Nieuwsbrief van het Nationaal Project Nieuwe Hollandse Waterlinie
Water LIJN nummer 3, juni 2003
‘Boeren moeten wel een reële vergoeding krijgen’
4
6
De Fortenmaand is ieder jaar een groot succes
John Jansen van Galen wandelt bij de Plofsluis
7
‘Tempo maken, dat vindt hij belangrijk’ Fort Uitermeer, pag. 2
David Luteijn vertrekt Oud-senator David Luteijn vertrekt als voorzitter van de stuurgroep Nieuwe Hollandse Waterlinie. Luteijn wordt algemeen directeur van de Zeeuwse energiemaatschappij Delta en heeft daardoor minder tijd voor een aantal nevenfuncties.
Fort Vechten, pag. 6
R
Bommelerwaard, pag. 4
© Maarten Sloovens
Woudrichem, pag. 7
WWW.HOLLANDSEWATERLINIE.NL
Accordering van het Linieperspectief uitgesteld Vanwege de ontwikkelingen op het Binnenhof, maar ook vanwege de verkiezingen voor de Provinciale Staten en de politieke gevolgen daarvan, is de accordering van het Linieperspectief uitgesteld. De behandeling in de Rijksplanologische Commissie staat nu gepland op 21 oktober. Dit betekent dat een kabinetsbesluit niet eerder is te verwachten dan medio november. ‘Besturen van provincies en het kaderwetgebied hebben nu de gelegenheid enige ontspanning aan te brengen in het huidige strakke tijdsschema,’ aldus Kees Verhoeven, secretaris van de stuurgroep Nationaal Project Nieuwe Hollandse Waterlinie.
uim twee jaar lang was David Luteijn voorzitter van de stuurgroep; het ‘bestuurlijke draaipunt’, zoals hij zelf omschrijft. ‘Er was behoefte aan een onafhankelijke voorzitter, niet gebonden aan allerlei overheden en instanties. Bovendien heb ik mijn wortels in de agrarische sector, ik heb in ZeeuwsVlaanderen zelfs nog een boerenbedrijf, en dat is voor een plan waarbij veel boeren zijn betrokken niet onbelangrijk. Ik heb er begrip voor dat de ontwikkeling van landbouwbedrijven, ook in het kader van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, zoveel mogelijk moet doorgaan. Ik geloof dat ik daar, op een paar uitzonderingen na, redelijk in ben geslaagd.’ Hoogtepunt van de afgelopen jaren was voor David Luteijn het ‘formuleren van het totale Linieperspectief. Het op een rij zetten van alle afzonderlijke onderdelen tot een samenhangend geheel – geen geringe opgave in een zo groot gebied – en het creëren van een politiek en bestuurlijk draagvlak daarvoor.’
VROM ‘We hebben dat redelijk snel gefikst, in een jaar tijd om precies te zijn. De besluitvorming die nu bezig is duurt langer. Maar dat is ook wel begrijpelijk, met alle politieke verwikkelingen die we hebben gehad, op landelijk en op provinciaal niveau.’ Wat Luteijn enigszins is tegengevallen is de betrokkenheid van het Rijk. ‘De rijksoverheid is betrekkelijk afstandelijk gebleven. Het ministerie van LNV doet als trekker van het project zijn best, maar het is ook van belang dat een ministerie als VROM het als een wezenlijk belangrijk project blijft zien.’ Lees verder op pagina 2
David Luteijn en oudstaatssecretaris Faber
water LIJN, juni 2003
1
actueel
actueel
Leenheren op de bres voor de Waterlinie
‘Luteijn opent deuren, op alle niveaus’ vervolg pagina 1
Een andere uitdaging voor zijn opvolger ziet Luteijn in het vergroten van de bekendheid van de Waterlinie bij een breed publiek. ‘We hebben daarin al een aantal stappen gezet, maar we zijn er nog niet. Ik ben bijvoorbeeld ook voorzitter van de Stichting Molens Kinderdijk, en dat is een ander verhaal. Je hoeft maar Kinderdijk te zeggen en de hele wereld weet wat ’t betekent. Dat zal met de Waterlinie niet gebeuren, maar ik hoop dat we er in de buurt komen.’
Netwerk Op het Projectbureau Nieuwe Hollandse Waterlinie ziet projectleider Leny van Vliet het vertrek van David Luteijn met lede ogen aan. ‘Hij was de eerste voorzitter van de stuurgroep en hij heeft in die hoedanigheid een belangrijke bijdrage geleverd aan het nationaal project. David Luteijn is een man die over een zeer breed netwerk beschikt, binnen en buiten de overheid, en daar hebben wij enorm van geprofiteerd. ‘Hij opent deuren, op alle niveaus. Niet alleen in de politiek, waar hij bij velen de aandacht op de Nieuwe Hollandse Waterlinie heeft weten te vestigen, maar ook bijvoorbeeld in het bedrijfsleven. We zijn de mogelijkheden van publiek-private samenwerking aan het onderzoeken, en bij veel bedrijven wist hij de juiste mensen aan tafel te krijgen. Daarnaast heeft hij een duidelijke eigen visie, dat is ook prettig. Het scheppen van de juiste randvoorwaarden en daarna tempo maken, dat vindt hij heel belangrijk.’
Ten zuiden van Houten, tussen het Amsterdam-Rijnkanaal, de Lek en het Lekkanaal, ligt een gebied dat als een van de meest waardevolle delen van de Nieuwe Hollandse Waterlinie wordt beschouwd. De waarde wordt onder meer bepaald door de gaafheid van enkele forten, en door het landschap, dat relatief open en onaangetast is. Voor dit gebied heeft het Utrechtse bureau Nieuwe Gracht in opdracht van Bestuur Regio Utrecht een ontwikkelingsvisie opgesteld: ‘Linielandschap langs de Lek’. Behoud en versterking van de cultuurhistorische waarde van het ‘Honswijk-ensemble’ is de basis ervan. Er wordt gepleit voor behoud van het monumentale karakter van de
AFSCHEID DAVID LUTEIJN
Poldermodel Friso de Zeeuw, directeur nieuwe markten van Bouwfonds Nederlandse Gemeenten, was in een vroeg stadium bij de publiek-private samenwerking betrokken. Het Bouwfonds haakte af, mede vanwege het feit dat men te weinig duidelijkheid vond bestaan over de projectenveloppen. ‘Het is een lastig project, de Nieuwe Hollandse Waterlinie,’ licht De Zeeuw toe. ‘Niet alleen is de publiek-private samenwerking ingewikkeld, je hebt nog eens te maken met een groot aantal verschillende overheden. ‘Om al die partijen bij elkaar te krijgen en te houden, daar is veel behendigheid voor nodig, en David Luteijn heeft die behendigheid. Hij is daarin een typische representant van het poldermodel. Daar komt nog bij dat hij de taal van de markt en van het bedrijfsleven spreekt. Wat dat betreft was hij de juiste man op de juiste plaats en valt zijn vertrek te betreuren.’
Fort Honswijk: wonen in het Liniemuseum
forten en van de openheid van het landschap. Ook wordt gedacht aan een fijnmazig wandel- en fietsnetwerk en aan herstel van de natuurwaarden in het gebied. Tenslotte wordt een restauratieplan voorgesteld voor Fort Honswijk, eventueel in combinatie met een commerciële exploitatie. De studie ‘Linielandschap langs de Lek’ moet zijn uitwerking vinden in het Regionaal Structuurplan 2005-2015. In dit integrale ruimtelijke plan moeten keuzes worden gemaakt over de verstedelijkingsopgave en de natuurlijke, landschappelijke en cultuurhistorische waarden van de regio.
Acht ton voor Fort Uitermeer Gedeputeerde Staten van NoordHolland zijn van plan acht ton te investeren in Fort Uitermeer in Weesp, onderdeel van de Stelling van Amsterdam én van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Bij het ter perse gaan van dit nummer van Waterlijn moesten Provinciale Staten nog een besluit nemen over het voorstel. De geplande werkzaamheden omvatten de sloop van twee vervallen munitiemagazijnen, het verwijderen van bomen en struiken die het zicht belemmeren, en het herstel van de regenafvoer en een grondkerende muur. Op het fortterrein komen enkele aanlegplaatsen en picknicktafels voor watersporters. De Stichting Landschap Noord-Holland en de Stichting Herstelling spelen als alles volgens plan verloopt een belang-
Fort Uitermeer
rijke rol in beheer en onderhoud van het complex. Voorts wordt gewerkt aan een activiteitenprogramma, waaronder de openstelling voor het publiek in de fortenmaand september.
Waterlinie in Europa Subsidie Belvedere 2003 Het is in 2003 opnieuw mogelijk om in het kader van de subsidieregeling Belvedere steun te krijgen voor projecten op het snijvlak van cultuurhistorie en ruimtelijke ontwikkeling. In 2002 zijn 33 van de 78 projectaanvragen gehonoreerd.De openstelling van de regeling is verruimd. Aanvragen kunnen voortaan het hele jaar worden ingediend en worden twee keer per jaar beoordeeld: in het voor- en najaar. Aanvragen na verschijning van deze nieuwsbrief doen mee in de volgende beoordelingsronde, die sluit op 16 september. Het project Nieuwe Hollandse Waterlinie is één van de mogelijkheden waarop u zich kunt inschrijven. Voor het aanvragen kunt u terecht bij het Stimuleringsfonds voor Architectuur, (010) 436 16 00 of
[email protected]. Informatie: www.archfonds.nl of
www.belvedere.nu.
Eind mei nam het Projectbureau Nieuwe Hollandse Waterlinie deel aan het congres Binnen en Buiten de Stadsmuren in het Italiaanse Caserta. Belangwekkend was onder meer de presentatie over de twee verdedigingsvelden rond Mestre (Venetië). De gemeente heeft onlangs zes forten van het ministerie van Defensie gekocht voor negen miljoen euro. Deze hoge prijzen zijn de grootste hindernis voor het verwerven van de overige forten. Daarom stagneren de plannen om het Campo Trincerato di Mestre (verdedigingsveld van Mestre) te transformeren
tot een cultureel, ecologisch en recreatief park. Tijdens het congres was er eveneens een presentatie over de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Het is de bedoeling om binnenkort een ontmoeting tussen het Projectbureau NHW en het bureau Marco Polo System van Venetië te organiseren.
Congresgebouw Reggia di Caserta
Iedere Nederlander is eigenlijk gegrepen door het water. Polders, molens, dijken, havens, uiterwaarden, het rivierlandschap, de zeevaart, de binnenvaart, grachten in steden en rond kastelen – zeer veel landschappelijke elementen hebben er mee te maken. Bij de Nieuwe Hollandse Waterlinie werd het water gebruikt tegen de vijand. Op zichzelf was het gebruik van water om de vijand te weren reeds lang in zwang, denk aan bijvoorbeeld het ontzet van Leiden (1574). De Waterlinie – het ‘middenrif van het Sticht’ - spreekt tot de verbeelding. De forten met hun geheimzinnige uitstraling en hun inkapseling in de natuur, hun geschiedenis, hun bouw, de batterijen, de inundatiesluizen, de bijzondere en rijke flora en fauna en de indrukwekkendheid van de bijna verborgen, zich wat schuilhoudende linie, die tot ontdekken noopt. Elk fort met zijn omgeving is een avontuur. Wanneer je je bijvoorbeeld begeeft op het Werk aan de Hoofddijk uit 1879, dat bedoeld is als een afsluitend fort van de Hoofddijk bij Utrecht, kom je in een andere wereld. Hier zie je onder meer een bomvrije kazerne, remises en een verrukkelijke rotstuin omdat nu de botanische tuinwereld van de Universiteit het fort in bezit heeft genomen. Vlakbij de stad een wereld apart! De ‘Kring van Leenheren’ is nauw met de Nieuwe Hollandse Waterlinie verbonden. De Kring kreeg vorm in het begin van de jaren negentig en bestaat uit mensen die werkzaam zijn in het bedrijfsleven, en die oog hebben voor de bijzondere culturele erfenis van het Sticht. Het leenheerschap is bedrijfsgebonden maar valt ook te verkrijgen op persoonlijke titel. Het is verheugend steeds te ervaren, dat de Kring van Leenheren enthousiaste deelnemers kent, die bereid zijn zich in te zetten. Bovendien bezoeken zij regelmatig objecten en weten deze buitengemeen te waarderen. De Waterlinie is trouwens een bezoek dubbel en dwars waard. Van een bezoek kom je altijd rijker vandaan. Er ligt voorts de geweldige uitdaging de Waterlinie zo in te passen in de ruimte, dat ze behouden en aansprekend blijft. Het is en blijft een linie om te koesteren.
JHR P.A.C. BEELAERTS VAN BLOKLAND Voorzitter stuurgroep Leenherenfonds www.leenheren.nl
water LIJN, juni 2003
2|3
COLUMN
Herstel van het Honswijk-ensemble
Boeren zijn de aangewezen personen voor het beheer van het landschap, meent Jos Roemaat, algemeen voorzitter van de Gewestelijke Land- en Tuinbouw Organisatie. Ook in het Waterliniegebied. ‘Maar dan moeten ze wel een reële vergoeding krijgen.’
Door Bert Bukman
Jos Roemaat, GLTO:
‘De ontwikkeling van het landschap moet centraal staan’
et is een mooi plan, Panorama Krayenhoff, dat wil hij vooropstellen. Nederland wordt steeds zuiniger op zijn cultuurhistorische erfgoed en dat is een goede zaak. ‘We moeten eerlijk zijn, er is het een en ander verloren gegaan, en het is een goed idee om dat een halt toe te roepen. De Hollandse Waterlinie is bovendien uniek in de wereld, dus dat is een extra reden om er zuinig op te zijn.’ Dat gezegd hebbende, wil Jos Roemaat toch graag iets kwijt. ‘We moeten zo’n plan als Panorama Krayenhoff wel zien in het licht van de recente hoogconjunctuur. Er zijn de afgelopen jaren op tal van terreinen prachtige plannen gemaakt. Van Zuid-Limburg tot de veenkoloniën en de waddeneilanden. Maar als je in de fase van de realisering belandt, dan hangen de mogelijkheden om een en ander voor elkaar te krijgen wel af van de middelen die je ter beschikking hebt.’ Zijn hele leven is Jos Roemaat (46) al bestuurlijk actief in de landbouwsector. Al vroeg raakte hij betrokken bij diverse jongerenorganisaties, en gaandeweg klom hij op tot algemeen voorzitter van de Gewestelijke Land- en Tuinbouw Organisatie, die de belangen behartigt van boeren en tuinders in de provincies Gelderland, Utrecht en Overijssel. In die hoedanigheid heeft hij natuurlijk veel te maken met Panorama Krayenhoff, het Ontwerp Linieperspectief dat zich in de laatste fase van accordering bevindt. Nogmaals trekt hij een vergelijking met de andere recente regionale ontwikkelingsvisies. ‘Bij al die plannen komt de kwestie van het beheer om te hoek kijken. Daarin kan de agrarische sector een belangrijke rol spelen. Agrariërs zijn daar in veel gevallen zelfs de aangewezen personen voor, veel meer dan bijvoorbeeld de gemeente of het Rijk.’ Het gebeurt maar al te vaak, stelt Roemaat vast: een ecologisch of cultuurhistorisch belangrijk stukje grond wordt van de agrariër overgenomen en komt onder verantwoordelijkheid van de overheid. Zodra er geen geld meer voor is, verloedert dat stukje grond. Een boer zal dat niet zo snel laten gebeuren, dat is zijn eer te na. Daar is zelfs een mooi oud woord voor: erfdienstbaarheid. ‘Het is dan natuurlijk wel reëel dat hij een redelijke beloning krijgt voor de dienst die hij verricht.’
Op slot
© Arie de Leeuw
Kassen in de Bommelerwaard De Bommelerwaard, in het zuidelijke deel van de Betuwe, was enige tijd geleden het toneel van een felle controverse over de glastuinbouw in het Waterliniegebied. Plannen voor zo’n 250 hectare nieuwe kassen stuitten onder meer op weerstand van de toenmalige minister Pronk, die daarop veertig hectare aankocht en zo de bouw onmogelijk maakte. ‘Onverstandig,’ oordeelt Jos Roemaat. ‘De gemoederen waren in de Bommelerwaard toch al hoog opgelopen, omdat er al langer discussie was over de toekomst van de glastuin-
bouw, waarbij zelfs de mogelijkheid van “nulgroei” werd besproken. Als je onder die omstandigheden als rijksoverheid zo je zin doordrijft, dan verstoor je het proces.’ Inmiddels is er een nieuw plan voor de glastuinbouw in de Bommelerwaard, dat voorziet in 250 hectare kassen op andere locaties in het gebied. Dit plan moet nog door de provincie Gelderland worden vastgesteld. Ook moeten de bestemmingsplannen van een aantal gemeenten erop worden aangepast.
Wat dat betreft bespeurt Roemaat, ‘sinds een jaar of zo,’ een positieve tendens. In het Zuid-Hollandse Schipluiden, waar zorgen bestonden over de toekomst van een laatste stukje groen gebied in een sterk verstedelijkt deel van de Randstad, hebben de verantwoordelijke overheden bijvoorbeeld een regionaal fonds in het leven geroepen, dat de lokale boeren ondersteunt. Roemaat: ‘Men wil de agrarische functie van het gebied behouden, maar men beseft dat dat alleen maar kan als je de boeren de gelegenheid geeft om hun bedrijf te ontwikkelen. Te vaak gaat zo’n gebied planologisch “op slot”. In Schipluiden is dat anders. Daar staat niet de conservering van het landschap centraal, maar de ontwikkeling ervan. Boeren krijgen de gelegenheid om hun bedrijf te moderni-
water LIJN, juni 2003
seren en uit te breiden, zij het onder bepaalde voorwaarden. En er is indien nodig een financiële vergoeding.’ Over bepaalde streken in het Waterliniegebied is Roemaat minder optimistisch. ‘Het veenweidegebied, onder meer in westelijk Utrecht, loopt leeg. Daar is voor de melkveehouders niet veel meer te verdienen, omdat bedrijfsontwikkeling lastig wordt gemaakt. Dat houd je één generatie vol, maar daarna is het afgelopen. Voor zo’n gebied moet je dus plannen maken. Je moet keuzes maken voor de komende twintig, dertig jaar. En als agrarische ondernemers voor de uitvoering van dat plan op de verkeerde plek zitten, dan moet je ze verplaatsen. Maar daar moeten wel middelen voor zijn. ‘In Panorama Krayenhoff is sprake van een beheersrol van de landbouw in dit gebied. Dat beschouw ik als een positieve zaak. Maar ik vraag me af of het voldoende doordacht is. Hoe stimuleer je ondernemers om mee te werken? Dat is de belangrijkste vraag, waarvoor nog meer aandacht mag zijn. Als je de ondernemers in het gebied enthousiast krijgt, dan heb je ze zo aan je zijde. Maar ze moeten er wel baat bij hebben. Mooie plannen moeten niet betekenen dat ze verboden wordt om nog iets aan hun bedrijf te veranderen.’
Kansen Ook voor de overheid is een rol weggelegd, meent Roemaat. Die boodschap luidt: regel niet alles op eigen houtje. ‘Vermijd, wat maar al te vaak gebeurt, dat overheden onderling allerlei afspraken maken, zonder de burgers en bedrijven erbij te betrekken.’ Wat de Nieuwe Hollandse Waterlinie betreft ziet Roemaat dan zeker kansen. ‘Er zijn allerlei mogelijkheden om landbouwbedrijven de noodzakelijke inpassing in het landschap te geven. Je kunt bijvoorbeeld lagere silo’s bouwen en bedrijfsgebouwen aanpassen, zodat de beoogde openheid wordt bevorderd. Waar juist meer behoefte is aan verdichting kun je denken aan verbetering van de erfbeplanting. Maar bij dat alles moet je de boeren wel ondersteunen, niet alleen financieel, maar ook wat betreft andere maatregelen, zoals de hoogte van het waterpeil.’ Aandacht voor de mensen die Panorama Krayenhoff gaan dragen, dat is waar Jos Roemaat al met al voor pleit. ‘De Nieuwe Hollandse Waterlinie kan wat mij betreft een project van allure worden als men erin slaagt de agrariërs voor het plan te enthousiasmeren. Dat is de uitdaging. ‘De financiering is daarbij de grote bottleneck. We moeten voorkomen dat de uitvoering beperkt blijft tot een paar versnipperde projecten en dat verder besloten wordt tot een strakke planologische bescherming van het gebied. Als ondernemers brood zien in de Nieuwe Hollandse Waterlinie, dan gaan ze er vanzelf mee aan de slag. Maar als ze alleen maar met beperkingen worden geconfronteerd, dan zetten ze natuurlijk hun hakken in het zand. Dat kan ik dan nog begrijpen ook. Maar het zou wel doodzonde zijn.’
4|5
INTERVIEW
H
agenda
Fortenmaand ieder jaar groot succes Open dag Fort Rijnauwen goed bezocht Op maandag 21 april, Tweede Paasdag, was er een open dag op Fort Rijnauwen. Er werden rondleidingen gegeven in en rond het fort. Bovendien waren organisaties als Staatsbosbeheer en de Vleermuizenwerkgroep aanwezig met een informatiestand, evenals organisaties op het gebied van archeologie en cultuur en de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Ook waren er veel activiteiten voor kinderen, waaronder een roofvogelshow. De mobilisatie van 1939 werd
De maand september is de jaarlijkse fortenmaand. Dit jaar alweer voor de tiende keer. Vorig jaar waren er 35.000 bezoekers. Ditmaal is er aandacht voor het soldatenleven, schootsvelden en kanotochten.
I
n de fortenmaand september zijn vrijwel alle forten in de provincie Utrecht en de directe omgeving te bezichtigen, zij het doorgaans alleen in het weekend. Maar voor wie weet dat de meeste forten de rest van het jaar gesloten zijn, is dit een buitenkansje. ‘Steeds meer mensen weten dan ook de Utrechtse forten te vinden. Vorig jaar waren het er 35.000,’ zegt Floor Peeters van het Utrechts Bureau voor Toerisme (UBT), dat de promotie van de fortenmaand verzorgt. De meeste opengestelde forten maken onderdeel uit van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, maar er zijn ook forten te bezichtigen van de Oude Hollandse Waterlinie, onder meer Fort Wierickerschans bij Bodegraven, en forten van de Stelling van Amsterdam, waaronder Fort Nigtevecht.
meerdere malen in scène gezet met behulp van een groep soldaten. Aan het einde van de dag kwam Ko de Boswachter nog langs om de kinderen te vermaken. Mede door het goede weer waren er zo’n zevenduizend bezoekers.
S O L D AT E N M A A LT I J D Maar er is meer dan bezichtigingen en rondleidingen alleen. Zo is er de mogelijkheid om in Fort Vechten te overnachten, een overnachting die deel uitmaakt van een tweedaagse fietstocht langs de Waterlinie. Deelnemers aan dit arrangement slapen in veldbedden, en krijgen een ‘soldatenmaaltijd’ voorgeschoteld. Verder bestaat er de mogelijkheid van een
boottocht over de Kromme Rijn, die onder meer langs de forten Lunetten I en Rijnauwen voert, en langs het befaamde theehuis in landgoed Amelisweerd, waar kan worden aangelegd. Ook is er aandacht voor cultuur: in Fort Vechten is een theatervoorstelling te zien met als titel “Echte soldaten huilen niet”. ‘Tenslotte proberen we dit jaar extra aandacht te besteden aan de zogeheten “Verboden Kringen”,’ vertelt Floor Peeters. ‘Dan gaat het om het zichtbaar maken van de verschillende schootsvelden rondom de forten, van 300, 600 en 900 meter. Binnen die schootsvelden was vroeger alleen maar houten bebouwing toegestaan, die kon worden afgebroken als de vijand naderde. We willen met palen en borden duidelijk maken waar die schootsvelden zich bevonden. Zodat het verleden een beetje zichtbaar wordt.’
Meer informatie: www.fortenmaand.nl. Binnen enkele weken is het complete programma op deze website te vinden. Vanaf half juli is een uitgebreide brochure verkrijgbaar bij alle Utrechtse VVV-kantoren en bibliotheken, evenals bij sommige forten.
Werk aan de Korte Uitweg is een onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Tussen 1871 en 1877 werd het aangelegd ter versterking van de linie en als onderdeel van de Stelling van Honswijk. Nu kunt u rondkijken in het Fortmuseum. Bovendien is het theehuis van het Werk aan de Korte Uitweg ieder weekeinde open van 11 tot 17 uur. Toegang: 1 euro p.p. Meer informatie: www.forten.nl/wku Adres: Lange Uitweg 42A, Tull en ’t Waal Struinen langs de Waal. Onder die noemer wordt voor groepen van 5 tot 25 personen een dagtocht verzorgd door de uiterwaarden en langs de oevers van de rivier. U komt op plaatsen waar normaal niemand mag komen. Ook de Nieuwe Hollandse Waterlinie komt aan bod. Alles vindt plaats onder leiding van een deskundige gids. Deelname: 30 euro p.p. incl. boottocht, koffie en lunch. Meer informatie: www.natuurdichtbij.nl Voor reservering of boeking: St. Wetland Passewaay, 0344 611 683 of
[email protected] Het pittoreske stadje Woudrichem was vroeger de hoofdplaats van het Land van Heusden en Altena. De oude vesting, stadswallen, grachten, gevels en authentieke muren getuigen van een rijke historie. De historische haven en de fietspontverbinding naar Slot Loevestein en de vesting Gorinchem zijn de moeite waard. Dagelijks zijn in de haven traditionele schepen te bewonderen als tjalken, klippers en aken. Informatie: 0183 301 202 of www.woudrichem.com Van vrijdag 11 tot zondag 13 juli is de binnenstad van Bergen op Zoom het toneel van de Nederlandse Vestingstedendagen 2003. Troubadours, soldaten, boogschutters en andere ‘bysondere luyden’ slaan hun kamp op in de oude vestingstad. Bergen op Zoom maakt, met vijftien andere gemeenten, deel uit van de Vereniging Nederlandse Vestingsteden. Toegang: gratis Informatie: www.vestingsteden.nl of 0181 471 125
Wa t e r l i j n is de driemaandelijkse nieuwsbrief van het Nationaal Project Nieuwe Hollandse Waterlinie Postbus 406, 3500 AK Utrecht www.hollandsewaterlinie.nl Tijdelijk bezoekadres: Hoog Catharijne, kantoor Janssoenborch Godebaldkwartier 355, Utrecht Waterlijn wordt verspreid in een oplage van 2.000 ex. U kunt een gratis abonnement aanvragen op
[email protected] Redactie Titia Blom en Annemiek Tromp, Projectbureau NHW Tekstverzorging Bert Bukman, Utrecht Vormgeving SOK Visueel Management, Amsterdam Druk De Bussy Ellerman Harms bv, Amsterdam
De mobilisatie van 1939 in scène gezet bij Fort Rijnauwen water LIJN, juni 2003
Fort de Gagel
Van Breukelen tot Vianen
© RE flitsteam, Henk Bol Provincie Utrecht
Veldbedden in Fort Vechten
René Verhulst is wethouder van de gemeente Utrecht en portefeuillehouder ruimtelijke ordening bij het Bestuur Regio Utrecht (BRU), een samenwerkingsverband van 23 Utrechtse gemeenten.
‘D
e Nieuwe Hollandse Waterlinie is een uniek object, dat het verdient behouden te blijven. Daar is iedereen het over eens; wij dus ook. “Behoud door ontwikkeling,” dat is ook ons devies. De forten en de andere artefacten kunnen het beste bewaard blijven door het ontwikkelen van nieuwe functies, die passen bij het karakter van het gebied als geheel en bij de specifieke kenmerken van de individuele forten in het bijzonder. ‘Zo is er bij de forten geen ruimte voor massatoerisme, het is meer voor de liefhebbers. En zo heeft Fort De Bilt, om een voorbeeld te noemen, een functie gekregen in de vredeseducatie. Fort De Bilt was een fusilladeplaats in de Tweede Wereldoorlog, waar een paar dagen voor de bevrijding nog mensen uit het verzet zijn terechtgesteld. Ieder jaar wordt dat herdacht. In zijn nieuwe hoedanigheid trekt het fort bezoekers van over de hele wereld, tot uit Japan toe.’
EIGENDOM ‘Een aanzienlijk deel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie ligt binnen het gebied van het BRU. Van Breukelen tot Vianen liggen veel resten van de verdedigingslinie, die in tegenstelling tot de Oude Hollandse Waterlinie ook de stad Utrecht moest beschermen. Als portefeuillehouder ruimtelijke ordening wijs ik gemeenten in onze regio er op dat er forten op hun grondgebied liggen, en soms zelfs hun eigendom zijn, die het waard zijn beschermd te worden. Dikwijls is dat trouwens helemaal niet nodig. De meeste gemeenten zijn zelf erg enthousiast over hun cultuurhistorische erfgoed, en zijn er zuinig op. ‘De samenwerking met het projectbureau Nieuwe Hollandse Waterlinie loopt wat ons betreft uitstekend. Er is daar een schat aan expertise voorhanden, die bovendien makkelijk toegankelijk is. Mijn enige zorg betreft de uitvoering. We zijn over het algemeen heel goed in het maken van mooie plannen, waar we veel geld en tijd en moeite insteken. Als dan op een gegeven moment blijkt dat er geen geld is voor de uitvoering, dan is dat natuurlijk en enorme teleurstelling, voor iedereen.’
6|7
BESTUURLIJK
achtergrond
Water
I
k ging naar Houten om de Plofsluis te zien. Dat klinkt simpel en zo is het ook. Bij het station van Houten is alles nieuw, maar er zijn ook grachtjes en daarboven uit zie je al van verre de toren (45 meter! Anno 1535!) van het oude dorp. Over de Lobbendijk loop je erheen. Achter de kerk is een lommerrijk dorpsplein met drie ruime terrassen, waar niemand zit. Ik loop voorbij De Engel en neem plaats voor hotel De Roskam (eigenaar: Th. Ossendrijver), maar wordt niet bediend en snap waarom er niemand zit. Door een tunneltje, langs een brandweerkazerne, een zwembad en een manege voert een weggetje door de weilanden naar het kanaal, waar je alleen linksaf kunt. Veel mensen vinden het Amsterdam-Rijnkanaal saai, maar ik heb altijd van die brede baan water gehouden. Hele tentamens leerde ik aan de oevers, met af en toe een duik. De zon weerkaatst op de golfjes, geruststellend klotst de golfslag tegen de wallenkant, populieren fluisteren in de wind. Ik heb het naar mijn zin en ga zingen. Net Una Giornata Particolare weer gezien, dus spoedig neurie ik ‘SA marschiert, mit ruhig festen Schritt’. Gelukkig is er niemand binnen gehoorsafstand. In de verte zie ik nu de Plofsluis. Die is in 1940 bedacht om de Moffen tegen te houden. Ze moeten mij zulke dingen uitleggen en dan kan ik ze nog niet navertellen. Het komt hierop neer: men bouw-
de een enorme betonnen bak over het kanaal en als de nood aan de man kwam zou een lading springstof de bodem eruit blazen waarna de inhoud – zand en stortsteen – het kanaal prompt afsloot. Anders vloeide het water, waarmee het gebied ten zuidoosten van Utrecht was geïnundeerd, zomaar weg. Maar eerst is er, waar je onder de snelweg door loopt, een verrassing: zicht op een kasteel dat eruit ziet zoals kinderen kastelen tekenen en alsof het gisteren gebouwd is. Dat klopt, want zestien jaar geleden brandde het slot Heemstede af en het is gerestaureerd. Nu houdt een projectontwikkelaar – een roofridder van onze tijd - er kantoor tussen de Franse tuinen. Dan sta ik tegenover de Plofsluis. Mooi is-ie niet, wel intrigerend. Een grauwe betonnen massa met antennes erop en bloeiende meidoorn tegen de taluds. Het kanaal loopt er tegenwoordig omheen. Waarom is het gevaarte nooit gesloopt? Dat was a) te moeilijk, b) te kostbaar. Nu staat het op de monumentenlijst, een monument van vergeefs verzet, want de Mof kwam toch wel.
Wandelroute uit het Waterliniepad, uitg. Stichting Wandel- en Fietsforten Vuren (ISBN 90.75437-28-5). Ook bereikbaar vanaf NS-station Utrecht Lunetten over een fraai grasdijkje langs een inundatiekanaal.
Schietbaan
De Plofsluis
water LIJN, juni 2003
8
WANDELING
Plofsluis
De Plofsluis
© Arie de Leeuw
Am
ster
dam
K Rijn
ana
al
John Jansen van Galen
LIJN
Tochtjes
