INHOUDSOPGAVE VOORWOORD ......................................................................................................3 INLEIDING ..........................................................................................................4 ACHTERGROND .................................................................................................................................. 4 VAN BASISNOTA NAAR BOUWSTENEN ............................................................................................... 4 1.
VISIE EN HOOFDDOELSTELLING ..................................................................6
1.1 1.2 1.3
BOUWSTENEN GEMEENTELIJK GEZONDHEIDSBELEID ........................................................... 6 RIJKSBELEID: “KIEZEN VOOR GEZOND LEVEN”. ................................................................... 6 PROVINCIAAL BELEID: “MASTERPLAN GEZOND LEVEN FRYSLÂN” .................................... 6
2. VAN BELEID NAAR UITVOERING .....................................................................9 2.1. 2.2. 2.3. 2.4. 2.5. 2.6.
INLEIDING ................................................................................................................................ 9 EEN INTEGRALE, GEFASEERDE AANPAK ................................................................................ 9 AANHAKEN BIJ BESTAANDE INTERVENTIES ........................................................................... 9 NIEUWE INTERVENTIES ALLEEN ALS HET ECHT NODIG IS .................................................... 9 ROL VAN DE GGD FRYSLÂN ................................................................................................... 9 EVALUATIE ............................................................................................................................... 9
3.
FINANCIËN ................................................................................................10
4.
JEUGD (2009) .............................................................................................12
4.1 4.3 4.4
ROKEN ..................................................................................................................................... 12 DRUGSGEBRUIK ...................................................................................................................... 16 OPVOEDINGSONDERSTEUNING .............................................................................................. 19
5.
VOEDING EN BEWEGING (2010)...............................................................21
5.1. 5.2. 5.3.
BEWEGEN EN SPORT .............................................................................................................. 21 OVERGEWICHT ...................................................................................................................... 23 VOEDINGSPATROON .............................................................................................................. 25
6.
PARTICIPATIE EN GEZONDHEID (2011)....................................................28
6.1. LAGE SOCIAAL ECONOMISCHE STATUS (SES) ..................................................................... 28 6.2. EENZAAMHEID ...................................................................................................................... 30 6.3. VEILIGHEID EN DE AED ........................................................................................................ 32 6.4 VEILIGHEID EN VALPREVENTIE ............................................................................................. 34 7
ZIEKTE (2012) .............................................................................................36
1
7.1. 7.2. 7.3.
DEPRESSIE .............................................................................................................................. 36 DIABETES................................................................................................................................ 38 SEKSUELE (ON)GEZONDHEID .............................................................................................. 40
8. OVERZICHT REGIONALE EN LOKALE INTERVENTIES ....FOUT! BLADWIJZER NIET GEDEFINIEERD. 8.1. JEUGD (2009) ................................................................FOUT! BLADWIJZER NIET GEDEFINIEERD. 8.2. BEWEGING & VOEDING (2010) ....................................FOUT! BLADWIJZER NIET GEDEFINIEERD. 8.3. PARTICIPATIE EN GEZONDHEID (2011).......................FOUT! BLADWIJZER NIET GEDEFINIEERD. 8.4. ZIEKTE (2012)...............................................................FOUT! BLADWIJZER NIET GEDEFINIEERD. BIJLAGE 1: OMSCHRIJVING VAN DE INTERVENTIES ........................................46 1.1. ROKEN .................................................................................................................................... 46 1.2. ALCOHOL ............................................................................................................................... 47 1.3. DRUGS ........................................................................................................................................ 47 1.4. OPVOEDINGSONDERSTEUNING ................................................................................................. 47 1.5 VOEDING EN BEWEGING ............................................................................................................ 48 BIJLAGE 2: LIJST MET AFKORTINGEN...............................................................51
2
Voorwoord Ivan Toergenjew, een Russisch schrijver en dichter die leefde van 1818 tot 1883, zei eens: "Met geluk is het net hetzelfde als met gezondheid; als je er niets van merkt, betekent dit dat het er is." Toergenjew raakt hiermee de kern van de zaak. Met gezondheid ga je meestal niet eerder bewust om, dan dat er iets is voorgevallen. Hierop doorredenerend betekent dat ook dat het een hele opgave is om mensen bewust te maken van gezondheid en de zin te laten inzien van maatregelen die in de toekomst positieve gevolgen zullen hebben voor de gezondheid. Het is juist dit bewustwordingsproces, naast de concrete maatregelen en projecten, waar gemeenten in Zuidwest Friesland op willen insteken met het gemeentelijk beleid op het gebied van gezondheid. Gemeenten zijn zich steeds meer bewust geworden van hun verantwoordelijkheden binnen de gezondheidszorg. De gemeenten kregen in de loop der tijd steeds meer taken en verantwoordelijkheden op dit terrein. Tevens is het besef ontstaan dat gezondheid op meerdere terreinen een niet onbelangrijke rol speelt. Integrale afstemming is alleen al om die reden een ‘must’. Blijft natuurlijk het feit dat mensen in eerste instantie zelf verantwoordelijk zijn voor hun eigen gezondheid Het voor u liggende beleidsplan is de tweede nota gezondheidsbeleid. In tegenstelling tot de eerste editie is de nota Gezondheidsbeleid 2009-2012 op regionaal niveau gemaakt en (waar nodig) aangevuld met specifieke zaken die in een gemeente spelen. De voorkeur voor een regionale aanpak heeft te maken met het succesvol verlopen proces van het Integrale Beleidsplan Wmo. In de nota Gezondheidsbeleid 2009-2012 is getracht u bondig en duidelijk te laten kennismaken met allerhande aspecten binnen het gezondheidsbeleid. Hierbij is een aantal concrete maatregelen uitgezet. De doelstelling is om zoveel mogelijk zaken regionaal inZuidwest Friesland te gaan oppakken. Wij wensen u veel leesplezier.
3
Inleiding Achtergrond Op grond van de Wet Publieke Gezondheidi (wet PG), voorheen de Wet Collectieve Preventie Volksgezondheid (WCPV) zijn gemeenten verplicht eens in de vier jaar een gemeentelijke nota op te stellen. In deze nota wordt aangegeven wat de gemeenten gedurende een periode van vier jaar van plan zijn te doen op het terrein van de volksgezondheid. Eind 2007 is door de besturen van de gemeenten in Zuidwest Friesland besloten de toen nog geldende nota’s (2004-2007) met een jaar te verlengen en derhalve tot 1 januari 2009 te continueren. Ook is afgesproken de nieuwe nota regionaal met de acht Friese Zuidwestgemeenten op te pakken. Reden voor deze gezamenlijke aanpak is het succesvol verlopen proces met betrekking tot de totstandkoming van het Integrale Beleidsplan Wmo 2008-2011 Zuidwest Friesland. Tot slot is er ingestemd met het voorstel het jaar 2008 te gebruiken voor het opstellen van de nieuwe nota gezondheidsbeleid 2009-2012.
Van basisnota naar bouwstenen Basisnota Voor de nota’s gezondheidbeleid 2004-2008 is in 2002 door de procesgroep gemeentelijk gezondheidsbeleid een (provinciale) basisnota gemeentelijk gezondheidsbeleid geschreven. Deze is nagenoeg door alle 31 gemeenten, inclusief de acht Zuidwest gemeenten, als raamwerk gebruikt voor het lokale gezondheidsbeleid. In dit beleidsplan zijn zes ambities vastgelegd: • Vergroten van de kansen op gezondheid voor mensen met een lage sociaal- economische status; • Stimuleren van een gezonde leefstijl bij de bevolking; • Bevorderen van de sociale en geestelijke gezondheid van de bevolking en dus verbeteren van de kwaliteit van leven; • Verbeteren van de kwaliteit van leven van mensen met een beperking of chronische ziekte; • Effectief uitvoering geven aan de taken die voortvloeien uit de Wet collectieve preventie volksgezondheid (Wcpv); • Gezondheid nadrukkelijk agenderen bij andere beleidsterreinen dan volksgezondheid. Evaluatie van het huidige beleid heeft tot de conclusie geleid, dat deze ambities te ruim zijn geformuleerd en in de meeste gemeenten niet gerealiseerd zijn. Bouwstenen Voor de nieuwe nota gezondheidsbeleid is gekozen voor het aanleveren van zes zogenaamde bouwstenen in plaats van een nieuwe basisnota. Dit in samenspraak met de 31 gemeenten en in opdracht van de commissie Openbare Gezondheidszorg van de GGD Fryslân. De bouwstenen bevatten inhoudelijke en procesmatige handvatten voor het ontwikkelen van beleid; uiteraard in samenhang met de Wmo. Hierbij is onder meer gebruik gemaakt van Wmo-beleid, de VWS-nota “Kiezen voor een gezond leven” en het Masterplan Gezond Leven. SMART: kleinschalig en overzichtelijk. De doelstellingen in de nota zijn SMART geformuleerd. Een SMART-doelstelling is richtinggevend en geeft aan welke resultaten, wanneer bereikt moeten worden. SMART staat voor: • Specifiek: de doelstelling moet eenduidig zijn. • Meetbaar: onder welke (meetbare/observeerbare) voorwaarden of vorm is het doel bereikt.
4
• • •
Acceptabel: gaat de doelgroep en/of management deze doelstelling accepteren. Realistisch: de doelstelling moet haalbaar zijn. Tijdgebonden: wanneer (in de tijd) moet het doel bereikt zijn.
Leeswijzer In hoofdstuk 1 (visie en hoofddoelstelling) worden de zes bouwstenen nader uiteengezet, waarbij aan de eerste bouwsteen (visie op samenhang in beleid) extra aandacht wordt besteed. Tevens komen in dit hoofdstuk het landelijk beleid en het huidige Friese beleid aan bod. In hoofdstuk 2 (van beleid naar uitvoering) valt te lezen op welke wijze de valkuilen van de vorige nota, te ruime ambities en doelstellingen en te veel dingen tegelijk willen aanpakken, worden vermeden. In hoofdstuk 3 (financiën) komt het kostenplaatje aan bod in de zin, dat er een (regionaal) voorstel wordt gedaan voor de dekking van de kosten. In hoofdstuk 4, 5, 6 en 7 komen respectievelijk de 4 hoofdthema’s aan bod, te weten: jeugd, voeding en beweging, participatie en gezondheid en ziekte. Ieder hoofdstuk bestaat uit drie of vier thema’s. Elk thema is opgebouwd uit vijf onderdelen: inleiding, huidig beleid, nulmeting, doelstelling en evaluatie. In hoofdstuk 8 zijn tot slot de regionale interventies en maatregelen opgenomen, alsmede de lokale interventies welke individuele gemeenten naar eigen inzicht kunnen inzetten. De controle op de uitvoering, voortgang en een eventuele bijstelling van de verschillende interventies wordt gedaan door de gezamenlijke beleidsambtenaren van de betrokken acht gemeenten, dit met ondersteuning van de GGD Fryslân. In de eerste bijlage is een beschrijving te vinden van de interventies. De tweede bijlage bevat een afkortingenlijst.
5
1.
Visie en hoofddoelstelling
1.1
Bouwstenen gemeentelijk gezondheidsbeleid
In tegenstelling tot de vorige nota niet gekozen voor een basisnota, maar voor zes bouwstenen, die als basis dienen voor de nieuwe nota. Hieraan ligt het volgende argument ten grondslag. De oude nota’s zijn op het niveau van beleidsambities nog redelijk actueel. Echter de komst van de Wmo heeft nieuwe uitgangspunten en ontwikkelingen met zich meegebracht. Er is dan ook besloten hierbij aan te haken. In bouwsteen 1 wordt deze samenhang nader uiteengezet. De bouwstenen zijn ontwikkeld door de procesgroep gemeentelijk gezondheidsbeleid, waarvan naast drie beleidsambtenaren volksgezondheid, uit elke regio één, ook een medewerker van de GGD Fryslân deel uitmaakt. Bij het ontwikkelen van de bouwstenen is uiteraard ook gekeken naar het rijksbeleid en het provinciale beleid. Hier wordt eerst kort op ingegaan.
1.2
Rijksbeleid: “Kiezen voor gezond leven”.
Niet alleen gemeenten voeren gezondheidsbeleid. Dit gebeurt ook door de rijksoverheid. Om tot een afstemming tussen rijks- en lokaal beleid te komen wordt in de wet PG bepaald dat de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) bij nota elke vier jaar de landelijke prioriteiten op het gebied van de collectieve preventie vaststelt. Voor de periode 2007-2010 is dit gebeurd middels de nota “Kiezen voor gezond leven”. Het doel van het preventiebeleid van de rijksoverheid is mensen langer in goede gezondheid te laten leven. Doelen van het beleid zijn: • Het ouder worden van mensen (toename van levensverwachting). • Langer gezond leven (toename aantal gezonde levensjaren). • Minder verschil in gezondheid tussen mensen (verkleining in achterstand bij mensen uit lagere sociaaleconomische milieus). In de nota “Kiezen voor gezond leven” geeft het kabinet als belangrijkste volksgezondheidproblemen aan: psychische stoornissen, hart- en vaatziekten, kanker, ziekten aan het bewegingsapparaat, chronische luchtwegaandoeningen en diabetes. Op basis hiervan is door het kabinet een aantal speerpunten gekozen, dat een grote bijdrage levert aan het voorkomen van deze volksgezondheidsproblemen. Deze speerpunten zijn richtinggevend voor de prioriteiten in gemeenten. Het betreft: • Roken. • Schadelijk alcoholgebruik. • Overgewicht (beweging en voeding). • Diabetes. • Depressie.
1.3
Provinciaal beleid: “Masterplan Gezond Leven Fryslân”
De Friese gemeenten willen werk maken van het bevorderen van een gezonde leefstijl bij de Friese bevolking. Door de 31 Friese gemeenten is daartoe in 2007 het Masterplan Gezond Leven ontwikkeld. Aanleiding voor de opzet van dit plan vormden de eerste gemeentelijke nota’s gezondheidsbeleid. Uit deze nota’s kwam naar voren dat de bevordering van een gezonde leefstijl een speerpunt is, de constatering dat gemeenten op dit punt geen consistent beleid voerden en dat in de uitvoering sprake was van een “projectencarrousel”. Er was behoefte aan een plan van aanpak voor een meer structurele en effectieve aanpak van gezond leven in Fryslân. Het Masterplan Gezond Leven Fryslân moet sturing geven aan het beleid van de 31 gemeenten. De in het Masterplan opgenomen speerpunten sluiten aan bij die van het rijk en zullen een belangrijk ingrediënt vormen voor de tweede gemeentelijke nota’s gezondheidsbeleid.
6
De • • • • • •
zes bouwstenen luiden als volgt: Bouwsteen 1: Visie op samenhang in beleid. Bouwsteen 2: Belangrijke cijfers per gemeente. Bouwsteen 3: Een overzicht van interventies. Bouwsteen 4: Een handreiking voor de beoordeling van het effect van beleid. Bouwsteen 5: Een handreiking voor het proces van beleid naar uitvoering. Bouwsteen 6: Een handreiking voor de zogenaamde ‘agendasetting’.
1.3.1. Bouwsteen 1: visie op samenhang in beleid Visie Het is genoegzaam bekend, dat gezond gedrag en in het verlengde hiervan gezondheid niet op zichzelf staat, maar een sterke samenhang vertoont met de sociale en fysieke omgeving waar mensen geboren worden, opgroeien en leven. Concreet komt dit neer op de volgende 4 factoren, die van invloed zijn op de gezondheid: • • • •
Biologische en erfelijke factoren: de aanwezige (aanleg tot) gezondheid of ziekte. Omgeving: de fysieke en sociale omgeving, zoals woonomgeving, milieu, sociale samenhang, arbeidsparticipatie en veiligheid. Leefstijl: het gedrag van mensen dat van invloed is op hun gezondheid. Gezondheidszorg: de beschikbaarheid van gezondheidszorgvoorzieningen.
Gezondheid is dus vanuit meerdere -met elkaar samenhangende invalshoeken- te beïnvloeden, zoals maatregelen en gedrag op het terrein van bijvoorbeeld verkeer, veiligheid, ruimtelijke ordening, sociaal beleid, milieu en onderwijs. Gezondheidsbeleid is dan ook per definitie integraal beleid. Samenwerking staat hierbij centraal: binnen de gemeente, tussen gemeenten en met regionale instellingen, patiënten- en consumentenorganisaties en financiers. Samenhang met de Wmo In de inleiding is reeds aangegeven, dat er door de acht Zuidwest gemeenten is besloten de nieuwe nota gezondheidsbeleid regionaal (collectief) op te pakken en indien nodig aan te vullen met specifieke zaken die in een gemeente spelen. Ook is afgesproken de nieuwe nota als het ware ‘aan te haken aan’ het integrale beleidsplan Wmo 2008-2011. De visie die hierbij centraal staat is, dat zowel het uitgangspunt van de Wmo (bevorderen van participatie) als ook het uitgangspunt van de Wet Publieke Gezondheid (bevorderen van gezondheid) bijdragen aan de kwaliteit van het leven. Een mooi voorbeeld van deze samenhang is, dat zowel vanuit het gezondheidsbeleid als ook vanuit het Wmo-beleid aandacht wordt besteed aan het thema alcohol en jeugd. In schema ziet deze samenhang er als volgt uit:
Kwaliteit van leven
Gezondheid
Deelname maatschappij
WCPV / WPG
WMO
7
Doelstellingen Allerlei pogingen om de verschillen in gezondheid tussen de verschillende inwoners te verkleinen, zijn tot nu toe niet gelukt. De gezondheid van mensen met een lage sociaal-economische status is op alle fronten slechter dan die van andere burgers: ze gaan eerder dood, leven langer in ongezonde levensjaren, ervaren hun gezondheid als minder goed, hebben vaker chronische aandoeningen en beperkingen. De leefgewoonten van deze groepen zijn ook slechter dan die van andere burgers: meer onverantwoord alcoholgebruik, meer roken, voldoen vaker niet aan de voedingsnorm en meer overgewicht. Mede op basis van deze constatering is gekozen voor de volgende twee hoofddoelstellingen: • Het verkleinen van de gezondheidsverschillen tussen de inwoners. • Het bijdragen aan de verlenging van de gezonde levensverwachting waarin de kwaliteit van leven goed is en de ervaren gezondheid positief. Deze hoofddoelstellingen vormen de basis voor de doelstellingen in de hoofdstukken vier tot en met zeven. 1.3.2. Bouwsteen 2: belangrijke cijfers per gemeente Deze bouwsteen bestaat uit een overzicht van bruikbare cijfers ter ondersteuning van de te maken keuzes in zowel het gezondheidsbeleid als ook in het Wmo-beleid. Dit overzicht beslaat jeugd, volwassenen en ouderen. 1.3.3. Bouwsteen 3: een overzicht van interventies In de derde bouwsteen zijn voor tien thema’s interventies en maatregelen opgenomen die kunnen worden ingezet in het nieuwe gemeentelijke gezondheidsbeleid. In Zuidwest Friesland zijn twee van de tien thema’s nader uitgesplitst. Dit heeft geresulteerd in de volgende thema’s: • Roken. • (Overmatig) alcohol- en drugsgebruik. • Opvoedingsondersteuning. • Bewegen en sport. • Overgewicht. • Voedingpatroon • Lage SES (Sociaal Economische Status). • Eenzaamheid. • Veiligheid en de AED • Veiligheid en valpreventie • Depressie. • Diabetes. • Seksuele (on)gezondheid. 1.3.4. Bouwsteen 4: een handreiking voor de beoordeling van het effect van beleid Van deze bouwsteen is gebruik gemaakt voor het SMART-formuleren van de doelstellingen en de interventies die hier uit voortvloeien. Dit is vooral van belang voor het beter meetbaar, zichtbaar en evalueerbaar maken van de opbrengsten van het beleid. 1.3.5. Bouwsteen 5: een handreiking voor het proces van beleid naar uitvoering Deze handreiking is van groot belang en derhalve is er een apart hoofdstuk aan besteed. In het tweede hoofdstuk wordt deze handreiking nader uitgewerkt. 1.3.6. Bouwsteen 6: een handreiking voor de zogenaamde ‘agendasetting’ Deze bouwsteen is vooral bedoeld om politiek draagvlak te creëren. In dit kader is in november 2007 een aantal regiobijeenkomsten georganiseerd met als doel ambtenaren, raadsleden en wethouders te informeren over de mogelijkheden voor het te voeren gezondheids- en Wmo-beleid. Op 4 september 2008 is een bijeenkomst georganiseerd, informerend en interactief, voor partijen en organisaties die direct en/of indirect een rol spelen met betrekking tot gezondheid. De bevindingen zijn voor zover mogelijk meegenomen in deze nota.
8
2. Van beleid naar uitvoering 2.1.
Inleiding
Zoals gezegd vormt de vijfde bouwsteen ‘Een handreiking voor het proces van beleid naar uitvoering’ een belangrijke schakel in de uitvoering van het beleid. In de basisnota gezondheidsbeleid 2004-2008 zijn prachtige ambities, doelstellingen en interventies geformuleerd. Echter in de praktijk is gebleken, dat de uitvoering van het beleid niet optimaal, uitzonderingen daargelaten, is verlopen. De oorzaak hiervan is, dat de ambities, doelstellingen en interventies (vaak) te ambitieus geformuleerd zijn met als gevolg, dat de uitvoering van de interventies in goede bedoelingen blijven steken. Tevens wordt er vaak teveel hooi op de vork genomen in de zin, dat teveel interventies tegelijk worden ingezet. Met betrekking tot deze valkuilen zijn de volgende oplossingen bedacht: • Een gefaseerde aanpak. • Zoveel mogelijk aanhaken bij bestaande interventies. • Nieuwe interventies, alleen als het echt nodig is.
2.2.
Een integrale, gefaseerde aanpak
In de nota gezondheidsbeleid 2009-2012 staan 12 thema’s centraal. Deze thema’s zijn als volgt geclusterd: • Jeugd (2009): roken, alcohol- en drugsgebruik en opvoedingsondersteuning. • Voeding en beweging (2010): bewegen en sport, overgewicht en voeding. • Participatie & gezondheid (2011): lage SES, eenzaamheid, veiligheid en de AED en veiligheid en valpreventie . • Ziekte (2012): depressie, diabetes en seksuele (on)gezondheid. Elk jaar wordt begonnen met een cluster, hierdoor wordt niet te veel hooi op de vork genomen.
2.3.
Aanhaken bij bestaande interventies
Er is voor gekozen zoveel mogelijk aan te haken bij bestaande interventies. Tijdens het overleg met verschillende betrokken organisaties op 4 september 2008 kwam duidelijk naar voren, dat in Zuidwest Friesland verschillende goede ‘gezonde’ initiatieven lopen, maar dat deze of binnenkort aflopen ofwel wel een doorstart kunnen gebruiken. Dus is vooral gekeken naar initiatieven die hun waarde hebben bewezen en deze te continueren in plaats van nieuwe interventies uit te voeren.
2.4.
Nieuwe interventies alleen als het echt nodig is
Als er hiaten zijn in het bestaande aanbod, is het aan te bevelen nieuwe interventies uit te voeren. deze interventies dienen kleinschalig, goed uit te voeren en betaalbaar te zijn. Tevens is het van belang dat het effect van de interventie goed te meten is.
2.5.
Rol van de GGD Fryslân
Voor de uitvoering van het gemeentelijk gezondheidsbeleid is de GGD Fryslân de belangrijkste partij. De producten van de GGD Fryslân zijn de laatste jaren toegespitst op de Wmo. Dit geldt vooral voor het aanbod van zogenoemde plustaken. Bij deze taken zitten ook taken die door anderen dan de GGD Fryslân kunnen worden uitgevoerd. Gemeenten kiezen voor de taken en de uitvoerders. Bij de voorbereiding van deze nota is regelmatig contact geweest met GGD Fryslân.
2.6.
Evaluatie
De controle op de uitvoering, voortgang en eventuele bijstelling van de verschillende interventies wordt gedaan door de beleidsambtenaren van de acht gemeenten met ondersteuning van GGD Fryslân. Dit onderwerp wordt een vast onderdeel van het ambtelijk regio-overleg volksgezondheid. Ieder jaar wordt een rapportage opgesteld over de bevindingen ten behoeve van de acht gemeenten.
9
3.
Financiën
In hoofdstuk acht zijn concrete voorstellen opgenomen voor de komende vier jaren. Sommige projecten worden vertaald naar reeds bestaand (regulier) beleid. Hier is geen extra geld mee gemoeid. Ook zijn er geen plannen waarvoor naar verwachting wel extra geld nodig is. Het gaat niet om grote bedragen aangezien de plannen gericht zijn op het aanbieden van bestaande interventies. De financiële middelen zijn vooral bedoeld om intermediairs (bijvoorbeeld scholen) of de doelgroep zelf te stimuleren hiervan gebruik te maken. Alleen voor het eerste uitvoeringsjaar (2009) is een raming van kosten gemaakt. Voor de volgende jaren zal in het daaraan voorafgaande jaar een kostenraming gemaakt worden. Er is niet voor gekozen om een gedetailleerde begroting op te stellen, mede omdat het een regionaal plan is. Sommige gemeenten voeren op enkele onderdelen al interventies uit of fungeren als pilot zoals het gezondheidsbureau en Triple P. Uitgangspunt is dat voor een minimale uitvoering van de voorgestelde interventies een werkbudget nodig is van € 1,- per inwoner op jaarbasis. De acht gemeenten geven gezamenlijk uitvoering aan de plannen. Hiermee wordt de inzet van menskracht en middelen gebundeld en wordt versnippering voorkomen. In het overzicht op de volgende pagina zijn de uitgaven per gemeente van het huidige beleid over het jaar 2009 inzichtelijk gemaakt.
10
Uitgaven voor:
Bolsward
Gaasterlan-Sleat
Lemsterland
Littenseradiel
Nijefurd
Sneek
Wunseradiel
Wymbritseradiel
Openbare gezondheidszorg
61.614
64.860
85.385
66.105
157.280
444.164
72.570
101.695
Sociaal Team
4.560
5.000
10.828
4.500
1285
17.307
4.500
4.603
Verslavingsbeleid DGSG (*)
1.615
12.130
5.065
3.000
3.800
Jeugdgezondheidszorg 0-4 (+)
152.362
159.698
210.131
170.304
172.761
519.862
185.525
251.460
Jeugdgezondheidszorg 4-19
72.329
76.140
99.894
77.601
92.806
246.789
85.190
119.380
JGZ/CJG/maatwerkdeel
8.500
10.000
39.983
10.000
6500
31.164
9.500
20.737
4.138
Pr Opvoedingsonderst en O.S
65.380
JiZWF
12.000
5.150
24.200
11.000
0
25.000
6.850
10.000
Verwijsindex Risicojeugd (#)
5.000
5.000
5.000
5.000
5.000
5.000
5.000
5.000
24.000
125.000 12.000
16.235
4.425
6.075
Jeugdmaatschappelijk werk Logopedie prenatale zorg / voorlichting
7.065
10.000
11.530
4.425
6.625
10.000 4.425
5 min gesprek groep 7
6.625
13.225
1.273
OGZ = 46% van budget GGD, JGZ 4-19 = 54 % (beleidsbegroting) JGZ 0-4 is inclusief EKD (+), zoals weergegeven in de 1stebegrotingswijziging HVD * inclusief bijdragen in het kader van het projectplan jeugd en alcohol.
11
4.
Jeugd (2009)
4.1
Roken
4.1.1. Inleiding Jongeren moeten niet-roker blijven! Tussen het twaalfde en zestiende jaar neemt het aantal rokende jongeren sterk toe, van gemiddeld 2,7% procent op twaalfjarige leeftijd naar gemiddeld 33% op zestienjarige leeftijd, ondanks een veranderende houding ten opzichte van ‘stoere bink’ naar ‘loser’. Omdat roken de belangrijkste doodsoorzaak in Nederland is, is het van groot belang dat jongeren niet beginnen met roken. Hoewel het nationale rookbeleid in Nederland zeker zijn vruchten afwerpt, zijn er nog groepen die nauwelijks worden bereikt. 4.1.2. Huidig beleid De rijksoverheid stimuleert door publieksvoorlichting een anti-rookbeleid. Daarnaast worden door middel van wettelijke bepalingen de mogelijkheden van burgers om in het publieke domein te roken ingeperkt: per 1 juli 2008 geldt er een rookverbod in de horeca en in sportkantines. In andere publieksruimten zoals overheidsgebouwen gold al een rookverbod. Het handhaven van deze wettelijke beperkingen zal voor een belangrijk deel het succes bepalen. De GGD biedt cursussen aan die het rookgedrag onder jongeren voorkomen en verminderen. 4.1.3. Nulmeting Voor de onderstaande tabel zijn cijfers gebruikt die afkomstig zijn van GGD Fryslân. De percentages zijn gebaseerd op gegevens van de Jeugdgezondheidszorg 0-19 jaar over de jaren 2005/2006. De gegevens in de kolom 13-18 jaar’ zijn daarnaast deels gebaseerd op de enquête GO Jeugd 2004. De Friese cijfers voor volwassenen en ouderen zijn gebaseerd op de gezondheidsenquête die GGD Fryslân heeft afgenomen eind 2005/begin 2006. Tabel 1: rokers in Zuidwest Friesland (%) 36
34
32 28
28
14 14
14
12
G
35 27 22
14 14 13 12
aa wa st rd er lâ nSl ea Le t m st er la Li nd tte ns er ad ie l N ije fu rd
10
Bo ls
nd
12 13
Fr ie sla
27 23
23
22
36
13-18 jaar 14 10
19-65jaar 12
65+
Sn ee W k ûn se W r ad ym ie br l its er ad ie l
40 35 30 25 20 15 10 5 0
Bron: GGD Fryslân, 2004-2006 Van de Nederlandse jongeren (10 tot en met 19 jaar) zegt 22% de afgelopen vier weken te hebben gerookt. Dit percentage is bij de allerjongsten 1% en is 40% bij de oudsten boven de 17 jaar. Van alle jongeren geeft 44% aan wel eens gerookt te hebben (RIVM, 2008). In 2007 rookt 28% van alle volwassenen (15 jaar en ouder) in Nederland. Van de mannen rookt 31% en van de vrouwen 25%. Het percentage rokers is vooral hoog onder de Friese mannen in de
12
leeftijdscategorie 25 tot 34 jaar, hiervan rookt 39%. Het aantal Friese volwassen mannen dat rookt (36%) ligt boven het Nederlandse gemiddelde, maar wijkt niet significant af van de gemiddelde mannelijke roker. Het aantal Friese vrouwen dat rookt is wijkt ook niet significant af van de gemiddelde Nederlandse vrouw 4.1.4. Probleemanalyse Roken is doodsoorzaak nummer één in Nederland. Roken is bij mensen boven de twintig jaar verantwoordelijk voor een groot deel van de sterfgevallen door longkanker (86%), COPD (78%) en een aantal vormen van kanker in het hoofd halsgebied (75 tot 80%). Roken gaat behalve met een slechtere kwaliteit van leven ook gepaard met meer ziekteverzuim en een hoger zorggebruik. 4.1.5. Doelstelling De volgende doelstellingen zijn geformuleerd: • Het percentage kinderen onder de dertien jaar dat rookt in Zuidwest Friesland bedraagt in 2012 niet meer dan 1%. • Het percentage jongeren van 13 tot en met 18 jaar dat rookt in Zuidwest Friesland is met 25% gedaald in 2012ii. • Het aantal (aanstaande) ouders van kinderen onder de vier jaar dat rookt in Zuidwest Friesland is met 25% gedaald in 2012. 4.1.6. Evaluatie •
•
•
Voor 1 april wordt jaarlijks met ingang van 2010 schriftelijk verslag uitgebracht door de uitvoerende organisaties aan de gemeenten over het aantal deelnemers, de resultaten en knelen verbeterpunten. In 2012 worden de percentages jongeren onder de 13 jaar en jongeren van 13-18 jaar die roken gemeten door de GGD Fryslân. In 2009 wordt door de GGD Fryslân een nulmeting uitgevoerd naar het aantal rokende (aanstaande) ouders van jonge kinderen. In 2012 wordt dit percentage nogmaals onderzocht.
13
4.2
Alcohol
4.2.1. Inleiding Nederlandse jongeren gaan qua alcoholgebruik aan top in Europa. In vergelijking met 1998 drinken in Fryslân meer jongeren (10-18 jaar) alcohol. Het betreft met name jongeren in de jonge leeftijdsgroep. Alcohol op jonge leeftijd heeft een negatieve invloed op de ontwikkeling van de hersenen en kan leiden tot hersenbeschadiging. 4.2.2. Huidig beleid Alcoholgebruik onder jongeren staat al langere tijd op de politieke agenda. Wat ontbreekt is een resultaatgerichte integrale aanpak waarbij alle settings (thuis, onderwijs, vrije tijd en verkeer) en de verschillende beleidsterreinen (gezondheid, jeugd welzijn, openbare orde en veiligheid) zijn betrokken. De provincie Fryslân heeft samen met de Friese gemeenten, politie Fryslân, GGD Fryslân, Verslavingszorg Noord Nederland en OM Leeuwarden het projectplan Fries Jeugd en Alcoholbeleid opgesteld. Het projectplan Jeugd en Alcohol dient als basis voor het thema alcohol van de gezondheidsnota. 4.2.3. Nulmeting In december 2008 wordt vanuit de provincie Fryslân een nulmeting naar het aantal jongeren dat alcohol gebruikt uitgevoerd in het kader van het Friese Projectplan Jeugd en Alcohol. Deze cijfers worden gebruikt als nulmeting. 4.2.4. Probleem analyse In Nederland is een zeer tolerante houding ten opzichte van alcoholgebruik. Het is geaccepteerd dat jongeren drinken. In plattelandsgebieden is het drinken van grote hoeveelheden alcohol tijdens het uitgaan onderdeel van de plaatselijke cultuur (te vergelijken met de drinkcultuur bij verenigingsstudenten). Alcoholgebruik kent de volgende negatieve effecten: • Risico’s van alcoholgebruik in het verkeer. • Negatieve effecten op de gezondheid. • Samenhang met geweld incidenten en overlast. • Ernstige maatschappelijke schade. Er is een aantal oorzaken aan te wijzen voor de toename van het alcoholgebruik onder jongeren, waaruit blijkt dat het probleem complex is: • Een veranderde slechte naleving van leeftijdgrenzen, gecombineerd met een beperkt toezicht. • De introductie van zoete (mix) dranken. • De relatief lage prijzen t.o.v. het gestegen maandinkomen. • Toename van (il)legale uitgaansgelegenheden. • Toename aantal tolerante ouders. • Populariteit van het drinken om dronken te worden. • Jongeren komen steeds vroeger in aanraking met alcohol. • Jongeren gaan steeds vaker en langer uit. • Marketing wordt steeds slimmer. • Gemakkelijk verkrijgbaar zijn van alcoholhoudende drankjes. Het alcoholgebruik onder jongeren vraagt om een integrale, meerjarige, programmatische concrete aanpak waarbij zeer veel partijen en organisaties betrokken zijn. 4.2.5. Doelstelling In het projectplan Jeugd en Alcohol zijn twee doelstellingen geformuleerd die in 2012 gerealiseerd dienen te zijn: • Jongeren in Fryslân drinken in 2012 geen alcohol voor hun 16e jaar. • Jongeren (16 en 17 jaar) en jongvolwassenen (18-24 jaar) gaan op een verantwoorde manier met alcohol omiii.
14
Voor de gezondheidsnota worden de volgende doelstellingen geformuleerd: • In 2009 wordt door de gemeenten in Zuidwest Friesland onderzocht welke maatregelen van het minimumpakket zoals opgesteld in het projectplan Jeugd en Alcohol worden uitgevoerd • De maatregelen van het minimumpakket zoals opgesteld in het projectplan Jeugd en Alcohol die niet worden aangeboden, worden vanaf 2009 aangeboden door de Zuidwest gemeenten en zijn in 2012 geïmplementeerd. 4.2.6. Evaluatie • • •
In december 2008 wordt vanuit de provincie Fryslân een nulmeting naar het aantal jongeren dat alcohol gebruikt uitgevoerd. In 2012 wordt vanuit de provincie Fryslân een meting uitgevoerd naar het aantal jongeren dat alcohol gebruikt. De vierjaarlijkse gezondheidsmonitor van de GGD Fryslân, de registratiegegevens van Verslavingszorg Noord Nederland en delictenregistratie van de politie zijn bestaande meetinstrumenten, waarmee de ontwikkelingen van het alcoholgebruik al worden gevolgd.
15
4.3
Drugsgebruik
4.3.1. Inleiding Voor drugs geldt in grote lijnen hetzelfde als voor alcohol op jonge leeftijd. Overmatig drugsgebruik leidt tot beschadiging van de hersenen en hangt samen met geweldsincidenten en overlast. Tevens brengt het veel sociale en economische schade met zich mee. In dit thema richten wij ons op vier verschillende drugs: cannabis, amfetamine (speed) en verwante stoffen, ecstasy en cocaïne (harddrugs). 4.3.2. Huidig beleid Het Nederlandse drugsbeleid richt zich op het voorkomen en beperken van de risico’s van drugsgebruik voor de gebruiker zelf, voor zijn directe omgeving en voor de samenleving, ook wel harmreduction genoemd (Trimbos instituut, 2008). In 2004 heeft het kabinet besloten het beleid ten aanzien van cannabis te verscherpen. Eén van de voornemens is intensivering van preventie. Binnen de landelijke kaders hebben gemeenten mogelijkheden om het drugsbeleid in hun gemeente vorm te geven. Hiermee kunnen zij ondermeer invloed uitoefenen op de beschikbaarheid van drugs. Zo kunnen gemeenten sinds 1996 een lokaal coffeeshopbeleid voeren. In het huidig beleid krijgen jongeren onder de 18 jaar voorlichting over drugsgebruik door middel van het voorlichtingsprogramma De Gezonde School en Genotmiddelen. Deze voorlichting wordt onder andere gegeven door de VNN in samenwerking met GGD Fryslân. 4.3.3. Nulmeting Tabel 2: Drugsgebruik in het voortgezet onderwijs (13-18 jaar) in Zuidwest Friesland (%) 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0
17
16
16
16 14
12
12 8 6
ea Le t m st er la Li nd tte ns er ad ie l Ni je fu rd
rlâ nSl
ar d
3
G
aa st e
Bo lsw
6 4
5
6
5
ooit harddrugs gebruikt
Sn ee W k ûn se W ra ym di el br its er Pr ad ov ie in l cie Fr ys lâ n
6 4
ooit softdrugs gebruikt
8
Bron: GGD Fryslan, 2004 Uit de onderstaande tabel (VNN, 2008) blijkt dat in 2007 63 jongeren onder de 22 jaar uit de Zuidwest Friesland gebruik hebben gemaakt van VNN hulpverlening. Hiervan zijn 36 jongeren in de leeftijd van 13 t/m 18 jaar en 27 jongeren van 19 t/m 21 jaar. In de jongste groep zijn negen meisjes (25%), in de oudere groep 11 meisjes (41%). Het meest voorkomende middel waar de jongeren problemen mee hebben is cannabis, in de jongste groep geldt dit voor 21 jongeren (61%), in de oudere groep geldt dit voor 11 jongeren
16
(41%). Op de tweede plaats komt amfetamine, in de jongste groep zijn vijf jongeren (14%), in de oudere groep zeven jongeren (26%) verslaafd aan amfetamine. Bij 'overige' gaat het bij de jongste groep voor zover onderscheiden tenminste een keer om psychofarmaca, bij de ouderen om verslavend gebruik van internet. De meeste jongeren (23) wonen in Sneek, Wymbritseradiel (11) is de tweede en Lemsterland (9) de derde gemeente wat betreft het aantal jongeren dat cliënt is bij VNN. Tabel 3: Verslavingsproblemen van jongeren die in behandeling zijn bij de VNN in 2007 (%) 70
61
60 50
41
40
12-18 jaar (N=36) 26
30 20 10
19-21 jaar (N=27)
14 7 0 0
11
6 7
0
8
0
4
8
4
O nb ek en d
O ve rig
G ok ke n
Al co ho l
O pi at en Co ca ïn e Am fe ta m in e Ca nn ab is
0
Bron: VNN, 2008. 4.3.4. Probleemanalyse Het druggebruik is in Fryslân nagenoeg gelijk als in Nederland. Het mogelijke effect van drugsgebruik is afhankelijk van de soort drug. Na een stijging tot 1999 is het gebruik gestabiliseerd onder jongeren en jongvolwassenen. Cannabis Het percentage cannabis gebruikers in de algemene bevolking bleef tussen 2001 en 2005 stabiel. In 2005 was 3,3% van de Nederlandse bevolking een actuele cannabis gebruiker. Tegenover deze stabiele trend staat een gestage groei van het aantal cliënten met een cannabisverslaving. Van 2005 tot 2006 ging het om een toename van 7%. Bijna tweederde van de cliënten is 25 jaar of ouder. (VNN, 2008) Amfetamine In de bevolking van 15-64 jaar is het amfetaminegebruik relatief beperkt en stabiel. In 2005 was 0,2% van de Nederlandse bevolking een actuele amfetaminegebruiker. Het aantal amfetaminegebruikers dat zich meldde bij de verslavingszorg in 2006 is verdubbeld ten opzichte van 2001. Er zijn signalen dat het amfetaminegebruik onder plattelandsjongeren, met name autochtone dorpsjeugd is toegenomen. Zij gebruiken amfetamine als een goedkoop vervangingsmiddel voor cocaïne. Amfetamine wordt daarom ook wel boerencoke genoemd. Ecstasy Het percentage actuele gebruikers van ecstasy bleef tussen 2001 en 2005 stabiel. Landelijk gezien is ecstasy nog een belangrijk (illegale) drug onder uitgaande jongeren en jongvolwassenen, met name in de dancescenes. Sleutelfiguren in het uitgaansleven signaleren excessief gebruik onder de jongeren, terwijl er een matiging is onder de wat oudere stappers. (VNN, 2008) Cocaïne Aanzienlijk minder leerlingen gebruiken harddrugs, zoals cocaïne (Trimbos-instituut, 2008). In bepaalde groepen jongeren en jongvolwassenen komt de consumptie van cocaïne vrij vaak voor. Cocaïne is populair geworden onder jongeren en jongvolwassenen in het uitgaansleven in het hele
17
land. Er zijn signalen dat het gebruik van cocaïne onder (werkende) plattelandsjongeren nog steeds in opmars is. De overmatige consumptie van alcohol in het uitgaansleven wordt wel genoemd als één van de redenen van de populariteit van cocaïne omdat het een ontnuchterend effect zou hebben. 4.3.5. Doelstelling De volgende vier doelstellingen zijn geformuleerd: • Het aantal jongeren van 13-18 jaar dat ooit wel eens softdrugs heeft gebruikt is per gemeente in 2012 gedaald met minimaal 25%. • Jongeren onder de 18 jaar hebben geen toegang tot coffeeshops in Zuidwest Frieslandiv. • Het gebruik van harddrugs in de leeftijdscategorie tot 18 jaar is afgenomen met minimaal 25%. • Het aantal jongeren (18-24) dat in verband met drugsproblematiek in contact komt met de verslavingszorg is gedaald met 25% (bij een gelijkblijvend bereik) in 2012. 4.3.6. Evaluatie • • •
In december 2008 wordt vanuit de provincie Fryslân een nulmeting naar het aantal jongeren dat drugs gebruikt uitgevoerd. In 2012 wordt vanuit de provincie Fryslân een meting uitgevoerd naar het aantal jongeren dat drugs gebruikt. De vierjaarlijkse gezondheidsmonitor van de GGD Fryslân, de registratiegegevens van Verslavingszorg Noord Nederland en delictenregistratie van de politie zijn bestaande meetinstrumenten, waarmee de ontwikkelingen van het alcoholgebruik al worden gevolgd.
18
4.4
Opvoedingsondersteuning
4.4.1. Inleiding Individualisering, kleinere gezinnen, familie die niet meer in de buurt woont, zijn de oorzaak van dat ‘natuurlijke’ opvoedingsondersteuners minder beschikbaar zijn. Hierdoor ervaren meer ouders opvoedingsonzekerheid en hebben behoefte aan ondersteuning. Uit Friese registraties van de JGZ blijkt dat kinderen van ouders die problemen ervaren met de opvoeding: • vaker niet ontbijten; • minder vaak fruit eten; • meer overgewicht hebben; • meer tv kijken. Dezelfde vier bovenstaande ongunstige leefstijlpatronen komen relatief meer voor bij kinderen die door de JGZ worden getypeerd als ‘onvoldoende weerbaar’. Hieruit kan worden afgeleid dat leefstijl in hoge mate wordt bepaald door opvoeding en door weerbaarheid. Weerbaarheid heeft onder andere te maken met zelfvertrouwen, zelfbeheersing en weerstand bieden aan groepsdruk. 4.4.2. Huidig beleid Tot voor kort waren verschillende organisaties betrokken bij de jeugdgezondheidszorg en het jeugdbeleid zoals de Thuiszorg Zuidwest Friesland, de GGD en Timpaan. In 2007 hebben de gemeenten besloten om de jeugdgezondheidszorg 0-19 jaar per 1 januari 2009 onder te brengen bij de GGD Fryslân. Met Jong in Fryslân (JIF) en Jong in Zuidwest Friesland is de basis gelegd voor meer samenhang tussen de gemeentelijke functies op het gebied van jeugdbeleid en de jeugdgezondheidszorg. Gemeenten hebben wel een aanbod van programma’s op het gebied van opvoedingsondersteuning, maar het ontbreekt aan een ketenaanpak en een eenduidige filosofie. Om te zorgen dat de zorgketen om het kind zich sluit, wordt het Centrum van Jeugd en Gezin (CJG) ingevoerd. In 2011 dienen alle gemeenten in Nederland een Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG) te hebben. 4.4.3. Nulmeting Onderstaande tabel geeft het percentage volwassenen 19-64 jaar met kinderen tot en met 18 jaar weer dat matige tot ernstige problemen ervaart bij het opvoeden van hun kinderen. Opvoedingsproblemen als ‘luisteren, gehoorzamen’ en ‘houden aan of stellen van grenzen/ regels/ afspraken’ worden door de ouders het meest genoemd. Verder geven redelijk veel ouders aan opvoedingsproblemen te ondervinden die verband houden met angst en onzekerheid van het kind en problemen met betrekking tot sociaal contact en spelen. Tabel 4: Matige tot ernstige opvoedingsproblemen (%)
50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0
39
43
38
42
37
33
39
33
n Fr ys lâ
el
Pr ov in ci e
its er ad i
ûn s W
W ym br
er ad i
el
ek Sn e
rd Ni je fu
ns er
ad ie
l
d Li t te
m st er la n Le
nSl ea t st er lâ
G aa
Bo l
sw ar d
22
Bron: GGD Fryslân, 2006.
19
4.4.4. Probleemanalyse De opvoedingsonzekerheid bij ouders en opvoeders neemt toe. Dit blijkt uit signalen van de jeugdgezondheidszorg. Als gevolg hiervan groeit de vraag naar opvoedingsondersteuning. De twee onderstaande ontwikkelingen liggen ten grondslag aan de uitwerking van dit thema: De projectgroep Masterplan Gezond leven heeft voorgesteld om de methode ‘Triple P’ (Positief Pedagogisch Programma) te introduceren. Deze methodiek voorziet in lichte opvoedingsvoorlichting tot en met intensieve opvoedingsondersteuning.
4.4.5. Doelstelling De volgende doelstellingen zijn geformuleerd: • •
Aan het eind van de planperiode is het percentage volwassenen (19-64 jaar) met kinderen tot en met 18 jaar dat matige tot ernstige opvoedingsproblemen ervaart, afgenomen met 25%. Afhankelijk van de resultaten in pilotgemeente onderzoeken de gemeenten of Triple P kan worden ingebed in de gemeenten.
4.4.6. Evaluatie De pilot Triple P heeft zijn eigen eigen traject, inclusief evaluatie. Dit traject zal voldoende informatie opleveren voor de evaluatie van dit speerpunt. GGD Fryslân onderzoekt het percentage volwassenen van 19-64 jaar met kinderen tot en met 18 jaar weer dat matige tot ernstige problemen ervaart bij het opvoeden van hun kinderen in Zuidwest Friesland in 2011.
20
5. 5.1.
Voeding en beweging (2010) Bewegen en sport
5.1.1. Inleiding Dat het regelmatig bewegen en sporten goed is voor je gezondheid zal niemand ontkennen. Toch is het nog maar sinds kort dat de tendens ook bij gemeenten te ontwaren valt dat sport een directe link heeft met gezondheid, sterker nog: onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Het (meer) bewegen en sporten is een essentieel ‘wapen’ geworden om het gezondheidsniveau van mensen omhoog te verbeteren. 5.1.2. Huidig beleid Het huidige beleid, veelal vastgelegd in gemeentelijke sportnota’s, is met name gericht op het in standhouden, onderhouden, beschikbaar stellen en realiseren van plekken waar mensen kunnen sporten. Er zijn gemeenten die actief geweest zijn binnen bepaalde projecten. Voorbeelden hiervan zijn Foarset en Impuls. Foarset is een gezamenlijk breedtesportproject van de gemeenten Bolsward, Franekeradeel, Gaasterlân-Sleat, Harlingen, Littenseradiel, Nijefurd en Wûnseradiel. Speerpunten zijn stimulering van de jeugdsport en ondersteuning van sportverenigingen. Het sportproject is op 1 januari 2005 gestart en loopt tot en met 2008. De gemeenten Sneek, Lemsterland, Heerenveen en Skarststerlân waren actief binnen het breedtesportproject Impuls. 5.1.3. Nulmeting Voor de onderstaande tabel zijn cijfers gebruikt die afkomstig zijn GGD Fryslân. De percentages zijn gebaseerd op gegevens van de Jeugdgezondheidszorg 0-19 jaar over de jaren 2005/2006. De gegevens in de kolom 13-18 jaar’ zijn daarnaast deels gebaseerd op de enquête GO Jeugd 2004. De Friese cijfers voor volwassenen en ouderen zijn gebaseerd op de gezondheidsenquête die GGD Fryslân heeft afgenomen eind 2005/begin 2006. De tabel geeft het percentage weinig tot niet lichamelijk actief in de leeftijdsgroep van 13 tot en met 18 jaar en het percentage volwassen boven de 19 jaar dat aan de bewegingsnormv voldoet weer. Tabel 5: Bewegen (%) 80 70 60 50 40 30 20 10 0
69 52
69 53 55
65
53 40
70 69 67
70 67 63 61 64
53
66
71 71
71 62
67 66
62
51
37
Weinig tot niet lichamelijk actief (% ) Voldoet aan de bewegingsnorm (%) Voldoet aan de bewegingsnorm (%) 13-18 jaar 19-65 jaar 65 + Friesland
Bolsward
Gaasterlân-Sleat
Lemsterland
Nijefurd
Sneek
Wûnseradiel
Wymbritseradiel
Littenseradiel
Bron: GGD, Fryslan, 2004-2006 5.1.4. Probleemanalyse Sport en bewegen zijn belangrijk voor de gezondheid. Er kan geconstateerd worden dat te weinig bewegen risico’s zoals hart- en vaatziekten, suikerziekte en dergelijke met zich mee brengt. In dit kader wordt ook verwezen naar de thema’s voeding en overgewicht.
21
Het ministerie van VWS wil bereiken dat mensen dagelijks gaan bewegen. Om dit te bereiken wil VWS samen met de gemeenten en sportsector een impuls geven aan het realiseren van beweeginterventies en stimuleren dat deze interventies onderdeel uit gaan maken van gemeentelijke plannen voor het lokaal gezondheidsbeleid (WCPV). Een voorbeeld hiervan is de NASB (Nationaal Actieplan Sport en Bewegen). 5.1.5. Doelstelling De doelstelling is simpelweg te omschrijven als het in beweging krijgen en houden, hetzij georganiseerd hetzij ongeorganiseerd, van steeds meer mensen. De subdoelen zijn kortweg: • Het beïnvloeden van risicofactoren voor chronische ziekten en aandoeningen (bijv. bloeddruk en overgewicht), het beloop van ziekte en aandoening (bijv. diabetes, hartziekten, kanker) en vroegtijdig overlijden (6% van de sterfte); • Het ontwikkelen, onderhouden en verbeteren van fysieke- cognitieve en sociale fitheid (cohesie); • Het verminderen van gezondheidsachterstanden in combinatie met voeding en overgewicht. 5.1.6. Evaluatie Omdat bij de nulmeting gebruik wordt gemaakt van cijfermateriaal van de GGD en deze ook periodiek onderzoek hier naar pleegt, worden de effecten van het gevoerde beleid aan deze cijfers gerelateerd. Uitzondering is het NASB waarvoor is vastgelegd dat voor het verkrijgen van een landelijk beeld en van het volgen van de outcome zoveel mogelijk gebruik zal worden gemaakt van bestaande peilingen en registraties.
22
5.2.
Overgewicht
5.2.1. Inleiding Overgewicht is een explosief groeiend probleem in de verschillende leeftijdgroepen. Zo zijn veel kinderen te dik: 15% heeft overgewicht en bij 1,5% is sprake van ernstig overgewicht (obesitas). Van de volwassen Nederlanders heeft 40% overgewichtvi en 10% ernstig overgewicht (Ministerie VWS, 2008). Overgewicht leidt tot 5% van de totale jaarlijkse sterfte in Nederland. Als deze trend zich op deze wijze voortzet, dan heeft 15% van de Nederlandse bevolking in 2015 te kampen met ernstig overgewicht (Gezondheidsraad, 2005). 5.2.2. Huidig beleid Er zijn meerdere beleidsvelden die een sterke betrokkenheid hebben met het overgewichtbeleid, zoals onderwijs, zorg en welzijn, sport en recreatie. De gemeenten inZuidwest Friesland hebben geen beleid dat zich specifiek richt op overgewicht. ThuiszorgZuidwest Friesland biedt cursussen over overgewicht aan cliënten. Deze cursussen richten zich op de gevolgen van overgewicht vanuit verschillende invalshoeken. 5.2.3. Nulmeting Voor de onderstaande tabel zijn cijfers gebruikt die afkomstig zijn GGD Fryslân. De percentages zijn gebaseerd op gegevens van de Jeugdgezondheidszorg 0-19 jaar over de jaren 2005/2006. De gegevens in de kolom 13-18 jaar’ zijn daarnaast deels gebaseerd op de enquête GO Jeugd 2004. De Friese cijfers voor volwassenen en ouderen zijn gebaseerd op de gezondheidsenquête die GGD Fryslân heeft afgenomen eind 2005/begin 2006. Tabel 6: Matige tot ernstig overgewicht (%) 60
52
43
10-11 jaar
19-6 4 jaar
l ie
el br its
er ad
di W ym
se ra W ûn
13-14 jaar
111 115
914 9
k
d Ni je
fu r
l Li
tte ns er
ad ie
nd
t -S
Le m st er la
ar d
52 42
42
914
13 811
ne e
91313
0
5-6 jaa r
60
54 45 24
141316
914
G aa st er lân
Bo lsw
d sla n
5860
37
31 1814 7
101414
Fr ie
60 53
S
60
57 45
lea
70 60 50 40 30 20 10 0
65+
Bron: GGD, Fryslân, 2004-2006 5.2.4. Probleemanalyse Gewichtsstijging ontstaat wanneer de energie-inname (via de voeding) hoger is dan het energiegebruik (door lichamelijke activiteit). Wanneer de energiebalans al een klein beetje verstoord is, kan het lichaamsgewicht al behoorlijk veranderen. Dit kan vervolgens leiden tot overgewicht. Overgewicht gaat gepaard met veel gezondheidsproblemen (diabetes, gewrichtsklachten, etc.) waardoor het hoge kosten met zich meebrengt. Naar schatting van het Rijksinstituut Volksgezondheid en Milieu (RIVM) wordt per jaar € 0.5 miljard in Nederland uitgegeven aan de directe gevolgen van ernstig overgewicht. De indirecte kosten als gevolg van ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid worden geschat op € 2 miljard per jaar (RIVM, 2007).
23
5.2.5. Doelstelling Voor 2012 zijn de volgende doelstellingen opgesteld: • Het percentage volwassenen met overgewicht in de Zuidwesthoek gemeenten is in 2012 gelijk aan het percentage volwassenen met overgewicht in 2008vii. • Het percentage jeugdigen met overgewicht in de Zuidwesthoek gemeenten is met minimaal 3% gedaald ten opzichte van het percentage jeugdigen met overgewicht in 2008viii. 5.2.6. Evaluatie • • • • •
In 2008 is een nulmeting door de GGD Fryslân uitgevoerd. In 2012 wordt door de gemeenten nagegaan in hoeverre de interventies zijn geïmplementeerd. De maatregelen die nog niet zijn ingevoerd worden ingevoerd in 2010 door de gemeenten. In 2011 wordt onderzocht in hoeverre de maatregelen die zijn ingevoerd, worden nageleefd. In 2012 worden de percentages volwassenen met overgewicht en jeugdigen met overgewicht gemeten door de GGD Fryslân.
24
5.3.
Voedingspatroon
5.3.1. Inleiding Een groot deel van de Nederlanders eet verkeerd: teveel verzadigde vetten en te weinig groente en fruit. Een verkeerd voedingspatroon leidt tot aanzienlijke gezondheidsschade. Een ongunstige voedingssamenstelling leidt tot 10% van de totale jaarlijkse sterfte in Nederland. Bij een gezond voedingspatroon zullen Nederlanders gemiddeld twee jaar langer leven dan nu het geval is (RIVM, 2008). 5.3.2. Huidig beleid De Thuiszorg geeft themabijeenkomsten die een positieve invloed hebben op het voedingspatroon, een voorbeeld hiervan is de themabijeenkomst borstvoeding. Deze cursussen worden deels gesubsidieerd door de gemeente. 5.3.3. Nulmeting De gegevens van de onderstaande tabellen zijn afkomstig van de GGD Fryslânix. De percentages zijn gebaseerd op gegevens van de Jeugdgezondheidszorg 0-19 jaar over de jaren 2005/2006. De gegevens in de kolom ‘Vo 13-18 jaar’ zijn daarnaast deels gebaseerd op de enquête GO Jeugd 2004. De cijfers voor volwassenen en ouderen zijn gebaseerd op de gezondheidsenquête die GGD Fryslân heeft afgenomen in de jaren 2005 en 2006. Kritische noot: de vragenlijsten voor 5-10 jarigen zijn door de ouders/ verzorgers ingevuld, waardoor de kans op een vertekend beeld bestaat Tabel 7: Fruit minder dan vijf dagen per week (%)
45
38 23
29
21
10
10-11 jaar 13-14 jaar
br its
er
ad i
ie l W ym
se ra d
5-6 jaar
el
7
W ûn
d ije N
ns e
fu r
l
nd er la
-S le a lâ n
st er
14
4
t
d ar lsw G aa
Bo
sla n
d
4
Fr ie
18
11
Li t te
24
14
58
50
34
33 19
30
Le m st
29
52
50 41
Sn ee k
58 46
ra di e
70 60 50 40 30 20 10 0
Bron: GGD Fryslân, 2005-2006
25
Tabel 8: Voldoet aan de groentenorm (%) 40 35 30 25 20 15 10 5 0
33
32 26 22
35
33
30
26
21
35
34
33 27
25
25 26
21
19
19-64 jaar
el
W ym br
its
er ad i
di el se ra
ije N
ns e
W ûn
Sn ee k
fu rd
l di e ra
er la
Li t te
st er
Le m
st
lâ n
-S le a
nd
t
ar d G aa
Fr ie
Bo lsw
sla
nd
65+
59
58
Bron: GGD Fryslân, 2005-2006
Tabel 9: Voldoet aan de fruitnorm (%) 70 60
62
61
58
50
61
41
38
34
40
64
61
37
33
30
64
30
27
30
26
19-64 jaar 65+
20
el er ad i
W ym br
its
di el se ra
W ûn
ije N
Sn ee k
fu rd
l di e ra ns e
Li t te
er la st Le m
st er
lâ n
-S le a
nd
t
ar d G aa
Bo lsw
Fr ie
sla
nd
10 0
Bron: GGD, Fryslân, 2005-2006
5.3.4. Probleemanalyse Ongezonde voeding Ongezonde voeding bestaat uit de volgende componenten: • Te geringe inname groente en fruit • Te geringe inname van vis • Te hoge inname van verzadigde vetzuren en transvetzuren. Een te hoge inname van verzadigde vetzuren en transvetzuren en te geringe inname aan vis, groenten en fruit zorgt voor een verhoogd cholesterolgehalte en verhoogde bloeddruk, waardoor het risico op hart- en vaatziekten toeneemt. Naast deze indirect via lichamelijke factoren aan voeding gerelateerde ziekten, hangt ook een aantal aandoeningen direct met voeding samen. Voorbeelden hiervan zijn verstopping (obstipatie) door te weinig voedingsvezel, cariës (tandbederf) door teveel of te frequent suikergebruik in combinatie met een onvoldoende mondverzorging.
26
Borstvoeding ‘Borstvoeding is de beste voeding als het gaat om de gezondheid van de baby. Ook voor de moeder zijn er positieve gezondheidseffecten als zij borstvoeding geeft . In het algemeen geldt dat het positieve effect groter is naarmate er langer (uitsluitend) borstvoeding wordt gegeven. De Wereld Gezondheidsorganisatie (WHO) en UNICEF adviseren vrouwen ten minste zes maanden borstvoeding te geven om optimaal te profiteren van de gezondheidsvoordelen voor moeder en kind’ (RIVM, 2008). Bij kinderen die zes maanden uitsluitend borstvoeding kregen, komt overgewicht (tussen 3 en 10 jaar) en hoe bloeddruk minder vaak voor. Het is nog onbekend of de borstvoeding zelf beschermt tegen overgewicht en hoge bloeddruk of dat er een andere verklaring is voor de samenhang (RIVM, 2008). 5.3.5. Doelstelling Voor 2012 worden ten aanzien van voeding de volgende doelen gesteld: • • •
Het percentage jeugd en volwassenen dat aan de fruitnorm voldoet, stijgt met 5% in alle Zuidwesthoek gemeenten. Het percentage jeugd en volwassenen dat aan de groentenorm voldoet, stijgt met 5% in alle Zuidwesthoek gemeenten. Het percentage zuigelingen in Zuidwest Friesland dat zes maanden lang uitsluitend borstvoeding krijgt, bedraagt 25% in 2010x.
5.3.6. Evaluatie In • • • •
2012 door de GGD Fryslân onderzoek laten uitvoeren naar: het percentage vrouwen in Zuidwest Friesland dat gedurende de adviesperiode foliumzuur slikt; het percentage zuigelingen in Zuidwest Friesland dat borstvoeding krijgt; het percentage jeugd en volwassenen in Zuidwest Friesland dat aan de fruitnorm voldoet; het percentage jeugd en volwassenen in Zuidwest Friesland dat aan de groentenorm voldoet.
In 2012 wordt onderzocht in hoeverre de gemeentelijke interventies zijn uitgevoerd, dit gebeurt door de gemeenten. Er wordt in 2012 door de GGD Fryslân onderzoek uitgevoerd in hoeverre de interventies door de huisarts, verloskundige JGZ en de Thuiszorg zijn uitgevoerd.
27
6. 6.1.
Participatie en gezondheid (2011) Lage sociaal economische status (SES)
6.1.1. Inleiding De gezondheid van mensen met een lage sociaal-economische status (SES) is op alle fronten slechter dan die van andere burgers: ze gaan eerder dood, leven langer in ongezonde levensjaren, ervaren hun gezondheid als minder goed, hebben vaker chronische aandoeningen en beperkingen. De leefgewoonten van deze groepen zijn ook slechter dan die van andere burgers: meer onverantwoord alcoholgebruik, meer roken, voldoen vaker niet aan de voedingsnorm en meer overgewicht. 6.1.2. Huidig beleid De gemeente heeft nog geen expliciet gezondheidsbeleid gericht op lage SES-groepen. Bestaand beleid gericht op toeleiding van uitkeringsgerechtigden naar werk draagt wel indirect bij aan door de positieverbetering die optreedt. Ook het bestaande beleid in het kader van vermindering onderwijsachterstanden en het bestaande beleid volwasseneneducatie dragen bij aan deze positieverbetering van lage SES-groepen. 6.1.3. Nulmeting Tabel 10: Overzicht leefstijl naar opleidingsniveau (%) 65 58
55
55
38
37
30
overgewicht
roken
verantwoord alcoholgebruik
Laag opgeleid Hoog opgeleid
20
15
voldoet aan voedingsnormen
10
voldoet aan norm bewegen
70 60 50 40 30 20 10 0
Bron: GGD Fryslân, 2007
6.1.4. Probleemanalyse Mensen met een lage SES hebben over het algemeen een slechtere gezondheid dan mensen met een hogere SES. Oorzaken hiervan zijn: een relatief ongezonde levensstijl, minder gunstige werken woonomstandigheden en minder gebruik van zorg. 6.1.5. Doelstelling Het Nederlandse kabinet heeft zich tot doel gesteld de bestaande sociaaleconomische gezondheidsverschillen in 2020 met tenminste 25% te verkleinen door het verbeteren van de gezondheidstoestand van de groep met een lage SES. De Zuidwesthoek gemeenten sluiten zich bij deze landelijke ambitie aan.
28
6.1.6. Evaluatie In 2012 wordt de leefstijl van mensen met een lage SES in vergelijking met de leefstijl van de mensen met een hoge SES gemeten op de onderwerpen voedingsgewoonten, bewegen, roken en alcoholgebruik.
29
6.2.
Eenzaamheid
6.2.1.
Inleiding
Eenzaamheid heeft te maken met een gemis in de sociale relaties, waarbij het niet zozeer gaat om een gemis in het aantal relaties, maar om een gemis in de inhoud van de relaties (gemis aan intimiteit, vertrouwdheid en steun). Een veel gehanteerde definitie luidt daarom als volgt: eenzaamheid is een ervaren verschil tussen de kwaliteit van de relaties zoals men die nu onderhoudt en de relaties zoals men die voor zichzelf zou wensen. 6.2.2. Huidig beleid Kijkend naar de huidige nota Gezondheidsbeleid dan wordt er aan het begrip eenzaamheid weinig tot geen aandacht besteed. In deze nieuwe nota komt eenzaamheid als apart onderwerp aan de orde. De Zuidwesthoekgemeenten hebben in het integraal beleidsplan WMO 2008-2012 specifiek ingezet op het bevorderen van zelfredzaamheid, ondersteuning, preventie van de (kwetsbare) ouderen. Dit wordt bevorderd door een integrale aanpak en het versterken van lokale en regionale samenwerking. In de meeste Zuidwesthoekgemeenten legt de ouderenadviseur preventieve huisbezoeken af. 6.2.3.
Nulmeting
Het blijkt dat in Fryslân 40% mensen van 19 jaar en ouder eenzaam is. Ruim één derde (34%) voelt zich matig eenzaam, ongeveer 5% voelt zich ernstig eenzaam en bijna 2% voelt zich zeer ernstig eenzaam. In verhouding zijn meer ouderen dan jongeren en (jong) volwassenen eenzaam, dit geldt met name voor mensen van 75 jaar en ouder. Verder neemt het percentage eenzame mensen toe naar mate het opleidingsniveau afneemt. Daarnaast voelen relatief meer ongehuwden, gescheiden mensen en weduwen zich eenzaam. Ook arbeidsongeschikten/werklozen en niet westerse allochtonen zijn in verhouding vaak eenzaam. Tabel 11: Matige tot zeer ernstige eenzaamheid (%) 60 50
49
44 39
40
49
40
49
38
49 43
41 33
35
49 41
3537
41 35 19 -64 jaa r
30
65 +
20 10
l ie
el its
er
ad
di se ra
ûn W
W ym br
fu r ije N
Sn ee k
d
l ra
di e
nd ns e
Li tte
st Le m
lâ n
-S
er la
le a
d G aa
st er
ol sw
ar
nd B
sl a Fr ie
t
0
Bron: GGD, Fryslan, 2005-2006
6.2.4. Probleemanalyse Eenzaamheid is een complex probleem. Eenzaamheid kent verschillende vormen en oorzaken, is vaak het gevolg van opeenvolgende gebeurtenissen in iemands levensloop. Eenzame ouderen hebben over het algemeen een klein sociaal netwerk waar op ze terug kunnen vallen voor hulp als ze dat nodig hebben. Dit betekent dat zij eerder professionele hulp zullen vragen. Eenzaamheid
30
leidt ook tot een slechtere kwaliteit van leven en gezondheidsproblemen zoals stressreacties, hoofdpijn, slaapstoornissen, maagpijn en spierspanningen. Kortom, eenzaamheid leidt tot een groter beroep op (professionele) ondersteuning, welzijnsvoorzieningen en zorg. 6.2.5.
Doelstelling
De volgende doelstelling is geformuleerd: •
In 2012 is het percentage matige tot zeer ernstige eenzaamheid in de leeftijdsgroep 19-65 jaar en 65+ verminderd met 25%.
6.2.6.
Evaluatie
Via een onderzoek van de GGD Fryslân worden de resultaten van de interventies gemeten.
31
6.3.
Veiligheid en de AED
6.3.1. Inleiding Veiligheid is een heel ruim begrip. Om toch daadwerkelijk en praktisch invulling te kunnen geven aan gezondheidsbeleid in combinatie met veiligheid, is gekozen dit thema toe te spitsen op een actief AED-beleid . Om de overlevingskans bij een circulatiestilstand te vergroten is directe hulpverlening van levensbelang. Wanneer een persoon na een circulatiestilstand binnen vijf minuten wordt gereanimeerd met een AED, neemt de overlevingkans met 40 tot 50% toe. Door AED’s te plaatsen op plekken waar mensen bijeenkomen, wordt de veiligheid van de bevolking vergroot. 6.3.2. Huidig beleid In alle acht gemeenten is de invoering van de AED momenteel een belangrijk discussiepunt. Op dit moment hebben de meeste gemeenten in Zuidwest Friesland geen actief AED- beleid. Nijefurd is een samenwerking aangegaan met het Antoniusziekenhuis om in de hele gemeente AED’s te plaatsen. Wymbritseradiel kent een financiële regeling voor de aanschaf van AED's door dorpshuizen. Verwacht wordt dat de overige gemeenten zich zullen aansluiten. 6.3.3. Nulmeting In de periode 2001 tot 2004 stierven in Fryslân 8 op de 10.000 mensen aan een acute hartstilstand (RIVM, 2008). Het aantal mensen dat door een acute hartstilstand sterft, zal de komende vijftien jaar blijven stijgen (RIVM, 2008). 6.3.4. Probleemanalyse De oorzaak van een acute hartstilstand ligt meestal in het ontstaan van kamerfibrilleren, een ritmestoornis die resulteert in stilvallen van het hart als bloedpomp. Globaal gezien daalt de kans op overleving na een acute hartstilstand elke minuut met 10%. Twaalf minuten na het ontstaan van de acute hartstilstand is die kans nog 9%. Wanneer binnen vijf minuten een stroomstoot wordt toegediend, verhoogt de overlevingkans met 50% (Gezondheidsraad, 2002). Snelle hulp is van levensbelang. AED’s zijn daarbij qua ondersteuning een uitstekend hulpmiddel. Het gebruik van deze defibrillator is door een duidelijk instructieschema en vergaande automatisering van de bediening zó duidelijk en gemakkelijk geworden, dat in principe iedere leek ermee kan omgaan. Tot ongeveer vijf jaar geleden was het gebruik van een defibrillator een voorbehouden handeling die alleen door artsen werd uitgevoerd. Echter door het eenvoudige gebruik en de onmogelijkheid om een patiënt blijvende schade aan te brengen door het ongeoefend gebruiken van een AED, is het gebruik van een AED wettelijk geschrapt als voorbehouden handeling. De inzet van AED’s wordt onder meer landelijk ondersteund door de Reanimatieraad, het Rode Kruis, de Nederlandse Hartstichting. Regionaal wordt het ondersteund door GGD Fryslân en het Antoniusziekenhuis Sneek. Gemeenten worden door de Gezondheidsraad (2002) geadviseerd om een eenduidig coördinatiepunt in te stellen en een uniform beleid te voeren. Dit betekent dat in de gehele Zuidwesthoek gebruik wordt gemaakt van hetzelfde type AED en dat informatie over de aanwezigheid van de AED op dezelfde wijze bekend wordt gemaakt. Hiermee word tijdverlies door verwarring voorkomen. 6.3.5. Doelstelling De volgende doelstelling is geformuleerd: •
In 2012 hebben de acht gemeenten een actief AED-beleid, zodat de veiligheid van de burger wordt vergroot.
32
6.3.6. Evaluatie Tijdens de invoering van het AED-beleid, wordt nagegaan waar zich knel- en verbeterpunten bevinden. Deze worden gaandeweg opgelost.
33
6.4
Veiligheid en valpreventie
6.4.1. Inleiding Jaarlijks worden 140.000 ouderen medisch behandeld voor de gevolgen van een valongeluk. 27.000 van hen zijn er zo ernstig aan toe dat zij in het ziekenhuis opgenomen moeten worden en 1700 mensen komen zelfs te overlijden. De kans op een val is groot: 1:43 mensen van 55 jaar en ouder belandt jaarlijks in het ziekenhuis als gevolg van een val. Zelfstandig wonende, kwetsbare ouderen lopen het grootste risico te vallen; 1:22 van hen belandt hierdoor jaarlijks op de Spoedeisende Hulpafdeling van ziekenhuis. 6.4.2. Huidig beleid Er bestaan tal van valpreventie-interventies. Veelal gaat het om project ‘Halt u valt’. Het project 'Halt U Valt!' is een combinatie van de sterkste punten van verschillende succesvolle ongevallenpreventieprojecten voor ouderen in ons land. De doelgroep van dit project zijn zelfstandig wonende ouderen van 55 jaar en ouder. Inmiddels zijn 17 gemeenten in Friesland actief bezig met (onderdelen van) 'Halt U Valt !'. De GGD begeleidt en ondersteunt ze daarbij. Via het betrekken van samenwerkingspartners, zoals Stichtingen Welzijn Ouderen, thuiszorgorganisaties of woningcorporaties krijgen lokale initiatieven feitelijk concreet gestalte. In de Zuidwesthoek heeft een aantal gemeenten deelgenomen aan (onderdelen van) het project ‘Halt U Valt! De kracht van het project is dat het zich richt op meerdere risicofactoren voor vallen, zoals woninginrichting, verantwoord medicijngebruik, meer bewegen en het veiliger maken van de openbare ruimte. 6.4.3. Nulmeting Van de inwoners uit Friesland van 65 jaar en ouder heeft gemiddeld 6% (in de drie maanden voorafgaand aan de Friese gezondheidsenquête -2005- een ongeval gehad. Uit landelijke cijfers kan worden geschat dat er per jaar circa 7.000 55-plussers in Friesland zijn die een lichamelijk letsel oplopen als gevolg van een ongeval. Dit zijn dan alleen de aantallen van mensen die medisch zijn behandeld of overleden. Contact met de huisarts is hierin niet meegenomen. Exacte lokale / regionale cijfers zijn (nog) niet duidelijk. Worden in de loop van januari 2009 bekend. 6.4.4. Probleemanalyse Door de toename van het aantal ouderen in de toekomst zullen er, bij gelijkblijvend percentage, in 2030 zo’n 12.000 Friese 55-plussers zijn die een lichamelijk letsel hebben opgelopen als gevolg van een ongeval. Onder ouderen komen privé ongevallen het meeste voor en in mindere mate een verkeersongeval, sportongeval of een ongeval tijdens arbeid. Valongevallen brengen een aanzienlijk bedrag aan directe medische kosten met zich mee, namelijk 370 miljoen euro per jaar. De ernst van het letsel wat ouderen oplopen bij vallen wordt vaak onderschat. In meer dan de helft van de ziekenhuisopnamen is er sprake van een fractuur, vaak aan heup of bekken. Genezingsprocessen op latere leeftijd gaan doorgaans langzamer en klachten zijn bovendien vaak van blijvende aard. Een valongeval heeft ook vaak gevolgen op sociaal gebied en leidt to (tijdelijke) vermindering van zelfstandigheid en zelfredzaamheid. Het verminderen van het aantal valongelukken bij ouderen is niet weggelegd voor één organisatie, maar past binnen de missie van uiteenlopende organisaties. Zij kunnen op verschillende manieren winst behalen bij het verlagen van het aantal valongelukken. De inzet van een valpreventietraject leidt binnen een gemeente tot reductie van valincidenten. Het RIVM heeft het effect van het preventietraject ‘Halt u Valt!”geschat op 10% minder valaccidenten. De opbrengsten zijn te definiëren als ‘gederfde kosten in de thuiszorg’. Minder valincidenten leidt tot minder beroep op thuiszorg en huishoudelijke hulp. 6.4.5. Hoofddoelstelling In 2012 wordt in alle gemeenten het Halt u valt!
34
Evaluatie Afhankelijk van de aard van de indicatoren en cijfers. In het jaar dat er aandacht wordt geschonken aan het thema (vanaf 2011) komt er meer duidelijkheid over de evaluatie.
35
7
Ziekte (2012)
7.1.
Depressie
7.1.1. Inleiding De overheid zet zich in om meer mensen (jongeren, volwassenen, ouderen) met beginnende depressieve klachten te bereiken. Hiermee sluiten de Zuidwest gemeenten aan bij het landelijk preventiebeleid. Wegens het groeiend aantal mensen met depressie, is depressie door het ministerie van VWS benoemd tot één van de speerpunten van het preventiebeleid.
7.1.2. Huidig beleid In het huidige gezondheidsbeleid worden niet specifiek interventies ingezet op het thema depressie preventie. Wel zijn er interventies die niet primair zijn gericht op het voorkomen van depressie, maar hier wel effect op hebben. Voorbeeld zijn ‘Stevig ouderschap’ en ‘GALM/ SCALA’. Deze programma’s draaien in de meeste gemeenten. GGZ Friesland en Stichting ouderenwerk Bolsward hebben het initiatief genomen, om vanuit het preventief overleg ouderen Zuidwest, in Bolsward na te gaan of een depressiepreventie gericht op ouderen haalbaar is 7.1.3. Nul-meting Voor de nulmeting worden de cijfers gebruikt uit de gezondheidsenquête van de GGD Fryslân. Het rapport ‘Preventie van depressie in Fryslân’ is eveneens gebruikt als nulmeting. Jongeren Over het daadwerkelijk voorkomen van depressie van jongeren in Fryslân onder de 19 jaar zijn geen provinciale of lokale gegevens beschikbaar. Volwassenen en ouderen Uit de gezondheidsenquête van GGD Fryslân uit 2006 blijkt dat 29% van de bevolking in de leeftijd van 19 jaar tot 65 jaar aangeeft ooit een depressie of depressieve klachten van minstens 14 dagen te hebben gehadxi. Bij de mensen boven de 65 jaar ligt dit percentage op 26%. Landelijk ligt dit percentage op 25% van de mensen van 12 jaar en ouder. De Friese cijfers liggen daarmee iets hoger dan het landelijk gemiddelde. Opvallend aan de cijfers is dat de gemeente Bolsward en Wûnseradiel een zeer hoog percentage ooit depressief 65+ hebben. Tabel 12: Ooit depressief (%)
37
40 35 30 25 20 15 10 5 0
29
22
21
26 2 5
25
23
27
27 26
25
30
27 21
19-64 ja ar
l
br it s
er a
di e
l ra di e W ym
ne ek S
i je
fu rd
el N
W ûn se
Li
tte
st
ns er ad i
er la
nd
ea t Le m
st er lâ
n-
Sl
ar d lsw G aa
Bo
an d
65+
ie sl Fr
26
37 30
Bron: GGD, Fryslan, 2005-2006
36
7.1.4. Probleemanalyse Depressie vormt een aanzienlijke bedreiging voor de volksgezondheid en behoort tot de top drie van ziekten met de grootste ziektelast. Depressie komt vaak voor in combinatie met angststoornissen en alcoholmisbruik. De gevolgen voor de directe omgeving, vooral jonge opgroeiende kinderen, zijn ingrijpend. Dit gegeven doet een beroep op het openbaar gezondheidsbeleid van de gemeente: een integraal lokaal preventiebeleid kan de kans op depressie verminderen. Preventief ingrijpen bij beginnende klachten kan verergering van klachten en daarmee het ontstaan van depressieve stoornis voorkomen. Mensen met een depressie doen een groter beroep op de gezondheidszorg en verzuimen vaker van hun werk. Zo brengt depressie ook aanzienlijke economische gevolgen met zich mee: per jaar ten minste 1,3 miljard euro bij de mensen in de leeftijdsgroep van 19-65 jaar, overwegend door productieverliezen ten gevolge van arbeidsverzuim. Omdat in vijf van de acht gemeenten het percentage 65+ers dat ooit depressief is geweest hoger is dan de het aantal personen dat ooit depressief is geweest in Zuidwest Friesland, is er voor gekozen om de interventie te richten op de 65+ers. 7.1.5. Doelstelling •
In 2012 is het percentage personen dat ooit depressief is geweest in Zuidwest Friesland met 25% gedaald.
7.1.6. Evaluatie Via een onderzoek van de GGD Fryslân worden de resultaten van de interventies gemeten.
37
7.2.
Diabetes
7.2.1. Inleiding Diabetes is een chronische ziekte. De toename van diabetes komt door veroudering van de bevolking en steeds stijgende aantal mensen met overgewicht.. De verontrustende stijging van (vooral jongere) diabetespatiënten bedreigt de vitaliteit van de samenleving. Zonder een passende leefstijl en goede behandeling krijgen veel patiënten complicaties, waaronder hart- en vaatziekten, blindheid, aantasting van de nieren en het zenuwstelsel en soms amputaties. Preventie kan de kans op diabetes verminderen en complicaties voorkomen. 7.2.2. Huidig beleid In het huidige gezondheidsbeleid worden niet specifiek interventies ingezet met betrekking tot het thema diabetes. 7.2.3. Nulmeting Uit de gezondheidsenquête van de GGD Fryslân blijkt dat het percentage ouderen met diabetes in Zuidwest Friesland ongeveer gelijk is aan het landelijk gemiddelde van 13%. Volgens het RIVM (2008) heeft 3,5% van de Friese bevolking diabetes. Tabel 13: Diabetes 65+ (%)
D ia b e te s 6 5 + (% ) 16
br it s er ad i
ne ek
el
12
W
ym
S
rd
12
N ij e fu
se r
rla m Le
Li t te n
st e
sw ol B
12
ad ie l
12
nd
12
ar d
an d
13
ie sl Fr
17
16
18 16 14 12 10 8 6 4 2 0
Bron: GGD, Fryslan, 2005-2006 7.2.4. Probleemanalyse In Nederland hebben meer dan 600.000 mensen diabetes (mellitus type 2), elk jaar komen er ruim 70.000 bij. Het RIVM voorspelt dat het aantal personen met diabetes tussen 2005 en 2025 met een derde toeneemt (32,5%). De voornaamste redenen voor deze stijging zijn overgewicht (ongezonde voeding en bewegingsarmoede), roken, problematisch alcoholgebruik en de vergrijzing van de bevolking. Bovendien hebben naar schatting 250.000 mensen de ziekte al zonder dat ze het weten, met als gevolg: meer kans op complicaties bij de ziekte. Mensen met diabetes scoren lager op de kwaliteit van leven (lichamelijk, geestelijk en sociaal) dan mensen zonder diabetes, zo blijkt uit gegevens van het RIVM (2008). In totaal zijn de kosten voor diabeteszorg 1,2% van de totale kosten voor de gezondheidszorg in Nederland. Daarnaast heeft het ook economische gevolgen.
38
7.2.5. Doelstelling De volgende doelstelling is geformuleerd: •
Het aantal personen met diabetes in 2012 in Zuidwest Friesland is gelijk aan het aantal personen met diabetes in 2007 in Zuidwest Friesland.
7.2.6. Evaluatie •
In 2012 voert de GGD een meting uit naar het aantal personen met diabetes. Deze cijfers worden vergeleken met het percentage uit 2007. De percentages moeten betrekking hebben op alle leeftijdscategorieën van de bevolking (niet alleen ouderen).
39
7.3.
Seksuele (on)gezondheid
7.3.1. Inleiding Seksuele gezondheid is nogal veelomvattend. Het gaat niet alleen over (vrij zijn van) soa en hiv, maar ook over weerbaar zijn; weten wat je wilt in relaties en seksualiteit en duidelijk je wensen en grenzen kunnen aangeven. En effectief voorbehoedsmiddelen kunnen gebruiken valt eronder, evenals prettige seks hebben zonder klachten. Regelmatig verschijnen er seksueel getinte beelden in de media. Deze seksualisering staat in Nederland ter discussie. Wat is de invloed op jonge kijkers? Seksualiteit en voortplanting vormen een belangrijk aspect van het leven van mensen en bepalen voor een belangrijk deel iemands welzijn. Een positieve invulling van dit levensterrein hangt samen met geluk kwaliteit van leven en goed sociaal en professioneel functioneren. Negatieve omstandigheden op dit terrein kunnen juist zorgen voor veel problemen, bijvoorbeeld ten gevolgen van seksueel geweld of seksuele functieproblemen. Preventie van problemen omtrent seksuele gezondheid en goede seksuologische gezondheidszorg zijn dus van belang. Voor een lichamelijke en geestelijke gezondheid van de hulpvrager, voor zijn of haar maatschappelijk functioneren, maar ook voor de volksgezondheid in het algemeen. Bij dit laatste moet worden gedacht aan het voorkomen van soa-/ hivinfecties. 7.3.2. Huidig beleid In het regeerakkoord 2007 wordt het belang van goede seksuele voorlichting aangegeven. Seksualiteit wordt in het gezondheidsbeleid van gemeenten nog vaak summier beschreven in het kader van infectiebestrijding. In het Masterplan Gezond leven is Veilig vrijen (seksuele gezondheid) gekozen als een van de thema’s die kunnen bijdragen aan een gezonde leefstijl. In 2007 is door het Platform Jongeren en Seksualiteit Fryslân het Fries Actieplan Jongeren en Seksualiteit vastgesteld. Aan de totstandkoming van het plan is meegewerkt door de GGD Fryslân, Bureau Jeugdzorg, Stichting Ambulante Fiom, COC Friesland, Verslavingszorg Noord Nederland, MOA Noord Nederland, Mee Friesland, Fier! Fryslân, Proloog en Partoer. Het ontbreken van actuele cijfers over seksuele (on)gezondheid in Zuidwest Friesland maakt het op dit moment moeilijk iets te zeggen over de omvang van de problematiek. Ook is onvoldoende duidelijk in hoeverre in Zuidwest Friesland van het bestaande aanbod gebruik wordt gemaakt, wat hiervan de resultaten zijn en welke activiteiten nog meer moeten worden ontwikkeld. Voor Zuidwest Friesland zou dit beter in beeld gebracht moeten worden. 7.3.3. Nulmeting Gemeentelijke cijfers over de verschillende aspecten die hebben te maken met seksuele (on)gezondheid zijn niet voorhanden. De cijfers in “Gezondheid in Friesland” van de HVD Fryslân dateren van 2005 en hebben betrekking op het aantal positieve soa testen bij 15 jarigen en ouder. In Zuidwest Friesland variëren de aantallen tussen 1 (Littenseradiel) en 30 (Sneek). In Bouwsteen 2 van de werkgroep Gemeentelijk Gezondheidsbeleid worden dezelfde cijfers gebruikt. Om het Fries actieplan jongeren en seksualiteit komen geen cijfers per gemeente voor. Het rapport “Trends in seksualiteit in Nederland” (2008) van de Rutgers Nisso groep geeft – de naam van het rapport zegt het al – inzage in de hedendaagse trends. Een 0-meting is niet te geven. 7.3..
Probleemanalyse
Veilig vrijen/seksuele gezondheid is in het Masterplan gekozen als thema omdat jongeren nog steeds onveilig vrijen, veel jongeren ervaring hebben met ongewenste seksuele ervaringen en het aantal geslachtsziekten in Fryslân toeneemt. Verder is een overweging dat jongeren steeds op jongere leeftijd seksueel actief zijn er een groeiende problematiek is rond groepsverkrachtingen, cyberseks, betaalde seks en loverboys. Ook onvoldoende kennis en vaardigheden over vrijgedrag en onbekendheid met instellingen waar vragen over relaties en seksualiteit kunnen worden neergelegd hebben bij de keuze een rol gespeeld.
40
7.3.5. Doelstelling In 2012 zijn de cijfers over de omvang van de problematiek in beeld gebracht, het betreft hier de volgende items: • veilig seksueel gedrag; • de ondersteuning van mensen die worden of zijn geconfronteerd met ongewenste seksuele ervaringen; • (inloop)spreekuren voor SOA en prostituees. 7.3.6. Evaluatie Het thema seksuele (on)gezondheid staat in de planning opgenomen voor 2012. Het ontbreken van actuele cijfers over seksuele (on)gezondheid in Zuidwest Friesland maakt het op dit moment moeilijk iets te zeggen over de omvang van de problematiek. Ook is onvoldoende duidelijk in hoeverre in Zuidwest Friesland van het bestaande aanbod gebruik wordt gemaakt, wat hiervan de resultaten zijn en welke activiteiten nog meer moeten worden ontwikkeld. Voor Zuidwest Friesland zou dit beter in beeld gebracht moeten worden.
41
8. Overzicht regionale en lokale interventies In dit hoofdstuk wordt een aantal regionale en lokale interventies genoemd. De regionale interventies zijn die interventies die gezamenlijk door de acht betrokken gemeenten worden opgepakt en uitgevoerd. Bij de lokale interventies vindt u een overzicht van interventies waarvoor een individuele gemeente, naast de regionale interventies, kan kiezen. Zoals eerder beschreven zal de controle op de uitvoering en een eventuele bijstelling worden gedaan door de gezamenlijke beleidsambtenaren van de betrokken acht gemeenten, zulks met ondersteuning van de GGD Fryslân. Hieromtrent wordt jaarlijks over gerapporteerd richting de 8 gemeenten. Tot slot dient opgemerkt te worden dat bij de regionale interventies niet de reguliere budgetten worden benoemd, doch uitsluitend de kosten welke bekostigd dienen te worden uit de gemeentelijke bijdragen zoals genoemd in hoofdstuk 3.
8.1. Jeugd (2009) 8.1.1. Regionale interventies Doelgroep 0 – 19 jaar
Interventie De gezonde school en genotmiddelen
0 – 19 jaar
De rookvrije school
19 jaar en ouder
Aanbieden en borgen instructie Verantwoord Alcoholgebruik (schenken); aan barvrijwilligers van sportverenigingen, jongerencentra, dorpshuizen. Implementatie van projectplan CJG
0 – 19 jaar
Uitvoerder VNN en GGD Fryslân GGD, STIVORO
Intermediair bo en vo
Budget Regulier
bo en vo
Geen kosten aan verbonden € 1.100,--
VNN en NOC*NSF
Sportver., jongerencentra, dorpshuizen etc.
Gemeenten
Kernpartners CJG
Reguliere (BDU)
8.1.2. Lokale interventies Doelgroep (aanstaande) rokende moeders
Interventie Pakje kans
18 jaar en ouder Alle burgers
Aanbieden en borgen programma Alcoholvrij op Weg Actuele APV met daarin o.a. regels voor alcoholgebruik op de openbare weg binnen de bebouwde kom
Alle burgers
Actueel vergunningenbeleid voor evenementen Beleid formuleren t.a.v. hokken en keten Intensiveren alcoholcontroles
12 tot 19 jarigen 18 jaar en
Uitvoerder Thuiszorg Zuidwest Friesland, stoppunt VNN
Intermediair
Politie
Gemeenten
Politie en horeca
Gemeenten
--
Gemeenten
Jeugd – en jongerenwerk Politie
Gemeenten
42
ouder informeren burgers over alcoholbeleid gemeenten Invoering van Triple P in koplopergemeenten Actie Tegengif Smoke free teams Groepen 7 van basisscholen 1ste lijns functionarissen zorg Ouders
Gemeenten Gemeenten GGD, STIVORO Gemeenten
GGD
Sportver. en vo
Voorlichting alcohol in groep 7 (vijf minuten gesprek met ouder en kind) Aanbieden en borgen training
GGD / JGZ
VNN
1ste lijns zorg instellingen
Roken? Niet waar de kleine bij is!
Thuiszorg
Ouders
8.2. Beweging & voeding (2010) 8.2.1. Regionale interventies Doelgroep Aanstaande ouders
Interventie Aanbieden prenatale zorg
Uitvoerder Thuiszorg
Intermediair --
Budget Regulier
0 – 19 jarigen
Onderzoek over invoering van Triple P in Friese gemeenten
GGD Fryslân
Gemeenten
pm
8.2.2. Lokale interventies Doelgroep Ouders Alle burgers Alle burgers
Medewerkers gemeenten
Interventie Voedings- bewegingsvoorlichting geven Bewegingsstimulering
Uitvoerder CJG en onderwijs CJG en GGD Gemeenten GGD
Intermediair Onderwijs
Geen vergunningen verlenen aan snackmobielen in de directe nabijheid van scholen
Gemeenten
--
Maatregelen treffen voor intern gezondheidsbeleid in gemeentehuizen (fietsregeling / stimuleren van wandelingen / graitis fruit / gezonde voeding in kantine e.d.)
Gemeenten
--
Maatregelen treffen ten behoeve van de toegankelijkheid van fiets en wandelpaden, rollators en rolstoelroutes
Onderwijs Gemeenten --
43
8.3. Participatie en gezondheid (2011) 8.3.1 Regionale interventies. Doelgroep Alle burgers (koppeling met eenzaamheid en lage ses) Minima (koppeling met eenzaamheid en lage ses) Vrijwilligers en mantelzorgers
Interventie Aandacht voor vraagverheldering in de Wmo-loketten
Uitvoerder Gemeenten
Intermediair Foar elkoar, WMO-loket, Sociale diensten Sociale diensten
Budget
Financiële tegemoetkoming (i.h.k.v. minimabeleid)
Gemeenten
Subsidie aan organisatie voor Vrijwilligers- en mantelzorgondersteuning
Gemeenten
--
Regulier
Onderzoek of leer-werk project SES: “Aanpak van gezondheidsachterstanden kan worden ingezet
Gemeenten
Sociale diensten
pm
pm
Regulier
8.3.2. Lokale interventies Doelgroep Ouderen
Interventie Preventief huisbezoek bij ouderen
Uitvoerder Stichting Welzijn Ouderen
Instellingen
Subsidie aan instellingen voor sociaal cultureel werk/welzijn ouderen
Gemeenten
Intermediair Gemeenten, vrijw. Org., kerken --
Alle burgers
Voorbereiding en uitvoering automatische externe defibrilator Subsidies voor het ontwikkelen van sociale steunstructuur (lijmpotten)
Gemeenten
Aanbieders
Gemeenten
Dorpsbelang
Alle burgers
8.4. Ziekte (2012) 8.4.1. Regionale interventies Doelgroep Ouderen 65+
Interventie Inventariseren aanbod in de gemeente
Uitvoerder GGD/ GGZ
Ouderen 65+
Structurele aandacht voor depressiepreventie
GGD/ GGZ/ Gemeente
Ouderen 55+
‘In de put, uit de put’
Thuiszorg/ GGD/ GGZ
Intermediair Zorginstelling en, huisartsen, vrijwilligersor ganisaties Zorginstelling en, huisartsen, vrijwilligersor ganisaties Thuiszorg, ouderenplatf
Budget Pm
Pm
pm
44
Aanstaande ouder(s)
Voorlichting zwangere vrouwen
Verloskundi ge
Volwassenen van 40 jaar en ouder
Voorlichtingsprogramma 'Suiker? Hebt u zo genoeg of te weinig?'
Preventie(f) Zuidwest Friesland
orm, ouderenadvis eur Verloskundig e GGD
regulier pm
8.4.2. Lokale interventies Doelgroep Ouderen 65+
Ouderen 65+ Mensen met een beperking of chronische aandoening Vanaf 18 jaar of vanaf 55+ 20 jaar en ouder
Interventie Pilot Bolsward evalueren en indien succesvol uitbouwen naar overige gemeenten (depressie) GALM SCALA
Internetcursus ‘Kleur je leven’ Uitbouwen/ opzet gezondheidsbureaus
Uitvoerder Gemeenten
Intermediair Zorginstelling en
Gemeente/ Sport Fryslân Gemeente/ Sport Fryslân
Ouderenplatf orm Vrijwilligersorganisaties/ Sociale zaken
Trimbosinstituut GGZ Gemeente/ gezondheidsbureaus
Thuiszorg/ ROS
45
Bijlage 1: omschrijving van de interventies Gezondheidsbureau In Sneek en Nijefurd draait de pilot ‘Gezondheidsbureau’ waarbij mensen worden geadviseerd over hun leefstijl.
1.1.
Roken
1.1.1. De gezonde school en genotmiddelen. Programma van het Trimbos-Instituut voor de hoogste groepen van het basisonderwijs en de onderbouw van het voortgezet onderwijs, waarin scholieren via een lesprogramma voorlichting krijgen over de risico’s van genotmiddelen, waaronder tabak. Ook wordt er aandacht besteed aan ouderactiviteiten, het opstellen van een schoolreglement, het signaleren en verwijzen van leerlingen met problematisch middelen gebruik.
1.1.2. De rookvrije school. Het programma ‘De Rookvrije School’ draagt bij aan het voorkomen van het beginnen met roken bij jongeren. Een Rookvrije School houdt zich aan de Tabakswet, geeft lessen over roken, doet mee aan nietrokenacties. Een school die voldoet aan alle criteria, verdient het predicaat ‘De Rookvrije School’. Zowel basisscholen als scholen voor voortgezet onderwijs kunnen zich aanmelden bij de GGD als rookvrije school. 1.1.3. Actie Tegengif Actie Tegengif bestaat uit een klassikale niet-roken afspraak. De klas gaat gezamenlijk de uitdaging aan om een half jaar niet te roken. De leerlingen uit de klassen die de wedstrijd volhouden krijgen een kleine prijs. De leerlingen die de wedstrijd volhouden en een creatieve opdracht inzenden maken kans op de provincieprijs. In elke provincie kiest een jury bestaande uit GGD’en en/of IVV’s in beide wedstrijdcategorieën een winnaar. Een landelijke jury kiest in beide wedstrijdcategorieën een landelijke winnaar. De landelijke winnaars krijgen een Meet & Greet met een bekende Nederlander en maken kans op een Europese hoofdprijs. Door het bieden van een aantrekkelijke groepsbeloning in het vooruitzicht, wordt de sociale groepsdruk om niet roker te blijven positief beïnvloed, waardoor minder jongeren in de klas beginnen met roken. De Interventie werd als 'in theorie effectief' beoordeeld voor uitstel van een half jaar van het experimenteren met roken in klas 1 en 2 van het VMBO. Dit uitstel wordt gerealiseerd door een reductie van de sociale druk tijdens het half jaar dat de interventie loopt. Er zijn geen aanwijzingen voor effectiviteit op langere termijn.
1.1.4. Pakje Kans Misschien zegt u: ‘Stoppen is wel te doen. Het lastige is volhouden.’ Voor u is de groepstraining Pakje Kans een goed idee. U leert om het niet-roken vol te houden. Daarbij krijgt u steun van de trainer en de andere deelnemers. Uw groep komt negen keer bij elkaar in drie maanden. In de groep zitten ongeveer twaalf mensen. U krijgt een trainingsboek, een zakboekje met tips en een cd met oefeningen om te ontspannen.
1.1.5. Roken ? Niet waar de kleine bij is! Roken? Niet waar de kleine bij is'. Deze voorlichtingcampagne is ontwikkeld om de gezondheidsschade door meeroken bij kinderen terug te dringen. Uit TNS NIPO onderzoek blijkt dat van alle gezinnen met kinderen van 0 tot 4 jaar, 27% van de kinderen thuis nog meerookt. In gezinnen waarvan de ouders zelf roken is dat zelfs 42%. In de laagste welstandsklasse is blootstelling zelfs drie keer zo hoog als in de hoogste welstandsklasse. De nieuwe campagne benadrukt dat niet-roken in huis noodzakelijk is als er kinderen zijn. Kinderen die meeroken krijgen
46
in hun eerste levensjaren vaker last van luchtwegaandoeningen, middenoorontstekingen en het risico op wiegendood is groter dan bij kinderen van niet-rokende ouders.
1.1.6. Wereld niet-roken dag Wereld Niet-rokendag, ieder jaar op 31 mei, is uitgeroepen door de Wereldgezondheidsorganisatie WHO om aandacht te vragen voor de schadelijke gevolgen van roken en het belang van nietrokers. Op de dag wordt soms de Gerbera-award uitgereikt, aan een initiatief dat het niet-roken stimuleert.
1.2.
Alcohol
1.2.1. De gezonde school en genotmiddelen. Programma van het Trimbos-Instituut voor de hoogste groepen van het basisonderwijs en de onderbouw van het voortgezet onderwijs, waarin scholieren via een lesprogramma voorlichting krijgen over de risico’s van genotmiddelen, waaronder alcohol. Ook wordt er aandacht besteed aan ouderactiviteiten, het opstellen van een schoolreglement, het signaleren en verwijzen van leerlingen met problematisch middelen gebruik. 1.2.2. Alcoholvrij op Weg VNN heeft in samenwerking met een aantal andere organisaties het preventieprogramma “Alcoholvrij op weg” opgezet voor jonge automobilisten om het rijden onder invloed te voorkomen. Op een circuit krijgen jongeren de mogelijkheid om onder begeleiding van een rij-instructeur een parcours af te leggen, zowel nuchter als onder invloed. Het doel is jongeren bewust te maken van de effecten van alcoholgebruik op hun eigen rijgedrag, om te voorkomen dat zij onder invloed van alcohol deelnemen aan het verkeer. Verantwoord Alcoholgebruik De Drank- en Horecawet schrijft voor dat verenigingen die alcohol schenken en daarvoor een vergunning hebben, over gekwalificeerd barpersoneel moeten beschikken. Dat betekent dat tijdens de openingstijden van de bar altijd een leidinggevende of een IVA-gekwalificeerde aanwezig moet zijn. Eén van deze twee is dan op dat moment verantwoordelijk voor het reilen en zeilen van de bar. Volgens de wet moet een leidinggevende 21 jaar of ouder zijn en een barvrijwilliger 16 jaar of ouder. De IVA is een instructie voor barvrijwilligers met als doel: kennisvergroting omtrent alcoholgebruik en de mogelijke gevolgen hiervan. Er wordt aandacht besteed aan het herkennen van probleemsituaties, bewustwording van de problematiek en stimulering van meningsvorming. Aan de IVA is geen diploma gekoppeld, er is wel een bewijs van deelname. Een IVA duurt een dagdeel.
1.3. Drugs 1.3.1. De gezonde school en genotmiddelen. Programma van het Trimbos-Instituut voor de hoogste groepen van het basisonderwijs en de onderbouw van het voortgezet onderwijs, waarin scholieren via een lesprogramma voorlichting krijgen over de risico’s van genotmiddelen, waaronder drugs. Ook wordt er aandacht besteed aan ouderactiviteiten, het opstellen van een schoolreglement, het signaleren en verwijzen van leerlingen met problematisch middelen gebruik.
1.4. Opvoedingsondersteuning 1.4.1. Triple P De naam 'Triple P' staat voor positief pedagogisch programma. Het programma voor opvoedingsondersteuning is bedoeld voor ouders met kinderen van 0 tot 16 jaar. Triple P is een laagdrempelig, integraal programma met als doel (ernstige) emotionele en gedragsproblemen bij kinderen te voorkomen door het bevorderen van competent ouderschap. De aanpak van Triple P is gericht op het veranderen of verminderen van opvoedingsgedrag dat bijdraagt aan het ontstaan van emotionele en gedragsproblemen bij kinderen. Ouders leren gebruik
47
te maken van de dagelijkse communicatie in het gezin om hun kinderen adequaat emotioneel te ondersteunen en hun sociale competentie en probleemoplossend vermogen te stimuleren. De positieve krachten in een gezin en de competentie van ouders worden zo versterkt en risicofactoren verminderd. Triple P reikt ouders verschillende strategieën aan voor de dagelijkse opvoedingspraktijk. De ouders leren hoe zij gewenst gedrag bij hun kind kunnen stimuleren en ongewenst gedrag kunnen reguleren. Ouders krijgen informatie over deze opvoedingsstrategieën en kunnen, als ze dat willen, ook begeleiding krijgen bij de toepassing ervan in hun eigen situatie.
1.5 Voeding en beweging 15.1. Gezonde school: De Gezonde School methode is een manier van werken die scholen helpt om structureel aan de slag te gaan met gezondheid en veiligheid. Het landelijk ontwikkelde model De Gezonde School biedt een analysekader dat de basis vormt voor een vraaggerichte en planmatige benadering van gezondheid en veiligheid op scholen. De Gezonde School Methode gaat vooral uit van een structurele opzet en aandacht voor gezondheid binnen het onderwijs op basis van gesignaleerde behoeften en problemen. 1.5.2. Prenatale zorg Deel van de preventieve geneeskunde dat tot doel heeft stoornissen tijdens de zwangerschap zo vroeg mogelijk te ontdekken en zo mogelijk te behandelen. 1.5.3. Foarset Foarset is een gezamenlijk breedtesportproject van de gemeenten Bolsward, Franekeradeel, Gaasterlân-Sleat, Harlingen, Littenseradiel, Nijefurd en Wûnseradiel. Speerpunten zijn stimulering van de jeugdsport en ondersteuning van sportverenigingen. Het sportproject is op 1 januari 2005 gestart en loopt tot en met 2008. Foarset krijgt financiële ondersteuning van het Ministerie van VWS. 1.5.4. Impuls Impuls is het breedtesportproject dat de gemeenten Heerenveen, Lemsterland, Skarsterlân en Sneek gedurende 6 jaar (2002 t/m 2007) samen hebben uitgevoerd en wat in 2008 met een jaar verlengd is. Impuls biedt ondersteuning aan sportverenigingen, scholen en groepen. De intentie is een impuls geven aan activiteiten die na de projectperiode, dus na 2008, op een of andere manier gecontinueerd worden. 1.5.5. Nationaal Actieplan Sport en Bewegen (NASB) Het Nationaal Actieplan Sport en Bewegen brengt te-weinig-actieven meer én structureel in beweging. Het NASB stelt geld beschikbaar voor gemeenten, biedt advies, deskundigheidsbevordering en levert inzicht in effectieve interventies. Hiermee kunnen gemeenten, samen met lokale partners makkelijk en snel aan de slag.
1.6
gezondheid en
Depressie GALM GALM, een sportstimuleringsstrategie voor senioren, staat voor; Groninger Actief Leven Model. GALM onderscheidt zich van andere bewegingsstimuleringsstrategien door: zich specifiek te richten op sportief niet actieve senioren (55+) aan te haken bij de specikfieke wensen van de doelgroep
48
de deelnemers langdurig te begeleiden en te stimuleren het (her)winnen van plezier in sportieve activiteiten centraal te stellen. Een vijftal overwegingen hebben geleid tot de ontwikkeling van de GALM-strategie. Het betreft de omvang van de bewegingsarmoede onder senioren, de toename van het aantal senioren in onze samenleving, sportieve activiteiten in relatie tot fitheid en gezondheid, motorische fitheid en veroudering en de constatering dat het veranderen van gedrag een langdurig en moeizaam proces is. SCALA SCALA is een sportstimuleringsstrategie voor mensen met een chronische aandoening en/of lichamelijke handicap. De bewegingsarmoede onder senioren met een chronische aandoening is hoog. Lichamelijke inactiviteit is een risicofactor voor een groot aantal aandoeningen. Bewegen kan worden ingezet als preventief middel tegen het krijgen van andere aandoeningen en heeft daarnaast een gunstige invloed op het verloop van het ziekteproces bij een groot aantal chronische aandoeningen. SCALA legt de nadruk op het plezierig sportief actief bezig zijn en onderscheidt zich door: - Niet de aandoening maar het functionele niveau en de leeftijd van de doelgroep te hanteren als indelingscriterium. - Niet de beperkingen maar de mogelijkheden van de doelgroep te benadrukken - De activiteiten niet als therapie aan te bieden, maar als vrijetijdsbesteding - De behoefte van de doelgroep te benadrukken in plaats van het aanbod van bijvoorbeeld verenigingen en sportscholen - Er van uit te gaan dat iedereen kan en mag deelnemen aan sport Het doel van de SCALA-strategie is om mensen met een chronische aandoening (opnieuw) sportief actief te laten worden én sportief actief te houden. Kleur je leven De internetcursus ‘Kleur je Leven’ is voor mensen die individueel hun sombere gevoelens willen aanpakken. Er is een cursus voor mensen vanaf 18 en 55 jaar. Onderzoek laat zien dat de cursus voor ouderen effectief is. In acht lessen leert de deelnemer zijn of haar stemming te veranderen. De cursus bestaat uit schriftelijke en gesproken informatie, korte films en opdrachten. In de put, uit de put Voor mensen van 55 jaar en ouder, die last hebben van gevoelens van somberheid of lusteloosheid, bestaat de cursus 'In de put, uit de put'. Vaak wordt gedacht dat somberheid hoort bij ouder worden en dat er niets aan te doen is. Het tegendeel is waar: aan somberheid is iets te doen. Voor mensen die zich langere tijd verdrietig voelen, geen plezier meer hebben in hobby's of andere dagelijks bezigheden, last hebben van lichamelijke klachten waarvoor geen oorzaak is te vinden of minder goed kunnen slapen omdat ze liggen te piekeren, biedt de cursus 'In de put, uit de put' uitkomst. In de cursus wordt geleerd beter om te gaan met somberheid en het 'nergens meer zin in hebben'. De cursus is praktisch van aard en gericht op de situatie zoals die nu is. Onderwerpen als: wat is somberheid, hoe kunnen mijn gedachten somberheid beïnvloeden worden behandeld, tevens worden er ontspanningsoefeningen geleerd en de sociale vaardigheden verbeterd.
Diabetes Suiker? Hebt u zo genoeg of te weinig? Voorlichting over diabetes door een deskundige op het gebied van diabetesvoorlichting. Tijdens de voorlichtingsbijeenkomst wordt ingegaan op onder andere de volgende vragen: Wat zijn de symptomen van diabetes? Wat zijn de risicofactoren om diabetes te krijgen?
49
Wat kunt u doen om te voorkomen dat u diabetes krijgt en hoe kunt u uw leefwijze aanpassen? Wat is het belang van tijdige behandeling? Waar kunt u terecht? Naast deze vragen is er voldoende ruimte voor eigen vragen.
50
Bijlage 2: lijst met afkortingen AED AHOJ-G
automatische externe defibrillator door de procureurs-generaal opgestelde uitvoeringsregels onder welk regime een coffeeshop valt; geen affichering, geen harddrugs, geen overlast, geen verkoop aan jeugdigen, geen verkoop van grote hoeveelheden per transactie APV Algemene Plaatselijke Verordening BMI Body Mass Index CJG Centrum voor Jeugd en Gezin COC Nederlandse Vereniging voor Integratie van Homoseksualiteit COC opgericht als Cultuur- en Ontspanningscentrum, kortweg veelal het COC genoemd. DGSG De Gezonde School en Genotmiddelen Fiom De Fiom is de gespecialiseerde partner bij (on)bedoelde zwangerschap, tienerouderschap, zwangerschapsverlies, ongewenste kinderloosheid en (inter)nationale zoekacties. Zij richt zich daarbij op zowel cliënten als op intermediairs en overheid. GALM Groninger Actief Leven Model GGD Fryslân Gemeenschappelijke GezondheidsDienst Fryslân GGZ Geestelijke gezondheidszorg GO Gezondheidsonderzoek HIV Human Immunodeficiency Virus (menselijk immuundeficiëntievirus) JGZ Jeugdgezondheidszorg JIF Jong in Fryslân JiZWF Jong inZuidwest Friesland MEE Fryslân MEE is er voor iedereen met een handicap, beperking of chronische ziekte. MEE is er voor mensen die door hun beperking problemen ervaren in hun dagelijkse leven waardoor zij niet volledig aan het maatschappelijk leven kunnen deelnemen. MOA Medische Opvang Asielzoekers NASB Nationaal Actieplan Sport en bewegen NIGZ Nationaal Instituut voor Gezondheidsbevordering en Ziektepreventie NOC*NSF Nederlands Olympisch Comité * Nederlandse Sport Federatie OGZ Openbare Gezondheidszorg RIVM Rijksinstituut voor Volkgezondheid en Milieu SCALA SCALA is een sportstimuleringsstrategie voor mensen met een chronische aandoening en / of lichamelijke handicap. SEGV Sociaal-economische gezondheidsverschillen SES Sociaal-economische status SMART specifiek, meetbaar, acceptabel, realistisch, tijdgebonden SOA sexueel overdraagbare aandoeningen STIVORO Stichting Volksgezondheid en Roken Triple P Positief Pedagogisch Programma UNICEF United Nations Children's Fund ( tot 1953: United Nations International Children's Emergency Fund) VNN Verslavingszorg Noord Nederland VWS Volksgezondheid, Welzijn en Sport Wcpv Wet collectieve preventie volksgezondheid WHO World Health Organisation (Wereldgezondheidsorganisatie) Wmo Wet maatschappelijke ondersteuning Wet PG Wet publieke gezondheid
51
i
De Wet Collectieve Preventie Volksgezondheid (WCPV) wordt per 1 december 2008 vervangen door de Wet Publieke Gezondheid (wet PG) ii Deze doelstelling is gebaseerd op de doelstelling van het Ministerie van VWS nota (‘Langer gezond leven’, 2003). Norm verantwoord alcoholgebruik voor jongvolwassenen (18-24 jaar): voor mannen maximaal 21 glazen per week en/of maximaal 5 glazen per drinkdag en/of maximaal 5 drinkdagen per week en voor vrouwen maximaal 14 glazen per week en/of maximaal 3 glazen per drinkdag en/of maximaal 5 drinkdagen per week. Voor jongeren van 16, 17 jaar bestaat er helaas (nog) geen landelijke norm. iv Deze doelstelling is onderdeel van de AHOJ-G criteria waaraan coffeeshops zich dienen te houden. v Bewegingsnorm 13-18 jaar: Dagelijks één uur tenminste matig intensieve lichamelijke activiteit (bijv. aerobics of skateboarden) waarbij de activiteiten minimaal twee maal per week gericht zijn op het verbeteren of handhaven van lichamelijke fitheid (kracht, lenigheid en coördinatie). 19-65 jaar: Een half uur tenminste matig intensieve lichamelijke activiteit (bijv. wandelen met 5-6 km/u en fietsen met 15 km/u.) op minimaal vijf, maar bij voorkeur alle dagen van de week. 65 +: Een half uur tenminste matig intensieve lichamelijke activiteit (bijv. wandelen met 3-4 km/u en fietsen met 10 km/u) op minimaal vijf, maar bij voorkeur alle dagen van de week. vi Volgens de WHO is sprake van matig overgewicht wanneer een persoon een Body Mass Index (BMI) tussen de 25.0 en 30 kg/m2. Een BMI tussen de 30 en 35 kg/m2 duidt op ernstig overgewicht, ook wel obesitas genoemd. BMI wordt gemeten door het lichaamsgewicht in kilogram te delen door de lichaamslengte in meters in het kwadraat. vii Deze doelstelling is gelijk aan de doelstelling van het Ministerie van VWS (nota ‘Langer gezond leven’, 2003). viii Deze doelstelling is gelijk aan de doelstelling van het Ministerie van VWS (nota ‘Langer gezond leven’, 2003). ix Fruitnorm: 2 stuks fruit of 2 glazen vruchtensap per dag, niet meer dan 1 stuk fruit mag vervangen worden door vruchtensap Groentenorm: 150- 200 gram groenten/rauwkost per dag x Deze doelstelling is gelijk aan de doelstelling van het Ministerie van VWS (nota ‘Langer gezond leven’, 2003). xi Om te kunnen spreken van depressie moeten allereerst gedurende minstens 2 weken minstens 5 van de volgende 9 symptomen aanwezig zijn: u bent neerslachtig, verdrietig, somber, huilerig; u hebt alle belangstelling verloren voor, en plezier in dingen die u tot dusver graag deed; u hebt veel minder of veel meer eetlust dan gewoon en u bent afgevallen of aangekomen; u kunt moeilijk in slaap komen of u slaapt te veel; u bent zo geagiteerd en rusteloos, of zoveel trager dan anders, dat het anderen is gaan opvallen; u bent moe en u hebt nergens energie voor; u voelt zich een nietswaardig vod of hebt uitzonderlijke schuldgevoelens over dingen die u al dan niet gedaan hebt; u kunt zich moeilijk concentreren, helder denken of besluiten nemen; u hebt het gevoel dat u dood beter af zal zijn of u denkt aan zelfdoding;
52
53
