Waarvoor staat ‘Elke stap telt!’? Regelmatig bewegen helpt om ‘gezond oud’ te worden. Veel ouderen bewegen te weinig. OKRA, de grootste beweging voor 55-plussers in Vlaanderen en Brussel, doet daar iets aan. Haar sportfederatie, OKRA-SPORT, werkte met deskundige partners twee jaar lang aan een succesvol wandelproject: ‘Elke stap telt!’. ‘Elke stap telt!’ zette 55-plussers aan het wandelen. Zowel de ‘niet actieve senioren/instappers’, de ‘minder actieve senioren’ als de ‘sportieve senioren’ deden mee. Allemaal legden ze bij de start een wandeltest af. Die bepaalde hun instapniveau. Ieder kon wandelen naargelang zijn conditie dankzij de twaalf startniveaus en 21 opbouwplannen. Tien weken lang stapten de deelnemers individueel en in groep en met een stappenteller. Dankzij de opbouwplannen die ze ontvingen in een hip wandeldoosje, waren een betere conditie en gezondheidsvoordeel gegarandeerd. Stevige partners De Vlaamse overheid ondersteunde dit project. Ook de CM is initiatieven genegen die de gezondheid van ouderen verbeteren. K.U.Leuven verzorgde de wetenschappelijke basis van ‘Elke stap telt!’ en werkte de begintest en opbouwplannen uit. VIGeZ stond in voor de vorming van de vrijwilligers rond het motiveren van leeftijdsgenoten en de evaluatie van het project.
‘Elke stap telt!’ boekt resultaat (Wim Bogaert en Ingrid Peeters, OKRA-SPORT) Wandelen naar de maan en terug. Een toren van doosjes, hoger dan de kathedraal van Antwerpen. Een jaar en vier maanden aan één stuk stappen. Dit zijn de cijfers en resultaten van twee jaar ‘Elke stap telt!’. In vele OKRA-trefpunten werd er gewandeld dat het een lieve lust was. Nu zet dit project zijn laatste stappen. Reden genoeg om een blik te werpen op de cijfers en resultaten. Wat al duidelijk was: het project duurt tien weken, er zijn twaalf instapniveaus, het is gratis voor deelnemers en er werd vooraf een conditietest afgenomen. Naar de maan In totaal namen zo’n zevenduizend senioren deel. Samen zetten ze ruim 1,1 miljard stappen, goed voor 786 450 km. Dat is 133 keer van Brussel naar New York, twintig rondjes rond de aarde of heen en terug naar de maan. Ook bewoners van twintig woonzorgcentra namen deel, al dan niet samen met het lokale trefpunt. Elke deelnemer ontving een wandeldoosje maar ook in de boekhandel werden nog eens 831 wandeldoosjes verkocht. Als je al deze doosjes op elkaar legt, krijg je een gigantische toren van 157 meter hoog. Dat is 34 meter hoger dan de Onze-LieveVrouwekathedraal in Antwerpen. Al deze doosjes wegen samen zo’n twee ton. Enthousiast Er stapten 390 trefpunten in het project in. ‘Elke stap telt!’ duurde tien weken. Dat wil dus zeggen dat er 3 900 groepsessies werden georganiseerd. Deze namen samen 11 700 uren in beslag. We kunnen dus stellen dat er gedurende één jaar en vier maanden aan één stuk werd gewandeld. 36 procent van de deelnemende trefpunten heeft zijn wandelwerking sinds de deelname aan het project uitgebreid. Het OKRA-trefpunt Kasterlee kreeg de grootste groep samen met 138 deelnemers.
‘Elke stap telt!’: opzet en resultaten Christophe Delecluse en Filip Boen, K.U.Leuven
Wetenschappelijke studies hebben duidelijk aangetoond dat een actieve levensstijl bijdraagt tot een goede levenskwaliteit en een lager risico op ziekte bij ouderen. Toch behaalt slechts een minderheid van de 55-plussers de dagelijks aanbevolen norm van fysieke activiteit. Het wandelprogramma ‘Elke stap telt!’ wilde daar iets aan doen. In opdracht van OKRA ontwikkelde de K.U.Leuven het programma met als doel een zo groot mogelijke groep van 55-plussers te activeren en een maximaal effect te realiseren. Vier componenten in het opzet van het trainingsprogramma spelen hierbij een cruciale rol. Allereerst wordt rekening gehouden met het beginniveau van de deelnemer. Hierdoor blijft het programma voldoende laagdrempelig voor de minst actieve oudere maar tevens voldoende uitdagend voor de al actieve 55-plusser. Ten tweede is het programma progressief opbouwend waardoor ieder op zijn/haar niveau vorderingen maakt. Bovendien is het concept eenvoudig en kunnen de begintests door vrijwilligers (bijvoorbeeld andere ouderen) afgenomen worden. Tot slot werd er vanuit gegaan dat het gebruik van de stappenteller de deelnemer een permanente feedback oplevert die extra motiverend werkt. Onderzoek Maar boekten de deelnemers aan het tien weken durende wandelprogramma van ‘Elke stap telt!’ daadwerkelijk vooruitgang? Om op deze vraag een wetenschappelijk antwoord te kunnen bieden, hebben we een groep deelnemende 55-plussers vergeleken met een gelijkaardige groep niet-deelnemende 55-plussers. Allereerst vormden we uit 34 OKRA-trefpunten die in september/oktober 2009 opstartten een interventiegroep van 274 deelnemers. Deze interventiegroep werd bij aanvang en afloop van het wandelprogramma op verschillende parameters gemeten (bijvoorbeeld wandelfitheid en welzijn). Diezelfde metingen werden op het hetzelfde moment afgenomen bij 96 deelnemers uit 12 OKRA-trefpunten die pas in maart 2010 met het wandelprogramma zouden starten. Zij vormden dus een controlegroep.
Resultaat Uit de resultaten bleek dat de deelnemers uit de interventiegroep een significante vooruitgang boekten op een wandeltest van zes minuten, terwijl de deelnemers uit de controlegroep stabiel bleven. Daarnaast vonden we dat de interventiegroep meer lichamelijk welzijn en minder gevoelens van angst rapporteerde na de interventie, daar waar de controlegroep gelijk bleef. Verder stelden we vast dat de deelnemers uit de interventiegroep tijdens het wandelprogramma gemotiveerder waren om te wandelen maar deelnemers uit de controlegroep niet. Ten slotte bleek de steun die de deelnemers vanuit de trekker van hun trefpunt ervoeren, een belangrijke voorspeller van de vooruitgang op de wandeltest. Deze laatste bevinding wijst op de cruciale rol die de trekkers en mededeelnemers spelen in het begeleiden en motiveren van deelnemers aan sport- en gezondheidsinitiatieven binnen sociaal-culturele verenigingen. Hoewel er op een aantal vlakken geen effecten werden gevonden (bijvoorbeeld psychologisch welzijn, zelfgerapporteerde fysieke activiteit en kracht), suggereren deze resultaten dat het wandelprogramma van ‘Elke stap telt!’ binnen de context van OKRA wel degelijk de gezondheid bevorderde. Dit effect moet ook beschouwd worden in het licht van de korte duur, de beperkte professionele omkadering en de lage algemene kost van de interventie per individuele deelnemer. Deze specifieke kenmerken van ‘Elke stap telt!’ maken implementatie op grote schaal mogelijk en wenselijk.
Enthousiaste trekkers (Jo Tambuyzer, VIGeZ)
De trekkers zijn erg positief over het project ‘Elke stap telt!’. Dat blijkt uit een vragenlijst over het project. De enquête peilde naar beoordelingen over de infosessies van OKRA, hoe goed deelnemers te motiveren waren, het materiaal en het verloop van het project. Maar liefst 119 trekkers stuurden een ingevulde vragenlijst terug. Bij dit onderzoek gebruikten we voor alle gesloten vragen dezelfde schaal. Eén stond voor ‘zeker niet eens met de stelling’, twee voor ‘eerder niet eens’, drie voor ‘neutraal’, vier voor ‘eerder wel eens’ en vijf voor ‘zeker wel eens’. Maar liefst 94 procent van de trekkers beoordeelde de infosessies als ‘eerder wel’ tot ‘zeker wel’ duidelijk. Bijna 90 procent vond de infosessies aangenaam. Met een gemiddelde score van 4,45 werden de lesgevers die de infosessies begeleidden duidelijk als deskundig beoordeeld. Bij een open vraag waarbij de trekkers eventueel suggesties ter verbetering konden maken, gaven ze wel eens aan dat de stappentellers en het bepalen van het instapniveau eenvoudiger zouden mogen zijn. Toch scoorden de stappentellers 4,33 (85 procent van de trekkers scoorden 4 of 5) wat het gebruiksgemak betreft en scoorde het berekenen van het instapniveau nog 4,06 (79 procent duidde score 4 of 5 aan). Enthousiaste deelnemers Een trefpunt kon gemiddeld 31 deelnemers motiveren om deel te nemen aan het project. De trekkers van de trefpunten die de enquête invulden, hadden dus samen ongeveer 3 200 deelnemers onder hun vleugels. Omdat lang niet iedereen de vragenlijst terugstuurde, gaat het in werkelijkheid over nog veel meer deelnemers. Gemiddeld was ongeveer een vierde van de deelnemers instapper. Gemiddeld 27 deelnemers per trefpunt doorliepen het hele project, waarvan 6 instappers. Instappers moeilijk te bereiken ‘Elke stap telt!’ wilde uitdrukkelijk ook mensen bereiken die amper nog wandelden, de zogenaamde instappers. Dat bleek echter niet zo makkelijk. De gemiddelde score van
2,9 (3 is ‘neutraal’) wijst erop dat sommigen hier moeilijkheden mee hadden (39 procent vond het ‘zeker niet makkelijk’ of ‘eerder niet makkelijk’). Maar het was makkelijker de deelnemers te motiveren om het project helemaal te doorlopen eens betrokken. Eens gemotiveerd, was er veel enthousiasme. Dit blijkt sterk uit schriftelijke toevoegingen van trekkers wanneer we vroegen naar suggesties ter verbetering of opmerkingen: een heel aantal trekkers onderstreepte een groot enthousiasme onder de deelnemende groepen. Degelijk projectmateriaal Sommige trekkers kaartten aan dat het bijbestellen van het materiaal wat vlotter kon en/of het materiaal soms onvoldoende voorradig was. Toch vonden ze de wandelbox erg degelijk (gemiddelde score van 4,5) en bovendien leuk in gebruik (gemiddeld 4,4). Ook het papierwerk namen de meesten erbij, al was de administratie iets minder eenvoudig (gemiddeld 3,6). Goede sfeer Bij de vraag of er een goede groepssfeer was tijdens het project, gaven de trekkers een gemiddelde score van maar liefst 4,8 aan (de hoogste score van alle vragen). Concreet gaf 78 procent van de trekkers de maximumscore. Blijven stappen Al vonden de instappers het iets minder makkelijk (gemiddeld 3,6) dan de andere deelnemers om het project vol te houden (gemiddeld 4,4), maar liefst 74 procent van de trekkers duidde ‘eerder wel’ of ‘zeker wel’ aan bij de vraag of instappers ook na het project actief wilden blijven. Er is een nog hogere score voor de andere deelnemers (gemiddeld 4,4). Iets meer dan 90 procent van de trekkers gaf ‘eerder wel’ of ‘zeker wel’ aan op de vraag of andere deelnemers ook na het project actief willen blijven. Dit geeft aan dat het nut van het project niet beperkt blijft tot het project zelf maar dat mensen effectief aangezet worden om meer te bewegen! De trekkers gaven aan dat ze het slotmoment als erg aangenaam ervoeren. 92 procent van de trekkers duidde ‘eerder wel’ of ‘zeker wel’ aan bij de vraag of ze het slotmoment aangenaam vonden. Dat bewijst dat het project ook een waardige afsluiter kende.
