Vrijwilligerswerk Gemeente Amersfoort Dorien de Bruijn, Ben van de Burgwal 14 juli 2014
Een op de drie Amersfoorters was in de afgelopen 12 maanden actief als vrijwilliger. Hoe vaak zij vrijwilligerswerk doen, en hoeveel uren per maand zij hieraan gemiddeld besteden, loopt sterk uiteen. Vooral hoger opgeleiden en 40+’ers doen vrijwilligerswerk. Tegelijkertijd steken lager opgeleiden en 50+’ers gemiddeld de meeste uren in vrijwilligerswerk. De meerderheid van de Amersfoortse vrijwilligers is actief in georganiseerd verband, bijvoorbeeld bij een vereniging, club, organisatie of instelling. Relatief veel mensen doen vrijwilligerswerk in de sectoren sport, gezondheidszorg / maatschappelijke dienstverlening of bij religieuze organisaties. De wijken Berg-Noord en De Koppel kennen relatief de meeste vrijwilligers. Echter, in de wijken BergZuid en Schuilenburg besteden vrijwilligers gemiddeld de meeste tijd aan vrijwilligerswerk.
Aanleiding Vrijwilligerswerk en mantelzorg worden steeds belangrijker door demografische ontwikkelingen (vergrijzing en ontgroening van de bevolking). Decentralisatie van rijkstaken, met name op het sociale domein, en tegelijkertijd de noodzaak tot bezuinigingen leiden tot een trend van een terugtredende overheid, waarbij verantwoordelijkheden steeds meer aan burgers worden gelaten. Er is mede daardoor sprake van een omslag van een verzorgingsmaatschappij naar een actieve samenleving, waarbij gemeenten zich gedwongen voelen om meer aan de markt en aan de initiatieven van bewoners over te laten. Daarom wil de gemeente in beeld hebben hoeveel Amersfoorters zich bezighouden met vrijwilligerswerk en mantelzorg. Vanuit de afdeling Zorg, Cultuur en Sport is Onderzoek & Statistiek (O&S) gevraagd inzicht te bieden in de aard en omvang van vrijwilligerswerk stadsbreed en per wijk. Over mantelzorg zijn geen aparte vragen gesteld, omdat gegevens hierover al op wijkniveau beschikbaar zijn via de gezondheidsmonitor uitgevoerd door de GGD. Enkele cijfers hiervan zijn overgenomen in dit rapport en de bijlage. Opzet Om de onderzoeksvragen te beantwoorden, heeft Onderzoek en Statistiek (O&S) gebruik gemaakt van de jaarlijkse Stadspeiling. Voor deze peiling is een steekproef getrokken uit de gemeentelijke basisregistratie persoonsgegevens. De Stadspeiling is van medio september tot begin november van 2013 gehouden onder 9.000 Amersfoorters van 18 tot 85 jaar, exclusief bewoners van instellingen en tehuizen. In totaal vulden 4.138 Amersfoorters de vragenlijst digitaal of op papier in. Dit betekent een respons van 46%. In aparte bijlagen zijn de vragenlijst met antwoordpercentages en vrijwilligerswerk naar persoonskenmerken en per wijk opgenomen. 1
Resultaten Een op de drie Amersfoorters actief als vrijwilliger Een derde van de Amersfoorters was in de afgelopen 12 maanden actief als vrijwilliger. Dit is een lichte stijging sinds 2005, toen een kwart van de inwoners vrijwilliger was. Sinds 2010 is het aandeel vrijwilligers ongeveer gelijk gebleven (zie figuur 1). Figuur 1
Ontwikkeling percentage vrijwilligers
50% 40% 30% 20% 10% 0% 2003
2005
2008
2010
2013
Bron: O&S
Meer vrijwilligerswerk onder hoger opgeleiden en ouderen Net als in 2010 zijn hoger opgeleiden vaker actief als vrijwilliger dan lager opgeleiden (zie figuur 2 en bijlage voor percentages). Ook doen meer ouderen dan jongeren vrijwilligerswerk. Dit was eveneens het geval in 2010. Zo is in 2013 een kwart van de 18 tot 29-jarigen vrijwilliger tegenover bijna 40% van de 65 tot 74-jarigen. Pas onder 75+’ers neemt het aandeel vrijwilligers weer af. Ongeveer evenveel mannen als vrouwen deden het laatste jaar vrijwilligerswerk. Figuur 2
Percentage vrijwilligers per sekse, leeftijd en opleiding
50%
40%
30%
20%
10%
75+
65-74
50-64
40-49
30-39
18-29
HBO/WO
MBO/HAVO/VWO
LBO/MAVO
Geen/LO
Vrouw
Man
0%
Sekse Opleiding Leeftijd Toelichting: het betreft hier Amersfoorters die minstens één keer per maand vrijwilligerswerk doen. Bron: O&S
2
3000 fte aan vrijwilligerswerk in Amersfoort Een op de drie volwassen Amersfoorters is dus wel eens actief als vrijwilliger. Maar hoe vaak zij hiermee actief zijn, varieert sterk: van minder dan 1 keer per maand (16%) tot enkele keren per week of vaker (29%; zie figuur 3). Mensen die minstens 1 keer per maand vrijwilligerswerk doen, besteden hieraan gemiddeld 16 uur per maand. Dit is vergelijkbaar met 2008 (gemiddeld 15 uur). Omgerekend betekent dit dat in Amersfoort circa 3.000 fte aan vrijwilligerswerk besteed wordt. Figuur 3
Percentage vrijwilligers naar intensiteit (aantal keer per week/maand) 16%
29%
minder dan 1 keer per maand ongeveer 1 keer per maand 15%
ongeveer 2 of 3 keer per maand ongeveer 1 keer per week enkele keren per week of vaker
21%
19%
Toelichting: het figuur toont het percentage vrijwilligers naar de intensiteit (aantal keer per week/maand) waarin zij vrijwilligerswerk uitvoeren. Bron: O&S
Lager opgeleiden en ouderen besteden relatief meeste tijd aan vrijwilligerswerk Lager opgeleiden besteden gemiddeld meer uren per maand aan vrijwilligerswerk dan hoger opgeleiden (zie figuur 4 en bijlage voor percentages). Ook 50 tot 74-jarigen besteden relatief veel tijd aan vrijwilligerswerk, terwijl 30 tot 39-jarigen gemiddeld de minste uren per maand actief zijn als vrijwilliger. Mannen en vrouwen besteden ongeveer evenveel tijd aan vrijwilligerswerk.
3
Figuur 4
Gemiddeld aantal uren/maand vrijwilligerswerk per sekse, leeftijd en opleiding
25
20
15
10
5
Sekse
Opleiding
75+
65-74
50-64
40-49
30-39
18-29
HBO/WO
MBO/HAVO/VWO
LBO/MAVO
Geen/LO
Vrouw
Man
0
Leeftijd
Toelichting: het betreft hier Amersfoorters die minstens één keer per maand vrijwilligerswerk doen. Bron: O&S
Vrijwilligers werken in georganiseerd verband Net zoals in 2008 werken Amersfoorters vooral als vrijwilliger in georganiseerd verband, bijvoorbeeld bij een vereniging, club, organisatie of instelling (72%). De overige vrijwilligers werken zowel in georganiseerd als ongeorganiseerd verband (17%) of werken niet in georganiseerd verband (10%). Vooral vrijwilligers actief in sectoren sport, gezondheidszorg en religieuze organisaties Amersfoortse vrijwilligers zijn vooral actief in de sectoren sport, gezondheidszorg / maatschappelijke dienstverlening en religieuze organisaties (zie figuur 5). Ten opzichte van 2008 verrichten relatief meer Amersfoorters vrijwilligerswerk in de sector gezondheidszorg / maatschappelijke dienstverlening, terwijl minder vrijwilligers actief zijn in religieuze organisaties of het onderwijs / de kinderopvang. De meeste vrijwilligers zijn in 2013 in één sector actief (61%), sommige in twee sectoren (25%).
4
Figuur 5
Percentage vrijwilligers per sector Sport
Gezondheidszorg of maatschappelijke dienstverlening Religieuze organisaties Onderwijs, kinderopvang Sociaal-cultureel werk of wijkbeheer Kunst en cultuur Jeugd- en jongerenwerk Actiegroep, belangenorganisatie Beheer of onderhoud van de openbare ruimte Ouderenorganisaties Politieke of vakorganisaties 2013 Anders
2008 0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
Toelichting: het figuur toont het percentage vrijwilligers dat in een bepaalde sector vrijwilligerswerk uitvoert. Bron: O&S
Meeste vrijwilligers in Berg-Noord Bijna de helft van de respondenten in Berg-Noord was het afgelopen jaar actief als vrijwilliger. Andere wijken met relatief veel vrijwilligers zijn: De Koppel, Berg-Zuid, Hoogland en Hooglanderveen (zie figuur 6 en bijlage voor percentages per wijk). In Randenbroek, Vathorst, Kruiskamp en Liendert zijn juist relatief weinig vrijwilligers actief.
5
Figuur 6
Percentage vrijwilligers per wijk
Bron: O&S
Vrijwilligers in Berg-Zuid besteden gemiddeld de meeste tijd aan vrijwilligerswerk Mensen die minstens 1 keer per maand vrijwilligerswerk doen, is gevraagd hoeveel uur zij hieraan gemiddeld per maand besteden. Vrijwilligers in Berg-Zuid besteden relatief de meeste tijd aan vrijwilligerswerk, gevolgd door Schuilenburg (zie bijlage voor gemiddeld aantal uren per wijk). In de nieuwere wijken (Nieuwland, Vathorst, Zielhorst) evenals in de binnenstad zijn mensen minder uren per maand actief als vrijwilliger. Inwoners van Hooglanderveen zijn relatief vaak actief als vrijwilliger, maar zij besteden er relatief de minste tijd aan. Potentiële vrijwilligers in 2008 In 2008 is aan mensen die geen vrijwilligerswerk doen gevraagd waarom men niet aan vrijwilligerswerk doet en of men geen vrijwilligerswerk wil gaan doen. Van hen gaf destijds 11% aan bereid te zijn om vrijwilligerswerk te gaan doen. Op de vraag waarom men dat dan niet deed, zegt bijna 30% daar geen tijd voor te hebben. Een even grote groep zegt dat er geen bijzondere reden voor is: het komt er gewoon niet van. Een minderheid (23%) gaf aan dat ze onvoldoende weten waar men iets zou kunnen doen. Aangezien deze uitkomst weinig aanknoping biedt voor beleid, is er voor gekozen deze vraag niet opnieuw op te nemen in het onderzoek van 2013. 11% van Amersfoorters geeft mantelzorg Via de gezondheidsmonitor van de GGD zijn gegevens beschikbaar over mantelzorg. In 2012 geeft 11% van de 19 tot 64-jarige Amersfoorters mantelzorg en dit is vergelijkbaar met 2008 (12%). Het aandeel 65+’ers dat mantelzorg geeft is gestegen van 9% in 2008 naar 14% in 2012. In de bijlage zijn cijfers opgenomen over het geven en ontvangen van mantelzorg op wijkniveau en van (over)belaste mantelzorgers. 6
