar ouders. Ze wordt thuis geïntroduceerd met haar dochter.

Ashley Arend is op zoek naar haar broertje. Ze dacht vroeger dat haar broertje dood was. Haar broer werkt bij de Amerikaanse Air Force en wordt gefilmd op de militaire basis en in uniform. Ze blijkt ook een zusje te hebben. Ze worden met zijn drieën herenigd.

Aflevering 3 - 7 december 2009 Spencer en Curtis Kati Spencer zoekt naar haar biologische ouders. Ze vindt haar moeder die haar heeft afgestaan als tiener. Ze wordt thuis met haar gezien introduceert. Ze is al heel gelukkig maar wil met het vinden van haar moeder nog gelukkig worden.

Jennifer Curtis zoekt haar moeder en haar broer. Ze blijkt geen broer te hebben maar een zus en samen ontmoeten ze hun moeder op een anonieme plek, onder een Amerikaanse vlag. Jennifer Curtis wordt geïntroduceerd bij het strand bij haar woonplaats met haar kinderen en haar verloofde.

Aflevering 4 - 14 december 2009 Evans en Finn Brother Evans heeft zes kinderen en is op zoek naar zijn zoon die hij 30 jaar geleden is verloren. Hij was een tienervader in high school van een dochter en een zoon. De hele familie wil graag hun verloren broer en zoon ontmoeten. Ook wordt de kerk getoond waar hij

!

'$!

!

met het hele gezin naartoe gaat, daar wordt gebeden dat zijn zoon weer terug komt.

Maria York-Finn wordt geïntroduceerd terwijl ze thuis aan het koken is met haar twee dochters. Ze heeft al een mooi leven, maar ze mist iets. Ze is geadopteerd en op zoek naar haar moeder, die als tiener zwanger van haar was. Ze heeft een Saint Jude armband gekregen van haar biologische moeder.

Aflevering 5 – 21 december 2009 Nadeau en Bashaw Tina Nadeau is op zoek naar haar zoon die ze 28 jaar gelden heeft afgestaan toen ze nog een tienermeisje was.

Denise Bashaw zoekt haar biologische moeder, omdat ze haar adoptiemoeder is verloren aan kanker. Ze heeft twee kinderen en een man die in het buitenland bij de Amerikaanse Air Force zit. Ze wil haar moeder bedanken dat ze haar een mooier leven heeft gegeven. Ze vindt haar moeder via haar opa die ook in het leger zat.

Aflevering 6 - 22 april 2011 Gilliam en Sharbuno Valerie Gilliam leeft samen met haar dochter. Valerie is op zoek naar haar andere dochter Jenna, die ze als jong kind had afgestaan.

Mindi Sharbuno is op zoek naar haar biologische familie en heeft zelf ontdekt dat haar ouders zijn overleden. Ze heeft zes broers en zussen, maar kan ze niet vinden. Ze heeft een hartaanval gehad en is daarom op zoek naar familie voor medische informatie. Ze is samen met haar zus op zoek naar de rest van de familie. De zussen vinden uiteindelijk hun tweeling broer en zus. ! !

!

'%!