Voorwoord onderzoeksverslag

Inhoudsopgave

Voorwoord onderzoeksverslag 2004

3

Programma Vraagstukken van Vermogensrecht Deelprogramma Constitutionalisering, transnationalisering, en de eenheid van Nederlands vermogensrecht Deelprogramma Europees en vergelijkend ondernemingsrecht

5 9 17

Programma Geschillenbeslechting – institutioneel en processueel kader Deelprogramma Het institutionele en rechtsstatelijke kader van de rechtspleging Deelprogramma Procesrecht en mediation

21 25 29

Programma Securing the rule of law in a world of multilevel jurisdiction: coherence, institutional principles and fundamental rights Deelprogramma Vorming en handhaving van het internationale recht en de regulering van het internationaal economisch verkeer in een situatie van multilevel jurisdiction Deelprogramma Trias Europea: de betekenis van de toekomstige Europese Grondwet voor de institutionele balans tussen de overheidsmachten in de relatie Nederland-EU en de EU-instellingen onderling Deelprogramma De bescherming van fundamentele rechten in een integrerend Europa

47 51

Programma Sociale Cohesie en de rol van het recht Deelprogramma Sociale cohesie, multiculturalisme en globalisering Deelprogramma Sociale cohesie en sociaal-economische vraagstukken Deelprogramma Sociale cohesie: recht, bestuur en ontwikkeling

65 69 73 77

Programma Vraagstukken van Belastingrecht Deelprogramma Doelstellingen van fiscale regelgeving Deelprogramma Belastingverdragen

83 87 97

35 39

Programma Veiligheid en recht Deelprogramma Rechtsstaat, organisatie en veiligheid Deelprogramma Dynamiek van criminaliteit en regelovertreding Deelprogramma Forensische expertise

101 105 111 117

De niet-programmagebonden publicaties

121

Overzicht boeken verschenen in de facultaire Meijers-reeks

131

Promoties 2004

133

1

2

Voorwoord onderzoeksverslag 2004 We verheugen ons u het onderzoeksverslag 2004 van de Faculteit der Rechtsgeleerdheid aan te kunnen bieden. Het verslag geeft u een overzicht van de belangrijkste vruchten van het wetenschappelijk onderzoek in 2004. Het merendeel van het facultaire wetenschappelijke onderzoek wordt uitgevoerd in onderzoeksprogramma’s van het facultaire onderzoeksinstituut, het E.M. Meijers Instituut. Binnen die programma’s wordt vakoverschrijdend en interdisciplinair samengewerkt aan de beantwoording van maatschappelijke relevante en wetenschappelijk belangwekkende onderzoeksvragen. In 2004 werd gewerkt aan de volgende onderzoeksprogramma's: 1. Vraagstukken van Vermogensrecht, 2. Geschillenbeslechting, 3. Securing the rule of law in a world of multilevel jurisdiction, 4. Sociale Cohesie en de rol van het recht, 5. Vraagstukken van Belastingrecht, 6. Veiligheid en recht. In 2003 heeft, naar aanleiding van het Rapport Onderzoeksbeoordeling Rechtsgeleerdheid 19952000 een herijking en gedeeltelijke vernieuwing van de facultaire programma’s plaats gevonden. Dat heeft geleid tot een aanscherping van de onderzoeksvragen en een vergroting van de samenhang van de deelprogramma’s. Bovendien is begin 2004 de Raad van Advies van het E.M. Meijers Instituut opgericht. De Raad heeft tot taak het bestuur van het instituut te adviseren op hoofdpunten van het te volgen onderzoeksbeleid. De bundeling van de facultaire onderzoekskracht in de Meijersprogramma’s heeft inmiddels vaste voet aan de grond gekregen in de faculteit en leidt ook werkelijk tot synergie: met minder onderzoeksruimte worden meer, en samenhangender resultaten geboekt. Het voor u liggende verslag geeft, verdeeld naar de categorieën dissertaties, wetenschappelijke publicaties, annotaties, vakpublicaties, populariserende publicaties en overige producten van wetenschappelijke activiteit, een beeld van de resultaten die zijn geboekt. Dit verslag laat zien dat in 2004 de stijgende lijn van wetenschappelijke productiviteit, die sinds 2001 is ingezet, wordt doorgezet. Met aanzienlijk minder onderzoekscapaciteit dan in 2003 (ca. 8 fte) zijn in 2004 meer resultaten behaald. Er waren in 2004 498 wetenschappelijke publicaties (tegen 403 in 2003), en 575 vakpublicaties (tegen 460 in 2003). Die lijn van meer resultaten met minder capaciteit heeft ongetwijfeld van doen met de synergische en enthousiasmerende werking die uitgaat van de onderzoeksprogramma’s. Het aantal promoties (intern voorbereid), dat op een meerjarig gemiddelde ligt van 15 per jaar, vertoont in 2004 een lichte daling naar een totaal van 10 promoties. Wel is het zo, dat in 2004 er ook 4 volledig extern voorbereide promoties hebben plaatsgevonden. Voorts heeft er nog 1 promotie plaatsgevonden die gedeeltelijk door onze Faculteit is gefinancierd. Die stap terug (van 15 naar 10) in 2004 is een tijdelijke en wordt grotendeels veroorzaakt door de overgang van het aio-systeem (4-jarig promotietraject met kleine onderwijstaak van ca. 25%) naar het PhD-fellow systeem (6-jarig promotietraject met wat grotere onderwijstaak (ca. 33%)) waarvoor de faculteit heeft gekozen. In 2005 zijn 25 promoties voorzien. De kwaliteit van het onderzoek wordt binnen de Meijersprogramma’s scherp bewaakt. Zo wordt toegezien op de kwaliteiten en kwalificaties van de onderzoekers in de programma’s. Om deel te kunnen nemen aan het onderzoek in de programma’s dienen onderzoekers aan de Meijerskwalificaties te voldoen, o.a. inhoudende dat de onderzoeker gepromoveerd moet zijn en 3

gedurende een langere periode in staat is geweest ten minste drie wetenschappelijke publicaties per jaar te schrijven, waaronder internationale publicaties. Pas dan wordt een onderzoeker, na individuele beoordeling en advies van het onderzoeksbestuur, tot Meijers-fellow in het instituut benoemd. In 2004 heeft een omvangrijke (her)beoordeling van de fellows plaatsgevonden. 92 medewerkers konden als fellow worden benoemd. De fellowstatus is in de aanstellingen van ud's, uhd's en hoogleraren als benoemingsvereiste opgenomen. Elk van de onderzoeksprogramma’s kent een programmacoördinator die toeziet op de wetenschappelijke activiteiten en op de voortgang daarvan binnen de programma’s alsmede op de kwaliteit daarvan. De programmacoördinatoren hebben geregeld overleg in het onderzoeksbestuur, dat ook een forum van intervisie vormt. De coördinatoren houden samen met het Meijers Instituut toezicht op de kwaliteitseisen voor onderzoek ontleend aan het door de VSNU goedgekeurde Standaard Evaluatie Protocol. In 2004 is door de Nederlandse juridische faculteiten gewerkt aan een toespitsing van dat protocol op de bijzondere kenmerken van juridisch wetenschappelijk onderzoek. Een commissie onder leiding van prof. mr. C.J.J.M. Stolker – in 2004 directeur van het E.M. Meijers Instituut (thans decaan) – bereidt vanaf 2004 een advies voor over de toekomstige visitatie van juridisch onderzoek. Het Leidse juridische onderzoek wordt in 2006 extern gevisiteerd, als eerste in de rij van de juridische faculteiten, volgens de Van Bemmel-systematiek (i.e. periodieke externe kwaliteitsbeoordeling op basis van peer review waarvoor het initiatief voor de externe beoordeling ligt bij de universiteit). Het E.M. Meijers Instituut, ten slotte, tracht de kwaliteit en samenhang van het facultaire onderzoek te bevorderen door middel van allocatie van onderzoekstijd, de toewijzing van promotieplaatsen, de organisatie van conferenties, de facultaire Meijers-reeks en het beschikbaar stellen van faciliteiten. 2004 was het jaar waarin een proces van pijnlijke reorganisatie werd beëindigd en voor het eerst vol op stoom aan de onderzoeksprogramma’s werd gewerkt. Het was ook het jaar waarin de faculteit, waaronder het E.M. Meijers Instituut (voorheen gehuisvest op de Witte Singel), verhuisde naar een unilocatie in het Kamerlingh Onnes gebouw. Die verhuizing heeft de faculteit omgevormd van een eilandenrijk van locaties tot een kleurrijk continent. Ook de facultaire onderzoekers doen hun voordeel met de veel kortere lijnen tussen henzelf en hun medeonderzoekers. Om een goed beeld te geven van het Leidse onderzoek is er ook dit jaar weer voor gekozen de onderzoeksoutput te presenteren als onderdeel van de facultaire onderzoeksprogramma’s en eveneens per departement (zonder de programmatische beschrijving). Ook zijn in het verslag de niet-programma gebonden publicaties terug te vinden. Bij veel van die publicaties gaat het om pionierwerk en innovatie die wellicht in de toekomst tot nieuwe onderzoeksprogramma’s aanleiding geven. In het wetenschappelijk onderzoek van de juridische faculteit is in 2004 meer gebeurd dan dit verslag kan laten zien. De faculteit is actief in tweede en derde geldstroomprojecten, en er worden steeds meer presentaties, lezingen, workshops en conferenties georganiseerd waarin wetenschappelijke uitwisseling centraal staat. De toename van het volume van die uitwisselingen laat zien dat het facultaire onderzoek bruist. Wie meer informatie wenst kan die vinden op de Meijers-website (www.emmeijers.nl). Het faculteitsbestuur bedankt de medewerkers binnen de departementen, fellows en programmacoördinatoren en het E.M. Meijers Instituut voor het tot stand brengen van dit onderzoeksverslag Het faculteitsbestuur Leiden, september 2005

4

Programma

Vraagstukken van Vermogensrecht

Prof. mr. J.H. Nieuwenhuis programmacoördinator

5

6

Het programma Vraagstukken van Vermogensrecht

Het Nederlands vermogensrecht wordt overstroomd met direkt en indirekt werkende regelgeving van supranationale en internationale aard. De kwaliteit en de inpassing van die regelgeving in ons Nederlands vermogensrecht laten dikwijls zeer te wensen over.

7

8

Deelprogramma: Constitutionalisering, transnationalisering, en de eenheid van Nederlands vermogensrecht Coördinator: prof. mr. J.H. Nieuwenhuis Centrale vraagstelling Het Nederlands vermogensrecht wordt overstroomd met direkt en indirekt werkende regelgeving van supranationale en internationale aard. De kwaliteit en de inpassing van die regelgeving in ons Nederlands vermogensrecht laten dikwijls zeer te wensen over. De coherente wettelijke regeling waarin door het Burgerlijk Wetboek van 1992 werd voorzien, dreigt uiteen te vallen in een samenstel van – grote en kleinere – eilanden. Bijzonder interessante problemen van transnationale aard vloeien voort uit de onmiskenbare constitutionalisering van het vermogensrecht. Steeds vaker worden fundamentele rechten, verankerd in transnationale documenten als het Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens (EVRM) en het komend Handvest van de Grondrechten van de Europese Unie, ingeroepen binnen een traditioneel vermogensrechtelijk discours. Hoe valt deze ontwikkeling te waarderen? Welke transformaties zullen hiervan het gevolg zijn? Het deelprogramma is erop gericht de diverse lijnen met elkaar te verbinden en aldus versnippering van het vermogensrecht te voorkomen. Achtergrond Sinds de invoering van het nieuwe BW in 1992 zijn op vermogensrechtelijk terrein vele richtlijnen verschenen: oneerlijke contractsbedingen, koop van timeshares, e-commerce, consumentenkoop. Door de wetenschap wordt daarop vaak te laat (‘reactief’) gereageerd. Op transnationaal niveau wordt veelal een regeling getroffen voor één bepaalde groep gevallen. Vervolgens rijst de vraag of de nieuwe regeling restrictief moet worden geïnterpreteerd of zich juist leent voor extrapolatie naar belendende situaties. Als de consument geen ingebrekestelling meer behoeft uit te brengen, waarom zou die eis dan nog wel gelden voor een kleine (of grotere) ondernemer? Het onderzoek naar dit type vragen raakt tegelijk de positie van de burger en de systematiek van het vermogensrecht. De positie van de burger in het systeem van het vermogensrecht komt zeer specifiek aan bod als hij de fundamentele rechten ontdekt als grondslag voor een vordering tot schadevergoeding. De waarden waarop de Unie berust, zijn eerbied voor de menselijke waardigheid, vrijheid, gelijkheid, de rechtsstaat en eerbiediging van de mensenrechten.’ (art. I-2 Europese Grondwet i.o.). Ontegenzeglijk is binnen het civielrechtelijk discours de articulatiegraad van ‘waarden’ fors gestegen. Mogen de opvoedingskosten van een kind dat door een (sterilisatie-)fout van een arts kerngezond ter wereld is gekomen, worden aangemerkt als schade? Is dit in strijd met de waardigheid van het kind als mens? (Duitse Bundesverfassungsgericht: ja. Nederlandse Hoge Raad: nee). Betekent toekenning van smartengeld aan een ernstig gehandicapt kind dat niet zou zijn geboren als de arts geen fout zou hebben gemaakt, een devaluatie van gehandicapt leven? Varkenshouders ontdekken dat hun door de overheid gekorte ‘varkensrechten’ kunnen worden opgewaardeerd tot Rechten van de Mens (property rights als bedoeld in art. 1, eerste Protocol EVRM). Op de voet van de jurisprudentie van het Straatsburgse Hof hebben sommige varkenshouders recht op compensatie (indien in hun geval sprake is van een individual and excessive burden) en anderen niet. Welke gezichtspunten van verdelende rechtvaardigheid geven hier de doorslag? Deze kleine greep uit een reeks grote vragen biedt perspectief op een fundamentele herbezinning op de grondslagen van het vermogensrecht.

9

Dissertatie (intern voorbereid) Sütö, V.J. (25-06-2004). Nieuw Vermogensrecht en rechtsvergelijking - reconstructie van een wetgevingsproces (1947-1961). In: Meijers-reeks, nr. 72. Universiteit Leiden. (Den Haag: Boom Juridische uitgevers). (Promotoren: prof. mr. C.J.J.M. Stolker & prof. mr. G.R. de Groot). Wetenschappelijke publicaties Bezemer, C.H. Belleperche and the "disputatio". In: O.Condorelli, (Ed.), "Panta rei". Studi dedicati a Manlio Bellomo. (p. 261-274). Rome: Il Cigno Galileo Galilei. Bezemer, C.H. Philips van Leyden doet Bologne. In: E. Koops, (Ed.), Rostra (p. 10-13). Leiden: Philips van Leyden B.P.. Bovenberg, J.A. Inalienably Yours: The new case for an inalienable property right in human biological material: empowerment of sample donors or a recipe for a tragic AntiCommons? Journal of Law and Technology, 1:4(SCRIPT-ED). Bovenberg, J.A. Lessen uit het buitenland voor een algemene Biobank in Nederland. Tijdschrift voor Gezondheidsrecht, p. 5. Bovenberg, J.A. Rol Biobank in Gezondheidszorg onderzocht. Conceptuur Journal for the Dutch Federation for Innovative Pharmaceutical Research, June 2004. Breedveld, C.G. & Huijgen, W.G. Naar een beperkte gemeenschap? Niet doen! Weekblad voor Privaatrecht, Notariaat en Registratie, p. 43-50. Breedveld, C.G. De rede(n)loze ontbinding. In: Hoogervorst, E.M. & e.a., (Ed.), BWKrant Jaarboek 20: Termijnen. (p. 107-120). Deventer: Kluwer. Hijma, Jac. Algemene inleiding. In: Hijma, Jac., Dam, C.C. van, Schendel, W.A.M. van & Valk, W.L. (Ed.), Rechtshandeling en Overeenkomst. (Studiereeks Burgerlijk Recht, 3, p. 1-26). Deventer: Kluwer. Hijma, Jac. Algemene voorwaarden. In: Hijma, Jac., Dam, C.C. van, Schendel, W.A.M. van & Valk, W.L. (Ed.), Rechtshandeling en Overeenkomst. (Studiereeks Burgerlijk Recht, 3, p. 281-326). Deventer: Kluwer. Hijma, Jac. Bedenktijd in het contractenrecht. In: Hijma, Jac. & Valk, W.L. (Ed.), Wettelijke bedenktijd. (Preadviezen Vereniging voor Burgerlijk Recht, p. 1-86). Deventer: Kluwer. Hijma, Jac. Een bedenktijd voor de koper. In: Hartlief, T., Hijma, Jac. & Reurich, L. (Ed.), Coherente instrumenten in het contractenrecht. In: Meijers-reeks, nr. 67 (p. 97-110). Deventer: Kluwer. Huijgen, W.G. & Breedveld, C.G. Naschrift bij reactie prof. mr. L.C.A. Verstappen. Weekblad voor Privaatrecht, Notariaat en Registratie, 6583, p. 515-517. Huijgen, W.G. Naschrift bij reacties prof. mr. H.C.F. Schoordijk en mw. mr. M.U.M.A. Waaijer-Linders. WPNR, 6603, p. 1016-1018. Huijgen, W.G. & Pleysier, A.J.H. Privaatrechtelijke aspecten van onroerend goed nader bezien. WPNR, 6595, p. 840-844.

10

Huijgen, W.G. Verdeling door de executeur-bewindvoerder? WPNR, 6587, p. 617-621. Huijgen, W.G. Vraagtekens bij het afwikkelingsbewind. Fiscaal tijdschrift vermogen, p. 511. Huijgen, W.G. & Breedveld, C.G. Deskundige bijstand bij de koop van onroerende zaken en de invloed op de contractuele verhouding tussen partijen. In: Hartlief, T., Hijma, Jac. & Reurich, L. (Ed.), Coherente instrumenten in het contractenrecht. In: Meijers-reeks, nr. 67 (p. 111-127). Deventer: Kluwer. Janssen, J.F.M. Extinctieve verjaring, wettelijke vervaltermijn en art. 6:2 BW. In: Hoogervorst, E.M., Houben, I.S.J., Memelink, P., Reurich, L. & Verburg, G.J.M. (Ed.), Termijnen. (BW-krant Jaarboek, 20, p. 41-86). Deventer: Kluwer. Kooij, P.A.C.E. van der. Kwekersrecht. In: Bruil, D.W., Brussaard, W. & Haan, P. de (Ed.), Inleiding Agrarisch Recht. (Agrarisch recht, 8, p. 326-338). Deventer: Kluwer. Kooij, P.A.C.E. van der. Pagina 22-23, 73-75, 128-130, 153-154, 202-203, 205-206, en 222-224. In: Dahm, P., Kleijn, W.M., Wedekind, W.G.Ph.E., Willems, J.H.M. & HeesWesterduin, M.G. van (Ed.), Jaarboek rechtspraak Burgerlijk Wetboek 2003. Deventer: Kluwer. Lindenbergh, S.D. Constitutionalisering van contractenrecht. Over de werking van fundamentele rechten in het contractenrecht. WPNR, 6602, p. 977-986. Lindenbergh, S.D. De betrekkelijkheid van de omkeringsregel. WPNR, 6580, p. 433-437. Lindenbergh, S.D. De invloed van fundamentele rechten in het personenschaderecht. Tijdschrift voor vergoeding Personenschade, p. 110-114. Lindenbergh, S.D. Doorwerking van grondrechten en mensenrechten in het vermogensrecht. NbBW, p. 26-30. Lindenbergh, S.D. Europese klassiekers: Jarvis v. Swans Tours. Nederlands Tijdschrift voor Burgerlijk Recht, p. 242-245. Lindenbergh, S.D. Schadevergoeding, een kwestie van techniek en moraal. In: Lindenbergh, S.D., Dijk, C.H van, Boom, W.H. van & Tjittes, R.J.P.L. (Ed.), Schade: vergoeden of beperken? (p. 1-20). Den Haag: Sdu Uitgevers. Meijers, V.A.E.M. Reactie op "Bewilliging van certificaten van aandelen" van mrs. H.J. Portengen en I.C.P. Groenland. WPNR, 6566, p. 141-143. Mulder, S.J.A. Bijzondere overeenkomsten. In: Dahm, P., Kleijn, W.M., Wedekind, W.G.Ph.E. & Willems, J.H.M. (Ed.), Jaarboek rechtspraak burgerlijk wetboek (p. 1-10). Deventer: Kluwer. Polak, M.V. "Laborum dulce lenimen"? Jurisdiction and Choice-of-Law Aspects of Employment Contracts. In: Meeusen, J., Pertegás Sender, M. & Straetmans, G. (Ed.), Enforcement of International Contracts in the European Union. Convergence and divergence between Brussels I and Rome I. (p. 323-342). Antwerp-Oxford-New York: Intersentia. Poletiek, F.H. & Stolker, C.J.J.M. Who decides the worth of an arm and a leg? Assessing the monetary value of nonmonetary damage. In: Kurz-Milcke, E. & Gigerenzer, G. (Ed.), Experts i Science and Society (p. 201-213). New York: Kluwer Academic/Plenum Publishers. 11

Snijders, H.J. De kwaliteitsrekening nader beschouwd. Nederlands Tijdschrift voor Burgerlijk Recht, 7, p. 298-305. Snijders, H.J. De kwaliteitsrekening nader beschouwd, Liber Amoricum T.P.R. en Marcel Storme. TPR, 1, p. 601-622. Visser, D.J.G. Het ABC van iedere IE-inbreuk. Den Haag: Boom Juridische uitgevers, 42 p. Wijck, P.W. van, Arkenbout, E.J. & Dijk, F. van. Copyright in the information society: scenario's and strategies. European Journal of Law and Economics, 17, p. 237-249. Zwalve, W.J. "Europas verkrachting". ELSA Leiden Magazine, 2, p. 9-12. Zwalve, W.J. "Slade's case". Nederlands Tijdschrift voor Burgerlijk Recht, 21, p. 96-105. Zwalve, W.J. Beknopte Geschiedenis van het Romeinse recht. Den Haag: Boom Juridische uitgevers, 156 p. Zwalve, W.J. 'A Labyrinth of Creditors'. In: Kieninger, E.A. (Ed.), Security Rights in Movables. (p. 38- 53). Cambridge: Cambridge University Press. Zwalve, W.J. 'Roman Actuarial Science and Ulpian's Life Expectancy Table'. In: Ligt, L. de, Hemelrijk, E.A. & Singor, H.W. (Ed.), Roman Rule and Civic Life (Local and Regional Perspectives). (p. 277- 297). Amsterdam: Gieben. Zwalve, W.J. 'D. 16,3,31,1' (Tekst & Uitleg VII). In: Lokin, J.H.A., Brandsma, F. & Jansen, C.J.H. (Ed.), Groninger Opmerkingen en Mededelingen 20 (p. 97-108). Groningen: Chimaira. Zwalve, W.J. 'The Cultivation of Incompetence'. In: Lokin, J.H.A., Brandsma, F. & jansen, C.J.H. (Ed.), Groninger Opmerkingen en Mededelingen (p. 1-12). Groningen: Chimaira. Zwalve, W.J. 'Valerius Patruinus' Case' (Contracting in the Name of the Emperor)'. In: Blois, L. de, Erdkamp, P., Hekster, O., Kleijn, G. de & Mols, S. (Ed.), The Representation and Perception of Roman Imperial Power. (p. 157- 169). Amsterdam: Gieben. Annotaties Graaf, T.J. de. Noot bij: Rb Rotterdam 05-12-2002, JAVI 2004, p. 18-20. Hijma, Jac. Noot bij: HR 31-05-2002, NJ 2004, 161. Hijma, Jac. Noot bij: HR 26-04-2002, NJ 2004, 210. Hijma, Jac. Noot bij: HR 20-09-2002, NJ 2004, 458. Hijma, Jac. Noot bij: HR 25-10-2002, NJ 2004, 556. Hijma, Jac. Noot bij: HR 21-02-2003, NJ 2004, 567. Hijma, Jac. Noot bij: HR 11-07-2003, NJ 2004, 616. Korevaar, E.P.W. Noot bij: HR 19-09-2003, AAe 2004, p. 4899-4899.

12

Korevaar, E.P.W. Noot bij: HR 20-02-2004, AAe 2004, p. 4960-4961. Lindenbergh, S.D. Noot bij: HR 28-05-2004, NbBW 2004, p. 149-152, (Adequate waarschuwing bij gevaarlijke situatie?). Polak, M.V. Noot bij: HR 24-10-2003, AAe 2004, 53, p. 52-58, (Festival van verbintenissen: schuldoverneming in het EEX en het EVO (noot onder HR 23 oktober 2003 (Lambrecht/Paardekooper & Hoffman Belastingadviseurs))). Snijders, H.J. Noot bij: HR 09-08-2002, NJ 2004, 47, ("Herengracht 179-197" e.a./S). Snijders, H.J. Noot bij: HR 03-10-2003, NJ 2004, 557, (Ontvanger/Heemhorst). Snijders, H.J. Noot bij: HR 24-10-2003, NJ 2004, 558, (Kollöffel/Haan). Snijders, H.J. Noot bij: HR 20-06-2003, NJ 2004, 569, (Waterschappen/Milieutech). Snijders, H.J. Noot bij: HR 11-07-2003, NJ 2004, 570, (Van Kaam/Kantorengemeenschap Ebbensplaats en De Jonge). Vakpublicaties Breedveld, C.G. Art.7:15 heeft ook betrekking op publiekrechtelijke lasten. NbBW, p. 6570. Breedveld, C.G. Geen wijziging van de Wet Koop van Onroerende Zaken. NbBW, p. 3440. Breedveld, C.G. T&C Personen- en familierecht Titel 7.3 en Titel 8. In: Nieuwenhuis, J.H. & e.a., (Ed.), Tekst & Commentaar Personen- en familierecht (p. 142-198). Deventer: Kluwer. Es, P.C. van. Reactie op "Voorstel voor wijziging van art. 4:91 BW" van mw. mr. S.G.M. van Lunsen. WPNR, 6567, p. 156. Franken, H. De aspiraties van rechtseconomen. NJB, 37, p. 1943-1944. Graaf, T.J. de. Cliënt niet beter af met nieuwe FENIT-voorwaarden. Contracteren, p. 1120. Hebly, J.M. Nieuwe aanbestedingsrichtlijn biedt mogelijkheden. Tender Nieuwsbrief, p. 12. Hebly, J.M. & Riet, E. van der. Bewerking Modellen voor de rechtspraktijk, (losbladig werk, 31 bewerkte pagina's). Deventer: Kluwer. Hebly, J.M. & Brokkaar, B. Les IX Aandachtspunten voor de aanbestedende overheid. Bewerking Schriftelijke leergang Overheidsaanbestedingen (losbladig werk, 32 bewerkte pagina's). Eindhoven: Euroforum. Hebly, J.M. & Veen, B.R. van. Les VI Bouwstoffen, voorschriften en voorwaarden. Bewerking Schriftelijke leergang Bouwrecht (losbladig werk, 63 bewerkte pagina's). Eindhoven: Euroforum. Hebly, J.M. & Palm, J.E. Les VII Overheidsopdrachten in de nutssector. Bewerking Schriftelijke leergang Overheidsaanbestedingen (losbladig werk, 50 bewerkte pagina's). 13

Eindhoven: Euroforum. Hebly, J.M. & Boer, E.T. de. Les XI Opleveren. Bewerking Schriftelijke leergang Bouwrecht (losbladig werk, 37 bewerkte pagina's). Eindhoven: Euroforum. Hebly, J.M. & Lorenzo de Rooij, N. (Ed(s).). Aanneming van Werk, De parlementaire geschiedenis. Zutphen: Uitgeverij Paris, 189 p. Hijma, Jac. Dwalingszaken. WPNR, 6597, p. 873-874. Hijma, Jac. Onder de maat. WPNR, 6580, p. 436-437. Hijma, Jac. Dwaling. Verbintenissenrecht (losbladig werk, 30 bewerkte pagina's). Deventer: Kluwer. Hijma, Jac. Wilsgebreken. Vermogensrecht (losbladig werk, 5 bewerkte pagina's). Deventer: Kluwer. Hoogervorst, E.M., Houben, I.S.J., Memelink, P., Reurich, L. & Verburg, G.J.M. (Ed(s).). Termijnen. Deventer: Kluwer, 190 p. Houben, I.S.J. Sectorspecifieke wetgeving en algemene voorwaarden. NbBW, p. 106109. Huijgen, W.G. Het schriftelijkheidsvereiste van artikel 7:2 lid 1 BW. JBN, p. 12-13. Huijgen, W.G. Wettelijke verdeling en fidei-commis. JBN, p. 10-11. Huijgen, W.G. Algemene bepalingen. In: Nieuwenhuis, J.H., Stolker, C.J.J.M. & Valk, W.L. (Ed.), Tekst & Commentaar Vermogensrecht. (Tekst & Commentaar, p. 1-37). Deventer: Kluwer. Huijgen, W.G. De natuurlijke verbintenis. Verbintenissenrecht (losbladig werk, 25 bewerkte pagina's). (Augustus, 118). Deventer: Kluwer. Huijgen, W.G. Pand en Hypotheek. In: Nieuwenhuis, J.H., Stolker, C.J.J.M. & Valk, W.L. (Ed.), Tekst & Commentaar Vermogensrecht. (Tekst & Commentaar, p. 217-263). Deventer: Kluwer. Kort, J.F. de. Boekbespreking "From Late Tsarism to the New Millennium". [Bespreking van: Spulber, Nicolas, Russia's Economic Transitions. Uitg.: Cambridge University Press, Cambridge (2003)]. In: De Economist, 152, p. 309-310. Lindenbergh, S.D. Artikel 6: 106 lid 2 BW, wijzigen of afschaffen? Aansprakelijkheid, Verzekering & Schade, p. 89-90. Lindenbergh, S.D. Inleiding, art. 6:95, 6:96, 6:97, 6:100, 6:106, 6:110. Schadevergoeding. (losbladig werk, ca. 200 bewerkte pagina's). (December, 44). Deventer: Kluwer. Lindenbergh, S.D. Onrechtmatige daad. In: Nieuwenhuis, J.H., Stolker, C.J.J.M. & Valk, W.L. (Ed.), Tekst en Commentaar Vermogensrecht (p. 1013-1038). Deventer: Kluwer. Nieuwenhuis, J.H. Schwere wörter. RMTh, p. 109-110. Nijland, J. Huwelijksvermogensrecht AA Katern. Ars Aequi, 6(91), p. 4963-4964.

14

Nijland, J. Huwelijksvermogensrecht AA Katern. Ars Aequi, 3(90), p. 4903-4904. Nijland, J. Huwelijksvermogensrecht AA Katern. Ars Aequi, 12(93), p. 5105-5106. Pleysier, A.J.H. Erfdienstbaarheid of persoonlijk recht; uitleg notariële akte. JBN, p. 1113. Pleysier, A.J.H. Artikel 89; artikel 98. Vermogensrecht (losbladig, 25 bewerkte pagina's). Deventer: Kluwer. Pleysier, A.J.H. Erfpacht en opstal. Zakelijke rechten (losbladig, 25 bewerkte pagina's). Deventer: W.E.J. Tjeenk Willink. Schermer, B.W. Big Brother in een kleine chip? JAVI, 3(4). Snijders, H.J. Nova en monstra op het gebied van de bevrijdende verjaring, Redactioneel. Nederlands Tijdschrift voor Burgerlijk Recht, 1, p. 1-1. Verburg, G.J.M. Contractenrecht. Ars Aequi, Katern, p. 4959-4960. Verburg, G.J.M. Onrechtmatige daad en overige verbintenissen uit de wet. Ars Aequi, Katern, p. 5037-5039. Verburg, G.J.M. Onrechtmatige daad en overige verbintenissen uit de wet. Ars Aequi, Katern, p. 5103-5105. Visser, D.J.G. Kroniek van de intellectuele eigendom. Nederlands Juristenblad, p. 532538. Zippro, E.J. Contractenrecht. Ars Aequi, Katern, p. 5035-5037. Zippro, E.J. Contractenrecht. Ars Aequi, Katern, p. 5101-5103. Zippro, E.J. Goederenrecht. Ars Aequi, Katern, p. 4961-4962. Zippro, E.J. Goederenrecht. Ars Aequi, Katern, p. 5040-5041. Zippro, E.J. Onrechtmatige daad en overige verbintenissen uit de wet . Ars Aequi, Katern, p. 4900-4902. Populariserende publicaties Hebly, J.M. (10-03-2004). Aanbestedingsplicht: Nederland let op uw saeck! Cobouw Dagblad voor de Bouw. Hebly, J.M. (24-05-2004). Aanbestedingspraktijk vraagt nu om de volgende fase. Het Financieele Dagblad. Hebly, J.M. (23-08-2004). Bouwen met respect voor de leefomgeving van anderen. Het Financieele Dagblad. Hebly, J.M. & Riet, E. van der (19-05-2004). Commissie publiceert Groenboek over pps. Cobouw Dagblad voor de Bouw. Hebly, J.M. (25-10-2004). Concurreren en toch waarschuwen in de bouw. Het Financieele Dagblad. 15

Hebly, J.M. (28-06-2004). Een toekomst voor de bouw na de bouwenquête. Het Financieele Dagblad. Hebly, J.M. & Palm, E. (16-06-2004). Hanteren ervaring toelaatbaar als onderdeel van gunningscriterium. Cobouw Dagblad voor de Bouw. Hebly, J.M. & Wilman, F. (15-09-2004). Is publicatie van wegingsfactoren bij gunning verplicht? Cobouw Dagblad voor de Bouw. Hebly, J.M. (27-12-2004). Niet alles mag bij aanbestedingen van particulieren. Het Financieele Dagblad. Hebly, J.M. & Brokkaar, B. (11-02-2004). Onderhandse overeenkomst en Europese aanbestedingsplicht. Cobouw Dagblad voor de Bouw. Hebly, J.M. (27-09-2004). Ook Europese aanbestedingsplicht voor nutsbedrijven. Het Financieele Dagblad. Hebly, J.M. & Hoek, J (13-10-2004). Oplegging van verplichting van openbaar belang mag ook zonder aanbesteding. Cobouw Dagblad voor de Bouw. Hebly, J.M. (26-07-2004). Publiek -private samenwerking raakt ingeburgerd. Het Financieele Dagblad. Hebly, J.M. & Lorenzo van Rooij, N. (10-11-2004). Voorzichtigheid geboden bij experimenteren met veiling. Cobouw Dagblad voor de Bouw. Hebly, J.M. & Lejeune, B. (21-01-2004). Wanneer is nog sprake van gelijkwaardige aanbieding? Cobouw Dagblad voor de Bouw. Nieuwenhuis, J.H. Orestes in Veghel. Amsterdam: Balans, 153 p. Siemerink, L.A.R. Disclaimers op het internet. It monitor, p. 6-7. Siemerink, L.A.R. Gebruik van algemene voorwaarden op een website. It monitor, p. 1012. Siemerink, L.A.R. Notice and take down. It monitor, p. 10-12. Overige producten van wetenschappelijke activiteit Hijma, Jac., Hartlief, T. & Reurich, L. (Ed(s).) Coherente instrumenten in het contractenrecht. In: Meijers-reeks, nr. 67. Deventer: Kluwer, 142 p. Hijma, Jac., Schendel, W.A.M. & Wissink, M.H. (Ed(s).). Serie Monografieën Privaatrecht. Deventer: Kluwer. Hijma, Jac., Brunner, C.J.H., Snijders, H.J. & Spier, J. (Ed(s).). Serie Studiereeks Burgerlijk Recht. Deventer: Kluwer. Hijma, Jac. & Kleyn, W.M. (Ed(s).). Vermogensrecht. Deventer: Kluwer. Kooij, P.A.C.E. van der & Geerts, P.G.F.A. (Ed(s).). Wettenbundel Intellectuele eigendom. Den Haag: Sdu Uitgevers, 722 p.

16

Deelprogramma: Europees en vergelijkend ondernemingsrecht Coördinator: prof. mr. S.M. Bartman Centrale vraagstelling Centraal in dit onderzoeksprogramma staat de invloed van de Europese integratie en grensoverschrijdend beleggen op het Nederlandse ondernemingsrecht, daaronder begrepen het effectenrecht. Achtergrond De toenemende concentratiebeweging in de wereldeconomie en in het bijzonder binnen Europa, stelt het Nederlandse ondernemingsrecht, daaronder begrepen het effectenrecht, de komende jaren voor een aantal cruciale vragen. Ook de voortschrijdende technische ontwikkeling speelt hierbij een belangrijke rol. Bedoelde vragen kunnen worden herleid tot een aantal deelgebieden binnen het ondernemingsrecht. Omdat het moderne ondernemingsrecht als onderzoeksobject naar zijn aard in hoge mate een "moving target" is, beoogt onderstaande opsomming per deelgebied niet meer dan een indicatie te geven van de vragen die in het kader van het onderhavige onderzoeksprogramma naar huidig inzicht aandacht verdienen: Het vennootschapsrecht: Welke ruimte blijft er onder invloed van de Europese integratie en de daarmee samenhangende regulatory competition over voor typisch Nederlandse producten van wetgeving, zoals de NV en de BV-vorm, de structuurregeling en het enquêterecht? Is het Nederlandse vennootschapsrecht voldoende competitief vergeleken met het vennootschapsrecht van de andere EU-lidstaten? Biedt de huidige NV/BV een adequaat juridisch vehikel om vorm te geven aan grensoverschrijdende samenwerking, zoals grensoverschrijdende fusie, internationale joint ventures en strategische allianties? Welke mogelijkheden bieden specifiek Europese rechtsvormen, zoals de per 1 oktober 2004 in te voeren Europese Vennootschap, hiertoe? Welke nieuwe Europese rechtsvormen zijn gewenst en welke invloed zal het gebruik van deze rechtsvormen (kunnen) hebben op de inrichting van onze nationale, vennootschappelijke vehikels? Corporate governance en de positie van aandeelhouders/beleggers: Hoe verhouden in Nederland ontwikkelde en gebezigde, oligarchische constructies en beschermingsmaatregelen tegen een ongewenste overname, zoals prioriteitsaandelen (golden shares), certificering van aandelen, de verstrekking van opties op preferente aandelen en de structuurregeling, zich tot de Europese beginselen van vrij verkeer van personen, diensten en kapitaal en het EVRM? Hoe verhouden de Nederlandse Code Tabaksblat en beginselen van corporate governance zich tot soortgelijke codes en beginselen in de andere Europese lidstaten en in de VS? In hoeverre stelt corporate governance eisen aan het traditionele vennootschapsconcept waarop dat concept niet is ingericht en dus moet worden aangepast? In hoeverre noopt corporate governance tot een nadere profilering van de NV en de BV als rechtsvormen, mede met het oog op groepsverhoudingen en de bijzondere eisen die in toenemende mate aan beursvennootschappen worden gesteld?

17

Welke invloed oefent een beursnotering in de VS uit op de corporate governance van de betreffende, Nederlandse vennootschap? Hoe is de positie van minderheidsaandeelhouders en schuldeisers binnen een concernverband in vergelijking met die in omliggende landen? Geschillenprocedures: Kan het Nederlandse stelsel van geschillenoplossing binnen de onderneming, met daarin tamelijk unieke elementen zoals het enquêterecht en art. 26 WOR, de toets van vergelijking met andere Europese lidstaten doorstaan? In hoeverre zou het enquêterecht geschikt zijn om binnen Europa bestaande verschillen op het gebied van corporate litigation te overbruggen en zou een invoering ook in andere lidstaten bepleit kunnen worden? Effectenrecht: Hoe verhoudt het Nederlands-Europese effectenrecht zich tot dat van de VS en in welke mate beïnvloeden zij elkaar? Hoe beïnvloedt het feit van een multiple listing de eisen die gelden voor de inrichting van de Nederlandse, beursgenoteerde vennootschap? In hoeverre schiet de Nederlandse wetgeving, in het bijzonder de Wet Giraal Effectenverkeer, tekort om vorm te geven aan de zeggenschapspositie van beleggers bij grensoverschrijdend stemgedrag en dient deze wet bijgevolg te worden aangepast?

Dissertatie (intern voorbereid) Visser, K.I.J. (30-09-2004). Zeggenschapsrechten van houders van een recht van pand of vruchtgebruik op aandelen op naam. Universiteit Leiden. (Promotor: prof. mr. P.J. Dortmond). Wetenschappelijke publicaties Bartman, S.M. 403-verklaring blijft bron van misverstand. Nadere gedachten rond HR 28 juni 2002, NJ 2002, 447 m. nt. Ma (Akzo-ING). Ondernemingsrecht, 1/2, p. 48-52. Bartman, S.M. Analysis and consequences of the EC Directive on Takeover Bids. European Company Law, 1, p. 5-8. Bartman, S.M. De Code Tabaksblat; een juridisch lichtgewicht. Ondernemingsrecht, 4, p. 123-126. Bartman, S.M. Verslag congres Van der Heijden Instituut d.d. 7 en 8 november 2003; De werknemer in het ondernemingsrecht. Ondernemingsrecht, 3, p. 79-85. Bartman, S.M. Voorbij NV en BV, over "corporate governance" en het tekort van ons vennootschapsrecht, inaugurele rede Universiteit van Leiden. Deventer: Kluwer, 27 p. Dortmond, P.J. Het telescoopsysteem bij de benoeming van commissarissen volgens het nieuwe structuurregiem. Ondernemingsrecht, p. 478-481. Dortmond, P.J. Overgangsbepaling structuurregiem. Ondernemingsrecht, p. 593-595.

18

Dortmond, P.J. Report from the Netherlands. European Company Law, 1, p. 22-25. Groot, C. de & Dorresteijn, A.F.M. Corporate Governance Codes: Origins and Perspectives. European Company Law, p. 43-56. Groot, C. de. De Corus-zaak, een atypisch intra-concerngeschil. Onderneming en Financiering, 60, p. 33-38. Groot, C. de. Bescherming en breakthrough bij overname. Amsterdam: Rozenberg Publishers, 124 p. Hoek, M.P. van den. Waar zijn gedematerialiseerde aandelen? WPNR, 6567, p. 147-156. Timmerman, L. De onderzoeker in het vennootschapsrecht. Trema, p. 215-220. Timmerman, L. Een bv zonder bestuur en zonder aandeelhoudersvergadering. Ondernemingsrecht, p. 27-30. Timmerman, L. Kroniek van het vennootschapsrecht. NJB, p. 1629-1636. Timmerman, L. Rights of minority shareholders in the Netherlands. Civil and Commercial Law Review, 30, p. 470-503. Timmerman, L. Toetsing van ondernemingsbeleid door de rechter. KNAW Mededelingen, 67/3, p. 1-25. Timmerman, L. Waarom dient de structuurregeling in de een of andere vorm te worden gehandhaafd? In: Solinge, G. van (Ed.), De werknemer in het ondernemingsrecht. (p. 1-6). Deventer: Kluwer. Annotaties Bartman, S.M. Noot bij: Vzngr. Rb. Amsterdam 08-04-2004, Jor 2004, 131, (Management c.s./ Albert Heijn c.s.). Bartman, S.M. Noot bij: HR 07-05-2004, Jor 2004, 161, (Muller q.q./Rabobank). Bartman, S.M. Noot bij: Hof Amsterdam 26-07-2001, Jor 2004, 94, (Hemony/Van der Woude). Vossestein, G.-J. Noot bij: HvJ EG 15-07-2004, Jor 2004, 267. Vossestein, G.-J. Noot bij: HvJ EG 14-10-2004, Jor 2004, 324. Vossestein, G.-J. Noot bij: HvJ EG 13-01-2004, Jor 2004, 34. Vossestein, G.-J. Noot bij: EHRM 21-10-2003, Jor 2004, 82.

19

Vakpublicaties Bartman, S.M. Corporate Governance; a Challenge to Company Law. European Company Law, 2, p. 14-14. Dortmond, P.J. Algemene vergadering te houden door de invoering van het nieuwe structuurregiem. Ondernemingsrecht, p. 492-493. Dortmond, P.J. Doorbraak bindende voordracht. Ondernemingsrecht, p. 266. Dortmond, P.J. Euroconversie van aandelenkapitaal. WPNR, 6585, p. 570-570. Huijgen, W.G. NV en BV. In: Dumoulin, S.H.M.A. & Tonkelaar, J.D.A. den (Ed.), Tekst & Commentaar Ondernemingsrecht (p. 129-441). Deventer: Kluwer. Timmerman, L. Light vehicle competition. European Company Law, p. 182-183. Vossestein, G.-J. Survey of Legislation and Case Law -April-June 2004. European Company Law, 3, p. 144-148. Vossestein, G.-J. Survey of Legislation and Case Law -January-March 2004. European Company Law, 2, p. 102-107. Vossestein, G.-J. Survey of Legislation and Case Law -July-September 2004. European Company Law, 4, p. 190-191. Vossestein, G.-J. Survey of Legislation and Case Law -October -December 2003. European Company Law, 1, p. 36-39. Vossestein, G.-J. (Ed(s).). Journaal Ondernemingsrecht. Deventer: Kluwer. Vossestein, G.-J. & Wessels, B. (Ed(s).). Ondernemingsrecht 2005. Den Haag: Sdu Uitgevers, 751 p. Populariserende publicatie Bartman, S.M. (21-10-2004). Fransen winnen slag om SE. Het Financieele dagblad, p. 10-10.

20

Programma

Geschillenbeslechting

Prof. mr. A.F.M. Brenninkmeijer programmacoördinator

21

22

Het programma Geschillenbeslechting - institutioneel en processueel kader

Centrale vraagstelling Het vertrouwen in de samenleving is voor een belangrijk deel gebaseerd op de betrouwbaarheid waarmee rechtsverhoudingen gevormd en nagekomen worden. De doorzetting van recht is in de democratische rechtsstaat enerzijds opgedragen aan de overheidsrechter en is anderzijds voor zover mogelijk voorwerp van andere vormen van geschiloplossing (ADR (Alternative dispute resolution)) zoals mediation en geschillenbeslechting zoals arbitrage en bindend advies. Afhankelijk van en in nauwe aansluiting bij maatschappelijke ontwikkelingen moet steeds weer gezocht worden naar een evenwicht tussen fundamentele uitgangspunten en eisen van effectiviteit en efficiency. Voor rechtspleging zijn er twee kernvragen: Institutioneel: Op welke wijze kan op basis van de democratische rechtstatelijke waarden vorm gegeven worden aan rechtspraak en andere vormen van conflictoplossing? Processueel: Op welke wijze kan effectieve en efficiënte geschiloplossing gestalte gegeven worden? Achtergrond: Aan het begin van het nieuwe millennium zijn twee maatschappelijke tendensen met name bepalend voor de rechtspleging: internationalisering en individualisering. Bovendien vindt er een heroverweging plaats van de verhouding tussen overheid en samenleving. Internationalisering raakt de rechtspleging in twee opzichten. In de eerste plaats worden in internationaal verband eisen gesteld aan de fundamentele uitgangspunten van de rechtspleging: noties als onpartijdigheid en onafhankelijkheid en een eerlijk proces en effectieve rechtsbescherming krijgen met name internationale invulling. In de tweede plaats vindt rechtspleging meer en meer in een internationale context plaats: grensoverschrijdend rechtsverkeer en rechtspleging in multiculturele verhoudingen. Individualisering leidt enerzijds tot een versterking van de (individuele) rechtsaanspraken en tot een versterking van de wens die rechtsaanspraken geldend te maken. Anderzijds wordt steeds minder genoegen genomen met een standaardoplossing, gevraagd wordt om (belangen)afweging in het individuele geval. In steeds meer verhoudingen verschuift die belangenafweging van publieke voorzieningen (overheidsrechtspraak) naar private voorzieningen (ADR), waarvoor de overheid slechts de randvoorwaarden schept. Rechtspleging legt een toenemend beslag op overheidscapaciteit en middelen. De rechter raakt overbelast en het rechtsapparaat als geheel raakt overbelast. Steeds moet een afweging gemaakt worden tussen het beroep op de rechter en de kwaliteit van deze overheidsvoorziening en mogelijke alternatieven in de vorm van ADR. De rechtspleging moet voldoen aan fundamentele vereisten, maar moet ook aansluiten bij de maatschappelijke wens van tijdigheid en betaalbaarheid. Op grond van voorgaande ontwikkelingen is steeds een fundamentele oriëntatie op uitgangspunten, doel en middelen van de rechtspleging vereist, waarbij de traditionele grenzen tussen nationaal/internationaal, publiek/privaat en tussen de verschillende rechtsgebieden (civiel, straf, bestuursrecht, Europees recht en internationaal recht) vervagen.

23

24

Deelprogramma: Het institutionele en rechtsstatelijke kader van de rechtspleging Coördinator: prof. mr. A.F.M. Brenninkmeijer Centrale vraagstelling In hoeverre nopen de veranderingen in onze samenleving (internationalisering en individualisering) tot wijziging van de afweging en hervertaling van de verschillende vereisten van rechtsstatelijkheid en andere constitutionele uitgangspunten en in vervolg daarop nopen zij tot wijziging van het institutionele kader van de rechtspleging? De herziening van de rechterlijke reorganisatie vindt gefaseerd plaats. De derde fase is nog open. De reorganisatie en in het bijzonder de introductie van de Raad voor de Rechtspraak in 2002 doet de vraag rijzen op welke wijze in deze nieuwe context inhoud gegeven kan worden aan eisen als effectiviteit, efficiency en kwaliteit onder gelijktijdige waarborging van constitutionele en rechtstatelijke waarden. Bovendien is het de vraag hoe appel en cassatie een rol kunnen vervullen bij de rechtsontwikkeling en de rechtseenheid. De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid heeft het rapport "De toekomst van de rechtsstaat" uitgebracht, waarin onder meer aandacht wordt gevraagd voor internationalisering en individualisering. Op welke wijze kan in een internationaliserende en individualiserende context inhoud gegeven worden aan rechtstatelijke waarden en rechtsbeginselen? Wat zijn de consequenties van de herziening van de rechterlijke organisatie voor de doorwerking van rechtsstatelijke waarden in de rechtspleging? Op welke wijze kan de Raad voor de Rechtspraak bijdragen tot waarborging van de kwaliteit? In hoeverre is coördinatie van rechtspraak wenselijk en noodzakelijk voor de legitimatie van de rechtspleging? Welke grenzen vloeien voort uit het rechtsstatelijk perspectief? Achtergrond De rechterlijke organisatie was tot de reorganisatie van 2002 gebaseerd op constitutionele en rechtstatelijke uitgangspunten die in de 19e eeuw tot ontwikkeling zijn gekomen. De Hoge Raad en de Raad van State zijn vooralsnog buiten deze reorganisatie gebleven en functioneren overeenkomstig deels eigen uitgangspunten. Zowel de gerechten die onder de Raad voor de rechtspraak vallen als de Hoge Raad en de Raad van State hebben ieder hun eigen verantwoordelijkheid ten aanzien van de rechtspleging. In deze tijd worden hogere en andere eisen (tijdigheid, professionaliteit, rechtseenheid) gesteld aan de rechtspleging dan voorheen. Dit vraagt enerzijds om het opnieuw doordenken van de constitutionele en rechtsstatelijke waarden die existentieel zijn voor de rechtspleging en anderzijds om een heroriëntatie op maatschappelijke wensen en verlangens aangaande de rechtspleging. Het onderzoek is primair juridisch georiënteerd en richt zich op de fundamentele grondslagen van de rechtspleging. Daarnaast is een sociaal-wetenschappelijke benadering van een aantal onderzoeksvragen van belang. De samenstelling van de onderzoeksgroep biedt mogelijkheden voor integratie van beide onderzoeksmethoden.

25

Wetenschappelijke publicaties Barkhuysen, T. & e.a. Bestuursrecht in het Awb-tijdperk. Deventer: Kluwer. Gerards, J.H. Intensity of Judicial Review in Equal Treatment Cases. Netherlands International Law Review, p. 135-183. Hebly, J.M. Bouwrecht in geding (Oratie Universiteit Leiden). Zutphen: Uitgeverij Paris, 30 p. Hebly, J.M., Kröner-van Rappard, L.A. & Straatman, M. Over nut en noodzaak van een nationale aanbestedingsautoriteit. In: Falkena, F.B., Koppenol-Laforce, M.E. & Ottow, A.T. (Ed.), Markten onder toezicht. (p. 259-270). Deventer: Kluwer. Polak, J.E.M. Kroniek van het algemeen deel van het bestuursrecht. NJB, p. 488-496. Polak, J.E.M. De toekomst van de rechtsbescherming tegen de overheid. Den Haag: Boom Juridische uitgevers, 173 p. Polak, J.E.M. & Ouden, W. den. Harmonisatie van bestuursrecht. De verschuivende horizon van het bestuursrecht en het subsidierecht in Nederland. Deventer: Kluwer, 154 p. Polak, J.E.M. De algemene wet bestuursrecht en het moderne marktordeningsrecht. In: Koeman, N.S.J., Ten Veen, A. & Ten Angeren, J.R. (Ed.), Overheid en markt. (p. 1-10). Deventer: Kluwer. Punselie, E.C.C. Een waaier van machtigingen? Tijdschrift familie- en jeugdrecht, p. 119122. Punselie, E.C.C. & Bruijn-Luckers, M.L.C.C. de. Medisch handelen en kinderbescherming. Tijdschrift voor Gezondheidsrecht, p. 578-591. Schuyt, P.M. Naar een nieuw soort daderstrafrecht. Sancties, p. 313-316. Terlouw, A. & Dijksterhuis, B.M. Samenwerkende vreemdelingenrechters. [Bespreking van: Dijksterhuis, B.M., Terlouw, A., Uitspraak en afspraak, samenwerking tussen vreemdelingenrechters bij ontbreken van hoger beroep. Uitg.: Boom Juridische uitgevers, Den Haag (2003)]. In: Recht der Werkelijkheid, p. 73-77. Teuben, K. Rechtersregelingen in het burgerlijk (proces)recht (dissertatie Leiden in 2005). In: Meijers-reeks, nr. 78. Deventer: Kluwer. Tjepkema, M.K.G. Het referentiekader van het égalitéëbeginsel. Over de vergelijking met andere burgers in égalitéësituaties. Overheid en aansprakelijkheid, p. 12-22. Velthoven, B.C.J. van & Voert, M.J. ter. Rechters in de delta. Over de rol van de civiele en bestuursrechtspraak in de beslechting van geschillen van Nederlandse burgers. Rechtstreeks, 1(4), p. 6-47. Velthoven, B.C.J. van & Voert, M.J. ter. Geschilbeslechtingsdelta 2003. Over verloop en afloop van (potentieel) juridische problemen van burgers. WODC reeks Onderzoek en beleid, 219. Meppel: Boom Juridische uitgevers, 238 p. Velthoven, B.C.J. van, Barendrecht, J.M. & Klijn, A. Balanceren en vernieuwen. Een kaart van sociaal-wetenschappelijke kennis voor de Fundamentele Herbezinning Procesrecht. Den Haag: Raad voor de rechtspraak, 73 p. 26

Velthoven, B.C.J. van & Voert, M.J. ter. Paths to Justice in the Netherlands. Looking for signs of social exclusion. Leiden: Department of Economics Research Memorandum 2004.04, 21 p. Wurzer-Leenhouts, S.M. Klachtrecht jeugdigen 1. Sancties, 2, p. 115-120. Wurzer-Leenhouts, S.M. Rechtspraak terbeschikkingstelling 1. Sancties, 2, p. 121-125. Wurzer-Leenhouts, S.M. Klachtrecht jeugdigen 1. In: Sackers, H.J.B. & Buruma, Y. (Ed.), Kroniek van het Strafrecht 2003, (p. 180-185). Deventer: Kluwer. Wurzer-Leenhouts, S.M. Rechtspraak terbeschikkingstelling 1. In: Sackers, H.J.B. & Buruma, Y. (Ed.), Kroniek van het Strafrecht 2003, (p. 185-190). Deventer: Kluwer. Annotaties Barkhuysen, T. Noot bij : EHRM 16-11-2004, AB 2004, 453, (Moreno Goméz t. Spanje). Barkhuysen, T. Noot bij : EHRM 12-07-2001, AB 2004, 520, (Ferrazzini t. Italië). Barkhuysen, T. Noot bij : CRvB 13-07-2004, USZ 2004, 307. Gerards, J.H. Noot bij : HvJ EG 14-10-2004, EHRC 2004, 103. Gerards, J.H. Noot bij : EHRM 24-06-2004, EHRC 2004, 79. Vakpublicaties Barkhuysen, T. Goede raad voor alle Straatburgse rechters via de EHRMjurisprudentielunch. NJCM-Bulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten, p. 910-911. Brenninkmeijer, A.F.M. Behoorlijke financiering van de rechtspraak. Ars Aequi, p. 165168. Brenninkmeijer, A.F.M. Prejudicieel. NJB, p. 417-417. Hebly, J.M. Nederland onder vuur voor rechtsbescherming. Tijdschrift Aanbestedingsrecht, p. 51-51. Polak, J.E.M. Stelling: De algemene wet bestuursrecht leidt op zichzelf niet tot bureaucratie, wel de starre interpretatie ervan. NJB, p. 797-798. Polak, J.E.M. Het besluitbegrip en de draad van Ariadne; enige beschouwingen over de rechtsmacht van de bestuursrechter. [Bespreking van: Schlossels, R.J.N., Het besluitbegrip en de draad van Ariadne; enige beschouwingen over de rechtsmacht van de bestuursrechter. Uitg.: Boom Juridische uitgevers, Den Haag (2004)]. In: Rechtsgeleerd Magazijn Themis, p. 210-213. Polak, J.E.M. Natuurlijk van belang. [Bespreking van: Ravels, B.P.M., Van Voorst van Beest, M.A., Natuurlijk van belang. Uitg.: Kluwer, Deventer (2003)]. In: Overheid en aansprakelijkheid, p. 90-93. Punselie, E.C.C. Het Arnhemse hof en het paspoort van pleegkinderen. Tijdschrift 27

familie- en jeugdrecht, p. 165-165. Punselie, E.C.C. Termijnen en het belang van het kind. Tijdschrift familie- en jeugdrecht, p. 29-29. Punselie, E.C.C. Hoofdstuk 2. In: Vlaardingerbroek, P., Blankman, K., Heida, A. & Linder, A.P. van der (Ed.), Het hedendaags personen- en familierecht (p. 21-81). Deventer: Kluwer. Populariserende publicaties Hebly, J.M. & Dijkman, M. (08-12-2004). Alsnog schadevergoeding voor laagste inschrijver. Cobouw Dagblad voor de Bouw. Hebly, J.M. (22-11-2004). Grieken lopen voorop bij naleving aanbestedingsregels. Het Financieele Dagblad. Hebly, J.M. & Lorenzo van Rooij, N. (14-04-2004). Inschrijving nodig voor procesbelang? Cobouw Dagblad voor de Bouw. Overig product van wetenschappelijke activiteit Laclé, Z.D. & Krop, B. Naar een robuust notarieel normbesef. Position paper bij de werkconferentie 'Trendrapportage Notariaat'. Leiden: Universiteit Leiden.

28

Deelprogramma: Procesrecht en mediation Coördinatoren: prof. mr. D.W.F. Asser en prof. mr. A.F.M. Brenninkmeijer Centrale onderzoekvraag Het traditionele proces in de rechtsgebieden burgerlijk recht, strafrecht en bestuursrecht is onderworpen aan een heroriëntatie (fundamentele herbezinning burgerlijk procesrecht, strafvordering 2000 en het rapport van de Vereniging voor Administratief Recht over de toekomst van de rechtsbescherming). Bij die heroriëntatie gaat om het opnieuw vinden van een evenwicht tussen de grondslagen van een eerlijk proces en de eisen die in deze tijd aan een effectieve en efficiënte rechtsgang worden gesteld. Bovendien is het de vraag of geschillen niet op een andere wijze dan door overheidsrechtspraak opgelost kunnen worden. Welke functie kunnen andere wijzen van geschillenbeslechting of conflictoplossing vervullen? Achtergrond Onze samenleving wordt in toenemende mate gekarakteriseerd door individualisering. Daarmee gaat een groeiende behoefte aan rechtstoepassing bij de beslechting of oplossing van conflicten gepaard. Daarnaast wordt de samenleving steeds meer internationaal georiënteerd. De rechtsorde wordt bovendien steeds complexer en de noodzaak om tijdig geschillen op te lossen wordt urgenter. Ook vraagstukken als veiligheid vragen om adequate procedures. Rechtspraak vervult in deze samenleving dan ook een steeds belangrijker rol. De vraag is op welke wijze de rechtspraak adequaat deze rol kan blijven vervullen. Het inzicht groeit dat de traditionele onderscheidingen tussen de verschillende rechtsgebieden in de praktijk van de rechtstoepassing geen waterdichte schotten zijn. Burgerlijk recht, strafrecht en bestuursrecht (inclusief fiscaal recht) en hun procesrechtelijke pendanten ontmoeten elkaar meer dan eens in hetzelfde geschil en dat vraagt om wetenschappelijke bezinning op de verschillen en de overeenkomsten tussen deze rechtsgebieden. De onderscheidingen zijn immers ontworpen om de hanteerbaarheid van het recht te vergroten en moeten worden herijkt als blijkt dat zij aan dat doel in de weg gaan staan.

Dissertatie (intern voorbereid) Wiel, B.T.M. van der (15-01-2004). De rechtsverhouding tussen procespartijen. Universiteit Leiden. (Promotor: prof. mr. H.J. Snijders). Wetenschappelijke publicaties Adriaanse, J.A.A., Kuijl, J.G., Huls, N.J.H. & Vos, P. Informele reorganisatie in het perspectief van surseance van betaling, WSNP en faillisement. Onderzoek en Beleid, 224. Den Haag: Boom Juridische uitgevers, 340 p. Asser, W.D.H., Groen, H.A., Vranken, J.B.M.V. & Tzankova, I.N. A new balance. A summary of the Interim report Fundamental Review of the Dutch law of civil procedure. Zeitschrift für Zivilprozess International, p. 331-387. Asser, W.D.H. Bewijslastverdeling in het arbeidsrecht. SMA, p. 488-493. Asser, W.D.H. Straatsburg locuta, causa finita? Over heropening van civiele procedures waarin het EHRM een schending van het EVRM heeft vastgesteld. Ars Aequi, juli/aug., p. 543-551.

29

Asser, W.D.H. Bewijslastverdeling. Serie Burgerlijk Proces & Praktijk, 3. Deventer: Kluwer, 303 p. Asser, W.D.H. Within a reasonable time: a joint responsibility. In: Rhee, C.H. van (Ed.), The Law's Delay. Essays on Undue Delay in Civil Litigation. (p. 23-29). Antwerpen: Intersentia. Boer, M.B. de. Boedelvorderingen uit onverschuldigde betaling bij vernietigde en ter zijde gestelde uitspraken. Tijdschrift voor Insolventierecht, p. 142-152. Boer, M.B. de. Voor wie treedt de faillissementscurator q.q. als procespartij op? (I). WPNR, 6589, p. 671-679. Boer, M.B. de. Voor wie treedt de faillissementscurator q.q. als procespartij op? (II, slot). WPNR, 6590, p. 700-708. Boer, M.B. de. Wat nu wanneer de saniet tijdens toepassing van de schuldsaneringsregeling overlijdt? (I). Schuldsanering, 4, p. 3-8. Boer, M.B. de. Wat nu wanneer de saniet tijdens toepassing van de schuldsaneringsregeling overlijdt? (II). Schuldsanering, 5, p. 9-13. Bomhoff, J.A. Het negatief declaratoir in de EEX-Verordening. Strategie, misbruik van procesrecht en de doorwerking van grondrechten in het Europees IPR. Nederlands Internationaal Privaatrecht, p. 1-8. Brenninkmeijer, A.F.M. Mediation als methode van conflictoplossing in het ambtenarenrecht. Tijdschrift voor Ambtenarenrecht, p. 760-769. Brenninkmeijer, A.F.M. Mediation als middel voor effectieve en efficiënte conflictoplossing in het bestuursrecht. Nederlands Tijdschrift voor Bestuursrecht, p. 212220. Brenninkmeijer, A.F.M. & Mosselman, M. Background Paper on Consumer protection authorities and Al-ternative Dispute Resolution, Rapport t.b.v. de conferentie over consumentenbescherming in het kader van het EU voorzitterschap gehouden op 21 oktober 2004 te Amsterdam. Den Haag: Ministerie van Economische Zaken, 21 p. Brenninkmeijer, A.F.M. & Sheloplyas, N. ADR in a Globalising World. In: Slot, P.J. & Bulterman, M. (Ed.), Globalisation and Jurisdiction. In: Meijers-reeks, nr. 80, (p. 219-234). Den Haag: Kluwer Law International. Crijns, J.H. Het wetsvoorstel OM-afdoening: een wolf in schaapskledij. Sancties, p. 225236. Franken, H. & Borking, J.J. Alternatieve geschillenoplossing, off-line en on-line. Handboek EDP-Auditing. Den Haag: Sdu Uitgevers. Franken, H. Geschillenovereenkomst met artikelsgewijze toelichting. In: Berkvens, J.M.A., Duijvenvoorde, G.P. van, Esch, R.E. van, Franken, H., Gardeniers, H. & Geest, C.F. van (Ed.), ICT-Modelcontracten (Losbladig; 12 pagina's). Deventer: Kluwer. Franken, H., Kaspersen, H.W.K. & Wild, A.H. de (Ed(s).). Recht en Computer. Deventer: Kluwer, 702 p. Franken, H. Het Nederlandse Arbitragerecht - nationaal en internationaal. [Bespreking van: Sanders, P., Het Nederlandse Arbitragerecht - nationaal en internationaal. Uitg.: 30

Kluwer, Deventer (2001) & Snijders, H.J., Nederlands Arbitragerecht; een artikelsgewijs commentaar op de art. 1020 - 1076 Rv. Uitg.: Kluwer, Deventer (2003)]. In: Tijdschrift voor Arbitrage, 3, p. 135-138. Huls, N.J.H. Al het privaatrecht moet sociaal zijn. WPNR 6564, p. 101-106. Huls, N.J.H. Risikogesellschaft door Ulrich Beck: Tussen Apocalyps en Utopie. Christen Democratische Verkenningen, winter, p. 200-207. Huls, N.J.H. Tien jaar consumentenbescherming in het Faillissementsrecht. Tijdschrift voor Insolventierecht, 42, p. 210-216. Huls, N.J.H. Rechter, ken uw rechtspolitieke positie! Utrecht: Lemma, 77 p. Huls, N.J.H. Grenzen van rechterlijke domeinuitbreiding. In: Huls, N.J.H. & Loth, M.A. (Ed.), Het domein van de rechter. (SI-EUR reeks, 35, p. 81-92). Deventer: Kluwer. Huls, N.J.H. & Loth, M.A. Het domein van de rechter. Een onderzoeksagenda. In: Huls, N.J.H. & Loth, M.A. (Ed.), Het domein van de rechter. (SI-EUR reeks, 35, p. 109-132). Deventer: Kluwer. Huls, N.J.H. Normen en waarden in de civil society. Een aanvulling op het WRR-rapport. In: Brugmans, E. & Buijsen, M. (Ed.), Krakend recht en verharde moraal. Maatschappelijke ontwikkelingen en hun invloed op recht en moraal. (Annalen van het Thijmgenootschap, 92,1, p. 160-176). Nijmegen: Valkhof pers. Huls, N.J.H. Recht en veiligheid in de risicomaatschappij. In: Vos, E. & Van Calster, G. (Ed.), Risico en voorzorg in de rechtsmaatschappij. (METRO). Antwerpen-Groningen: Intersentia Uitgever. Huls, N.J.H. Over rechtshulpgolven en andere dingen die voorbijgaan. Rechtshulp 11/12 (Ext. r. no. ). Den Haag: Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling. Kooij, P.A.C.E. van der. De minimis curat praetor. Bijblad bij De Industriële Eigendom, p. 136-139. Kooij, P.A.C.E. van der. Use and misuse of trade marks in European nursery industry. Acta Horticulturae, p. 37-43. Kuijl, J.G. Enron of Ahold aan de Zaan. In: Aardema, E., Bijvoet, A.M.A, Kogels, H.A, Rijkers, A.C & Vermeend, W.A.F.G. (Ed.), Jubileumbundel NFB (p. 304-317). `s Gravenhage: Sdu Uitgevers. Kuijl, J.G. Onderhanden werk. In: Hoogendoorn, M.N., Klaassen, J. & Krens, F. (Ed.), Externe Verslaggeving in Theorie en Praktijk 4e druk (p. 601-620). `s Gravenhage: Reed Elsevier. Kuijl, J.G. Voorraadwaardering. In: Hoogendoorn, M.N., Klaassen, J. & Krens, F. (Ed.), Externe verslaggeving in Theorie en Praktijk 4e druk (p. 584-600). `s Gravenhage: Reed Elsevier. Laclé, Z.D. & Huls, N.J.H. De rechterlijke betrokkenheid bij tuchtrecht moet transparanter. Trema : Tijdschrift voor de rechterlijke macht, p. 231-237. Polak, M.V. Selamat jalan, Lodewijk! In: Wuisman, J., Polak, M.V., Schenck, M.J. & Swelheim, A.J. (Ed.), Heer en Meester. Vriendenbundel voor Lodewijk Sillevis Smitt. (p. 144-150). 's-Gravenhage: eigen uitgave De Brauw Blackstone Westbroek. 31

Smith, C.E. Ambtshalve aanvullen van rechtsgronden. Ars Aequi Cahiers, 14. Nijmegen: Ars Aequi Libri, 73 p. Snijders, H.J. Arbitrage onder vuur of in vuur voor de arbitrage? Bouwrecht, 3, p. 181186. Snijders, H.J. Rechtsmodellen. Modellen voor de rechtspraktijk (170 bewerkte pagina's en ca. 14 nieuwe pagina's). Deventer: Kluwer. Snijders, H.J. They have a dream....een fundamenteel nieuw wetboek van rechtspleging. In: Hendrikse, M.L. & Jongbloed, A.W. (Ed.), De toekomst van het Nederlands burgerlijk procesrecht. (p. 19-46). Deventer: Kluwer. Snijders, H.J. Vrijheid en verantwoordelijkheid van procespartijen in civiele zaken. In: Ingelse, P. & e.a., (Ed.), Commentaren op fundamentele herbezinning. (p. 9-24). Nijmegen: Ars Aequi Libri. Wiersinga, H.C. Cultuur en straftoemeting. Of: moeten allochtonen zwaarder worden gestraft? Strafblad, p. 43-52. Wiersinga, H.C. Handhaving van de orde ter gelegenheid van ambtsverrichtingen (art 124). In: Groenhuijsen, M. & e.a., (Ed.), Wetboek van Strafvordering, losbladig. (losbladige Melai). Deventer: Gouda Quint. Wiersinga, H.C. Maatregelen ter gelegenheid van een schouw of een doorzoeking (art. 125). In: Groenhuijsen, M. (Ed.), Wetboek van Strafvordering, losbladig. Deventer: Gouda Quint. Wiersinga, H.C. M. Hildebrandt, Straf(begrip) en procesbeginsel. [Bespreking van: Hildebrandt, M., Straf(begrip) en procesbeginsel. Uitg.: Kluwer, Deventer (2002)]. In: Rechtsfilosofie en rechtstheorie, 3, p. 326-330. Annotaties Asser, W.D.H. Noot bij: HR 15-11-2002, NJ 2004, 2. Asser, W.D.H. Noot bij: HR 29-11-2002, NJ 2004, 304. Asser, W.D.H. Noot bij: HR 29-11-2002, NJ 2004, 305. Asser, W.D.H. Noot bij: HR 18-04-2003, NJ 2004, 306. Asser, W.D.H. Noot bij: HR 19-03-2004, NJ 2004, 307. Asser, W.D.H. Noot bij: HR 09-04-2004, NJ 2004, 308. Asser, W.D.H. Noot bij: HR 21-12-2001, NJ 2004, 34. Asser, W.D.H. Noot bij: HR 07-05-2004, NJ 2004, 422. Asser, W.D.H. Noot bij: HR 31-01-2003, NJ 2004, 48. Ouden, W. den. Noot bij: ABRvS 02-06-2004, USZ 2004, 348. Ouden, W. den. Noot bij: CRB 04-12-2003, USZ 2004, 52. 32

Ouden, W. den. Noot bij: CRB 12-12-2003, USZ 2004, 52. Polak, M.V. Noot bij: HR 07-05-2004, AAe 2004, p. 647-653, (Een nationale wissel op een supranationaal spoor: de toepassing van art. 69 Rv op de exequaturprocedure van het EEX (noot onder HR 7 mei 2004 (Otten/Sparkasse Bonn))). Snijders, H.J. Noot bij: HR 04-10-2002, NJ 2004, 149, (Lagerwaard c.s./Overes q.q.). Snijders, H.J. Noot bij: HR 13-09-2002, NJ 2004, 18, (Uiterlinden/Van Zijp c.s.). Snijders, H.J. Noot bij: HR 17-01-2003, NJ 2004, 280, (ABN AMRO/Teisman). Snijders, H.J. Noot bij: HR 17-01-2003, NJ 2004, 281, (Oryx/Van Eesteren). Snijders, H.J. Noot bij: HR 02-05-2003, NJ 2004, 291, (De Jong/Lasschuit q.q.). Snijders, H.J. Noot bij: HR 17-01-2003, NJ 2004, 384, (IMS/Modsaf-IR). Vakpublicaties Adriaanse, J.A.A. & Kuijl, J.G. De paradoxale rol van banken bij financiële moeilijkheden. Accounting, 6(10), p. 28-32. Adriaanse, J.A.A. & Kuijl, J.G. Informele reorganisatie in Nederland. Tijdschrift voor Insolventierecht, 6(10), p. 333-337. Adriaanse, J.A.A. & Kuijl, J.G. Informele reorganisatie in de praktijk. Accounting, 10(108), p. 16-27. Adriaanse, J.A.A. & Kuijl, J.G. Ondernemingen in financiele moeilijkheden: alternatieven voor reorganisatie. Accounting, 10(108), p. 4-15. Boer, M.B. de. Faillissementsrecht: een inleiding. ELSA Leiden Magazine, 3, p. 4-9. Crijns, J.H. Een pleidooi voor een wettelijke regeling inzake toezeggingen aan getuigen. NJB, p. 1172-1173. Kuijl, J.G. & Adriaanse, J.A.A. The Good, the Bad and the Ugly, Informele reorganisatie bij ondernemingen in financiële moeilijkheden. Accounting, 10(108), p. 2-3. Kuijl, J.G. & Kamp, B.. Gebeurtenissen na balansdatum. In: Backhuijs, J.B., Bosman, R.G. & Camfferman, C. (Ed.), Het jaar 2003 verslagen (p. 119-129). Amsterdam: Kluwer Nivra. Polak, J.E.M. & Koeman, N.S.J. De overheid als eiseres. In: Polak, J.E.M. & Koeman, N.S.J. (Ed.), Praktijkboek Bestuursrecht (p. 1-7). Deventer: Kluwer. Polak, J.E.M. & Koeman, N.S.J. Onrechtmatige wetgeving. In: Polak, J.E.M. & Koeman, N.S.J. (Ed.), Praktijkboek Bestuursrecht (p. 1-29). Deventer: Kluwer. Rest, J.I. van der. Innovatie in prijsbepaling vergt investering in samenwerking. Hospitality Management, 13(6), p. 8-9. Rest, J.I. van der. Waarom is mijn Kamerprijs zo Laag? Hospitality Management, 13(4), p. 8-8. 33

Snijders, H.J. Annotaties van overheidsrechtspraak als spiegel voor arbiters, Redactioneel. Tijdschrift voor Arbitrage, 1, p. 1-1. Snijders, H.J. De betekenis van het Russisch gedachtegoed voor onze (internationale) arbitrage. Tijdschrift voor Arbitrage, 2, p. 80-82. Snijders, H.J. Reconsideration of the Netherlands Arbitration Law. International Journal of Dispute Resolution, 1, p. 51-52. Vos, P. Kredietopzegging; de accountant aan zet. Accounting, 108(12), p. 18-28. Witjes, J.P.J. & Agema, P. Computerboekhouden met Unit 4 Multivers, 1e druk. Raalte: A & W uitgevers, 350 p.

34

Programma

Securing the rule of law in a world of multilevel jurisdiction

Prof. dr. R.A. Lawson programmacoördinator

35

36

Het programma Securing the rule of law in a world of multilevel jurisdiction: coherence, institutional principles and fundamental rights

Centrale vraagstelling De centrale vraagstelling van het onderzoeksprogramma is drieledig: a. Wat zijn de karakteristieke verschijningsvormen en voornaamste juridische problemen van multilevel jurisdiction? b. Welke fundamentele waarden en beginselen beheersen de rechtsvorming en rechtshandhaving in multilevel jurisdiction, dan wel zouden deze uitoefening van rechtsmacht behoren te beheersen, en c.

Hoe kan de inachtneming van deze fundamentele waarden worden verzekerd?

De hier genoemde vragen worden allereerst beschrijvend gesteld: welke juridische vraagstukken doen zich voor in een situatie van mulitlevel jurisdiction? Welke fundamentele waarden en beginselen spelen hier een rol? Hoe staat het met de coherentie van het recht, de naleving van institutionele beginselen zoals machtenscheiding en legaliteit, en de verzekering van mensenrechten? Deze beschrijving zal de grondslag vormen voor een nadere, meer juridisch getinte analyse: welke methoden van rechtsvorming en –handhaving en welke beginselen zijn, in een situatie van multilevel jurisdiction, het beste geschikt om bij te dragen aan het uitdrukken van fundamentele waarden zoals optimale coherentie van het recht, respect voor mensenrechten, en waarborgen tegen ongewenste machtsconcentratie? Daaraan wordt een normatieve vraagstelling gekoppeld: welke waarden en beginselen zouden een rol behoren te spelen? Achtergrond De immer toenemende globalisering van economische en politieke ontwikkelingen vormt een belangrijk uitgangspunt van dit onderzoeksprogramma. Het recht heeft steeds geprobeerd deze verschijnselen juridisch in te bedden in bestaande en, voorzover nodig, nieuwe concepten. Omgekeerd zijn veranderingen in het recht en institutionele ontwikkelingen van invloed op de internationale economische en politieke ontwikkelingen. Rechtsvorming en rechtshandhaving vinden in toenemende mate plaats op verschillende - vaak met elkaar verweven - niveaus: in internationaal verband, in het kader van de EU, op nationaal niveau en binnen privaatrechtelijke kaders. In een dergelijke wereld van multilevel jurisdictionrijst de vraag welke fundamentele waarden en rechtsbeginselen het proces van rechtsvorming en rechtshandhaving beheersen. Verschillende deelvragen spelen daarbij een rol. Als eerste: sluiten de op verschillende niveaus vastgestelde regels op elkaar aan, of wordt het rechtssubject geconfronteerd met uiteenlopende of zelfs tegenstrijdige normen – ofwel: in hoeverre is het aldus gevormde recht coherent? Ten tweede: worden institutionele beginselen, zoals het legaliteitsbeginsel en scheiding van machten, wel gewaarborgd nu zulke uiteenlopende fora rechtsmacht uitoefenen? Ten derde: welke grenzen leggen fundamentele waarden, waarvan de rechten van de mens een belangrijke categorie vormen, aan ten aanzien van rechtshandhaving en rechtsvorming? Hoe worden zij gewaarborgd in een wereld van multilevel jurisdiction?

37

38

Deelprogramma: Vorming en handhaving van het internationale recht en de regulering van het internationaal economisch verkeer in een situatie van multilevel jurisdiction Coördinator: dr. M.M.T.A. Brus Dit deelprogramma onderzoekt de ontwikkeling van de mondiale rechtsgemeenschap die wordt gekenmerkt door multilevel jurisdiction in plaats van de traditionele statelijke jurisdictie. Geprobeerd zal worden deze ontwikkeling zichtbaar te maken. Daarop aansluitend zal de vraag worden beantwoord of deze ontwikkeling aanpassing van de traditionele (statelijke) uitgangspunten van het internationaal recht noodzakelijk maakt, en zo ja op welke wijze. Tevens wordt nagegaan in hoeverre de traditionele concepten van publiek- en privaatrechtelijke jurisdictie nog adequaat zijn voor regulering van de internationale handel en het grensoverschrijdende verkeer van natuurlijke en rechtspersonen. De Europese Unie zal, vanwege zowel haar interne ontwikkelingen als haar rol op het wereldtoneel, bijzondere aandacht krijgen. Staten spelen niet langer een exclusieve rol in de vorming en handhaving van het internationale recht. Als gevolg van de globalisering zullen in dit recht naast de individuele statelijke belangen ook de gemeenschapsbelangen sterker tot uiting komen. Non-statelijke entiteiten, in de vorm van zowel gouvernementele als non-gouvernementele organisaties, zijn essentieel voor de behartiging van de gemeenschappelijke belangen en verkrijgen een eigen plaats in de internationale rechtsgemeenschap. In dit programma wordt onderzocht hoe deze nieuwe ontwikkelingen in de richting van gemeenschapsrecht zich verhouden tot de klassieke opvattingen over het karakter van het internationale recht als interstatelijk recht. Het onderzoek kent twee deelthema’s. Het eerste thema richt zich op fundamentele gevolgen voor het volkenrecht en het internationale institutionele recht van het ontstaan van een gemeenschap gekarakteriseerd door multilevel jurisdiction. Bezien wordt in hoeverre deze gemeenschap een eigen stelsel ontwikkelt van fundamentele waarden en normen en internationale instituties welke onontbeerlijk zijn voor vorming en handhaving van deze normen. Met name wordt daarbij de aandacht gericht op de waarden en beginselen zoals coherentie, institutionele beginselen en fundamentele rechten. Binnen het eerste deelthema zal het onderzoek zich vooral richten op ontwikkelingen met betrekking tot het geweldmonopolie in de internationale samenleving, in het bijzonder de rol van de VN-Veiligheidsraad hierbij, de bestrijding van internationale misdaden, zoals genocide, oorlogsmisdaden en terrorisme, het internationale humanitaire recht en het bevorderen van duurzame economische ontwikkeling. In het bijzonder zal hierbij aandacht worden geschonken aan de onder druk staande positie van de Verenigde Naties en aan de relaties tussen de EU en de Verenigde Naties. Het tweede thema richt de aandacht op een nieuwe invulling en toepassing van de traditionele concepten van jurisdictie en het formuleren van nieuwe beginselen in de context van het internationale economische recht. Hierbij wordt naast een onderzoek van een aantal deelterreinen zoals het internationale vervoer, ook de rol van de Europese Unie bij de totstandkoming van economische regelgeving bezien. Aan de ene kant vormt de Unie een voorbeeld van een rechtsorde waarin regelgeving tot stand wordt gebracht die is toegesneden om transnationale problemen het hoofd te bieden. Aan de andere kant stelt het proces van globalisering nieuwe uitdagingen aan Europese economische regelgeving en speelt de Unie een belangrijke rol bij het reguleren van het internationale economische verkeer.

39

Dissertaties (intern voorbereid) Chebel, N. (03-03-2004). Le régime de l'accès du réseau dans le domaine de l'électricité et du gaz en France. Universiteit Leiden. (Promotor: prof. mr. P.J. Slot). Nijman, J. (14-10-2004). The concept of international legal personality: an inquiry into the history and theory of international law. Universiteit Leiden. (Promotor: prof. dr. C.J.R. Dugard). Zwanenburg, M.C. (26-02-2004). Accountability under International Humanitarian Law for United Nations and North Atlantic Treaty Organization Peace Support Operations. In: Meijers-reeks, nr. 70. Universiteit Leiden. (Promotor: prof. dr. H. Fischer). Wetenschappelijke publicaties Brus, M.M.T.A. The Suppression of the Financing of Terrorism and the Challenge of Multilevel Jurisdiction. In: Heere, W.P. (Ed.), From Government to Governance; The Growing Impact of Non-State Actors on the International and European Legal System. (p. 328-334). The Hague: T.M.C. Asser Press. Bulterman, M.K. Implementation of Financial UN Sanctions: Jurisdictional Problems related to genuine global governance. In: Slot, P.J. & Bulterman, M.K. (Ed.), Globalisation and Jurisdiction. In: Meijers-reeks, nr. 80. (p. 259-270). Den Haag: Kluwer International. Bulterman, M.K. & Slot, P.J. Introduction. In: Slot, P.J. & Bulterman, M.K. (Ed.), Globalisation and Jurisdiction. In: Meijers-reeks, nr. 80. (p. 1-12). Den Haag: Kluwer Law International. Deen-Racsmány, Z. A New Passport to Impunity? Non-Extradiction of Naturalized Citizens versus Criminal Justice. Journal of International Criminal Justice, p. 761-784. Dragneva, R.O. Is Soft Beautiful? Another Perspective on Law, Institutions and Integration in the CIS. In: W.B. Simons, (Ed.), Review of Central and East European Law volume 29, no. 3. (p. 279-324). Leiden: Martinus Nijhoff Publishers. Dugard, C.J.R. Fifth Report on Diplomatic Protection, GAOR. Geneve: Verenigde Naties, 30 p. Dugard, C.J.R. Report of Special Rapporteur on Questions of the Violation of Human Rights in the Occupied Arab Territories, including Palestine, ECOSOC. Geneve: Verenigde Naties, 16 p. Dugard, C.J.R. Sixth Report on Diplomatic Protection, GAOR. Geneve: Verenigde Naties, 10 p. Dugard, C.J.R. A Legal Basis for Secession: Relevant Principles and Rules. In: Dahlitz, J. (Ed.), Secession and International Law. Conflict Avoidance Regional Appraisals. (p. 8996). Duijvenvoorde, G.P. van. Regulering op maat: de nieuwe wetgeving voor elektronische communicatie. NtEr, 10(12), p. 332-336. Duijvenvoorde, G.P. van, Esch, R.E. van, Berkvens, J.M.A., Franken, H., Gardeniers, H. & Geest, C.F. (Ed(s).). ICT Modelcontracten. Modellen voor de praktijk. (Losbladig). Deventer: Kluwer. 40

Dunk, F.G. von der. Liability for Global Navigation Satellite Services : a Comparative Analysis of GPS and Galileo. Journal of Space Law, p. 129-167. Dunk, F.G. von der, Back-Impallomeni, E., Hobe, S. & Ramirez de Arellano, R.M. Surreal estate: addressing the issue of 'Immovable Property Rights on the Moon. Space Policy, p. 149-156. Dunk, F.G. von der. Heeding the Public-Private Paradigm: Overview of National Space Legislation around the world. In: Wang, L.H. & Masson-Zwaan, T.L. (Ed.), 2004 Space Law Conference Papers Assembled. (p. 20-34). Beijing: China Institute of Space Law. Dunk, F.G. von der. National Space Legislation: Dealing with Private Space Activities. In: Hong, S.K (Ed.), Proceedings of the International Symposium on Advancement of Aerospace Education and Collaborative Research in the 21st Century. (p. 371-387). Seoul: Hankuk Aviation University. Dunk, F.G. von der. Quis vadit cum vobis, Galileo? Institutional Aspects of Europe's Own Satellite Navigation System. In: Masson-Zwaan, T.L. & Clayton-Townsend, J.A. (Ed.), Proceedings of the Forty-Sixth Colloquium on the Law of Outer Space. (p. 360-370). Washington: American Institute of Aeronautics and Astronautics. Dunk, F.G. von der. Recent Developments and Status of National Space Legislation. In: Hobe, S., Schmidt-Tedd, B. & Schrogl, K.U. (Ed.), Towards a Harmonised Approach for National Space Legislation in Europe. (p. 61-70). Keulen: Institute of Air and Space Law & DLR. Dunk, F.G. von der. The Registration Convention: Background and Historical Context. In: Masson-Zwaan, T.L. & Clayton-Townsend, J.A. (Ed.), Proceedings of the Forty-Sixth Colloquium on the Law of Outer Space. (p. 450-453). Washington: American Institute of Aeronautics and Astronautics. Esch, R.E. van. Civielrechtelijke aspecten van de Wet elektronische handtekeningen. NTBR, p. 306-311. Esch, R.E. van. De Aanpassingswet elektronische handel. Computerrecht, p. 107-115. Esch, R.E. van. Implementatie van de Richtlijn financiële diensten op afstand. Computerrecht, p. 325-325. Esch, R.E. van. Elektronische handel. In: Franken, H., Kaspersen, H.W.K. & Wild, A.H. de (Ed.), Recht en computer (p. 151-192). Deventer: Kluwer. Esch, R.E. van. Privaatrechtelijke aspecten Europese regelgeving girale en elektronische betalingsverkeer: nu en in de toekomst. In: Schrage, E.J.H. (Ed.), De rol van geld in het privaatrecht, Ars Notariatus 127 (p. 17-37). Deventer: Kluwer. Haanappel, P.P.C. Slot allocation at community airports. A revised Council Regulation and a Commission Working Document of the Year 2004. Journaal luchtrecht, p. 254-258. Herik, H.J. van den, Vrie, E. van de & Westera, W. Strategic alliances in education: The Knowledge Engineering Web. Innovations in Education and Teaching International, 41(3), p. 317-328.

41

Herik, H.J. van den, Jonge, F. de & Roos, N. Multi-agent Plan-execution Health Repair. In: Schomaker, L., Taatgen, N. & Verbrugge, R. (Ed.), Proceedings of the Belgian-Dutch Conference on Artificial Intelligence (BNAIC'04). (p. 59-66). Groningen: Rijksuniversiteit Groningen. Herik, H.J. van den & Spek, A.W.A. The Advantages of e-Documents for Educational Portals. Proceedings of the EADTU Annual Conference 2004: Mass-individualisation of higher education for the knowledge-based society. (p. 21-23). Heerlen: EADTU. Huisjes, S.C. Toegang. In: Wit, P. (Ed.), Schriftelijke leergang De nieuwe Telecomwet. (p. 1-30). Hilversum: Broadcast Press. Klaauw-Koops, F.A.M. van der & Graaf, T.J. de. Automatisering, aansprakelijkheid en verzekering. In: Franken, H., Kaspersen, H.W.K. & Wild, A.H. de (Ed.), Recht en computer (p. 117-149). Deventer: Kluwer. Knops, H.P.A. Hoeveel contracten gaan er door één draadje? De complexiteit van de electriciteitssector ontrafeld. Onderneming en Financiering, p. 22-28. Knops, H.P.A. & Wenting, F. Levering verzekerd: een noodleverancier voor electriciteit en gas. Nederlands Tijdschrift voor Energierecht, p. 145-153. Knops, H.P.A., Vries, J de & Correljé, A.F. Energiekeuze(s) belicht. Beleidskeuzes voor de inrichting van de elektriciteits - en gassector in Nederland. Kantelingen. Den Haag: Wetenschappelijk Instituut voor het CDA, 152 p. Knops, H.P.A. Securing Dutch Electricity supply: towards a supplier of last resort? In: Roggenkamp, M.M. & Hammer, U. (Ed.), European Energy Law Report I. (p. 235-274). Antwerpen: Intersentia. Knops, H.P.A. & Vries, L. de. A Simple Method to Address the Complexity of Organising the Electricity Industry. In: Benes, I., Myslivec, J. & Owen, A. (Ed.), Critical Infrastructure in the Energy Sector: Vulnerabilities and protection. (p. 1-9). Prague, Czech Republic: Czech Association for Energy Economics. Knops, H.P.A., Hakvoort, R.A. & Vries, L. de. Bilateral reliability contracts: An innovative approach to maintaining generation adequacy in liberalized electricity markets. In: Abbaspour, M., Farmand, R. & Owen, A. (Ed.), Energy & Security in the Changing World. (p. 1-9). Teheran, Iran: Iranian Association for Energy Economics. Knops, H.P.A. & Ajodhia, V. Quality Regulation of Electricity Distribution Networks. In: Benes, I., Myslivec, J. & Owen, A. (Ed.), Critical Infrastructure in the Energy Sector: Vulnerabilities and Protection. (p. 1-8). Prague: Czech Association for Energy Economics. Knops, H.P.A., Vries, L. de & Hakvoort, R.A. The Potential for Merchant Interconnectors in the European Electricity System. In: Abbaspour, M., Farmand, R. & Owen, A. (Ed.), Energy & Security in the Changing World. (p. 1-11). Teheran, Iran: Iranian Associastion for Energy Economics. Künzli, A.M.H. Öcalan v. Turkey: Some Comments. Leiden Journal of International Law, p. 141-154. Mendes de Leon, P.M.J. A new phase in Alliance Building: the Air France/KLM Venture as a case study. Zeitschrift für Luft- und Weltraumrecht, 53, p. 359-385.

42

Mendes de Leon, P.M.J. The Verdict of the European Court of Justice in the Open Skies Cases: Inside out? In: Dagtoglou, P.D. & Unger, S. (Ed.), 18 Proceedings of the Fourteenth Annual Conference of the European Air Law Association. (p. 69-80). Mommers, L. Searching for arguments: applying a knowledge-based ontology of the legal domain. Information & Communications Technology Law, 13(1), p. 75-91. Mommers, L. Over de machinist en de stoker. [Bespreking van: L. Lessig, Free culture. How Big Media uses technology and the law to lock down culture and control creativity. Uitg.: Elsevier, Den Haag (2004]. In: JAVI, 3, p.122-127. Nijman, J. Leibniz's Theory of Relative Sovereignty and International Legal Personality: Justice and Stability or the Last Great Defense of the Holy Roman Empire. International Law and Justice Working Papers (Ext. r. no. ). New York: New York University School of Law. Schmidt, A.H.J. Methoden en technieken. Reactie op G.G.A. de Geest. NJB, p. 14371438. Schmidt, A.H.J. Bedreigen computers ons rechtssysteem? (oratie Leiden op 18 mei 2004). Leiden: Universiteit Leiden, 28 p. Schmidt, A.H.J. & Mommers, L. Informatie en communicatie. In: Franken, H., Kaspersen, H.W.K. & Wild, A.H. de (Ed.), Recht en computer (p. 1-34). Deventer: Kluwer. Schmidt, A.H.J. Kunnen juristen iets uitvinden? Faculteit der Rechtsgeleerdheid, 10 p. Schmidt, A.H.J. Rechten op het absolute nulpunt... bij het octrooieren van software. Faculteit der Rechtsgeleerdheid, 20 p. Slot, P.J. A view from the mountain: 40 years of developments in EC competition law. The Common Market Law Review, p. 443-473. Slot, P.J. Applying the Competition rules in the health care sector. E.C.L.R., p. 580-594. Slot, P.J. & Straetmans, G.H.A.M. Harmonisatie van wetgeving in de EG. Tijdschrift voor Privaatrecht, 3, p. 691-839. Slot, P.J., Swaak, C.R.A. & Mulder, M.M.S Inleiding mededingingsrecht. Den Haag: Boom Juridische uitgevers, 294 p. Slot, P.J. Internet: A new Paradigm for EU Law? Some Explanatory Comments on a Remarkable Judgment. In: Zwaan, J.W. de (Ed.), The European Union. An ongoing process of integration, Liber Amicorum Alfred E. Kellerman. (p. 197-206). Den Haag: T.C.M. Asser Press. Slot, P.J. Vervoerspolitiek, De Europese Gemeenschap voor Atoomenergie, Energiepolitiek, Industriepolitiek, O&O en trans-Europese netwerken. In: KapteynVerloren van Themaat, (Ed.), Het recht van de Europese Unie en van de Europese Gemeenschappen. (p. 996-1069). Deventer: Kluwer. Parren, K.J.A., Kolthek, R.J. & Tempelman, J.A. Inleiding. In: Tempelman, J.A. (Ed.), Wettenpocket Europees telecommunicatierecht. (p. 13-33). Deventer: Kluwer. Tempelman, J.A. (Ed(s).). Wettenpocket Europees telecommunicatierecht. Deventer: Kluwer, 696 p.

43

Annotaties Slot, P.J. Noot bij : US Supreme Court 01-04-2004, M&M 2004, p. 61-68, (Verizonarrest). Slot, P.J. & Josaputra, A.L. Noot bij: GEA, T-191, 212, 213 214/98, Vervoer & Recht 2004, (Taca arrest). Slot, P.J. & Dutheil de la Rochère, J. Noot bij: HvJEG 01-06-2003, C-466, 467, 468, 469, CMLRev, p. 580-594, (Open skies judgments). Vakpublicaties Duijvenvoorde, G.P. van. Redactioneel. JAVI, 3(1), p. 1-1. Dunk, F.G. von der. To Outer Space via Rome. Outer Space, Newsletter of Committee Z of the IBA Section on Bussines Law, p. 20-27. Dunk, F.G. von der & Basker, S. Towards a European Union Radio Navigation Plan: Overview and Status. CD-ROM: The European Radio Navigation Conference GNSS 2004. (p. 8-9). Rotterdam: Netherlands Institute of Navigation. Esch, R.E. van. De wet elektronische handtekeningen. It monitor, p. 8-9. Esch, R.E. van. Virtueel geld als vervanging van wettig betaalmiddel? Computerrecht, p. 100-101. Haanappel, P.P.C., Mackaay, E. & Warendorf, H. New Legislation for the lease and hire of business premises under dutch law. Amsterdam: Warendorf. Haanappel, P.P.C., Mackaay, E., Warendorf, H & Thomas, R. Supplement 12. Netherlands Business Legislation (losbladige, 118 bewerkte pagina's). The Hague: Kluwer Law International. Haanappel, P.P.C., Mackaay, E., Warendorf, H & Thomas, R. Supplement 13. Netherlands Business Legislation (losbladige, 74 bewerkte pagina's). The Hague: Kluwer Law International. Haanappel, P.P.C. Rumersdorfer, Birgit, Rechtsgrundlagen im Gemeinschaftsrecht zur Overbooking-Compensation. [Bespreking van: Rumersdorfer, Birgit, Rechtsgrundlagen im Gemeinschaftsrecht zur Overbooking-Compensation. Uitg.: Trauner Verlag, Linz (2004)]. In: Zeitschrift für Luft- und Weltraumrecht, 53, p. 675-676. Herik, H.J. van den & Postma, E.O. De Kunstherkenner. De Connectie, p. 20-23. Herik, H.J. van den & Postma, E.O. Informatici moeten leiders worden. Automatisering Gids, 37(28), p. 13-13. Herik, H.J. van den. Sessions Report BNAIC'04 Conference: Sessions 7A Games. BNVKI newsletter, 21(5), p. 17-17. Herik, H.J. van den. The Future of Games. ICGA Journal, 27(2), p. 65-66. Herik, H.J. van den. A Mass for a Jubilee. Liber Amicorum for J.J. Meyer. Utrecht: Universiteit Utrecht. 44

Huisjes, S.C. "Help! De computer vervuilt!"; regulering van cookies en andere digitale insluipers onder de herziene Telecommunicatiewet. Juridisch up to date, p. 14-16. Huisjes, S.C. 'Kabelkwesties; de minister laat zich uit'. Juridisch up to date, p. 14-16. Huisjes, S.C. Introductie nieuwe niet geografisch gebonden telefoonnummers; wie biedt? Juridisch up to date, p. 16-16. Klaauw-Koops, F.A.M. van der. Column. Procurement Letter, 4(1), p. 1-2. Klaauw-Koops, F.A.M. van der. Column. Procurement Letter, 4(2), p. 2-3. Klaauw-Koops, F.A.M. van der. Column. Procurement Letter, 4(3), p. 2-3. Klaauw-Koops, F.A.M. van der. Raad van Arbitrage voor de Bouw. Tijdschrift Aanbestedingsrecht, 1(2), p. 74-80. Klaauw-Koops, F.A.M. van der. Redactioneel. Tijdschrift Aanbestedingsrecht, p. 5-5. Knops, H.P.A. Wie (te) licht oordeelt, ziet wetenschappelijke stroom over het hoofd. NJB, p. 890-891. Knops, H.P.A. Overheid en wetgeving op energiegebied. In: Hehenkamp, M.E. & Koevoet, J.B.J. (Ed.), Jaaruitgave Inkoop van energie. Den Haag: Sdu Uitgevers. Kort, J.F. de. Ruslands toetreding tot de WTO. Economisch Statistische Berichten, p. 440-441. Kort, J.F. de. Boekbespreking "Making Ends Meet in Contemporary Russia. Secondary Employment, Subsidiary Agriculture and Social Network". [Bespreking van: Clarke, Simon, Making Ends Meet in Contemporary Russia. Secondary Employment, Subsidiary Agriculture and Social Networks. Uitg.: Edward Pelger, Cheltenham (2004)]. In: Review of Central and East European Law, 29, p. 549-551. Mommers, L. Juridische overheidsinformatie: de lange weg van beschikbaarheid naar toegankelijkheid. It monitor, p. 11-12. Mommers, L. Praktisch bekeken: De Cryptophone. JAVI, 3(1), p. 32-32. Mommers, L. Veiligheid en mededinging. (Bewerking van 'Vissen in troebel water en andere redenen om Microsoft te vertrouwen'). It monitor, p. 12-13. Schmidt, A.H.J. Het nieuwe informatierecht: Nieuwe regels voor het internet. [Bespreking van: Het nieuwe informatierecht: Nieuwe regels voor het internet. Uitg.: Academic Service 2004]. In: JAVI, p. 232-235. Slot, P.J. & Josaputra, A.L. Het Europees zeevervoersbeleid. Vervoer & Recht, p. 99107. Slot, P.J. & Chebel, N. State aid in the Energysector. Energy Law Review, p. 1-8. Slot, P.J. Wet vervoer over zee c.a. Deventer: Kluwer, 339 p. Slot, P.J. & Bulterman, M.K. (Ed(s).). Globalisation and Jurisdiction. In: Meijers-reeks, nr. 80. Den Haag: Kluwer Law International, 314 p.

45

Spanjer, A.R. Nederland gasbankierland. Economisch Statistische Berichten, p. 442-443. Populariserende publicaties Beunen, A.C. Rekening houden met auteursrecht. In: Rademaker, E.L., Reitsma, C. & Vos, J. de (Ed.), Cultureel erfgoed digitaal. Leidraad bij projecten. (p. 33-38). Amsterdam: Vereniging Digitaal Erfgoed Nederland en Mondriaan Stichting. Duijvenvoorde, G.P. van. 'Het mooie van de Mededingingswet is dat zij door haar open formulering ICT-proof is'. Interview met Aad Kleijweg, clustermanager Communicatietechnologie, Media en Transport (CMT). JAVI, 3(1), p. 38-40. Herik, H.J. van den (07-11-2004). De Kwestie. De Telegraaf. Leen, A.R. (03-08-2004). Handel is gemakkelijker dan men denkt (WTO geeft de ontwikkelingslanden valse hoop). NRC-Handelsblad, p. 7-7. Leen, A.R. (19-02-2004). Hier of daar --- Polen doen het werk. Trouw, p. 14-14. Mommers, L. De emancipatie van de rechtsgeleerdheid. Novum, p. 23-23. Mommers, L. Een virtuele doolhof. Novum, p. 19-19. Mommers, L. Het misverstand van de maakbaarheid. Novum, 6(2), p. 19-19. Mommers, L. Meer keuze. Novum, p. 23-24. Mommers, L. (19-11-2004). Innovatie in ICT is niet te sturen, wel te regelen. Het Financieele dagblad. Mommers, L. (29-03-2004). Te veel open deuren op het web. NRC Handelsblad, p. 7-7. Overige producten van wetenschappelijke activiteit Mommers, L. 'Vissen in troebel water' en andere redenen om Microsoft te vertrouwen. Netkwesties. Mommers, L. & Pender, E. de. Juridische overheidsinformatie: wel beschikbaar, maar niet toegankelijk. Netkwesties. Mommers, L. Onvoorziene privacyrisico's van internetdiensten. Netkwesties. Mommers, L. & Hunen, I.M. van. ITunes meets KaZaa: meer muziek voor minder geld uit Rusland. Netkwesties.

46

Deelprogramma: Trias Europea: de betekenis van de toekomstige Europese Grondwet voor de institutionele balans tussen de overheidsmachten in de relatie Nederland-EU en de EU-instellingen onderling Coördinator: prof. dr. W.J.M. Voermans In het tweede deelprogramma wordt gekeken hoe de Europese Unie zich als oorspronkelijke, via de wil van soevereine staten opgerichte, volkenrechtelijke organisatie, steeds verder ontwikkelt tot een nieuwe zelfstandige rechtsorde die op veel vlakken overeenkomsten vertoont met een soevereine staat. Deze ontwikkeling zal worden gevolgd op een beperkt terrein: dat van de ontwikkeling van de institutionele balans tussen de instellingen van de Unie onderling enerzijds (horizontale machtsverdeling) en tussen de Unie en de lidstaten anderzijds (verticale machtsverdeling). Het deelprogramma trias europea neemt daarbij als aangrijpingspunt de voorstellen voor een Europese Grondwet en probeert te onderzoeken welke betekenis deze voorstellen hebben voor de machtsverdeling en –balans binnen de Unie en tussen de Unie en haar lidstaten. Een tweede centrale thema betreft de vraag hoe men deze invloed vanuit rechtsstatelijke perspectief dient te waarderen? Het deelprogramma onderzoekt de betekenis van de nieuwe Europese Grondwet 2004 voor de institutionele verhouding tussen bestuur, rechter en wetgever zowel in de relatie Nederland-EU, als in de relatie tussen de EU-instellingen onderling. Daarbij zal in het bijzonder aandacht worden besteed aan de ontwikkelingen in de nieuwe machtsverhoudingen tussen deze rechtsvormende instellingen in het Europa van na de Conventie. Op 20 juni 2003 heeft de Europese Conventie uitgewerkte voorstellen voor die nieuwe Europese Grondwet gepresenteerd. De Europese Raad van Thessaloniki heeft aangegeven dat de voorstellen van de Conventie een "goede basis" vormen voor de komende intergouvernementele onderhandelingen die moeten leiden tot een Grondwettelijk verdrag dat vanaf 2004 zal gaan gelden in het Europa van de 25. Naar verwachting zal de nieuwe Europese Grondwet verandering brengen, zowel in de constitutionele bevoegdheidsverdeling tussen de rechtsvormende instellingen van de Unie (horizontaal) als in de verhouding tussen de communautaire en lidstatelijke overheden (verticaal). De veranderingen in de bevoegdheidsverdeling en – daarmee – in de machtbalans tussen de verschillende instellingen van de Unie en die tussen ‘Brussel’ en de lidstaten zullen betekenis hebben voor de rechtsvorming door de instellingen van de Unie onderling en de Nederlandse instituties waaraan de functies rechtspraak, bestuur en wetgeving zijn opgedragen. Onderzoek naar vraagstukken van institutionele machtsverdelingvraagstukken vindt al in bescheiden mate plaats en wordt binnen Europa al op verschillende onderzoeksagenda’s geplaatst. Het terrein is echter vooralsnog goeddeels onontgonnen, terwijl er brede behoefte bestaat aan kennis en – zelfs voorlopige – inzichten op dit terrein. Het onderzoek wordt uitgevoerd in drie subprojecten waarbij telkens de ontwikkeling rondom een van de overheidsmachten (wetgever, bestuur of rechter) centraal staat. Binnen deze drie onderdelen van het deelprogramma zullen diverse projecten worden uitgevoerd.

Wetenschappelijke publicaties Alkema, E.A. De preadviezen voor de VAR 2004. NTB, p. 116-121. Barkhuysen, T. & Griffioen, H.M. Formele rechtskracht en kracht van gewijsde in het licht van recente EG-jurisprudentie. De zaak Kühne & Heitz nader beschouwd. NJB, p. 21322140.

47

Berg, J.T.J. van den. "De aanspraak der Natie", het koninklijk recht van Kamerontbinding en de rol van de kiezer. Maastricht: Universiteit Maastricht, 42 p. Berg, J.T.J. van den. De dekolonisatie van de Nederlandse kiezer. In: Engels, J.W.M. & Nap, M. (Ed.), De ontwikkeling en toekomst van de vertegenwoordigende democratie (staatsrechtcongres). (p. 29-35). Deventer: Kluwer. Berg, J.T.J. van den & Braak, B. van den. Kamerleden als passanten in de Haagse politiek, de maatschappelijke herkomst van Tweede Kamerleden, 1970-2004. In: Baalen, C.C. van (Ed.), Jaarboek Parlementaire geschiedenis 2004. (p. 69-81). Den Haag: Sdu Uitgevers. Cliteur, P.B., Franken, H. & Voermans, W.J.M. (Ed(s).). Naar een Europese Grondwet. In: Meijers-reeks, nr. 73. Den Haag: Boom Juridische uitgevers, 160 p. Haanappel, P.P.C. Competition between Network and Low-Cost Airlines. Zeitschrift für Luft- und Weltraumrecht, 4, p. 532-550. Hert, P.J.A. De & Roos, T.A. de. De positie van Nederland in het Europese strafrechtelijk landschap. Pleidooi voor een bescheiden agenda. Justitiële Verkenningen, p. 119-140. Hert, P.J.A. De. Het einde van de Europese rechtshulp en de geboorte van een Europese horizontale strafprocesruimte. Justitiële Verkenningen, p. 96-118. Hert, P.J.A. De. Division of Competencies Between National and European Levels with Regard to Justice & Home Affairs. In: Apap, J. (Ed.), Justice and Home Affairs in the EU. Liberty and Security Issues after Enlargement. (p. 55-102). Cheltenham UK: Edward Elgar Publishing Limited. Hert, P.J.A. De. Schaamte en rechtvaardigheid. Twee pijnpunten voor restorative justice. In: Stokkom, B. van (Ed.), Straf en herstel. Ethische reflecties over sanctiedoeleinden. (p. 169-194). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Hert, P.J.A. De. John Rawls on Constitutionalism and the Charter of Fundamental Rights of the European Union. In: Heere, W.P. (Ed.), From Government to Governance. The Growing Impact of Non-State Actors on the International and European Legal System. (p. 443-453). Den Haag: TCM Asser Press. Kinneging, A.A.M. De Europese Grondwet, het Staatsrecht en de Constitutionele Theorie. In: Cliteur, P.B., Franken, H. & Voermans, W. (Ed.), Naar een Europese Grondwet. In: Meijers-reeks, nr. 73. (p. 129-147). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Ouden, W. den, Jacobs, M.J. & Verheij, N. Subsidierecht. Deventer: Kluwer, XI, 279 p. Voermans, W.J.M. Weten van wetgeving. Regelmaat, p. 155-160. Voermans, W.J.M. Toedeling van bevoegdheid (oratie Leiden). In: Meijers-reeks, nr. 69. Den Haag: Boom Juridische uitgevers, 54 p. Voermans, W.J.M. De Nederlandse wetgever in de communautaire toekomst. In: Jorna, M., Voermans, W.J.M., Koorn, P. & Loeber, L.H.M. (Ed.), De betekenis van de Eur. (preadviezen vereniging voor wetgeving en wetgevingsbeleid, p. 53-106). Den Haag: Sdu Uitgevers.

48

Voermans, W.J.M. Nederlands constitutioneel recht in het raam van een Europese grondwet. In: Broeksteeg, J.L.W., Bruin, M.Th, Drewes, J. & Munneke, S.A.J. (Ed.), De Nederlandse Grondwet en de Europese Unie. (Publicaties van de staatsrechtkring, p. 107-115). Deventer: Kluwer. Voermans, W.J.M. Wetgevingsprocessen onder de Europese grondwet. In: Prinsen, M.N. (Ed.), Europese grondwet. (p. 111-126). Den Haag: Ministerie van BZK. Voermans, W.J.M. Epiloog. In: Cliteur, P., Franken, H. & Voermans, W. (Ed.), Naar een Europese Grondwet. In: Meijers-reeks, nr. 73. (p. 149-154). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Annotaties Alkema, E.A. Noot bij: HR 20-09-2002, NJ 2004, 148, (kabel-tv Curacao). Alkema, E.A. Noot bij: EHRM 12-07-2001, NJ 2004, 435, (Ferrazzini/Italië). Alkema, E.A. Noot bij: EHRM 16-04-2002, NJ 2004, 447, (Dangeville/Frankrijk). Alkema, E.A. Noot bij: EHRM 22-06-2000, NJ 2004, 473, (Coëme/Begië). Alkema, E.A. Noot bij: EHRM 29-04-2002, NJ 2004, 543, (Pretty/Verenigd Koninkrijk). Alkema, E.A. Noot bij: EHRM 02-08-2001, NJ 2004, 553, (Grande Oriente d'Italia/Italië). Alkema, E.A. Noot bij: HR 17-01-2003, TvA 2004, p. 129-131. Ouden, W. den. Noot bij: ABRvS 21-01-2004, AB 2004, 137. Ouden, W. den. Noot bij: ABRvS 25-02-2004, AB 2004, 261. Ouden, W. den & Jacobs, M.J. Noot bij: ABRvS 17-12-2003, AB 2004, 262. Ouden, W. den.Noot bij: ABRvS 10-03-2004, AB 2004, 314. Ouden, W. den. Noot bij: ABRvS 02-06-2004, AB 2004, 315. Ouden, W. den. Noot bij: ABRvS 15-09-2004, AB 2004, 405. Ouden, W. den. Noot bij: ABRvS 10-09-2003, AB 2004, 98. Schilder, A.E. & Brouwer, J.G. Noot bij: EHRM 06-05-2004, AB 2004, 319. Voermans, W.J.M. Noot bij: ABRvS 11-02-2004, AB 2004, 277, (Bijlage bij een regeling houdt algemeen verbindend voorschrift in; geen toetsing van de inhoud van die bijlage). Voermans, W.J.M. Noot bij: EHRM 17-12-2004, NJCM-Bulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten 2004, p. 1002-1006, (A.t. Verenigd Koninkrijk (parlementaire immuniteit, toegang tot de rechter)).

49

Vakpublicaties Barkhuysen, T., Griffioen, H.M. & Voermans, W.J.M. Artikel 93 en 94 Grondwet volgens Hoge Raad niet van belang voor doorwerking EG-recht. NJB, p. 2289-2290. Dijkstra, G.S.A., Steunenberg, B. & Voermans, W.J.M. (27-10-2004). De invloed van Europa laat zich lastig tellen. Staatscourant., p. 6. Engels, J.W.M. Adres tegen gekozen burgemeester te zwaar aangezet. VNG Magazine, p. 16-17. Engels, J.W.M. Afscheid van de provincie. Staatscourant, p. 3-3. Engels, J.W.M. Bestuurlijke indeling loopt uit de rails. VNG Magazine, p. 28-29. Engels, J.W.M. Grondwet en politiek. Staatscourant, p. 3-3. Engels, J.W.M. Het moet anders met de minister-president. Staatscourant, p. 4-4. Engels, J.W.M. Kabinetsformatie tussen politiek en recht. Staatscourant, p. 4-4. Engels, J.W.M. Prikkelend jaarverslag Raad van State. Staatscourant, p. 5-5. Engels, J.W.M. Soevereiniteit en democratische vernieuwing. Staatscourant, p. 4-4. Engels, J.W.M. Verplaatsing van de democratie. Staatscourant, p. 3-3. Engels, J.W.M. Versterking van de gemeenteraad. VNG Magazine, p. 18-19. Engels, J.W.M. Wethouders in een afrekencultuur. VNG Magazine, p. 16-17. Hert, P.J.A. De. The Democratic dignity of a thin constitution. Against the Charter of fundamental Rights of the European Union. Institute for European Studies Newsletter, p. 7-8. Hert, P.J.A. De. Trends in de Europese politiële en justitiële informatiesamenwerking. Panopticon, p. 26-56. Meuwese, A.C.M. Brusselse spraakverwarring 'regelgevende instanties' zonder regelgevende bevoegdheden. NJB, p. 1127-1128. Meuwese, A.C.M. Gaat herijking van wetgeving samen met 'sociaal burgerschap?' De Australische National Competition Policy als 'metaregulering'. [Bespreking van: Bronwen Morgan, Social Citizenship in the Shadow of Competition. Uitg.: Ashgate, Aldershot (2003)]. In: Regelmaat, p. 114-117. Schilder, A.E. & Brouwer, J.G. Gemeentelijke verorderningen. Ars Aequi, p. 1-88. Slot, P.J. Power to the People-right on. The Common Market Law Review, p. 1475-1479. Voermans, W.J.M. A Judicial Council in Latvia; Report of a mission of international experts on Councils for the Judiciary and Courts Administrations to the Latvian Republic. Leiden: Universiteit Leiden, 22 p.

50

Deelprogramma: De bescherming van fundamentele rechten in een integrerend Europa Coördinator: prof. dr. R.A. Lawson Het derde deelprogramma richt zich op de bescherming van fundamentele rechten en vrijheden in een integrerend Europa. Daarbij zal het niet in de eerste plaats gaan om de inhoudelijke invulling die bijvoorbeeld het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) aan deze normen geeft. Centraal staat de invloed die het proces van Europese integratie uitoefent, enerzijds op de effectieve eerbiediging van deze rechten en vrijheden, en anderzijds op de wijze waarop het supranationale toezicht op de naleving gestalte krijgt. Het Europese integratieproces roept tal van vragen op die van groot belang zijn voor de bescherming van de fundamentele rechten van de mens. Is de naleving van deze rechten wel verzekerd nu meer bevoegdheden worden overdragen aan de Europese Unie en regelgeving op steeds meer beleidsterreinen - zoals bijvoorbeeld strafrecht, migratie en internationaal privaatrecht - op het niveau van de Unie tot stand komt? Of biedt de ontwikkeling van communautaire regels (zoals de ‘vier vrijheden’ en het non-discriminatie beginsel) juist extra mogelijkheden voor de verwezenlijking van mensenrechten? In hoeverre kan en moet de EU toezicht uitoefenen op de naleving van de mensenrechten op nationaal niveau? Welke organisatie – de Raad van Europa of de Europese Unie – zal het primaat hebben bij het houden van toezicht op de naleving van mensenrechten in Europa? Welke rol speelt daarbij het gegeven dat het EHRM overbelast is, terwijl ook het Europees Hof van Justitie met een zeer hoge werkdruk kampt? Draagt het feit dat verschillende organisaties (zoals Raad van Europa en Europese Unie) en verschillende organen (zoals het EHRM en het Anti-folter comité CPT) zich op de bescherming van mensenrechten richten, niet het risico van overlap of uiteenlopende maatstaven in zich? Hoe effectief is het toezicht waar de integratie hapert, zoals in Tsjetsjenië en andere no go-areas in Europa? Uiteraard voltrekt het proces van Europese integratie zich niet in een vacuüm. Aan de ene kant staat de internationale rechtsorde, waarvan de Europese deel uitmaakt; aan de andere kant zijn er de lidstaten waar de mensenrechten daadwerkelijk gestalte moeten krijgen, en waar het draagvlak voor de Europese integratie uiteindelijk moet worden gevonden. Hoe verhoudt de rechtsontwikkeling in Europa zich tot de rechtsvorming op internationaal en nationaal niveau? Hoe werken de Europese mensenrechten door in de nationale – met name Nederlandse – rechtsorde, en in hoeverre wordt dat proces versterkt (of verstoord!) door de EU? De keuze voor dit deelproject is uiteraard ingegeven door de actualiteit, maar sluit tegelijkertijd nauw aan bij een lange en rijke traditie van ‘Leids’ onderzoek.

Dissertaties (intern voorbereid) Groothuis, M.M. (09-12-2004). Beschikken en digitaliseren. Over normering van de elektronische handel. In: Miejers-reeks, nr. 77. Universiteit Leiden, 276 p. (Den Haag: Sdu Uitgevers). (Promotor: prof. mr. H. Franken). Kuijer, M. (07-04-2004). The blindness of Lady Justice. Judicial independence and impartiality in the light of the requirements of the article 6 ECHR. In: Meijers-reeks, nr. 71. Universiteit Leiden. (Nijmegen: Wolf Legal Publishers). (Promotoren.: prof. dr. R.A. Lawson & prof. mr. H.G. Schermers).

Wetenschappelijke publicaties Alkema, E.A. Gelijkheid binnen het recht. In: Holtmaat, R. (Ed.), Gelijkheid en (andere) Grondrechten. (p. 53-66). Deventer: Kluwer.

51

Barkhuysen, T. & Emmerik van, M.L. Het EVRM en het Nederlandse milieurecht. JBPlus, p. 234-246. Barkhuysen, T. Het EVRM als integraal onderdeel van het Nederlands materiële bestuursrecht. Den Haag: Boom Juridische uitgevers, 114 p. Barkhuysen, T. Politieke participatie van discriminerende partijen: ondersteunen, gedogen of bestrijden? In: Groothuis, M.M. (Ed.), Grondrechten in de pluriforme samenleving. (p. 42-54). Leiden: Stichting NJCM-Boekerij. Boeles, P., Brouwer, E., Woltjer, A.J.T. & Alfenaar, K. Border control and movement of persons: Towards effective legal remedies for individuals in Europe. Utrecht: Standing Committee of Experts in International Immigration, 23 p. Boeles, P. Burgerrechten van Europese burgers en derdelanders. In: Boeles, P. (Ed.), Europees Burgerschap. (p. 23-41). Den Haag: T.M.C. Asser Press. Bonini-Baraldi, M.T. La discriminazione fondata sull'orientamento sessuale nell'impiego e nell'occupazione: esempi concreti ed aspetti problematici alla luce delle nuove norme comunitarie. Diritto delle relazioni industriali, 4, p. 775-804. Bonini-Baraldi, M.T. 'Droit Européen', chapitre 2. In: Waaldijk, Kees & Bonini-Baraldi, Matteo (Ed.), Combattre la discrimination fondée sur l'orientation sexuelle en matière d'emploi: législation dans quinze États membres de l'UE, Rapport du Groupe Européen d'Experts dans le domaine de la Lutte contre la Discrimination fondée sur l'Orientation sexuelle, concernant la mise en oeuvre jusqu'en avril 2004 de la Directive 2000/78/CE portant création d'un cadre général en faveur de l'égalité du traitement en matière d'emploi et de travail. To be found on www.emmeijers.nl/experts. (p. 7-52). Leiden: Universiteit Leiden. Bonini-Baraldi, M.T. 'European law', chapter 2. In: Waaldijk, Kees & Bonini-Baraldi, Matteo (Ed.), Combating sexual orientation discrimination in employment: legislation in fifteen EU member states, Report of the European Group of Experts on Combating Sexual Orientation Discrimination, about the implementation up to April 2004 of Directive 2000/78/EC establishing a general framework for equal treatment in employment and occupation. To be found on www.emmeijers.nl/experts. (p. 7-48). Leiden: Universiteit Leiden. Cliteur, P.B. Kant's and Schopenhauer's Work with Respect to the Philosophical Reflections on Human Rights. Nederlands Tijdschrift voor Rechtsfilosofie & Rechtstheorie, p. 157-175. Duthler, A.W. Digitale identiteit en pseudonieme digitale certificaten. ITeR Actueel, 66. Den Haag: Sdu Uitgevers, 111 p. Eeckhout, V. Van Den. "Geëngageerde wetenschap in barre tijden (Besprekingsartikel P.B. Boeles, Mensen & Papieren. Legalisatie en verificatie van buitenlandse documenten in "probleemlanden". Migrantenrecht, p. 100-109. Eeckhout, V. Van Den. Communitarization of Private International Law: Tendencies to "liberalise" International Family Law. [email protected], p. 52-70. Eeckhout, V. Van Den. Europese bemoeienis met internationaal privaatrecht: ook ten aanzien van internationale familieverhoudingen die "externe" aspecten vertonen? NtEr, p. 302-310.

52

Franken, H. Law and the Internet-Legal Responses - an update of Cyberlaw i.o. Collegium Budapest. Franken, H. Rechtsgeleerdheid in de rij der wetenschappen. NJB, 28, p. 1400-1408. Franken, H. & Borking, J.J. Geschillenbeslechting en mediation. In: Franken, H., Kaspersen, H.W.K. & Wild, A.H. de (Ed.), Recht en computer. (p. 455-474). Deventer: Kluwer. Franken, H. Juridisch theoretische achtergronden. In: Franken, H., Kaspersen, H.W.K. & Wild, A.H. de (Ed.), Recht en computer Bewerkte pagina's. (p. 35-77). Deventer: Kluwer. Franken, H. & Kaspersen, H.W.K. Strafrecht en opsporing in computernetwerken. In: Franken, H., Kaspersen, H.W.K. & Wild, A.H. de (Ed.), Recht en computer. (p. 385-414). Deventer: Kluwer. Franken, H. Arbo dienstverlening. Den Haag: Sociaal-Economische Raad, 59 p. Franken, H. Europese samenwerking bij handhaving consumentenwetgeving. Den Haag: Sociaal-Economische Raad, 51 p. Franken, H. Oneerlijke handelspraktijken op consumententerrein in de EU. Den Haag: Sociaal-Economische Raad, 62 p. Franken, H. Uitbreiding toepassing regelgeving op zelfstandigen. Den Haag: SociaalEconomische Raad, 31 p. Franken, H. Jack ter Heide: Functionele Rechtsleer. In: Jansen, C.H.J. & Winkel, L. (Ed.), Het rechtsfilosofisch gedachtegoed. Nijmegen: Ars Aequi Libri. Gerards, J.H. Gelijke behandeling en het EVRM. Artikel 14 EVRM: van krachteloze waarborg naar 'norm met tanden'? NJCM-Bulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten, p. 176-198. Gerards, J.H. Kroniek Oordelen Commissie Gelijke Behandeling 2000-2003. NJCMBulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten, p. 135-183. Gerards, J.H. Gelijkheidsbeginsel. In: Linden, E. van der & Stroink, F.A.M.S. (Ed.), JB Select: Jurisprudentie Bestuursrecht Select (p. 419-440). Den Haag: Sdu Uitgevers. Gerards, J.H. Grondrechten en het recht op gelijke behandeling. In: Holtmaat, R. (Ed.), Gelijkheid en (andere) grondrechten (p. 97-120). Deventer: Kluwer. Gerards, J.H. Het gelijkheidsbeginsel in het bestuursrecht. In: Schlössels, R.J.N., Bok, A.J., Geest, H.A.J.M. & Hillegers, S. (Ed.), In beginsel. Over aard, inhoud en samenhang van rechtsbeginselen in het bestuursrecht (p. 45-66). Deventer: Kluwer. Gerards, J.H. The Application of Article 14 ECHR by the European Court of Human Rights. In: Chopin, I. & Niessen, J. (Ed.), The Development of Legal Instruments to Combat Racism in a Diverse Europe (p. 3-60). Leiden/Boston: Martinus Nijhoff Publishers. Groothuis, M.M. Beschikken en digitaliseren. ITeR, 72. Den Haag: Sdu Uitgevers, 288 p. Groothuis, M.M. & Bergfeld, J.P. Informatisering en openbaar bestuur. In: Franken, H., Kaspersen, H.W.K. & Wild, A.H. de (Ed.), Recht en computer (p. 540-560). Deventer: Kluwer. 53

Hendriks, A.C., Gevers, J.K.M., Gerards, J.H. & Janssen, H.L. Bescherming tegen genetische discriminatie. Een juridische analyse. Leiden: NJCM-Boekerij, 137 p. Hert, P.J.A. De. De soevereiniteit van de mensenrechten: aantasting door de uitlevering en het bewijsrecht. Panopticon, p. 229-238. Hert, P.J.A. De. & Olcer, F.P. Het onschadelijk gemaakte Europees privacybegrip. Implicaties voor de Nederlandse strafrechtspleging. Strafblad, p. 115-134. Hert, P.J.A. De. Artikel 6 lid 2 EVRM ('het vermoeden van onschuld' en 'het recht om zichzelf niet te incrimeren'). In: Vande Lanotte, J. & Haeck, Y. (Ed.), Handboek EVRM. Deel 2 Artikelsgewijze Commentaar (p. 519-581). Antwerpen/Oxford: Intersentia. Hert, P.J.A. De. Artikel 8 EVRM. Recht op privacy. In: Vande Lanotte, J. & Haeck, Y. (Ed.), Handboek EVRM. Deel 2 Artikelsgewijze Commentaar (p. 705-788). Antwerpen/Oxford: Intersentia. Hert, P.J.A. De. De discussie over de jury in Belgie. In: Tubex, H. (Ed.), Beschuldigde, sta op. Actueel debat over de juryrechtspraak. (Orde van de dag, 25, p. 9-20). Mechelen: Kluwer. Hert, P.J.A. De. Leve de republiek, leve de jury. Historische, bewijstechnische, democratische en politieke argumenten. In: Adams, M. & Popelier, P. (Ed.), Recht en democratie. (p. 459-491). Antwerpen/Groningen: Intersentia. Hert, P.J.A. De & Gutwirth, S. Rawls' Political Conception of Rights and Liberties. An illiberal but pragmatic approach to the problems of harmonisation and globalisation. In: Hoecke, M. van (Ed.), Epistemology and Methodology of Comparative Law. (p. 317-357). Oxford: Hart Publishers. Hert, P.J.A. De. Het toepassingsbeleid ratione materiae. Voorwerp van de wet en uitzonderingen. In: Hert, P.J.A. De (Ed.), Het handboek privacy en persoonsgegevens. (p. 121-168). Brussel: Politeia. Holtmaat, H.M.T. Grenzen aan Gelijkheid (Oratie Leiden). In: Meijers-reeks, nr. 81. Den Haag: Boom Juridische uitgevers, 32 p. Holtmaat, H.M.T. Naar ander recht en beleid; de betekenis van artikel 5a VNVrouwenverdrag voor het uitbannen van structurele genderdiscriminatie. Den Haag/Doetinchem: Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid/Reed Busines, 126 p. Holtmaat, H.M.T. Gelijkheid en (andere) Grondrechten; naar een nieuw evenwicht tussen gelijkheid, vrijheid en solidariteit. In: Holtmaat, H.M.T. (Ed.), Gelijkheid en (andere) Grondrechten. (p. 3-18). Deventer: Kluwer. Holtmaat, H.M.T. Gelijkheid en non-discriminatie als grondrecht; een pleidooi voor het maken van onderscheid tussen discriminatie en ongelijke behandeling. In: Holtmaat, H.M.T. (Ed.), Gelijkheid en (andere) Grondrechten. (p. 67-96). Deventer: Kluwer. Hunen, I.M. van. Een nieuwe gedaagde voor de muziekindustrie. JAVI, p. 211-217. Kranenborg, H.R. & Voermans, W.J.M. Access to information in the European Union. A comparative analysis of Member State Legislation. Den Haag: Ministerie van Binnenlandse Zaken, 106 p.

54

Lawson, R.A. & Teuben, K. De redelijke termijn in het Nederlands burgelijk procesrecht. In: Hoogervorst, E.M. (Ed.), BW krant Jaarboek. (p. 153-189). Lawson, R.A. Europees burgerschap en de bescherming van grondrechten. Europees Burgerschap (Colloquium Europees Recht, 33e zitting). (p. 43-65). Den Haag: Asser Press. Lawson, R.A. Hoe exclusief dient de 'exclusionary rule' te zijn? In: Duyx, P.D. & Zeben, P.D.J. van (Ed.), Via Straatsburg - Liber amicorum Egbert Myer. (p. 181-205). Nijmegen: Wolf Legal Publishers. Lawson, R.A. Life after Bankovic - On the Extraterritorial Application of the European Convention on Human Rights. In: Coomans, F. & Kamminga, M. (Ed.), Extraterritorial Application of Human Rights Treaties. (p. 83-123). Antwerpen: Intersentia. Littler, A.D. Thematic study on Discriminatory Partner Benefits. In: Waaldijk, Kees & Bonini-Baraldi, Matteo (Ed.), Combating sexual orientation discrimination in employment: legislation in fifteen EU member states, Report of the European Group of Experts on Combating Sexual Orientation Discrimination, about the implementation up to April 2004 of Directive 2000/78/EC establishing a general framework for equal treatment in employment and occupation. To be found on www.emmeijers.nl/experts. (p. 609-635). Leiden: Universiteit Leiden. Littler, A.D. Étude thématique sur les avantages discriminatoires au partenaire. In: Waaldijk, Kees & Bonini-Baraldi, Matteo (Ed.), Combattre la discrimination fondée sur l'orientation sexuelle en matière d'emploi: législation dans quinze États membres de l'UE, Rapport du Groupe Européen d'Experts dans le domaine de la Lutte contre la Discrimination fondée sur l'Orientation sexuelle, concernant la mise en oeuvre jusqu'en avril 2004 de la Directive 2000/78/CE portant création d'un cadre général en faveur de l'égalité du traitement en matière d'emploi et de travail. To be found on www.emmeijers.nl/experts. (p. 529-557). Leiden: Universiteit Leiden. Lodder, G.G. Gezinshereniging in Europa. Een vergelijkend onderzoek naar het gezinsherenigings - en integratiebeleid in zeven landen van de Europese Unie. Immigratierecht, 153 p. Waaldijk, C. Others may follow: the introduction of marriage, quasi-marriage, and semimarriage for same-sex couples in European countries. New England Law Review, 38 [Online], p. 569-589. Beschikbaar: www.nesl.edu/lawrev/vol38/3/ [01-06-2004]. Waaldijk, C. 'Analyse comparative' et 'Conclusions', chapitres 19 et 20. In: Waaldijk, Kees & Bonini-Baraldi, Matteo (Ed.), Combattre la discrimination fondée sur l'orientation sexuelle en matière d'emploi: législation dans quinze États membres de l'UE, Rapport du Groupe Européen d'Experts dans le domaine de la Lutte contre la Discrimination fondée sur l'Orientation sexuelle, concernant la mise en oeuvre jusqu'en avril 2004 de la Directive 2000/78/CE portant création d'un cadre général en faveur de l'égalité du traitement en matière d'emploi et de travail. To be found on www.emmeijers.nl/experts. (p. 445-527). Leiden: Universiteit Leiden. Waaldijk, C. 'Pays-Bas', chapitre 13. In: Waaldijk, Kees & Bonini-Baraldi, Matteo (Ed.), Combattre la discrimination fondée sur l'orientation sexuelle en matière d'emploi: législation dans quinze États mebres de l'UE, Rapport du Groupe Européen d'Experts dans le domaine de la Lutte contre la Discrimination fondée sur l'Orientation sexuelle, concernant la mise en oeuvre jusqu'en avril 2004 de la Directive 2000/78/CE portant création d'un cadre général en faveur de l'égalité du traitement en matière d'emploi et de travail. To be found on www.emmeijers.nl/experts. (p. 271-308). Leiden: Universiteit Leiden. 55

Waaldijk, C. 'The Netherlands', chapter 13. In: Waaldijk, Kees & Bonini-Baraldi, Matteo (Ed.), Combating sexual orientation discrimination in employment: legislation in fifteen EU member states, Report of the European Group of Experts on Combating Sexual Orientation Discrimination, about the implementation up to April 2004 of Directive 2000/78/EC establishing a general framework for equal treatment in employment and occupation. To be found on www.emmeijers.nl/experts. (p. 341-375). Leiden: Universiteit Leiden. Waaldijk, C. Comparative analysis and Conclusions, chapters 19 and 20. In: Waaldijk, Kees & Bonini-Baraldi, Matteo (Ed.), Combating sexual orientation discrimination in employment: legislation in fifteen EU member states, Report of the European Group of Experts on Combating Sexual Orientation Discrimination, about the implementation up to April 2004 of Directive 2000/78/EC establishing a general framework for equal treatment in employment and occupation. To be found on www.emmeijers.nl/experts. (p. 533-608). Leiden: Universiteit Leiden. Waaldijk, C. Seksuele gerichtheid en burgerlijke staat. In: Wolff, D.J.B. de & e.a., (Ed.), Gelijke behandeling: oordelen en commentaar 2003. (p. 65-76). Deventer: Kluwer. Waaldijk, C. Levels of legal consequences of marriage, cohabition and registered partnership for different-sex and same-sex partners: Comparative overview & Comparative analysis. In: Digoix, Marie & Festy, Patrick (Ed.), Same-sex couples, samesex partnerships and same-sex marriages: a focus on cross-national differentials. To be found on www-same-sex.ined.fr/publica.htm. (p. 47-92). Paris: Institut National des Etudes Démografiques. Zwenne, G.J. Jurisprudentiebespreking Lindqvist-arrest. JAVI, p. 65-69. Zwenne, G.J. Privacy Code of Conduct for Recruitment and Selection Association. World Data Protection Report, 4(10), p. 7-7. Zwenne, G.J. 'De Zaak Lindqvist'. JFV Almanak. (p. 22-25). Groningen: JFV. Zwenne, G.J. Elektronische Communicatie en Mededinging. In: Zwenne, G.J. & Geus, M.J. (Ed.), Schriftelijke Leergang De nieuwe Telecomwet. (p. 1-57). Hilversum: Broadcast Press Hilversum. Zwenne, G.J. & Geus, M.J. (Ed(s).). Schriftelijke Leergang De nieuwe Telecomwet. Hilversum: Broadcast Press Hilversum, 600 p. Zwenne, G.J., Geus, M.J. & Steyger, E. Nationaal en internationaal rechtsvergelijkend onderzoek naar beleidsregels vastgesteld door verantwoordelijke ministers terzake van de uitvoering van wettelijke taken door telecommunicatie en andere toezichthouders. Den Haag: Directoraat Generaal Telecom en Post Min. Econ. Zaken, 39 p. Zwenne, G.J. Marktafbakening, Aanmerkelijke Marktmacht En Ex Ante-Verplichtingen. Bundel PAO Actueel Telecommunicatierecht. (p. 1-35). Leiden: Universiteit Leiden.

56

Annotaties Alkema, E.A. Noot bij: EHRM 12-12-2001, NJ 2004, 327, (Prins Hans Adam II van Liechtenstein). Barkhuysen, T. Noot bij: EHRM 22-05-2003, AB 2004, 172, (Kyrtatos e.a.t. Griekenland). Barkhuysen, T. Noot bij: EHRM 19-05-2004, EHRC 2004, 64, (Gusinsky t. Rusland). Barkhuysen, T. Noot bij: EHRM 27-07-2004, EHRC 2004, 93, (Slimani t. Frankrijk). Barkhuysen, T. & Emmerik, M.L. van. Noot bij: Rb 24-12-2004, NJCMBulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten 2004, p. 698-722, (Overheidsaansprakelijkheid voor de Enschedese vuurwerkramp). Boeles, P. Noot bij: ABRvS 03-02-2004, JV 2004, 112, (Marginale toetsing nationaliteit). Boeles, P. Noot bij: Vzrechter Rb Den Haag zp Amsterdam 20-01-2004, JV 2004, 120, (Uitzetting naar Somalië). Boeles, P. Noot bij: EHRM 24-06-2003, JV 2004, 126, (Arcila Henao: onmenselijke behandeling, medische behandeling). Boeles, P. Noot bij: ABRvS 26-03-2004, JV 2004, 207, (Vertrek met onbekende bestemming, procesbelang). Boeles, P. Noot bij: EHRM 22-04-2004, JV 2004, 225, (Radovanovic: gezinsleven, openbare orde). Boeles, P. Noot bij: HvJ EG 29-04-2004, JV 2004, 227, (Orfanopoulos; gemeenschapsrecht, openbare orde). Boeles, P. Noot bij: ABRvS 15-04-2004, JV 2004, 231, (Meeromvattende beschikking, uitzetting, medische behandeling). Boeles, P. Noot bij: ABRvS 25-05-2004, JV 2004, 277, (Meeromvattende beschikking, uitzetting naar Somalië). Boeles, P. Noot bij: ABRvS 28-05-2004, JV 2004, 278, (Uitzetting naar Somalië, EUreisdocument). Boeles, P. Noot bij: ABRvS 02-07-2004, JV 2004, 279, (Vluchtelingenverdrag, exclusion clause, meeromvattende beschikking). Boeles, P. Noot bij: Rb Den Haag zp Haarlem 30-06-2004, JV 2004, 366, (Machtiging tot voorlopig verblijf, inherente afwijkingsbevoegdheid). Boeles, P. Noot bij: ABRvS 05-08-2004, JV 2004, 375, (Vreemdelingenbewaring, hoger beroep, ontvankelijkheid). Boeles, P. Noot bij: ABRvS 08-09-2004, JV 2004, 384, (Legalisatie. Besluit). Boeles, P. Noot bij: ABRvS 20-11-2003, JV 2004, 39, (Medisch advies, Overeenkomst van Dublin). Boeles, P. Noot bij: HvJ EG 07-09-2004, JV 2004, 423, (Trojani: EU-burger, arbeid tegen vergoeding in natura). 57

Boeles, P. Noot bij: ABRvS 23-09-2004, JV 2004, 449, (Rechtstreekse werking Kinderverdrag). Boeles, P. Noot bij: ABRvS 28-09-2004, JV 2004, 450, (Gezinsleven, toetsing art. 8 EVRM). Boeles, P. Noot bij: ABRvS 28-09-2004, JV 2004, 451, (Vreemdelingenbewaring, bezwaar, schorsing door een bestuursorgaan). Boeles, P. Noot bij: HvJ EG 19-10-2004, JV 2004, 466, (Chen: EU-burger, discriminatie op grond van nationaliteit). Boeles, P. Noot bij: ABRvS 03-12-2003, JV 2004, 49, (Associatieovereenkomst EEGTurkije, Ambtshalve aanvulling van rechtsgronden). Boeles, P. Noot bij: ABRvS 16-01-2004, JV 2004, 83, (Ambtsbericht). Boeles, P. Noot bij: Rb Den Haag zp. Haarlem 09-12-2003, JV 2004, 86, (Verruimde gezinshereniging, gezinsleven). Boeles, P. Noot bij: EHRM 25-05-1985, RV 2004, 12, (RV 1974/2003, Abdulaziz). Boeles, P. Noot bij: EHRM 21-07-2003, RV 2004, 13, (RV 1974/2003, Berrehab). Boeles, P. Noot bij: EHRM 18-02-1991, RV 2004, 14, (RV 1974/2003, Moustaquim). Boeles, P. Noot bij: EHRM 19-02-1996, RV 2004, 15, (RV 1974/2003, Gül). Boeles, P. Noot bij: EHRM 02-08-2001, RV 2004, 16, (RV 1974/2003, Boultif). Boeles, P. Noot bij: ABRvS 08-05-2002, RV 2004, 19, (RV 1974/2003, Legalisatie en verificatie). Boeles, P. Noot bij: ABRvS 19-02-2003, RV 2004, 20, (RV 1974/2003, Verruimde gezinshereniging). Boeles, P. Noot bij: HR 05-09-2003, RV 2004, 34, (Niet gelegaliseerde akte, toch rechtsgeldig huwelijk). Boeles, P. Noot bij: ABRvS 12-03-2003, RV 2004, 35, (Presenteren bewijsmateriaal in hoger beroep). Boeles, P. Noot bij: ABRvS 17-10-2003, RV 2004, 37, (Intrekking legalisatiebesluit). Boeles, P. Noot bij: EHRM 27-04-1995, RV 2004, 61, (RV 1974/2003, Piermont). Bomhoff, J.A. Noot bij: EHRM 08-07-2004, 86, EHRC 2004-5, p. 895-898, (Vo tegen Frankrijk). Buyse, A.C. Noot bij: EHRM 26-02-2004, NJCM-Bulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten-29, p. 751-760, (Cvijetic t. Kroatië. (Te lang) wachten op terugkeer naar huis en haard). Gerards, J.H. Noot bij: EHRM 18-05-2004, EHRC 2004, 62. Gerards, J.H. Noot bij: EHRM 11-12-2003, EHRC 2004, 7. 58

Gerards, J.H. Noot bij: EHRM 16-12-2003, EHRC 2004, 9. Gerards, J.H. Noot bij: EHRM 27-07-2004, EHRC 2004, 90. Gerards, J.H. Noot bij: CRvB 12-12-2003, JB 2004, 89. Hendriks, A.C. Noot bij: EHRM 09-03-2004, EHRC 2004, 38, (Glass). Hendriks, A.C. Noot bij: EHRM 08-07-2004, EHRC 2004, 86, (Vo). Hert, P.J.A. De & Schreurs, W. Noot bij: HvJ 06-11-2003, Auteur & Media 2004, p. 127138, (De bescherming van persoonsgegevens op het Internet: nuttige verduidelijking door de rechtspraak). Kranenborg, H.R. Noot bij: HvJ EG 06-11-2003, NJCM-Bulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten 2004, p. 415-425, (Pas op met wat je op je homepage zet! Publicatie van persoonsgegevens op Internet beschermd door Europese regelgeving). Lawson, R.A. Noot bij: EHRM 30-03-2004, NJCM-Bulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten 2004, p. 827-837, (Hirst tegen VK: De laatste stuiptrekkingen van de 'civic death'). Vakpublicaties Barkhuysen, T., Kuijer, M. & Lawson, R.A. Voorzichtig met Straatsburg - Interview met onze nieuwe Straatsburgse rechter Egbert Myer. NJCM-Bulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten, p. 883-907. Boeles, P. Goede raad voor Egbert Myer. NJCM-Bulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten, p. 915-919. Bonini-Baraldi, M.T. 'Aperçu comparatif', chapitre 18. In: Waaldijk, Kees & Bonini-Baraldi, Matteo (Ed.), Combattre la discrimination fondée sur l'orientation sexuelle en matière d'emploi: législation dans quinze États membres de l'UE, Rapport du Groupe Européen d'Experts dans le domaine de la Lutte contre la Discrimination fondée sur l'Orientation sexuelle, concernant la mise en oeuvre jusqu'en avril 2004 de la Directive 2000/78/CE portant création d'un cadre général en faveur de l'égalité du traitement en matière d'emploi et de travail. To be found on www.emmeijers.nl/experts. (p. 429-443). Leiden: Universiteit Leiden. Bonini-Baraldi, M.T. 'Comparative overview', chapter 18. In: Waaldijk, Kees & BoniniBaraldi, Matteo (Ed.), Combating sexual orientation discrimination in employment: legislation in fifteen EU member states, Report of the European Group of Experts on Combating Sexual Orientation Discrimination, about the implementation up to April 2004 of Directive 2000/78/EC establishing a general framework for equal treatment in employment and occupation. To be found on www.emmeijers.nl/experts. (p. 519-531). Leiden: Universiteit Leiden. Bulterman, M.K. & Lawson, R.A. Europees Kwartaalbericht. Trema, p. 1-4. Buyse, A.C. & Lawson, R.A. Chronique Strasbourgeoises. NJCM-Bulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten, p. 770-771. Buyse, A.C. Chroniques Strasbourgeoises. NJCM-Bulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten, p. 126-134. 59

Buyse, A.C. Chroniques Strasbourgeoises. NJCM-Bulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten, p. 263-264. Buyse, A.C. & Lawson, R.A. Chroniques Strasbourgeoises. NJCM-Bulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten, p. 440-445. Buyse, A.C. & Lawson, R.A. Chroniques Strasbourgeoises. NJCM-Bulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten, p. 852-853. Buyse, A.C. & Lawson, R.A. Chroniques Strasbourgeoises. NJCM-Bulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten, p. 1-4. Buyse, A.C. & Lawson, R.A. Chroniques Strasbourgeoises. NJCM-Bulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten, p. 1061-1063. Buyse, A.C. & Lawson, R.A. Chroniques Strasbourgeoises. NJCM-Bulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten, p. 512-513. Buyse, A.C. Review. [Bespreking van: Williams, A., EU Human Rights Policy. A Study in Irony]. In: Common Market Law Review, p. 1457-1458. Buyse, A.C. Review. [Bespreking van: Holzgrefe, J.L., Keohane, R.O., Humanitarian Intervention]. In: Journal of Crisis and Contingency Management. Eeckhout, V. Van Den. Hoofdstuk 3 en 4 (artikelen 5 tot en met 21) Regels inzake toepasselijk recht betreffende personele gevolgen en vermogensrechtelijke gevolgen van een geregistreerd partnerschap (waaronder pensioenverevening). In: NVVB, (Ed.), Burgerzaken en de Wet conflictenrecht geregistreerd partnerschap (Wcgp). (p. 33-44). Zoetermeer: NVVB. Franken, H. Rechtswetenschap, redactionele kanttekeningen. Rechtsgeleerd Magazijn Themis, 1, p. 1-2. Gerards, J.H. Het twijfelachtige gebruik van het common ground-argument. NJCMBulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten, p. 934-936. Groothuis, M.M. Wet elektronisch bestuurlijk verkeer treedt in werking. It monitor, p. 1213. Groothuis, M.M. Wet elektronisch bestuurlijk verkeer treedt in werking. Computerrecht, p. 211-211. Hagens, M. Jurisprudentie Europees Hof voor de Rechten van de Mens (zes per jaar). Overheid en aansprakelijkheid. Hagens, M. Kroniek Jurisprudentie Europees Hof voor de Rechten van de Mens. NJCMBulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten, p. 1023-1037. Hagens, M., Lent van, L., Lindeman, J & Luchtman, M.J.J.P. Kroniek Jurisprudentie Europees Hof voor de Rechten van de Mens. NJCM-Bulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten, p. 98-119. Hagens, M., Lent van, L., Lindeman, J & Luchtman, M.J.J.P. Kroniek Jurisprudentie Europees Hof voor de rechten van de Mens. NJCM-Bulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten, p. 392-414.

60

Hagens, M., Kuijer, M. & Lawson, R.A. Rechtspraak Europees Hof voor de Rechten van de Mens. NJB, p. 1-4. Hendriks, A.C. Discussie niet uit de weg gaan. Nederlands Juristenblad, p. 634-634. Hendriks, A.C. Een nationaal mensenrechteninstituut: ook voor Nederland? NJCMBulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten, p. 1081-1083. Hendriks, A.C. Hoe zijn we tegenwoordig eigenlijk met elkaar getrouwd in Nederland? NJCM-Bulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten, p. 151-153. Hendriks, A.C. Recht op arbeid en recht op (privé)leven. NJCM-Bulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten, p. 938-942. Hendriks, A.C. & Waddington, L. (Ed(s).). Achieving Equal Opportunities for People with Disabilities through Legislation - Guidelines. Genève: Internationaal Labour Office, 88 p. Hendriks, A.C. Gelijkheid anno 2003. In: Holtmaat, R. (Ed.), Gelijkheid en (andere) grondrechten. (p. 19-38). Deventer: Kluwer. Hert, P.J.A. de. Internationale bescherming van de Rechten van de Mens & het grondrecht op privacy. Brussel: Politeia, 197 p. Hert, P.J.A. De & Tubex, H. (Ed(s).). Beschuldigde sta op. Actueel debat over de juryrechtspraak. Mechelen: Kluwer, 98 p. Holtmaat, H.M.T. (Ed(s).). Gelijkheid en (andere) Grondrechten. Deventer: Kluwer, 265 p. Lawson, R.A. A Farewell to Arms. MRT, p. 217-222. Lawson, R.A. Human Rights After the Adoption of the EU Constitution: The Best is Yet to Come. European Constitutional Law Review, p. 27-37. Lawson, R.A. Ken je klassieken. NJCM-Bulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten, p. 961-962. Lawson, R.A. & Verhey, L.F.M. Kroniek Grondrechten. NJB, p. 520-531. Lawson, R.A. Reactie op stelling: de grote enge buitenwereld. NJB, p. 635-635. Lawson, R.A. National Security and the European Convention on Human Rights. [Bespreking van: Iain Cameron, National Security and the European Convention on Human Rights]. In: Netherlands Quarterly of Human Rights, p. 695-698. Lawson, R.A. Report on the situation of fundamental rights in the Netherlands. Leiden: Universiteit Leiden/Faculteit der Rechtsgeleerdheid, 52 p. Lawson, R.A. Het EVRM in de rechtspraak van het EG-Hof van Justitie. De vreemdeling in het Belgisch recht - Leerstoel Migratie- en Migrantenrecht. (p. 397-417). Antwerpen: Die Keure. Lawson, R.A. Interaction between the national judiciary and the European Court of Human Rights: subsidiarity, cooperation and supervision. Implementation of Human Rights: The Efficiency of Justice in the Council of Europe and its Member States. NJCMBulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten (p. 61-68). Den Haag: Ministerie van Buitenlandse Zaken.

61

Lawson, R.A. The Concept of Jurisdiction in the European Convention on Human Rights. In: Slot, P.J. & Bulterman, M. (Ed.), Globalisation and Jurisdiction (Proceedings of the Europa Instituut Lustrum Conference 2003. In: Meijers-reeks, nr. 80. (p. 201-218). Den Haag: Kluwer Law International. Loof, J.P., Barkhuysen, T. & Emmerik, M.L. van. Mensenrechten actualiteiten.nl. NJCMBulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten, p. 436-449. Loof, J.P., Barkhuysen, T. & Emmerik, M.L. van. Mensenrechten actualiteiten.nl. NJCMBulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten, p. 1048-1060. Loof, J.P., Barkhuysen, T. & Emmerik, M.L. van. Mensenrechten actualiteiten.nl. NJCMBulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten, p. 845-851. Loof, J.P., Barkhuysen, T. & Emmerik, M.L. van. Mensenrechten actualiteiten.nl. NJCMBulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten, p. 761-769. Loof, J.P., Barkhuysen, T. & Emmerik, M.L. van. Mensenrechten actualiteiten.nl. NJCMBulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten, p. 502-511. Loof, J.P., Barkhuysen, T. & Emmerik, M.L. van. Mensenrechten-actualiteiten.nl. NJCMBulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten, p. 120-125. Loof, J.P., Barkhuysen, T. & Emmerik, M.L. van. Mensenrechten-actualiteiten.nl. NJCMBulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten, p. 252-262. Tobler, R.C. Der Diskriminierungsbegriff und seine Auswirkungen auf die Gleichstellung von Mann und Frau. In: Epiney, A. & Danckelmann, I. (Ed.), Gleichstellung von Frauen und Männern in der Schweiz und der EU/L'Egalité entre femmes et hommes en Suisse et dans l'UE. (p. 27-52). Zurich/Basel/Genf: Schulthess. Voermans, W.J.M. Conclusions of the Conference. In: Voermans, W.J.M. (Ed.), Report of the International Conference on Fundamental Rights in a Pluralistic Society. (p. 129140). The Hague: Ministery of the Interior and Kingdom Relations. Waaldijk, C., Bonini-Baraldi, M.T. & Littler, A.D. (Ed(s).). Combating sexual orientation and discrimination in employment: legislation in fifteen EU member states, Report of the European Group of Experts on Combating Sexual Orientation Discrimination, about the implementation up to April 2004 of Directive 2000/78/EC establishing a general framework for equal treatment in employment and occupation. To be found on www.emmeijers.nl/experts. Leiden: Universiteit Leiden, 608 p. Waaldijk, C., Bonini-Baraldi, M.T. & Littler, A.D. (Ed(s).). Combattre la discrimination fondée sur l'orientation sexuelle en matière d'emploi: législation dans quinze États membres de l'UE, Rapport du Groupe Européen d'Experts dans le domaine de la Lutte contre la Discrimination fondée sur l'Orientation sexuelle, concernant la mise en oeuvre jusqu'en avril 2004 de la Directive 2000/78/CE portant création d'un cadre général en faveur de l'égalité du traitement en matière d'emploi et de travail. To be found on www.emmeijers.nl/experts. Leiden: Universiteit Leiden, 647 p. Waaldijk, C., Wolff, D.J.B. de & e.a., (red.) (Ed(s).). Gelijke behandeling: oordelen en commentaar 2003 (Commissie gelijke behandeling). Deventer: Kluwer, 379 p. Zwenne, G.J. Case Report A New Code of Conduct for E-Mail Marketing. World Internet Report, 5(7), p. 21-21.

62

Zwenne, G.J. Case Report The Netherlands Court Supports ISP's Property Rights over Freedom of Expression. World Data Protection Report, 4(3), p. 3-3. Zwenne, G.J. De Zaak Lindqvist. It monitor, p. 12-13. Zwenne, G.J. Redactioneel. JAVI, p. 43-43. Populariserende publicatie Buyse, A.C. Niets doen bij een genocide. [Bespreking van: Power, S., A Problem from Hell. America and the Age of Genocide]. In: Mare, p. 6-6. Overige producten van wetenschappelijke activiteit Hert, P.J.A. De (Ed(s).). Privacy en persoonsgegevens (tweede integrale herdruk). Brussel: Politeia, 1087 p. Hert, P.J.A. De. Boekbespreking Chronique de droit pénal 1996-2000. [Bespreking van: Kerckhove, M., Cartuyvels, Y, Chronique de droit pénal 1996-2000. Uitg.: Larcier, Brussel (2002)]. In: Panopticon, p. 120-121. Hert, P.J.A. De. Boekbespreking Le système pénal en Belgique. [Bespreking van: Mary, P.H., Le Système pénal en Belgique. Uitg.: Bruylant, Brussel (2002)]. In: Panopticon, p. 121-122. Hunen, I.M. van. ITunes meets KaZaa: meer muziek voor minder geld uit Rusland. Computer-applicatie. Mommers, L. & Zwenne, G.J. 'Privacy-helpdesk': Orwell 20 jaar na dato. Netkwesties [Online]. Beschikbaar: Leiden [09-07-2004].

63

64

Programma

Sociale Cohesie en de rol van het recht

Prof. dr. P.B. Cliteur programmacoördinator

65

66

Het programma Sociale Cohesie en de rol van het recht

Centrale vraagstelling In het programma als geheel staat de notie van sociale cohesie centraal in relatie tot het recht. De centrale gedachte is dat maatschappelijk een breed gedeeld idee is ontstaan de laatste decennia dat de sociale cohesie of sociale samenhang bedreigd wordt of volgens sommigen zelfs geheel verdwenen is. Maatschappelijk kan dat als een gevaar worden gezien omdat menselijk samenleven alleen duurzaam mogelijk is wanneer mensen zich betrokken voelen bij het grotere geheel. Komt dat gevoel of die overtuiging op de tocht te staan dan is het menselijk samenleven in het geding. Natuurlijk wordt de notie sociale cohesie gerelateerd aan die van het recht. Welke juridische instituties, regels en beginselen kunnen een rol spelen bij het versterken van sociale cohesie? Welke rol spelen centrale beginselen, zoals het gelijkheidsbeginsel, de scheiding van kerk en staat, vrijheid van meningsuiting en andere klassieke en sociale grondrechten. In het bijzonder wordt ook aangesloten bij het idee van de multiculturele samenleving. Wat betekent de bijdrage van nieuwkomers in de Nederlandse samenleving voor de sociale cohesie van de samenleving als geheel? Moet worden nagedacht over een versterking van de nationale identiteit? En zo ja, welke middelen zijn daarvoor voorhanden? Kan men daarbij gebruik maken van godsdienst? Van de beginselen van de democratische rechtsstaat? Zijn andere arrangementen voorhanden? Maar naast beginselen zijn ook de sociaal-economische verhoudingen van belang, waarbij met name te denken valt aan de ontwikkelingen op het terrein van de sociale zekerheid en de arbeidsverhoudingen. Wat zijn de gevolgen van maatschappelijke trends en veranderende arbeidspatronen voor regelgeving en instituties op het terrein van sociale zekerheid en arbeidsmarkt? En welke effecten gaan daarvan uit op sociaal-economische groepen en individuele burgers? Tenslotte is het van belang aandacht te schenken aan de verhouding van het recht en sociale cohesie op een rechtsvergelijkende wijze. Hoe ontwikkelt het recht zich temidden van een pluralistische omgeving, en hoe beïnvloedt deze omgeving de vorming van het recht? Hoe bevordert of belemmert deze wisselwerking de ontwikkeling van economie, bestuur en democratisering, met name in ontwikkelingslanden? Hoe wordt in verschillende landen op de trends gereageerd, welke oplossingen worden gekozen en wat zijn daarvan de resultaten? De benadering van de probleemstelling is in tweeërlei zin grensoverschrijdend: beoefenaren van de verschillende rechtsgebieden werken samen, maar ook ook wordt aangesloten bij discussies over sociale cohesie zoals deze worden gevoerd door filosofen, (ontwikkelings)sociologen, economen, antropologen, psychologen en zelfs theologen (multidisciplinair).

67

68

Deelprogramma: Sociale cohesie, multiculturalisme en globalisering Coördinator: prof. dr. P.B. Cliteur Als trefwoorden voor sociale cohesie en multiculturaliteit zijn in 2001 (ten behoeve van de onderzoeksevaluatie) geformuleerd: sociale cohesie; integratie; multiculturalisme; pluriformiteit; democratie; rechtsstaat; mensenrechten. Deze lijken nog onverkort actueel. In de discussie van de afgelopen jaren spelen ten aanzien van sociale cohesie in het bijzonder twee begrippen een belangrijke rol. Dat is allereerst het multiculturalisme of de multiculturaliteit. Onder multiculturaliteit wordt verstaan het maatschappelijk gegeven dat de samenleving tegenwoordig meer dan vroeger een geheel vormt van verschillende culturen. Een éénheidscultuur is in toenemende mate kwestieus geworden. De vraag is hoe zich dit verhoudt tot de noodzaak van een zekere nationale cohesie? En welke middelen kunnen worden aangewend om de onvermijdelijke multiculturaliteit verenigbaar te maken met maatschappelijke samenhang? Heeft de overheid hier wel een taak? Of het maatschappelijk middenveld? Een tweede notie is die van de globalisering. Volgens sommigen zal de globalisering nieuwe kansen bieden voor het versterken van sociale cohesie. De wereld wordt immers in toenemende mate één. In toenemende mate vinden de beginselen van rechtsstaat en democratie verbreiding over de gehele wereld. Democratie, rechtsstaat en mensenrechten staan als idealen niet meer serieus ter discussie. Volgens anderen is de globalisering een bedreiging voor de sociale cohesie. De mondiale eenheidscultuur verdeelt de rijkdom onrechtvaardig over de gehele wereld en doet locale gemeenschappen eroderen. Bij het deelprogramma sociale cohesie, multiculturalisme en globalisering staan de volgende vragen centraal. Wat zijn de beginselen van de democratische rechtsstaat die versterking van sociale cohesie zouden kunnen bewerkstelligen? Hoe verhoudt de globalisering zich tot het ideaal van sociale rechtvaardigheid? Op welke wijze functioneren rechtsstelsels in ontwikkelingslanden die worden gekenmerkt door grote pluraliteit en multiculturaliteit? Vooralsnog zijn er al drie projecten in dit deelprogramma geformuleerd: 1. Religie en de scheiding van kerk en staat 2. Sociale cohesie, duurzame globalisering en armoede 3. Sociale cohesie, universele normen versus waardenrelativisme

Wetenschappelijke publicaties Cliteur, P.B. Godslastering en zelfcensuur na de dood op Theo van Gogh. Nederlands Juristenblad, p. 2328-2335. Cliteur, P.B. De neutrale staat, het bijzonder onderwijs en de multiculturele samenleving. Oratie Reeks. Leiden: Universiteit Leiden, 24 p. Cliteur, P.B. Tegen de decadentie. De democratische rechtsstaat in verval. Amsterdam: De Arbeiderspers, 223 p. Cliteur, P.B. Globalisering van recht en moraal. In: Brugmans, I. & Buijsen, M. (Ed.), Krakend recht en verharde moraal, p. 43-68. Nijmegen: Valkhofpers. Cliteur, P.B. Hoofddoekjes, Richard Rorty en verlichtingsfundamentalisten. In: Labuschagne, BC (Ed.), Religie als bron van sociale cohesie in de democratische rechtsstraat? Godsdienst, overheid en civiele religie in een post-geseculariseerde samenleving. In: Meijers-reeks, nr. 83, p. 31-55. Nijmegen: Ars Aequi Libri.

69

Cliteur, P.B. Naar een Europese grondwet: een colloquium metajuridicum. In: Cliteur, P.B., Franken, H. & Voermans, W. (Ed.), Naar een Europese grondwet. In: Meijers-reeks, nr. 73, p. 1-23. Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Ellian, A. Is de religie een vijand van politiek? Het monotheïsme als politiek probleem. In: B. C. Labuschagne, (Ed.), Religie als bron van sociale cohesie in de democratische rechtsstaat? Godsdienst, overheid en civiele religie in een post-geseculariseerde samenleving. In: Meijers-reeks, nr. 83, p. 173-211. Nijmegen: Ars Aequi Libri. Ellian, A. Lang leve de monoculturele rechtsorde. In: Rob Rutgers, & Gelijn Molier, (Ed.), Het multiculturele debat. Integratie of assimilatie? (p. 83-89). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Kinneging, A.A.M. Loyalty in the Modern World. Modern Age, 46, p. 66-73. Kinneging, A.A.M. Tocqueville: een inleiding. In: Kinneging, A.A.M. (Ed.), Democratie: Wezen en Oorsprong. (p. 9-59). Kampen: Agora Pelckmans. Kinneging, A.A.M. Transaction Introduction. In: Hartmann, N. & Kinneging, A.A.M. (Ed.), Moral Freedom. (p. 11-14). New Brunswick: Transaction Publishers. Kinneging, A.A.M. Rust en de Publieke Zaak. In: Slootweg, T. (Ed.), Bij Tijd en Wijle. (p. 19-40). Soesterberg: Aspekt. Labuschagne, B.C. B.M. Telders. In: Jansen, C.J.H., Smits, J.M. & Winkel, L.C. (Ed.), 16 juristen en hun filosofische inspiratie. (p. 141-154). Nijmegen: Ars Aequi Libri. Labuschagne, B.C. Epilogue: Religion and Order in Society. The Political-Theological Challenges of our Age. In: Labuschagne, B.C. (Ed.), Religion and Society in Times of Migration. A clash of civilizations? (Annelien Kappeyne van de Coppello lecture series, 2004, p. 80-88). Leiden / Den Haag: Universiteit Leiden / Deltahage. Labuschagne, B.C. Religie als bron van sociale cohesie in de democratische rechtsstaat? Godsdienst, overheid en civiele religie in een post-geseculariseerde samenleving. Een inleiding. In: Labuschagne, B.C. (Ed.), Religie als bron van sociale cohesie in de democratische rechtsstaat? Godsdienst, overheid en civiele religie in een post-geseculariseerde samenleving. In: Meijers-reeks, nr. 83, p. 1-6. Nijmegen: Ars Aequi Libri. Labuschagne, B.C. Transcendentie, recht en staat. De vergeten dimensie van civiele religie en politieke theologie. In: Labuschagne, B.C. (Ed.), Religie als bron van sociale cohesie in de democratische rechtsstaat? Godsdienst, overheid en civiele religie in een post-geseculariseerde samenleving. In: Meijers-reeks, nr. 83, p. 97-118. Nijmegen: Ars Aequi Libri. Labuschagne, B.C. (Ed(s).). Religie als bron van sociale cohesie in de democratische rechtsstaat? Godsdienst, overheid en civiele religie in een post-geseculariseerde samenleving. In: Meijers-reeks, nr. 83. Nijmegen: Ars Aequi Libri, 211 p. Labuschagne, B.C. (Ed(s).). Religion and Society in Times of Migration. A clash of civilzations? Leiden / Den Haag: Universiteit Leiden / Deltahage, 88 p. Napel, H.-M.Th.D. ten. Een staatsleer voor de evangelicalen? Over de verhouding tussen christen-democratie en Amerikaans conservatisme. Groniek, p. 411-422.

70

Napel, H.-M.Th.D. ten. Bespreking van: Woldring, HES, Politieke filosofie van de christen-democratie. Uitg.: Damon, Budel (2003). In: Philosophia Reformata, p. 202-204. Napel, H.-M.Th.D. ten. Tussen hoop en wantrouwen. De actualiteit van het protestantse denken over de verhouding tussen godsdienst en staat. In: Labuschagne, B.C. (Ed.), Religie als bron van sociale cohesie in de democratische rechtsstaat? Godsdienst, overheid en civiele religie in een post-geseculariseerde samenleving. In: Meijers-reeks, nr. 83, p. 87-96. Nijmegen: Ars Aequi Libri. Nieuwenburg, p. Learning to Deliberate. Political Theory, 32, p. 449-467. Nieuwenburg, p. The Agony of Choice. Administration and Society, 35, p. 683-700. Nieuwenhuys-Sikkink, E.C. Vrijheid, sociale rechtvaardigheid, armoedebestrijding en het recht op ontwikkeling, over normen en waarden in de wereldorde. NJCMBulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten, 29, p. 1131-1143. Nieuwenhuys-Sikkink, E.C. Global Development Through International Investment Law: Lessons Learned from the Mai. N. Schrijver and F. Weiss (eds.), International Law en Sustainable Development. Principles and Practice (Brill Publicers-Leiden). (p. 295-307). Smith, C.E. De gevaren van de esthetiek voor de rechtswetenschap. In: Feteris, E.T., Kloosterhuis, H., Plug, H.J. & Pontier, J.A. (Ed.), In het licht van deze overwegingen. (p. 149-157). Nijmegen: Ars Aqui Libri. Vakpublicatie Cliteur, P.B. Pim Fortuyn en Frits Bolkestein als kritici van de islam. Civis Mundi, p. 24-34. Populariserende publicaties Cliteur, P.B. God houdt niet van vrijzinnigheid. Amsterdam: Bert Bakker, 357 p. Kinneging, A.A.M. Wie de toekomst van Europa wil kennen, moet in Amerika zijn. Trouw, bijlage Letter en Geest. Overige producten van wetenschappelijke activiteit Kinneging, A.A.M. (Ed(s).). Democratie: Wezen en Oorsprong. Kampen: Agora Pelckmans, 313 p. Kinneging, A.A.M. (Ed(s).). Moral Freedom. New Brunswick: Transaction Publishers, 288 p.

71

72

Deelprogramma: Sociale cohesie en sociaal-economische vraagstukken Coördinatoren: prof. dr. G. Heerma van Voss en prof. dr. C. Goudswaard In het afgelopen decennium heeft zich een aantal fundamentele veranderingen voorgedaan in de sociaal-economische verhoudingen in ons land. Dat geldt in het bijzonder voor de terreinen van sociale zekerheid en arbeidsmarkt. Deze terreinen zullen in de toekomst verdere aanpassingen ondergaan als gevolg van tendensen als individualisering, vergrijzing en internationalisering. In dit deelprogramma wordt onderzocht wat de gevolgen zijn van maatschappelijke trends en veranderende arbeidspatronen voor regelgeving en instituties op het terrein van sociale zekerheid en arbeidsmarkt en welke effecten daarvan uitgaan op sociaal-economische groepen en individuele burgers. Deze vragen worden onderzocht vanuit sociaal-juridisch en sociaaleconomisch perspectief. In de afgelopen jaren heeft de overheid belangrijke wijzigingen aangebracht in het stelsel van sociale zekerheid, zowel om financiële redenen, als om het beroep op het stelsel te beperken en de activerende werking te bevorderen. Deze ingrepen kunnen gevolgen hebben voor de sociale cohesie binnen de samenleving. Zo is het van belang te weten wat de inkomenseffecten van dergelijke maatregelen zijn en welke groepen die effecten hebben ondervonden, als ook welke juridische problemen zij blijken op te roepen. Voor de komende decennia zijn verdere veranderingen te verwachten. De vergrijzing zet de financiële houdbaarheid van het stelsel onder druk. Er zal behoefte ontstaan aan meer op individuen toegespitste arrangementen. En de globalisering en in het bijzonder de Europese integratie zal de nationale stelsels sterk beïnvloeden en vermoedelijk leiden tot verdere Europese coördinatie van sociaal beleid. Ten aanzien van de arbeidsverhoudingen hebben zich eveneens belangrijke ontwikkelingen voorgedaan. De flexibilisering van de arbeidsverhoudingen is bevorderd en gereguleerd, de onderhandelingen over arbeidsvoorwaarden zijn gedecentraliseerd, de ambtelijke arbeidsverhoudingen zijn ‘genormaliseerd’ en de medezeggenschap heeft zich verder ontwikkeld. De gevolgen van wijzigingen in de arbeidsverhoudingen voor de sociale cohesie zijn evident. Met name de gevolgen van de globalisering en flexibilisering van de economie op het terrein van arbeidsverhoudingen en medezeggenschap verdienen aandacht vanwege hun belang voor de sociale cohesie in de samenleving. Het deelprogramma sociaal-economische aspecten van sociale cohesie bevat twee projecten: 1. Hervorming van het stelsel van sociale zekerheid 2. Hervorming van de arbeidsverhoudingen Deze projecten kennen ieder een beperkt aantal deelprojecten.

Dissertaties (intern voorbereid) Heinsius, J. (30-09-2004). Collectief ontslagrecht. Enkele voorstellen betreffende een betere regelgeving. In: Meijers-reeks, nr. 75. Universiteit Leiden, 503 p. (Den Haag: Boom Juridische uitgevers). (Promotor: prof. mr. G.J.J. Heerma van Voss). Kuipers, S.L. (09-09-2004). Cast in Concrete? The Institutional Dynamics of Belgian end Dutch Social Policy Reform. In: Meijers-reeks, nr. 74. LET OP: 75% Faculteit der Sociale Wetenschappen en 25% Faculteit der Rechtsgeleerdheid. Universiteit Leiden, 245 p. (Delft: Eburon Academic Publishers). (Promotoren: prof. dr. K.P. Goudswaard & prof. dr. P. 't Hart).

73

Wetenschappelijke publicaties Caminada, C.L.J. & Goudswaard, K.P. Répartition du revenu et sécurité sociale dans les pays de l'OCDE. In: Sigg, R. & Behrendt, Chr. (Ed.), La sécurité sociale dans le village global, p. 237-270. Bern: Peter Lang. Caminada, C.L.J. & Pommer, E.J. Trends, inkomen en beleid. In: Kam, C.A. de & Ros, A.P. (Ed.), Jaarboek Overheidsfinanciën 2004, p. 177-203. Den Haag: Sdu Uitgevers. Caminada, C.L.J. & Goudswaard, K.P. Are public and private social expenditures complementary? Leiden: Department of Economics Research Memorandum 2004.01, UL, 20 p. Damsteegt, A.C. & Lanting, B.B.B. De werkloze ambtenaar en verwijtbare werkloosheid ex art. 24 WW. Nederlands Tijdschrift voor Sociaal recht, p. 403-416. Fleuren-van Walsum, J.M. Passende arbeid bij een derde anno 2004. Sociaal Recht, p. 95-101. Goudswaard, K.P., Caminada, C.L.J. & Vording, H. Hoe moet de verzorgingsstaat worden gefinancierd? Tijdschrift voor Openbare Financiën, 36(6), p. 263-274. Goudswaard, K.P. & Riemens, T. Levensloopbeleid: hype of noodzaak? Economisch Statistische Berichten, 89(4427), p. 3-6. Goudswaard, K.P. & Riel, B. van. Social protection in Europe: do we need more coordination? TvA / Dutch Journal of Labour Studies, 20(3), p. 236-248. Goudswaard, K.P., Caminada, C.L.J. & Vording, H. Naar een transparanter loonstrookje. In: Meijers-reeks, nr. 79. Den Haag: Boom Juridische uitgevers, 109 p. Goudswaard, K.P., Adema, W., Butter, F.A.G. den & Kam, C.A. Sociale zekerheid. In: Kam, C.A. de & Ros, A.P. (Ed.), Jaarboek Overheidsfinanciën 2004, p. 101-128. Den Haag: Sdu Uitgevers. Heerma van Voss, G.J.J. & Slooten, J.M. van. Kroniek van het sociaal recht. NJB, p. 497503. Heerma van Voss, G.J.J. & Slooten, J.M. van. Kroniek van het sociaal recht. NJB, p. 1605-1612. Heerma van Voss, G.J.J. ADO en STAR, de discussie gaat verder. In: Verhulp, E. e.a. (Ed.), Ontslagrecht in beweging. p. 111-121. Den Haag: Sdu Uitgevers. Heerma van Voss, G.J.J. The contribution of International Labour Law to the challenge of globalisation. In: Slot, P.J. & Bulterman, M. (Ed.), Globalisation and Jurisdiction. In: Meijers-reeks, nr. 80, p. 271-282. Den Haag: Kluwer Law International. Sprengers, L.C.J. Geschillen op basis van de WOR in de overheidssector (1998-2002). Tijdschrift voor Ambtenarenrecht, p. 63-75. Sprengers, L.C.J. Rechtspraakoverzicht medezeggenschapsrecht juli 2003-juli 2004. SMA, p. 449-459. Sprengers, L.C.J. & Stege, R. v.d. Slechts een beetje staken mag? Het collectief actierecht ex artikel 6 vierde lid en 31 ESH in de Nederlandse rechtpraktijk. NJCMBulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten, p. 651-668. 74

Annotaties Damsteegt, A.C. Noot bij: CRvB 20-08-2003, Sociaal Recht 2004, p. 69-71, (Seizoenmatige arbeid). Damsteegt, A.C. Noot bij: CRvB 17-03-2004, 58, Sociaal Recht 2004, p. 285-287, (Ontslagname op medische gronden). Damsteegt, A.C. Noot bij: CRvB 12-11-2003, USZ, 10. Damsteegt, A.C. Noot bij: CRvB 03-03-2004, USZ, 133, (Door eigen toedoen passende arbeid niet behouden). Damsteegt, A.C. Noot bij: Rb. Assen 19-12-2003, USZ, 60. Damsteegt, A.C. Noot bij: CRvB 03-03-2004, USZ 2004, 186, (verwijtbare werkloosheid, bemiddelingstraject werkgever). Damsteegt, A.C. Noot bij: Rb. Utrecht 02-09-2004, USZ 2004, 329, (Vervolguitkering). Damsteegt, A.C. Noot bij: CRvB 15-09-2004, USZ 2004, 338, (Fictieve opzegtermijn en de Belgische verbrekingsvergoeding). Heerma van Voss, G.J.J. Noot bij: HR 04-10-2002, NJ 2004, ((Laudy/Fair Play, Dusarduyn/Du Puy en Peters/Hofkens) arbeidsongevallen en zorgplicht werkgever). Heerma van Voss, G.J.J. Noot bij: HR 19-08-2002, NJ 2004, ((Westelijk Weidegebied/De Kuijer en ROC Zeeland/Dekker), vakantie en zwangerschapsverlof leerkrachten). Heerma van Voss, G.J.J. Noot bij: HR 14-11-2003, NJ, 138, ((Drie-S/Mammoet), eenzijdige partijbeslissing werkgever). Heerma van Voss, G.J.J. Noot bij: HR 12-12-2003, NJ, 139, ((Van Duiven/Boks), Driekwartdwingend recht en afwijking BBA). Heerma van Voss, G.J.J. Noot bij: HR 07-11-2003, NJ, 174, ((Visser/Van Lee), Exclusiviteit ontbindingsvergoeding). Heerma van Voss, G.J.J. Noot bij: HR 19-08-2002, NJ, 235, ((De Bont/Oudenallen), Verkeersongeval werknemer). Sprengers, L.C.J. Noot bij: Hof Amsterdam 29-12-2003, Nederlands Tijdschrift voor Sociaal recht, 22, p. 110-114, (Centraliseren salarisadministratie valt onder primaat van de politiek). Sprengers, L.C.J. Noot bij: Hof Amsterdam 30-12-2003, Nederlands Tijdschrift voor Sociaal recht, 49, p. 243-245, (Statutenwijziging niet adviesplichtig). Sprengers, L.C.J. Noot bij: Hof Amsterdam 28-04-2004, Nederlands Tijdschrift voor Sociaal recht 2004, 57, p. 283-285, (Medeondernemerschap bij opheffingsbesluit vereniging). Sprengers, L.C.J. Noot bij: Hof Amsterdam 15-04-2004, Nederlands Tijdschrift voor Sociaal recht 2004, 74, p. 350-352, (Toerekening besluitvorming binnen concern).

75

Vakpublicaties Groot, C. De 5 verspreide pagina's. In: Dahm, P. & Kleijn, W.M. (Ed.), Jaarboek Rechtspraak Burgerlijk Wetboek 2003. Deventer: Kluwer. Heerma van Voss, G.J.J. Boom Modellen en commentaar Arbeidsrecht. Den Haag: Boom Juridische uitgevers, 184 p. Heerma van Voss, G.J.J. Europees Sociaal Handvest c.a. Schuurman en Jordens, 75-V. Deventer: Kluwer. Heerma van Voss, G.J.J. IVESC en IAO. Schuurman en Jordens, 75-VI. Deventer: Kluwer. Heerma van Voss, G.J.J. (Ed(s).). Wetgeving sociaal recht 2003/2004. Den Haag: Boom Juridische uitgevers, 725 p. Heinsius, J. Overzicht sociaal recht. Ars Aequi, 91, p. 4990-4995. Heinsius, J. Overzicht sociaal recht. Ars Aequi, 92, p. 5136-5139. Peijpe, T. van. Rechtshistorische beschouwingen omtrent het moderne arbeidsrecht. [Bespreking van: Jansen, C., Rechtshistorische beschouwingen omtrent het moderne arbeidsrecht]. In: Arbeidsrechtelijke annotaties, p. 95-97. Peijpe, T. van Niederlande (Spijkers, Katsikas, Schmidt). In: Schlachter, M. (Ed.), Casebook Europäisches Arbeitsrecht, p. 266-266. Baden-Baden: Nomos. Sprengers, L.C.J. Commentaar op wet op de ondernemingsraden en wet op de Europese ondernemingsraden. In: Heijden, P.F. v.d., Slooten, J. v. & Verhulp, E. (Ed.), Tekst & Commentaar Arbeidsrecht. (Tekst & Commentaar, p. 289-400). Deventer: Kluwer.

76

Deelprogramma: Sociale cohesie: recht, bestuur en ontwikkeling Coördinatie: prof. mr. J.M. Otto Sociale cohesie van de samenleving vormt een voorwaarde voor het goed functioneren van rechtssystemen. Tegelijkertijd is het bevorderen van maatschappelijke orde, stabiliteit en sociale cohesie ook doel van rechtssystemen. Op welke wijze functioneren nu rechtsstelsels in ontwikkelingslanden, die immers gekenmerkt worden door een groot pluralisme in sociaalcultureel, economisch, politiek, institutioneel en juridisch opzicht? In hoeverre belemmert dit pluralisme dat rechtsdoelen als maatschappelijke orde, sociale cohesie en reële rechtszekerheid worden behaald? Wat is de invloed van recht op ontwikkeling, bijvoorbeeld op de economische benutting van natuurlijke hulpbronnen, op veiligheid, op democratisering en de kwaliteit van bestuur. En welke oplossingsrichtingen zijn zoal beproefd ter bevordering van reële rechtszekerheid en sociale cohesie in pluralistische samenlevingen. Deze vragen komen aan de orde in de verschillende onderzoeksactiviteiten van het Van Vollenhoven Instituut die grotendeels extern zijn gefinancierd. In dit onderzoek staat het begrip reële rechtszekerheid centraal, de zekerheid die statelijk en/of ander recht te bieden heeft in de harde werkelijkheid van alledag. Het wordt beschouwd en geproblematiseerd vanuit twee perspectieven: dat van de regulerende staat (state perspective), en dat van de gewone burger die zijn of haar rechten zeker wil stellen (people’s perspective). Door combinatie van beide perspectieven richt de analyse zich op conclusies over en aanbevelingen voor een realistische rechtsontwikkeling. De regio’s waarop het onderzoek zich primair richt zijn Indonesië, Sub-Sahara Afrika en China. Het deelproject heeft een rechtsvergelijkende oriëntatie. In theoretisch opzicht is de relatie tussen recht en ontwikkeling reeds lang voorwerp van de Lawand-Development studies. Het project sluit aan bij dit brede interdisciplinaire vakgebied waarop zowel juridische als metajuridische begrippen, theorieën en methoden worden gehanteerd. De twee genoemde perspectieven worden ondergebracht in twee projecten, die ieder weer bestaan uit meerdere subprojecten. A. Reële rechtszekerheid: perspectieven vanuit de staat: a.1 wetgeving en ontwikkelingsbeleid a.2 bestuurlijke implementatie en handhaving van recht a.3 rechtspraak en conflictoplossing B. Perspectieven van onderaf: reële rechtszekerheid voor mensen b.1 toegang tot en gebruik van door de staat ‘geproduceerd’ recht b.2 toegang tot en gebruik van alternatieve normsystemen van gewoonte en/of godsdienst, met name de Islam b.3 vergelijking en integratie

Wetenschappelijke publicaties Bedner, A.W. Access to Environmental Justice in Indonesia. Van Vollenhoven Insitute Research Report (Ext. r. no. 04/04). Leiden: Van Vollenhoven Instituut, 20 p. Bedner, A.W. Towards Meaningful Rule of Law Research: An Elementary Approach. Van Vollenhoven Institute Research Report (Ext. r. no. 04/03). Leiden: Van Vollenhoven Instituut, 6 p.

77

Elias, A.M. De Bataafse grondwet van 1798: Een keerpunt in de Nederlandse staatsrechtsgeschiedenis. Fundamina, a Journal of Legal History, 10, p. 17-30. Fitzpatrick, D.J. Tinkering around the Edges: Corporate Reform in Post-Crisis Indonesia. In: Eng, v.d. P. (Ed.), Business in the Reformasi Era: New Challenges, Old Problems, p. 178-191. Singapore: Institute of Southeast Asian Studies. Gall, H.C. De VOC als volkenrechtelijke actor. [Bespreking van: Somers, J.A., De VOC als volkenrechtelijke actor. Uitg.: Gouda Quint/Sanders Instituut, Deventer/Rotterdam (2001)]. In: Bijdragen tot de Taal-, Land- en Volkenkunde, 160, p. 375-376. Kuhn, B.M. Entwicklungspolitik von NGOs. Welt Trends, 45, p. 110-123. Kuhn, B.M. The Role of Civil Society Support in Development Cooperation. Afrika im Kontext, 1, p. 2-7. McCarthy, J.F. Changing to Gray: Decentralization and the Emergence of Volatile Sociolegal Configurations in Central Kalimantan, Indonesia. World Development, 32(7), p. 1199-1223. Oomen, B.M. Vigilantism or Alternative Citizenship? The Rise of Mapogo a Mathamaga. African Studies, 63(2), p. 193-211. Otto, J.M., Stoter, W.S.R. & Arnscheidt, J. Using legislative theory to improve law and development projects. Regelmaat, 2004/4, p. 121-135. Otto, J.M. De verhouding tussen sharia en nationaal recht volgens 'essentialisten' en 'multiplisten'. In: Labuschagne, B.C. (Ed.), Religie als bron van sociale cohesie in de democratische rechtsstaat? Godsdienst, overheid en civiele religie in een postgeseculariseerde samenleving. In: Meijers-reeks, nr. 83, p. 145-172. Nijmegen: Ars Aequi Libri. Pei, X. On the limit to Land Productivity: Towards an Improved Malthusian Theory with Regard to Equal Distribution of Land in China. In: Cribb, R. (Ed.), Asia Examined: Proceedings of the 15th Biennial Conference of the ASAA, 2004, p. 1-55. Canberra, Australie: The Australian National University. Rooij, B. van. Law's Dimension, Understanding Legal Failure Spatially. Sixiang Zhanxian, 4, p. 109-116. Rooij, B. van. Enhancing Environmental Protection Law, Political Enforcement Campaigns in China 2001-2002. Van Vollenhoven Institute Research Report (Ext. r. no. 04/05). Leiden: Van Vollenhoven Instituut, 24 p. Rooij, B. van. Towards Compliance: Recommendations for Chinese Environmental Law Enforcement. Van Vollenhoven Institute Research Report (Ext. r. no. 04/06). Leiden: Van Vollenhoven Insituut, 34 p. Simons, W.B. (Ed(s).). Review of Central and East European Law. Leiden: Martinus Nijhoff Publishers, 131 p. Simons, W.B. (Ed(s).). Review of Central and East European Law. Leiden: Martinus Nijhoff Publishers, 435 p. Simons, W.B. (Ed(s).). Review of Central and East European Law. Leiden: Martinus Nijhoff Publishers, 565 p.

78

Simons, W.B. (Ed(s).). Review of Central and East European Law. Leiden: Martinus Nijhoff Publishers, 277 p. Termorshuizen-Arts, M.J.H.W. Grensverleggende arresten. Legaliteitsbeginsel en grammaticale interpretatie. Strafblad, 2(2), p. 141-146. Ubink, J.M. Struggles for Land and the Role of Chiefs, Indigenes and the State in Periurban Ghana. Research Report (Ext. r. no. 04/01). Leiden: Van Vollenhoven Instituut. Wijffels, A.A. Flanders and the Scheldt Question. A Mirror of the Law of International Relations and its Actors. Sartoniana, 15, p. 213-280. Wijffels, A.A. Tampering with the Code civil, 1804-2004. Tijdschrift voor rechtsgeschiedenis, 72, p. 195-214. Wijffels, A.A. Martinus Garratus Laudensis on Treaties. In: Lesaffer, R. (Ed.), Peace Treaties and International Law in European History. From the Late Middle Ages to World War One, p. 184-197. Cambridge: Cambridge University Press. Wijffels, A.A. Martinus Garratus Laudensis: Tractatus de confederatione, pace et conventionibus Principum. In: Lesaffer, R. (Ed.), Peace Treaties and International Law in European History. From the Late Middle Ages to World War One, p. 412-447. Cambridge: Cambridge University Press. Wijffels, A.A. A Consilium by Alberico Gentili (Oxford) in a Dispute between St John's College (Cambridge) and Trinity College (Cambridge). In: Sondel, J., Reszczynski, J. & Scislicki, P. (Ed.), Roman Law as Formative of Modern Legal Systems, Studies in Honour of Wieslaw Litewski [Ius Romanum et orbis iurisprudentiae universalis. Studia in honorem Vieslai Litewski] vol. 2, p. 269-279. Kraków: Jagiellonian University Press. Wijffels, A.A. De retoriek van het algemeen belang en van de rechtsstaat in absolutistisch Frankrijk. Achttiende-eeuwse remonstrantiebrieven van het Parlement van Parijs. In: Broers, E.J.M.F.C. & Jacobs, B.C.M. (Ed.), Interactie tussen wetgever en rechter vóór de Trias Politica. Handelingen van het congres gehouden te Tilburg op 12 en 13 december 2002, p. 85-107. Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Wijffels, A.A. Deux siècles de modifications du Code civil: la technique législative mise à l'épreuve. In: La Semaine Juridique,Administrations et Collectivités territoriales N° 27, p. 891-899. Wijffels, A.A. Les contrats dans le Code civil de 1830. Contribution à l'histoire de la réception du Code civil des Français en Belgique sous le régime du Royaume des PaysBas Unis. In: Wéry, P. (Ed.), Le droit des obligations contractuelles et le bicentenaire du Code civil, p. 21-59. Bruges et Bruxelles: La Charte. Wijffels, A.A. Qu'est-ce que le ius commune ? In: A. Supiot (dir.), (Ed.), Tisser le lien social, p. 131-147. Parijs: Editions de la Maison des Sciences de l'Homme. Wijffels, A.A. The Shadow of the Ancien Régime's Protracted Proceedings in the French Code of Civil Procedure, (1806). In: Rhee, C.H. van (Ed.), The Law's Delay. Essays on Undue Delay in Civil Litigation, p. 361-376. Antwerp-Oxford-New York: Intersentia. Wijffels, A.A. Un 'consilium' di Alberico Gentili (Oxford) in una controversia legale tra il St. John's College (Cambridge) e il Trinity College Cambridge. In: La soluzione pacifica delle controversie internazionali, Atti del Convegno Nona Giornata Gentiliana, p. 179-200. Milano: San Ginesio.

79

Wijffels, A.A. Wamèse, la pratique du droit commercial dans l'oeuvre d'un professeur louvaniste. In: Liber amicorum Guy Horsmans, p. 1151-1175. Bruxelles: Bruylant. Vakpublicaties Bakker, L. At Nias or from Nias? Museum displays, national images and local reality in a West Indonesian island. In: Arero, H. & Kerlogue, F. (Ed.), Performing Objects, p. 47-66. London: The Horniman Museum. Barends, M.G. Zelfmoordterreur is bewijs van onmetelijke zwakte. Internationale Spectator, LVIII(nr. 7/8), p. 388-389. Davidson, J.S. Kalimantan. In: Shelton, D.L. (Ed.), Encyclopedia of Genocide and Crimes Against Humanity, p. 603-604. New York: Macmillan Reference. Elias, A.M. Het recht van patent: vergunning of belasting? Fiskaal, 1, p. 13-15. Elias, A.M. Kritiek op huidige vermogensrendementsheffing. Herhaalt de geschiedenis zich? Fiskaal, 2, p. 20-22. Robison, J.A. Teacher Professional Development - Themes and Trends in Recent Australian Experience. In: Day, C. & Sachs, J. (Ed.), International Handbook on the Continuing Professional Development of Teachers, p. 146-166. Maidenhead, Berks: Open University Press. Simons, W.B. Volgens het boekje. Tijdschrift voor Arbitrage, p. 82-85. Termorshuizen-Arts, M.J.H.W. The concept Rule of Law. Jurnal Hukum Jentera, 2(3). Wijffels, A.A. Ompteda Revisited: The Metamorphoses of Scholarship on International Law. In: The Irish Jurist XXXVIII , New Series 2003, p. 312-330. Dublin: Jurist Publishing Company. Populariserende publicaties Barends, M.G. (07-01-2004). Het wordt goed zakendoen in Afrika. Utrechts Nieuwsblad. Barends, M.G. (12-05-2004). Hulp desnoods uit eigenbelang. Utrechts Nieuwsblad. Barends, M.G. (16-07-2004). Lenigen humanitaire nood alleen onvoldoende voor militaire interventie. Utrechts Nieuwsblad. Barends, M.G. (20-02-2004). Nederland gaat te vroeg weg uit instabiel Liberia. de Volkskrant. Barends, M.G. (23-03-2004). Optimisme als leidraad in debat over islam. Utrechts Nieuwsblad. Wijffels, A.A. (17-03-2004). Code civil: un bicentenaire fatigué ? Le Monde, 19. Wijffels, A.A. (12-05-2004). Nederland en de Code Napoléon, Nemo! Magazine 2004 (2), p. 5-9.

80

Overige producten van wetenschappelijke activiteit Bedner, A.W. Realising Rights? The National Human Rights Institutions in Indonesia and Malaysia. Recht en bestuur van ontwikkelingslanden, 5 p. Dekker, A.J. & Holverda, S. 'Perspectives on Law and Development' Annual Aladin Conference 2004. Recht en bestuur van ontwikkelingslanden, 9 p. Wijffels, A.A. Code civil 1804-2004. Toutes les versions du Code civil depuis deux siècles. Litec, Lexis-Nexis - Editions du Juris-Classeur: Paris. CD-rom.

81

82

Programma

Vraagstukken van Belastingrecht

Dr. H. Vording programmacoördinator

83

84

Het programma Vraagstukken van Belastingrecht

Centrale vraagstelling Het programma omvat twee categorieën onderzoeksvragen: •

Welke doelstellingen worden met fiscale regelgeving beoogd, en in hoeverre worden deze op doelmatige wijze verwezenlijkt?

•

Hoe moeten belastingverdragen worden uitgelegd en toegepast, en welke rol speelt supranationale regelgeving daarbij?

Achtergrond Het belastingrecht kenmerkt zich enerzijds door een in hoog tempo veranderende regelgeving en anderzijds door een grote invloed van internationale regelgeving. Deze kenmerken hebben elk hun weerslag gevonden in een deelprogramma. I. Bij de totstandkoming van nieuwe fiscale regelgeving – die vaak onder hoge politieke en tijdsdruk plaatsvindt – komen doel en doelmatigheid van de regelgeving vaak niet expliciet aan de orde. In het eerste deelprogramma ("Doelstellingen van fiscale regelgeving") wordt bestudeerd welke doelstellingen worden beoogd, en in hoeverre deze op doelmatige wijze worden verwezenlijkt. Daarbij wordt o.a. aandacht besteed aan mogelijke alternatieve vormgevingen van de regelgeving en aan de vraag of de regelgever aan grenzen is gebonden bij instrumenteel gebruik van fiscale regels en op het vlak van de veranderlijkheid van fiscale wetgeving. Ook de raakvlakken tussen de fiscale regelgeving en de sociale en politieke filosofie, resp. de rechtseconomie behoren tot het onderzoeksgebied. II. Door de toenemende internationalisering wordt internationale regelgeving in het belastingrecht steeds belangrijker. Belastingverdragen spelen daarin een belangrijke rol. De wetenschappelijke bestudering van deze internationale regelgeving heeft zich tot dusver vooral gericht op de interpretatie en de toepassing van bilaterale belastingverdragen in hun relatie met het nationale belastingrecht. Daarbij wordt het internationaal belastingrecht vooral vanuit het nationale rechtsstelsel benaderd. Het deelprogramma "Belastingverdragen" beoogt internationaal fiscale vraagstukken meer (maar niet geheel) los van specifieke nationale rechtstelsels te bezien. Daarbij speelt de relatie met het volkenrecht een belangrijke rol.

85

86

Deelprogramma: Doelstellingen van fiscale regelgeving Coördinatoren: prof. dr. A.O. Lubbers en dr. H. Vording Centrale onderzoeksvraag Welke doelstellingen worden met fiscale regelgeving beoogd, en in hoeverre worden deze op doelmatige wijze verwezenlijkt? Deelvragen 1. Hoe spelen noties als zelfbeschikkingsrecht en verdelende rechtvaardigheid een rol bij het kiezen en rechtvaardigen van doelstellingen en aangrijpingspunten voor belastingheffing door de regelgever? 2. Op welke wijze beïnvloeden deze doelstellingen de keuze tussen alternatieve vormgevingen van fiscaal beleid en fiscale regels, en vice versa? Op welke wijze beïnvloeden deze doelstellingen de keuze tussen alternatieve financieringsvormen, i.e. financiering via belastinguitgaven of met directe subsidies? 3. Is de regelgever aan grenzen gebonden bij instrumenteel gebruik van fiscale regelgeving? 4. Is de regelgever aan grenzen gebonden op het vlak van de veranderlijkheid van fiscale regelgeving en instrumentarium? Toelichting Belastingrecht is veranderlijk. Het fiscaalwetenschappelijk onderzoek volgt de veranderingen veelal op de voet en komt daardoor weinig toe aan reflectie op de bredere maatschappelijke betekenis van fiscale regelgeving. Onderzoek naar de doelstellingen van fiscale regelgeving, naar de effectiviteit en doelmatigheid van die regelgeving en naar de grenzen van de veranderlijkheid van fiscale regelgeving, kan een verdieping van het academische debat opleveren en ook van betekenis zijn voor de praktijk van regelgeving en rechtspraak, en voor de overheidsfinanciën. De doelstellingen van fiscale regelgeving kunnen zowel in algemene zin worden onderzocht als ten aanzien van specifieke regels, waarbij een zekere gelaagdheid kan worden vastgesteld. Dat levert een drietal naar afnemend abstractieniveau te onderscheiden werkterreinen op. a. In algemene zin is het belastingrecht gericht op het realiseren van (noties van) maatschappelijke of verdelende rechtvaardigheid, waarbij (noties van) zelfbeschikkingsrecht van de burger een zekere begrenzende functie hebben. Belastingheffing is immers een inbreuk op private eigendomsrechten. Het belastingrecht moet deze inbreuk zowel rechtvaardigen als begrenzen. De afwegingen die de regelgever terzake maakt blijven vaak impliciet, zijn vermoedelijk veranderlijk, en zijn daardoor ook voor de rechter in het kader van het proces van rechtsvinding niet altijd goed kenbaar. Een doel van het onderzoek is om - vanuit een aantal invalshoeken – hierin verheldering te brengen aan de hand van de beantwoording van een aantal (deel)vragen. De eerste vraag betreft de raakvlakken tussen de fiscale regelgeving en de sociale en politieke filosofie. Aan de sociale filosofie kunnen inzichten worden ontleend in de mogelijke inhoud van noties van zelfbeschikkingsrecht en verdelende rechtvaardigheid, en in de wijze waarop deze noties onderling kunnen worden gewogen in de vormgeving van regelgeving. De traditie (van Hobbes tot Buchanan, Rawls en Dworkin) heeft doorgaans op een hoog abstractieniveau aandacht besteed aan de belastingheffing als maatschappelijke institutie. De vraag is nu welke inzichten deze traditie oplevert voor de praktijk van de fiscale regelgeving. Men denke aan de keuze van doelstellingen van fiscale regelgeving - zoals verdelingsbeginselen -, aan het

87

onderscheid tussen fiscale en niet-fiscale doelstellingen (instrumentalisme), en aan kwaliteitseisen die aan fiscale regelgeving kunnen worden gesteld. b. Toegepast en empirisch onderzoek kan inzicht verschaffen in de economische doelmatigheid van fiscale regelgeving: worden de doelstellingen van belastingheffing tegen zo laag mogelijke kosten verwezenlijkt? Middels samenwerking tussen fiscaaljuristen en economen kunnen diverse vragen op het grensgebied van de fiscaliteit en economie worden geanalyseerd: wordt de gewenste opbrengst voor de schatkist gerealiseerd met zo min mogelijk economische verstoring; zijn de uitvoeringskosten zo laag mogelijk; wat is de betekenis en effectiviteit van verdelingsbeginselen; en kunnen alternatieve fiscale regels tegen lagere maatschappelijke kosten hetzelfde doel bereiken? Aan de samenwerking kunnen ook nieuwe inzichten worden ontleend in de wijze waarop én de maatvoering waarin het belastingstelsel zou kunnen worden gebruikt voor andere doelstellingen van overheidsbeleid. Een tweede toepassing betreft de wijze waarop de fiscale regelgever de burger dient te benaderen. Daarbij gaat het in de eerste plaats om de vraag in welke mate de fiscale regelgever, wanneer hij fiscale regels verandert, gewekte verwachtingen moet respecteren. In dat kader zal worden onderzocht welke overgangssituaties zich binnen het belastingrecht kunnen voordoen en welke overgangsmaatregelen daarbij kunnen worden getroffen. In de tweede plaats gaat het om de vraag in hoeverre de regelgever de eigen keuzen van belastingplichtigen (zoals rechtsvormkeuzen) moet respecteren. c.

De analyse van het geldende belastingrecht (de traditionele kern van het fiscaal-juridisch wetenschappelijk onderzoek) is overwegend positiefrechtelijk gericht. Voorzover regels worden beoordeeld vanuit doelstellingen, worden die doelstellingen afgeleid uit de wetsgeschiedenis. Deze doelstellingen grijpen vaak niet rechtstreeks terug op de genoemde noties van verdelende rechtvaardigheid en zelfbeschikkingsrecht, maar moeten binnen het kader van een bepaalde heffingswet worden verstaan. Dit zal met name het geval zijn bij heffingen als de vennootschapsbelasting en de omzetbelasting, die immers naar hun aard niet direct gericht zijn op de natuurlijke personen die de belastingen uiteindelijk betalen. De analyse zal hier dan in de eerste plaats gericht zijn op onderzoek naar effectiviteit en doelmatigheid van een aantal specifieke regelingen: worden de door de regelgever beoogde doelstellingen gerealiseerd, en zo ja, zou dat ook op doelmatiger wijze kunnen? De onder (a) en (b) beschreven onderzoeksactiviteiten zullen echter een verdieping van deze analyse opleveren, waarbij de doelstellingen van de wetgever mede object van onderzoek worden.

Door de hiervóór genoemde vraagstellingen is het onderzoek niet slechts gericht op het volgen van de actualiteit van de fiscale regelgeving; het beoogt bij te dragen aan de richting en inrichting van toekomstige regelgeving. Wetenschappelijke publicaties Bender, T. Grensoverschrijdende verliesverrekening: niet afschaffen maar uitbreiden. Weekblad voor Fiscaal Recht, 6569, p. 1519-1521. Bender, T. Voor het vraagstuk van de verliesverrekening is invoering van een grensoverschrijdende fiscale eenheid de beste oplossing. In: Bender, T. & Vording, H. (Ed.), De wet Vpb op de sofa. (p. 32-34). Den Haag: Ministerie van Financiën. Blommaert, J.M.J. & Blommaert, A.M.M. Bedrijfseconomische analyses: bedrijfseconomie vanuit managementperspectief. Groningen: Stenfert Kroese/Wolters Noordhoff, 530 p.

88

Blommaert, J.M.J. De geconsolideerde jaarrekening. In: Hoogendoorn, M. N., Klaassen, J. & Krens, F. (Ed.), Externe verslaggeving in theorie en praktijk, deel 2. (p. 824-849). `s Gravenhage: Reed Business Information. Boer, J.P. & Freudenthal, R.M. 'Succes naar arbeid'. De interactie tussen het arbeidsvereiste en de algemene bronvoorwaarden gedemonstreerd aan de hand van drie recente hofuitspraken. Fiscaal Weekblad FED, 64e(afl. 3023), p. 1759-1772. Boer, J.P., Booij, J.A., Castelijn, B.E.C., Vording, H. & Vries, R.J. de. Blauwdruk voor een boxenstelsel in de vennootschapsbelasting. Weekblad Fiscaal Recht, 6604, p. 18571864. Boer, J.P. & Maatoug, H. Two is a party, three is a crowd (I). Enkele gedachten omtrent de reparatiewetgeving naar aanleiding van het Bosal-arrest. Maandblad Belasting Beschouwingen, 73e(nr. 2), p. 49-60. Boer, J.P. & Maatoug, H. Two is a party, three is a crowd (II). Enkele gedachten omtrent de reparatiewetgeving naar aanleiding van het Bosal-arrest. Maandblad Belasting Beschouwingen, 73e(nr. 2), p. 99-108. Boer, J.P. & Freudenthal, R.M. Van ideaal en reparatiewetgeving; zicht op Europa vanuit de polder: Reparatiewetgeving naar aanleiding van Europeesrechtelijke jurisprudentie: enkele ontwikkelingen. In: Duynstee, F.M.M. (Ed.), Alle wegen leiden naar Brussel. 50 jaar NOB, 50 jaar Europese jurisprudentie en wetgeving. (p. 57-74). Amsterdam: Reed Business Information B.V.. Braun, K.M. Privégebruik van een vakantiewoning en de kunst van het twijfelen. Weekblad Fiscaal Recht, 6570, p. 494-502. Braun, K.M. Wat belast de BTW? II. Nederlands Tijdschrift voor Europees Recht, 1, p. 15. Bravenboer, M. & Ruijschop, M.H.C. Loonbelasting: voorheffing of zelfstandige heffing? Weekblad Fiscaal Recht, 6579, p. 838-844. Caminada, C.L.J. & Goudswaard, K.P. The fiscal subsidy on pension savings in the Netherlands. Tax Notes International, 33(13), p. 1231-1240. Gassler, Y.E. Fiscale ontwikkelingen inzake stedelijke herstructurering. Weekblad Fiscaal Recht, p. 1458-1462. Gassler, Y.E. Gebrekkige vrijstelling inzake stedelijke herstructurering. Weekblad Fiscaal Recht, p. 932-937. Hemels, S.J.C. Cultureel beleggen: een nieuwe kans of een dode letter? Estate Planner, 3(3), p. 11-15. Hemels, S.J.C. Een nieuwe successiewet en het algemeen nut: fiscale bouwstenen voor een politieke discussie. WPNR, 6576(135), p. 329-335. Hemels, S.J.C. Het Europese kunstbegrip en de Nederlandse omzetbelasting. Weekblad Fiscaal Recht, 6567(133), p. 369-373. Hemels, S.J.C. Tax incentives for Cultural Investments: some Policy Considerations. European Taxation, 8(44), p. 371-374.

89

Langereis, C.J. Belastingrechtspraak in twee instanties. Weekblad voor Fiscaal Recht, 6560, p. 49-55. Leen, A.R. & Heijman, W.J.M. On Austrian Regional Economics. Papers in Regional Science, 83(2), p. 487-493. Leen, A.R. Uncertainty, Taxation and Entrepreneurship. Archives of Economic History, XV(2), p. 17-30. Leen, A.R. Frédéric Bastiat. In: Nentjes, & Heertje (e.a.), (Ed.), Marktmeesters. Portretten van Vooraanstaande Liberale Economen. (p. 93-113). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Lohuis, H. & Vogel, M.M. Vennootschapsbelasting, artikelen 1 t/m 4. In: Geld, J.A.G. van der & at all, (Ed.), Nederlandse documentatie fiscaal recht. www.ndfr.nl: Sdu Uitgevers. Lubbers, A.O. & Cornelisse, R. De ontwikkeling van goed koopmansgebruik door de Hoge Raad. Weekblad Fiscaal Recht, 2004/6590, p. 1214-1228. Lubbers, A.O. Naar de ontwikkeling van fiscaal overgangsbeleid. Nederlands Tijdschrift voor Fiscaal Recht, 2004/7, p. 12-20. Lubbers, A.O. Fiscaal overgangsbeleid (Aanvaarden van het ambt van hoogleraar). Leiden: Universitair Facilitair Bedrijf, 35 p. Pijl, H. Het wettelijke vi-facettenbegrip en de verhouding tussen art.5, lid 1 en lid 3 OESO Modelverdrag. Weekblad Fiscaal Recht, p. 792-803. Ruijschop, M.H.C. & Es, J.A.G. van. De nieuwe werkruimteregeling: studeerkamerwetgeving?! Weekblad Fiscaal Recht, p. 1556-1569. Verstraaten, R.T.G. Participatie in onroerend goed via personenvennootschappen en overdrachtsbelasting. Fiscaal tijdschrift vermogen, 11-12, p. 12-16. Vording, H. & Meussen, G.T.K. Vpb-tariefverlaging: waarom, hoe, voor wie? Weekblad voor Fiscaal Recht, p. 1507-1511. Vording, H. Zelfstandigenaftrek: feiten, trends, alternatieven. Weekblad voor Fiscaal Recht, 6560, p. 63-71. Vording, H. Internethandel en belastingheffing. In: Franken, H., Kaspersen, H.W.K. & Wild, A.H. de (Ed.), Recht en computer. (Recht en Praktijk, 36, p. 561-585). Deventer: Kluwer. Vries, R.J. de & Ouwehand, W.P.A. De aantstaande handel in broeikasgasemissierechten: een eerste fiscale inventarisatie. Weekblad Fiscaal Recht, p. 1899-1906. Vries, R.J. de. Economische tegenwind en fiscaliteit: kwijtschelding, omzetting en hybridisering van (onvolwaardige) vorderingen. Tijdschrift Fiscaal Ondernemingsrecht, p. 3-14. Vries, R.J. de & Visser, K.J. Het jojo-en met afgewaardeerde schuldvorderingen in de vennootschapsbelasting en aanpalende maatregelen in de inkomstenbelasting. Fiscaal Weekblad FED, p. 915-942.

90

Vries, R.J. de & Visser, K.J. Kwijtschelding, omzetting en hybridisering van (onvolwaardige) vorderingen in de vennootschapsbelasting: nieuwe wetgeving in aantocht. Tijdschrift Fiscaal Ondernemingsrecht, p. 47-57. Vries, R.J. de. Vennootschapsbelasting. In: Vries, R.J. de & Vries, N.H. de (Ed.), Cursus Belastingrecht (Vpb. - Hfdst. 2.9 - 1 t/m Vpb. - Hfdst. 2.9 - 1484. Registers Vpb. voorwerk - 121 t/m 142). Deventer: Kluwer. Vries, R.J. de. Group Taxation. Cahier de droit fiscal international. (p. 461-484). Sdu Fiscale & Financiële Uitgevers. Ydema, O.I.M. Private eigendom en belastingheffing (1). Impost, p. 16-20. Ydema, O.I.M. Private eigendom en belastingheffing (2). Impost, p. 10-13. Ydema, O.I.M. Private eigendom en belastingheffing (3). Impost, p. 12-14. Annotaties Boer, J.P. Noot bij: HR 38 378, 17-09-2004, Nederlands Tijdschrift voor Fiscaal Recht, 1381, p. 40-41. Boer, J.P. Noot bij: HR 39 848, 01-10-2004, Nederlands Tijdschrift voor Fiscaal Recht, 1470, p. 33-34. Boer, J.P. Noot bij: HR 39 786, 03-12-2004, Nederlands Tijdschrift voor Fiscaal Recht, 1805, p. 28-31. Boer, J.P. Noot bij: HR 39 787, 03-12-2004, Nederlands Tijdschrift voor Fiscaal Recht, 1806, p. 34-35. Boer, J.P. Noot bij: HR 38 988, 12-12-2004, FED 2004, 28, p. 162-166. Boer, J.P. Noot bij: Hof Leeuwarden 03/00768, 20-08-2004, FED 2004, 633, p. 32103213. Braun, K.M. Noot bij: HR 38 594, 20-02-2004, FED 2004, 491, p. 2650-2652. Braun, K.M. Noot bij: HR 38 369, 13-08-2004, FED 2004, 640, p. 3277-3278. Braun, K.M. Noot bij: HR 38 026, 09-08-2004, FED 2004, 708, p. 3679-3680. Bravenboer, M. Noot bij: HR 24-09-2004, Nederlands Tijdschrift voor Fiscaal Recht 2004, 688, p. 3523-3542, (Onmiddelijke werking eindheffingsregeling. Verzoek 'achterwege laten eindheffingsregeling' kan in beroepsfase worden gedaan, mits er een redelijk belang is). Bravenboer, M. Noot bij: HR 09-07-2004, Nederlands Tijdschrift voor Fiscaal Recht 2004, 1048, p. 19-19, (Bij 'recht op studiefinanciering' forfaitaire aftrek van studiekosten). Bravenboer, M. Noot bij: Hof 's-Gravenhage 24-06-2004, Nederlands Tijdschrift voor Fiscaal Recht 2004, 1211, p. 7-8, (Geen vennootschap tussen uitzendbureau en Polen: uitzendbureau inhoudingsplichtig).

91

Bravenboer, M. Noot bij: Hof 's-Hertogenbosch 28-07-2004, Nederlands Tijdschrift voor Fiscaal Recht 2004, 1327, p. 13-14, (Tweemaal betaald vakantiegeld per jaar verhindert afdrachtvermindering). Bravenboer, M. Noot bij: HR 08-10-2004, Nederlands Tijdschrift voor Fiscaal Recht 2004, 1496, p. 9-10, (35%-beschikkingen met einddata na 2001 worden toch 30%beschikkingen). Bravenboer, M. Noot bij: HR 15-10-2004, Nederlands Tijdschrift voor Fiscaal Recht 2004, 1550, p. 30-30, (Particulier zorgservicecomplex is niet hetzelfde als een AWBZinrichting). Bravenboer, M. Noot bij: Hof Amsterdam 29-08-2004, Nederlands Tijdschrift voor Fiscaal Recht 2004, 280, p. 44-45, (Verzwegen buitenlandse inkomsten alsnog belast; lange navorderingstermijn). Bravenboer, M. Noot bij: Hof 's-Hertogenbosch 21-01-2004, Nederlands Tijdschrift voor Fiscaal Recht 2004, 456, p. 10-10, (Reis naar Zuid-Afrika vormt loon in natura). Bravenboer, M. Noot bij: Hof Amsterdam 22-01-2004, Nederlands Tijdschrift voor Fiscaal Recht 2004, 457, p. 13-13, (Reisje met afnemer naar St. Maarten vormt loon; geen eindheffing, wel boete). Bravenboer, M. Noot bij: Hof Arnhem 17-03-2004, Nederlands Tijdschrift voor Fiscaal Recht 2004, 652, p. 8-9, (Schadevergoeding wegens bedrijfsongeval ziet op immateriële schade). Douma, S.C.W. Noot bij: HR 26-03-2004, FED 2004, 300, p. 1532-1549, (Uit koopovereenkomst voortvloeiende boetebetalingen hadden het karakter van een correctie achteraf op de overeengekomen verkoopprijs: geen inkomsten uit vermogen). Douma, S.C.W. Noot bij: HR 25-06-2004, FED 2004, 414, p. 2079-2088, (De overdrachtsprijs van een aanmerkelijk belang wordt slechts gecorrigeerd tot de waarde in het economische verkeer als de overdrager een bevoordelingbedoeling heeft gehad). Douma, S.C.W. Noot bij: HR 19-12-2004, FED 2004, 52, p. 337-340, (Financieringskosten van premie voor kapitaalverzekering niet aftrekbaar als vaststaat dat een vrijstelling van toepassing is). Douma, S.C.W. Noot bij: HR 28-11-2004, FED 2004, 88, p. 571-580, (Onderhoud van een gebouw verhindert in de regel niet dat het gebouw technisch of economisch veroudert). Hemels, S.J.C. Noot bij: HR 39.799, 09-07-2004, Nederlands Tijdschrift voor Fiscaal Recht 2004, 1029, p. 6-7, (Gronden mogen niet lager worden gewaardeerd dan de kostprijs). Hemels, S.J.C. Noot bij: HR 38.258, 23-01-2004, Nederlands Tijdschrift voor Fiscaal Recht 2004, 127, p. 40-40, (Beperking renteaftrek wegens fraus legis houdt EG-rechtelijk stand). Hemels, S.J.C. Noot bij: HR 38.611, 17-09-2004, Nederlands Tijdschrift voor Fiscaal Recht 2004, 1385, p. 47-48, (Middel berust op een onjuiste lezing van 's hofs uitspraak). Hemels, S.J.C. Noot bij: HR 40.158, 08-10-2004, Nederlands Tijdschrift voor Fiscaal Recht 2004, 1502, p. 17-18, (Oordeel hof waarde call- en putoptie is onbegrijpelijk).

92

Hemels, S.J.C. Noot bij: HR 40.296, 29-10-2004, Nederlands Tijdschrift voor Fiscaal Recht 2004, 1670, p. 25-25, (Door dochter aan moeder verstrekte bodemlozeputlening levert onttrekking op). Hemels, S.J.C. Noot bij: HR 39.080, 17-12-2007, Nederlands Tijdschrift voor Fiscaal Recht 2004, 1863, p. 41-42, (Bij overname aandelen van derde is geen sprake van fraus legis). Hemels, S.J.C. Noot bij: Hof den Bosch 02/04286, 13-11-2004, Nederlands Tijdschrift voor Fiscaal Recht 2004, 212, p. 29-29, (Profvoetbalclub vormt een algemeen nut beogende instelling ex art. 24 SW). Hemels, S.J.C. Noot bij: HR 38.536, 09-01-2004, Nederlands Tijdschrift voor Fiscaal Recht 2004, 37, p. 10-11, (Passivering deel verkoopprijs in casu toegestaan). Hemels, S.J.C. Noot bij: HR 38.832, 02-04-2004, Nederlands Tijdschrift voor Fiscaal Recht 2004, 489, p. 7-8, (Tegenprestatie voor overdracht onderneming verplicht privévermogen). Hemels, S.J.C. Noot bij: HR 39.353, 16-04-2004, Nederlands Tijdschrift voor Fiscaal Recht 2004, 600, p. 41-41, (Hofoordeel over doorslaggevende reden zetelverplaatsing niet onbegrijpelijk). Hemels, S.J.C. Noot bij: HR 38.650, 07-05-2004, Nederlands Tijdschrift voor Fiscaal Recht 2004, 728, p. 11-11, (Geen landbouwvrijstelling bij verkoop grond waarop woning wordt gebouwd). Hemels, S.J.C. Noot bij: HR 38.865, 28-05-2004, Nederlands Tijdschrift voor Fiscaal Recht 2004, 805, p. 6-6, (Toepassing realisatiebeginsel ter zake van omzetting tegoed ledenrekening). Lohuis, H. Noot bij: HR 14-05-2004, FED 2004, 723, p. 3731-3734, (Wilsovereenkomst is niet gericht op sluiting optie-overeenkomst maar op intentie tot dividenduitkering). Lubbers, A.O. Noot bij: HR 19-12-2004, BNB 2004, 196, p. 1998-2001. Lubbers, A.O. Noot bij: HR 20-02-2004, BNB 2004, 198, p. 2022-2023. Lubbers, A.O. Noot bij: HR 12-03-2004, BNB 2004, 226, p. 2292-2294. Lubbers, A.O. Noot bij: HR 28-05-2004, BNB 2004, 309, p. 3195-3196. Lubbers, A.O. Noot bij: HR 11-06-2004, BNB 2004, 310, p. 3200-3201. Lubbers, A.O. Noot bij: HR 12-09-2004, BNB 2004, 40, p. 308-309. Lubbers, A.O. Noot bij: HR 24-10-2004, BNB 2004, 44, p. 350-352. Maat, V.M. Noot bij: Hof Amsterdam 20-08-2004, Nederlands Tijdschrift voor Fiscaal Recht, 1383, p. 45-45. Maat, V.M. Noot bij: Hof Amsterdam 20-10-2004, Nederlands Tijdschrift voor Fiscaal Recht, 1795, p. 24-25. Pijl, H. Noot bij: Hof Amsterdam 06-10-2004, Nederlands Tijdschrift voor Fiscaal Recht, 03/04112.

93

Pijl, H. Noot bij: HR 39 695 19-11-2004, Nederlands Tijdschrift voor Fiscaal Recht 2004. Vries, R.J. de. Noot bij: HR 37 893 23-01-2004, BNB 2004, p. 2160-2164. Vries, R.J. de. Noot bij: HR 38 061 07-11-2004, BNB 2004, p. 157-161. Vries, R.J. de. Noot bij: HR 38 064 19-12-2004, BNB 2004, p. 856-859. Vries, R.J. de. Noot bij: HR 39 333 13-08-2004, BNB 2004, p. 3631-3632. Vries, R.J. de. Noot bij: HR 39 376 09-07-2004, BNB 2004, p. 3619-3621. Vries, R.J. de. Noot bij: HR 39 385 18-06-2004, BNB 2004, p. 3247-3250. Vries, R.J. de. Noot bij: HR 39 427 09-04-2004, BNB 2004, p. 2089-2091. Vries, R.J. de. Noot bij: HR 39 647 15-10-2004, BNB 2004, p. 4404-4434. Vries, R.J. de. Noot bij: HR 39 664 14-05-2004, BNB 2004, p. 2883-2886. Vakpublicaties Blommaert, J.M.J. Van 'Trust me' naar 'prove me'. Accounting, 12(12), p. 2-3. Blommaert, J.M.J., Dix, G. & Verhoeven, A.M. 7. Verslaggeving door fondsenwervende instellingen. In: Backhuijs, J.B., Bosman, R.G. & Caufferman, C. (Ed.), Het jaar 2003 verslagen, onderzoek jaarverslaggeving Nederlandse ondernemingen. (p. 167-190). Amsterdam: Kluwer/Koninklijke Nivra. Booij, J.A. Aansprakelijkheid van bestuurders van verenigingen en stichtingen. Fiscaal praktijkblad, 5, p. 16-21. Booij, J.A. Aansprakelijkheid voor de Vpb bij het leeghalen van een vennootschap. Fiscaal praktijkblad, 7, p. 14-19. Booij, J.A. & Arends, S.A. Het fiscale bodemrecht en het bodemvoorrecht: afschaffing gewenst. Fiscaal praktijkblad, 1, p. 4-8. Booij, J.A. Wet Vennootschapsbelasting 2007 in wording. Fiscaal praktijkblad, 17, p. 3. Booij, J.A. Fiscale aspecten van Outsourcing. Outsourcing, juridische aspecten van outsourcing. Nederlandse vereniging voor Informatietechnologie en Recht (NVvIR). (p. 105-123). Elsevier. Braun, K.M., Beelen, S.T.M., Mobach, O.L., Paardt, R.N.G. & Vliet, D.G. van. Omzetbelasting. In: Sillevis, L.W. & at all, (Ed.), Cursus Belastingrecht. Deventer: Kluwer. Bravenboer, M. & Douma, S.C.W. Afsluiting verkenningsfase Vpb 2007 in Leiden. Fiskaal, 2, p. 10-12. Bravenboer, M. & Douma, S.C.W. Verslag van het symposium 'De Wet VPB op de sofa'. Weekblad Fiscaal Recht, 6596, p. 1498-1502. Bravenboer, M. Wet inkomstenbelasting 2001. In: Bijl, D.B. & at all, (Ed.), Fiscale encyclopedie De Vakstudie. Deventer: Kluwer.

94

Bravenboer, M. Wet op de inkomstenbelasting 1964. In: Bijl, D.B. & at all, (Ed.), Fiscale encyclopdie De Vakstudie. Deventer: Kluwer. Bravenboer, M. Wet op de loonbelasting 1964. In: Bijl, D.B. & at all, (Ed.), Fiscale encyclopdie De Vakstudie. Deventer: Kluwer. Brouwer, J.C. Joint ventures in the Netherlands. In: Hemels, S.J.C. (Ed.), Tax Planning for Domestic and Foreign Partnerships, LLC's, Joint Ventures & Other Strategic Aliances 2004. New York: Practising Law Institute. Caminada, C.L.J. Column 'Miljoenennota 2005: het trendmatig begrotingsbeleid belandt in de vangrail'. Weekblad voor Fiscaal Recht, p. 1537-1538. Hemels, S.J.C. AG supports Luxembourg's Preapproval Condition for Taxable Lease Option. Tax Notes International, 3(34), p. 257-257. Hemels, S.J.C. & Donk, O.E. van der. Proposed Changes in Dutch Corporate Income Tax Regarding Participations. Tax Planning International Review, 3(31), p. 25-26. Hemels, S.J.C. & Donk, O.E. van der. Proposed Changes in Dutch Tax Law Will Facilitate Financial Restructurings. World Corporate Finance Review, 4(2), p. 4-5. Leen, A.R. Internationale belastingconcurrentie: minder belasting, meer keuze. Liberaal Reveil, 45e jrg(3), p. 87-88. Leen, A.R. Markt-meester. Liberaal Reveil, 45(5), p. 184-189. Lubbers, A.O. Als de rovers te bang zijn om te roven.... Nederlands Tijdschrift voor Fiscaal Recht, 2004/531, p. 1-4. Pijl, H. Fiscale jurisprudentie bank- en effectenrecht: toerekening van vermogensbestanddelen aan internationale bijkantoren. Tijdschrift voor Effectenrecht, 6, p.120-124. Verstraaten, R.T.G. Besluit inzake de bedrijfsopvolgingsregeling in de successiewet. Kwartaalbericht estate planning, 3, p. 18-24. Verstraaten, R.T.G. & Gassler, Y.E. Belastingen van rechtsverkeer. Cursus Belastingrecht. Deventer: Kluwer, 259 p. Verstraaten, R.T.G. Successiebelastingen. Cursus Belastingrecht. Deventer: Kluwer, 291 p. Vogel, M.M., Rubbens, B.J. & Wittrock, C. Anrechnung ausländischer Quellensteuer von Betriebstätten in den Niederlanden; Geänderte niederländische Interpretation des DBABegriffs "Arbeitgeber" in Arbeitsverleihverhältnissen; Organschaft mit in EUMitgliedstaaten ansässigen Tochtergesellschaften. Internationales Steuerrecht, 2004(9,11,15), p. 3-4.

95

Vries, R.J. de. De Wet Vpb 2007 vanuit perspectief van de fiscale wetenschap. Tijdschrift Fiscaal Ondernemingsrecht, p. 164-165. Vries, R.J. de & Vries, N.H. de. Cursus Belastingrecht, Vennootschapsbelasting (studenteditie) 2004-2005. Deventer: Kluwer, 864 p. Ydema, O.I.M. Het afnemend grensnut van de progressie. Weekblad voor Fiscaal Recht, 6603, p. 1815-1816. Ydema, O.I.M. PC Hoofttractor. Weekblad voor Fiscaal Recht, 6600, p. 1687-1688. Ydema, O.I.M. In de ban van de vervlakking. [Bespreking van: Freudenthal, R.M., In de ban van de vervlakking. Uitg.: Sdu Uitgevers, Amersfoort (2004)]. In: Weekblad voor Fiscaal Recht, 6573, p. 625-627. Populariserende publicaties Boer, J.P. & Kavelaars, P. (12-04-2004). Fiscus en Argus. Het Financieele Dagblad. Boer, J.P. & Kavelaars, P. (29-05-2004). Heffingskorting. Het Financieele Dagblad. Caminada, C.L.J. & Vording, H. Het einde van de Belastinggids. De Belastinggids 2004 van de Consumentenbond, p. 9-9. Leen, A.R. (04-11-2004). Afschaffen, die winstbelasting. Het Financieele Dagblad, p. 1313. Leen, A.R. (11-08-2004). Eén BTW-tarief is goede bijdrage aan verlaging van de lastendruk. Het Financieele Dagblad, p. 5-5. Leen, A.R. (22-04-2004). Idee-fixe van Bolkestein over fiscaal speelveld. Het Financieele Dagblad, p. 15-15. Leen, A.R. (22-01-2004). Verlaagde BTW is zonde van het geld. Het Financieele Dagblad, p. 8-8. Leen, A.R. (18-11-2004). Verwacht niet te veel van de kennisbox. NRC-Handelsblad, p. 8-8.

96

Deelprogramma: Belastingverdragen Coördinator: prof. mr. T. Bender Centrale onderzoeksvraag Hoe moeten belastingverdragen worden uitgelegd en toegepast, en welke rol speelt supranationale regelgeving daarbij? De volgende deelvragen kunnen worden onderscheiden (die overigens overlap vertonen): a) Welke problemen treden op bij de interpretatie en toepassing van belastingverdragen? b) Welke rol speelt het internationaal publiekrecht bij de interpretatie en toepassing van belastingverdragen? c) Welke rol speelt het gemeenschapsrecht bij de interpretatie en toepassing van belastingverdragen? Toelichting Met het toenemen van landsgrensoverschrijdend verkeer van mensen (werknemers), goederen, diensten en kapitaalverkeer wordt het adequaat functioneren van bilaterale belastingverdragen ter voorkoming van dubbele belasting (en het voorkomen van het ontgaan van belasting) steeds belangrijker. Het wetenschappelijk onderzoek rondom belastingverdragen heeft zich, zowel in Nederland als in het buitenland, tot dusver vooral gericht op de interpretatie en de toepassing van belastingverdragen in hun relatie met het nationale belastingrecht. Het deelprogramma Belastingverdragen beoogt de werking van belastingverdragen meer los van specifieke nationale rechtstelsels te bezien. In het onderzoek zal een belangrijke plaats toekomen aan de betekenis voor de interpretatie en toepassing van belastingverdragen van het internationaal publiekrecht in het algemeen, en het internationaal verdragenrecht in het bijzonder. Dit betreft een terrein dat nog niet eerder is geëxploreerd: de vraagstukken op het snijvlak van het internationaal publiekrecht en het internationaal belastingrecht zijn tot dusver door zowel internationaalpubliekrechtspecialisten als fiscalisten nagenoeg gemeden. Bij de oplossing van problemen die ontstaan bij de interpretatie en toepassing van belastingverdragen (doorgaans: het optreden van dubbele belasting dan wel het ontstaan van een heffingsvacuüm) kan echter het internationaal publiekrecht in het algemeen, en het internationaal verdragenrecht in het bijzonder, een belangrijke rol spelen. Ook de rol van het gemeenschapsrecht bij de interpretatie en toepassing van belastingverdragen biedt interessante onderzoeksvragen waarnaar nog nauwelijks onderzoek is gedaan. De toenemende invloed van het gemeenschapsrecht op de fiscale regelgeving zal ook bij belastingverdragen zichtbaar worden. De onderzoeksvragen zullen zowel vanuit het positieve recht als meer normatief worden benaderd. De onderzoeksonderwerpen lenen zich uitstekend voor participatie door buitenlandse onderzoekers. Toelichting per deelvraag a) Welke problemen treden op bij de interpretatie en toepassing van belastingverdragen? De volgende deelvragen kunnen hier aan de orde komen: Welke fiscaaljuridische problemen roepen de huidige toewijzingsregels van het OESOmodelverdrag op?

97

Welke kenmerken vertonen de Nederlandse methoden ter voorkoming van dubbele belasting, en hoe zouden zij moeten worden aangepast om beter te functioneren? Welke tendenzen zijn zichtbaar in het verdragsbeleid van Nederland en andere landen? Hoe verloopt de verdragstoepassing in driehoekssituaties? Hoe verloopt de interpretatie en toepassing van belastingverdragen in situaties waarin een of meer Staten de belastingheffing baseren op het nationaliteitsbeginsel? b) Welke rol speelt het internationaal publiekrecht bij de interpretatie en toepassing van belastingverdragen? De volgende deelvragen kunnen hier aan de orde komen: Hoe werken ficties in nationale belastingwetten door naar belastingverdragen? Welke rol spelen de artikelen 31, 32 en 33 van het Verdrag van Wenen inzake het verdragenrecht bij de interpretatie van belastingverdragen? Welke rol speelt het volkenrechtelijke beginsel van de goede trouw bij de interpretatie en toepassing van belastingverdragen? Wat is de status van het Commentaar op het OECD-modelverdrag bij de interpretatie en toepassing van belastingverdragen? Leidt het totstandkomen, wijzigen of beëindigen van een belastingverdrag tot compartimentering? Wat is de betekenis van mensenrechtenverdragen en andere niet-fiscale verdragen voor de belastingheffing? Is er zoiets als internationaal fiscaal gewoonterecht? Wat kan de betekenis zijn van een organisatie als de OESO bij de ontwikkeling van het rechtsgebied? Hoe moet de internationale rechtsgemeenschap omgaan met een verschil in opvatting tussen nationale rechters bij de interpretatie van belastingverdragen? Wordt het niet tijd voor een supranationaal rechtsprekend college? De Hoge Raad beperkt bij de interpretatie en toepassing van belastingverdragen de reikwijdte van het nationaliteitsbeginsel – een van de pijlers van het traditionele volkenrecht – steeds meer. Past deze ontwikkeling in een internationaalrechtelijke trend of juist niet? c) Welke rol speelt het gemeenschapsrecht bij de interpretatie en toepassing van belastingverdragen? De volgende deelvragen kunnen hier aan de orde komen: Op welke punten zijn bilaterale belastingverdragen in strijd met het vrij verkeer van personen, diensten en kapitaal? Dient een EU-modelverdrag te worden opgesteld en zo ja, hoe zit dit er dan uit? Zou het Hof van Justitie van de EG bevoegd moeten worden verklaard om prejudiciële vragen met betrekking tot de interpretatie en toepassing van belastingverdragen tussen lidstaten van de EU te beantwoorden? Dwingt het gemeenschapsrecht tot meestbegunstiging?

98

Is verrekening als methode ter voorkoming van dubbele belasting wel in overeenstemming met het gemeenschapsrecht? Is het bij de huidige stand van het gemeenschapsrecht wenselijk dat de lidstaten van de EU één multilateraal belastingverdrag sluiten ter vervanging van de huidige bilaterale belastingverdragen tussen de diverse lidstaten? In hoeverre is het wenselijk dat de bevoegdheid tot het sluiten van belastingverdragen met derde landen wordt overgedragen aan de EU? In hoeverre beperkt het gemeenschapsrecht de lidstaten in de wijze waarop zij hun fiscale jurisdictie afbakenen? In hoeverre kunnen de lidstaten van derde landen afdwingen dat zij de voordelen van een belastingverdrag overeenkomstig de jurisprudentie van het Hof van Justitie van de EG ook toekennen aan inwoners van andere lidstaten van de EU? In hoeverre zijn de lidstaten schadeplichtig indien het derde land op dit punt geen concessies wil doen? De Hoge Raad beperkt bij de interpretatie en toepassing van belastingverdragen de reikwijdte van het nationaliteitsbeginsel steeds meer. Loopt deze ontwikkeling in de pas met de ontwikkeling van het gemeenschapsrecht? Het gemeenschapsrecht zet het territorialiteitsbeginsel onder druk. Welke gevolgen heeft dit voor de interpretatie en toepassing van belastingverdragen, die immers in belangrijke mate zijn gebaseerd op dit beginsel?

Wetenschappelijke publicaties Djebali, N. Procedures ter beslechting van interstatelijke verrekenprijsgeschillen. In: Meijers-reeks, nr. 76. Den Haag: Jongbloed. Douma, S.C.W. & Engelen, F.A. Italiaanse koelkasten, de zaak Roders en de plicht tot meestbegunstiging. In Duynstee, F.M.M. (Ed.), Alle wegen leiden naar Brussel. 50 jaar NOB, 50 jaar Europese jurisprudentie en wetgeving. (p. 75-87). Amsterdam: Reed Business Information B.V.. Raad, C. van, Ault, H.J., Arnold, B.J., Gest, G., Harris, P., Melz, P., Nakazato, M., Nishikori, Y., Repetti, J., Schoen, W., Tiley, J. & Vann, R.J. Comparative Income Taxation: A structural Analysis. Den Haag: Kluwer Law International, 40 p. Annotaties Douma, S.C.W. Noot bij: Hof 's-Hertogenbosch 05-11-2004, FED 2004, 427, p. 21612174, (Prejudiciële vragen over woonplaatsfictie Successiewet). Douma, S.C.W. Noot bij: HR 19-11-2004, Nederlands Tijdschrift voor Fiscaal Recht 2004, 1717, p. 21-23, (Rente ontvangen door buitenlandse fictieve ab-houder is belast). Douma, S.C.W. Noot bij: HR 09-04-2004, Nederlands Tijdschrift voor Fiscaal Recht 2004, 565, p. 30-31, (Nederland exclusief heffingsbevoegd m.b.t. salaris SFOR-militair). Douma, S.C.W. Noot bij: HR 18-06-2004, Nederlands Tijdschrift voor Fiscaal Recht 2004, 940, p. 42-45, (Fictieve rente kan bij buitenlandse ab-houder niet worden belast).

99

Vakpublicaties Douma, S.C.W. Verslag van de vijfde Maarten J. Ellis Leiden Lecture on International Taxation. Weekblad Fiscaal Recht, 6602, p. 1789-1796. Raad, C. van. Materials on International & EC Tax Law. Leiden/ Amsterdam: International Tax Center Leiden/ IBDB, 2827 p. Raad, C. van. Teksten Internationaal & EG Belastingrecht. Deventer: Kluwer, 2183 p. Verstraaten, R.T.G. & Monteiro, M. de L. Successiebelastingen in internationaal verband in vogelvlucht. Kwartaalbericht estate planning, 2, p. 4-9.

100

Programma

Veiligheid en recht

Dr. mr. W. Huisman programmacoördinator

101

102

Het programma Veiligheid en recht

Centrale vraagstelling De verhouding tussen recht en veiligheid levert allerlei relevante juridische en andere dilemma’s op die voor het verdere wetenschappelijke onderzoek van belang zijn. Centraal in het onderzoek van het programma staat de vraag naar de verhouding tussen veiligheid en recht. Achtergrond en organisatie Onveiligheid leidt, behalve tot maatschappelijke en persoonlijke ellende, ook tot tal van juridische vragen. Het zijn vragen bijvoorbeeld op het vlak van het civielrecht (aansprakelijkheid; eigen verantwoordelijkheid slachtoffers), het bestuursrecht (openbare orde, toezicht en handhaving), het strafrecht (strafrechtelijke aansprakelijkheid van individuen, rechtspersonen en overheden), het internationaal recht (tal van milieurichtlijnen) en op de grensvlakken daartussen. Daarnaast zijn er vraagstukken die liggen op het grensvlak met andere disciplines, bijvoorbeeld de criminologie (omvang en oorzaken van criminaliteit, effectiviteit van interventies), bestuurskunde (de organisatie van veiligheid en de rol van de overheid) en de psychologie (veiligheidsbeleving). Beantwoording van vragen over de verhouding tussen veiligheid en recht vraagt derhalve om een interdisciplinaire benadering. In dit onderzoeksprogramma worden voor de eerstvolgende drie jaren alle wetenschappelijke initiatieven gebundeld op het terrein van veiligheid en recht. Deze verhouding leidt tot allerlei specifieke onderzoeksvragen. In hoeverre kunnen rechten bijdragen aan de verbetering van veiligheid? Welke rechten zijn onaantastbaar? Welke rol spelen specifieke deskundigheden daarbij? Welke risico’s zijn aanvaardbaar en welke niet? Op welke wijze zijn de organisaties die betrokken zijn bij veiligheid georganiseerd? Is deze organisatie juridisch onderbouwd? Welke vormen van criminaliteit kunnen met welke bevoegdheden en andere methoden het best worden bestreden? Deze en andere vragen staan centraal in het onderzoeksprogramma Veiligheid en recht van de Faculteit der Rechtsgeleerdheid van de universiteit Leiden. In het programma wordt samengewerkt door onderzoekers uit verschillende departementen en van verschillende disciplines: strafrecht, bestuursrecht, privaatrecht, criminologie, forensische accountancy en rechtseconomie. Ook wordt er vanuit dit onderzoeksprogramma samengewerkt met andere facultaire onderzoeksprogramma’s, zoals Geschillenbeslechting en Sociale Cohesie. Met dit onderzoeksprogramma participeert de Faculteit der Rechtsgeleerdheid in de Onderzoeksschool Maatschappelijke Veiligheid. Deze door de KNAW erkende onderzoeksschool is een samenwerkingsverband tussen de Erasmus Universiteit Rotterdam, de Vrije Universiteit Amsterdam, de Universiteit Leiden, de Universiteit Twente, het Nederlands Studiecentrum Criminaliteit en Rechtshandhaving en TNO. De vraag naar de verhouding tussen veiligheid en recht is uitgewerkt in drie hoofdthema’s. De expertise van de deelnemende onderzoekers concentreert zich rond deze thema’s. De drie aspecten van de verhouding van veiligheid en recht worden elk uitgewerkt in een eigen deelprogramma.

103

104

Deelprogramma: Rechtsstaat, organisatie en veiligheid Coördinator: dr. mr. W. Huisman Achtergrond Zeker sinds 11 september 2001 staat de urgentie van het streven naar veiligheid bovenaan de bestuurlijke en politieke agenda’s. Daardoor vragen talrijke organisatorische en juridische problemen op nationaal en internationaal niveau de aandacht. Maar al eerder was er een duidelijke tendens waarneembaar naar regelgeving en bestuurlijk-organisatorische voorzieningen die beoogden de onveiligheid tot een maatschappelijk aanvaardbaar niveau terug te dringen. Dit streven wordt gecompliceerd door de omstandigheid dat het maatschappelijk leven in de moderne westerse maatschappijen het nemen van risico’s als het ware opzoekt, onder meer door grootschalige evenementen, druk weg- en luchtverkeer, grote mobiliteit, enzovoort. Daardoor is de kwetsbaarheid voor rampen, ongelukken en ook terroristische aanslagen groot. Dat fenomeen bevordert allerhande vormen van regulering, die op haar beurt weer een bijna oeverloze vraag naar handhaving oproept. Die regulering en haar handhaving, alsmede de instituties en organisaties die daarbij zijn betrokken of daarmee zijn belast, vormen het onderzoeksterrein van dit deelprogramma. Het onderzoek is zowel juridisch als empirisch (bestuurskundig en criminologisch) van aard. De bestudeerde instituties zijn onder meer de krijgsmacht, de rechterlijke organisatie, de brandweer en andere bij de rampenbestrijding betrokken instellingen, het gevangeniswezen en de politie. Deze instellingen functioneren binnen de bestuurlijke en normatieve kaders van de rechtsstaat en de bundeling van rechtsstaten die samen de Europese Unie vormen. Dat functioneren wordt gekenmerkt door een spanning tussen de behoefte aan maximale veiligheid enerzijds, en het uitgangspunt dat burgerlijke vrijheden dienen te worden gerespecteerd anderzijds. Met name het grondrecht van de vrijheid van de persoonlijke levenssfeer komt onder druk te staan. De wetgever grijpt in toenemende mate naar preventieve bestuurlijke bevoegdheden, zoals de bestuurlijke ophouding en het preventief fouilleren, terwijl binnen het strafrecht het accent komt te liggen op vormen van collectieve aansprakelijkheid, de strafbaarheid van voorbereidingshandelingen en het toekennen van vergaande en ingrijpende onderzoeksbevoegdheden. Daardoor vormt de uit de rechtsstaat voortvloeiende opgave om checks en balances te behouden en de uitoefening van bevoegdheden controleerbaar en transparant te houden steeds meer een probleem. Daarnaast is er ook de roep om effectieve sancties. Ook hier speelt de kwestie van de juiste maatvoering. De roep om meer repressie en hogere straffen kan niet zonder meer worden genegeerd, maar het is zaak te onderzoeken welke sancties ‘werken’ zonder disproportionele maatschappelijke kosten en risico’s. Onderzoeksvragen De onderzoekers binnen dit deelprogramma richten zich aldus op de volgende onderzoeksvragen: Hoe kunnen werkzame regelingen worden gecreëerd ter bevordering van de maatschappelijke veiligheid in ruime zin die ruimte laten voor de burgerlijke vrijheden? Hoe kunnen deze regelingen op effectieve en evenwichtige wijze worden gehandhaafd? Hoe kan de uitoefening van de bevoegdheden van de handhavingsorganen worden getoetst (checks en balancse, transparantie)? Welke verbeteringen in de organisatie en onderlinge afstemming van de bij de veiligheidszorg betrokken instellingen moeten worden gerealiseerd?

105

Wetenschappelijke publicaties Cleiren, C.P.M. & Nijboer, J.F. Inleidende opmerkingen Tekst en Commentaar Strafrecht. In: Cleiren, C.P.M. & Nijboer, J.F. (Ed.), Tekst en Commentaar Strafrecht Vijfde druk. (p. 1-8). Deventer: Kluwer. Cleiren, C.P.M. Reactie op de referenten van het preadvies Het opstandige slachtoffer. Genoegdoening in strafrecht en burgerlijk recht. Verslag Algemene Vergadering van 13 juni 2003. (p. 48-56). Deventer: Nederlandse Juristen Vereniging. Cleiren, C.P.M. Toezicht op de rechtshandhaving. In: Muller, E.R. (Ed.), Veiligheid. Studies over inhoud, organisatie en maatregelen. (p. 503-540). Alphen aan den Rijn: Kluwer. Cliteur, P.B. Allah, Jehova of de Grondwet. In: Knepper, S. (Ed.), De vreugdeloze wetenschap. (p. 107-113). Amsterdam: Meulenhoff. Ellian, A. Dan verander ik me in een mes. In: Rob Rutgers, & Gelijn Molier, (Ed.), Het multiculturele debat. Integratie of assimilatie? (p. 51-56). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Ellian, A. Waarheid versus Straf: waarheidscommissies gedurende politieke transities. In: M. M. Dolman, (Ed.), Vergelding, waarheidsvinding, verzoening. (p. 85-126). Amsterdam: Vossiuspers UvA Amsterdam. Hert, P.J.A. De. De discussie over de jury in België (The Belgian Debate about the Jury Trial). In: Tubex, H. & Hert, P.J.A. De (Ed.), Beschuldigde, sta op. Actueel debat over de juryrechtspraak. (p. 9-20). Mechelen: Kluwer. Hert, P.J.A. De & Gutwirth, S. Veiligheid en grondrechten. Het belang van een evenwichtige privacypolitiek. In: Muller, E.R. (Ed.), Veiligheid. Studies over inhoud, organisatie en maatregelen. (p. 585-630). Alphen aan den Rijn: Kluwer. Moerings, M. The victim has the floor. The victim's right to be heard in writing or orally in the Dutch courtroom. European Journal on Criminal Policy and Research. Moerings, M. & e.a., Treatment of drug-addicted detainees. Den Haag: Gezondheidsraad, 150 p. Moerings, M. Elektronische detentie als ventiel. Strafexecutie onder druk van het cellentekort. In: Boone, M. & e.a., (Ed.), Discretie in het strafrecht. (p. 291-307). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Muller, E.R. & Torre, E.J. Het recherchevak. Justitiële Verkenningen, p. 18-35. Muller, E.R., Poot, C. de, Koppen, P.J. van & Bokhorst, R.J. Rechercheportret. Alphen aan den Rijn: Kluwer, 402 p. Muller, E.R. Trends in terrorisme. Alphen aan den Rijn: Kluwer, 400 p. Muller, E.R. & Eekelen, W.F. van. De krijgsmacht als zwaardmacht van de staat. In: Muller, E.R., Starink, D., Bosch, J.M.J. & Jong, I.M. de (Ed.), Krijgsmacht. Studies over de organisatie en het optreden. (p. 11-26). Alphen aan den Rijn: Kluwer. Muller, E.R. De politie in het veiligheidsbestel. In: Muller, E.R., Vlek, F. & Bangma, K. (Ed.), Uit balans: Politie en bestel in de knel. (Commissie Politie en wetenschap, 20, p. 15-35). Zeist: Kerkebosch. 106

Muller, E.R. Modern terrorisme en moderne terreurbestrijding. In: Muller, E.R. (Ed.), Veiligheid: Studies over inhoud, organisatie en maatregelen. (p. 373-396). Alphen aan den Rijn: Kluwer. Muller, E.R. Toekomst van de krijgsmacht en de krijgswetenschap. In: Muller, E.R., Starink, D., Bosch, J.M.J. & Jong, I.M. de (Ed.), Krijgsmacht: Studies over de organisatie en het optreden. (p. 759-768). Alphen aan den Rijn: Kluwer. Muller, E.R. Toekomst veiligheid en veiligheidszorg. In: Muller, E.R. (Ed.), Veiligheid: Studies over inhoud, organisatie en maatregelen. (p. 779-790). Alphen aan den Rijn: Kluwer. Muller, E.R., Starink, D., Bosch, J.M.J. & Jong, I.M. de (Ed(s).). Krijgsmacht: Studies over de organisatie en het optreden. Alphen aan den Rijn: Kluwer, 802 p. Muller, E.R., Vlek, F. & Bangma, K. (Ed(s).). Uit balans: Politie en bestel in de knel. Zeist: Kerkebosch, 212 p. Muller, E.R. (Ed(s).). Veiligheid: Studies over inhoud, organisatie en maatregelen. Alphen aan den Rijn: Kluwer, 860 p. Roos, T.A. de. Seks op de kazerne. Beschouwingen over een ten onrechte niet geschrapte strafbepaling. Militair Rechtelijk Tijdschrift, 5, p. 223-228. Roos, T.A. de, Dijk, Chr. van & Koops, B.-J. Materieel strafrecht en ICT. In: Koops, B.-J. (Ed.), Strafrecht en ICT. (Monografieen, deel 1, p. 29-78). Den Haag: Sdu Uitgevers. Roos, T.A. de. Verantwoordelijkheid, aansprakelijkheid, individuele schuld en mensenrechten. In: Duyx, P.D. & Zeben, P.D.J. van (Ed.), Via Straatsburg. (p. 5-14). Nijmegen: Wolf Legal Publishers. Suurmond, G. & Velthoven, B.C.J. van. Handhaven: eerst kiezen, dan doen. Economische mogelijkheden en beperkingen. Den Haag: Ministerie van Justitie, 64 p. Wijck, P.W. van & Willemse, H.M. Welvaartseffecten van rechtshandhaving. Tijdschrift voor Openbare Financiën, 36(4), p. 199-209. Annotatie Roos, T.A. de. Noot bij: HR 29-06-2004, AAe 2004, p. 788-793, (Belaging, persoonlijke levenssfeer en 'freedom of movement'). Vakpublicaties Cleiren, C.P.M. & Nijboer, J.F. Titel IX Tekst en Commentaar Strafrecht. In: Cleiren, C.P.M. & Nijboer, J.F. (Ed.), Tekst en Commentaar Strafrecht Vijfde druk. (p. 509-536). Deventer: Kluwer. Cleiren, C.P.M. & Nijboer, J.F. Titel XIX Tekst en Commentaar Strafrecht. In: Cleiren, C.P.M. & Nijboer, J.F. (Ed.), Tekst en Commentaar Strafrecht Vijfde druk. (p. 1109-1041). Deventer: Kluwer. Ellian, A. Een nieuwe pacificatie. NJB, p. 633-633.

107

Hert, P.J.A. De. European police and judicial information-sharing cooperation: incorporation into the Community, bypassing and extension of Schengen. ERA-Forum. Scripta Iuris Europaei, p. 425-435. Hert, P.J.A. De. Private veiligheid rukt op tot aan voordeur. De Juristenkrant, p. 4-4. Hert, P.J.A. De. Private veiligheid. Verfijning van de bestaande bewakingswetgeving. Nieuw Juridisch Weekblad, p. 1262-1270. Hert, P.J.A. De & Lichtenstein, G. Huiszoeking in een geautomatiseerde omgeving. In: Bockstael, M. (Ed.), Huiszoeking en beslag. (Custodes, p. 59-74). Brussel: Politeia. Moerings, M. Kale bedoening. Tijdschrift voor herstelrecht, p. 1-3. Moerings, M. Rubriek rechtsposistie van gedetineerden. Delikt en Delinkwent, p. 963978. Moerings, M. Rubriek rechtspositie van gedetineerden (2). Delikt en Delinkwent, p. 102106. Muller, E.R., Rosenthal, U., Mans, J. & Gils, A. van. De vuurwerkramp van Enschede. Amsterdam: Bert Bakker, 156 p. Muller, E.R., Havermans, A., Cohen, J. & Buruma, Y. De AIVD in verandering. Leidschendam: 320 p. Roos, T.A. de. Afluisteren in penitentiaire inrichtingen: de zaak-Doerga en het EHRM. Strafblad, 2, p. 92-96. Roos, T.A. de. De Rotterdamse terroristenzaak. Strafblad, 2, p. 96-98. Roos, T.A. de. Het bewijs van medeplegen. Strafblad, 1, p. 9-13. Roos, T.A. de. Onderneming en strafrecht. Juridisch up to date, 3, p. 10-13. Roos, T.A. de. Onderneming en strafrecht 2. Juridisch up to date, 6, p. 11-12. Roos, T.A. de. Onderneming en strafrecht 3. Juridisch up to date, 14, p. 9-10. Roos, T.A. de. Onderneming en strafrecht 4. Juridisch up to date, 20, p. 11-15. Roos, T.A. de & Spoel, Tj.E. van der. Privacy en strafrecht. Strafblad, 2, p. 83-84. Roos, T.A. de. Regelgeving. Strafblad, 2, p. 85-90. Roos, T.A. de. Slachtofferloze criminaliteit bestaat niet. Puntkomma, 17, p. 9-9. Roos, T.A. de. Strafrechtelijke terrorismebestrijding: een vraagteken bij een vraagteken. Rechtsgeleerd Magazijn Themis, 1, p. 15-16. Roos, T.A. de. Laudatio Publicatieprijs SMVP 2003. In: Moor, L.G & Johannink, R. (Ed.), Aanpak door de politie van maatschappelijk geweld. (p. 53-57). Dordrecht: Stichting Maatschappij, Veiligheid en Politie. Rosenthal, U. & Muller, E.R. Het grondrecht op veiligheid. In: Muller, E.R. (Ed.), Veiligheid. Studies over inhoud, organisatie en maatregelen. (p. 59-70). Alphen aan den Rijn: Kluwer. 108

Wiersinga, H.C. Plaatsing in een inrichting voor de opvang van verslaafden. In: Cleiren, C.P.M. & Nijboer, J.F. (Ed.), Tekst en Commentaar Strafrecht. (p. 243-255). Deventer: Kluwer. Overig product van wetenschappelijke activiteit Hert, P.J.A. De (Ed(s).). Beschuldigde, sta op. Actueel debat over de juryrechtspraak. Mechelen: Kluwer, 98 p.

109

110

Deelprogramma: Dynamiek van criminaliteit en regelovertreding Coördinatoren: dr. mr. W. Huisman en prof. dr. G.J.N. Bruinsma Achtergrond De roep om veiligheid en zekerheid leidt ertoe dat nieuwe terreinen aan normering worden onderworpen die niet onder het klassieke domein van het strafrecht vallen. Het gaat om ordeningsregelgeving die ten dienste staat van de veiligheid en integriteit van het sociale en economische verkeer in de samenleving: geformaliseerde normen en waarden voor gedrag in de publieke ruimte, spelregels voor klant en personeel van supermarkten, regels voor reizigers van openbaar vervoer, regels met betrekking tot legaal verblijf in ons land, codes omtrent integer gedrag binnen bedrijven en overheidsorganisaties, een vergunningplicht voor tal van bedrijvigheden, nieuwe regels voor controle op jaarrekeningen door ondernemingen e.d. Overtreding van deze regelgeving wordt ook wel aangeduid als mala prohibita of regulatory crime, in tegenstelling tot de klassieke mala in se of predatory crime. Een kenmerk dat aan ordeningsregelgeving wordt toegeschreven Andere regulering brengt ook andere vormen van handhaving met zich mee. Het concept risicojustitie is in belangrijke mate geïnspireerd op controlestrategieën die in een bestuurlijke of private setting zijn ontwikkeld. Nieuwe handhavingsarrangementen en -instrumenten worden vooral op dit terrein ingezet (handhavingsconvenanten, bestuurlijke preventie, bestuurlijke boete, bestuurlijke ophouding, bestuurlijke transactie). Aan de andere kant worden in het kader van de private recherche en de forensische accountancy technieken uit het strafrechtelijk onderzoek gebruikt om niet-strafrechtelijke overtredingen ‘op te sporen’. Onderzoeksvragen Over de dynamiek tussen van criminaliteit en overtreding van regels uit het sociaal-economisch ordeningsrecht zijn tal van belangrijke vragen te stellen. Allereerst is het van belang criminologische vragen over aard, omvang, oorzaken en aanpak van criminaliteit ook te stellen voor overtreding van ordeningsregelgeving. Theorieën over criminaliteit en veiligheid zijn vooral ontwikkeld op terrein van klassieke criminaliteit, terwijl nu juist ordeningsregelgeving onze onveiligheid moet verminderen en overtreding daarvan de iure en de facto wordt gecriminaliseerd. Op basis van empirisch onderzoek naar de dynamiek van criminaliteit en regelovertreding zullen bestaande criminologische theorieën worden aangescherpt en aangevuld. Daarnaast moeten specifieke vragen worden gesteld over het nieuwe domein van onderzoek. Onderzoeksvragen betreffen: De dynamiek tussen criminaliteit en regelovertreding (bv. Welke verbanden zijn er tussen criminele loopbanen in commune criminaliteit en in regulatieve criminaliteit?); De dynamiek tussen regulering en criminaliteit (bv. Wat is de criminogene werking van regulering? Gedijen bepaalden vormen van misdaad juist goed in een nietgecriminaliseerde, regulatieve context?); De dynamiek van maatschappelijke reacties (bv. Welke rol speelt de beeldvorming? Wat zijn opvattingen over strafwaardigheid van regulatory crimes?); De dynamiek van handhavend optreden (bv. Wat zijn de effecten van het gebruik van interventiemethoden uit de wereld van het ordeningsrecht voor de aanpak van klassieke vormen van misdaad en vice versa?). Bestudering van dynamiek vraagt om een methodologische aanpak, waarbij actuele processen in kaart worden gebracht en worden verklaard. Het gaat dan op processen van criminalisering en decriminalisering, de interactie tussen normadressant en handhavende overheid en effecten van regulering op het regelnalevend gedrag van burgers, bedrijven en instellingen. Aandachtsgebieden voor het empirische onderzoek zijn relaties tussen illegaliteit en criminaliteit 111

op de markten voor arbeid en prostitutie, de bestuurlijke aanpak van georganiseerde criminaliteit, de ordening op het terrein van de zeden, loopbanen in de witteboordencriminaliteit en publieke percepties van (ernst en strafwaardigheid) van regulatory crime.

Dissertatie (extern voorbereid) Donker, A.G. (22-06-2004). Precursors and prevalence of young-adult and adult delinquency. Universiteit Leiden, 139 p. (Duivendrecht: Donker). (Promotoren: prof. dr. F.C. Verhulst & prof. dr. G.J.N. Bruinsma). Wetenschappelijke publicaties Blokland, A.A.J. & Nieuwbeerta, P. Recidive en het beëindigen van de criminele carrière over een periode van 25 jaar. Tijdschrift voor Criminologie, p. 18-36. Brants, S.C. De paradox van pressie en illegale prostitutie. Rooilijn, 7, p. 337-342. Bruinsma, G.J.N. & Bernasco, W. Criminal groups and transnational illegal markets: a more detailed examination on the basis of social network theory. Crime, Law & Social Change, 41, p. 79-94. Bruinsma, G.J.N. Misdaaddreigingen uit de nieuwe EU. Justitiële Verkenningen, 9, p. 3650. Bruinsma, G.J.N. & Huisman, W. Ruimtelijke strategieën van misdadigers. Sociale relaties voor criminele infrastructuur. Stedenbouw en Ruimtelijke Ordening, 3, p. 34-37. Bruinsma, G.J.N., Bernasco, W. & e.a., (red.) De stad en Sociale onveiligheid. Een stateof-the-art van wetenschappelijke kennis in Nederland. Leiden: NSCR en Criminologie UL, 41 p. Bruinsma, G.J.N. & Loeber, R. Challenges for Criminology and Criminal Justice Research. In: Bruinsma, G.J.N., Elffers, H. & Keijser, J.W. de (Ed.), Punishment, Places and Perpetrators. Developments in Criminology and Criminal Justice Research. (p. 3-20). Devon: Willan Publishing. Bruinsma, G.J.N., Huisman, W., Laan, P.H. van der, Leun, J.P. van der, Vanderveen, G. & e.a. De stad en de sociale onveiligheid. Een 'state of the art' van wetenschappelijke kennis in Nederland. In: Muller, E.R. (Ed.), Veiligheid. Studies over inhoud, organisatie en maatregelen. (p. 277-316). Alphen aan den Rijn: Kluwer. Bruinsma, G.J.N. Oorzaken van veranderingen in onveiligheid. In: Muller, E.R. (Ed.), Veiligheid. Studies over inhoud, organisatie en maatregelen. (p. 187-207). Alphen aan den Rijn: Kluwer. Bruinsma, G.J.N., Elffers, H. & Keijser, J.W. de (Ed(s).). Punishment, Places and Perpetrators. Developments in Criminology and Criminal Justice Research. Cullompton: Willan Publishing, 311 p. Donker, A.G., Smeenk, W.H., Laan, P.H. van der & Verhulst, F.C. Wie ziet wat? Docenten ouderreportage gecombineerd en vergeleken. Tijdschrift voor Criminologie, p. 382394.

112

Hert, P.J.A. De & Meij, P.P.J. van der. En route pour le Far West? La légitime défense sous la loupe. Vigiles. Revue du droit de police, p. 33-39. Hert, P.J.A. De & Gutwirth, S. Vergelding: een kernbegrip van het strafrecht? In: Smeulers, A.H. & Wolleswinkel, M.W. (Ed.), KriTies, Liber Amicorum et amicarum voor prof. mr. E. Prakken. (p. 295-312). Deventer: Kluwer. Huisman, W. & Bunt, H.G. van de. Organisatiecriminaliteit. Tijdschrift voor Criminologie, p. 106-120. Huisman, W. Veiligheid en regelnaleving door organisaties. In: Muller, E.R. (Ed.), Veiligheid: Studies over inhoud, organisatie en maatregelen. (p. 455-472). Alphen aan den Rijn: Kluwer. Laan, P.H. van der, Kleemans, E. & Ponsaers, P. Belgische criminologen en Nederlandse criminologie. Tijdschrift voor Criminologie, 46, p. 1-4. Laan, P.H. van der, Spaans, E. & Verhagen, J. De Glenn Mills School onderzocht. Over goede bedoelingen, hoge verwachtingen en een twijfelachtig rapport. Delikt en Delinkwent, 34(8), p. 809-825. Laan, P.H. van der. De voorwaardelijke veroordeling en effectiviteit. Trema, p. 17-23. Laan, P.H. van der, Little, M., Kogan, J. & Bullock, R. ISSP: an experiment in multisystemic responses to persistent young offenders known to children's services. British Journal of Criminology, p. 225-240. Laan, P.H. van der. Nieuwe manieren om jeugddelinquentie aan te pakken. Een nieuwe aanbeveling van de Raad van Europa. Tijdschrift voor Familie- en Jeugdrecht, 26, p. 144151. Laan, P.H. van der & e.a. Opvoeding en delinquent gedrag bij jongvolwassen mannen. Tijdschrift voor Criminologie, 46(4), p. 347-360. Laan, P.H. van der. Over straffen, effectiviteit en erkenning. De wetenschappelijke onderbouwing van preventie en strafrechtelijke interventie. Justitiële Verkenningen, 29(5), p. 31-48. Laan, P.H. van der & e.a. Wie ziet wat? De voorspellende waarde van overeenstemming en verschil in docent- en ouderrapportage van lastig gedrag in de kindertijd voor delinquent gedrag als jongvolwassene. Tijdschrift voor Criminologie, 46(4), p. 382-394. Laan, P.H. van der. European trends and American inspiration: youth offending and juvenile justice. In: Bruinsma, G., Elffers, H. & Keijser, J. de (Ed.), Punishments, places and perpetrators. Developments in criminology and criminal justice research. (p. 113137). Cullompton: Willan Publishing. Laan, P.H. van der & Graham, J. Criminology in Europe. Straatsburg: Raad voor Europa. Laan, P.H. van der & Graham, J. Project on juvenile delinquency in the North Western Area of the Russian Federation. Needs-assessment visit. Straatsburg: Raad van Europa. Leun, J.P. van der. Niemandsland in Nederland: afgewezen asielzoekers tussen nationaal en lokaal beleid. Amsterdams Sociologisch Tijdschrift, 31, p. 207-225.

113

Leun, J.P. van der & Vervoorn, L. Slavernij-achtige uitbuiting in Nederland. Een inventariserende literatuurstudie in het kader van de uitbreiding van de strafbaarstelling van mensenhandel. In: Meijers-reeks, nr. 82. Den Haag: Boom Juridische uitgevers, 66 p. Leun, J.P. van der & Engbersen, G. Illegalen, vreemdelingenbeleid en criminaliteit. In: Muller, E.R. (Ed.), Veiligheid, Studies over inhoud, organisatie en maatregelen. (p. 233252). Alphen aan den Rijn: Kluwer. Leun, J.P. van der. Lokale solidariteit met illegale migranten. In: Entzinger, H. & Meer, J. van der (Ed.), Grenzeloze solidariteit. Naar een migratiebestendige verzorgingsstaat. (p. 73-85). Amsterdam: De Balie. Leun, J.P. van der. Mazen in de wet: het insluiten van illegalen in beleid en praktijk. In: Asbeek Brusse, W., Broeders, D. & Griffiths, R. (Ed.), Immigratie en asiel in Europa. Een lange weg naar gemeenschappelijkheid? (p. 101-117). Utrecht: Lemma. Leun, J.P. van der, Caldeira, M.J., Tur Castelló, J. & Esteves, A. Migrant Integration in European Cities. Rome: Ethnobarometer, Printed by Officinestampa, 285 p. Moerings, M. Onder het mom van de bescherming van het kind. De aanscherping van de zedenwet. Proces, Tijdschrift voor berechting en reclassering, p. 102-105. Suurmond, G., Swank, Otto H. & Visser, Bauke. On the bad reputation of reputational concerns. Journal of Public Economics, 88, p. 2817-2838. Suurmond, G. Brandveiligheid in de horeca. Een economische analyse van de handhaving in een representatieve gemeente. Leiden: Department of Economics Research Memorandum, 2004.03, UL, 88 p. Vakpublicaties Donker, A.G., Kleemans, E., Laan, P.H. van der & Nieuwbeerta, P. Ontwikkelings- en levensloopcriminologie in vogelvlucht. Tijdschrift voor Criminologie, p. 322-329. Huisman, W., Keijser, J.W. de & Weerman, F. Georganiseerde criminaliteit. Delikt en Delinkwent, p. 84-94. Huisman, W., Keijser, J.W. de & Weerman, F. Onderzoek naar de levensloop van daders en het denken over misdaad en straf. Delikt en Delinkwent, p. 530-539. Laan, P.H. van der & Graham, J. Council of Europe: new delinquency standards. Newsletter of the European Society of Criminology, 3(3), p. 11-14. Laan, P.H. van der. Jeugdcriminaliteit en jeugdgeweld. Ontwikkelingen en reacties. In de marge, 13(4), p. 28-37. Laan, P.H. van der. Jeugdrecht en jeugdbescherming. Sociaal-wetenschappelijk aspect. Delikt en Delinkwent, p. 321-325. Laan, P.H. van der. Jeugdrecht en jeugdbescherming. Sociaal-wetenschappelijk aspect (2). Delikt en Delinkwent, p. 725-729. Laan, P.H. van der. Keurmeesters voor bewezen effectieve preventie. De Campbell Crime and Justice Group. SEC, 18, p. 20-23.

114

Leun, J.P. van der & Huisman, W. Knooppunt Amsterdam, de criminele infrastructuur en de informele economie. AGORA, 3, p. 21-23. Leun, J.P. van der. Sex in Chicago. [Bespreking van: Laumann, E.O., Ellingson, S., The sexual organisation of the city. Uitg.: Chicago University Press, Chicago (2004)]. In: Rooilijn, oktober, p. 3660-3661.

115

116

Deelprogramma: Forensische expertise Coördinator: prof. mr. J.F. Nijboer Achtergrond Onder invloed van wetenschappelijke en technologische ontwikkelingen spelen deskundigen een steeds grotere rol in de rechtspleging. Deze ontwikkeling wordt versterkt door de rol die rechtspleging wordt toebedeeld bij het streven naar een veiliger samenleving. Hoewel er al bijna een eeuw aandacht bestaat voor de vraagstellingen en problemen die de inschakeling van forensische (= op de rechtspraktijk toegesneden) expertise, is deze problematiek de laatste jaren meer in het brandpunt van de belangstelling komen te staan. Oorzaken daarvoor zijn te vinden in het toenemende besef van de betrekkelijkheid van rechtsregels in feitenonderzoek en bewijs in het recht, in de verscherpte aandacht voor het risico van gerechtelijke dwalingen, in de internationalisering van het recht - niet in de laatste plaats in de praktijk (rechtshulpcontacten en wederzijdse erkenning van vonnissen en van onderzoeksresultaten) - en in de opkomst van nieuwe stromingen en wetenschapsterreinen in de cognitieve filosofie en mathematica (probabilistiek), in de cognitieve (rechts)psychologie en in de forensische wetenschappen - niet in de laatste plaats in de criminalistiek -. In het deelprogramma forensische expertise wordt op systematische wijze aandacht geschonken aan de theoretische, communicatieve, organisatorische en praktische problemen, die samenhangen met de forensische expertise en haar rol in de rechtspraktijk (in procedures, maar ook in regelgeving en beleidsvorming). In dit deelprogramma wordt samengewerkt door onderzoekers uit verschillende disciplines, waarbij vanwege de onmisbare oriëntatie op de forensische realiteit ook - naast de wetenschappelijke activiteiten, die de kern vormen - aandacht bestaat voor post-academische vorming van juristen en (forensische) deskundigen en voor maatschappelijke dienstverlening in de vorm van advisering en - soms - contra-expertise. Onderzoeksvragen Hiervoor werd al aangegeven dat aandacht wordt geschonken aan theoretische, communicatieve, organisatorische en praktische problemen. Daarmee is direct al aangegeven dat het onderzoeksveld gelaagd is. Wat betreft de theoretische problemen wordt vooralsnog de aandacht geconcentreerd op drie, deels juridische, deels (wetenschaps)filosofische en (wetenschaps)sociologische vragen: In hoeverre kunnen juridische feitenvaststellingen worden geduid in termen van waarschijnlijkheidsoordelen, die ook hanteerbaar zijn binnen andere takken van (forensische) wetenschap en praktijk? Hoe vindt erkenning van nieuwe forensische werkwijzen plaats, zowel in het voorbereidend onderzoek in strafzaken als bij de uiteindelijke acceptatie van forensische onderzoeksresultaten voor het bewijs? (bv. nieuwe technisch-wetenschappelijke opsporingsmethoden als DNA-onderzoek en op risicotaxatie gebaseerde gedragsvoorspellingsmethoden) Hoe vindt disciplinering plaats binnen de diverse academische en praktische rekrutering en vorming ten aanzien van de betrokken vakgebieden in het recht en in andere (forensische) wetenschappen? En wat zijn daarvan de consequenties? (Dit thema bouwt voort op de oratie van J.F. Nijboer, 2002). Bij de beantwoording van de onderzoeksvragen van dit deelprogramma wordt samengewerkt met het Nederlands Forensisch Instituut in Rijswijk en met het Nederlands Studiecentrum Criminaliteit en Rechtshandhaving te Leiden.

117

Wetenschappelijke publicaties Broeders, A.P.A. & e.a. Earwitnesses: EFfects of SPeech Duration, Retention Interval and Acoustic Environment. Applied Cognitive Psychology, 18, p. 327-336. Broeders, A.P.A. Forensisch onderzoek van A tot Z. Justitiële Verkenningen, 30, p. 2960. Broeders, A.P.A. Forensic Speech and Audio Analysis, Forensic Linguistics 2001-2004; A Review. In: Daéid, Niamh Nic (Ed.), Proceedings 14th Interpol Forensic Science Symposium, Lyon Frankrijk. (p. 171-188). Glasgow: University of Strathclyde. Broeders, A.P.A. & e.a. Betrouwbaarheid auditieve bewijsconfrontatie 2: effect van accent, retentie en telefoon. Soesterberg: TNO, 24 p. Herik, H.J. van den, Postma, E.O. & Dartel, M. van. Categorisation through internal simulation of perception and behaviour. In: Schomaker, L., Taatgen, N. & Verbrugge, R. (Ed.), Proceedings of the 16th Belgium-Netherlands Conference on Artificial Intelligence (BNAIC'04). (p. 187-194). Groningen: Rijksuniversiteit Groningen. Jong-van Ormondt, A. de. De Hoge Raad inzake forensisch bewijs - een overzicht van de jurisprudentie. Justitiële Verkenningen, p. 88-97. Nijboer, J.F. De omgang met deskundigen in de strafrechtspleging. Trema, p. 196-205. Nijboer, J.F. De rol van expertise in de rechtspraktijk. Justitiële Verkenningen, 1, p. 9-19. Nijboer, J.F. Legaliteit en het strafrechtelijk bewijsrecht; uitholling van het wettelijk bewijsstelsel in strafzaken? Ars Aequi, p. 492-503. Nijboer, J.F., Jörg, N. & Boiten, D. Principles of criminal procedure and their application in disciplinary proceedings. Revue Internationale de Droit Pénal, 74, p. 1077-1100. Nijboer, J.F. De rol van (forensische) statistiek in het strafrechtelijk feitenonderzoek en bewijs. In: Boom, W.H. van den & Borgers, M.J. (Ed.), De rekenende rechter. (p. 19-29). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Nijboer, J.F. Witnesses and admission of evidence. In: Klip, A & Sluiter, G. (Ed.), Annotated leading cases of international criminal tribunals. Volume 6. (p. 338-342). Antwerpen: Intersentia. Vermeiren, R.R.J.M. & e.a. Juvenile arrest: A cross-cultural comparison. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 45, p. 567-576. Vermeiren, R.R.J.M. Psychiatric disorders in a representative sample of incarcerated boys in The Netherlands. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, p. 97-104. Vermeiren, R.R.J.M. & e.a. Schizophrenia Spectrum Disorders Among Male Adolescent Detainees in The Netherlands. Schizophrenia Bulletin, 30, p. 73-86. Vermeiren, R.R.J.M. & e.a. Subtypes of self-esteem and self-concept in adolescent violent and property offenders. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 45, p. 405411.

118

Vermeiren, R.R.J.M. & Doreleijers, Th.A.H. Angst- en stemmingsstoornissen. In: Duits, N., Bartels, J.A.C. & Gunning, W.B. (Ed.), Jeugdpsychiatrie en recht. Assen: Van Gorcum. Vermeiren, R.R.J.M. & Doreleijers, Th.A.H. Forensische Jeugdpsychiatrie. In: Raes, B.C.M. & Bakker, F.A.M. (Ed.), De psychiatrie in het Nederlands recht. Deventer: Gouda Quint. Vakpublicaties Broeders, A.P.A. De advocaat en de schoenmaker - over de rol van de advocaat als poortwachter voor het deskundigenbewijs. Strafblad, 3, p. 11-26. Hoogenboom, A.B. & Pheijffer, M. Compliance in motion. Tijdschrift voor Compliance, 4, p. 85-89. Pheijffer, M. Bouwfraude en schaduwadministraties. Vastgoed Fiscaal & Civiel, p. 1-4. Pheijffer, M. Controller binnen de bouwnijverheid. Een beladen functie. Management Control & Accounting, 1, p. 8-12. Pheijffer, M. Het debat 'Nederland: Fraudeland?'. Tijdschrift voor Onderneming en Strafrecht, 2, p. 38-45. Pheijffer, M. Rubriek Financieel Rechercheren & Forensische Accountancy. Tijdschrift voor Onderneming en Strafrecht, 1, p. 26-27. Pheijffer, M. Rubriek Financieel Rechercheren & Forensische Accountancy. Tijdschrift voor Onderneming en Strafrecht, 5, p. 159-161. Pheijffer, M. Tornen aan materialiteitsbeginsel. De Accountant, 10, p. 22-27. Pheijffer, M. & Langendijk, H.P.A.J. De boekhoudschandalen: gevolgen qua wet- en regelgeving. In: Wielinga, A. (Ed.), Jaarboek Compliance 2004-2005. (p. 219-237). Zeist: Kerckebosch. Pheijffer, M. & Langendijk, H.P.A.J. De boekhoudschandalen: gevolgen qua wet- en regelgeving. In: Kaptein, M. & Willems, P. (Ed.), Jaarboek Fraudebestrijding 2004. (p. 25-40). Deventer: Kluwer.

119

120

De nietprogrammagebonden publicaties

121

122

De niet-programmagebonden publicaties Dissertaties (volledig extern voorbereid en plaatsgevonden) Boltjes, E.G. (13-05-2004). Voorbeeldig Onderwijs - Voorbeeldgestuurd onderwijs bevordert het abstract denkvermogen, vooral van meisjes. Universiteit Maastricht. (Maastricht: Universiteit Maastricht). (Promotoren: prof. dr. H.J. van den Herik & M.J.H. Meijer). Lammers, J. (17-09-2004). Oordelen over de politie. Een analyse van de invloed van contacten op het oordeel van burgers over het functioneren van de politie. Universiteit Twente, 219 p. (Universiteit Twente: IPIT). (Promotoren: prof. dr. G.J.N. Bruinsma & C.D. van der Vijver). Verbeek, J.P.G.M. (14-10-2004). Politie en de Nieuwe Internationale Informatiemarkt. Universiteit Maastricht. (Den Haag: SDU Uitgevers). (Promotoren: prof. dr. H.J. van den Herik & prof. mr. T.A. de Roos). Winands, M.H.M. (01-12-2004). Informed Search in Complex Games. Universiteit Maastricht. (Maastricht: Universiteit Maastricht). (Promotor: prof. dr. H.J. van den Herik). Wetenschappelijke publicaties Brenninkmeijer, A.F.M. Codes of Conduct for the Judiciary in Civil Law Countries: The Dutch Example. Netherlands Quarterly of Human Rights, p. 59-75. Bruning, M.R., Liefaard, T. & Volf, L.M.Z. Rechtswaarborgen voor OTS-ers in justitiële jeugdinrichtingen. Tijdschrift voor Familie- en Jeugdrecht, 9, p. 207-216. Bruning, M.R. Tweede rapportage VN-Verdrag voor de Rechten van het Kind (IVRK) door Nederland: nieuwe ronde, nieuwe kansen. NJCM-Bulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten, 7, p. 1066-1074. Bruning, M.R. De rol van de kinderrechter bij OTS uit de Doeken gedaan. In: Blankman, K. & Bruning, M.R. (Ed.), Meesterlijk groot voor de kleintjes (liber amicorum prof. mr. J.E. Doek). (p. 117-138). Deventer: Kluwer. Bruning, M.R. & Blankman, K. (Ed(s).). Meesterlijk groot voor de kleintjes (liber amicorum prof. mr. J.E. Doek). Deventer: Kluwer, 304 p. Engels, J.W.M., Dölle, A.H.M & Elzinga, D.J. Handboek van het Nederlands gemeenterecht. Deventer: Kluwer, 812 p. Feldbrugge, F.J.M. In Memoriam Dietrich André Loeber. In: Simons, W.B. (Ed.), Review of Central and East European Law. Vol. 29. Review of Central and East European Law (p. 431-432). Leiden: Martinus Nijhoff Publishers. Feldbrugge, F.J.M. In Memoriam Ger P. van den Berg. In: Simons, W.B. (Ed.), Review of Central and East European Law. (p. 429-430). Leiden: Martinus Nijhoff Publishers. Feldbrugge, F.J.M. Medieval Law in Transcaucasia-On the Periphery of European Legal History. In: Trunk, A. & Knieper, R. (Ed.), Russland in Kontext der Internationalen Entwicklung. (p. 765-784). Berlin: Berlin Verlag.

123

Hendriks, A.C. & Gevers, J.K.M. Juridische bescherming tegen ongerechtvaardigd gebruik van genetische informatie buiten de gezondheidzorg. NJCM-Bulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten, p. 1114-1130. Kamphorst, J.J.A. Network Formation under Heterogeneous Costs: The Multiple Group Model. Rotterdam: Tinbergen Discussion Paper, 55 p. Kinneging, A.A.M. Groen van Prinsterer en Plato. In: de Bruijn, J. & Harinck, G. (Ed.), Groen van Prinsterer in Europese Context. (p. 15-18). Hilversum: Verloren. Linde, J.G. van der & et al. Study on Energy Supply Security and Geopolitics, report for DGTREN, European Commission. Brussel: European Commission, 281 p. Lodder, G.G. De gevolgen van de jurisprudentie van de Raad van State voor de ACprocedure. Publikatiereeks instituut voor immigratierecht (Ext. r. no. 4). Den Haag: Sdu Uitgevers, 98 p. Offeren, D.H. van. Segmentatie. In: Hoogendoorn, M.N., Klaassen, J. & Krens, F. (Ed.), Externe verslaggeving in theorie en praktijk, deel 2. (p. 1122-1147). 's-Gravenhage: Reed Business Information. Ros, A.P. Niet-belastingmiddelen. In: Ros, A.P. & Kam, C.A. de (Ed.), Jaarboek Overheidsfinanciën 2004. (p. 85-100). Den Haag: Sdu Uitgevers. Schreuder-Vlasblom, M. Iets kroms, dat gebogen is; het Nederlands bestuursprocesrecht naar de leer van Tak. Nederlands Tijdschrift voor Bestuursrecht, p. 73-83. Schuijt, G.A.I. Inzoomen op de Eikenhorst. Over maken en openbaar maken. Den Haag: Boom Juridische uitgevers, 69 p. Schuijt, G.A.I. Interviewer en geïnterviewde. Jonge Balie Congres 2004. Media & Recht. De media meester. (p. 95-112). Utrecht: Stichting Jonge Balie Nederland. Stolker, C.J.J.M. Wat maakt een juridisch tijdschrift wetenschappelijk? NJB, p. 14091418. Tjepkema, M.K.G. Kenmerken van pragmatische argumentatie. In: Feteris, E.T., Kloosterhuis, H., Plug, H.J. & Pontier, J.A. (Ed.), In het licht van deze overwegingen. (p. 85-94). Nijmegen: Ars Aequi Libri. Tobler, R.C. Die Öffnung des Strommarktes in der Schweiz: eine Fortsetzungf der Art. 43 und 44 EleG mit anderen Mitteln. Jusletter. Tobler, R.C. Introducing Competition in Law in the Swiss Electricity Market. International Energy Law and Taxation, p. 183-189. Tobler, R.C. Frauenförderungsmassnahmen: die EU auf dem Weg zur materiellen Gleichheit. In: Lischetti, Barbara & Widmer, Maya (Ed.), Kopfprämien für Professorinnen? Über Verfassungsmässigkeit, Opportunität und Nützlichkeit von Anreizsystemen. (p. 4769). Bern en Wettingen: eFeF-Verlag. Voermans, W.J.M., Oliveira, H.U. d', Klijnsma, M.H. & Reestman, J.H. Grondwet van de republiek Nederland. Amsterdam: Prometheus, 181 p.

124

Annotaties Bravenboer, M. Noot bij: HR 17-09-2004, Nederlands Tijdschrift voor Fiscaal Recht 2004, 1379, p. 38-38, (Ziekenfondsverzekering zelfstandigen niet in strijd met art. 1, 1e protocol). Bravenboer, M. Noot bij: HR 19-11-2004, Nederlands Tijdschrift voor Fiscaal Recht 2004, 1755, p. 14-14, (Aanwijzingsbesluit verzekerden Zfw niet onverbindend). Bravenboer, M. Noot bij: HR 26-03-2004, Nederlands Tijdschrift voor Fiscaal Recht 2004, 499, p. 18-18, (Ziekenfondswet wijkt niet voor Algemene wet gelijke behandeling). Bravenboer, M. Noot bij: HR 16-04-2004, Nederlands Tijdschrift voor Fiscaal Recht 2004, 596, p. 35-35, (Geen gewekt vertrouwen na ten onrechte gehonoreerd bezwaar ZFWverzekering). Bravenboer, M. Noot bij: HR 14-05-2004, Nederlands Tijdschrift voor Fiscaal Recht 2004, 737, p. 25-26, (Belanghebbende niet vrijgesteld wegens gemoedsbezwaren, dus verzekerd). Bravenboer, M. Noot bij: HR 11-06-2004, Nederlands Tijdschrift voor Fiscaal Recht 2004, 877, p. 10-10, (Voor 1 oktober ingediende aangifte gaat voor op voorlopige aanslag). Bravenboer, M. Noot bij: HR 11-06-2004, Nederlands Tijdschrift voor Fiscaal Recht 2004, 881, p. 14-14, (Recht op buitengewonelastenaftrek bij minder dan volledige kinderbijslag). Bruning, M.R. Noot bij: Hof 's-Hertogenbosch 05-08-2004, JIN 2004, 18. Bruning, M.R. Noot bij: HR 24-09-2004, JIN 2004, 62. Bruning, M.R. Noot bij: Hof Leeuwarden 06-10-2004, JIN 2004, 66. Engels, J.W.M. Noot bij: Hof Arnhem 07-10-2003, Gemeentestem 2004, 23, p. 81-85. Engels, J.W.M. Noot bij: ABRVS 01-10-2003, Gemeentestem 2004, 60, p. 210-213. Geursen, W.W. & Van Daalen, O.L. Noot bij: Europese Commissie 24-03-2004, M&M 2004, p. 246-252, (De Microsoft-beschikking: Dwanglicenties en opsplitsing van geïntegreerde). Kranenborg, H.R. Noot bij: HvJ EG 06-11-2003, NJCM-Bulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten 2004, p. 415-425, (Pas op met wat je op je homepage zet! Publicatie van persoonsgegevens op Internet en Europese regelgeving). Schuijt, G.A.I. Noot bij: Vzr. Rb. Amsterdam 26-08-2004, AMI 2004, 19, (Deze vrouw heeft hier gestolen). Schuijt, G.A.I. Noot bij: Gerecht in Eerste Aanleg Nederlandse Antillen 26-01-2004, Mf 2004, 12, (Toelating tot persconferentie. Amigoe vs. Nederlandse Antillen). Schuijt, G.A.I. Noot bij: Hof Amsterdam 29-03-2004, Mf 2004, 17, (De kool en de geit). Schuijt, G.A.I. Noot bij: Vzr. Rb. Amsterdam 13-10-2003, Mf 2004, 2, (Karin Bloemen). Schuijt, G.A.I. Noot bij: EHRM 24-06-2004, Mf 2004, 27, (Caroline von Hannover vs. Duitsland). 125

Schuijt, G.A.I. Noot bij: Hof Den Haag 11-12-2003, Mf 2004, 3, (Ravage). Schuijt, G.A.I. Noot bij: Hof Amsterdam 05-08-2004, Mf 2004, 35, (Audax vs. Bloemen). Schuijt, G.A.I. Noot bij: Vzr. Rb. Den Haag 06-08-2004, NJCM-Bulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten 2004, p. 39-48, (Het Wassenaarse fotografeerverbod). Tobler, R.C. Noot bij: EFTA Court 24-01-2003, Common Market Law Review, p. 245-260, (Case E-1/02 EFTA Surveillance Authority v Norway). Vakpublicaties Berg, J.T.J. van den. Wat staat er op het spel? Beginselen vanuit gemeentelijke gezichtshoek. Amsterdam: Centrum voor Lokaal Bestuur WBS, 15 p. Broekers-Knol, A. & Klink, B. van. Pleitwijzer, Succesvol pleiten in de praktijk. Amsterdam: Bert Bakker, 157 p. Bruning, M.R. & Baartman, H.E.M. (Ed(s).). Van je familie moet je het hebben - nieuwe perspectieven in de jeugdzorg en het jeugdstrafrecht. Amsterdam: SWP, 176 p. Bruning, M.R., Liefaard, T. & Volf, L.M.Z. Rechten van jeugdigen in justitiële jeugdinrichtingen - wetsevaluatie Beginselenwet Justitiële Jeugdinrichtingen. Amsterdam: ACK, 248 p. Bushev, A. Main Law Systems in the Area of Commercial Law. Lawyer and Accountant, 14(1), p. 72-77. Bushev, A. Mortgage Backed Securities in Credit Transactions. Lawyer and Accountant, 17(4), p. 5-9. Bushev, A. On The Balance of the Shareholders' Interests Upon Consolidation of Shares. Arbitrajneye spori, 27(3), p. 87-111. Bushev, A. On the Balance of Interests of the Minority and Majority Shareholders. Pravovedeniye, p. 21-21. Bushev, A. On the Role of the Mortgage-backed Securities in the System of Measures for Development on the Credit Transactions Secured by Mortgage in Russia. Emitent, 72(40), p. 41-47. Bushev, A. Commercial Law in the Foreign Countries. St. Petersburg: Piter, 94 p. Bushev, A. Insolvency of the Broker Professionals. In Commentary to the Insolvency Law. Moscow: Omega-L. Bushev, A. International Business Law. Moscow: Omega-L., p. 139-170, p. 394-427, p. 445-455. Bushev, A. Russia: In International Securities Law. USA: BNA Int. Inc. USA, 37 p. Douma, S.C.W. Mogelijke partijdigheid: geen reden tot uitsluiting! Weekblad Fiscaal Recht, 6575, p. 700-701. Engels, J.W.M. De echo van staatsman Thorbecke. VNG Magazine, p. 18-19. 126

Engels, J.W.M. Universiteit en HBO. Staatscourant, p. 4-4. Hendriks, A.C. Nog even geduld a.u.b. - tweede evaluatie wet orgaandonatie komt eraan. NJCM-Bulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten, p. 297-299. Kranenborg, H.R. & Bulterman, M.K. Kroniek Europees Recht. NJCMBulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten, p. 135-138. Kranenborg, H.R. & Bulterman, M.K. Kroniek Europese Unie. NJCM-Bulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten, p. 854-856. Kranenborg, H.R. & Bulterman, M.K. Kroniek Europese Unie. NJCM-Bulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten, p. 514-517. Kranenborg, H.R. & Bulterman, M.K. Kroniek Europese Unie. NJCM-Bulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten, p. 265-268. Leen, A.R. Het handboek van de vrijhandelaar. Economisch Statistische Berichten, p. 500-501. Linde, J.G. van der & Correljé, A.F. Energy Supply Security and Geopolitics: Perspectives for the CIS and Europe. In: Nieuwenhuizen, T. (Ed.), Nederland en het Gemenebest van Onafhankelijke Staten: Economische relaties na de EU-uitbreiding. GOS-conferentie 19 mei 2004: Discussie bijdragen en verslag. (p. 79-92). Den Haag: Ministerie van Economische Zaken. Linde, J.G. van der & et al. Update for VROM of Dutch National Research Programme on Global Air Pollution and Climate Change, Global Change (2000) with N.H. van der Linden, P. Lako, S. van Rooyen entitled Analysis of the impact of the Kyoto Protocol on the export revenues of OPEC member states and on the oil requirements of non-Annex-I countries. z.p.: x, 15 p. Lodder, G.G. Hoger beroep en de AC-procedure. De onvoorziene gevolgen van de jurisprudentie van de Raad van State. Nieuwsbrief Asiel - en Vluchtelingenrecht, p. 4-12. Mouthaan, H.J. De IAD bij Hagemeyer; Integriteit belangrijker dan onafhankelijkheid. De Accountant, oktober, p. 36-39. Peijpe, T. van. Arbeidsrecht in de uitgebreide EU. Sociaal Maandblad Arbeid, p. 327-328. Schreuder-Vlasblom, M. & Tak, A.Q.C. De Awb ter discussie. Nederlands Tijdschrift voor Bestuursrecht, p. 122-125. Schuijt, G.A.I., Dragstra, L., Huisman, L. & Ottow, A. Documentatie. Mediaforum, 1, p. 7-12. Schuijt, G.A.I., Dragstra, L., Martius, H. & Ottow, A. Documentatie. Mediaforum, 11/12, p. 352-359. Schuijt, G.A.I., Dragstra, L., Huisman, L. & Ottow, A. Documentatie. Mediaforum, 10, p. 309-314. Schuijt, G.A.I., Dragstra, L., Huisman, L. & Ottow, A. Documentatie. Mediaforum, 9, p. 282-288.

127

Schuijt, G.A.I., Dragstra, L., Huisman, L. & Ottow, A. Documentatie. Mediaforum, 7/8, p. 246-251. Schuijt, G.A.I., Dragstra, L., Huisman, L. & Ottow, A. Documentatie. Mediaform, 6, p. 212-217. Schuijt, G.A.I., Dragstra, L., Huisman, L. & Ottow, A. Documentatie. Mediaforum, 2, p. 44-49. Schuijt, G.A.I., Dragstra, L., Huisman, L. & Ottow, A. Documentatie. Mediaforum, 3, p. 71-76. Schuijt, G.A.I., Dragstra, L., Huisman, L. & Ottow, A. Documentatie. Mediaforum, 4, p. 117-122. Schuijt, G.A.I., Dragstra, L., Huisman, L. & Ottow, A. Documentatie. Mediaforum, 5, p. 163-169. Schuijt, G.A.I. & Hins, A.W. Mediarecht. Ars Aequi, 90, p. 4932-4934. Schuijt, G.A.I. & Hins, A.W. Mediarecht. Ars Aequi, 91, p. 4995-4996. Schuijt, G.A.I. & Hins, A.W. Mediarecht. Ars Aequi, 92, p. 5067-5069. Schuijt, G.A.I. Pottenkijkers wegwezen. Mediaforum, 3, p. 61-61. Schuijt, G.A.I. [De voetballer] en [de prinses]. NJB, 1, p. 18-19. Schuijt, G.A.I. Laat de klok maar luiden. En andere korte stukken over vrijheid van meningsuiting. Den Haag: Boom Juridische uitgevers, 119 p. Schuijt, G.A.I., Klinken, J.O. van & e.a., (red.) Leidraad voor juridische auteurs. Voetnoten, bronvermeldingen, literatuurlijsten en afkortingen in Nederlandstalige publicaties. Deventer: Kluwer, 112 p. Simons, W.B. (Ed(s).). Counsel in the Caucasus. Leiden: Martinus Nijhoff Publishers, 191 p. Simons, W.B. & Dragneva, R.O. Rights, Contracts and Constitutional Courts: The Experience of Russia. Essays in honor of the Eightieth Birthday of S.S. Alekseev. (p. 406-440). Ekaterinburg, Russia: Inter-University Collection of Scholarly Works. Stec, S. Globalizing Hazardous Activities: An Instrument for Investor Risk and Responsibility. Environmental Policy and Law, 34(3), p. 125-132. Stolker, C.J.J.M. `Weten' juristen eigenlijk wel wat? Recht der Werkelijkheid, p. 60-63. Tobler, R.C. & Mathe, N. Gleichstellung zwischen Frauen und Männern. In: Epiney, Astrid, Theuerkauf, Sarah & Riviere, Florence (Ed.), Schweizerisches Jahrbuch für Europarecht. (p. 127-145). Zurich en Bern: Staempfli en Schulthess. Velthoven, B.C.J. van, Eijgelshoven, P.J. & Nentjes, A. Markten en Overheid. Groningen: Stenfert Kroese, 293 p. Visscher, G. Kamerleden in vak K. Regelmaat, 19(6), p. 196-207.

128

Visscher, G. Staten Generaal. In: Daalder, H. (Ed.), Het compendium voor Politiek en samenleving in Nederland. Deventer: Kluwer. Visscher, G. Book review. [Bespreking van: Voogt, R., I'm not interested; non-response bias, response bias and stimulus effects in election research. Uitg.: Universiteit van Amsterdam, Amsterdam (2004)]. In: Sociologische Gids, 51, p. 298-300. Visscher, G. Journalistieke herinneringen aan linkse idealen en mislukkingen. [Bespreking van: Lindner, J.J., Het tweede kabinet Den Uyl. Linkse idealen en mislukkingen 1966-1994. Uitg.: Bert Bakker, Amsterdam (2003)]. In: Jaarboek Parlementaire Geschiedenis, 5, p. 180-182. Populariserende publicaties Leen, A.R. (22-10-2004). De Amerikaanse staatsschuld is geen bron van zorg. De Gelderlander. Leen, A.R. (21-10-2004). Draagkrachtbeginsel werkt averechts (Actie Kerkbalans versus de overheidsfinanciën). Nederlands Dagblad, p. 7-7. Leen, A.R. (20-07-2004). EU-wetgeving ophouden schaadt de economie. De Gelderlander. Leen, A.R. (12-10-2004). Innovatie is blinde vlek van Balkenende. De Gelderlander. Leen, A.R. (08-03-2004). Ondernemersprijs voor de importeur. Het Financieele Dagblad, p. 5-5. Leen, A.R. (17-07-2004). Uit naastenliefde bezuinigen op sociale zekerheid. Nederlands Dagblad, p. 7-7. Leen, A.R. & Klei, M. van der (26-11-2004). Waar is de kunstsector nou toch mee bezig? Trouw, p. 17-17. Mouthaan, H.J. De rechte rug van de interne accountant. Management Scope, juni 2004, p. 44-49. Overige producten van wetenschappelijke activiteit Broekers-Knol, A. Présentation à l’occasion du colloque sur la coopération franconeérlandaise. Colloque sur la coopération franco-neérlandaise à l'occasion de la remise du prix Descartes-Huygens: Parijs, Frankrijk (17-06-2004 - 18-06-2004). CD-rom. Bushev, A. On the Affect of the Corporate Governance at the Company's Reputation. In: Effective Corporate Governance - Competitive Advantage for the Future. Conferentie (Russische publicatie): Moscow. Simons, W.B. Congrespaper Ministerie Economische Zaken: Nederland en het Gemenebest van Onafhankelijke Staten. Economische relaties van EU-uitbreiding. GOSconferentie: Den Haag.

129

130

In de boekenreeks van het E.M. Meijers Instituut voor Rechtswetenschappelijk Onderzoek van de Faculteit der Rechtsgeleerdheid, Universiteit Leiden, zijn in 2004 verschenen: MI-69 W.J.M. Voermans, Toedeling van bevoegdheid (oratie Leiden), Den Haag: Boom Juridische uitgevers 2004, ISBN 90 5454 433 3. MI-70 M.C. Zwanenburg, Accountability under International Humanitarian Law for UN and NATO Peace Support Operations (diss. Leiden 2004). MI-71 M. Kuijer, The Blindfold of Lady Justice. Judicial Independence and Impartiality in Light of the Requirements of Article 6 ECHR, Nijmegen: Wolf Legal Publishers 2004, ISBN 90 5850 074 8 (diss. Leiden 2004). MI-72 V.J.A. Sütö, Nieuw Vermogensrecht en rechtsvergelijking - reconstructie van een wetgevingsproces (1947-1961), Den Haag: Boom Juridische uitgevers 2004, ISBN 90 5454 467 8 (diss. Leiden 2004). MI-73 Paul Cliteur, Hans Franken & Wim Voermans (red.), Naar een Europese Grondwet, Den Haag: Boom Juridische uitgevers 2004, ISBN 90 5454 471 6. MI-74 S.L. Kuipers, Cast in Concrete? The Institutional Dynamics of Belgian and Dutch Social Policy Reform, Delft: Eburon Academic Publishers 2004, ISBN 90 5972 028 8. MI-75 J. Heinsius, Collectief ontslagrecht. Enkele voorstellen betreffende een betere regelgeving, Den Haag: Boom Juridische uitgevers 2004, ISBN 90 5454 502 x (diss. Leiden 2004). MI-76 N. Djebali, Procedures ter beslechting van interstatelijke verrekenprijsgeschillen, Den Haag: Jongbloed 2004, ISBN 90 70062 36 4. MI-77 M.M. Groothuis, Beschikken en digitaliseren. Over normering van de elektronische overheid, Den Haag: Sdu 2004, ISBN 90 5409 448 6 (diss. Leiden 2004). MI-78 K. Teuben, Rechtersregelingen in het burgerlijk (proces)recht, Deventer: Kluwer 2004, ISBN 90 1302 144 1 (diss. Leiden 2005). MI-79 K.P. Goudswaard, C.L.J. Caminada & H. Vording, Naar een transparanter loonstrookje?, Den Haag: Boom Juridische uitgevers 2004, ISBN 90 5454 521 6. MI-80 P.J. Slot & M. Bulterman (eds.), Globalisation and Jurisdiction, Den Haag: Kluwer Law International 2004, ISBN 90 411 2307 5. MI-81 R. Holtmaat, Grenzen aan gelijkheid, (oratie Leiden), Den Haag: Boom Juridische uitgevers 2004, ISBN 90 5454 523 2. MI-82 J. van der Leun & L. Vervoorn, Slavernij-achtige uitbuiting in Nederland, Een inventariserende literatuurstudie in het kader van de uitbreiding van de strafbaarstelling van mensenhandel, Den Haag: Boom Juridische uitgevers 2004, ISBN 90 5454 534 8 MI-83 B.C. Labuschagne (red.), Religie als bron van sociale cohesie in de democratische rechtsstaat?, Nijmegen: Ars Aequi Libri 2004, ISBN 90 6916 526 0

Overige publicaties van het E.M. Meijers Instituut: E.R. Muller, D. Starink, J.M.J. Bosch & I.M. de Jong, Krijgsmacht. Studies over de organisatie en het optreden, Alphen aan den Rijn: Kluwer 2004, ISBN 90 1301 130 6. E.R. Muller, Veiligheid. Studies over inhoud, organisatie en maatregelen, Alphen aan den Rijn: Kluwer 2004, ISBN 90 1301 129 2

131

132

Aan de Faculteit der Rechtsgeleerdheid van de Universiteit Leiden hebben in 2004 de volgende promoties plaatsgevonden: Op 15 januari promoveerde B. v.d. Wiel op het proefschrift De rechtsverhouding tussen procespartijen. Promotor was prof. mr. H.J. Snijders. Op 26 februari promoveerde M.C. Zwanenburg op het proefschrift Accountability under International Humanitarian Law for United Nations and North Atlantic Treaty Organization Peace Support Operations. Promotor was prof. dr. H. Fischer. Op 3 maart promoveerde N. Chebel-Horstmann op het proefschrift Le régime de l’accès du réseau dans le domaine de l’électricité et du gaz en France. Promotor was prof. mr. P.J. Slot. Op 7 april promoveerde M. Kuijer op het proefschrift The blindness of Lady Justice – Judicial independence and impartiality in the light of the requirements of the article 6 ECHR. Promotoren waren prof. dr. R.A. Lawson en prof. mr. H.G. Schermers. Op 22 juni promoveerde A.G. Donker op het proefschrift Precursors and prevalence of youngadult and adult delinquency. Promotoren waren prof. dr. F.C. Verhulst en prof. dr. G.J.N. Bruinsma. Op 25 juni promoveerde V.J. Sütö op het proefschrift Nieuw vermogensrecht en rechtsvergelijking. Promotoren waren prof. mr. C.J.J.M. Stolker en prof. mr. G.R. de Groot. Op 30 september promoveerde J. Heinsius op het proefschrift Collectief ontslagrecht. Enkele voorstellen betreffende een betere regelgeving. Promotor was prof. mr. G.J.J. Heerma van Voss. Op 30 september promoveerde K.I.J. Visser op het proefschrift Zeggenschapsrechten van houders van een recht van pand of vruchtgebruik op aandelen op naam. Promotor was prof. mr. P.J. Dortmond. Op 14 oktober promoveerde J.E. Nijman op het proefschrift The concept of international legal personality: an inquiry into the history and theory of international law. Promotor was prof. mr. dr. C.J.R. Dugard. Op 9 december promoveerde M.M. Groothuis op het proefschrift Beschikken en digitaliseren. Over normering van de electronische overheid. Promotor was prof. mr. H. Franken. NB Op 9 september promoveerde S.L. Kuipers (als aio gedeeltelijk door de Faculteit der Rechtsgeleerdheid gefinancierd en begeleid) aan de Faculteit der Sociale Wetenschappen op het proefschrift Crises and Institutional dynamics – Belgian and Dutch social policy reform in the early 1990’s. Promotoren waren prof. dr. K.P. Goudswaard en prof. dr. P. ‘t Hart.

133