VROUWEN IN OOST-CONGO GETUIGEN…
INTRODUCTIE LESPAKKET Binnen deze lessenreeks wordt de nadruk gelegd op de positie die vrouwen innemen in conflictsituaties. Een belangrijke gedachte hierbij is dat de relaties en machtsverhoudingen tussen vrouwen en mannen en ideeën over vrouwen en mannen hun respectievelijke rollen en positie in de samenleving bepalen. Dit verklaart waarom het oorlogsgeweld vrouwen extra hard treft.
E EN TERUGBLIK De gelijkheid tussen mannen en vrouwen en hun gelijke participatie in de Verenigde Naties werd reeds in 1945 in het eerste charter van de VN ingeschreven. De effectieve toepassing van dit principe liet echter te wensen over. Zeker vrouwen werden vaak uitgesloten in politieke instellingen en structuren. Om werkelijke gelijkheid tussen man en vrouw te creëren, zoals principieel voorzien in het charter, zijn aanvullende conferenties en resoluties nodig gebleken. De situatie van vrouwen in conflict en post-conflictsituaties is één van de domeinen waarbij gendergelijkheid niet verwezenlijkt wordt en dit problematisch blijft. Vrouwen werden amper of niet ingezet bij preventieve en curatieve acties rond gewapende conflicten.
VN-R ESOLUTIE 1325 De VN heeft deze problematiek 15 jaar geleden (2000) erkent en hieromtrent resolutie 1325 aangenomen. Zo stelt men onder andere dat de participatie van vrouwen bij postconflictoperaties en vredesprocessen verbeterd moet worden en dat men dient te voorzien in educatie van VN-personeel inzake gender. Deze resolutie voorziet ook in de bescherming van vrouwen in gewapende conflicten. De “Implementing resolution 1325 bepalingen van de resolutie omvatten de zogenaamde ‘drie P’s: means that women must be central from negotiating peace to delivering justice, from promoting reconciliation to shaping societies after conflict.” Ban Ki Moon - secretaris-generaal van de Verenigde Naties
participatie en representatie van vrouwen m.b.t. alle facetten van vrede en veiligheid. protectie van mensenrechten van vrouwen als groep, met specifieke behoeften en belangen. preventie van seksueel en ander geweld en preventie van conflicten.
In hedendaagse conflicten zijn 90% van de slachtoffers burgers. Het merendeel van deze slachtoffers zijn vrouwen en kinderen. Tegenwoordig is het in conflictsituaties gevaarlijker om vrouw te zijn dan militair.
Daarnaast worden vrouwen ook op tactisch vlak gebruikt en zijn is geweld tegen vrouwen een vaak ingezet oorlogswapen. Seksueel geweld tegen vrouwen in gewapende conflicten komt vaak voor en bij conflicten die gevoed worden door extremisme is deze situatie nog erger. Daar tegenover staat dat de vertegenwoordiging van vrouwen bij het oplossen van conflicten zeer laag is: slechts 8% van de deelnemers aan vredesonderhandelingen zijn vrouwen en in minder dan 3% van de gevallen ondertekende een vrouw effectief een vredesverdrag. Bovendien heeft onderzoek aangetoond dat de betrokkenheid van vrouwen cruciaal is voor duurzame vrede, armoede bestrijding en het bevorderen van welvaart in een land.
T OEPASSING Vanuit dit oogpunt is Resolutie 1325 VN Veiligheidsraad een mijlpaal in de geschiedenis van de VN. Resolutie 1325 wordt echter niet consequent toegepast. Zelfs als het al wordt toegepast, is het ironisch genoeg binnen defensie, om meer vrouwen in te zetten in militaire acties. Deze kritiek werd al globaal geuit naar aanleiding van 10 jaar Resolutie 1325. Intussen zijn we opnieuw 5 jaar later en is de situatie nog niet beter. Vrouwen worden amper ingezet bij vredesonderhandelingen en worden in de meeste conflictgebieden amper of niet vertegenwoordigd in de regering. Verkrachting als oorlogswapen blijft problematische proporties aannemen. Conflicten gevoed door extremisme verergert deze situatie nog. Dit uitgangspunt wordt genomen voor de conferentie ‘Vrouwenkracht is vredesmacht’ op 31 oktober 2015. De toepassing van de resolutie is noodzakelijk om de situatie te verbeteren.
H ET L ESPAKKET Dit lespakket zal ingaan op specifieke problemen die vrouwen ondervinden in actuele conflictgebieden. Eerst zal kort ingegaan worden op de historiek en situatie in bepaalde landen om vervolgens specifiek in te gaan op een paar getuigenissen van vrouwen. Niet alles binnen het lespakket is dus integraal voor leerlingen bedoeld. Zowel de achtergrond over VN-Resolutie 1325 als de specifieke achtergrond van het conflict in kwestie zijn eerder duidend voor de leerkracht. Het derde deel, dat focust op de situatie vandaag, daar kunnen leerkrachten en leerlingen mee aan de slag. Dit lespakket en de bijhorende materie zijn in geen geval volledig. Bij conflicten waarover zoveel gezegd en geschreven wordt, kan dat ook nooit het geval zijn. De bedoeling is echter om leerlingen te laten kennis maken met de wereldproblematiek. Het is dan ook zo dat dit pakket beoordeeld moet worden.
ACHTERGROND OOST-CONGO In 1885 werden grote gebieden in centraal Afrika onder de Europese landen verdeeld. Het gebied van de Congostroom werd als Congo Vrijstaat het persoonlijk territorium van koning Leopold II van België. Alles stond in functie van het winnen van rubber en ivoor. De blanken voerden een waar schrikbewind en de internationale afkeer was zo groot dat Leopold II in 1908 onder internationale druk de Congo Vrijstaat als kolonie aan België schonk. In de koloniale periode (1908-1960) bleven rubber en ivoor belangrijk, maar ook de ontginning van ertsen en het aanleggen van plantages (in Oost-Congo vooral koffie) namen in belang toe. De plaatselijke bevolking stond onder koloniaal gezag als arbeider of bediende. Geleidelijk werd de gezondheidszorg en het onderwijs uitgebouwd, maar het onderwijs voor Congolezen bleef beperkt tot lager en technisch onderwijs. De eerste universiteit kwam er pas in de jaren ´50. In 1885 werd het gebied ten oosten van Congo Vrijstaat aan Duitsland toegewezen. Na de Eerste Wereldoorlog werden twee kleine gebieden die aan Congo grensden - Rwanda en Burundi - door de Volkerenbond aan België toevertrouwd. In beide landen leefden drie bevolkingsgroepen: de Twa, een kleine groep van pygmeeën (1% van de bevolking), de Hutu (90%) die vooral landbouwers en ambachtslui waren en de Tutsi ( 9%) die leefden van hun vee. De Belgen beschouwden volgens de toen geldende rassentheorieën de Twa als minderwaardig en de Tutsi als superieur. Ze lieten de politieke en economische macht aan die Tutsi.
O NAFHANKELIJKHEID EN G ENOCIDE Congo werd onafhankelijk in 1960. Onmiddellijk braken er muiterijen uit in het leger en de regio’s Katanga en Zuid-Kasaï scheidden zich af. De onrust bleef duren tot generaal Mobutu de macht greep in 1965. Hij besloot dat het koloniaal verleden moest uitgewist worden: het land heette voortaan Zaïre en de christelijke voornamen werden vervangen door authentieke Afrikaanse namen. Ook de Belgen die in de troebele jaren 1960-1965 gebleven waren, werden geweerd. Na 32 jaar van dictatorschap en persoonlijke verrijking volgde in 1997 een staatsgreep van Laurent Kabila, een gewezen marxistische rebel die zijn machtscentrum had in het uiterste noordoosten aan de grens met Soedan. Zaïre werd de Democratische Republiek Congo. Rwanda en Burundi werden onafhankelijk in 1962. In Rwanda werd de Tutsi-elite vrijwel onmiddellijk uitgemoord of verdreven. Een deel vluchtte naar Oost-Congo, een deel naar Oeganda. Een deel overleefde. Rwanda werd een republiek onder controle van de Hutu’s. Burundi werd aanvankelijk een koninkrijk onder de leiding van de Tutsi’s, in 1966 werd het een republiek, maar nog altijd onder de leiding van de Tutsi’s. In 1972 had een dubbele genocide plaats: eerst van de Hutu’s op de Tutsi’s, dan keerde het Tutsi leger zich tegen de
Hutu’s. Er vielen 300.000 doden, er waren 200.000 vluchtelingen waarvan een deel in OostCongo belandde. Tussen 1972 en 1993 vonden er regelmatig militaire staatsgrepen plaats, maar de Tutsi’s behielden de macht die ze soms deelden met de Hutu’s. In Rwanda raakten de heersende Hutu’s onderling verdeeld tussen gematigden die streefden naar een vreedzaam samenleven met de Tutsi’s en radicalen die niets van samenwerking wilden weten. Dat leidde in 1994 tot een vreselijke genocide tegen de Tutsi’s en de gematigde Hutu’s door gewapende bendes die zich de Interahamwe noemden. Die onlusten sloegen ook over naar Burundi. Veel Tutsi’s die in de jaren 1960 naar Oeganda gevlucht waren, deden daar dienst in het leger van de nieuwe Oegandese machthebber Museveni. Met de steun van Museveni keerden die militairen nu naar Rwanda terug onder de leiding van Paul Kagame. Ze grepen de macht in Rwanda en de Interahamwe vluchtten naar Oost-Congo.
M ILITIES EN VN- TROEPEN Bij de val van Mobutu in 1997 erkende een deel van zijn leger de nieuwe machthebber Kabila niet. Ze hadden een basis in Oost-Congo. In 1998 maakte Kagame van die zwakte gebruik om Oost-Congo binnen te vallen om de Interahamwe uit te schakelen. In 2002 kwam er een vredesakkoord. Rwanda trok zich uit Oost-Congo terug, maar toch bleef een veelheid aan troepen achter: de Interahamwe van de Hutu’s, Tutsi-milities, resten van het leger van Mobutu, plaatselijke milities, afscheuringen van het leger van Kabila… Die bleven zich verrijken aan de plaatselijke rijkdommen. Oost-Congo bezit naast vruchtbare grond ook een grote rijkdom aan door de milities gewilde ertsen. Door de vele oorlogsmisdaden is in de maatschappij geen plaats meer voor de militiesoldaten. In de strijd wordt systematisch gebruik gemaakt van verkrachting om de plaatselijke bevolking te terroriseren. Er worden ook systematisch kindsoldaten ingelijfd. Die kinderen worden vaak gedwongen hun ouders of familieleden te vermoorden om zo hun trouw aan de militie te verzekeren. Al sinds 2000 probeert een VN-vredesmacht van ongeveer 20.000 troepen de vechtende milities uit elkaar te houden. Ze slaagden erin om bepaalde rebellengroepen weer in de Congolese leger te integreren, maar tegen de meeste milities staan ze machteloos. Ze zijn er nog steeds niet in geslaagd het geweld een halt toe te roepen. Dr. Denis Mukwege kreeg voor zijn werk als gynaecoloog in het Panziziekenhuis in Bukavu heel wat erkenning. Zo kreeg hij onder andere in 2014 de vredesprijs van de stad Ieper.
Ondertussen proberen mensen ter plaatse het leven draaglijk te maken door opvang te verzorgen voor gewezen kindsoldaten of door de verkrachte meisjes en vrouwen te verzorgen. Het einde van de vele conflicten in Oost-Congo is nog lang niet in zicht. Hoe of wanneer er beterschap komt, blijft vooralsnog een vraagteken.
DE TOESTAND VANDAAG Vooraleer een aantal getuigen aan het woord te laten over het conflict in Oost-Congo en de misbruiken waarvan de bevolking en vooral de vrouwen het slachtoffer zijn, proberen we ons een globaal beeld te vormen van dit midden-Afrikaanse land. Omdat enkele buurlanden van Congo in het conflict betrokken zijn lijsten we hier even die landen op: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.
Kort surfwerk moet volstaan om de volgende gegevens te sprokkelen: Oppervlakte?
Hoeveel keer België?
Inwoners?
Waarom een schatting?
Belangrijkste talen? (5)
Het Bruto Nationaal Product per capita leert ons veel over rijkdom of armoede in een land. Welke plaats bekleedt D.R. Congo op wereldvlak?
Wanneer werd Belgisch Kongo onafhankelijk? Wie heeft het politiek voor het zeggen in het land? In de jaren ’70 kreeg het land een nieuwe naam. Welke? Door wie werd Mobutu opgevolgd?
In CRISIS IN THE CONGO: UNCOVERING THE TRUTH gaan de documentairemakers op zoek naar de grond van de humanitaire crisis in Oost-Congo. (We kijken van 00:00 tot 03:05.) In de inleiding beschrijft auteur Mbepongo Bilamba zijn land als “een nachtmerrie in de hemel”. Verklaar die stelling.
Hij vat het probleem goed samen: The resources are there, the money is there and everybody wants… (vul aan) En wie beschuldigt hij met zijn vingerwijzing aan het adres van ‘everybody’?
Welke zijn die natuurlijke rijkdommen, die mineralen waar iedereen op aast?
Welke twee woorden gebruikt hij om het uitmoorden van de bevolking in het juiste perspectief te plaatsen?
Een etniciteit is een sociaalculturele identiteit, die een bepaalde groep mensen of een aantal bevolkingsgroepen verbindt. Het concept etniciteit wortelt in het gegeven dat de leden van bepaalde bevolkingsgroepen zich identificeren met gezamenlijke kenmerken, zoals nationaliteit, stamverwantschap, religie, taal, cultuur of geschiedenis en de daaraan ontleende normen en waarden.
Op YouTube vind je een bijdrage van Artsen Zonder Grenzen die ons een inkijk geeft in het probleem: VLUCHTEN VOOR HET GEWELD: VERHALEN UIT OOST- CONGO. Bekijk de korte documentaire en beantwoord de volgende vragen. Ook “interetnisch geweld“ speelt een rol. Wat wordt hiermee bedoelt?
De verkrachtingen van vrouwen, meisjes en jongens hebben een zware psychologische impact. Verklaar.
In een opvangcentrum voor verkrachte vrouwen verwoorden een aantal slachtoffers hun angst en hun woede over wat hen werd/wordt aangedaan. Hoewel ze op anonimiteit konden beroep doen, verkozen ze om herkenbaar te getuigen. Waarom kunnen de meeste slachtoffers voor behandeling niet bij de hulpverleners terecht?
“We zijn echt kwaad op Congo.” Wat bedoelen ze precies?
Een concrete getuigenis horen we uit mond van Francoise die beschrijft hoe zinloos en uitzichtloos haar/de situatie is. We luisteren ook naar Julienne die vertelt hoe het seksueel geweld waarvan vrouwen het slachtoffer worden een wapen wordt tijdens de oorlog. Verder wijst Julienne ons erop dat de Congolese vrouw niet alleen een slachtoffer is van de oorlog. De rol van de vrouw is door het conflict in haar voordeel gewijzigd. Begrijp je het standpunt van de vrouwen? Kan je de verschillende situaties in je eigen woorden duiden?
Lees onderstaand artikel van BBC News. Het verhaal spreekt voor zich… boekdelen.
C ONGO RAPE VICTIMS SE EK SOLACE By Jackie Martens BBC, Democratic Republic of Congo
The war in Congo, estimated to have killed three million people and involving armies from seven different countries, is coming to an end. But, as United Nations troops move into areas previously ravaged by war, the true horror of what was wrought on the population is now emerging. It was after a torturous two-hour drive along a windy dirt road, high up in the mountains, that we found Vumiliar Lukindo - or just Vumi. As we walked forward to meet the tiny 16-year-old, she doubled over, clutching her stomach and trying to cover her feet with the faded cloth she had wrapped around her body. She averted her eyes. Urine covered her feet. Healing hope Vumi suffers from incontinence, and cannot sit down because of the pain, the result of a horrific rape incident last October. "The attack happened at night, and we were forced to flee into the bush," she said, in a voice barely more than a whisper. "Four men took me. They all
raped me. At that time I was nine months pregnant. They gang-raped me and pushed sticks up my vagina - that's when my baby died - they said it was better than killing me." The men then stole her few belongings and her community, unable to live with the smell, shunned her. Now she hopes only to be healed. Community rejection In a country ravaged by war, where rape is used as a weapon and having a gun means you can act with impunity, Vumi is not alone. Spending only a few hours in Kitchanga, a small, sleepy village supplemented by many refugees of this conflict, we met many other women with equally horrific stories to tell, but who wanted such stories told. Kahindo Ndasimwa, dressed in little more than rags, told of how militia attacked her village one night two years ago, forcing her to flee into the bush. The 40-year-old was then repeatedly raped by four men - their legacy a continual stream of urine down her legs. Bahati Ndasimwa, a 24-year-old with a round friendly face - but eyes that told of torture - said she was raped by too many men to count. Her community then also rejected her. Violent rape Furaha Mapendo was staked to the ground with her legs splayed by 10 men, who then had their way with her. With her eyes staring fixedly at the ground, the 24-year-old told of how the men pushed sticks and various objects into her for an entire night, six years ago. These women all suffer from vaginal fistula, a medical condition found in countries with poor health infrastructure, which is usually a result of poor childbirth care. In this part of the world, it is caused by violent rape. The walls between the vagina, bladder and anus are torn, resulting in severe pain and debilitating incontinence. "We have many stories like this that make us shed our tears," said Jeanne Banyere, or Mama Jeanne to all who know this remarkable woman. "I used to cry, but have now become more desensitized. This happens all over this area, sometimes to children as young as nine." Medical aid Mama Jeanne - who also looks after 62 orphans - is one of a handful of dedicated people from the Women's Protestant Federation that network these remote parts of the Congo, providing counselling and hope to these women. They are often the only chance these women, ostracized by their communities, have of getting to Docs (Doctors on Call for Service) and getting the vital operation they need to rebuild their vaginas.
Docs runs a medical center in the center of Goma, a large town with little infrastructure situated close to the Rwanda border. It provides training through experience for local doctors while helping the community. Faced with an increasing number of women in desperate need of this operation, but lacking resources, facilities and space, Docs has erected two big white tents in their compound. The tents are full of women waiting for their turn on the operating table. 'Bad things' It is here that we found Dr Longombe Ahuka, a 48-year-old father of three. Dr Ahuka is the general surgeon at Docs tasked with undertaking this delicate operation. Together with two other doctors he has trained, this team has performed reconstructive surgery on more than 90 women, allowing them to return to their communities. Dr Ahuka is no stranger to this war. He was forced to flee from the hospital he was working in when it was attacked by armed militants. Hundreds were killed and the hospital looted. "I saw so many bad things, it is an honor for me to also be able to repair them," he said. 'Savagery beyond imagination' The surgeon recounted one case of a woman who had the barrel of a gun inserted into her vagina. The soldier then opened fire. "The savagery we have here is beyond imagination," he said. "They use all kinds of objects they can lay their hands on," he added, making a plea for the "world to be told about it, to be told of this reality". The women waiting face a double blow. Associated with rape is the risk of being infected with HIV. Of all the cases Dr Ahuka dealt with between May and October last year, 24% were HIV positive. Women's dignity Safari Masika was waiting for her second operation when we met her. Depending on the severity of the injury, up to four operations are needed for complete reconstruction. Wrapped only in a green bed sheet, the diminutive woman told of a brutal attack, one which had left her with a miscarriage and isolated from her community. Looking me straight in the eyes, this proud 42-year-old mother of eight told of how, after this operation, she would once again be "able to stand with other people and praise God". The men who perpetrated this violence will probably never be brought to justice.But for the brave women we met, at least this operation gives them the opportunity to once again live their lives with dignity.
We proberen toch te eindigen met een hoopvolle getuigenis. Verkrachtingen hebben verschillende gevolgen op korte en lange termijn. Welke zijn die?
Hoe proberen de vrouwen om te gaan met de geleden trauma’s.
“Vrouwen kunnen het verschil maken.” Wat is de belangrijkste hindernis die eerst moet opgeruimd worden, vooraleer ze het voortouw kunnen nemen?
