Onderzoek naar beleid en uitvoering van gemeenten in Bijzondere bijstand in geval van detentie

Bijzondere bijstand in geval van detentie Onderzoek naar beleid en uitvoering van gemeenten in 2001

Inspectie Werk en Inkomen

Bijzondere bijstand in geval van detentie

Aan dit rapport werkten mee: Mw. mr. W.A. de Vries (auteur) Mw. drs. L.K. Middelhoven Het onderzoek is uitgevoerd door inspecteurs van de vijf regiokantoren van IWI

R02/27, oktober 2002 ISSN 1383-8733 ISBN 90-5079-033-X Inspectie Werk en Inkomen


Voorwoord

Voor u ligt het rapport over het onderzoek naar de bijzondere bijstandsverlening van personen die in detentie verblijven. Bij honderd gemeenten is geïnventariseerd of bij het geven van bijzondere bijstand aan gedetineerden niet buiten de in de bijstandswet vastgelegde kaders wordt getreden. Uit het onderzoek blijkt dat gemeentebesturen op grote schaal voorbij gaan aan het verbod op het geven van bijstand aan personen die rechtens van hun vrijheid zijn beroofd. Het beleid van 75 procent van de onderzochte gemeenten is ruimer dan de wet toelaat. De uitvoeringspraktijk wijst uit dat meer dan 85 procent van de onderzochte gemeenten ook daadwerkelijk bijstand verstrekt heeft voor huur en energiekosten ten behoeve van het aanhouden van woonruimte tijdens detentie. Voor de overige bevindingen van dit onderzoek verwijs ik u naar de samenvatting aan het begin van het bijgevoegde rapport.

Mr. L.H.J. Kokhuis Inspecteur-generaal Werk en Inkomen



Inhoud

Samenvatting

5

7

1 1.1 1.2 1.3 1.4

Inleiding Aanleiding tot het onderzoek Doel- en vraagstelling Wet- en regelgeving Verzameling van gegevens en steekproef

9 9 10 10 11

2 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6

Uitkomsten van het onderzoek Beleid van gemeenten Voorwaarden voor bijzondere bijstand Aantallen en duur Bijstand voor opslaan inboedel en voor kleding Beweegredenen Overige opvallende zaken

13 13 15 16 17 18 18

3

Conclusies

19

4

Reactie Vereniging van Nederlandse Gemeenten

21

Lijst van afkortingen

22

Bijlage 1: Historie/achtergrond Bijlage 2: Vragenlijst Bijlage 3: Steekproef

23 25 27

Publicaties van de Inspectie Werk en Inkomen

30



Samenvatting

De Algemene bijstandswet (Abw) sluit in artikel 9 lid 1 onder a het geven van bijstand aan gedetineerden uit. Het artikel maakt geen onderscheid tussen iemand die in voorarrest zit en iemand die is veroordeeld. Alleen in extreme gevallen kan op grond van artikel 11 Abw (een algemene individualiseringsbepaling) van artikel 9 Abw worden afgeweken, maar alleen als daarvoor ‘zeer dringende redenen’ zijn en op grond van een strikt individuele beoordeling. Uit de (beperkte) jurisprudentie over deze wetgeving volgt dat er dan sprake moet zijn van ‘acute levensbedreigende omstandigheden’. Begin 2002 bleek de gemeente Slochteren genegen een aanvraag voor bijzondere bijstand van een persoon die gedetineerd was, toe te kennen. Het betrof een aanvraag voor bijstand in de kosten van huur en gas/licht opdat de door hem bewoonde woning aangehouden kon worden tijdens de detentieperiode. Dit voornemen had publieke en media belangstelling tot gevolg. Naar aanleiding daarvan heeft de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Slochteren erop gewezen zich strikt aan het gestelde in artikel 9 Abw te houden. Er waren aanwijzingen dat meer gemeenten op dit punt in strijd met wet en jurisprudentie handelden. Vandaar dat de Inspectie Werk en Inkomen (IWI) een landelijk inventariserend onderzoek startte naar de mate waarin gemeenten de wet op dit punt volgden. De inspectie onderzocht het beleid van honderd (van de ongeveer vijfhonderd) gemeenten. Ook zijn de uitvoeringsresultaten bij het doorbetalen van woonkosten aan gedetineerden zonder partner hierin betrokken. Als de gedetineerde een partner heeft, is er geen noodzaak tot het geven van bijzondere bijstand. Uit het onderzoek blijkt dat de honderd onderzochte (voornamelijk grote) gemeenten op grote schaal voorbij gaan aan het verbod op het geven van bijstand aan personen die rechtens van hun vrijheid zijn beroofd. Het beleid van 75 procent van de gemeenten is ruimer gesteld dan op basis van de wet en de jurisprudentie mogelijk is. De uitvoeringspraktijk wijst uit dat meer dan 85 procent van de gemeenten ook daadwerkelijk bijstand verstrekt heeft voor huur en energiekosten ten behoeve van het aanhouden van woonruimte tijdens detentie. Op basis van de bevindingen schat de inspectie dat gemeenten in 2001 in totaal aan zeker 1350 gedetineerden bijzondere bijstand hebben verleend. In hun beleid geven gemeenten aan het noodzakelijk te vinden dat woonruimte aangehouden kan worden bij (kortdurende) detentie en tijdens voorarrest. Onder ‘kortdurend’ wordt zes maanden tot een jaar verstaan. Andere voorwaarden zien op de mogelijkheid vooraf voor de detentieperiode te reserveren en de mogelijkheid van alternatieve oplossingen. Het stellen van voorwaarden is in strijd met de wet. Artikel 9 Abw sluit bijstandsverlening aan gedetineerden onvoorwaardelijk uit. De gemeentebesturen gaan er kennelijk vanuit dat zij beleidsruimte hebben op dit gebied. Gemeentebesturen geven niet alleen bijzondere bijstand voor het aanhouden van de woning tijdens detentie. Ze vergoeden soms ook de kosten van het opslaan van de inboedel. Vaak komt deze bijstand dan in de plaats van de vergoeding voor de woonlasten. Gemeentebesturen hebben allerlei moverende redenen om gedetineerden toch bijzondere bijstand te geven. Voor een ex-gedetineerde is het immers van belang zo snel mogelijk aan het werk te kunnen, zonder eerst huisvestingsproblemen en dergelijke te hoeven oplossen. Een veel gehoorde afweging is ook dat het niet verlenen van bijstand zou kunnen leiden tot andere problemen (zwerven, terugval in het criminele milieu) die de maatschappij meer geld kunnen kosten. Ook het feit dat het Ministerie van Justitie wel voorziet in de noodzakelijke kosten van bestaan van degenen die gedetineerd zijn maar niet in de kosten verbonden aan het aanhouden van de eigen woning tijdens de detentie, speelt een rol.

7



Hoewel gemeentebesturen sinds de decentralisering van de bijzondere bijstand geheel verantwoordelijk zijn voor een juiste uitvoering en ook de financiële gevolgen van de uitgaven daarvan geheel dragen, leidt dit niet tot een juiste naleving van wettelijke regels. Oordeel De inspectie constateert dat gemeentebesturen op grote schaal voorbij gaan aan het verbod op het geven van bijstand aan personen die rechtens van hun vrijheid zijn beroofd. Het beleid van 75 procent van de onderzochte gemeenten is ruimer dan de wet toelaat. De uitvoeringspraktijk wijst uit dat meer dan 85 procent van de onderzochte gemeenten ook daadwerkelijk bijstand verstrekt heeft voor huur en energiekosten ten behoeve van het aanhouden van woonruimte tijdens detentie. Het is onwaarschijnlijk dat er in al deze gevallen sprake was een acute noodsituatie die het recht op bijstand rechtvaardigde op grond van artikel 11 Abw.

8



1

Inleiding

In de Algemene bijstandswet wordt onderscheid gemaakt tussen algemene en bijzondere bijstand. Algemene bijstand is de bijstand ter voorziening in de algemeen noodzakelijke kosten van het bestaan. Bijzondere bijstand is de bijstand die wordt verstrekt indien bijzondere omstandigheden in het individuele geval leiden tot noodzakelijke kosten van het bestaan waarin de algemene bijstand niet voorziet en die de aanwezige draagkracht te boven gaan. In 1991 is de bijzondere bijstand gedecentraliseerd. Gemeentebesturen zijn sindsdien beleidsmatig en financieel verantwoordelijk voor de uitvoering ervan, ook als het gaat om bijstand aan (alleenstaande) gedetineerden. De Algemene bijstandswet (Abw) geeft een duidelijk wettelijk kader; artikel 9 lid 1 onder a luidt: ‘Geen recht op bijstand heeft degene aan wie rechtens zijn vrijheid is ontnomen’. Onder bijstand wordt zowel algemene als bijzondere bijstand verstaan. Achtergrond van deze bepaling is dat het Ministerie van Justitie verantwoordelijk is voor de noodzakelijke kosten van bestaan van degenen die van hun vrijheid zijn beroofd. In artikel 11 Abw is een algemene individualiseringsbepaling opgenomen. Artikel 11 Abw luidt: ‘aan een persoon die geen recht op bijstand heeft, kunnen burgemeester en wethouders, gelet op alle omstandigheden, bijstand verlenen indien zeer dringende redenen daartoe noodzaken’. Volgens de memorie van toelichting op dit artikel is niet beoogd een algemene ontsnappingsclausule te bieden. In bijzondere gevallen dient echter, wanneer zich daartoe zeer dringende redenen voordoen, de mogelijkheid aanwezig te zijn om een persoon, die geen recht heeft op bijstand, toch financieel bij te staan. Het geven van bijzondere bijstand aan gedetineerden is aldus alleen mogelijk op individuele basis op grond van artikel 11 Abw. Voor de toezichthouder is een belangrijke vraag of de gemeenten bij het geven van bijzondere bijstand aan gedetineerden binnen de door de wet vastgestelde kaders blijven. De Inspectie Werk en Inkomen (IWI) stelde daarnaar een onderzoek in.

1.1

Aanleiding tot het onderzoek Directe aanleiding tot dit onderzoek was de aanvraag van bijzondere bijstand door een verdachte gedetineerde in de Groningse gemeente Slochteren. Op het moment van de aanvraag verbleef hij in een penitentiaire inrichting. De man vroeg bijzondere bijstand in de kosten van huur en van gas/licht, zodat hij zijn woning kon aanhouden tijdens zijn detentie. Begin januari 2002 nam de hoofdinspecteur in de regio Noord een standpunt in. Op grond van de Abw, zo liet hij Slochteren weten, is bijzondere bijstand aan een gedetineerde in principe niet mogelijk. Alleen als zeer dringende redenen de noodzaak van het aanhouden van woonruimte aantonen, kan het geven van bijstand aan de orde zijn.

1 Slochteren volgt het beleid van de gemeente Groningen.

2 De losbladige uitgave ‘Sociale voorzieningen’ van uitgeverij Kluwer; toelichting bij artikel 9, aantekening 2.1.

9

Op 11 februari 2002 heeft de minister van SZW Slochteren in een brief verzocht haar beleid te herzien en de gemeente geboden zich strikt te houden aan het bepaalde in de Abw. De gemeente wees de aanvraag om bijzondere bijstand vervolgens af. Er waren aanwijzingen dat meer gemeenten een vergelijkbaar beleid voerden.1 Zo geven de Handleiding bijzondere bijstand van de Vereniging van directeuren van overheidsorganen voor sociale arbeid en de ‘groene Kluwer’2 aan dat bijzondere bijstand voor doorbetaling woonkosten tijdens detentie (onder voorwaarden) mogelijk is.



Het toezicht door IWI beperkt zich niet tot incidenten en strekt zich uit tot alle gemeenten. De toezichthouder kan bovendien eigen onderzoek doen, zich daarbij baserend op een inschatting van de risico’s in de uitvoering. Daarom besloot IWI eind januari 2002 tot een onderzoek naar de wijze waarop gemeenten de Abw uitvoeren op het punt van de (bijzondere) bijstand tijdens detentie.

1.2

3 Onder beleid is verstaan: alle op schrift gestelde uitvoeringsregels verzameld in een vademecuum, een beleidsstandpuntenboek of werkinstructies.

1.3

4 Het eerste lid, onderdeel a, is niet van toepassing op bij Algemene maatregel van bestuur aan te wijzen categorieën personen waarbij tenuitvoerlegging van een vrijheidsstraf of vrijheidsbenemende maatregel plaatsvindt buiten een penitentiaire inrichting, een inrichting voor verpleging van ter beschikking gestelden, of een inrichting voor justitiële jeugdbescherming zijnde een landelijke voorziening als bedoeld in artikel 65 van de Wet op de jeugdhulpverlening.

5 Centrale Raad van Beroep 3 juli 2001. 6 Rechtbank Utrecht 20 januari 2000. 7 President Rechtbank ’s-Hertogenbosch 9 maart 1999.

Doel- en vraagstelling Doel van dit onderzoek was om landelijk te inventariseren in welke mate de gemeenten de wetgeving (artikel 9 Abw, gesteund door de jurisprudentie) volgen. Het onderzoek had de volgende vraagstelling: • Hebben gemeenten in hun beleid3 vastgelegd (of het beleid zodanig beschreven dat er ruimte ontstaat) dat bijzondere bijstand voor doorbetaling woonkosten en/of vaste lasten of andere kosten tijdens detentie mogelijk is? • Is het de uitvoeringspraktijk woonkosten en/of vaste lasten tijdens detentie door te betalen? • Hoe vaak is in 2001 bijzondere bijstand verstrekt aan gedetineerden?

Wet- en regelgeving In dit onderzoek gaat het vooral om de artikelen 9 en 11 van de Abw, zoals die sinds 1 januari 1996 van kracht zijn. Artikel 9 lid 1 onder a Abw luidt: ‘Geen recht op bijstand heeft degene aan wie rechtens zijn vrijheid is ontnomen’. Artikel 9 noemt in het vierde lid enkele omstandigheden,4 die uitzonderingen zijn op het eerste lid. Het artikel maakt geen onderscheid tussen verdachte (in voorarrest verblijvende) gedetineerden en veroordeelde gedetineerden. Artikel 11 Abw biedt gemeenten een zeer beperkte ‘ontsnappingsclausule’ om bijstand te geven aan mensen – onder wie gedetineerden – die geen recht op bijstand hebben als zeer dringende redenen dat toch nodig maken. De gemeente dient per geval te kunnen verantwoorden of sprake is van ‘zeer dringende redenen’. Behoudens de beknopte memorie van toelichting bij artikel 11 stelt de wetgever geen nadere regels op dit punt. Wel is het zo dat het bij het bepalen van ‘zeer dringende redenen’ altijd gaat om ‘maatwerk’ in een individueel geval. Het kan dus nooit zo zijn dat gemeentelijk beleid in een algemene richtlijn is neergelegd, waarin bijvoorbeeld staat dat gedetineerden bij voorarrest altijd bijzondere bijstand voor woonlasten krijgen (dossier Slochteren). Immers, de gemeente moet de zeer dringende redenen in het individuele geval objectiveren. Dat kan niet op basis van een algemene richtlijn. In de jurisprudentie aangaande artikel 11 Abw is volgens de rechter het geven van bijzondere of algemene bijstand alleen mogelijk als in een individueel geval sprake is van acute levensbedreigende omstandigheden van degene die van het recht op bijstand is verstoken. Ten aanzien van detentie stelde de rechter onder meer vast dat er sprake was van buitenwettelijk beleid5 en van het ontbreken van een acute noodsituatie.6 Er is één situatie bekend7 waarbij de rechter uitging van het bestaan van zeer dringende redenen: ‘het verlies van de woning zal ernstige consequenties hebben voor de psychische gezondheidstoestand van de man’. Duidelijk is dat gemeenten artikel 11 Abw slechts in zeer uitzonderlijke situaties kunnen toepassen. Vanuit het individuele geval moet de aanwezigheid van dringende redenen vastgesteld worden. Bijstandsverlening aan gedetineerden op basis van een algemene situatiebeschrijving in het gemeentelijk beleid (zoals in Slochteren) is conform de jurisprudentie niet mogelijk (behalve dan als het gaat om de in artikel 9, lid 4 genoemde uitzonderingen).

10



1.4

Verzameling van gegevens en steekproef De regiokantoren van IWI deden het veldwerk voor het onderzoek in de maanden juni en juli 2002. De gegevens zijn enerzijds verzameld door het op schrift gestelde beleid van de gemeenten te bestuderen en anderzijds door middel van een – kort – interview (al dan niet telefonisch). In deze interviews ging het vooral om de ‘vertaling’ van het beleid naar de praktijk. Omdat het gaat om een landelijke inventarisatie naar de mate waarin gemeentebesturen de wetgeving in artikel 9 Abw volgen, is volstaan met een steekproef van honderd gemeenten. Dat waren de 85 grootste gemeenten (de zogenoemde G85-gemeenten) en een aselecte gestratificeerde steekproef van vijftien gemeenten. In de G85-gemeenten zijn de financiële risico’s het grootst (circa driekwart van alle ontvangers van bijstand woont er). De overige vijftien gemeenten zijn gestratificeerd (naar regio) aselect getrokken. Het onderzoek is niet representatief voor alle gemeenten in Nederland. De grote gemeenten zijn oververtegenwoordigd. Het onderzoek is wel representatief voor de gemeenten met de grootste financiële risico’s. Tabel 1 Het aantal gemeenten in Nederland per 1 januari 2002, alsmede het aantal gemeenten in de steekproef, naar gemeentegrootte* Totaal

Tot 50.000 inwoners 50.000 tot 100.000 inwoners 100.000 inwoners en meer Totaal

434 37 25 496

Absoluut

Waarvan in steekproef Procenten

40 35 25 100

9 95 100 20

* Een overzicht van de honderd gemeenten in het onderzoek is opgenomen in bijlage drie.

11



2

Uitkomsten van het onderzoek

2.1

Beleid van gemeenten Van de honderd onderzochte gemeenten hebben 86 gemeenten het beleid op het punt van doorbetaling van huur en andere vaste kosten verbonden aan de woning, in geval van detentie, beschreven. Tabel 2 Aanwezigheid gemeentelijk beleid op het punt van bijzondere bijstand voor doorbetaling van woonkosten en/of overige vaste lasten in geval van detentie naar gemeentegrootte

Nee Ja, waarvan: • volgens wetgeving • onder geen beding • onder omstandigheden Aantal gemeenten

Tot 50.000 inwoners

50.000 tot 100.000 inwoners

100.000 inwoners en meer

Totaal

8 32 2 1 29 40

4 31 4

2 23 2 1 20 25

14 86 8 2 76 100

27 35

Van deze 86 gemeenten sloten acht gemeenten het verlenen van bijzondere bijstand tijdens detentie uit, tenzij zeer dringende redenen (niet omschreven of aansluitend bij de jurisprudentie) ertoe noodzaken. Deze gemeenten namen duidelijk in het beleid op alleen in zeer bijzondere omstandigheden tijdens detentie bijstand te verlenen. Twee gemeenten gaven aan dat bijzondere bijstand onder geen beding mogelijk is. De overige 76 gemeenten gaven aan dat bijstandsverlening in beginsel niet, maar onder omstandigheden wél mogelijk is (zie bloemlezing). De 76 gemeenten die ‘onder omstandigheden’ bijzondere bijstand tijdens detentie geven, rechtvaardigen dat in hoofdzaak op twee manieren. Een deel gaat voorbij aan de dwingende omschrijving van artikel 9 Abw (‘geen recht op bijstand heeft’) met een verwijzing naar het begrip ‘noodzakelijke kosten’ uit artikel 39 Abw (‘recht op bijzondere bijstand bestaat indien niet beschikt wordt over de middelen om te voorzien in de uit bijzondere omstandigheden voortvloeiende noodzakelijke kosten van bestaan’). Een ander deel hanteert een ruime interpretatie van artikel 11 Abw (ruime uitleg van het begrip ‘dringende redenen’). Een bloemlezing uit de formuleringen die gemeenten gebruiken om hun beleid te omschrijven: Het feit dat tijdens detentie in huisvesting wordt voorzien kan niet zonder meer tot de conclusie leiden dat het aanhouden van de eigen huisvesting niet (meer) noodzakelijk is. Van geval tot geval moet dat worden beoordeeld. Bij de noodzakelijkheidsvraag met betrekking tot het aanhouden van de eigen woning speelt de duur van de detentie een rol. In beginsel wordt de bijstandsverlening beëindigd met ingang van de dag waarop een cliënt gedetineerd wordt. Een uitzondering op deze regel kan worden gemaakt voor noodzakelijk te maken kosten voor het aanhouden van de woonruimte van alleenstaande gedetineerden. Alleenstaande gedetineerden kunnen voor doorbetaling van huur en niet vermijdbare vaste lasten alleen bij zeer dringende redenen bijzondere bijstand ontvangen voor een periode van maximaal zes maanden. Het aanhouden van de woning kan in ieder geval noodzakelijk worden geacht gedurende de periode van het voorarrest tot aan de datum van het vonnis in eerste aanleg. Na de veroordeling in eerste aanleg kan het aanhouden van de woning noodzakelijk worden geacht indien de belanghebbende naar 13



verwachting binnen een jaar na aanvang van de straf in vrijheid wordt gesteld. Hierbij moet rekening worden gehouden met de voorwaardelijke invrijheidsstelling.

Indien de klant niet in staat is geweest om hiervoor te reserveren en op grond van individuele omstandigheden, gelet op het bijzondere belang van het kunnen (blijven) beschikken over zelfstandige huisvesting, kan in beginsel bijzondere bijstand worden verleend voor betaling van de vaste lasten gedurende maximaal een periode van drie maanden. Op grond van zeer dringende redenen kan van uitsluitingsgrond artikel 9 Abw worden afgeweken. Dit kan geïndiceerd zijn als betrokkene niet heeft kunnen reserveren voor deze woonlasten (een detentieperiode is meestal voorzienbaar) en er voor betrokkene aanleiding is om de woonruimte aan te houden (detentieperiode van beperkte omvang of in situatie van preventieve hechtenis). Indien aan de volgende voorwaarden is voldaan kan aan alleenstaande gedetineerden, gedurende maximaal één jaar, bijstand worden verleend ter bestrijding van vaste woon- en andere lasten: 1 de mogelijkheid om vooraf hiervoor te reserveren heeft ontbroken; 2 redelijke alternatieven (onderhuur woning, regeling met huiseigenaar en/of energieleverancier) doen zich niet voor.

Voor alle duidelijkheid: het gaat steeds om bijstandsverlening aan alleenstaanden of alleenstaande ouders. Als de gedetineerde een partner heeft, is er geen noodzaak tot het geven van bijzondere bijstand. Bijstand tijdens voorarrest Van de 76 gemeenten gaven er zestien bovendien aan dat de noodzaak tot doorbetaling van woonkosten vaststaat op het moment dat iemand nog niet veroordeeld is, tijdens voorarrest. Twee gemeenten hadden daaraan toegevoegd: ‘tenzij op voorhand duidelijk is dat de gehele detentieperiode de twaalf maanden zal overschrijden (bijvoorbeeld bij zeer ernstige misdrijven)’. Daarnaast waren er nog zes gemeenten die aangaven dat een alleenstaande bij voorarrest bijzondere bijstand kan krijgen voor de huur en overige vaste lasten van de woning. Deze gemeenten kozen ervoor het beleid zoals dit gold onder de oude bijstandswet (tot 1 januari 1996) voort te zetten. (Commentaar: Artikel 9 Abw richt zich tot degene die ‘rechtens zijn vrijheid is ontnomen’. Dit artikel maakt geen onderscheid tussen iemand die in voorarrest zit en iemand die is veroordeeld.) Woon- en energiekosten De gemeenten gingen in hun beleid uit van de noodzaak van het aanhouden van een huurwoning. Vier gemeenten noemden de mogelijkheid om de hypotheekrente te vergoeden. Ook waren er gemeenten die dat nu juist uitsloten. Het geven van bijzondere bijstand voor het betalen van de hypotheekrente zou tot vermeerdering van het vermogen van de gedetineerde leiden. Dat vonden deze gemeenten onwenselijk. De meeste gemeenten gaven in hun beleid aan de bijzondere bijstand voor energiekosten te beperken tot het vast recht. Daarbij gold vaak de voorwaarde dat de gedetineerde contact opneemt of laat opnemen met de energiemaatschappij om de voorschotnota te verlagen tot het vast recht. Er waren echter ook gemeenten die geen bijstand verleenden voor de termijnbedragen van energiekosten Dit betekent het afsluiten van de energievoorziening in de woning van de gedetineerde. Komt de man of vrouw uit detentie, dan kan hij of zij de aansluitkosten die het energiebedrijf in rekening brengt, eventueel wel weer wel vergoed krijgen. Als gedetineerden regelmatig thuis zijn (weekendverlof en dergelijke) kunnen ze soms wel bijzondere bijstand krijgen voor de energiekosten. Onderzocht is ook hoe de praktijk van de uitvoering was in de gemeenten die geen beleid op schrift stelden. Is in die gemeenten bijzondere bijstand mogelijk voor de woonkosten van gedetineerden? In acht van de veertien gemeenten bleek dit het geval.

14



Kort durende detentie Veel gemeenten gaven aan dat iemand bij kort durende detentie de eigen woning moet kunnen aanhouden. Onder ‘kort durend’ werd dan meestal een periode van zes maanden tot een jaar verstaan. Soms gold ‘de periode voorarrest vermeerderd met twaalf maanden’. Er waren 43 gemeenten die uitgingen van een termijn van zes maanden gedetineerd zijn en dertig gemeenten die twaalf maanden aanhielden. Andere periodes (respectievelijk drie, vier, acht en negen maanden) kwamen voor bij vijf gemeenten. (Het totaal is 78 gemeenten en geen 76, omdat uit de groep van acht gemeenten die het beleid op zich conform wet en jurisprudentie formuleerden, twee gemeenten een maximale termijn van bijstandsverlening bij hoogst bijzondere omstandigheden opgenomen hebben) Een klein aantal gemeenten sluit het verlenen van bijstand aan gedetineerden over een periode van meer dan een jaar niet uit. Maar dan moeten er bijzondere omstandigheden zijn, die bijvoorbeeld blijken uit het rapport van de reclasseringsambtenaar. Daarnaast waren er verschillen op het punt van de vervroegde invrijheidsstelling. De meeste gemeenten noemden deze mogelijkheid niet. Vervroegde invrijheidsstelling is immers een onzekere gebeurtenis. Slechts vijf gemeenten hielden er wel rekening mee. De constructie was dan dat gedetineerden bij een feitelijke veroordeling van anderhalf jaar volgens verwachting na één jaar (2/3) weer op vrije voeten zouden zijn. Indien de richtlijn was dat in beginsel bijzondere bijstand mogelijk was bij een kort durende detentie van een jaar, dan nam de gemeente de aanvraag in behandeling.

2.2

8 Uitgezonderd die gemeenten die aangeven dat de noodzaak bij voorarrest vaststaat.

9 Naast uiteraard de vaststelling van het recht op bijstand als zodanig (waaronder de vraag of een gedetineerde eigen middelen en/of vermogen heeft).

Voorwaarden voor bijzondere bijstand Gemeenten hebben het beleid zo geformuleerd dat niet elke aanvraag voor doorbetaling van woonkosten tijdens detentie zonder meer gehonoreerd wordt. Zestig van de 76 gemeenten8 die het beleid op schrift stelden, gaven aan dat er een individuele beoordeling moet zijn. Vaak waren er richtlijnen/voorwaarden voor de beoordeling van een aanvraag om bijzondere bijstand. Deze voorwaarden verschilden van gemeente tot gemeente. Veel gestelde richtlijnen/voorwaarden waren:9 • De mogelijkheid om vooraf geld opzij te zetten voor woonkosten heeft ontbroken. (De meeste detenties zijn voorzienbaar). • Als een detentie reeds lang van te voren is aangekondigd en korter dan drie maanden duurt, wordt de gedetineerde geacht gereserveerd te hebben. • Redelijke alternatieven ontbreken, bijvoorbeeld het treffen van een regeling voor onderhuur met familie of vrienden. • Het moet gaan om een detentie van langer dan een maand. • De mogelijkheid om de straf in het weekeinde uit te zitten, heeft ontbroken. • Als de gedetineerde zelf heeft gekozen voor het ‘uitzitten’ van een straf in plaats van voor het betalen van een boete, is er geen aanleiding voor bijzondere bijstand voor woonkosten. • Op voorhand staat vast dat de detentie langer zal duren dan een half jaar. Twee voorbeelden van constructies die gemeenten hanteren bij het formuleren van de voorwaarden voor het geven van bijstand aan gedetineerden: Geen recht op bijstand bestaat als rechtens de vrijheid is ontnomen. Alleen in individueel te bepalen noodsituaties kan bijstand worden verleend. Doorbetaling van vaste lasten is slechts mogelijk bij detenties met een duur van maximaal een half jaar. Andere mogelijkheden (onderhuur) moeten zijn onderzocht. Ook de duur van het zelfstandig wonen is van belang. Evenals voorzienbaarheid van de detentie. De meeste detenties zijn voorzienbaar. Als men valt onder de zorg van het Ministerie van Justitie, dient de gemeente de uitkering te beëindigen op grond van artikel 9 Abw. De reden hiervoor is dat er een andere financieringsbron is die een voorliggende voorziening vormt. In de noodzakelijke kosten van bestaan wordt immers voorzien door het Ministerie van Justitie. Dit geldt voor zowel algemene als bijzondere bestaanskosten. Op grond van zeer dringende redenen ex. artikel 11 Abw kan van de uitsluitingsgrond van artikel 9 worden afgeweken, waarbij gedacht kan worden aan bijzondere bijstand voor de kosten van woonruimte of opslag van

15



goederen. Dit kan geïndiceerd zijn als betrokkene niet heeft kunnen reserveren voor deze woonlasten (een detentieperiode is meestal voorzienbaar) en er voor betrokkene aanleiding is om de woonruimte aan te houden (detentieperiode van beperkte omvang of in een situatie van preventieve hechtenis). (Commentaar: Het beleid luidt dus eigenlijk ‘in principe niet’ maar onder voorwaarden wel. Dit beleid is contra legem – in strijd met de wet – omdat artikel 9 Abw onvoorwaardelijk het recht op – bijzondere – bijstand uitsluit tijdens detentie.)

2.3

Aantallen en duur Bij het onderzoek van de inspectie is gevraagd naar de mate waarin gemeenten bijstand geven aan gedetineerden. Met andere woorden: om welke aantallen gaat het eigenlijk? Ook is gevraagd naar de gemiddelde duur in maanden van de bijzondere bijstand. Zowel bij de aantallen als bij de duur ging het om het jaar 2001. Veel gemeenten konden de aantallen niet leveren. Het automatiseringssysteem kende veelal geen aparte code voor doorbetaling van woonkosten tijdens detentie. Door een dossieronderzoek zouden deze gemeenten de cijfers wel kunnen achterhalen. Er is voor gekozen zo’n dossieronderzoek niet van de gemeenten te verlangen. Dit gezien het doel van het onderzoek van de inspectie (inventarisatie) en de tijd die dossieronderzoek zou vergen. In een aantal gevallen konden gemeenten wel cijfers geven, maar alleen indicatieve. Van de honderd onderzochte gemeenten konden 56 gemeenten – al dan niet indicatief – het aantal verstrekkingen noemen van bijzondere bijstand tijdens detentie. In totaal ging het om 439 gedetineerden. Opvallend is dat van de acht gemeenten die het beleid juist formuleerden, zeven van de acht wél konden aangeven aan hoeveel personen bijzondere bijstand voor doorbetaling vaste lasten is verstrekt: totaal aan 37 personen. De vraag of er bij deze personen allen sprake was van ‘levensbedreigende omstandigheden’ is alleen door dossieronderzoek te achterhalen. Met andere woorden: hoe strikt gemeenten hun eigen strikte beleid toepassen, is nog de vraag. Van de veertien gemeenten die geen beleid op schrift gesteld hebben, hebben acht gemeenten aangegeven in de praktijk wel bijstand aan gedetineerden te verstrekken. Dit betekent dat zes gemeenten geen vastgesteld beleid hebben en ook in de praktijk geen aanvragen honoreren. In totaal bleken veertien gemeenten geen verstrekkingen te hebben gedaan. Deze gemeenten vielen allen in de categorie tot 50.000 inwoners. Er zijn dus acht gemeenten waar in principe het beleid is om door te betalen maar waar in de praktijk niks verstrekt is in 2001, bijvoorbeeld omdat er geen aanvraag is ingediend. Tabel 3 Aantal verstrekkingen van bijzondere bijstand voor doorbetaling van woonkosten aan gedetineerden

Gemeentegrootte

Tot 50.000 inwoners 50.000 tot 100.000 inwoners 100.000 tot 150.000 inwoners 150.000 tot 250.000 inwoners 250.000 inwoners of meer Totaal

Aantal gemeenten

Aantal personen

Gemiddeld per gemeentegrootte

19 21 10 4 2 56

48 158 99 68 66 439

2.5 7.5 9.9 17 33 7.8

Op het eerste gezicht lijkt het erop dat grotere gemeenten gedetineerden veel vaker bijzondere bijstand gaven voor doorbetaling van woonkosten. Daarbij valt echter te bedenken dat de cijfers niet zijn afgezet tegen het totale aantal mensen dat bijzondere bijstand ontving. Het zijn absolute aantallen. Bovendien kennen de grote steden meer criminaliteit, waardoor ze vaker 16



• • • • •

te maken krijgen met een aanvraag om bijzondere bijstand tijdens detentie. De cijfers over het minimale en maximale aantal gedetineerden dat in gemeenten met een bepaalde grootte bijzondere bijstand krijgt, laten dan ook een genuanceerder beeld zien: gemeentegrootteklasse tot 50.000 inwoners: 0 tot 5 personen gemeentegrootteklasse 50.000 tot 100.000 inwoners: 1 tot 25 personen gemeentegrootteklasse 100.000 tot 150.000 inwoners: 1 tot 33 personen gemeentegrootteklasse 150.000 tot 250.000 inwoners: 4 tot 41 personen gemeentegrootteklasse 250.000 inwoners of meer: 11 tot 55 personen De grote verschillen tussen gemeenten in een en dezelfde grootteklasse waren niet altijd verklaarbaar. Het lijkt erop dat de ene gemeente ruimhartig omsprong met aanvragen om bijzondere bijstand dan de andere. Landelijk beeld Afgezet tegen alle gemeenten in Nederland, zou het landelijk kunnen gaan om 1.388 gedetineerden die per jaar een aantal maanden bijstand kregen voor doorbetaling van woonkosten. Tabel 4 Indicatie van de gemiddeld aantallen gedetineerden die in 2001 bijzondere bijstand kregen voor doorbetaling van woonkosten naar gemeentegrootteklasse (in de onderzochte gemeenten en op nationaal niveau)

Totaal aantal gemeenten Gemiddeld aantal personen Totaal aantal gemeenten Extrapolatie naar totaal aantal personen

Tot 50.000 inwoners



Totaal

35 1.7 443 753

34 7.5 36 270

25 14.6 25 365

9410 6.8 504 1.388

10 Dit is de som van de gemeenten die beleid opstelden (86) en de gemeenten die geen beleid hadden maar wel bijzondere bijstand gaven (8).

Dit totaalcijfer is echter zeer indicatief. De twee grootste gemeenten van Nederland konden geen cijfers leveren en een aantal van de 56 gemeenten gaf alleen indicatieve cijfers. Gesteld kan worden dat het landelijk gezien tenminste om 1350 personen per jaar zal gaan. 11 Het gemiddeld aantal gedetineerden in 2001 is wél bekend. Dit bedraagt 12.400 mensen (naar een stand van 30 september 2002). Bron: CBS.

Het aantal bijstandsgerechtigden in Nederland bedroeg in 2001 327.100 mensen. Het aantal gedetineerden in dat jaar is nog niet bekend. In 2000 bedroeg dit aantal 43.210, waarvan ruim 31.600 in 2000 werden opgenomen in penitentiaire inrichtingen.11 Gevraagd naar het aantal maanden dat de bijzondere bijstand gemiddeld in 2001 was verstrekt, konden 32 gemeenten dit in hun (geautomatiseerde) gegevens achterhalen. De gemiddelden varieerden van één tot tien maanden. Het totale gemiddelde kwam uit op vier maanden. Dit zou dus betekenen dat landelijk gezien een gedetineerde ongeveer vier maanden bijzondere bijstand kreeg voor het aanhouden van woonruimte. Waarbij te bedenken valt dat, gezien het in sommige gemeenten aangetroffen gemiddelde van tien maanden, een gedetineerde ook wel eens langer dan een jaar bijstand ontving. Gezien het gering aantal gemeenten dat in staat bleek cijfers te leveren, is ook dit gegeven louter een indicatie.

2.4

Bijstand voor opslaan inboedel en voor kleding Naast bijzondere bijstand voor het aanhouden van de woning tijdens detentie (huur en energiekosten), geven gemeenten soms ook bijzondere bijstand voor het opslaan van de inboedel. Vaak vergoeden ze dan wel de kosten van opslag, maar niet de kosten van het aanhouden van woonruimte. Meestal is de maximumtermijn twee jaar. Voorwaarde is vaak ook dat de inboedel in

17



redelijke staat verkeert en de waarde ervan opweegt tegen de opslagkosten. In zeventien gemeentelijke beleidsstandpunten is de mogelijkheid van het vergoeden van de opslagkosten beschreven. Een enkele gemeente noemde de mogelijkheid bijzondere bijstand te geven voor de aanschaf van kleding. Het gaat dan om mensen die langere tijd gedetineerd waren en over niet te lange tijd weer op vrije voeten zouden komen. Tabel 5 Aanwezigheid andere vormen van bijzondere bijstand (dan woonkosten/vaste lasten) in geval van detentie naar gemeentegrootte in percentages

Ja Nee Aantal gemeenten

2.5

Tot 50.000 inwoners



Totaal

28 73 40

18 82 34

32 86 25

25 75 100

Beweegredenen

• • • • • • • • •

Het onderzoek ging ook in op de beweegredenen van gemeenten om bijzondere bijstand te geven aan gedetineerden terwijl de wet die mogelijkheid eigenlijk niet biedt. De gemeenten gaven diverse motivaties: Het bevorderen van een (gefaseerde) terugkeer in de maatschappij, een snelle herstart mogelijk maken. De reïntegratie van gedetineerden bevorderen. Er is geen andere (voorliggende) voorziening. Het verhinderen van dakloosheid, in de gemeente is een groot tekort aan opvangplaatsen/crisisopvang, krapte op de woningmarkt in het algemeen. Het voorkomen van een opeenstapeling van problemen na ontslag uit detentie door schulden (armoedespiraal) en ontbreken huisvesting. De kosten van resocialisatie wegen op tegen de baten, als er geen woning is bij ontslag uit detentie loopt de maatschappij extra risico’s (diefstal, heling, zwerven, vernieling, vervuiling). Doorbetaling van woonlasten is goedkoper voor een gemeenten dan het na afloop van de detentie bij toewijzing van een woning herinrichtingskosten te moeten verstrekken. Gevolgen van het opzeggen van de huur zouden bij relatief korte detentieperiode onevenredig nadelig zijn voor de gedetineerde. Als de gemeente geen bijzondere bijstand geeft, is er sprake van dubbele bestraffing: de celstraf en het verlies van de eigen woning. De argumenten van de gemeenten richten zich op twee sporen. Aan de ene kant het opheffen van mogelijke belemmeringen om ex-gedetineerden zo snel mogelijk weer aan het werk te krijgen (reïntegratie). Aan de andere kant een financieel-maatschappelijke afweging (kosten-batenanalyse): het niet geven van bijstand leidt tot andere, duurdere problemen voor de maatschappij. Een rol hierbij speelt dat het Ministerie van Justitie de kosten verbonden aan het aanhouden van de eigen woning tijdens de detentie niet vergoedt.

2.6

Overige opvallende zaken Eén gemeente geeft algemene bijstand voor de doorbetaling van woonkosten van gedetineerden. Deze gemeente stemt de bijstand op grond van artikel 13 lid 1 Abw af op de individuele omstandigheden. Daarnaast is er één gemeente die, twee maanden voor afloop van de detentie, bijzondere bijstand geeft voor het huren van een nieuwe woning.

18



3

Conclusies

De meeste van de honderd door de Inspectie Werk en Inkomen in 2001 onderzochte gemeenten handelden bij het verlenen van bijzondere bijstand aan gedetineerden in strijd met de dwingende omschrijving van artikel 9 Abw (‘geen recht op bijstand heeft’). Ze gaven toch bijstand. Ruim driekwart van de gemeenten stelde daarvoor beleid op. Een kleine groep gemeenten formuleerde geen beleid, maar gaf wel bijstand tijdens detentie. De omstandigheden waaronder deze gemeenten bijstand verstrekken zijn niet beperkt tot de ‘acute levensbedreigende omstandigheden’ voortvloeiende uit artikel 11 Abw. Het geven van bijzondere bijstand aan gedetineerden is slechts mogelijk op basis van dit artikel, na een strikt individuele beoordeling en uitsluitend in geval van zeer dringende redenen. Veel gemeenten gingen er ten onrechte van uit dat ze beleidsruimte hadden op dit gebied en formuleerden voorwaarden aan het verlenen van bijzondere en een enkele keer zelfs algemene bijstand aan gedetineerden. Vaak gaven ze aan het nodig te vinden dat iemand bij kort durende detentie zijn of haar woonruimte kan aanhouden. Onder ‘kortdurend’ wordt zes maanden (43 gemeenten) tot één jaar (dertig gemeenten) verstaan. Dit stellen van voorwaarden is in strijd met de wet. Artikel 9 sluit bijstandsverlening aan gedetineerden onvoorwaardelijk uit. Onmiskenbaar in strijd met de wet handelden zestien gemeenten. Zij namen in hun beleid op dat de noodzaak tot doorbetaling van de woonkosten vaststaat tijdens het voorarrest. Deze gemeenten gingen niet uit van een individuele afweging, maar kenden sowieso de bijstand (voor een bepaalde periode) toe zolang iemand nog niet veroordeeld was en voldeed aan de overige voorwaarden voor het verlenen van bijstand (geen eigen middelen of vermogen).

12 De krapte op de woningmarkt in aanmerking genomen.

13 Zwervers veroorzaken veel onrust; gevaar voor snelle terugkeer in criminele milieu.

De gemeentebesturen hebben hen moverende redenen om het geven van bijstand aan gedetineerden onder omstandigheden toe te staan. Zij vinden het van belang gedetineerden weer zo snel mogelijk naar regulier werk te leiden, zonder dat het nodig is huisvestingsproblemen12 en dergelijke op te lossen (reïntegratie). Ook wordt vaak bijzondere bijstand verleend op grond van een financieel-maatschappelijke afweging. Het niet verstrekken zal leiden tot andere, duurdere13 problemen voor de maatschappij. Hierbij speelt een rol dat het Ministerie van Justitie niet voorziet in de kosten verbonden aan het aanhouden van de eigen woning tijdens detentie. Kennelijk maken gemeentebesturen een bewuste keuze af te wijken van de wet. Slechts veertien van de honderd gemeentebesturen verstrekten in 2001 geen bijzondere bijstand aan gedetineerden. Al deze gemeenten hadden minder dan 50.000 inwoners. Met andere woorden: grote en grotere gemeenten gaven met enige regelmaat bijzondere bijstand voor het aanhouden van woonruimte tijdens detentie. Opvallend was de grote diversiteit in aantallen tussen gemeenten van gelijke grootte. Dit kan erop wijzen dat de ene gemeente sneller geneigd is tot doorbetaling dan de andere. Om deze conclusie te staven is echter dossieronderzoek vereist. In totaal hebben de gemeenten in 2001 op zijn minst aan 1350 gedetineerden bijzondere bijstand verstrekt. Het ligt voor de hand te denken dat zij zich niet allen in ‘levensbedreigende omstandigheden’ bevinden. Al was het alleen maar omdat deze omstandigheden zich niet snel voordoen bij mensen die veilig achter de tralies zitten. Hoewel gemeentebesturen sinds de decentralisering van de bijzondere bijstand geheel verantwoordelijk zijn voor een juiste uitvoering en ook de financiële gevolgen van de uitgaven daarvan geheel dragen, leidt dit niet tot een juiste naleving van wettelijke regels.

19



Oordeel De inspectie constateert dat gemeentebesturen in 2001 op grote schaal voorbij gingen aan het verbod op het geven van bijstand aan personen die rechtens van hun vrijheid zijn beroofd. Het beleid van 75 procent van de onderzochte gemeenten is ruimer dan de wet toelaat. De uitvoeringspraktijk wijst uit dat meer dan 85 procent van de onderzochte gemeenten daadwerkelijk bijstand verstrekt heeft voor huur en energiekosten ten behoeve van het aanhouden van woonruimte tijdens detentie. Het is onwaarschijnlijk dat er in al deze gevallen sprake was een acute noodsituatie die het recht op bijstand rechtvaardigde op grond van artikel 11 Abw.

20



4

Reactie Vereniging van Nederlandse Gemeenten De inspectie hecht grote waarde aan hoor en wederhoor. Daarom legt IWI al haar conceptrapportages voor aan de betrokken uitvoeringsinstanties en kiest de inspectie ervoor de kern van deze reactie op te nemen in het rapport. Zoals gebruikelijk is ook dit rapport voor een reactie voorgelegd aan de VNG. Het was voor de VNG binnen de door IWI gestelde, en algemeen geldende, termijn onmogelijk een reactie te geven die met haar leden was doorgesproken.

21



Lijst van afkortingen Abw IWI SZW

22

Algemene bijstandswet Inspectie Werk en Inkomen Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid



Bijlage 1

Historie/achtergrond In de Abw die in werking is getreden per 1 januari 1996 is bepaald in artikel 9 lid 1 onder a: ‘geen recht op bijstand heeft degene aan wie rechtens zijn vrijheid is ontnomen’. In artikel 9 lid 2 zijn categorieën personen opgenomen voor wie geen recht op algemene bijstand bestaat. In lid 1 dient onder ‘bijstand’ derhalve te worden verstaan ‘algemene en bijzondere’ bijstand. In de Memorie van Toelichting (1991/1992, 22 545) is dit aldus verwoord. Degenen aan wie rechtens hun vrijheid is ontnomen, komen niet in aanmerking voor bijstand. In de noodzakelijke kosten van het bestaan van gedetineerden wordt voorzien door het Ministerie van Justitie. Dit geldt zowel voor algemene als bijzondere bestaanskosten. Voor 1 januari 1996 was in de toen geldende bijstandswet geen bepaling opgenomen ex artikel 9 Abw. Bijzondere bijstandsverlening was toen toegestaan indien de detentie niet voorzienbaar was en de mogelijkheid tot reserveren had ontbroken.14 De Raad van State ging er vanuit dat de noodzaak van het aanhouden van woonruimte aan de hand van concrete omstandigheden moest worden beoordeeld. In ieder geval kon voor de duur van het voorarrest niet worden verwacht dat de huur van woonruimte werd opgezegd.15

15 RvS, 18-3-1992, G04.89.1131.

De minister van SZW heeft in een circulaire van 14 april 1997 (Detentie en bijstandsverlening) het uitgangspunt dat gedetineerden zijn uitgesloten van bijstandsverlening, bevestigd. Een uitzondering wordt gemaakt voor gedetineerden die naar het einde van de straf niet meer in de gevangenis verblijven maar geheel of gedeeltelijk thuis verblijven. Met het oog op een soepele reïntegratie in de samenleving, zal de verstrekking van bijstand aan personen in dagdetentie worden gedoogd. In 1999 is de Wet Sociale zekerheidsrechten gedetineerden aangenomen. Deze wet regelt dat alle uitkeringen worden stopgezet in de periode waarin iemand in een huis van bewaring, gevangenis of TBS-kliniek verblijft op grond van een beslissing van de rechter.16 Voor de Werkloosheidswet en de bijstandsuitkeringen gold dit al. Maar sinds deze wet geldt dit ook voor de Ziektewet, Wet Arbeidsongeschiktheidsverzekering zelfstandigen, Wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering, Wet arbeidsongeschiktheidsvoorziening jonggehandicapten, Toeslagenwet en Algemene nabestaandenwet. De voorlopige hechtenis valt ook onder de definitie van detentie. In deze wet worden personen die in het kader van resocialisatie buiten de strafinrichting verblijven en personen met proefverlof hiervan uitgezonderd. In een circulaire van 15 november 1999 heeft de minister van SZW de gemeenten geïnformeerd over de mogelijkheid om algemene bijstand op grond van artikel 11 Abw te verstrekken aan achterblijvende kinderen jonger dan achttien jaar van gedetineerde ouders. In individuele situaties kan dan bijstand verstrekt worden aan personen jonger dan achttien jaar. Bij de toepassing van artikel 11 Abw dient de persoonlijke thuissituatie, de eventuele plaatsing in een pleeggezin en de leeftijd van het kind in de afweging wel/niet bijstand verstrekken, meegenomen te worden.

16 Zolang de rechter zich niet over de zaak gebogen heeft, geldt betrokkene niet als gedetineerd, met andere woorden verblijf op het politiebureau valt hier niet onder.

Inmiddels is er jurisprudentie over dit onderwerp. Centrale Raad van Beroep van 3 juli 2001.17 De Centrale Raad oordeelde dat het beleid van de gemeente met betrekking tot bijzondere bijstand in de kosten van aanhouden van een huurwoning buitenwettelijk is, dus buiten de wet om. Dit behoort niet tot de zaken waarover de gemeenten beleidsvrijheid hebben.

17 JABW 01/157, opgenomen in NTG 02/01.

14 Op grond van artikel 6a en 7 Bln, meent de Raad van State dat in de uitkering in beginsel geen reserveringsbedrag voor toekomstige woonkosten is begrepen. Echter als geruime tijd van tevoren bekend is wanneer de detentie ten uitvoer wordt gelegd en bovendien in die periode een hoger inkomen werd ontvangen, is het in overeenstemming met het beginsel dat een ieder zelf verantwoordelijk is voor de voorziening in het bestaan. RvS, 28-6-1988, G.04.87.00029.296E.88.

23



Bijlage 2

Vragenlijst 1

Heeft de gemeente in haar schriftelijk beleid inzake bijzondere bijstand aangegeven (of het beleid zodanig beschreven dat er ruimte ontstaat) dat er bijzondere bijstand verleend kan worden voor doorbetaling van woonkosten en/of overige vaste lasten ingeval gedetineerd zijn? O ja O nee

6

Welke redenen geeft de gemeente voor het verstrekken van bijzondere bijstand aan personen die gedetineerd zijn? ...................................................................................................... ...................................................................................................... ......................................................................................................

2

Zo nee, heeft de gemeente in het afgelopen jaar wel eens bijzondere bijstand voor woonkosten en/of overige vaste lasten verstrekt aan personen in detentie? O ja O nee O weet niet

7

Hoe is het beleid met betrekking tot doorbetaling vaste lasten/woonkosten bij detentie exact geformuleerd? ...................................................................................................... ......................................................................................................

3

4

5

Aantal personen aan wie in 2001 bijzondere bijstand is verstrekt voor doorbetaling woonkosten en/of vaste lasten tijdens detentie: ......... gemiddelde duur verstrekking: ................................................... Verstrekt de gemeente wel eens andere vormen van bijzondere bijstand (dan woonkosten/vaste lasten) aan personen die gedetineerd zijn? O ja O nee

...................................................................................................... 8

Toelichting (niet verplicht) ...................................................................................................... ...................................................................................................... ......................................................................................................

Zo ja, welke ................................................................................. ......................................................................................................

25



Bijlage 3

Steekproef Deze bijlage bevat een overzicht van de honderd gemeenten die voor het onderzoek benaderd zijn. In het overzicht zijn de gemeenten ingedeeld naar regio. Ook is aangegeven of het een G86 gemeente betreft (door middel van een 1 bij G86). Het cijfer voor de gemeente staat voor de CBS gemeentecode en het cijfer achter de gemeente staat voor de gemeentegrootteklasse per 1 januari 2002: 1 tot 5.000 inwoners 5 tot 100.000 inwoners 2 tot 10.000 inwoners 6 tot 150.000 inwoners 3 tot 20.000 inwoners 7 tot 250.000 inwoners 4 tot 50.000 inwoners 8 250.000 inwoners of meer

Regio Noord Uonr 10 18 37 74 91 80 90 106 118 114 14 52 63 1987

27

Gemeente Delfzijl Hoogezand-Sappemeer Stadskanaal Heerenveen Sneek Leeuwarden Smallingerland Assen Hoogeveen Emmen Groningen Winschoten het Bildt Menterwolde



Ggk

G86

4 4 4 4 4 5 5 5 5 6 7 3 34 3

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

Regio Noordwest Uonr 396 345 355 356 361 362 400 402 405 439 453 307 392 394 479 344 363 370 431 313

Gemeente Heemskerk Veenendaal Zeist Nieuwegein Alkmaar Amstelveen Den Helder Hilversum Hoorn Purmerend Velsen Amersfoort Haarlem Haarlemmermeer Zaanstad Utrecht Amsterdam Beemster Oostzaan Bunschoten

Ggk

G86

4 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 6 6 6 6 8 8 2 2 3

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

Ggk

G86

4 4 4 4 4 4 5 5 5 5 6 6 6 7 7 7 7 4 4 4

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

Regio Oost Uonr 171 222 275 281 289 301 141 150 164 995 193 202 228 34 153 200 268 147 214 216

28

Gemeente Noordoostpolder Doetichem Rheden Tiel Wageningen Zutphen Almelo Deventer Hengelo (O) Lelystad Zwolle Arnhem Ede Almere Enschede Apeldoorn Nijmegen Borne Buren Culemborg



Regio Zuidwest Uonr 512 530 556 597 642 687 715 718 484 502 503 513 603 606 612 622 505 546 637 518 599 619 491 613

Gemeente Gorinchem Hellevoetsluis Maassluis Ridderkerk Zwijndrecht Middelburg Terneuzen Vlissingen Alphen aan den Rijn Capelle aan den Ijssel Delft Gouda Rijswijk Schiedam Spijkenisse Vlaardingen Dordrecht Leiden Zoetermeer ’s-Gravenhage Rotterdam Valkenburg Bergambacht Albrandswaard

Ggk

G86

4 4 4 4 4 4 4 4 5 5 5 5 5 5 5 5 6 6 6 8 8 1 2 3

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

Ggk

G86

4 4 4 4 4 5 5 5 5 5 5 5 5 5 6 6 7 7 7 2 3 3

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

Regio Zuid Uonr 867 882 899 957 988 748 794 826 828 917 928 983 1674 1883 796 935 758 772 855 808 874 920

29

Gemeente Waalwijk Landgraaf Brunssum Roermond Weert Bergen op Zoom Helmond Oosterhout Oss Heerlen Kerkrade Venlo Roosendaal Sittard-Geleen ’s-Hertogenbosch Maastricht Breda Eindhoven Tilburg Lith Woudrichem Heythuysen



Publicaties van de Inspectie Werk en Inkomen 2002 Jaarplan 2002 Brochure Inspectie Werk en Inkomen R02/01 Implementatie wet SUWI bij gemeenten Tweede onderzoek naar de gemeentelijke voorbereidingen op de nieuwe Structuur Werk en Inkomen R02/02 Uitvoering werknemersverzekeringen Stand van zaken rechtmatigheid eerste halfjaar 2001 R02/03 Gegevensbeheer 2000 R02/04 Invoering van de euro bij uitvoeringsorganisaties sociale verzekeringen Eindrapportage R02/05 Geschikt of ongeschikt De rol van arbeidsdeskundigen bij de WAO-beoordeling R02/06 Financiële scheiding publiek en privaat bij uitvoeringsinstellingen Zesde vervolgrapportage ontvlechting R02/07 De sociale verzekeringen in 2001 Naast dit rapport is een aantal katernen uitgebracht die dieper ingaan op de behandelde toezichtthema’s - Handhaving werknemers- en volksverzekeringen - ICT werknemers- en volksverzekeringen - Financiële rechtmatigheid en verbetertraject werknemersverzekeringen - Sociaal medisch handelen werknemersverzekeringen - Werkbelasting werknemersverzekeringen - Volksverzekeringen R02/08 Jaarverslag toezicht gemeenten en zelfstandige bestuursorganen 2001 Meerjarenplan 2002-2005 en Jaarplan 2003 R02/09 Afhandeling openstaande posten UWV Gak Eindrapport R02/10 Alles op tafel De samenwerking tussen opsporingsdiensten voor de sociale verzekeringen en het Openbaar Ministerie R02/11 Het functioneren van de samenloopapplicatie Een inventariserend onderzoek naar de betrouwbaarheid van de samenloopapplicatie van het Inlichtingenbureau medio 2002 R02/12 Vrijlatingsbepalingen en premiebeleid Een onderzoek naar de verordeningen inzake vrijlatingsbepalingen en premiebeleid van vijftig gemeenten R02/13 CWIntake Onderzoek naar de beëindiging van het CWI-automatiseringsproject R02/14 De uitvoering van de Algemene bijstandswet door de gemeente Almelo Verdiepend onderzoek R02/15 Gemeentelijk ontheffingenbeleid Een onderzoek naar de uitvoeringspraktijk van gemeenten rond het verlenen van ontheffingen van arbeidsverplichtingen aan bijstandsgerechtigden R02/16 Rechtmatigheidsverklaring ontvangsten betreffende de premies Ziekenfondswet 2001 R02/17 CWI en ontslagzaken De toets aan de herplaatsingsverplichting van werkgevers bij ontslagvergunning voor oudere werknemers R02/18 Jaarrekening Ctsv 2001 R02/19 Rechtmatigheidsverklaring Wsw-besparingen 2001 R02/20 Betrouwbaarheid samenloopapplicatie Vervolgrapportage R02/21 Vormgeving van cliëntenparticipatie: een tussenbalans

30



R02/22 R02/23 R02/24 R02/25

R02/26

R02/27

Debiteuren in de Algemene Bijstandswet Een onderzoek naar de gemeentelijke uitvoering Toetreding van sociale werkvoorzieningsbedrijven tot de reïntegratiemarkt De uitvoering van de Algemene Bijstandswet door de gemeente Haarlem De inschakeling van een private partij bij de uitvoering van de Algemene bijstandswet door de gemeente Maarssen Nulmeting De Sociale Verzekeringsbank in verandering Tussenrapportage over de voortgang van de reorganisatie van het hoofdkantoor en de veranderingen in het systeem van sturing en beheersing Bijzondere bijstand in geval van detentie Onderzoek naar beleid en uitvoering van gemeenten in 2001

U kunt deze publicaties opvragen bij: Afdeling Communicatie Postbus 100 2700 AC Zoetermeer Telefoon (079) 329 17 63 [email protected] www.iwiweb.nl

31



Onderzoek naar beleid en uitvoering van gemeenten in Bijzondere bijstand in geval van detentie

Recommend Documents