Subtekst en interne gedachten
Wanneer zal mijn wrange ongeluk ooit eindigen? Houdt het nou nooit op! (ik weet niet meer wat ik moet)
Ongelukkige Ilia! O, wat een ongeluk!
Miserabele overlevende van de medogenloze storm, van vader en broeders beroofd. Toen het bloed van de barbaarse vijand zich mengde met het bloed van de edelmoedige slachtoffers Wat een nachtmerrie Helemaal niemand meer die me kan helpen…
Ah, welk harder lot hebben de Goden voor jou nog in petto? Waar heb ik dit aan verdiend? Alsjeblieft! Het is zo wel genoeg..
_____________________________________________________________________________________________________________________ Deel 2
(Aha…Wraak!)
Hebt gij dan Priamus’ en Troyes’ ondergang en schande gewroken? Heeft mijn vijand ook zijn verdiende loon gekregen? (Ja! Dat geeft moed!)
De Griekse vloot verloren, en Idomeneo werd misschien maaltijd van een vraatzuchtige orka.. hij kreeg zijn meer dan verdiende loon! (of toch niet? ….)
Maar wat helpt het mij, o hemel! Als ik bij de eerste aanblik van die dappere Idamante, die mij uit de golven haalde, de haat vergat (ik ben al verloren) Ik heb mijn hart al verloren aan die lieve Idamante. Ik kan nu niet meer terug.
En was mijn hart zijn slaaf, voordat ik bemerkte gevangen te zijn help! Ik ben opgesloten! __________________________________________________________________________________________________________________________Deel 3
Ah wat een contrast, o God! De tegengestelde gevoelens die gij hebt opgewekt in mijn borst, haat en liefde! Wat moet ik nou? Ik wil wel, maar ik kan geen haat voor hem voelen. Kijk hem dan toch..
Wreken moet ik hen die mij het leven gaven, danken moet ik hen die mij het leven heeft teruggegeven.. Wat moet ik doen?? Ik kan toch niet kiezen? Oh, ik mis jullie (en mijn oude leven) zo!
Oh Ilia! Oh vader! Oh prins! Oh lot! Hoe moet het verder? Oh ik mis jullie! [verliefd] , Help!
Oh rampzalig leven! Oh zoete dood! Ik zie nog maar één uitweg, en dat is de dood. (het is niet anders, ik leg me erbij neer)’(hé, maar wacht eens!) ______________________________________________________________________________________________________________________Deel 4
Maar hoe? Heeft Idamante me dan lief? Er is hoop, misschien houdt hij ook van mij
Ah nee; de ondankbare, hij verlangt naar Elettra, en die Elettra, zielige prinses, verbannen van Argos, Oh God, zij is er ook nog …. Zul je zien, kiest hij voor die feeks. Zij hoort hier helemaal niet te zijn, ze is nergens welkom.
Voor de rampen van Orestes naar dit strand gevlucht, hier nu rondzwerft, is mijn rivale. Nooit van mijn leven dat zij er met mijn man vandoor gaat! Dit gevecht ga ik winnen! (vastbesloten) __________________________________________________________________________________________________________________Deel 5
(kom maar op Goden, laten we het gevecht aangaan!)
Hoevelen van jullie zijn er rondom mij, meedogenloze beulen? Het kan me niks meer schelen, kom maar op dan als je me nog meer pijn wilt doen!
Welnu, verscheurt dan, wraak, jaloezie, haat en liefde. Kom dan! Doe het dan! O… de liefde …(moed zakt weg)
Verscheur, Ik weet het niet meer…,
verscheur dit ongelukkige hart! alsjeblieft, mag ik sterven.
Vader, broers, vaarwel! Jullie zijn niet meer, ik ben jullie verloren. ik ben jullie verloren. (Het is niet anders, het is de enige uitweg) Lieve familie, vaarwel! Ik ga, ik heb geen keus.. ik neem nu afscheid ________________________________________________________________________________________________________________________Deel 6
Griekenland, de oorzaak ben jij. Griekenland, de oorzaak ben jij. Jij hebt dit alles veroorzaakt! Door jou zit ik nu in deze ellende.
En ik zal een Griek liefhebben? En ik zal een Griek liefhebben? En ik zal een Griek liefhebben? (cynisch) en dan wordt ik verliefd op een Griek Ben ik nou serieus verliefd op hem?/ Hoe kan ik zo ondankbaar zijn??
__________________________________________________________________________________________________________________Deel 7
De ondankbaarheid aan mijn eigen bloed, waarvan ik weet dat ik schuldig ben. Maar dat gezicht, oh God! Ik kan het maar niet haten. Wat ben ik voor een egoïst? Mijn familie verloochenen voor een verliefdheid? Maar oh, ik kan hem gewoon niet uit mijn hoofd zetten. (Ik moet hem vergeten)
De ondankbaarheid aan mijn eigen bloed, waarvan ik weet dat ik schuldig ben. Het kan niet, ik moet hem vergeten,
Maar dat gezicht, oh God! Ik kan het maar niet haten. Maar hij is mijn enige geluk op dit moment, dat kan ik onmogelijk loslaten.
Ik kan het maar niet haten. Hoe meer ik het probeer, hoe sterker mijn liefde wordt…
_____________________________________________________________________________________________________________________Deel 8
Vader, broers, vaarwel! Jullie zijn niet meer, ik ben jullie verloren. Jullie zijn niet meer, ik ben jullie verloren. Lieve papa en broers, ik smeek jullie! Vergeef het me… alsjeblieft, alsjeblieft! _________________________________________________________________________________________________________________Deel 9
(het is niet eerlijk!
Griekenland, Waarom ik?
En ik zal een Griek liefhebben? Waar ben ik mee bezig?
Griekenland, de oorzaak ben jij, de oorzaak ben jij. waaraan heb ik dit verdiend? Het komt allemaal door jullie!
En ik zal een Griek liefhebben? Moet ik het nu allemaal nog erger maken?
_______________________________________________________________________________________________________________Deel 10
De ondankbaarheid aan mijn eigen bloed, waarvan ik weet dat ik schuldig ben. Maar dat gezicht, o God! Ik kan het maar niet haten. Help! Wat moet ik doen? Ik kan toch niet kiezen tussen één van de twee? Ik kan het niet, hij maakt me zo gelukkig.
De ondankbaarheid aan mijn eigen bloed, waarvan ik weet dat ik schuldig ben. Maar dat gezicht, o God! Ik kan het maar niet haten. Ik voel me zo schuldig ten opzichte van mijn familie. Maar het is sterker dan mezelf. Ik kan het niet stoppen,
Ik kan het maar niet haten, Ik kan het niet beheersen…
haten, ik kan het maar niet haten. oh, ik voel me zo schuldig, ik voel te veel liefde voor hem.
Quando avran fine omai … Padre Germani – (Ilia), uit Idomeneo, Rè di Creta – Mozart (1781) Libretto: Giambattista Varesco
1. Wanneer vinden de gebeurtenissen plaats? a. in de historie? Vlak na de Trojaanse oorlog (13de of 12de eeuw voor Christus) b. in het leven van de rolfiguur? Door een oorlog is net haar Troje verwoest en haar vader, broers en volk zijn omgekomen. Ze is gevangengenomen en na een schipbreuk gered door Idamante. Op dit moment zit ze gevangen in het Koninklijk paleis op Kreta. 2. Waar is mijn rolfiguur? a. in de wereld? Op Kreta, in Griekenland b. in zijn/haar omgeving? Op het moment van deze aria is ze is in haar appartement waar ze gevangen zit in het Koninklijk paleis. Op de achtergrond een vooraanzicht van een galerij. 3. Wie is mijn rolfiguur – inclusief de relaties tot de andere personages? Ilia is een jonge prinses, de dochter van Koning Priam van Troje. Haar vader en haar volk zijn omgekomen in de oorlog. Ilia is gevangengenomen en naar Kreta gebracht, ze heeft niks meer (geen familie, status of geld), ze heeft gevoelens voor Idamante, (de zoon van) haar vijand Idomeneo. Ik denk dat Ilia een jaar of 16-18 is, een jonge meid nog. Ze was nog niet getrouwd en ik denk ook dat dit haar eerste verliefdheid is, maar ze is wel oud genoeg om de situatie waarin ze zich bevindt goed te begrijpen. a. Relaties tot andere personages: wie zijn de andere personages en wat is mijn relatie tot hen? - Idomeneo: De koning van Kreta en haar vijand, want hij heeft haar familie vermoord en haar dit alles aangedaan. Ilia denkt (op het moment van de aria) dat hij is omgekomen bij een schipbreuk.
- Idamante: zoon van Idomeneo, hij heeft Kreta geleid in de 10 jaar dat zijn vader weg was om oorlog te voeren. Hij heeft Ilia gered toen haar schip verging in de golven en vanaf dat moment is heeft ze gevoelens voor hem (die ik nog niet heeft durven uiten). - Eletta: zij is prinses, verbannen van Argos en op de vlucht voor de kwellingen van Orestes naar Kreta gevlucht waar ze nu rondzwerft. Zij is ook verliefd op Idamante en ze is Ilia’s rivaal. Doelen Centrale Thema: De ellende die ervan komt wanneer de mens de wil van de Goden aan zijn laars lapt Hoofddoel: Ik, Ilia, wil mij bevrijden van mijn dilemma, trouw aan mijn familie versus liefde voor de vijand/ Subdoelen:
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10 11
Subdoel Ik, Ilia, smeek de Goden de rampspoed te stoppen Ik, Ilia, wil wraak nemen op Idomeneo. Ik, Ilia, wil sterven omdat ik niet kan kiezen tussen mijn familie en mijn liefde voor Idamante Ik, Ilia, wil mijn rivale uit beeld hebben Ik, Ilia, zoek de confrontatie op met de Goden ik, ilia, wil vaarwel zeggen tegen mijn familie voordat ik sterf ik, ilia beschuldig Griekenland en alle Grieken van mijn situatie Ik, ilia wil Idamante vergeten uit schuldgevoel tegenover mijn familie ik, ilia, smeek mijn familie om me te vergeven ik, ilia, beschuldig Griekenland en alle Grieken als de oorzaak van mijn ellende ik ilia, wil mijn liefde voor Idamante tegenhouden
Waarom? De ellende is al ondraaglijk De Grieken onder leiding van Idomeneo hebben met dit allemaal aangedaan Ik wil mijn familie niet verloochenen, maar kan Idamante niet uit mijn hoofd zetten Die feeks verdiend zijn aandacht helemaal niet, hij is van mij. Het kan me allemaal niets meer schelen Omdat ik van ze hield Omdat ik heel boos ben om de situatie waarin ik me bevind Omdat ik mijn familie nooit zou willen teleurstellen Omdat ik me erg schuldig voel voor mijn liefde Ik voel me verward en richt al mijn woede op Griekenland en de Grieken Omdat ik weet dat het niet kan en dit de oorzaak is van het dilemma waarin ik me bevind.
Wat houdt me tegen? - Idomeneo is de zoon van mijn vijand, ik zou mijn familie verloochenen wanneer ik mijn liefde toe zou laten. - Electra is mijn rivale, zij is ook verliefd op Idamante. - Ik zit gevangen in het paleis op Kreta.
Strategieën 1.
Ik wil mijn doel bereiken door middel van
2.
Ik wil mijn doel bereiken door middel van
3.
Ik wil mijn doel bereiken door middel van
4.
Ik wil mijn doel bereiken door middel van
5.
Ik wil mijn doel bereiken door middel van
6. 7.
Ik wil mijn doel bereiken door middel van Ik wil mijn doel bereiken door middel van
8.
Ik wil mijn doel bereiken door middel van
9. 10.
Ik wil mijn doel bereiken door middel van Ik wil mijn doel bereiken door middel van
11.
Ik wil mijn doel bereiken door middel van
- Smeken - Medelijden opwekken - ik heb mijn portie wel gehad - vergelijken (“kreeg de andere partij ook wel zijn portie?”) - medelijden opwekken - wanhoop uitroepen - onmacht - schuldgevoelens - haar zwart maken/minachten - haar bewust ‘de oorlog verklaren’ - de Goden direct aanspreken en beledigen - uitdagen - de dood als uitweg - woede - beschuldigen - schuldgevoelens - weerstand bieden/ertegen vechten - smeken om vergeving - woede - beschuldigen - schuldgevoelens - weerstand bieden
Aantekeningen De aanleiding voor deze aria: het schip, waarop Ilia naar Kreta werd gebracht, leed schipbreuk. Ze werd gered door een knappe jongen (Idamante) waarop ze op slag verliefd werd: Idamante. Maar bij aankomst aan land bleek hij de zoon van Idomeneo, haar vijand en werd zij ook nog gevangen genomen. Ilia is nu alleen in haar kamer en in totale verwarring, ze weet niet meer wat ze moet. *1 Ilia zet het recitatief in met wanhoopskreet: “Wanneer houdt het de ellende dan eindelijk op”. Pas in maat twee volgt het continuo en in maat drie de strijkers een motief dat in tertsen omhoog loopt. Mozart gebruikt vaak tertsen wanneer het over relaties gaat en dat is ook precies Ilia’s grote dilemma: ze heeft twee ‘relaties’ die niet samen gaan. Ze houdt van Idamante, maar is er achter gekomen dat hij haar vijand is. Aan de andere kant staat haar familie, die is omgekomen, maar ze voelt een groot schuldgevoel naar hen toe vanwege haar liefde voor de vijand. De tekst ‘Ilia infelice’, is een uitroep van zelfmedelijden. *2 In relatief korte notenwaarden en in één lange zin, somt ze op wat haar is overkomen. *3 De Fortepiano en de tritonussprong naar het woord ‘rea’ toe, benadrukken de verschrikkingen die haar zijn overkomen. De zin eindigt met een smeekbede aan de Goden gericht.
*4 en *5 Ilia heeft moed gevonden. Het motiefje in het orkest zegt dat ze heel standvastig is: “ik wil wraak”. Bij het volgende stuk is ze er nog meer van overtuig dat dit haar beter zal doen voelen, maar bij het derde keer ontstaat er vertwijfeling en zakt haar moed weg. “Gaat me dit wel echt helpen?” *6 De verwarring en vertwijfeling zijn terug. De liefde die ze voelt brengt haar in verwarring. “en was mijn hart zijn slaaf, voordat ik bemerkte gevangen te zijn”, In deze zin benoemt ze de oorsprong van haar worsteling; er was geen probleem, totdat ze ontdekte dat degene op wie ze verliefd was, ook haar vijand was. *7 Deze tweestrijd en het niet weten van een oplossing, maakt haar boos. Dit wordt geïllustreerd door de sextolen en de tempowijziging in de orkestpartij. *8 nu zegt ze de sleutelzin: “wreken moet ik hen die mij het leven gaven, danken hen die mij het leven hebben gegeven.” Ook in muzikale zin is er een groot contrast tussen deze twee zinnen. * 10 Het orkest speelt een motief van zestiende noten , wat nog vaker terug zal komen. Het is de uitwerking van de vorige gedachten. Ze gaat alle opties nog eens af en concludeert dat ze geen uitweg heeft behalve de dood. "Oh dolce morte" is een wanhoopskreet, waarna ze zich in de instrumentale maten die erop volgen daarbij neerlegt. * 11 maar opeens (na de komma) is er een idee en is er weer hoop: “Misschien houdt Idamante ook wel van mij? Zou het kunnen?” * 12 Het volgende moment vervalt die hoop weer. “Ach nee, hij houdt van die feeks van een Elettra. De jaloezie die bij Ilia ontstaat voelt geeft haar weer energie, moed, vechtlust en ze concludeert de lange zin met de gedachten: "Maar dat laat ik niet gebeuren! Deze strijd ga ik winnen!" * 13 Het instrumentale gedeelte wat hierop volgt verbeeldt deze vechtlust. Ze daagt de goden uit “kom maar op!” Met elk woord dat ze zegt neemt haar kracht toe, tot bij het woord 'amore'. De liefde die ze voelt maakt haar zwakker, kwetsbaar en haar wanhoop sterker. *14 De wanhoop is compleet en de hoop is weg. Ze vraagt de goden om haar hart te verscheuren; de dood is haar enige uitweg. * 15 In het instrumentale gedeelte legt ze zich erbij neer dat het afgelopen is. Ze neemt afscheid en zegt vaarwel tegen de mensen waar ze vandaan komt * 16 Streng en beschuldigend wijst ze met haar vinger naar de veroorzaker van dit alles: Griekenland. De tweede keer nog een toon hoger en dus nog intenser. * 17 Ze is boos op zichzelf en begrijpt niet wat haar bezielt. Hoe kan ze nou verliefd zijn op een Griek? Daarom zegt ze het drie keer achtereen. De tweede keer als een soort “ben ik nou serieus verliefd op hem?" En de laatste keer is het een wanhoopskreet, want ze weet dat ze niet anders kan. Hetzelfde motief in het orkest begint weer opnieuw, ze probeert zich te verzetten en weerstand te bieden tegen de liefde die ze voelt. * 18 In de uithalen op de tekst “ma quel sembiante” zit ook een beetje de extase van de verliefdheid en de syncopen geven de weerstand aan die ze biedt. * 19 Hetzelfde motief keert weer terug. Dit keer vecht ze net zo hard tegen haar schuldgevoel en probeert ze hem net zo hard te vergeten, maar de liefde komt nog veel sterker terug, uitgebeeld door de coloratuur. * 20 Ilia smeekt haar familie om haar te vergeven voor haar liefde en de keuze die ze maakt. De tekst ‘jullie zijn niet meer’ zou ook geïnterpreteerd kunnen worden als: ik maak nu mijn eigen beslissingen. * 21 de woede komt terug ,Griekenland is de schuldige. * 22 Ook nu maakt ze verwijten aan zichzelf. Hoe kan ik nou een Griek liefhebben? Waarom kan ik hem niet gewoon vergeten? De woede blijft maar komen, ze blijft zich verzetten, maar ze kan hem niet vergeten. In de coloratuur aan het einde komt haar liefde voor hem sterker dan ooit naar voren. In de laatste zin legt ze zich erbij neer, dat ze geen weerstand kan bieden aan haar liefde voor Idamante.
