De groeiwijzer
Herkenbare vragen… Moet mijn kind telkens zijn fles leegdrinken?
Mijn kind lust niets meer. Wat moet ik doen? Mijn kind eet weinig groenten en fruit. Hoe kan ik de porties vergroten? Mijn dochter vraagt zich af of ze te dik is. Ze heeft toch geen eetstoornis?! Mijn zoon/dochter heeft voortdurend honger. Hoe vermijd ik dat hij/zij de hele tijd snackt?
Doel en kader Van
focus op probleemgedrag naar kennis-update rond normaal eetgedrag
Wat is de normale ontwikkeling van eetgedrag? Rol
van biologie, psychologie en omgeving Welke strubbelingen zijn normaal? Vlottere diagnose van problemen
Hoe kunnen we het kind stimuleren in zijn groeitraject? Welke
adviezen kunnen hulpverleners geven?
Opbouw
Deel 1: Inleidend hoofdstuk rond factoren die het eetgedrag beïnvloeden Deel 2: Uitwerking per leeftijdsgroep
Zuigelingen, Peuters, Kleuters, Lagereschoolkinderen, Jongeren Kunnen op zich gelezen worden na lezen van deel 1
Per hoofdstuk
Aantal terugkerende thema’s Tips voor ouders (adviezen die hulpverleners kunnen geven) Probleemsignalen Samenvatting
Zuigelingen 0-12m
“Moet mijn kind telkens zijn fles leegdrinken?”
Groei en behoefte
Snelle groei
Smaakontwikkeling start in de baarmoeder
Grotere behoefte aan vetstoffen (kleine maag) Bv. moeder eet wortelen tijdens zwangerschap, kind aanvaardt gemakkelijker wortelen Idem borstvoeding
Homeostatische regulatie
Voeding op vraag, aanduidingen op verpakkingen zijn richtinggevend Gemakkelijker bij borstvoeding
Smaakfactoren
Voorkeur voor
Zoet en romig
Bekend
~moedermelk, veilig Calorierijk (groei) Veilig
Gevoelige periode voor uitbreiding smakenpallet
Gemakkelijke aanvaarding tot ong. 18m Variatie bevordert aanvaarding
Ook binnen voedingsmiddel: flexibeler prototype
Variatie nu -> variatie later
Smaakfactoren
Gevoelige periode voor textuur
Overgang naar vaste voeding 2de helft 1ste levensjaar In fasen:
Eigen aanpassingsperiode
Gepureerde wortel ≠ gekookte wortel
Fasen volgen mondmotorische ontwikkelingen
Fijn, gepureerd Zachte brokjes Vaste voeding
Blootstellen aan textuur waar kind rijp voor is
Kauwen wordt efficiënter tot leeftijd 3 jaar
Baby-led weaning
Basishouding: autonomie van het kind
Trekt nut van overgangsfasen in twijfel
Kind verkent nieuwe voeding met zintuigen Bepaalt wat en hoeveel hij eet Kind eet vanaf 6 maanden meteen mee aan tafel Geen gepureerde voeding of zachte brokjes Ook rauwe groenten
Basishouding OK (maar: ouder bepaalt wat, kind enkel hoeveel) Schrappen overgangsfasen niet OK
Risico op nutritionele tekorten Strookt niet met kauwvaardigheden, risico op verstikking De veiligheid en gezondheid van jonge kinderen is te kwetsbaar en kostbaar om nieuwe procedures in te voeren die niet onderbouwd zijn
Zuigflessen
Ongepast gebruik van zuigflessen
Nachtelijk voeden
2 of meer zuigflessen per dag na 12 maanden Risico’s: te hoge melkconsumptie, overgewicht Fysiologische behoefte neemt snel af Voeding als slaapmiddel Risico’s: verstoord slaappatroon
Gesuikerde dranken
Risico’s: tandbederf
Adviezen Voed
de baby zodra deze honger heeft, de fles leegdrinken hoeft niet Bied brokjes aan in de tweede helft van het eerste levensjaar Stel het kind bloot aan veel verschillende smaken en bereidingswijzen Gebruik geen voeding als ‘slaapmiddel’ als het kind geen nood heeft aan een voeding
Probleemsignalen Geen
hongersignalen Onvoldoende groei (curven!) Geen vast(er) voedsel aanvaarden Voedselweigering Ouder houdt geen rekening met signalen van honger/verzadiging
Bv. speen terug in de mond duwen, voeden als slaperig is om inname te verhogen
Peuters 1-3
jaar “Mijn kind lust niets meer. Wat moet ik doen?”
Groei en behoefte
Minder grote energiebehoefte dan zuigeling
Nog steeds adequate zelfregulatie
+ koppigheidsfase Ongerustheid ouders: te weinig eten?
Maar: werkt beter voor honger dan voor verzadiging Gevoeligheid voor portiegrootte ontstaat
Duidelijke maaltijdstructuur
3 hoofdmaaltijden, 2 tussendoortjes, min of meer vaste tijdstippen, geen spel of TV, aan tafel, met gezin, in warme sfeer Kind kan gerust een maaltijd weinig/niets eten
Laat de maaltijd niet langer duren dan normaal (20 minuten) Geef niets tot het volgende structurele eetmoment, enkel water
Geen nachtelijke voedingen
Neofobie
Tot 18 à 24m: voedselaanvaarding
Na 18 à 24m: neofobie
Gevoelige periode Stel bloot aan diverse bereidingswijzen Hoogtepunt rond 2 jaar, vermindert geleidelijk Evolutionaire functie Tijdelijke hapering in eetgedrag Kan leiden tot eetmoeilijkheden (kieskeurigheid, beperkt voedselrepertoire)
Belang van zorgfiguren
Om angst te helpen overwinnen Maar: blijft wisselwerking, geen ‘schuld’-verhaal
Onbekend voedsel? “Mijn
kind at eerst alles, en lust nu niets meer”
Conceptvorming: strak prototype Kleine
variaties kunnen neofobie uitlokken Let op met mengen van voedingsmiddelen Bouw voordien aan een gevarieerd prototype
Aandachtspunten
Meer neofobie bij meer nieuwe factoren
Meer neofobie bij meer keuze
1 nieuw voedingsmiddel tegelijk
Ook verandering van textuur en bereiding kan neofobie uitlokken
Bv. nieuwe omgeving, onbekende persoon
Maar: leidt tot flexibeler prototype
Niet bij elk nieuw voedingsmiddel even sterk
Generalisatie naar gelijkaardige voedingsmiddelen
Leermechanismen
Herhaalde blootstelling:
Associatief leren:
Eten -> verzadiging Context: positieve sfeer versus tafelstrijd
Sociaal leren:
Vele keren proeven
Anderen eten, ik proef ook Ook omgekeerd!
Beloning voor gewenst gedrag:
Geef complimentjes
Wat met smaken ‘pimpen’? Toevoegen
van geliefde smaak?
Geen meerwaarde boven herhaalde blootstelling Kind leert basissmaak niet eten
Wat met belonen?
Als…dan… heeft korte-termijn effect
Sociale beloning werkt meestal even goed als materiële beloning
Kind zal meer eten Maar minder lekker vinden
En heeft minder een als…dan… bijklank
Voedselbeloningen worden afgeraden
Dessert kan wel deel uitmaken van de maaltijd
Dus…
Belangrijkste mechanisme: herhaalde blootstelling
In een positieve, aanmoedigende sfeer Zonder ziek-zijn Smaak (zoeter/vetter) veranderen is niet nodig
Bewaar ‘truukjes’ voor moeilijke situaties
Bv. heel neofobe kinderen, voedselweigering…
Bereidheid tot proeven Hoe
stimuleren?
Zintuiglijke blootstelling Model staan Informatie Aantrekkelijkheid Sociale beloning Positieve context Variatie Niet te veel nieuwe factoren
Adviezen Het
bord leegeten is niet nodig. Verleid tot proeven, oefen geen druk uit. Hou rekening met een reeks blootstellingen vóór het kind zal willen proeven. Hou rekening met een 15-tal proefbeurten vóór het kind een zekere hoeveelheid van het voedsel zal eten.
Kleuters 3-6
jaar
“Mijn kind eet weinig groenten en fruit. Hoe kan ik de porties vergroten?”
Groei en behoefte Meer
vet nodig dan volwassenen Vermoeidheid (school) kan gepaard gaan met minder eetlust
bezorgdheid ouders
Nog
steeds adequate zelfregulatie
Consumptie G&F verhogen Gebruik
gevoeligheid voor portiegrootte
Grotere porties groenten/fruit aanbieden Als voorgerecht/tussendoortje Zonder competitie van andere voedingsmiddelen
Consumptie G&F verhogen Gebruik
Laat kind zelf opscheppen (vrije porties) Voorzie grotere scheplepels van groenten/fruit
Gebruik
variatie
gevoeligheid voor autonomie
gevoeligheid voor keuze en
Bied verschillende soorten groenten/fruit aan Helpt ook bij proeven
Conceptualisatie Groenten;
dessert; vlees en vis; en fruit Voedsel nodig om gezond te blijven Eetbaar versus niet eetbaar Aanvaardbare smaakcombinaties Aanvaardbaar voedsel per maaltijd (ontbijt, avondmaal…)
Hoeveel controle?
Gedeelde verantwoordelijkheid
De ouder beslist wat, het kind beslist hoeveel
Zinvolle controle
Zelf model staan Beschikbaarheid en zichtbaarheid van (on)evenwichtige voeding Keuzevrijheid uit een aangepast voedingsgamma Aantrekkelijk maken van evenwichtige voeding
Presentatie, informatie…
Sociaal belonen Positieve maaltijdsfeer
Teveel controle…
Verbieden doet eten
Experiment Jansen: rode snoepjes verboden Rode snoepjes identiek aan groene Rode lekkerder
Druk vermindert voorkeur
‘eet alsjeblief je soep op’ Meer inname op korte termijn (bij subgroep) Maar: negatieve opmerkingen over soep
Lange termijn minder inname!
Marketing
Experiment: McDonalds verpakking
Nieuw voedsel Met of zonder verpakking van McDonalds Geen daadwerkelijk voedsel van McDonalds Voorkeur voor ‘McDonalds’ voedsel
Zelfde effect met gepatenteerde cartoons
Bekendheid? Aantrekkelijkheid?
Lichaamsbeeld 4
jaar: °voorkeur magere lichamen 6 jaar: °verlangen zelf mager te zijn Experiment: Barbie en Emme
Kinderen van 6 jaar Prentenboekjes met Barbie versus met Emme Negatiever lichaamsbeeld bij kinderen na Barbieboekje, niet na Emmeboekje
Lichaamsbeeld Barbie met anatomisch correcte maten ‘Volslanke’ Emme
Adviezen
Bied een aantal verschillende groenten/fruitsoorten aan, zodat het kind hieruit kan kiezen. Bied voedingsmiddelen aan volgens hun basis- of normale bereiding, niet zoeter of calorierijker. Voorzie soep of een bord groenten als voorgerecht of als vieruurtje. Voorzie grotere serveermogelijkheden van groenten en fruit, en kleinere serveringen van niet-noodzakelijke voedingsmiddelen.
Probleemsignalen
Kokhalzen wanneer eten wordt aangeboden Slikangst Niet zelfstandig willen eten Geen warm eten aanvaarden Het kind achtervolgen met voedsel, in een poging het te doen eten Maaltijden duren langer dan 30 minuten, ondanks dat het kind niet eet Pica: het kind eet dingen die niet eetbaar zijn
Na leeftijd van 2 jaar
Ruminatie: half verteerd voedsel wordt opgerispt, herkauwd en weer ingeslikt
Lagereschoolkinderen 6-12
jaar
“Mijn dochter vraagt zich af of ze te dik is. Ze heeft toch geen eetstoornis?!”
Groei en behoefte
Adiposity rebound
Geleidelijk toename in energiebehoefte
Vroege rebound, ↑ risico overgewicht Grotere eetlust Wisselende eetlust
Belang van het ontbijt
Concentratie op school, moeilijke vakken in de ochtend Minder nutritionele tekorten Gezonder gewicht
Neofobie Minder
dan bij peuters en kleuters Kennis rond kenmerken helpt
Uitleg geven Groenten kweken Betrekken bij koken
Conceptualisatie Sterke
evolutie doorheen lagere school
Van pre- over concreet- naar formeeloperationeel denken
Groenten
maaltijd
worden gekoppeld aan warme
Geef groenten ook als tussendoortje
Eetstijl
Extern
Lijngericht
Verleid worden door lekkere geur, smaak, uitzicht van voedsel Meest voorkomende eetstijl in lagere school Cognitieve controle, hongergevoelens negeren Komt voor tijdens lagere school
Emotioneel
Eten als coping met negatieve emoties Ontstaat meestal later
Beloningsgevoeligheid
Te veel belonend voedsel leidt tot overeten
Beloningsgevoelige kinderen eten meer suiker- en vetrijk voedsel Beloningsgebieden in de hersenen geraken overprikkeld Belonend voedsel veroorzaakt niet meer zelfde beloningseffect (beloningsgevoeligheid daalt) Overeten
Blootstelling aan suiker- en vetrijk voedsel beperken
Marketing Lagereschoolkinderen
merknamen
zijn gevoelig voor
Merknaam kan ook apart gepromoot worden Voorkeur voor merk blijft op latere leeftijd
Kinderen
focussen op visueel aantrekkelijke stimuli (bv. cartoonfiguurtjes)
Evenwichtig eetgedrag stimuleren?
Gekende principes blijven
Geen druk Geen verbod Verleid tot gewenst eetgedrag
Sociale beloning Maak de gezonde keuze de makkelijke keuze
Nieuwsgierigheid, aantrekkelijkheid
Leer kinderen groenten en fruit hapklaar maken (op een veilige manier!)
Zichtbaarheid en variatie (on)evenwichtige voeding Begeleid bij het zelf opscheppen
Bv. neem nu één lepel, je kan straks nog één nemen
Lichaamsbeeld
Australisch onderzoek (8-10-jarigen)
46% meisjes 8-10 jaar wil graag magerder zijn 26% jongens Helft van hen ondernam pogingen Los van gewicht
Vlaams onderzoek (8-11-jarigen)
32% denkt wekelijks aan diëten 12,2% maakte zich minstens één keer per week zorgen omtrent eten, lichaamsvormen en/of gewicht
Adviezen Stimuleer
verschillende aspecten van het zelfbeeld van het kind, door bv. sport en hobby’s aan te moedigen. Beperk het aantal schermuren.
Probleemsignalen
Te weinig en/of kieskeurig eten
Te veel eten/overeten
Een ernstig gelimiteerd eetpatroon Geen bereidheid om nieuwe soorten voedsel te proberen Voedselaversie Preoccupatie met gewicht/lichaamsvormen en lijngedrag, angst om dik te worden Eetbuien
Te frequent eten
Jongeren 12-18
jaar
“Mijn zoon/dochter heeft voortdurend honger. Hoe vermijd ik dat hij/zij de hele tijd snackt?”
Groei en behoefte Puberteit
en groeispurt
Meer zuivel Meer energie algemeen
Verzadigingsgehalte speelt rol in voedselkeuze Aandacht voor evenwichtige snacks Zelfde structuur, grotere porties
Prefrontale
cortex in ontwikkeling
Stuurt controle en beslissingsprocessen
Smaakfactoren
Neofobie verdwijnt
Toxines verwijderen uit lichaam ↑ toenemende appreciatie voor groenten, specerijen, vis, koffie en thee
Stijgende appreciatie voor zuur en bitter Gerichtheid op variatie, avontuurlijke smaken Dynamic contrast: combinaties van texturen, bv. zacht en krokant samen, rauw en gekookt Experimenteren met voedingstrends
Rol ouders?
Motiveren Autonome motivatie
Gedrag stellen omdat je er zelf het belang van inziet Of er plezier aan beleeft Lange termijn
Gecontroleerde motivatie
Ontstaat door druk
ook schuldinductie
Korte termijn
Benadruk voordelen gezond gedrag, niet gevaren ongezond gedrag
Rol ouders?
Betrokkenheid bij koken
Zakgeld evenwichtig leren besteden
Vermijd aparte potjes
Belang van leeftijdsgenoten respecteren
Niet enkel aan onevenwichtige snacks
Overleggen rond gezinsmaaltijd
Kooktechnieken
Sociale functie van eten, voedingsidentiteit Helpt ook bij uitbreiding smakenpallet
Behoud regelmatige gezinsmaaltijden
Eetstijl Toename
Eten om met negatieve emoties om te gaan Meer eten bij negatieve emoties dan bij positieve emoties
Toename
emotionele eetstijl
lijngerichte eetstijl
Vooral bij meisjes
Lichaamsbeeld
Meisjes
Bredere heupen, vetafzetting, borstontwikkeling Verder van ideaalbeeld (kinderlijk figuur) Meer lichaamsontevredenheid, meer eet- en bewegingsstrategieën om gewicht te verliezen
Jongens
Groter, zwaarder Dichter bij ideaalbeeld (gespierd) Lichaamsontevredenheid kan in 2 richtingen (slanker, zwaarder) Meer strategieën om in spiermassa toe te nemen
Lichaamsbeeld Druk
ideaalbeelden neemt toe met de leeftijd
Meisjes: magerder zijn Jongens: gespierder zijn
Druk
vanuit
Media Leeftijdsgenoten Zorgfiguren
Media Reclamespotjes
met acteurs/actrices die beantwoorden aan schoonheidsideaal
Hogere lichaamsontevredenheid Meer negatief affect Bij meisjes én jongens Maar sterker bij meisjes Sterker als belangrijk voor zelfbeeld Ook:
meisjes die veel modemagazines lezen, ervaren meer lichaamsontevredenheid
Leeftijdsgenoten en zorgfiguren Normen
overbrengen
Bewust of onbewust Direct (opmerkingen rond uiterlijk) Indirect (eigen gedrag en attitudes in kader van schoonheidsidealen)
Lijnen
Lijnen ≠ eetstoornis
Veel jongeren maken zich wel eens zorgen En gaan wel eens mee in een dieettrend Bespreek motieven, bewaar gezonde eetgewoonten
Strenge diëten, maaltijden overslaan
Gezondheidsrisico’s, fysieke zwakte, concentratieproblemen Jojo-effect Overeten (experiment ijssmaken)
Adviezen
Voorzie een gevarieerd aanbod aan evenwichtige snacks. Sta zelf kritisch tegenover idealistische mediavoorstellingen. Geef een zinvolle uitleg bij afspraken en regels. Focus steeds op gezondheid, niet op gewicht of lichaamsvormen. Sta open voor het zoeken naar identiteit en een waardensysteem via voedingskeuzes.
Probleemsignalen
Overdreven bezig zijn met voeding Te weinig eten Te veel eten (eetbuien) Selectief eten Overdreven veel bewegen of sporten Lage zelfwaardering, gebrek aan zelfvertrouwen Negatief lichaamsbeeld Perfectionisme, faalangst Prikkelbaarheid, stemmingswisselingen Neerslachtigheid …
Implementatie Verschillende
acties en organisaties in Vlaanderen om gezond eetgedrag van kinderen te ondersteunen, o.a.
Voedingsadvies op maat van het kind (Kind & Gezin) De proefkampioen (Logo Gezond +) Website gezondopvoeden.be (VIGeZ) Aanschuiftafel (CM)
Vragen? Hartelijk dank voor uw aandacht! Contact
[email protected] [email protected] [email protected] www.eetexpert.be
