Wat draagt bij aan een gelukkig pensioen? Een vergelijking tussen Nederland, België, Denemarken en Zweden
Onderzoek van GfK november 2015
Inleiding Delta Lloyd is continu bezig het pensioenbewustzijn te vergroten en mensen te stimuleren zich op tijd over hun pensioen te buigen. De doorgevoerde wijzigingen in het Nederlandse pensioenstelsel hebben grote impact op ons inkomen voor later. De AOW-leeftijd is in 2021 al 67 jaar en zal naar verwachting verder stijgen omdat we ouder worden. Zijn we voorbereid op langer doorwerken? Hoe zit dat in andere landen? Welke factoren zorgen dat we langer door willen? En welke zaken dragen nu het meest bij aan een gelukkig pensioen? Onderzoeksbureau GfK heeft in opdracht van Delta Lloyd in 2014 en 2015 een onderzoek uitgevoerd met de titel ‘Hoe gaat Nederland met Pensioen?’. In 2015 zijn dezelfde vragen gesteld aan werknemers in Zweden, Denemarken en België en vergeleken met de Nederlandse antwoorden. Daarnaast heeft GfK in Nederland in 2015 onderzoek gedaan naar de factoren die (het vertrouwen in) een gelukkig pensioen beïnvloeden. In dit onderzoek zijn drie groepen ondervraagd: jonge actieven (werk nemers in de leeftijdscategorie 18 - 59 jaar), bijna gepensioneerden (werkenden van 60 – 64 jaar) en gepensioneerden van 65+ jaar. Deze compacte rapportage bevat antwoorden op de volgende drie hoofdvragen: 1. Wat is het verband tussen tevreden werknemers & langer doorwerken? 2. Welke factoren bepalen een gelukkig pensioen? 3. Hoe bereiden we ons voor op langer doorwerken?
Korte samenvatting De belangrijkste conclusies van dit onderzoek zijn: - Hoe hoger het rapportcijfer voor de huidige baan, hoe langer men bereid is om door te werken. - De belangrijkste reden voor Denen, Zweden en Nederlanders om langer door te werken is plezier in werk; voor de Belgen speelt salaris de belangrijkste rol. - Gepensioneerden beoordelen hun (vertrouwen in) pensioengeluk aanzienlijk hoger dan de nog werkenden. - Financiële zekerheid draagt het meeste bij aan een gelukkig pensioen. - Actieve gepensioneerden met veel hobby’s of een maatschappelijke rol zijn gelukkiger dan passieve gepensioneerden. - 60% van de Nederlanders bereidt zich (nog) niet voor op langer doorwerken en is dit ook (nog) niet van plan. - Werknemers zijn nauwelijks bezig met het opbouwen van een pensioen. - Werknemers blijken vooral behoefte te hebben aan ondersteuning van hun werkgever met vitaliteits-, senioren- en levensfasebewust personeelsbeleid. - Er is volgens de ondervraagde werknemers een mismatch tussen de behoeften van werknemers qua ondersteuning voor langer doorwerken en het aanbod dat hun Nederlandse, Belgische en Zweedse werkgevers bieden.
2
1. Wat is het verband tussen tevreden werknemers en langer doorwerken? Hoe tevreden zijn we in onze huidige banen? Is dit van invloed op onze bereidheid om langer door te werken? En welke aspecten dragen hieraan bij?
Zeer tevreden werknemers willen vijf jaar later met pensioen Tevreden werknemers zijn vaker bereid om langer door te werken In alle onderzochte landen blijkt er sprake van een positief verband tussen (on)tevredenheid in je werk en langer doorwerken. De Denen en Nederlanders zijn het meest tevreden over hun
huidige baan, gemiddeld geven zij een 7,4. De Zweden waarderen hun huidige baan met een 7,2 en de Belgen doen dat met een 6,8. Werknemers die tevreden zijn met hun huidige baan staan in elk land veel positiever tegenover langer en tot op latere leeftijd doorwerken dan werknemers die minder tevreden zijn. Een stijging van één punt van het rapportcijfer voor de huidige baan, staat voor een stijging van de gewenste pensioenleeftijd van ongeveer een half jaar in Nederland, Zweden en Denemarken. Voor Nederland betekent dit dat werknemers die heel tevreden zijn over hun huidige baan vijf jaar later met pensioen willen dan hun ontevreden collega’s.
Verband tussen werktevredenheid (uitgedrukt in rapportcijfers) en de gewenste pensioenleeftijd 67 66 65 64 63 62 61 60 59 58 0 Nederland
1
2 België
3 Denemarken
4
5
6
7
8
9
10
Zweden
3
Zelfstandigheid maakt tevreden werknemers
Plezier belangrijkste reden om langer door te werken
In de top 3 meest genoemde aspecten waardoor werknemers tevreden zijn over hun huidige werk, worden in alle onderzochte landen zelfstandigheid/autonomie en goede contacten hebben met collega’s genoemd. Het derde belangrijkste aspect komt niet in alle landen overeen. Zo kiezen Nederlandse en Deense werknemers als derde punt werk dat past bij hun kwaliteiten/interesses. De Belgen vinden werkzekerheid heel belangrijk om tevreden te zijn. En bij de Zweden staat juist afwisseling op plek drie.
De motivatie om langer door te werken komt in Denemarken vaker voort uit intrinsieke factoren zoals plezier, taakinhoud en actief bezig blijven. Deense, Zweedse en Nederlandse werknemers geven aan dat de belangrijkste reden om langer door te werken plezier in het werk is. Voor de Belgen speelt salaris de allergrootste rol als het gaat om de bereidheid om langer door te werken. In Nederland scoren de volgende zaken het hoogst op ‘(zeer) belangrijk’ voor langer doorwerken: 1. Werkplezier (84%) 2. Plezierige werkomgeving (81%) 3. Salaris (74%)
4
2. Welke factoren bepalen een gelukkig pensioen? Welke factoren zijn van invloed op (het ver trouwen) in een gelukkig pensioen? En denken werkende Nederlanders hier anders over dan mensen die al met pensioen zijn? In het GfK onderzoek ‘Pensioengeluk in Nederland’ is de groep werkende Nederlanders uitgesplitst in jonge actieven (18 - 59 jaar) en bijna gepensioneerden (60 – 54 jaar).
Financiële zekerheid basis voor gelukkig pensioen Er zijn drie belangrijke bouwstenen voor een gelukkig pensioen: een solide financiële basis, een prettig en betaalbare woning en een goede gezondheid. Zowel financiële zekerheid nu als verwachte financiële zekerheid later draagt het meeste bij aan het vertrouwen in een gelukkig pensioen. Met name het pensioen krijgen dat is beloofd, is sterk van invloed op het pensioengeluk. Nederlanders zijn gelukkiger tijdens hun pensioen als zij van een financieel onbezorgde oude dag kunnen genieten en het gevoel hebben een pensioeninkomen te krijgen waar niet op gekort is. Een prettige en betaalbare woonomgeving hebben en gezond/ vitaal zijn, zijn daarna de belangrijke factoren voor een gelukkig pensioen.
Leuke of nuttige tijdsbesteding draagt namelijk voor 14% bij aan een gelukkig pensioen. Denk hierbij aan hobby’s of actief zijn in het verenigingsleven. Ook het beschikken over een sociaal netwerk draagt voor 9% bij, aldus het onderzoek. Bij jonge actieven bestaat een positief verband tussen pensioengeluk en de gedachte straks (verre) reizen te gaan maken. Voor aanstaande gepensioneerden bevordert een nuttige bijdrage leveren aan de maatschappij vooral een gelukkig pensioen.
Levensfase van invloed op vertrouwen in pensioengeluk Gepensioneerden beoordelen hun vertrouwen in pensioengeluk aanzienlijk hoger dan werkenden. Met name jonge actieven zijn vrij pessimistisch: 29% heeft geen vertrouwen in een gelukkig pensioen, wat ook resulteert in een relatief laag rapportcijfer, zie grafiek.
Vertrouwen in beloofd pensioen
Andere factoren die een gelukkig pensioen bevorderen
De verschillen tussen de groepen komen doordat jonge actieven minder vertrouwen hebben het later financieel goed te hebben. Gepensioneerden beoordelen hun financiële situatie gemiddeld met een 7,2, terwijl jonge actieven hun verwachte financiële situatie met een 6,1 waarderen. Jonge actieven hebben er ook maar weinig vertrouwen in dat zij later het pensioen krijgen wat hen is beloofd en waarderen dit daarom met een onvoldoende: een 5,1. Het rapportcijfer voor dit ‘vertrouwen in beloofd pensioen krijgen’ ligt bij aanstaande gepensioneerden en reeds gepensioneerden een stuk hoger, respectievelijk: een 6,2 en 6,7.
Als de drie bovengenoemde bouwstenen eenmaal aanwezig zijn, blijken er nog andere zaken die een gelukkig pensioen bevorderen. Zo zijn gepensioneerden die actief zijn in de maatschappij gelukkiger dan passieve gepensioneerden.
Opvallend is dat werknemers nauwelijks actief bezig zijn met het opbouwen van een pensioen, terwijl zij wel belang hechten aan een goede financiële situatie na hun pensionering.
Jonge actieven willen reizen als ze met pensioen zijn
Rapportcijfer voor (vertrouwen in) gelukkig pensioen
0 2 4 6 8 10 6 Jonge actieven Bijna gepensioneerden Gepensioneerden
6,8 7,4
5
3. Hoe bereiden we ons voor op langer doorwerken? Als we tevreden zijn in ons werk willen we dus best langer doorwerken. Als we actiever bezig zijn met pensioenopbouw is bovendien de kans op een gelukkig pensioen groter. Maar bereiden we ons ook al voor op de toekomst? Welke maatregelen treffen we om langer door te kunnen? En aan welke oplossingen denken Nederlanders, Denen, Zweden en Belgen dan?
Vooral Nederlanders willen voorbereid zijn… Het belang van een goede voorbereiding op langer doorwerken wordt met name in Nederland onderkend. Zo vindt 72% van de respondenten het belangrijk dat bedrijven zich nu al voorbereiden op langer doorwerken van hun medewerkers. In Denemarken heeft 62% van de werknemers deze mening, in België 59% en in Zweden 55%. Verder vindt een ruime meerderheid van de Nederlandse respondenten (63%) dat zij zelf ook iets moeten doen ter voorbereiding op langer doorwerken. Nederland scoort op dit punt het hoogst van alle landen. Wel vindt een meerderheid in de andere landen dat werknemers zelf aan zet zijn.
Slechts 15% van de Nederlanders heeft zich al voorbereid … maar zij doen minder dan de Denen en Belgen Ondanks het feit dat Nederlanders een goede voorbereiding op langer doorwerken belangrijk vinden, loopt de Nederlandse werknemer achter op de Deense en Belgische werknemers wat betreft het zetten van concrete stappen hiertoe. Slechts 15% van de Nederlanders heeft zich er al op voorbereid dat men straks waarschijnlijk langer door moet, een kwart is dit wel van plan. Dit betekent dus dat een ruime meerderheid (60%) zich nog geheel niet voorbereidt. De Denen zijn de koplopers qua voorbereiding: een kwart heeft al maatregelen genomen en 30% is dit van plan. België volgt Denemarken, weliswaar op enige afstand. Alleen Zweden scoort slechter dan Nederland: 14% heeft nog niets gedaan ter voorbereiding op langer doorwerken en ook maar 20% is dit van plan.
Voorbereiden op langer doorwerken 0% 20% 40% 60% 80% 100% 60%
Nederland
25%
55%
België
15%
29%
16%
Denemarken
30%
44%
26%
Zweden
Nee, ik ben daar nog helemaal niet mee bezig en ben dat voorlopig ook niet van plan
66%
Ik heb daar niet concreet maatregelen voor genomen, maar ben dat wel van plan
20%
14%
Ja, ik neem daar nu al maatregelen voor
6
Hoe willen we dan langer doorwerken? In alle ondervraagde landen zijn maatregelen zoals minder uren werken, bijscholing en een andere functie acceptabel. Zweedse werknemers zijn relatief vaak bereid om minder uren te werken, terwijl de Belgen iets vaker een minder zware functie willen accepteren om langer door te kunnen. In alle landen wil men het liefst langer doorwerken in deeltijd. In Denemarken willen daarnaast opvallend veel werknemers (33%) fulltime of bijna fulltime blijven werken. Voor meer ingrijpende maatregelen om langer door te kunnen werken zoals omscholen naar een ander vak of een lager salaris accepteren is de bereidheid in alle landen laag. Zo is in Nederland slechts 1 op 20 mensen bereid een lager uurloon te accepteren.
Aanbod: wat bieden de werkgevers? Slechts 1 op de 3 werkgevers heeft, volgens de ondervraagde werknemers, een beleid dat werknemers voorbereidt op langer doorwerken. Het beleid van werkgevers in Denemarken en Zweden is vooral gericht op vitaliteit van werknemers: bij een ruime meerderheid van de werkgevers staat vitaliteitsbeleid op de agenda. In Denemarken is ook veel aandacht voor senioren- en levensfasebewust personeelsbeleid. Belgische werkgevers sluiten op alle fronten de rijen.
Nederland koploper in aanbod van na- en bijscholing voor werknemers
kijkend naar het beleidsaanbod. In Nederland wordt zowel actieve loopbaanbegeleiding als vitaliteitsbeleid aangeboden door 39% van de werkgevers, levensfasebewust personeelsbeleid door 31% en seniorenbeleid door 27%.
Behoefte: werknemer wenst vooral levensfasebewust beleid Sluit het beleid van werkgevers aan bij de behoefte van de werknemers? Niet geheel. De top 3 van meest gewenste ondersteuning door werkgevers om langer doorwerken mogelijk te maken, bestaat volgens de werknemers uit alle landen namelijk uit: 1. Levensfasebewust personeelsbeleid (gewenst door gemiddeld 54% in alle landen) 2. Seniorenbeleid (45%) 3. Vitaliteitsbeleid (39%) Op het gebied van senioren- en levensfasebewust personeelsbeleid schieten de werkgevers in Nederland, België en Zweden dus tekort, aldus de ondervraagde werknemers. Alleen in Denemarken speelt bijna de helft van de werkgevers in op de behoefte naar senioren- en levensfasebewust personeelsbeleid, melden de Deense respondenten. Verder moet wel gemeld worden dat het gemiddelde bij seniorenbeleid omhoog getrokken wordt door de aanzienlijk grotere behoefte hiernaar in Denemarken (58%); in de andere landen verlangt 4 op de 10 werknemers namelijk dat hun werkgever seniorenbeleid omarmt.
Behoefte aan scholing relatief laag Nederlandse werkgevers zijn samen met de Zweedse werkgevers koploper als het gaat om ontwikkeling van werknemers door het aanbieden van na- of bijscholing. Dit gebeurt in beide landen bij maar liefst de helft van de werkgevers. Denemarken scoort hier juist het laagst van alle landen met slechts 29% van de werkgevers die hier beleid op hebben. Nederlandse werkgevers blijken het net iets beter te doen dan Belgische werkgevers,
Scholing als ondersteuning door werkgevers voor langer doorwerken, wordt in alle landen minder belangrijk gevonden dan de bovengenoemde vormen van beleid. De grootste scholingsbehoefte is er in Nederland en Zweden: 1 op de 3 werknemers ziet hier heil in. Ook actieve loopbaanplanning staat lager op de wensenlijst: een kwart van de Nederlandse werknemers wil dit graag, wat meteen de hoogste score van alle landen is.
7
Verantwoording
De landenvergelijking voor dit onderzoek is via een online vragenlijst uitgevoerd door onderzoeksbureau GfK. De vragen voor elk land zijn vertaald door lokale vertaalbureaus. De doelgroep bestaat uit Nederlandse, Belgische, Deense en Zweedse werknemers. De resultaten zijn gewogen naar leeftijd, zodat de verhouding representatief is voor de werknemerspopulatie in de ondervraagde landen. In totaal namen 1007 Nederlandse, 1042 Belgische, 1002 Deense en 1006 Zweedse werknemers deel aan het onderzoek. Het onderzoek ‘Pensioengeluk in Nederland’, dat als basis dient voor hoofdstuk 2, is ook uitgevoerd door GfK. Hiervoor is gebruikgemaakt van het Online Panel van GfK dat uit circa 100.000 Nederlandse panelleden bestaat. De doelgroep bestaat uit Nederlandse werknemers in loondienst die via hun werkgever pensioen opbouwen. In totaal namen 1003 respondenten deel uit de volgende leeftijdscategorieën: ‘jonge’ actieven van 18-59 jaar (n=201), bijna gepensioneerden, 60-64 jaar (n= 401) en gepensioneerden, 65+ jaar (n= 401).
Hebt u later genoeg pensioen?
In een wereld die steeds sneller verandert, helpen wij je om je eigen financiële koers te bepalen. Dat doen we door te inspireren met verhalen, maar ook met tips, tools en financiële oplossingen.
XY 15470-0116
Kijk op deltalloyd.nl/eigenkoers. Hier kun je ook in 3 stappen berekenen of je op koers ligt met je inkomen voor later met het Inkomenskompas.
