Voorwoord onderzoeksverslag Programma Vraagstukken van vermogensrecht 9

Inhoudsopgave

Voorwoord onderzoeksverslag 2005

3

Programma Vraagstukken van vermogensrecht

9

Deelprogramma Constitutionalisering, transnationalisering, en de eenheid van Nederlands vermogensrecht

11

Deelprogramma Europees en vergelijkend ondernemingsrecht

31

Programma Geschillenbeslechting – institutioneel en processueel kader

39

Deelprogramma Het institutionele en rechtsstatelijke kader van de rechtspleging

43

Deelprogramma Procesrecht en mediation

53

Programma Securing the rule of law in a world of multilevel jurisdiction: coherence, institutional principles and fundamental rights

63

Deelprogramma Vorming en handhaving van het internationale recht en de regulering van het internationaal economisch verkeer in een situatie van multilevel jurisdiction

67

Deelprogramma Trias Europea: De betekenis van de ontwikkeling van het Europese constitutionele recht voor de institutionele balans tussen de overheidsmachten in de relatie Nederland-EU en de EU-instellingen onderling

89

Deelprogramma De bescherming van fundamentele rechten in een integrerend Europa

1

101

Programma Sociale cohesie en de rol van het recht

123

Deelprogramma Sociale cohesie, multiculturalisme en globalisering

127

Deelprogramma Sociale cohesie en sociaal-economische vraagstukken

133

Deelprogramma Sociale cohesie: recht, bestuur en ontwikkeling

141

Programma Grenzen van fiscale soevereiniteit

149

Deelprogramma Internationale en supranationale grenzen aan fiscale soevereiniteit

153

Deelprogramma Grenzen aan de uitoefening van fiscale soevereiniteit

161

Programma Veiligheid en recht

175

Deelprogramma Rechtsstaat, organisatie en veiligheid

179

Deelprogramma Dynamiek van criminaliteit en regelovertreding

185

Deelprogramma Forensische expertise

193

De niet-programmagebonden publicaties

201

Overzicht boeken verschenen in de facultaire Meijers-reeks

213

Promoties 2005

217

2

Voorwoord onderzoeksverslag 2005 Het verheugt ons u het onderzoeksverslag van de Faculteit der Rechtsgeleerdheid 2005 aan te bieden. In het verslag treft u een overzicht aan van de belangrijkste opbrengsten van het onderzoek van het afgelopen jaar. Het merendeel van het onderzoek wordt uitgevoerd binnen de onderzoeksprogramma’s van het E.M. Meijers Instituut, het facultaire onderzoeksinstituut. Binnen die programma’s wordt door de onderzoekers (fellows) uit de faculteit – vaak grensoverschrijdend en soms multidisciplinair – samengewerkt aan de beantwoording van maatschappelijk relevante en wetenschappelijk belangwekkende onderzoeksvragen. Gedurende 2005 werd binnen het E.M. Meijers Instituut aan de volgende zes onderzoeksprogramma’s en deelprogramma’s gewerkt: 1.

Vraagstukken van vermogensrecht (programmacoördinator prof. mr. J.H. Nieuwenhuis)

-

Deelprogramma 1: Constitutionalisering, transnationalisering, en de eenheid van Nederlands vermogensrecht

-

Deelprogramma 2: Europees en vergelijkend ondernemingsrecht

2.

Geschillenbeslechting – institutioneel en processueel kader (programmacoördinator prof. mr. J.L. de Wijkerslooth)1

-

Deelprogramma 1: Het institutionele en rechtsstatelijke kader van de rechtspleging

-

Deelprogramma 2: Procesrecht en mediation

1

Per 1 oktober 2005 volgde prof. de Wijkerslooth prof. Brenninkmeijer op als programmacoördinator.

3

3.

Securing the rule of law in a world of multilevel jurisdiction: coherence, institutional principles and fundamental rights (programmacoördinator prof. dr. R.A. Lawson)

-

Deelprogramma 1: Vorming en handhaving van het internationale recht en de regulering van het internationaal economisch verkeer in een situatie van multilevel jurisdiction

-

Deelprogramma 2: Trias Europea: De betekenis van de ontwikkeling van het Europese constitutionele recht voor de institutionele balans tussen de overheidsmachten in de relatie Nederland-EU en de EU-instellingen onderling

-

Deelprogramma 3: De bescherming van fundamentele rechten in een integrerend Europa

4.

Sociale cohesie en de rol van het recht (programmacoördinator prof. dr. P.B. Cliteur)

-

Deelprogramma 1: Sociale cohesie, multiculturalisme en globalisering

-

Deelprogramma 2: Sociale cohesie en sociaal-economische vraagstukken

-

Deelprogramma 3: Sociale cohesie: recht, bestuur en ontwikkeling

5.

Grenzen van fiscale soevereiniteit (programmacoördinator dr. H. Vording)

-

Deelprogramma 1: Internationale en supranationale grenzen aan fiscale soevereiniteit

-

Deelprogramma 2: Grenzen aan de uitoefening van fiscale soevereiniteit

6.

Veiligheid en recht (programmacoördinator dr. W. Huisman)

-

Deelprogramma 1: Rechtsstaat, organisatie en veiligheid

-

Deelprogramma 2: Dynamiek van criminaliteit en regelovertreding

-

Deelprogramma 3: Forensische expertise.

4

De faculteit en het onderzoeksinstituut kijken met tevredenheid terug op het jaar 2005: het was een bijzonder productief jaar op alle fronten van het onderzoek. Zo werden er in 2005 19 congressen, seminars en symposia georganiseerd, waaronder 8 internationale. In de facultaire Meijersreeks kwamen 2 internationale publicaties tot stand. De onderzoeksproductiviteit consolideerde zich op het hoge niveau van 2004: er konden in 2005 448 wetenschappelijke publicaties (waarvan 144 internationale) worden bijgetekend, en 572 vakpublicaties. Het jaarverslag van 2004 laat 498 wetenschappelijke publicaties zien, een hoger aantal, maar daar dient bij te worden aangetekend dat in 2004 meer onderzoeksinzet beschikbaar was. Het aantal dissertaties is in 2005 flink gestegen. Er waren 25 promoties aan de faculteit, ten opzichte van de 11 in 2004. De promoties worden ook steeds internationaler: 30% van de dissertaties is in een andere taal dan het Nederlands. Met dit aantal van 25 is de facultaire doelstelling van 15 promoties per jaar ruimschoots gehaald. Onze faculteit staat in 2005 bovenaan aan de landelijke lijst van promoties aan juridische faculteiten. De faculteit beleefde ook een goed jaar op het terrein van het verwerven van tweede- en derdegeldstroomsubsidies en –opdrachten. Er werden, een NWO Vidi subsidie en drie NWOonderzoekssubsidies voor promotieonderzoek uit de Open Competitieronde Maatschappij- en Gedragswetenschappen toegekend, twee NWO Mozaïeksubsidies (een subsidie voor promotieonderzoek van getalenteerde allochtone wetenschappers), en nog enkele andere NWOprojecten. Ook op het front van derde geldstroomprojecten, met name door de forse subsidie voor het project Hervorming Sociale Zekerheid, maar ook enkele WODC-projecten werden uitgevoerd. In 2005 werden twee EU-subsidies verkregen, hetgeen het totaal aantal lopende projecten verdubbelde (4 stuks). De toename van deze tweede- en derde geldstroomprojecten en –subsidies is deels te danken aan de vernieuwingsgelden die het College van Bestuur ter beschikking heeft gesteld ten behoeve het schrijven van aanvragen, en deels aan de kwaliteitsbewakingprocedure die bij het voorbereiden van de aanvragen geldt.

5

Niet alleen de onderzoeksproductiviteit ontwikkelde zich in 2005 gunstig, ook de programmabinding van het onderzoek nam verder toe (95,2% van de totale output komt op het conto van de programma’s). Een belangrijke ontwikkeling op het terrein van het onderzoek betreft de oprichting van de facultaire Graduate School for Legal Studies, per 1 september 2005. In die School zijn de promovendiopleiding en een onderwijstraject voor talentvolle Masterstudenten (Talentprogramma) ondergebracht. De Graduate School is als het ware het ‘opleidingenhuis’ voor zowel de PhD-fellows als een selecte groep talentvolle Masterstudenten. Het nieuwe Talentprogramma binnen de Graduate School beoogt voor talentvolle studenten in één van de studierierichtingen van de Leidse rechtenfaculteit de kans – extracurriculair – een aantal onderzoeksgerelateerde vakken en vaardighedentrainingen te volgen. Niet alle Masterstudenten kunnen deelnemen. Geïnteresseerde studenten worden, na een interview met de dean van de Graduate School, de promovendi-decaan en de opleidingscoördinator van de Graduate School, geselecteerd op basis van kwaliteit (studieresultaten, aanleg) en motivatie. Het programma gaat draaien vanaf 1 september 2006. De Graduate School staat onder leiding van de onderzoeksdirecteur van het Meijers Instituut, prof. Voermans. Inmiddels is ook een coördinator voor de opleidingen in de Graduate School aangetrokken, dr. Smith. Het jaar 2005 stond verder in het kader van de voorbereiding van de visitatie van het onderzoek. In 2006-2007 zal het onderzoek uit de periode 2001-2005 door een externe visitatiecommissie worden beoordeeld. Die visitatie volgt op de onderwijsvisitatie – een aansluitende accreditatie van de opleidingen door het NVAO – en de accreditatie van de advanced LLM-opleidingen, die beide in 2006 plaatsvonden. De gelegenheid van de visitatie van het onderzoek zal ook worden aangegrepen als oriëntatiepunt voor de toekomst van de onderzoeksprogramma’s. Het meeste onderzoek van de faculteit vindt tegenwoordig plaats binnen onderzoeksprogramma’s. Daarom is er dit jaar voor gekozen om niet langer de onderzoeksoutput per programma én per departement te presenteren, maar te volstaan met de presentatie van de output per onderzoeksprogramma. Het onderzoeksverslag laat maar een klein gedeelte zien van de activiteiten van de onderzoekers van de Leidse juridische faculteit. Wie meer wil weten over het onderzoek kan

6

aanvullende informatie vinden op de – in 2005 geheel vernieuwde Meijers-website (www.law.leidenuniv.nl/onderzoek). Het faculteitsbestuur bedankt de medewerkers binnen de departementen en afdelingen, de fellows en promovendi, de programmacoördinatoren en het E.M. Meijers Instituut, voor hun bijdrage in het facultaire onderzoek en voor het tot stand brengen van dit verslag.

Het faculteitsbestuur Leiden, september 2006

7

8

Programma

Vraagstukken van vermogensrecht Prof. mr. J.H. Nieuwenhuis, programmacoördinator

9

10

Deelprogramma: Constitutionalisering, transnationalisering, en de eenheid van Nederlands vermogensrecht Coördinator: prof. mr.J.H. Nieuwenhuis

Centrale onderzoeksvraag Het Nederlands vermogensrecht wordt overstroomd met direkt en indirekt werkende regelgeving van supranationale en internationale aard. De kwaliteit en de inpassing van die regelgeving in ons Nederlands vermogensrecht laten dikwijls zeer te wensen over. De coherente wettelijke regeling waarin door het Burgerlijk Wetboek van 1992 werd voorzien, dreigt uiteen te vallen in een samenstel van – grote en kleinere – eilanden. Bijzonder interessante problemen van transnationale aard vloeien voort uit de onmiskenbare constitutionalisering van het vermogensrecht. Steeds vaker worden fundamentele rechten, verankerd in transnationale documenten als het Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens (EVRM) en het komend Handvest van de Grondrechten van de Europese Unie, ingeroepen binnen een traditioneel vermogensrechtelijk discours. Hoe valt deze ontwikkeling te waarderen? Welke transformaties zullen hiervan het gevolg zijn? Het deelprogramma is erop gericht de diverse lijnen met elkaar te verbinden en aldus versnippering van het vermogensrecht te voorkomen. Achtergrond Sinds de invoering van het nieuwe BW in 1992 zijn op vermogensrechtelijk terrein vele richtlijnen verschenen: oneerlijke contractsbedingen, koop van timeshares, e-commerce, consumentenkoop. Door de wetenschap wordt daarop vaak te laat (‘reactief’) gereageerd. Op transnationaal niveau wordt

11

veelal een regeling getroffen voor één bepaalde groep gevallen. Vervolgens rijst de vraag of de nieuwe regeling restrictief moet worden geïnterpreteerd of zich juist leent voor extrapolatie naar belendende situaties. Als de consument geen ingebrekestelling meer behoeft uit te brengen, waarom zou die eis dan nog wel gelden voor een kleine (of grotere) ondernemer? Het onderzoek naar dit type vragen raakt tegelijk de positie van de burger en de systematiek van het vermogensrecht. De positie van de burger in het systeem van het vermogensrecht komt zeer specifiek aan bod als hij de fundamentele rechten ontdekt als grondslag voor een vordering tot schadevergoeding. De waarden waarop de Unie berust, zijn eerbied voor de menselijke waardigheid, vrijheid, gelijkheid, de rechtsstaat en eerbiediging van de mensenrechten.’ (art. I-2 Europese Grondwet i.o.). Ontegenzeglijk is binnen het civielrechtelijk discours de articulatiegraad van ‘waarden’ fors gestegen. •

Mogen de opvoedingskosten van een kind dat door een (sterilisatie-)fout van een arts kerngezond ter wereld is gekomen, worden aangemerkt als schade? Is dit in strijd met de waardigheid van het kind als mens? (Duitse Bundesverfassungsgericht: ja. Nederlandse Hoge Raad: nee).

•

Betekent toekenning van smartengeld aan een ernstig gehandicapt kind dat niet zou zijn geboren als de arts geen fout zou hebben gemaakt, een devaluatie van gehandicapt leven?

•

Varkenshouders ondekken dat hun door de overheid gekorte ‘varkensrechten’ kunnen worden opgewaardeerd tot Rechten van de Mens (property rights als bedoeld in art. 1, eerste Protocol EVRM). Op de voet van de jurisprudentie van het Straatsburgse Hof hebben sommige varkenshouders recht op compensatie (indien in hun geval sprake is van een individual and excessive burden) en anderen niet. Welke gezichtspunten van verdelende rechtvaardigheid geven hier de doorslag?

Deze kleine greep uit een reeks grote vragen biedt perspectief op een fundamentele herbezinning op de grondslagen van het vermogensrecht.

12

Wetenschappelijke publicaties Monografieën Bezemer, C.H. Pierre de Belleperche. Portrait of a legal puritan (Studien zur europäischen Rechtsgeschichte, 194). Frankfurt am Main: Vittorio Klostermann. Kooij, P.A.C.E. van der & Mulder, S.J.A. Hoofdzaken intellectuele eigendom (Hoofdzaken Handelsrecht). Deventer: Kluwer. Visser, D.J.G., Spoor, J.H. & Verkade, D.W.F. Auteursrecht (Recht en Praktijk, 42). Deventer: Kluwer.

Dissertaties Bovenberg, J.A. (9 december) Property Rights in Blood, Genes & Data: Naturally Yours? Universiteit Leiden. pp. 213. Leiden: Martinus Nijhoff Publishers. Promotoren: prof. dr. G.J.B. van Ommen & prof. dr. mr. D.J.G. Visser. Es, P.C. van. (5 oktober) De actio negatoria, een studie naar de rechtsvorderlijke zijde van het eigendomsrecht. Universiteit Leiden. pp. 357. Nijmegen: Wolf Legal Publishers. Promotor: prof. mr. W.J. Zwalve. Houben, I.S.J. (19 mei) Contractdwang. Universiteit Leiden. pp. 384. Deventer: Kluwer. Promotor: prof. mr. Jac. Hijma. Kerpestein, G.M. (22 juni) Huur en verhuur van bedrijfsruimte.

13

Universiteit Leiden. Promotor: prof. mr. Jac. Hijma. Out, C. (26 mei) Vormen van Accessoriëteit. Universiteit Leiden. Promotoren: prof. mr. W.J. Zwalve & prof. mr. C.J.H. Jansen. Reurich, L. (30 juni) De articulatie van gedragsnormen. Deel II. Vaagheid van normen. Universiteit Leiden. pp. 210. Deventer: Kluwer. Promotor: prof. mr. Jac. Hijma. Teuben, K. (26 januari) Rechtersregelingen in het burgerlijk (proces)recht. Universiteit Leiden. pp. 393. Promotor: prof. mr. H.J. Snijders.

Artikelen in niet-gerefereerde tijdschriften Breedveld, C.G. De koop van een woning via e-mail. Maandblad voor Vermogensrecht, pp. 30-34. Hebly, J.M. & Straatman, M. Enkele aanbestedingsrechtelijke observaties bij het ontwerp van de Grondexploitatiewet. Vastgoedrecht, pp. 174-180. Huijgen, W.G. De reikwijdte van artikel 7:3 BW. WPNR, pp. 763-766. Janssen, J.F.M. Heroriëntatie op de ingebrekestelling. NTBR, pp. 353-366. Janssen, J.F.M. Revival van de zekerheidsoverdracht? WPNR, pp. 133-144. Janssen, J.F.M. Zaaksvervanging en gemeenschap. Tijdschrift voor Antilliaans recht-Justicia, pp. 16-28. Nieuwenhuis, J.H. Open normen in een open samenleving. In Nederland levende rechtsovertuigingen. Trema, pp. 262-265. Snijders, H.J. Algemene beschouwingen bij het Voorontwerp tot herziening van de Nederlandse arbitragewetgeving, Special. Tijdschrift voor Arbitrage, pp. 1-9.

14

Sütö, V.J.A. Nieuw vermogensrecht en rechtsvergelijking - reconstructie van een wetgevingsproces. Nijmegen: Ars Aequi Juridische Uitgeverij, 2, pp. 101-107. Woensel, C.P.L. van. Führer Wines at your Local Store: Legal Means against Commercial Exploitation of Intolerable Portrayals. European intellectual property review, pp. 37-42.

Bundels Hoogervorst, E.M., Houben, I.S.J., Memelink, P., Nieuwenhuis, J.H., Reurich, L. & Verburg, G.J.M. (Eds.), Rechtseenheid en vermogensrecht. (BWKJ-reeks, 21). Deventer: Kluwer. Lindenbergh, S.D. Personal Injury Compensation in Europe Series: Fatal Accidents & Secondary Victims. St. Albans: XPL Publishing.

Artikelen in bundels Bezemer, C.H. & Chorus, J.M.J. Authenticae bij Boek 1-3. In: J.E. Spruit, Corpus iuris civilis. Tekst en vertaling VII Codex Justinianus 13. pp. 617-642. Amsterdam: Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen. Bezemer, C.H. Van houten huis tot stacaravan: het wezen van de zaak. In: E.M. Hoogervorst, I.S.J. Houben, P. Memelink, J.H. Nieuwenhuis, L. Reurich & G.J.M. Verburg (Eds.), Rechtseenheid en vermogensrecht. pp. 141-151. Deventer: Kluwer. Delfos-Roy, Y.L.L.A.M. & Mulder, S.J.A. Eenheid in de rechtsbijstandverzekering? In: E.M. Hoogervorst, I.S.J. Houben, P. Memelink, J.H. Nieuwenhuis, L. Reurich & G.J.M. Verburg (Eds.), Rechtseenheid en vermogensrecht. pp. 121-138. Deventer: Kluwer.

15

Esch, R.E. van. Het sanctiecomplex in de aanpassingswet elektronische handel. In: E.M. Hoogervorst, I.S.J. Houben, P. Memelink, J.H. Nieuwenhuis, L. Reurich & G.J.M. Verburg (Eds.), Rechtseenheid en vermogensrecht. pp. 205-224. Deventer: Kluwer. Hebly, J.M. & Koten, T.I. van. Het grensgebied van werken, leveringen en diensten. In: E.M. Hoogervorst, I.S.J. Houben, P. Memelink, J.H. Nieuwenhuis, L. Reurich & G.J.M. Verburg (Eds.), Rechtseenheid en vermogensrecht. pp. 49-64. Deventer: Kluwer. Hijma, Jac. Inpassing van Europese consumentenkoopregels. In: E.M. Hoogervorst, I.S.J. Houben, P. Memelink, J.H. Nieuwenhuis, L. Reurich & G.J.M. Verburg (Eds.), Rechtseenheid en vermogensrecht. pp. 97-112. Deventer: Kluwer. Huijgen, W.G. De eenheid van het recht, bezien vanuit notarieel perspectief. In: E.M. Hoogervorst, I.S.J. Houben, P. Memelink, J.H. Nieuwenhuis, L. Reurich & G.J.M. Verburg (Eds.), Rechtseenheid en vermogensrecht. pp. 113-120. Deventer: Kluwer. Huijgen, W.G. Het nieuwe (versterf-) erfrecht van enige afstand bezien. In: Stichting LNSC Amsterdam (Ed.), Time-out in het nieuwe erfrecht. pp. 1-12. Deventer: Kluwer. Janssen, J.F.M. De invloed van art. 1, eerste protocol EVRM op het Nederlandse recht. In: E.M. Hoogervorst, I.S.J. Houben, P. Memelink, J.H. Nieuwenhuis, L. Reurich & G.J.M. Verburg (Eds.), Rechtseenheid en vermogensrecht. pp. 329-383. Deventer: Kluwer. Kooij, P.A.C.E. van der. Rechtsverwerking wegens gedogen in het intellectuele eigendomsrecht. In: E.M. Hoogervorst, I.S.J. Houben, P. Memelink, J.H. Nieuwenhuis, L. Reurich & G.J.M. Verburg (Eds.), Rechtseenheid en vermogensrecht. pp. 245-259. Deventer: Kluwer. Lindenbergh, S.D. The protection of secondary victims: a comparative overview. In: M. Bona, Ph. Mead & S.D. Lindenbergh (Eds.), Personal Injury Compensation in Europe: Fatal Accidents and Secondary Victims. pp. 405-438. St. Albans: XPL Publishing.

16

Lindenbergh, S.D. Schending en schade. Over aantasting van fundamentele rechten en eenheid in het schadevergoedingsrecht. In: E.M. Hoogervorst, I.S.J. Houben, P. Memelink, J.H. Nieuwenhuis, L. Reurich & G.J.M. Verburg (Eds.), Rechtseenheid en vermogensrecht. pp. 305-327. Deventer: Kluwer. Memelink, P. Rechtseenheid en het onderscheid tussen roerende en onroerende zaken. In: E.M. Hoogervorst, I.S.J. Houben, P. Memelink, J.H. Nieuwenhuis, L. Reurich & G.J.M. Verburg (Eds.), Rechtseenheid en vermogensrecht. pp. 65-96. Deventer: Kluwer. Nieuwenhuis, J.H. Eenheid der wet. In: E.M. Hoogervorst, I.S.J. Houben, P. Memelink, J.H. Nieuwenhuis, L. Reurich & G.J.M. Verburg (Eds.), Rechtseenheid en vermogensrecht. pp. 25-47. Deventer: Kluwer. Nieuwenhuis, J.H. From here to Tokyo. In: W.G.J. Remmelink (Ed.), Journal of the Japan-Netherlands Institute. pp. 11-16. Tokyo: the Japan-Netherlands Institute. Nieuwenhuis, J.H. Wat is waarheid? Waarheidsvinding en privacy in het letselschaderecht. In: D.H.M. Peeperkorn (Ed.), Waarheidsvinding en privacy. pp. 83-95. Den Haag: Sdu Uitgevers. Polak, M.V. & Bomhoff, J.A. De constructie van een Europees begrip "privaatrecht": drie decennia "burgerlijke en handelszaken" in het Europese internationaal privaatrecht. In: E.M. Hoogervorst, I.S.J. Houben, P. Memelink, J.H. Nieuwenhuis, L. Reurich & G.J.M. Verburg (Eds.), Rechtseenheid en vermogensrecht. pp. 153-179. Deventer: Kluwer. Snijders, H.J. Pathologische geschilbeslechtingsclausules. In: R.J.C. Flach e.a. (Eds.), Amice (bundel aangeboden aan prof. mr. G.R. Rutgers o.r.v. R.J.C. Flach e.a.). pp. 315-319. Deventer: Kluwer. Sütö, V.J.A. De invloed van het Europese Spoorrecht op de contractvrijheid tussen spoorgoederenvervoeders en de railinfrastructuurbeheerder. In: E.M. Hoogervorst, I.S.J. Houben, P.

17

Memelink, J.H. Nieuwenhuis, L. Reurich & G.J.M. Verburg (Eds.), Rechtseenheid en vermogensrecht. pp. 225-244. Deventer: Kluwer. Sütö, V.J.A. Het spoorgoederenvervoer, de gebruiksvergoeding en privaatrechtelijke verhoudingen. In: R. den Boer e.a. (Eds.), De droomjurist. pp. 225-236. Tjepkema, M.K.G. Nadeelcompensatie bij handhaven en gedogen. In: T. Barkhuysen, W. den Ouden & J.E.M. Polak (Eds.), Recht realiseren. Bijdragen rond het thema adequate naleving van rechtsregels. pp. 237-279. Deventer: Kluwer. Zippro, E.J. Communautaire eenheid en nationale verscheidenheid bij de privaatrechtelijke handhaving van het mededingingsrecht? In: E.M. Hoogervorst, I.S.J. Houben, P. Memelink, J.H. Nieuwenhuis, L. Reurich & G.J.M. Verburg (Eds.), Rechtseenheid en vermogensrecht. pp. 181-203. Deventer: Kluwer.

18

Vakpublicaties

Monografie Hijma, Jac. & Olthof, M.M. Compendium van het Nederlands Vermogensrecht. Deventer: Kluwer.

Bundel Snijders, H.J. Gerretsen, R.B. & Rueb, A.S. (Eds.). Burgerlijk procesrecht, 8e druk. Deventer: Kluwer.

Artikelen Boer, M.B. de. Bewaarneming. In: Bijzondere Overeenkomsten (losbladig werk; 116 bewerkte pagina's, 54 nieuw geschreven pagina's). Deventer: Kluwer. Breedveld, C.G. Titel 7, Afdeling 3 en Titel 8 Boek 1 BW. In: J.H. Nieuwenhuis, C.J.J.M. Stolker & W.L. Valk (Eds.), Burgerlijk Wetboek: de tekst van de boeken 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 en 8 van het BW voorzien van commentaar. pp. 148-204. Deventer: Kluwer. Es, P.C. van. Het voortzettingsbeding in het nieuwe Wetsvoorstel. WPNR, pp. 93-94. Es, P.C. van. Schuldigerkenning uit vrijgevigheid (opeisbaar bij overlijden) als quasi-legaat. WPNR, pp. 179-180. Es, P.C. van. Vergoeding van de kosten van tuchtrechtprocedures. JBN, december 2005, pp. 9-10. Hebly, J.M. Integraal procesmanagement: what's in a name? een reactie. Tender Nieuwsbrief, pp. 3-5. Hebly, J.M. Wachtwoord: transparantie ... en het MKB? Tijdschrift Aanbestedingsrecht, pp. 195-196. Hebly, J.M. & Brokkaar, B. Les IX Aandachtspunten voor de aanbestedende dienst. In: Bewerking Schriftelijke leergang Overheidsaanbestedingen (losbladig werk). Eindhoven: Euroforum.

19

Hebly, J.M. & Veen, B.R. van. Les VI Bouwstoffen, voorschriften en voorwaarden. In: Bewerking Schriftelijke leergang Bouwrecht (losbladig werk). Eindhoven: Euroforum. Hebly, J.M. & Palm, J.E. Les VII Overheidsopdrachten in de nutssector. In: Bewerking Schriftelijke leergang Overheidsaanbestedingen (losbladig werk). Eindhoven: Euroforum. Hebly, J.M. & Boer, E.T. de. Les XI Opleveren. In: Bewerking Schriftelijke leergang Bouwrecht (losbladig werk). Eindhoven: Euroforum. Hijma, Jac. Dwaling (art. 6:228 BW). In: Verbintenissenrecht (losbladig werk; 50 bewerkte pagina's, 10 nieuw geschreven pagina's). Deventer: Kluwer. Hijma, Jac. Wilsgebreken (art. 3:44 BW). In: Vermogensrecht (losbladig werk; 10 bewerkte pagina's, 2 nieuw geschreven pagina's). Deventer: Kluwer. Hoogervorst, E.M. Art. 49 t/m art. 55. In: Vermogensrecht (losbladig werk, 80 bewerkte pagina's). Deventer: Kluwer. Huijgen, W.G. Aansprakelijkheid van juridische beroepsbeoefenaren en overigen. In: C.J.J.M. Stolker (Ed.), Onrechtmatige daad. (losbladig werk; 110 bewerkte pagina's). Deventer: Kluwer. Huijgen, W.G. Erfrecht bij versterf. In: W.G. Huijgen, J.E. Kasdorp, B.E. Reinhartz & J.W. Zwemmer (Eds.), Compendium Erfrecht. pp. 1-37. Deventer: Kluwer. Huijgen, W.G. Erfrecht, algemene bepalingen. In: J.H. Nieuwenhuis, C.J.J.M. Stolker & W.L. Valk (Eds.), Tekst & Commentaar Burgerlijk Wetboek. pp. 1645-1655. Deventer: Kluwer. Huijgen, W.G. Duidelijkheid over klachttermijn bij non-conformiteit. JBN, pp. 52-53.

20

Huijgen, W.G. Kettingbeding inzake grondgebruik niet eenvoudig te wijzigen. JBN, pp. 3-5. Huijgen, W.G. Kroniek erfrecht. NTBR, pp. 324-329. Huijgen, W.G. Naschrift inzake: (on)gemeenschap; verdeling of verrekening? JBN, pp. 8-8. Huijgen, W.G. Tropisch hardhout-verbod in strijd met artikel 3:14 BW. JBN, pp. 11-12. Huijgen, W.G. Uitleg van erfstelling ten behoeve van ex-partner. JBN, pp. 12-14. Huijgen, W.G. Wie zit er op de nieuwe huwelijksgemeenschap te wachten? NJB, pp. 2317. Huijgen, W.G. Naamloze vennootschappen en Besloten vennootschappen. In: J.H. Nieuwenhuis, C.J.J.M. Stolker & W.L. Valk (Eds.), Tekst & Commentaar Burgerlijk Wetboek. pp. 719-1020. Deventer: Kluwer. Huijgen, W.G. Rechten van pand en hypotheek. In: J.H. Nieuwenhuis, C.J.J.M. Stolker & W.L. Valk (Eds.), Tekst & Commentaar Burgerlijk Wetboek. pp. 1511-1557. Deventer: Kluwer. Huijgen, W.G. Inleiding op 2000 jaar eigendom en beperkte rechten. In: W.G. Huijgen (Ed.), 2000 jaar eigendom en beperkte rechten. pp. 1-5. Deventer: Kluwer. Klaauw-Koops, F.A.M. van der. De Europese Commissie in actie. Tijdschrift Aanbestedingsrecht, 2, pp. 79-80. Klaauw-Koops, F.A.M. van der. Raad van Arbitrage voor de Bouw. Tijdschrift Aanbestedingsrecht, 1, pp. 27-31. Klaauw-Koops, F.A.M. van der. Raad van Arbitrage voor de Bouw. Tijdschrift Aanbestedingsrecht, 2, pp. 67-71.

21

Klaauw-Koops, F.A.M. van der. Raad van Arbitrage voor de Bouw. Tijdschrift Aanbestedingsrecht, 3, pp. 112-118. Klaauw-Koops, F.A.M. van der. Raad van Arbitrage voor de Bouw. Tijdschrift Aanbestedingsrecht, 4, pp. 176-181. Klaauw-Koops, F.A.M. van der. Raad van Arbitrage voor de Bouw. Tijdschrift Aanbestedingsrecht, 5, pp. 249-253. Klaauw-Koops, F.A.M. van der. Raad van Arbitrage voor de Bouw. Tijdschrift Aanbestedingsrecht, 6, pp. 291-293. Kooij, P.A.C.E. van der. Enkele opmerkingen over het kwekersrecht in de nieuwe Zaaizaad- en Plantgoedwet. Agrarisch Recht, pp. 12-22. Kooij, P.A.C.E. van der. 145 artikelen verspreid in Tekst & Commentaar. In: Ch. Gielen & D.W.F. Verkade (Eds.), Tekst & Commentaar Intellectuele Eigendom. Deventer: Kluwer. Kooij, P.A.C.E. van der. Diverse, verspreid over het boek voorkomende stukken, in het bijzonder op pp. 30, 110-111, 343-344 en 435-436. In: P. Dahm, W.M. Kleijn, W.G.Ph.E. Wedekind & J.H.M. Willems (Eds.), Jaarboek Rechtspraak Burgerlijk Wetboek 2004. Deventer: Kluwer. Lindenbergh, S.D. Nawoord bij "Wetsvoorstel vergoeding affectieschade kan veel simpeler". Nederlands Juristenblad, pp. 1296-1296. Lindenbergh, S.D. Schaderegelingsmanagement. Maandblad voor Vermogensrecht, pp. 18-21. Lindenbergh, S.D. Werkgeversaansprakelijkheid bij burnout. Nijmegen: Ars Aequi Juridische Uitgeverij, pp. 722-724.

22

Lindenbergh, S.D. Wetsvoorstel vergoeding affectieschade kan veel simpeler. Nederlands Juristenblad, pp. 841-843. Lindenbergh, S.D. Bewerking losbladige Schadevergoeding; Inleiding, art. 6:95, art. 6:96, art. 6:97, art. 6:100, art. 6:106 en art. 6:110. In: Schadevergoeding (losbladige; ca. 542 bewerkte pagina’s). Deventer: Kluwer. Lindenbergh, S.D. Titel 3. Afdeling 1, art. 6:162-168. In: J.H. Nieuwenhuis, C.J.J.M. Stolker & W.L. Valk (Eds.), Burgerlijk Wetboek, boeken 5, 6, 7 en 8. Tekst & Commentaar. pp. 2317-2344. Deventer: Kluwer. Lindenbergh, S.D. & Knigge, M.W. Werkgeversaansprakelijkheid. In: C.J. Loonstra & W.A. Zondag (Eds.), Commentaar Arbeidsrecht. pp. 483-513. Den Haag: Sdu Uitgevers. Nieuwenhuis, J.H. Appels en peren. NTBR, pp. 481. Nieuwenhuis, J.H. Waartoe is het recht op aarde? Rechtsgeleerd Magazijn Themis, pp. 179-180. Nieuwenhuis, J.H. Drions rode draad. In: A.R. Bloembergen (Ed.), Van, over en met Huib Drion. pp. 221-229. Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Polak, M.V. & Schagen, E. van. IPR en e-commerce: bijzonder of gewoon? In: A. van Staden ten Brink, M. Goudkade & T. Elseman (Eds.), E-commerce: Juridische knelpunten praktisch belicht. Bundel naar aanleiding van het gelijknamige Mordenate congres. pp. 131-135. Nijmegen: Ars Aequi Juridische Uitgeverij. Snijders, H.J. Pathologische geschilbeslechtingsclausules, Redactioneel. Tijdschrift voor Arbitrage, pp. 1-3.

23

Snijders, H.J. Wetgever, heb mededogen met ons BW, ook bij financiële zekerheidsovereenkomsten. NTBR, pp. 91- 91. Snijders, H.J. Bijwerking en aanvulling van modellen inzake boeken 3, 6, 7 en 7A BW plus boek 4 Rv. In: Modellen voor de rechtspraktijk (losbladig werk, 175 bewerkte pagina's). Deventer: Kluwer. Snijders, H.J. Hoofdstuk 9. In: H.J. Snijders, Burgerlijk procesrecht, 8e druk. pp. 187-193. Deventer: Kluwer. Snijders, H.J. Hoofdstukken 4-5. In: H.J. Snijders, Burgerlijk procesrecht, 8e druk. pp. 55-125. Deventer: Kluwer. Sütö, V.J.A. Altijd stápels boeken bij mijn kamer. Vraaggesprek met Huib Drion. In: A. Bloembergen e.a. (Eds.), Van, over en met Huib Drion. pp. 251-260. Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Verburg, G.J.M. Fatal accidents and secondary victims compensation in the Netherlands. In: M. Bona, P. Mead & S. Lindenbergh (Eds.), Personal Injury Compensation in Europe Series: Fatal Accidents & Secondary Victims. pp. 279-309. St. Albans: XPL law. Visser, D.J.G. Beperking art. 15b Aw juist wel een goed idee. Mediaforum, pp. 332. Visser, D.J.G. De Auteurswet gewijzigd. Artikel 15a Aw (citaatrecht). AMI, pp. 132-134. Visser, D.J.G. Geschikt voor Sensor en Senseo. Bijblad bij De Industriële Eigendom, pp. 131-132. Visser, D.J.G. Have a break! Bijblad bij De Industriële Eigendom, pp. 311-312. Visser, D.J.G. Kroniek van de Intellectuele Eigendom. NJB, pp. 503-509. Zippro, E.J. Ars Aequi Katern Burgerlijk Recht. Nijmegen: Ars Aequi Juridische Uitgeverij.

24

Annotaties Hijma, Jac. Noot bij: HR 19-09-2003, NJ 2005, 234, (Marks/Albert Schweitzer Ziekenhuis). Hijma, Jac. Noot bij: HR 12-12-2003, NJ 2005, 431, (Polyproject/Warmond). Lindenbergh, S.D. Noot bij: HR 11-03-2005, Maandblad voor Vermogensrecht, pp. 86-89, (Aansprakelijkheid van de werkgever voor psychisch letsel). Lindenbergh, S.D. Noot bij: HR 11-03-2005 Jurisprudentie Aansprakelijkheidsrecht, pp. 369-380, (Werkgeversaansprakelijkheid). Ouden, W. den & Tjepkema, M.K.G. Noot bij: ABRvS 22-06-2005, AB, 441. Polak, M.V. Noot bij: HR 12-11-2004, Aae 2005, pp. 38-44, (Schulte/Deutag) (Lees maar, er staat wél wat er staat: het conflictenrecht met betrekking tot verbintenissen uit overeenkomst). Snijders, H.J. Noot bij: HR 19-12-2003, NJ 2005,181. Snijders, H.J. Noot bij: HR 09-01-2004, NJ 2005,190. Snijders, H.J. Noot bij: HR 16-01-2004, NJ 2005,191. Snijders, H.J. Noot bij: HR 09-01-2004, NJ 2005, 222. Snijders, H.J. Noot bij: HR 10-09-2004, NJ 2005, 223. Snijders, H.J. Noot bij: HR 11-03-2005, NJ 2005, 224. Snijders, H.J. Noot bij: HR 30-01-2004, NJ 2005, 235.

25

Snijders, H.J. Noot bij: HR 30-01-2004, NJ 2005, 246. Snijders, H.J. Noot bij: HR 14-05-2004, NJ 2005, 247. Snijders, H.J. Noot bij: HR 09-07-2004, NJ 2005, 256. Snijders, H.J. Noot bij: HR 01-11-2002, NJ 2005, 281. Snijders, H.J. Noot bij: HR 11-06-2004, NJ 2005, 282. Visser, D.J.G. Noot bij: Vzr. Rb. (Amsterdam) 07-04-2005, AMI 2005, pp. 204. Visser, D.J.G. Noot bij: Vzr. Rb. (Breda) 24-06-2005, AMI 2005, pp. 176. Visser, D.J.G. Noot bij: Rb. (Amsterdam) 15-12-2004, AMI 2005, pp. 68. Visser, D.J.G. Noot bij: HvJ EG 09-11-2004, AMI 2005, pp. 34-36. Visser, D.J.G. Noot bij: Rb. (Amsterdam) 28-07-2004, AMI 2005, pp. 63-64. Visser, D.J.G. Noot bij: Rb. (Amsterdam) 02-02-2005, MF 2005, pp. 127-128.

Boekbesprekingen Breedveld, C.G. De titel van overdracht in driepartijenverhoudingen: Proefschrift van mr. S.E. Bartels [Bespreking van het boek De titel van overdracht in driepartijenverhoudingen]. Maandblad voor Vermogensrecht, pp. 3-5. Hebly, J.M. Aangenomend Werk, liber amicorum prof. mr. M.A. van Wijngaarden [Bespreking van het boek Liber Amicorum prof. mr. M.A. van Wijngaarden]. Vastgoedrecht, pp. 135-137.

26

Polak, M.V. Boekbeschouwing [Bespreking van het boek Europees conflictenrecht. Een complexe geschiedenis in vogelvlucht]. Rechtsgeleerd Magazijn Themis, pp. 315-318. Visser, D.J.G. Geen beelden, geen nieuws [Bespreking van het boek Geen beelden, geen nieuws], Mf, pp. 91-92.

Populariserende publicaties Bezemer, C.H. (01-09-2005). Napels revisited. Novum, pp. 5-7. Hebly, J.M. (22-08-2005). Aanbesteding via electronische veiling blijkt werkbaar. Het Financieele Dagblad. Hebly, J.M. (12-01-2005). Aanbestedingsregels worden transparanter. Cobouw, dagblad voor de bouw. Hebly, J.M. (23-05-2005). Aandachtspunten voor particulier opdrachtgeverschap. Het Financieele dagblad. Hebly, J.M. (06-04-2005). Algeheel verbod voor adviseur van aanbesteder om in te schrijven? Cobouw, dagblad voor de bouw. Hebly, J.M. & Wilman, F.G. (09-03-2005). Beoordelingsmarge van aanbesteders aan grenzen gebonden. Cobouw, dagblad voor de bouw. Hebly, J.M. & Riet, E. van der. (25-05-2005). Commissie presenteert resultaten consultatie. Cobouw, dagblad voor de bouw. Hebly, J.M. & Palm, J.E. (29-06-2005). De positie 'adviseur van aanbesteder' opnieuw belicht. Cobouw, dagblad voor de bouw.

27

Hebly, J.M. (27-06-2005). Eén werk of meer werken om Europees aan te besteden. Het Financieele Dagblad. Hebly, J.M. (24-10-2005). Geïntegreerde contracten krijgen navolging. Het Financieele Dagblad. Hebly, J.M. (26-09-2005). Gemeente, maak toch bekend wat u wilt uitbesteden. Het Financieele Dagblad. Hebly, J.M. (25-07-2005). Haagse drukkerij bijt de hand die hem voedt. Het Financieele Dagblad. Hebly, J.M. (25-04-2005). Meer duidelijkheid bij aanbesteding complexe projecten. Het Financieele Dagblad. Hebly, J.M. (24-01-2005). Nieuwe algemene voorwaarden voor bouwadviseurs. Het Financieele Dagblad. Hebly, J.M. (28-02-2005). Ontwikkelaars kunnen overheden miljoenen besparen. Het Financieele dagblad. Hebly, J.M. & Brokkaar, B. (28-09-2005). Passende mate van openbaarheid uitgelegd door Nederlandse rechter. Cobouw, dagblad voor de bouw. Hebly, J.M. & Koten, T.I. van. (26-10-2005). Rechtsbescherming in kort geding? Cobouw, dagblad voor de bouw. Hebly, J.M. & Schaepman, M. (16-02-2005). Samenwerking en aanbestedingsplicht. Cobouw, dagblad voor de bouw. Nieuwenhuis, J.H. De ideale jurist: Pontius Pilatus. In: J.G. Brouwer (Ed.), Wat maakt een goed jurist? pp. 125-129. Den Haag: Boom Juridische uitgevers.

28

Klaauw-Koops, F.A.M. van der. Het aanbestedingsrecht in de lift! Procurement Letter, 1, pp. 2-2. Klaauw-Koops, F.A.M. van der. Column. Procurement Letter, 2, pp. 2-2. Klaauw-Koops, F.A.M. van der. Column. Procurement Letter, 3, pp. 2-2. Klaauw-Koops, F.A.M. van der. Columns Procurement Letter. Procurement Letter, pp. 2-21. Nieuwenhuis, J.H. Het proces Sokrates. In: F. Jaspers, Historische Rechtszaken, pp. 9-17. Nijmegen: Ars Aequi Juridische Uitgeverij.

29

30

Deelprogramma: Europees en vergelijkend ondernemingsrecht Coördinator: prof. mr. S.M. Bartman

Centrale onderzoeksvraag Centraal in dit onderzoeksprogramma staat de invloed van de Europese integratie en grensoverschrijdend beleggen op het Nederlandse ondernemingsrecht, daaronder begrepen het effectenrecht. Achtergrond De toenemende concentratiebeweging in de wereldeconomie en in het bijzonder binnen Europa, stelt het Nederlandse ondernemingsrecht, daaronder begrepen het effectenrecht, de komende jaren voor een aantal cruciale vragen. Ook de voortschrijdende technische ontwikkeling speelt hierbij een belangrijke rol. Bedoelde vragen kunnen worden herleid tot een aantal deelgebieden binnen het ondernemingsrecht. Omdat het moderne ondernemingsrecht als onderzoeksobject naar zijn aard in hoge mate een "moving target" is, beoogt onderstaande opsomming per deelgebied niet meer dan een indicatie te geven van de vragen die in het kader van het onderhavige onderzoeksprogramma naar huidig inzicht aandacht verdienen: Het vennootschapsrecht: •

Welke ruimte blijft er onder invloed van de Europese integratie en de daarmee samenhangende regulatory competition over voor typisch Nederlandse producten van wetgeving, zoals de NV en de BV-vorm, de structuurregeling en het enquêterecht?

31

•

Is het Nederlandse vennootschapsrecht voldoende competitief vergeleken met het vennootschapsrecht van de andere EU-lidstaten?

•

Biedt de huidige NV/BV een adequaat juridisch vehikel om vorm te geven aan grensoverschrijdende samenwerking, zoals grensoverschrijdende fusie, internationale joint ventures en strategische allianties?

•

Welke mogelijkheden bieden specifiek Europese rechtsvormen, zoals de per 1 oktober 2004 in te voeren Europese Vennootschap, hiertoe?

•

Welke nieuwe Europese rechtsvormen zijn gewenst en welke invloed zal het gebruik van deze rechtsvormen (kunnen) hebben op de inrichting van onze nationale, vennootschappelijke vehikels?

Corporate governance en de positie van aandeelhouders/beleggers: •

Hoe verhouden in Nederland ontwikkelde en gebezigde, oligarchische constructies en beschermingsmaatregelen tegen een ongewenste overname, zoals prioriteitsaandelen (golden shares), certificering van aandelen, de verstrekking van opties op preferente aandelen en de structuurregeling, zich tot de Europese beginselen van vrij verkeer van personen, diensten en kapitaal en het EVRM?

•

Hoe verhouden de Nederlandse Code Tabaksblat en beginselen van corporate governance zich tot soortgelijke codes en beginselen in de andere Europese lidstaten en in de VS?

•

In hoeverre stelt corporate governance eisen aan het traditionele vennootschapsconcept waarop dat concept niet is ingericht en dus moet worden aangepast?

32

•

In hoeverre noopt corporate governance tot een nadere profilering van de NV en de BV als rechtsvormen, mede met het oog op groepsverhoudingen en de bijzondere eisen die in toenemende mate aan beursvennootschappen worden gesteld?

•

Welke invloed oefent een beursnotering in de VS uit op de corporate governance van de betreffende, Nederlandse vennootschap?

•

Hoe is de positie van minderheidsaandeelhouders en schuldeisers binnen een concernverband in vergelijking met die in omliggende landen?

Geschillenprocedures: •

Kan het Nederlandse stelsel van geschillenoplossing binnen de onderneming, met daarin tamelijk unieke elementen zoals het enquêterecht en art. 26 WOR, de toets van vergelijking met andere Europese lidstaten doorstaan?

•

In hoeverre zou het enquêterecht geschikt zijn om binnen Europa bestaande verschillen op het gebied van corporate litigation te overbruggen en zou een invoering ook in andere lidstaten bepleit kunnen worden?

Effectenrecht: •

Hoe verhoudt het Nederlands-Europese effectenrecht zich tot dat van de VS en in welke mate beïnvloeden zij elkaar?

•

Hoe beïnvloedt het feit van een multiple listing de eisen die gelden voor de inrichting van de Nederlandse, beursgenoteerde vennootschap?

•

In hoeverre schiet de Nederlandse wetgeving, in het bijzonder de Wet Giraal Effectenverkeer, tekort om vorm te geven aan de zeggenschapspositie van beleggers bij grensoverschrijdend stemgedrag en dient deze wet bijgevolg te worden aangepast?

33

Wetenschappelijke publicaties Monografie Timmerman, L., Kroeze, M.J. & Wezeman, J.B. De kern van het Ondernemingsrecht. Deventer: Kluwer.

Handboek Meijers, V.A.E.M. Handboek handelsregister (Recht en praktijk, 108). Deventer: Kluwer.

Artikelen in niet-gerefereerde tijdschriften Bartman, S.M. De concernenquête na Landis. WPNR, 05/6628, pp. 551-558. Bartman, S.M. De katalyserende werking van het tegenstrijdig belang. Een beschouwing naar aanleiding van het Duplicado-arrest. WPNR, 05/6615, pp. 237-243. Delfos-Roy, Y.L.L.A.M. De individuele commissaris en informatievergaring. Ondernemingsrecht, pp. 512-518. Delfos-Roy, Y.L.L.A.M. Stichtingsbestuurders en tegenstrijdig belang. Tijdschrift voor Ondernemingsbestuur, pp. 129-134. Dortmond, P.J. Delegatie binnen het toezichthoudend en het bestuurlijk orgaan. Ondernemingsrecht, pp. 263-266. Dortmond, P.J. Schellens-Schellens revisited. WPNR, pp. 999-1002. Groot, C. de. Bezoldiging van bestuurders van naamloze vennootschappen. Ondernemingsrecht, pp. 464-470.

34

Groot, C. de. Het adviesrecht van de ondernemingsraad in zes uitspraken van de Ondernemingskamer. Onderneming en Financiering, pp. 2-9. Groot, C. de. Tussen corporate governance en arbeidsrecht: de integriteitscode. SMA, pp. 418-425. Meijers, V.A.E.M. Handelsregister: openbaarheid versus privacy. WPNR, 6605, pp. 51-57. Nijland, J. De 'maatschappelijke onderneming': wenselijkheid en noodzaak nader bezien. Maandblad voor Vermogensrecht, 4, pp. 62-66. Nijland, J. De publieke zaakwaarnemer een alternatief voor de commissaris van overheidswege? Maandblad voor Vermogensrecht, 7/8, pp. 131-137. Timmerman, L. Gedragsrecht, belangenpluralisme en vereenvoudiging van het vennootschapsrecht. Ondernemingsrecht, pp. 2-8. Timmerman, L. J.M.M. Meaijer, jurist en mens en longue durée. RM Themis, pp. 141-149.

Artikelen in bundels Bartman, S.M. De SE: nuttig vehikel of speeltje voor juristen? In: M.E. Koppenol-Laforce, De Europese vennootschap (SE) in de praktijk (Serie Praktijkhandleidingen). pp. 1-22. Deventer: Kluwer. Groot, C. de. Corporate Governance. In: M.E. Koppenol-Laforce, De Europese vennootschap (SE) in de praktijk (Serie Praktijkhandleidingen). pp. 41-68. Deventer: Kluwer.

35

Dortmond, P.J. Starheid en souplesse. In: P. van Schilfgaarde, Vereenvoudiging en flexibilisering van het Nederlandse BV-recht. pp. 35-47. Deventer: Kluwer. Timmerman, L. Wordt geld nog dominanter in het ondernemingsrecht dan het al is. In: P. van Schilfgaarde, Vereenvoudiging en flexibilisering van het BV-recht. pp. 49-59. Deventer: Kluwer.

36

Vakpublicaties Artikelen Bartman, S.M. Editorial: The Bonding Hypothesis. European Company Law, 05/3, pp. 89. Bartman, S.M. Naschrift op reactie mr. J.M. Blanco Fernández. WPNR, 05/5530, pp. 606. Delfos-Roy, Y.L.L.A.M. Reactie op het artikel van mr. W.J.M. van Veen, Vertegenwoordiging door stichtings- (en verenigings-) bestuurders bij tegenstrijdig belang revisited. Tijdschrift voor Ondernemingsbestuur, pp. 180. Dortmond, P.J. Fietsend langs het structuurregime. Ondernemingsrecht, pp. 33. Groot, C. de. 4 verspreide pagina's. In: P. Dahm e.a., Jaarboek Rechtspraak Burgerlijk Wetboek 2004. Deventer: Kluwer. Meijers, V.A.E.M. De naamloze en de besloten vennootschap. In: A.M.J. van Buchem-Spapens, J.H. Nieuwenhuis & I. de Waal-van Wessem (Eds.), Inleiding privaatrecht. pp. 437-456. Groningen: Wolters-Noordhoff. Meijers, V.A.E.M. Inleiding ondernemingsrecht. In: A.M.J. van Buchem-Spapens, J.H. Nieuwenhuis & I. de Waal-van Wessem (Eds.), Inleiding Privaatrecht. pp. 393-400. Groningen: Wolters-Noordhoff. Meijers, V.A.E.M. Personenvennootschappen. In: A.M.J. van Buchem-Spapens, J.H. Nieuwenhuis & I. de Waal-van Wessem (Eds.), Inleiding privaatrecht. pp. 401-418. Groningen: Wolters-Noordhoff. Meijers, V.A.E.M. Rechtspersonen. In: A.M.J. van Buchem-Spapens, J.H. Nieuwenhuis & I. de Waalvan Wessem (Eds.), Inleiding privaatrecht. pp. 419-428. Groningen: Wolters-Noordhoff.

37

Meijers, V.A.E.M. Vereniging en stichting. In: A.M.J. van Buchem-Spapens, J.H. Nieuwenhuis & I. de Waal-van Wessem (Eds.), Inleiding privaatrecht. pp. 429-436. Groningen: Wolters-Noordhoff. Timmerman, L. De AFM en de Nederlandse rechtstaat. Ondernemingsrecht, pp. 204-206. Timmerman, L. Het moeilijke vereenvoudigen. Ondernemingsrecht, pp. 345. Timmerman, L. Inhoud en vorm. Ondernemingsrecht, pp. 67 Vossestein, G.-J. & Hartman, M. Survey of legislation and case law. Vaste column. Verschijnt 6 maal per jaar. European Company Law.

Annotaties Bartman, S.M. Noot bij: HR 17-06-2005, (De Berghorst/Maas), Jor 2005, 234, pp.1662-1663, (aansprakelijkheid bestuurder en moedervennootschap voor ontbindingsvergoeding). Bartman, S.M. Noot bij: Hof (Arnhem) 11-10-2005, (Kombex/Bruil Arnhem), Jor 2005, 294, pp. 20442046, (vertegenwoordiging bij (indirect) tegenstrijdig belang). Bartman, S.M. Noot bij: HR 08-07-2005, (Lunderstädt/De Kok II), Jor 2005, 236, pp.1676-1679, (onrechtmatige daad; Aansprakelijkheid wegens leeghalen vennootschap). Vossestein, G.-J. Noot bij: HvJ EG 02-06-2005, Jor 2005, 204.

Boekbespreking Dortmond, P.J. Splitsing van ondernemingen [Bespreking van het boek Splitsing van ondernemingen]. Ondernemingsrecht, pp. 458-461.

38

Programma

Geschillenbeslechting Prof. mr. A.F.M. Brenninkmeijer, programmacoördinator (per 1 oktober 2005 opgevolgd door prof. mr. J.L. de Wijkerslooth)

39

Centrale vraagstelling Het vertrouwen in de samenleving is voor een belangrijk deel gebaseerd op de betrouwbaarheid waarmee rechtsverhoudingen gevormd en nagekomen worden. De doorzetting van recht is in de democratische rechtsstaat enerzijds opgedragen aan de overheidsrechter en is anderzijds voor zover mogelijk voorwerp van andere vormen van geschiloplossing (ADR (Alternative dispute resolution)) zoals mediation en geschillenbeslechting zoals arbitrage en bindend advies. Afhankelijk van en in nauwe aansluiting bij maatschappelijke ontwikkelingen moet steeds weer gezocht worden naar een evenwicht tussen fundamentele uitgangspunten en eisen van effectiviteit en efficiency. Voor rechtspleging zijn er twee kernvragen: •

Institutioneel: Op welke wijze kan op basis van de democratische rechtstatelijke waarden vorm gegeven worden aan rechtspraak en andere vormen van conflictoplossing?

•

Processueel: Op welke wijze kan effectieve en efficiënte geschiloplossing gestalte gegeven worden?

Achtergrond

Aan het begin van het nieuwe millennium zijn twee maatschappelijke tendensen met name bepalend voor de rechtspleging: internationalisering en individualisering. Bovendien vindt er een heroverweging plaats van de verhouding tussen overheid en samenleving. •

Internationalisering raakt de rechtspleging in twee opzichten. In de eerste plaats worden in internationaal verband eisen gesteld aan de fundamentele uitgangspunten van de rechtspleging: noties als onpartijdigheid en onafhankelijkheid en een eerlijk proces en effectieve rechtsbescherming krijgen met name internationale invulling. In de tweede

40

plaats vindt rechtspleging meer en meer in een internationale context plaats: grensoverschrijdend rechtsverkeer en rechtspleging in multiculturele verhoudingen. •

Individualisering leidt enerzijds tot een versterking van de (individuele) rechtsaanspraken en tot een versterking van de wens die rechtsaanspraken geldend te maken. Anderzijds wordt steeds minder genoegen genomen met een standaardoplossing, gevraagd wordt om (belangen)afweging in het individuele geval. In steeds meer verhoudingen verschuift die belangenafweging van publieke voorzieningen (overheidsrechtspraak) naar private voorzieningen (ADR), waarvoor de overheid slechts de randvoorwaarden schept.

•

Rechtspleging legt een toenemend beslag op overheidscapaciteit en middelen. De rechter raakt overbelast en het rechtsapparaat als geheel raakt overbelast. Steeds moet een afweging gemaakt worden tussen het beroep op de rechter en de kwaliteit van deze overheidsvoorziening en mogelijke alternatieven in de vorm van ADR. De rechtspleging moet voldoen aan fundamentele vereisten, maar moet ook aansluiten bij de maatschappelijke wens van tijdigheid en betaalbaarheid.

•

Op grond van voorgaande ontwikkelingen is steeds een fundamentele oriëntatie op uitgangspunten, doel en middelen van de rechtspleging vereist, waarbij de traditionele grenzen tussen nationaal/internationaal, publiek/privaat en tussen de verschillende rechtsgebieden (civiel, straf, bestuursrecht, Europees recht en internationaal recht) vervagen.

41

42

Deelprogramma: Het institutionele en rechtsstatelijke kader van de rechtspleging Coördinator: prof. mr. A.F.M. Brenninkmeijer

Centrale onderzoeksvraag

In hoeverre nopen de veranderingen in onze samenleving (internationalisering en individualisering) tot wijziging van de afweging en hervertaling van de verschillende vereisten van rechtsstatelijkheid en andere constitutionele uitgangspunten en in vervolg daarop nopen zij tot wijziging van het institutionele kader van de rechtspleging? De herziening van de rechterlijke reorganisatie vindt gefaseerd plaats. De derde fase is nog open. De reorganisatie en in het bijzonder de introductie van de Raad voor de Rechtspraak in 2002 doet de vraag rijzen op welke wijze in deze nieuwe context inhoud gegeven kan worden aan eisen als effectiviteit, efficiency en kwaliteit onder gelijktijdige waarborging van constitutionele en rechtstatelijke waarden. Bovendien is het de vraag hoe appel en cassatie een rol kunnen vervullen bij de rechtsontwikkeling en de rechtseenheid. De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid heeft het rapport "De toekomst van de rechtsstaat" uitgebracht, waarin onder meer aandacht wordt gevraagd voor internationalisering en individualisering. Op welke wijze kan in een internationaliserende en individualiserende context inhoud gegeven worden aan rechtstatelijke waarden en rechtsbeginselen? •

Wat zijn de consequenties van de herziening van de rechterlijke organisatie voor de doorwerking van rechtsstatelijke waarden in de rechtspleging?

•

Op welke wijze kan de Raad voor de Rechtspraak bijdragen tot waarborging van de kwaliteit?

43

•

In hoeverre is coördinatie van rechtspraak wenselijk en noodzakelijk voor de legitimatie van de rechtspleging? Welke grenzen vloeien voort uit het rechtsstatelijk perspectief?

Achtergrond De rechterlijke organisatie was tot de reorganisatie van 2002 gebaseerd op constitutionele en rechtstatelijke uitgangspunten die in de 19e eeuw tot ontwikkeling zijn gekomen. De Hoge Raad en de Raad van State zijn vooralsnog buiten deze reorganisatie gebleven en functioneren overeenkomstig deels eigen uitgangspunten. Zowel de gerechten die onder de Raad voor de rechtspraak vallen als de Hoge Raad en de Raad van State hebben ieder hun eigen verantwoordelijkheid ten aanzien van de rechtspleging. In deze tijd worden hogere en andere eisen (tijdigheid, professionaliteit, rechtseenheid) gesteld aan de rechtspleging dan voorheen. Dit vraagt enerzijds om het opnieuw doordenken van de constitutionele en rechtsstatelijke waarden die existentieel zijn voor de rechtspleging en anderzijds om een heroriëntatie op maatschappelijke wensen en verlangens aangaande de rechtspleging. Het onderzoek is primair juridisch georiënteerd en richt zich op de fundamentele grondslagen van de rechtspleging. Daarnaast is een sociaal-wetenschappelijke benadering van een aantal onderzoeksvragen van belang. De samenstelling van de onderzoeksgroep biedt mogelijkheden voor integratie van beide onderzoeksmethoden.

44

Wetenschappelijke publicaties Monografie Smith, C.E. Regels van Rechtsvinding. Den Haag: Boom Juridische uitgevers.

Dissertatie Daalder, E.J. (7 april) Toegang tot overheidsinformatie. Het grensvlak tussen openbaarheid en vertrouwelijkheid. Universiteit Leiden. Promotor: prof. mr. J.E.M. Polak.

Artikel in gerefereerd tijdschrift Velthoven, B.C.J. van. Economische groei en institutionele context. Recht der Werkelijkheid, 26 (2), pp. 27-51.

Artikelen in niet-gerefereerde tijdschriften Brenninkmeijer, A.F.M. Op de grens van rechtsorde en rechtschaos. Special Krom recht. Nijmegen: Ars Aequi Juridische Uitgeverij, 7(8), pp. 533-543. Laclé, Z.D. Notariaat, ethiek en marktwerking. Justitiële Verkenningen, pp. 49-63. Velthoven, B.C.J. van. ADR in de geschilbeslechtingsdelta. ELSA Leiden Magazine, 5 (3), pp. 30-36. Wiersinga, H.C. Culturele expertise in het strafrecht. Trema, pp. 273-277. Wijck, P.W. van. Welvaartseffecten van juridische bijstand. Tijdschrift voor Openbare Financiën, 37, pp. 292-307. Wurzer-Leenhouts, S.M. Klachtrecht jeugdigen. Sancties, 2, pp. 104-110.

45

Artikelen in bundels Barkhuysen, T. A comparative view on the execution of judgements of the European Court of Human Rights. In: Th. Christou & J.P. Raymond (Eds.), European Court of Human Rights, Remedies and Execution of Judgements. pp. 1-23. London: BIICL. Crijns, J.H. Beginselen van een goede procesorde. In: C.P.M. Cleiren & Th.A. de Roos, (Eds.), Nieuwsbrief Strafrecht Select. pp. 45-68. Den Haag: Sdu Uitgevers. Meij, P.P.J. van der. Schulduitsluitingsgronden. In: C.P.M. Cleiren, Th.A. de Roos & A. Khan (Eds.), Nieuwsbrief Strafrecht Select. pp. 273-293. Den Haag: Sdu Uitgevers. Nijboer, J.F. Proeve tot het ontwikkelen van een rechtsgebieden overschrijdend vak bewijsrecht. In: R.H. Haveman & H.C. Wiersinga (Eds.), Langs de randen van het strafrecht. pp. 71-82. Nijmegen: Wolf Legal Publishers. Polak, J.E.M. Bestuursrechtelijke handhaving: bevoegdheid of verplichting? Hebben juristen niets meer te bieden? In: T. Barkhuysen, J.E.M. Polak & W. den Ouden (Eds.), Recht realiseren. Bijdragen rond het thema adequate naleving van rechtsregels. pp. 201-214. Deventer: Kluwer. Schuyt, P.M. Deelneming: commentaar bij HR 8 mei 2001. In: C.P.M. Cleiren, Th.A. de Roos & A.H. Khan (Eds.), Nieuwsbrief Strafrecht Select. pp. 311-331. Den Haag: Sdu Uitgevers. Schuyt, P.M. Grenzeloos straffen: een gedachte-experiment. In: R.H. Haveman & H.C. Wiersinga (Eds.), Langs de randen van het strafrecht. pp. 35-44. Nijmegen: Wolf Legal Publishers. Schuyt, P.M. Terug naar een veiliger samenleving. In: Y. Buruma & P.C. Vegter (Eds.), Terugkeer in de samenleving: Opstellen voor Jan Fiselier. pp. 171-178. Deventer: Kluwer.

46

Smith, C.E. The Significance of Facts for Judicial Interpretation and the Legitimation of Legal Verdicts. In: S. Eng (Ed.), Proceedings of the 21st IVR World Congress Lund (Sweden), 12-17 August 2003. Part II: Law and Practice. pp. 157-163. Stuttgart: Franz Steiner Verlag. Voermans, W.J.M. The Dutch Electronic Adminstrative Communications Act. In: W.G.J. Remmelink (Ed.), Journal of the Japan-Netherlands Institute, Vol. VIII, (papers of the fourth Dutch-Japanese Law Symposium August 26-27, 2004) pp. 153-166. Tokyo: The Japan-Netherlands Institute. Wiersinga, H.C. Artikel 509y-509gg (algemeen) supplement 150. In: G. Duisterwinkel, A.L. Melai & M.S. Groenhuijsen (Eds.), Wetboek van Strafvordering (losbladig). pp. 509gg-1-509gg-38. Deventer: Gouda Quint. Wiersinga, H.C. Interdisciplinary conventions & toolkits for legal services. Reflection on the article by Ann Corselis. In: H. Keijzer-Lambooy & W.J. Gasille (Eds.), Instruments for Lifting Language Barriers in Intercultural Legal Proceedings. pp. 135-142. Utrecht: ITV Hogeschool voor Tolken en vertalers. Wurzer-Leenhouts, S.M. Binnen en buiten de wet: over het niet executeren van vrijheidsbenemende straffen. In: R.H. Haveman & H.C. Wiersinga (Eds.), Langs de randen van het strafrecht. pp. 19-34. Nijmegen: Wolf Legal Publishers.

Rapporten Laclé, Z.D., Krop, B. & Huls, N.J.H. Balansverschuiving? Notarissen over ontwikkelingen in de notariele beroepsethiek na 5 jaar Wet op het Notarisambt 1999. WODC-cahier. Den Haag: WODC. Suurmond, G. & Velthoven, B.C.J. van. Een beginselplicht tot handhaving: liever regels dan discretionaire vrijheid. Leiden: Department of Economics Research Memorandum, Universiteit Leiden. Velthoven, B.C.J. van. De waarde van de juridische infrastructuur voor de Nederlandse economie. Jrg 1 (Ext. rep. 1). Den Haag: Raad voor de Rechtspraak.

47

Voermans, W.J.M. & Langbroek, Philip M. Provision of Information by the Courts and Court Administrations: a comparative inventory of eight European Countries and in the USA, research assignment of the Dutch Council for the Judiciary. Leiden: Faculteit der Rechtsgeleerdheid.

48

Vakpublicaties Monografieën Brenninkmeijer, A.F.M., Schutte, E. & Spierdijk, J. Juridische aspecten van mediation (Mediationreeks, 4). Den Haag: Sdu Uitgevers. Brenninkmeijer, A.F.M., Kabbes, I. & Ooyen, K van. Mediation en verwijzen. Informatie over mediation en richtlijnen voor professionele verwijzers. Den Haag: Sdu Uitgevers.

Bundel Brenninkmeijer, A.F.M., Bonenkamp, H.J., Ooyen, K van, Prein, H. & Walters, P. (Eds.), Handboek mediation. Den Haag: Sdu Uitgevers.

Artikelen Barkhuysen, T. Interventie: bij het preadvies van mr. A.M.L. Jansen over de "Constitutionalisering van het bestuursprocesrecht. In: Geschriften Nederlandse Vereniging Rechtsvergelijking. pp. 100-104. Deventer: Kluwer. Brenninkmeijer, A.F.M. Mediation. In: A.F.M. Brenninkmeijer, H.J. Bonenkamp, K. van Ooyen, H. Prein & P. Walters (Eds.), Handboek mediation. pp. 1-22. Den Haag: Sdu Uitgevers. Polak, J.E.M. & Tjepkema, M.K.G. Kroniek van het algemeen bestuursrecht; naar een slagvaardig bestuursrecht. Nederlands Juristenblad, pp. 452-459. Polak, J.E.M. Behandeling preadviezen van Rossum, Verheij en Verhey (CD- rom )voor de NJVjaarvergadering 2005, Den Haag. Polak, J.E.M. Interventie VAR-jaarvergadering 2005 (CD- rom ), Utrecht.

49

Punselie, E.C.C. Geen verantwoordelijkheid nemen, dan geen gezag! Tijdschrift voor Familie- en Jeugdrecht, pp. 161. Schuyt, P.M. Rubriek Straftoemeting (1). Delikt en Delinkwent, pp. 68-75. Schuyt, P.M. & Duker, M.J.A. Rubriek straftoemeting (1). Delikt en Delinkwent, pp. 75-83. Schuyt, P.M. Rubriek straftoemeting (2). Delikt en Delinkwent, pp. 666-674. Suurmond, G. & Velthoven, B.C.J. van. Vergoeding van affectieschade. Te weinig met het oog op de daders en te veel met het oog op de slachtoffers. (een uitgebreidere versie is opgenomen op de NJBwebsite). Nederlands Juristenblad, jrg 80 (37), pp. 1934-1936. Wiersinga, H.C. Vrouwe Justitia gaat digitaal. Nederlands Juristenblad, pp. 1835-1837. Wurzer-Leenhouts, S.M. Rechtspraak terbeschikkingstelling. Sancties, 2, pp. 110-115. Voermans, W.J.M. & Fieten, R.M. Ambtenarenwetgeving, Ambtenarenwet, Algemeen Rijksambtenarenreglement. In: Schuurmans & Jordens, deel 43-I, vijftiende druk. pp. 275. Deventer: Kluwer. Voermans, W.J.M. & Fieten, R.M. Ambtenarenwetgeving, Ambtenarenwet, Algemeen Rijksambtenarenreglement. In: Schuurmans & Jordens, deel 43-II, vijftiende druk. pp. 272. Deventer: Kluwer. Voermans, W.J.M. & Fieten, R.M. Ambtenarenwetgeving, Ambtenarenwet, Algemeen Rijksambtenarenreglement. In: Schuurmans & Jordens, deel 43-III, vijftiende druk. pp. 318. Deventer: Kluwer.

50

Wiersinga, H.C. Rechtsplegingen in verband met de plaatsing in een inrichting. In: C.P.M. Cleiren & J.F. Nijboer (Eds.), Tekst en Commentaar Strafvordering. pp. 1397-1406. Deventer: Kluwer. Wurzer-Leenhouts, S.M. Klachtrecht jeugdigen. In: H.J.B. Sackers & Y. Buruma (Eds.), Kroniek van het strafrecht 2004. pp. 184-189. Deventer: Kluwer. Wurzer-Leenhouts, S.M. Rechtspraak terbeschikkingstelling. In: H.J.B. Sackers & Y. Buruma (Eds.), Kroniek van het Strafrecht 2004. pp. 189-194. Deventer: Kluwer.

Annotaties Schuurmans, Y.E. Noot bij: ABRS 25-08-2005, JV 2005, 385. Schuyt, P.M. Noot bij: EHRM 09-11-2004, NJCM Bulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten. 2005, 30, pp. 1138-1147.

Boekbespreking Bomhoff, J.A. Mitchel de S.-O.-L'E. Lasser, Judicial Deliberations; A Comparative Analysis of Judicial Transparency and Legitimacy [Bespreking van het boek Judicial Deliberations; A Comparative Analysis of Judicial Transparency and Legitimacy.]. Common Market Law Review, pp. 1205-1207.

Rapport Nijboer, J.F., Malsch, M. & Efstratiades, C. Justification of court decisions in criminal cases: continental Western European countries compared. NSCR - 2005 - 5.

Populariserende publicaties Bomhoff, J.A. Rechters letten niet alleen op de wet. Mare. Polak, J.E.M. Waarschuwen voor de waan van de dag. Nederlands Juristenblad, pp. 2211.

51

52

Deelprogramma: Procesrecht en mediation Coördinatoren: prof. mr. W.D.H. Asser en prof. mr. A.F.M. Brenninkmeijer

Centrale onderzoeksvraag

Het traditionele proces in de rechtsgebieden burgerlijk recht, strafrecht en bestuursrecht is onderworpen aan een heroriëntatie (fundamentele herbezinning burgerlijk procesrecht, strafvordering 2000 en het rapport van de Vereniging voor Administratief Recht over de toekomst van de rechtsbescherming). Bij die heroriëntatie gaat om het opnieuw vinden van een evenwicht tussen de grondslagen van een eerlijk proces en de eisen die in deze tijd aan een effectieve en efficiënte rechtsgang worden gesteld. Bovendien is het de vraag of geschillen niet op een andere wijze dan door overheidsrechtspraak opgelost kunnen worden. Welke functie kunnen andere wijzen van geschillenbeslechting of conflictoplossing vervullen? Achtergrond Onze samenleving wordt in toenemende mate gekarakteriseerd door individualisering. Daarmee gaat een groeiende behoefte aan rechtstoepassing bij de beslechting of oplossing van conflicten gepaard. Daarnaast wordt de samenleving steeds meer internationaal georiënteerd. De rechtsorde wordt bovendien steeds complexer en de noodzaak om tijdig geschillen op te lossen wordt urgenter. Ook vraagstukken als veiligheid vragen om adequate procedures. Rechtspraak vervult in deze samenleving dan ook een steeds belangrijker rol. De vraag is op welke wijze de rechtspraak adequaat deze rol kan blijven vervullen. Het inzicht groeit dat de traditionele onderscheidingen tussen de verschillende rechtsgebieden in de praktijk van de rechtstoepassing geen waterdichte schotten zijn. Burgerlijk recht, strafrecht en

53

bestuursrecht (inclusief fiscaal recht) en hun procesrechtelijke pendanten ontmoeten elkaar meer dan eens in hetzelfde geschil en dat vraagt om wetenschappelijke bezinning op de verschillen en de overeenkomsten tussen deze rechtsgebieden. De onderscheidingen zijn immers ontworpen om de hanteerbaarheid van het recht te vergroten en moeten worden herijkt als blijkt dat zij aan dat doel in de weg gaan staan.

54

Wetenschappelijke publicaties Monografie Broekers-Knol, A. & Klink, B. van. Pleitwijzer, Succesvol pleiten in de praktijk (geheel herziene, zevende druk). Amsterdam: Bert Bakker.

Dissertaties Adriaanse, J.A.A. (15 december). Restructuring in the Shadow of the Law. Informal Reorganisation in the Netherlands. Universiteit Leiden. pp. 361. Deventer: Kluwer. Promotoren: prof. dr. J.G. Kuijl RA & prof. mr. A.F.M. Brenninkmeijer. Giard, R.W.M. (21 november). Aansprakelijkheid van artsen. Juridische theorie en medische aansprakelijkheid. Universiteit Leiden. pp. 311. Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Promotoren: prof. mr. C.J.J.M. Stolker & prof. mr. W.H. van Boom. Tsoutsanis, A. (1 december). Het merkdepot te kwader trouw. Universiteit Leiden. pp. 561. Deventer: Kluwer. Promotor: mr. D.W.F. Verkade.

Artikelen in niet-gerefereerde tijdschriften Adriaanse, J.A.A. & Kuijl, J.G. Succesfactoren informele reorganisatie: samenwerking, transparantie en stilte. Maandblad voor Accountancy en Bedrijfseconomie, 79 (6), pp. 303-311. Adriaanse, J.A.A. & Beijaard, F.W. Over beleidsonderzoek en het ambtelijke vervolg, een voorbeeld. Beleidswetenschap, 19 (4), pp. 2132. 55

Asser, W.D.H. Over rechtsvorming door de Hoge Raad. Inleidende opmerkingen bij de rode draad 'Raad & Daad'. Nijmegen: Ars Aequi Juridische Uitgeverij, pp. 223-242. Boer, M.B. de. Afwikkeling van insolvente nalatenschappen. Tijdschrift voor Insolventierecht, pp. 185-195. Koelewijn, W.I. De bruikbaarheid van AIVD-informatie als bewijs. ELSA Leiden Magazine, 1, pp. 8-12. Polak, M.V. Zeven, sluizen en incasseren: wat cassatieadvocaten bijdragen aan rechtsvorming door de Hoge Raad. Nijmegen: Ars Aequi Juridische Uitgeverij, pp. 423-431.

Artikelen in bundels Asser, W.D.H. & Vranken, J.B.M. De tweede fase van de Fundamentele herbezinning Nederlands burgerlijk procesrecht. In: R.J.C. Flach, L.M. Klap-de Nooijer, J.W. Rutgers & E.M. Wesseling-van Gent (Eds.), Amice. Rutgers-bundel. pp. 1-11. Deventer: Kluwer. Asser, W.D.H. Privacy en due process, verantwoord omgaan met privacybelangen in het letselschadeproces. In: D.H.M. Peeperkorn e.a. (Eds.), Waarheidsvinding en privacy. Inleidingen gehouden op het symposium van de Vereniging van Letselschade Advocaten 2005. pp. 11-25. Den Haag: Sdu Uitgevers. Cleiren, C.P.M. Het legaliteitsbeginsel. In: C.P.M. Cleiren, Th.A. de Roos & A.H. Khan (Eds.), NbSr Select. pp. 207-226. Den Haag: Sdu Uitgevers.

56

Cleiren, C.P.M. Tot hier en .. toch verder. Op en over de grens van het regulier strafrechtelijk instrumentarium. In: R.H. Haveman & H.C. Wiersinga (Eds.), Langs de randen van het strafrecht. pp. 111-128. Nijmegen: Wolf Legal Publishers. Crijns, J.H. Commentaar bij Titel IVA - Vervolging door een strafbeschikking. In: C.P.M. Cleiren & J.F. Nijboer (Eds.), Tekst en Commentaar Strafvordering. pp. 799-824. Deventer: Kluwer. Dubelaar, M.J. Rechtvaardigingsgronden. In: C.P.M. Cleiren, Th.A. de Roos & A.H. Khan (Eds.), NbSr Select, Jurisprudentie uit Nieuwsbrief Strafrecht. pp. 251-272. Den Haag: Sdu Uitgevers. Polak, M.V. Tentative solutions for service problems. In: P. van der Grinten, P. Meijknecht & F. van der Velden (Eds.), Practical Obstacles in Cross Border Litigation. Speeches and Presidency Conclusions of the International Conference organised by the Dutch Presidency on 8 and 9 November 2004 in The Hague. pp. 55-62. Deventer: Kluwer.

Wetenschappelijke annotatie Cleiren, C.P.M. Noot bij: HR 17-02-2004, NJ 2005, 144, pp. 1332-1339.

Rapport Nijboer, J.F. & Dubelaar, M.J. Een rechtsvergelijkende verkenning naar de rol van schriftelijke stukken in het strafproces, in het bijzonder met betrekking tot de registratie van getuigenverhoren. Den Haag: WODC.

57

Vakpublicaties Bundels Cleiren, C.P.M., Roos, Th.A. de & Khan, A.H. (Eds.), NbSr Select. Den Haag: Sdu Uitgevers. Cleiren, C.P.M. & Nijboer, J.F. (Eds.), Tekst en Commentaar Internationaal Strafrecht. Deventer: Kluwer. Cleiren, C.P.M. & Nijboer, J.F. (Eds.), Tekst en Commentaar Strafvordering, zesde druk. Deventer: Kluwer. Kuijl, J.G. De HBO-fraude, een terugblik op de Commissie Rekenschap. Maastricht: Universiteit Maastricht: Océ Business Services. Polak, M.V., Mierlo, A.I.M. van & Nispen, C.J.J.C. van (Eds.), Burgerlijke Rechtsvordering. Tekst & Commentaar. Deventer: Kluwer.

Artikelen Asser, W.D.H. Bewijsrecht. In: M.L. Hendrikse & A.W. Jongbloed (Eds.), Burgerlijk procesrecht praktisch belicht. pp. 201-229. Deventer: Kluwer. Cleiren, C.P.M. Redactioneel. Strafblad, pp. 250-251. Kuijl, J.G. Who`s afraid of IFRS.TriBuut, april 2005 (33), pp. 11. Polak, M.V. Commentaar op de artikelen 1-14. In: A.I.M. van Mierlo, C.J.J.C. van Nispen & M.V. Polak (Eds.), Burgerlijke Rechtsvordering. Tekst & Commentaar. pp. 2-69. Deventer: Kluwer. Polak, M.V. Commentaar op de artikelen 67-68. In: A.I.M. van Mierlo, C.J.J.C. van Nispen & M.V. Polak (Eds.), Burgerlijke Rechtsvordering. Tekst & Commentaar. pp. 171-181. Deventer: Kluwer. 58

Polak, M.V. Commentaar op de artikelen 985-994. In: A.I.M. van Mierlo, C.J.J.C. van Nispen & M.V. Polak (Eds.), Burgerlijke Rechtsvordering. Tekst & Commentaar. pp. 1163-1183. Deventer: Kluwer. Schoep, G.K. Boek 2. Titel VII (art. 267-381). In: C.P.M. Cleiren & J.F. Nijboer (Eds.), Tekst en Commentaar Strafvordering (pp. 1083-1108). Deventer: Kluwer. Schoep, G.K. Boek 2. Titel VIII (art. 382-398). In: C.P.M. Cleiren & J.F. Nijboer (Eds.), Tekst en Commentaar Strafvordering (pp. 1109-1129). Deventer: Kluwer. Visser, D.J.G. Wetsvoorstel implementatie handhavingsrichtlijn, AMI, pp. 17-18.

Annotaties Asser, W.D.H. Noot bij: HR 19-11-2004, NJ 2005, 553. Asser, W.D.H. Noot bij: HR 17-12-2004, NJ 2005, 511. Asser, W.D.H. Noot bij: HR 23-01-2004, NJ 2005, 510. Asser, W.D.H. Noot bij: HR 14-01-2005, NJ 2005, 481. Asser, W.D.H. Noot bij: HR 05-12-2003, NJ 2005, 480. Asser, W.D.H. Noot bij: HR 24-09-2004, NJ 2005, 466. Asser, W.D.H. Noot bij: HR 28-11-2003, NJ 2005, 465. Asser, W.D.H. Noot bij: HR 28-11-2003, NJ 2005, 464. Asser, W.D.H. Noot bij: HR 30-01-2004, NJ 2005, 455.

59

Asser, W.D.H. Noot bij: HR 19-09-2003, NJ 2005, 454. Asser, W.D.H. Noot bij: HR 11-02-2005, NJ 2005, 442. Asser, W.D.H. Noot bij: HR 12-09-2003, NJ 2005, 441. Asser, W.D.H. Noot bij: HR 09-07-2004, NJ 2005, 270. Asser, W.D.H. Noot bij: HR 14-11-2003, NJ 2005, 269. Asser, W.D.H. Noot bij: HR 12-09-2003, NJ 2005, 268. Asser, W.D.H. Noot bij: HR 09-05-2003, NJ 2005, 168. Asser, W.D.H. Noot bij: HR 10-10-2003, NJ 2005, 104. Schuurmans, Y.E. Noot bij: HR 17-12-2004, AB 2005, 84. Schuurmans, Y.E. Noot bij: ABRS 20-05-2005, JV 2005, 284. Schuurmans, Y.E. Noot bij: CRvB 13-06-2005, USZ 2005, 287. Snijders, H.J. Noot bij: HR 09-01-2004, NJ 2005, 235. Stolker, C.J.J.M. & Sombroek-van Doorm, M.P. Noot bij: HR 18-03-2005, Tijdschrift voor Gezondheidsrecht 2005-5, pp. 426-433, 26, (Baby Kelly; aansprakelijkheid hulpverlener, wrongful life actie voor het eerst toegewezen naast wrongful birth-actie).

60

Boekbesprekingen Cleiren, C.P.M. Schadecompensatie [Bespreking van het boek Schadecompensatie in het strafprocesrecht]. Delikt en Delinkwent, pp. 42-50. Cleiren, C.P.M. Schadecompensatie [Bespreking van het boek Schadecompensatie in het strafprocesrecht ]. Overheid en aansprakelijkheid, pp. 169-174.

61

62

Programma Securing the rule of law in a world of multilevel jurisdiction Prof. dr. R.A. Lawson, programmacoördinator

63

Centrale vraagstelling De centrale vraagstelling van het onderzoeksprogramma is drieledig:

•

Wat zijn de karakteristieke verschijningsvormen en voornaamste juridische problemen van multilevel jurisdiction?

•

Welke fundamentele waarden en beginselen beheersen de rechtsvorming en rechtshandhaving in multilevel jurisdiction, dan wel zouden deze uitoefening van rechtsmacht behoren te beheersen, en

•

Hoe kan de inachtneming van deze fundamentele waarden worden verzekerd?

De hier genoemde vragen worden allereerst beschrijvend gesteld: welke juridische vraagstukken doen zich voor in een situatie van mulitlevel jurisdiction? Welke fundamentele waarden en beginselen spelen hier een rol? Hoe staat het met de coherentie van het recht, de naleving van institutionele beginselen zoals machtenscheiding en legaliteit, en de verzekering van mensenrechten? Deze beschrijving zal de grondslag vormen voor een nadere, meer juridisch getinte analyse: welke methoden van rechtsvorming en –handhaving en welke beginselen zijn, in een situatie van multilevel jurisdiction, het beste geschikt om bij te dragen aan het uitdrukken van fundamentele waarden zoals optimale coherentie van het recht, respect voor mensenrechten, en waarborgen tegen ongewenste machtsconcentratie? Daaraan wordt een normatieve vraagstelling gekoppeld: welke waarden en beginselen zouden een rol behoren te spelen? Achtergrond De immer toenemende globalisering van economische en politieke ontwikkelingen vormt een belangrijk uitgangspunt van dit onderzoeksprogramma. Het recht heeft steeds geprobeerd deze 64

verschijnselen juridisch in te bedden in bestaande en, voorzover nodig, nieuwe concepten. Omgekeerd zijn veranderingen in het recht en institutionele ontwikkelingen van invloed op de internationale economische en politieke ontwikkelingen. Rechtsvorming en rechtshandhaving vinden in toenemende mate plaats op verschillende - vaak met elkaar verweven - niveaus: in internationaal verband, in het kader van de EU, op nationaal niveau en binnen privaatrechtelijke kaders. In een dergelijke wereld van multilevel jurisdictionrijst de vraag welke fundamentele waarden en rechtsbeginselen het proces van rechtsvorming en rechtshandhaving beheersen. Verschillende deelvragen spelen daarbij een rol. Als eerste: sluiten de op verschillende niveaus vastgestelde regels op elkaar aan, of wordt het rechtssubject geconfronteerd met uiteenlopende of zelfs tegenstrijdige normen – ofwel: in hoeverre is het aldus gevormde recht coherent? Ten tweede: worden institutionele beginselen, zoals het legaliteitsbeginsel en scheiding van machten, wel gewaarborgd nu zulke uiteenlopende fora rechtsmacht uitoefenen? Ten derde: welke grenzen leggen fundamentele waarden, waarvan de rechten van de mens een belangrijke categorie vormen, aan ten aanzien van rechtshandhaving en rechtsvorming? Hoe worden zij gewaarborgd in een wereld van multilevel jurisdiction?

65

66

Deelprogramma: Vorming en handhaving van het internationale recht en de regulering van het internationaal economisch verkeer in een situatie van multilevel jurisdiction Coördinator: prof. dr. R.A. Lawson

Centrale onderzoeksvraag

Dit deelprogramma onderzoekt de ontwikkeling van de mondiale rechtsgemeenschap die wordt gekenmerkt door multilevel jurisdiction in plaats van de traditionele statelijke jurisdictie. Geprobeerd zal worden deze ontwikkeling zichtbaar te maken. Daarop aansluitend zal de vraag worden beantwoord of deze ontwikkeling aanpassing van de traditionele (statelijke) uitgangspunten van het internationaal recht noodzakelijk maakt, en zo ja op welke wijze. Tevens wordt nagegaan in hoeverre de traditionele concepten van publiek- en privaatrechtelijke jurisdictie nog adequaat zijn voor regulering van de internationale handel en het grensoverschrijdende verkeer van natuurlijke en rechtspersonen. De Europese Unie zal, vanwege zowel haar interne ontwikkelingen als haar rol op het wereldtoneel, bijzondere aandacht krijgen. Staten spelen niet langer een exclusieve rol in de vorming en handhaving van het internationale recht. Als gevolg van de globalisering zullen in dit recht naast de individuele statelijke belangen ook de gemeenschapsbelangen sterker tot uiting komen. Non-statelijke entiteiten, in de vorm van zowel gouvernementele als non-gouvernementele organisaties, zijn essentieel voor de behartiging van de gemeenschappelijke belangen en verkrijgen een eigen plaats in de internationale rechtsgemeenschap. In dit programma wordt onderzocht hoe deze nieuwe ontwikkelingen in de richting van gemeenschapsrecht zich verhouden tot de klassieke opvattingen over het karakter van het internationale recht als interstatelijk recht.

67

Het onderzoek kent twee deelthema’s. Het eerste thema richt zich op fundamentele gevolgen voor het volkenrecht en het internationale institutionele recht van het ontstaan van een gemeenschap gekarakteriseerd door multilevel jurisdiction. Bezien wordt in hoeverre deze gemeenschap een eigen stelsel ontwikkelt van fundamentele waarden en normen en internationale instituties welke onontbeerlijk zijn voor vorming en handhaving van deze normen. Met name wordt daarbij de aandacht gericht op de waarden en beginselen zoals coherentie, institutionele beginselen en fundamentele rechten. Binnen het eerste deelthema zal het onderzoek zich vooral richten op ontwikkelingen met betrekking tot het geweldmonopolie in de internationale samenleving, in het bijzonder de rol van de VN-Veiligheidsraad hierbij, de bestrijding van internationale misdaden, zoals genocide, oorlogsmisdaden en terrorisme, het internationale humanitaire recht en het bevorderen van duurzame economische ontwikkeling. In het bijzonder zal hierbij aandacht worden geschonken aan de onder druk staande positie van de Verenigde Naties en aan de relaties tussen de EU en de Verenigde Naties. Het tweede thema richt de aandacht op een nieuwe invulling en toepassing van de traditionele concepten van jurisdictie en het formuleren van nieuwe beginselen in de context van het internationale economische recht. Hierbij wordt naast een onderzoek van een aantal deelterreinen zoals het internationale vervoer, ook de rol van de Europese Unie bij de totstandkoming van economische regelgeving bezien. Aan de ene kant vormt de Unie een voorbeeld van een rechtsorde waarin regelgeving tot stand wordt gebracht die is toegesneden om transnationale problemen het hoofd te bieden. Aan de andere kant stelt het proces van globalisering nieuwe uitdagingen aan Europese economische regelgeving en speelt de Unie een belangrijke rol bij het reguleren van het internationale economische verkeer.

68

Wetenschappelijke publicaties Monografieën Haveman, R.H. & Wijers, M. Guideline for the investigation and the prosecution of trafficking in human beings and the treatment of the victims. Jakarta: International Organisation for Migration. Schrijver, N.J. Bij een zestigste verjaardag: de toekomst van het Handvest van de Verenigde Naties. Leiden: Universiteit Leiden. Staden, A. van. Power and Legitimacy. The quest for order in a unipolar world. The Hague: Netherlands Institute of International Relations.

Dissertaties Combs, N.A. (14 december). Guilty Pleas in International Criminal Law: Constructing a Restorative Justice Approach for Bridging Justice and Truth. Universiteit Leiden. pp. 303. Promotor: prof. dr. C.J.R. Dugard. Coteanu, C. (20 december). Cyber Consumer Law. State of the Art and Perspectives. Universiteit Leiden. pp. 315. Roemenië: Humanitas. Promotoren.: prof. dr. H.J. van den Herik & prof. dr. G. Howells. Hamburg, F. (24 november). Een computermodel voor het ondersteunen van euthanasiebeslissingen. Universiteit Leiden. pp. 317. Apeldoorn: Maklu-Uitgevers. Promotoren: prof. dr. H.J. van den Herik, prof.dr. H.M. Dupuis & prof. dr. E.O. Postma. Hillion, C.A.P. (22 februari). The evolving system of EU external relations as evidenced in the European Union Partnerships with Russia and Ukraine. Universiteit Leiden. Promotor: prof. mr. P.J. Slot. 69

Slotboom, M.M. (7 december). Do Different Treaty Purposes Matter For Treaty Interpretation? A Comparison of WTO and EC Law. Universiteit Leiden. pp. 273. Cameron May. Promotor: prof. mr. M.C.E.J. Bronckers.

Artikelen in gerefereerde tijdschriften Kort, J.F. de. De gevolgen van het WTO lidmaatschap voor Rusland. Kwartaalschrift Economie, jrg 2(3), pp. 286-301. Mommers, L., Dini, L., Liebwald, D., Peters, W., Schweighofer, E. & Voermans, W.J.M. Cross-lingual legal information retrieval using a WordNet architecture. In: A. Gardner, Proceedings of ICAIL '05. pp. 163-167. Spanjer, A.R. Stijgende energieprijzen in Nederland. Tijdschrift voor Politieke Ekonomie, 27(2), pp. 6478.

Artikelen in niet-gerefereerde tijdschriften Blokker, N.M. International Organizations and their Members. International Organizations Law Review, 1 (1), pp. 139-161. Bronckers, M.C.E.J. The effect of the WTO in European Court Litigation. Texas International Law Journal, pp. 443-448. Bronckers, M.C.E.J. WTO Law in the European Court of Justice. Common Market Law Review, pp. 450-466. Bulterman, M.K. & Slot, P.J. Harmonisatie van wetgeving betreffende migrerende EU burgers en derdelanders: op weg naar een uniform toetsingskader? SEW-Tijdschrift voor Europees en economisch recht, pp. 346-362.

70

Deen-Racsmány, Z. Proscecutor v. Taylor: The Status of the Special Court for Sierra Leone and Its Implications for Immunity. Leiden Journal of International Law, pp. 299-322. Deen-Racsmány, Z. The decline of the nationality exception in european extradiction? The impact of the regulation of (non-)surrender of nationals and dual criminality under the European Arrest Warrant. European journal of crime, criminal law and criminal justice, pp. 317-363. Dunk, F.G. von der & Hertzfeld, H.R. Bringing Space law into the Commercial World: Property Rights without sovereignty. Chicago Journal of International Law, 6, pp. 81-99. Haanappel, P.P.C. The New EU Denied Boarding Compensation Regulation of 2004. Zeitschrift für Luft- und Weltraumrecht, 54, pp. 22-31. Haveman, R.H. De dwangverdediging van Milosevic. Strafblad, 2. Huisjes, S.C. Dode lijnen en een hobbel recht; storingen in communicatiediensten en aansprakelijkheid. Aansprakelijkheid verzekering en schade, 5, pp. 168-173. Kielman, H.H. & Koelewijn, W.I. Minder register, meer gegevens. Nijmegen: Ars Aequi Juridische Uitgeverij, 6, pp. 451-457. Knops, H.P.A. & Jong, H.M. de. Interconnectors in the European Electricity System. Journal of Network Industries, pp. 261-293. Kort, J.F. de. Naar een Europees semester. Tijdschrift voor Openbare Financiën, 37 (6), pp. 308-315. Mendes de Leon, P.M.J. & Stoliarov, A. Prospects for the Establishment of a Low Cost Carrier in Russia. Responsabilita Comunicazione e Impresa, pp. 193-228.

71

Mendes de Leon, P.M.J. The Growing Up of an 'Air Transport Undertaking' under International Air Law. Journaal luchtrecht, pp. 63-71. Mendes de Leon, P.M.J. The long and lonely road from a regulated air transport industry to multilateral liberalisation: Bilateralism versus WTO principles. The Aviation and Maritime Journal, pp. 1-6. Mendes de Leon, P.M.J. Three Avenues to the Liberalisation of International Air Services: A European Viewpoint. Soochow Law Journal, pp. 219-239. Schrijver, N.J. Bij een zestigste verjaardag: de toekomst van het Handvest van de Verenigde Naties. Vrede en Veiligheid, 34 (4), pp. 413-427. Sliedregt, E. van. Guantanamo Bay: Het Amerikaanse Hooggerechtshof en de rechten van 'onwettige vijandelijke strijders'. Nederlands Juristenblad, pp. 80-86.

Bundels Haveman, R.H. & Wiersinga, H.C. (Eds.), Langs de randen van het strafrecht. Nijmegen: Wolff Legal Publishers. Schrijver, N.J. & Blokker, N.M. (Eds.), The Security Council and the Use of Force. Theory and Reality - A Need for Change? Leiden/Boston: Martinus Nijhoff Publishers.

Artikelen in bundels Blokker, N.M. The Security Council and the Use of Force: On Recent Practice. In: N.M. Blokker & N.J. Schrijver (Eds.), The Security Council and the Use of Force: Theory and Reality - A Need for Change? pp. 1-29. Leiden/Boston: Martinus Nijhoff Publishers.

72

Blokker, N.M. Towards a Second Enlargement of the Security Council? A Comparative Perspective. In: N.M. Blokker & N.J. Schrijver (Eds.), The Security Council and the Use of Force, Theory and Reality - A Need for Change? pp. 253-260. Leiden/Boston: Martinus Nijhoff Publishers. Boeles, P. Normconform handelen in het immigratierecht: welke norm geldt voor wie? In: T. Barkhuysen, W. den Ouden & J.E.M. Polak (Eds.), Recht realiseren, bijdragen rond het thema adequate naleving van rechtsregels. pp. 323-343. Deventer: Kluwer. Bronckers, M.C.E.J. Exceptions to liberal trade in foodstuffs: the precautionary approach and collective preferences. In: C. Baudenbacher & P. Tresselt (Eds.), The EFTA court 10 years on. Oxford: Hart Publishing. Bronckers, M.C.E.J. & Larouceh, P. Telecommunications Services. In: P.F.J. Macrory & M.G. Plummer (Eds.), The World Trade Organization: Legal, Economic and Political Analysis, Vol. III. pp. 991-1040. New York: Springer. Dugard, C.J.R. & Raic, D. The Role and Recognition in the Law and Practice of Secession. In: M. Kohen (Ed.), Secession: International Law Perspectives. pp. 94-132. Dunk, F.G. von der. Big Brother or Eye in the Sky? Legal Aspects of Space-Based Geo-Information for disaster management. In: P. van Oosterom & S. Zlatanova (Eds.), Geo-Information for disaster management. pp. 35-50. Berlin Heidelberg New York: Springer. Dunk, F.G. von der. The Changing Paradigm for Space Activities - Space Law Comes Down to Earth. In: Journaal LuchtRecht (Ed.), Liber Amicorum for Isabella Diederiks-Verschoor. pp. 109-118. Esch, R.E. van. Financiële instellingen en informatieverplichtingen op internet ten aanzien van consumenten. In: S.H.M.A. Dumoulin, M.J.G.C. Raaijmakers & A.J.S.M. Tervoort (Eds.), Tussen Themis en Mercurius. pp. 97-120. Deventer: Kluwer.

73

Haanappel, P.P.C. Enforcing the Liability Convention: Ensuring the Binding Force of the Award of the Claims Commission, Space Law: Current Problems and Perspectives for Future Regulation. Series Essential Air and Space Law 2. pp. 113-120. Utrecht: Eleven International Publishing. Haanappel, P.P.C. High Altitude Platforms and International Law. In: Proceedings of the Forty-Seventh Colloquium on The Law of Outer Space, International Institute of Space Law of The International Astronautical Federation. pp. 461-464. Vancouver: American Institute of Aeronautics and Astronautics. Haveman, R.H. De supranationale grens van de overspannen verwachting. In: R.H. Haveman & H.C. Wiersinga (Eds.), Langs de randen van het strafrecht. pp. 93-109. Nijmegen: Wolff Legal Publishers. Haveman, R.H. Supranationale criminologie. In: P. Mevis & J. Wöretshofer (Eds.), Liber Amicorum Jan Reijntjes. Nijmegen: Wolff Legal Publishers. Knops, H.P.A., Vries, L.J. de & Hakvoort, R.A. A Systematic Approach to the Legal Organisation of the Electricity Industry. In: Y. Bor (Ed.), Proceedings of the 28th Annual IAEE International Conference "Globalization of Energy: Markets, Technology, and Sustainability. pp. 1-20. Taipei. Taiwan: International Association for Energy Economics. Mommers, L. & Pender, E. de. One interface, many views: the legal Intelligence approach to accessing EU legal information. In: E. Schweighofer, R. Lombaert & F. Lambrecht (Eds.), Proceedings of the Workshop 'Free EU information on the Web: The Future beyond the new EUR-Lex'. pp. 1-8. Brussel: Universität Wien and Vrije Universiteit Brussel.

74

Mommers, L., Curtoni, P., Di Tomaso, V., Dini, L., Peters, W., Quaresma, P., Schweighofer, E. & Tiscornia, D. Semantic access to multilingual Legal Information. In: E. Schweighofer, R. Lombaert & F. Lambrecht (Eds.), Proceedings of the Workshop 'Free EU Information on the Web: The Future beyond the new EUR-Lex'. pp. 1-7. Brussel: Universität Wien and Vrije Universiteit Brussel. Schrijver, N.J. Article 2, paragraphe 4. In: J-P. Cot & A. Pellet (Eds.), La Charte des Nations Unies. Commentaire article par article (I). pp. 437-467. Paris: Economica. Schrijver, N.J. Les études sur les Nations Unies: Tendances et perspectives. In: J.P. Cot & A. Pellet (Eds.), La Charte des Nations Unies. Commentaire article par article (II) pp. 2241-2251. Paris: Economica. Schrijver, N.J. Challenges to the Prohibition to Use Force: Does the Straitjacket of Article 2(4) UN Charter Begin to Gall Too Much. In: N.M. Blokker & N.J. Schrijver (Eds.), The Security Council and the Use of Force, Theory and Reality - A Need for Change? pp. 31-45. Leiden/Boston: Martinus Nijhoff Publishers. Staden, A. van. Close to Power. In: Hans Mouritzen & Anders Wivel (Eds.), The Geopolitics of EuroAtlantic Integration. pp. 71-91. London and New York: Routledge. Wiersinga, H.C. Waarom? Daarom! Over de vraag waarom wij straffen. In: R.H. Haveman & H.C. Wiersinga (Eds.), Langs de randen van het strafrecht. pp. 83-93. Nijmegen: Wolf Legal Publications.

75

Vakpublicaties Monografieën Bronckers, M.C.E.J. & Horlick, G. WTO Jurisprudence and Policy: practioners' perspectives. London: Cameron May. Haanappel, P.P.C., Mackaay, E. & Warendorf, H. Netherlands Business Legislation (supplement 14). Den Haag: Kluwer Law International. Haanappel, P.P.C. Netherlands Business Legislation (supplement 15). Den Haag: Kluwer Law International. Haanappel, P.P.C. Netherlands Business Legislation (Supplement 16). Den Haag: Kluwer Law International. Slot, P.J., Lawson, R.A. & Barents, R. Inleiding Europees Recht. Groningen: Wolters-Noordhoff. Slot, P.J., Swaak, C.R.A. & Mulder, M.S. Inleiding mededingingsrecht. Den Haag: Boom Juridische uitgevers.

Bundels Duthler, A.W. De rol van ICT en internet in een veranderende samenleving. Den Haag: Koninklijke de Swart. McDonnell, A.M. A Review of Forty Years of Community Law: Legal Developments in the European Communities. Den Haag: Kluwer Law International. Artikelen Blokker, N.M. Unity and Diversity in Headquarter Agreements: On Agreements. In: P.J. van Krieken & D. McKay (Eds.), The Hague: Legal Capital of the World. pp. 61-75. The Hague: T.M.C. Asser Press. 76

Braun, L.M.M., Wiesman, F.J., Herik, H.J. van den, Hasman, A. & Korsten, E. Towards PatientRelated Information Needs. Journal of Digital Information Management, 3 (1), pp. 40-47. Braun, L.M.M., Wiesman, F., Herik, H.J. van den & Hasman, A. Agent Support in Medical Information Retrieval. In: A. Moreno, Working Notes of the IJCAI-05 Workshop on Agents Applied in Health Care. pp. 16-25. Edinburgh, UK. Braun, L.M.M., Wiesman, F., Herik, H.J. van den & Hasman, A. Tailoring Informations Needs. In: R. Engelbrecht, A. Geissbuhler, C. Lovis & G. Mihalas (Eds.), Proceedings of the 23rd Medical Informatics Congress. Veldhoven. Braun, L.M.M., Wiesman, F., Herik, H.J. van den, Hasman, A. & Korsten, H.H.M. Towards Automatic Formulation of a Physician's Information Needs. In: K. Verbeek, K. Tuyls, A. Nowé, B. Manderick & B. Kuijpers (Eds.), Proceedings of the 17th Belgium-Netherlands Conference on Artificial Intelligence. pp. 323-324. Brussels: Koninklijke Vlaamse Academie van Belgie voor Wetenschap en Kunst. Braun, L.M.M., Wiesman, F., Herik, H.J. van den, Hasman, A. & Korsten, H.H.M. Towards Automatic Formulation of a Physician's Information Needs. In: R. Engelbrecht, A. Geissbuhler, C. Lovis & G. Mihalas (Eds.), Proceedings of the 19th International Congress of the European Federation for Medical Informatics. pp. 911-916. Amsterdam: IOS Press. Braun, L.M.M., Wiesman, F., Herik, H.J. van den, Hasman, A. & Korsten, H.H.M. Towards Automatic Formulation of a Physicians Information Needs. In: R. van Zwol, Journal of Digital Information Management. pp. 40-47. Utrecht: IOS Press. Braun, L.M.M., Wiesman, F., Herik, H.J. van den, Hasman, A. & Korsten, H.H.M. Towards Automatic Formulation of a Physicians Information Needs. In: R. van Zwol, Proceedings of the 5th Dutch-Belgian Information Retrieval Workshop (DIR 2005). pp. 25-32. Utrecht.

77

Bronckers, M.C.E.J. Protection of Regulatory Data in EU and WTO law: The exempla of REACH. Journal of World Intellectual Property, pp. 579-598. Bronckers, M.C.E.J. Reach Reviewed under WTO Law. Journal of European Environmental & Planning Law, pp. 184-194. Bronckers, M.C.E.J. Schutz von registrierdaten im EU- und WTO-Recht: das Beispiel von REACH. Zeitschrift für Stoffrecht, pp. 2-13. Bulterman, M.K. De externe betrekkingen van de Europese Unie in de Europese Grondwet. Nijmegen: Ars Aequi Juridische Uitgeverij, pp. 121-128. Bulterman, M.K. European Court of Justice. Verschijnt 2 maal per jaar, pp. 179-180, pp. 307-309. European Journal of Health Law. Bulterman, M.K. & Lawson, R.A. Europees Kwartaalbericht. (Verschijnt 4 x per jaar: pp. 171-174, pp. 16-20, pp. 309-313, pp. 441-445). Trema: Tijdschrift voor de rechterlijke macht. Croon, G. de, Postma, E.O. & Herik, H.J. van den. A Situated Model of Active Vision. In: In the Belgian-Dutch AI Conference. pp. 74-80. BNAIC '05. Croon, G. de, Postma, E.O. & Herik, H.J. van den. Sensory-motor Coordination in Gaze Control. In: Best Paper Award at the EVOIASP 2005. pp. 334-344. Lausanne Switzerland: Springer-Verlag. Donkers, H.H.L.M., Uiterwijk, J.W.H.M. & Herik, H.J. van den. Selecting evaluation functions in opponent-model search. In: H.J. van den Herik & H. Iida (Eds.), Elsevier Computer Science. pp. 245267. Amsterdam: Elsevier.

78

Dunk, F.G. von der. Current and Future Development of National Space Law and Policy. In: Disseminating and Developing International and National Space Law: the Latin America and Caribbean Perspective. pp. 25-51. Dunk, F.G. von der. Galileo: an update on general developments and some legal issues. In: The International Conference on the 21th Century New International Air and Space Legal Order. pp. 131-139. Dunk, F.G. von der. Implementing the United Nations Outer Space Treaties. In: Proceedings of the Forty-Seventh Colloquium on the Law of Outer Space. pp. 139-145. Washington D.C.: AIAA. Dugard, C.J.R. Diplomatic Protection and Human Rights: The Draft Articles of the International Law Commission. In: 24 Australian Year Book of International Law. pp. 75-91. Dugard, C.J.R. September 11, 2001. A Turning Point in International and Domestic Law. In: P. Eden & T. O'Donnel (Eds.), The Problem of the Definition of Terrorism in International Law. pp. 187-205. Duijvenvoorde, G.P. van & Huisjes, S.C. Universele dienstverlening. In: P.C. Knol, G.J. Zwenne & A.H.J. Schmidt (Eds.), Tekst & Commentaar Telecommunicatierecht. pp. 225-234. Deventer: Kluwer. Duijvenvoorde, G.P. van. Vergoedingen. In: P.C. Knol, G.J. Zwenne & A.H.J. Schmidt (Eds.), Tekst & Commentaar Telecommunicatierecht. pp. 365-371. Deventer: Kluwer. Duijvenvoorde, G.P. van. In tien jaar van Telecommunicatie naar Elektronische Communicatie. NtEr, pp. 262-266. Dunk, F.G. von der. To Own or Not To Own, That Is The Question. European Journal of Navigation, 3 (2), pp. 46-55. Esch, R.E. van. Duitsland: bij internetveiling heeft koper herroepingsrecht. Computerrecht, pp. 51-52.

79

Franken, H. Voorwoord. In: A.W. Duthler (Ed.), De rol van ICT en internet in een veranderende samenleving. pp. 7-9. Den Haag: Duthler Associates. Franken, H. Wie beheert het internet? ECP.NL. pp. 1-10. Franken, H. Geschiloplossing in de sector van de informatie- en communicatietechnologie. In: C. Almeida (Ed.), Geschonden Vertrouwen (Jonge Balie Congresbundels) pp. 95-107. Leiden: Drukkerij Groen. Haanappel, P.P.C. Introduction. Journaal luchtrecht, nr. 4, pp. 4-8. Haanappel, P.P.C. Meer dan consument en arbeidskapitaal. Daconie & Parochie, 17/4, pp. 8-10. Haveman, R.H. & Wiersinga, H.C. Woord vooraf. In: R.H. Haveman & H.C. Wiersinga (Eds.), Langs de randen van het strafrecht. pp. vii-ix. Nijmegen: Wolf Legal Publications. Herik, H.J. van den. More, More Ph.D. Theses. BNVKI newsletter, 22(5), pp. 118-119. Herik, H.J. van den, Donkers, H.H.L.M. & Spronck, P.H.M. van der. Opponent modelling and commercial games. In: G. Kendall & S. Lucas (Eds.), Proceedigs of the IEEE Symposium on Computational Intelligence and Games CIG05. pp. 15-25. Colchester: Essex University. Huisjes, S.C. & Wit, P. Een vernieuwde telecommunicatiewet; marktanalyse en marktregulering nieuwe stijl. Juridisch up to date, 3, pp. 20-23. Huisjes, S.C. Help! De computer vervuilt! IT-Monitor, 3, 12-13. Huisjes, S.C. Eindgebruikersbelangen. In: A.H.J. Schmidt, P.C. Knol & G.J. Zwenne (Eds.), Tekst & Commentaar Telecommunicatierecht. pp. 199-210. Deventer: Kluwer.

80

Jonge, F. de, Roos, N. & Herik, H.J. van den. How to Keep plan Execution Healthy. In: U. Visser, G. Lakemeyer, G. Vachetesevanos & M. Veloso (Eds.), Working Notes of IJCAI-05 Workshop on Agents in Real-Time and Dynamic Environments. pp. 119-128. Jonge, F. de, Roos, N. & Herik, H.J. van den. Keeping Plan Execution Healthy. Proceedings of 4th International Central and Eastern European Conference on Multi-Agent Systems (CEEMAS 2005). In: J.G. Carbonell & J. Siekmann (Eds.), Subseries of Lecture Notes in Computer Science. pp. 377-387. Germany: Springer. Knol, P.C. & Meijer, A.Th. Bevoegd aftappen. In: P.C. Knol, G.J. Zwenne & A.H.J. Schmidt (Eds.), Tekst & Commentaar Telecommunicatierecht. pp. 329-339. Deventer: Kluwer. Knol, P.C. Hoofdstuk 8 - Verspreiden van programma's, systemen voor voorwaardelijke toegang, applicatie-programma-interfaces en elektronische. In: P.C. Knol, G.-J. Zwenne & A.H.J. Schmidt (Eds.), Tekst & Commentaar Telecommunicatiewet . pp. 211-223. Deventer: Kluwer. Knol, P.C. Overgangsrecht in verband met de implementatie van het Europese geharmoniseerde regelgevende kader voor de elektronische communicatiesector 2002. In: P.C. Knol & G.J. Zwenne (Eds.), Tekst & Commentaar Telecommunicatierecht. pp. 397-431. Deventer: Kluwer. Knol, P.C. Regels met betrekking tot het verspreiden van programma's, systemen voor voorwaardelijke toegang, applicatie-programma-interfaces en elektronische programmagidsen. In: P.C. Knol, G.J. Zwenne & A.H.J. Schmidt (Eds.), Tekst & Commentaar Telecommunicatierecht. pp. 211-223. Deventer: Kluwer. McDonnell, A.M. Chapter 1 Introduction. In: A Review of Forty Years of Community Law: Legal developments in the European Communities and the European Union. pp. 1-15. Den Haag: Kluwer Law International.

81

Mommers, L. & Zwenne, G.J. Triple play houdt consument aan het lijntje. Automatisering Gids, 41, pp. 15. Net, C.B. van der. De ratificatie van het WPPT door de EG en de lidstaten (deel 1): Nationale behandeling, materiële wederkerigheid en toepassingscriteria op het gebied van de naburige rechten. AMI, pp. 81-86. Net, C.B. van der. De ratificatie van het WPPT door de EG en de lidstaten (deel 2). AMI, 4, pp. 117123. Schmidt, A.H.J. De cirkel is rond: over instrumenten die helpen bij straftoemeting. Trema, pp. 43-47. Schmidt, A.H.J. Wie is er verantwoordelijk voor de informatietechniek? AdvocatenDossier, 17, pp. 3741. Schmidt, A.H.J. & Aarnhem, B. van. Algemene bepalingen. In: P.C. Knol, G.J. Zwenne & A.H.J. Schmidt (Eds.), Tekst & Commentaar Telecommunicatiewet. pp. 7-34. Deventer: Kluwer. Schmidt, A.H.J. & Aarnhem, B. van. Mededeling en registratie. In: P.C. Knol, G.J. Zwenne & A.H.J. Schmidt (Eds.), Tekst & Commentaar Telecommunicatierecht. pp. 35-42. Deventer: Kluwer. Schmidt, A.H.J. Nummerbeleid en nummerbeheer. In: P.C. Knol, G.J. Zwenne & A.H.J. Schmidt (Eds.), Tekst & Commentaar Telecommunicatierecht. pp. 83-102. Deventer: Kluwer. Schrijver, N.J. De toekomst van het Handvest van de VN. VN Forum, 4, pp. 1-9. Schrijver, N.J. & Dekker, I.F. Katern Volkenrecht. Verschijnt 3 maal per jaar: 54(3) 5212-5215, 54(9) 5339-5342, 5412) 5404-5406. Nijmegen: Ars Aequi Juridische Uitgeverij.

82

Schrijver, N.J. Kroniek van het Internationaal Publiekrecht. Nederlands Juristenblad, 80(9), pp. 485493. Schrijver, N.J. Practicing international law at the Tribunal for the Law of the Sea: The Case concerning Land Reclamation in and around the Straits of Johor (Malaysia v. Singapore). Griffin's View on International and Comparative Law, 6(1), pp. 35-48. Schrijver, N.J. Terrorismebestrijding in internationaal perspectief. De noodzaak van een meersporenstrategie. Rechtsgeleerd Magazijn Themis, 166(4), pp. 209-210. Schrijver, N.J. UN Reform: A Once-in-a-Generation Opportunity? International Organizations Law Review, 2(2), pp. 271-275. Slot, P.J. Is the snake eating the elephant? China's Lenovo koopt IBM. Rechtsvraag (320) Mededingingsrecht. Nijmegen: Ars Aequi Juridische Uitgeverij, pp. 187-187. Slot, P.J. Power to the people of the European Union - Right on? Common Market Law Review, 41(6), pp. 1475-1479. Spronck, P.H.M. van der & Herik, H.J. van den. A Tutoring System for Commercial Games. In: Fumio Kishino, Yoshifumi Kitamura, Hirokazu Kato & Noriko Nagata (Eds.), Lecture Notes in Computer Science 3711. pp. 389-400. Springer-Verlag. Staden, A. van. Perspectives and problems in transatlantic relations. In: B. van der Sijde, The United States and Europe: Partners or Rivals? pp. 63-68. The Hague: Pugwash Netherlands. Tempelman, J.A. Interoperabiliteit van diensten. In: P.C. Knol, G.J. Zwenne & A.H.J. Schmidt (Eds.), Tekst & Commentaar Telecommunicatierecht. pp. 131-198. Deventer: Kluwer.

83

Tobler, R.C. Hinkendes Völkerrecht? Zur Wirkung von völkerrechtlichen Bestimmungen in den nationalen Rechtsordnungen. Schweizerische Zeitschrift für internationals und europäisches Recht, pp. 499-507. Wahdan, Mohamed A., Spronck, P., Ali, Hamdi F., Vaassen, Eddy & Herik, H.J. van den. When Will A Computer Write The Auditor's Report. The Journal of Systemic Practice and Action Research, 18 (6), pp. 569-580. Wahdan, Mohamed A., Spronck, P.H.M. van der, Ali, Hamdi F., Vaassen, Eddy & Herik, H.J. van den. A Knowledge-Based System for Auditor's Reports. Global Business: The Challenges and Responsibilities in a World of Shifting Alliances. In: Erdener Kaynak & D. Talha (Eds.), Advances in Global Management Development. pp. 111-117. Granada, Spain: International Management Development Association. Wahdan, Mohamed A., Spronck, P., Ali, Hamdi F., Vaassen, Eddy & Herik, H.J. van den. AREX: A Knowledge-Based System for Auditor's Reports. In: Partner's Conference 2005. pp. 297-308. Maastricht: School of Management Maastricht. Wahdan, Mohamed A., Spronck, P., Ali, Hamdi F. & Herik, H.J. van den. AREX: A Knowledge-Based System for the Auditor's Report. In: Abstract published in the 8th Ph.D. Conference on Business Economics. pp. 27-27. Amersfooort: Management and Organization Science. Wahdan, Mohamed A., Spronck, P.H.M. van der, Ali, Hamdi F., Vaassen, Eddy & Herik, H.J. van den. Auditing in Egypt: A Study of Challenges, Problems and Possibilitiy of an Automatic Formulation of the Auditor's Report. Global Business: The Challenges and Responsibilities in a World of Shifting Alliances. In: Kaynak Erdener & Talha.D. Harcar (Eds.), Advances in Global Management Development . pp. 91-98. Granada, Spain: International Management Development Association.

84

Wahdan, Mohamed A., Spronck, P., Ali, Hamdi F., Vaassen, Eddy & Herik, H.J. van den. Auditing in Egypt: A Study of the Legal Framework and Professional Standards. In: Partner's Conference 2005. pp. 63-74. Maastricht: School of Management. Zwenne, G.J. & Nijboer, J.F. Buitengewone omstandigheden. In: P.C. Knol, G.J. Zwenne & A.H.J. Schmidt (Eds.), Tekst & Commentaar Telecommunicatierecht. pp. 341-346. Deventer: Kluwer. Zwenne, G.J. & Lee, J. van der. De internetmarktplaats. In: A. Staden ten Brink, M. Goudkade & T. Elsman (Eds.), Ecommerce: juridische knelpunten praktisch belicht, Nijmegen: Ars Aequi Juridische Uitgeverij. pp. 67-82. Nijmegen: Ars Aequi Juridische Uitgeverij.

Annotaties Herik, L.J. van den. Noot bij: Joegoslavië-tribunaal, Militair Rechtelijk Tijdschrift 2005-XCVIII, pp.354-361, (De zaak Nikolic). Huisjes, S.C. Noot bij: Rb (Rotterdam), 21-04-2005, Cr 2005, pp. 215-219, (Lijbrandt/Gemeente Haarlem). Knops, H.P.A. & Kelterman, S.M. Noot bij: CBb 14-01-2005, NTvE, pp. 32-37, (Productschap Tuinbouw en Land- en Tuinbouworganisatie Nederland tegen de directeur van de Dienst uitvoering en toezicht energie). Knops, H.P.A. Noot bij: HvJ EG 07-06-2005, NTvE, pp. 173-179, (Zaak C-17/03 inzake Vereniging voor Energie, Milieu en Water et al. tegen de directeur van de Dienst uitvoering en toezicht energie). Slot, P.J. & Knops, H.P.A. Noot bij: HvJ EG 07-06-2005, M&M 2005-7, pp. 217-227, (zaak C-17/03 (Vereniging voor Energie, Milieu en Water et al. tegen de directeur van de Dienst uitvoering en toezicht energie).

85

Boekbesprekingen Esch, R.E. van. Electronic Signatures. Authentication Technology form a Legal Perspective [Bespreking van het boek Electronic Signatures. Authentication Technology form a Legal Perspective]. Rechtsgeleerd Magazijn Themis, pp. 112-115. Knol, P.C. [Bespreking van de boeken Besproken boek: Zeven essays over informatietechnologie en recht & Zeven essays over informatietechnologie en recht]. Mf, 3, pp. 99-103. Knops, H.P.A. The Regulation of Power Exchanges in Europe, Antwerp: Intersentia, 2005 [Bespreking van het boek The Regulation of Power Exchange in Europe]. Journal of Network Industries, pp. 135-139. McDonnell, A.M. European Union Law for the Twenty-first century: Rethinking the new legal order [Bespreking van het boek European Union Law for the Twenty-first century: Rethinking the new legal order]. Common Market Law Review, pp. 888-889. Schrijver, N.J. The International Legal Protection for the Protection of the Stratospheric Ozone Layer [Bespreking van het boek The International Legal Régime for the Protection of the Stratospheric Ozone Layer]. Netherlands International Law Review, 6(1). pp. 156-157. Staden, A. van. The United States and the Rule of Law in International Affairs [Bespreking van het boek The United States and the Rule of Law in International Affairs]. Netherlands International Law Review, pp. 429-432.

Rapporten Mendes de Leon, P.M.J. Allocation of Traffic Rights in the EU (a comparative analysis). Den Haag: DGL, Ministerie van Verkeer en Waterstaat. Mendes de Leon, P.M.J. International law aspects of the relationship between Eurocontrol and the EU. Brussel: EUROCONTROL.

86

Populariserende publicaties Dunk, F.G. von der. Eyes in the Sky or Big Brother - Legal Aspects of Geospatial Data-gathering in Space. GIM Internation, 19 (8), pp. 69-71. Dunk, F.G. von der. Satellietinzet voor rampenmanagement - Big Brother of eye in the sky? VI Matrix, 13(4), pp. 26-27. Kielman, H.H. & Koelewijn, W.I. Meer maatregelen, minder risico. It Monitor, 8, pp. 10-11. Knops, H.P.A. (01-11-2005). (G)een weg tot marktintegratie. Energiebeurs Bulletin, pp. pp. 2. Knops, H.P.A. (01-02-2005). CBb blaast DTe-richtlijnen gas op. Energiebeurs Bulletin, pp. 2. Knops, H.P.A. (01-06-2005). Energie en gastransport: strijd tussen stromingen. Energiebeurs Bulletin, pp. 2. Knops, H.P.A. (01-07-2005). Extra opening blijkt gesloten deur. Energiebeurs Bulletin, pp. 2. Knops, H.P.A. (01-12-2005). In de vrije markt straks weer vast aan kernenergie? Energiebeurs Bulletin, pp. 2. Knops, H.P.A. (01-03-2005). Schot of schotten in de Duitse gasmarkt? Energiebeurs Bulletin, pp. 2. Knops, H.P.A. (01-05-2005). Splitsing heelt gespleten persoonlijkheid. Energiebeurs Bulletin, pp. 2. Knops, H.P.A. (01-09-2005). Tijd voor de afrekening. Energiebeurs Bulletin, pp. 2. Knops, H.P.A. (01-04-2005). Tijd voor een wonder. Energiebeurs Bulletin, pp. 2.

87

Knops, H.P.A. (01-01-2005). Vangnet of steunkous? Energiebeurs Bulletin, pp. 2. Knops, H.P.A. (01-10-2005). Waakhonden: een eigen lijn of aan de lijn? Energiebeurs Bulletin, pp. 2. Mommers, L. (28-01-2005). Hét internet bestaat niet. www.netkwesties.nl Mommers, L. Clear and present danger. Novum, mei, pp. 26. Mommers, L. De Januskop van Palladium. Novum, januari, pp. 24. Mommers, L. (11-01-2005). Internet is geen vals medium. Het is informatief en ontkracht broodjeaap-verhalen. NRC Handelsblad, pp. 6. Schrijver, N.J. Kom niet aan de ontwikkelingshulp! Nederlands Juristenblad, 80 (42), pp. 2213-2214. Schrijver, N.J. Na de Tsunami: houdbaarheidsdatum van VN-hervormingsrapport. Internationale Spectator, 59, pp. 61. Schrijver, N.J. VN moeten meer van deze tijd worden. NRC Handelsblad, pp. 7. Schrijver, N.J. Wat maakt een internationaalrechtelijk jurist. In: J.G. Brouwer (Ed.), Wat maakt een goed Jurist? Over de academische vorming en het recht. pp. 148-154. Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Slot, P.J. Opnieuw de garnalensector. Markt & Mededinging, pp. 66-68. Tobler, R.C. (12-07-2005). Gilt für die Schweiz bereits das Cassis-de-Dijon-Prinzip? Die Politik hinkt dem bundesgericht hinterher. Neue Zürcher Zeitung.

88

Deelprogramma: Trias Europea: De betekenis van de ontwikkeling van het Europese constitutionele recht voor de institutionele balans tussen de overheidsmachten in de relatie Nederland-EU en de EU-instellingen onderling Coördinator: prof. dr. W.J.M. Voermans

Centrale onderzoeksvraag Inleiding In het deelprogramma Trias Europea wordt bekeken hoe de Europese Unie – voortkomend uit de Europese Gemeenschappen die als min of meer traditionele volkenrechtelijke organisaties op basis van de wil van soevereine staten zijn opgericht – zich steeds verder ontwikkelt als nieuwe zelfstandige rechtsorde die op veel vlakken overeenkomsten vertoont met een soevereine staat. Deze ontwikkeling wordt gevolgd op een beperkt terrein: enerzijds dat van de ontwikkeling van de institutionele balans tussen de instellingen van de Unie (horizontale machtsverdeling) en anderzijds tussen de Unie en de lidstaten (verticale machtsverdeling). Het deelprogramma nam daarbij aanvankelijk als aangrijpingspunt de voorstellen voor een Europese Grondwet en probeerde daarbinnen – aan de hand van de daarin gecodificeerde jurisprudentie van het Hof van Justitie EG – te onderzoeken welke betekenis deze voorstellen hebben voor de machtsverdeling en –balans binnen de Unie en tussen de Unie en haar lidstaten. Een tweede centrale thema was de vraag hoe men deze ontwikkelingen vanuit rechtsstatelijk perspectief dient te waarderen. 89

Al zal de Europese Grondwet in Nederland na het ‘nee’ bij het referendum niet worden goedgekeurd, de er aan ten grondslag liggende constitutioneelrechtelijke normen en de daarmee verband houdende vragen blijven onverminderd van belang. De Europese Unie bevindt zich, met of zonder Grondwet, in een formatieve fase. Het onderzoek in dit deelprogramma wordt ondernomen in teams van staatsrechtelijke, Europeesrechtelijke, internationaal publiekrechtelijke, mensenrechtelijke en rechtstheoretische specialisten, voornamelijk maar niet uitsluitend afkomstig uit de afdelingen van het departement publiekrecht. Terugblik In de afgelopen jaren is de relatie tussen de Europese overheidsmachten in het horizontale en verticale verband geproblematiseerd en onderzocht aan de hand van de discussie rondom de inrichting van het Verdrag tot vaststelling van een Grondwet voor Europa. Die Europese Grondwet, sinds juni 2005 in de ijskast, vormde voor een goed deel een codificatie van het reeds bestaande Europese constitutionele recht op het terrein de verhouding tussen de EU-overheidsmachten. De verhoudingen tussen Europees bestuur, wetgever en rechter worden beheerst door para-rechtsstatelijke communautaire beginselen zoals o.a. het attributiebeginsel, het subsidiariteitsbeginsel, het beginsel van de institutionele autonomie, het beginsel van institutioneel evenwicht. Het onderzoek van de afgelopen jaren was met name gericht op de vraag hoe de instellingen die de Europese wetgever vormen op het niveau van de Unie met elkaar samenwerken op een wijze die al dan niet (democratische) legitimatie verschaft aan de eruit voortvloeiende besluiten. Europese wetgeving wordt enerzijds gelegitimeerd door de wijze van totstandkoming, anderzijds door de juridische kwaliteit en effectiviteit van de besluiten zelf. Daarbij is ook nadrukkelijk stilgestaan bij de rol die lidstaten als medewetgever en hun nationale parlementen innemen bij het voorbereiden van Europese wetgeving. Deze beide elementen zijn in het onderzoek onder de loep genomen met als voorlopige uitkomst dat er vooralsnog geen duidelijk conceptueel kader bestaat voor de constitutionele positie van de Europese wetgever. Moet die wetgever – in zijn vele gedaanten – als eigensoortig, verdragsrechtelijk gegeven worden beschouwd of is het, als staatsmacht, een evoluerende wetgever, die zich steeds meer en met een breder bereik het primaat bij de rechtsontwikkeling toeeigent? Om die vraag te kunnen beoordelen is de relatie tot het Europese bestuur en tot de Europese

90

rechter van groot belang. Deze relatie blijkt zich niet via een vooropgezet constitutioneel schema te voltrekken, maar in plaats daarvan per geval, per incident. Een van de beste voorbeelden hiervan vormt de jurisprudentie van het Hof inzake het institutionele evenwicht: een belangrijke constitutionele lijn waaraan geen klassiek schema of dogma over machtsverdeling of –evenwicht ten grondslag ligt, maar een sterk verdragsgebaseerde lijn die in het verdrag ingelezen constitutionele beginselen koppelt aan praktische oplossingen. Ook de vraag volgens welke beginselen het Europese bestuur – als daarvan in de klassieke zin al sprake is – Europees recht uitvoert en handhaaft zijn onderzocht. Vooruitblik Om recht te doen aan deze ontwikkelingsdynamiek van het Europese constitutionele recht zal in de aankomende jaren dezelfde inductieve methode gebruikt worden die ook al in de eerste twee jaar door de onderzoeksgroep toegepast is. Centrale objecten van onderzoek vormen de institutionele posities van de hoekstenen van de Europese én nationale trias ten opzichte van elkaar, in verschillende constellaties. Ons doel is de ontwikkelingen in de relaties tussen de Europese en nationale instellingen, die zich blijkens de ervaringen met betrekking tot de Europese Grondwet moeilijk volgens een geaccordeerd schema laten sturen, te volgen en te duiden. Hoe ontwikkelt de Europese wetgever zich en hoe geeft Nederland vorm aan zijn medewetgevende rol, welke rol speelt het Europese bestuur bij de uitvoering (inclusief het toezicht en de handhaving) van Europees recht, en welke rol komt de Europese cq. nationale rechter toe bij de toepassing, toetsing en ontwikkeling van het communautaire recht? Eerste contouren die opdoemen bij het volgen van deze ontwikkelingen zijn een steeds verdergaande constitutionalisering van het communautaire recht enerzijds en toenemende communautarisering van de uitvoering en toepassing van het constitutionele recht anderzijds. Het laat zich aanzien dat de Europese rechtsorde zich – los van de Europese Grondwet – zal blijven doorontwikkelen. Naast deze algemene vragen zal in het deelprogramma de aandacht de komende jaren ook worden toegespitst op enkele specifieke vraagstukken, die de verhouding en juridische verantwoordelijkheid over en weer tussen Europese Unie en (organen binnen) lidstaten raken. Gedacht kan worden aan vraagstukken van overheidsaansprakelijkheid in de veellagige rechtsorde van de Unie en de lidstaten.

91

Wetenschappelijke publicaties Monografieën Bomhoff, J.A. Judicial Discretion in European Law on Conflicts of Jurisdiction (Allen & Overy onderzoeksreeks). Den Haag: Sdu Uitgevers. Kranenborg, H.R. & Voermans, W.J.M. Access to Information in the European Union; a Comparative Analysis of Member State Legislation. Groningen: Europa Law Publishing.

Artikelen in niet gerefereerde tijdschriften Barkhuysen, T. & Emmerik, M.L. van. Overheidsaansprakelijkheid voor falend toezicht en ontoereikende handhaving: nadere lessen uit de uitspraak van de Grote Kamer van het EHRM inzake Öneryildiz t. Turkije. Overheid & Aansprakelijkheid, pp. 76-88. Gunsteren, H.R. van. The birth of the European citizen out of the Dutch no-vote. European Constitutional Law Review, 1 (3), pp. 406-412. Lock, G.E. The Concept of Europe. Episteme, pp. 23-32. Steunenberg, B. & Voermans, W.J.M. De Bermuda-driehoek van de versnelde implementatie. RegelMaat, pp. 205-217. Toonen, T.A.J., Steunenberg, B. & Voermans, W.J.M. Saying no to an European constitution? Dutch revolt, Enigma or pragmatism. Zeitschrift für Staats- und Europawissenschaften, 3 (4), pp. 594-619. Voermans, W.J.M. Besluiten onder de Europese Grondwet. Nijmegen: Ars Aequi Juridische Uitgeverij, 2, pp. 63-70. 92

Voermans, W.J.M. Beter wetgeven in Europa: het nieuwe Interinstitutioneel Akkoord Beter Wetgeven 2003. RegelMaat, pp. 89-94.

Bundels Barkhuysen, T., Ouden, W. den & Polak, J.E.M. (Eds.), Recht realiseren. Bijdragen rond het thema adequate naleving van rechtsregels. Deventer: Kluwer. Napel, H.-M.Th.D. ten & Voermans, W.J.M. (Eds.), De betekenis van de Europese Grondwet voor de Nederlandse staatsinstellingen. Deventer: Kluwer. Ouden, W. den. Staatssteun en de Nederlandse rechter. Deventer: Kluwer. Stolk, P.J., Tunovic, A., Kranenborg, H.R. & Voermans, W.J.M. (Eds.), Transparancy in Europe II. The Hague: Ministry of the Interior and Kingdom Relations.

Artikelen in bundels Barkhuysen, T. Overheidsaansprakelijkheid voor gebrekkige naleving van milieu- en veiligheidsvoorschriften op grond van nationaal recht en het EVRM. In: T. Barkhuysen, W. den Ouden & J.E.M. Polak (Eds.), Recht realiseren.Bijdragen rond het thema adequate naleving van rechtsregels. pp. 281-322. Deventer. Groothuis, M.M. Digitalisering en Wetgeving. Preadvies voor de Nederlandse Vereniging voor Wetgeving en Wetgevingsbeleid. In: L.H.M. Loeber, Wetgeving en ICT-toepassingen. pp. 9-54. Amsterdam: WEKA uitgeverij. Gunsteren, H.R. van. De rechtsstaat. In: B. Snels, Vrijheid als ideaal. pp. 154-170. Amsterdam: SUN. Hert, P.J.A. De. Crafting European Integration with a Constitution containing an abundance of substantive human rights. Are freedom, democracy and pluralism served? In: S. Van Thiel, K. De 93

Gucht & R. Lewis (Eds.), Understanding the new European Constitutional Treaty. pp. 215-253. Brussel: VUB Press University Press. Hert, P.J.A. De. Privatisering, decodificatie, instrumentalisering en wurging van de strafrechtelijke 'void for vagueness'-doctrine door de wet gemeentelijke administratieve sancties. In: M. Santens, Gewapend bestuur? Gemeentelijk bestuur(srecht) en gemeentelijk administratieve sancties ter bestrijding van overlastfenomenen en kleine criminaliteit. pp. 67-88. Brugge: Die Keure. Hillion, C.A.P. & Petrov, R. Approximation and partnership. In: Olga Butorina & Yury Borko (Eds.), The European Union and Russia (in Russian). pp. 316-330. Moscow: Moscow State Institute of International Relations [MGIMO]. Hillion, C.A.P. Thou shalt love thy neighbour… The European Neighbourhood Policy Action Plan between the EU and Ukraine.In: A. Mayhew & N. Copsey (Eds.), Just Good Friends? Ukraine, Belarus, Moldova and European Neighbourhood Policy. pp. 17-25. Sussex European Institute. Jacobs, M.J. & Ouden, W. den. De toetsing getoetst. De bestuursrechter en het EG-recht inzake staatssteun. In: W. den Ouden, Staatssteun en de Nederlandse rechter. pp. 1-18. Deventer: Kluwer. Kranenborg, H.R. & Voermans, W.J.M. Access to Information in the European Union; a Comparative Analysis of Member State Legislation. In: P.J. Stolk, A. Tunovic, H. Kranenborg & W.J.M. Voermans (Eds.), Transperency in Europe II. pp. 167-304. The Hague: Ministry of the Interior and Kingdom Relations. Meuwese, A.C.M. & Ouden, W. den Zorgdragen voor de naleving van Europees recht door decentrale overheden. In: T. Barkhuysen, W. den Ouden & J.E.M. Polak (Eds.), Recht realiseren, Bijdragen rond het thema adequate naleving van rechtsregels. pp. 89-108. Deventer: KIuwer.

94

Mommers, L. & Voermans, W.J.M. Using legal definitions to increase the accessibility of legal documents. In: M.F. Moens & P. Spyns (Eds.), Legal Knowledge and Information Systems. Jurix 2005: The Eighteenth Annual Conference. pp. 147-156. Amsterdam: IOS Press. Napel, H.-M.Th.D. ten. Handhaving is het sluitstuk van de keten: de kabinetten- Balkenende en de handhaving van regels. In: T. Barkhuysen, W. den Ouden & J.E.M. Polak (Eds.), Recht realiseren. Bijdragen rond het thema adequate naleving van rechtsregels. pp. 5-14. Deventer: Kluwer. Napel, H.-M.Th.D. ten. Liever Monnet dan Metternich? De Haagse visie op het beginsel van het institutioneel evenwicht. In: H.-M.Th.D. ten Napel & W.J.M. Voermans (Eds.), De betekenis van de Europese Grondwet voor de Nederlandse staatsinstellingen. pp. 9-20. Deventer: Kluwer. Ouden, W. den. Subsidierecht en staatssteun: wetgever en rechter. In: B. Hessel & J.R. van Angeren (Eds.), Staatssteun op het grensvlak van bestuursrecht, Europees recht en fiscaal recht (VAR-reeks, 134) pp. 141-204. Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Voermans, W.J.M. De communautarisering van toezicht en handhaving. In: T. Barkhuysen, W. den Ouden & J.E.M. Polak (Eds.), Recht realiseren; bijdragen rond het thema adequate naleving van rechtsregels. pp. 69-87. Deventer: Kluwer. Voermans, W.J.M. Hoe verder met de Europese wetgever na het Nederlandse `nee'? In: H.-M.Th.D. ten Napel & W.J.M. Voermans (Eds.), De betekenis van de Europese Grondwet voor de Nederlandse staatsinstellingen. pp. 21-37. Deventer: Kluwer.

Boekbespreking Lock, G.E. Republicanism in th Modern World - The Idea of the Republic [Bespreking van de boeken Republicanism in th Modern World & The Idea of the Republic]. Acta Politica, 1, pp. 126-130.

95

Vakpublicaties Artikelen Barkhuysen, T., Bulterman, M.K., Griffioen, H.M., Napel, H.-M.Th.D. ten & Voermans, W.J.M. Kroniek van het Nederlands en Europees constitutioneel recht. Nederlands Juristenblad, pp. 1633-1641. Engels, J.W.M. Publiek vertrouwen in een andere overheid. VNG Magazine, nr. 34, pp. 26-27. Feldbrugge, F.J.M. Post-Soviet Constitutional Systems. In: R. Sharlet & F.J.M. Feldbrugge (Eds.), Public Policy and Law in Russia: In: Search of a Unified Legal and Political Space. pp. 5-40. Leiden/Boston: Martinus Nijhoff Publishers. Hert, P.J.A. De. De bestuursstrafrechtelijke bevoegdheden van de NMa. Beschouwingen van een strafrechtsjurist. Markt & Mededinging, 8(2), pp. 55-59. Hert, P.J.A. De & Gutwirth, S. Enkele argumenten ter verdediging van de jury. De Juristenkrant, 6 (106), pp. 2-3. Napel, H.-M.Th.D. ten, Barkhuysen, T., Bulterman, M.K., Griffioen, H.M. & Voermans, W.J.M. Kroniek van het Nederlands en Europees constitutioneel recht. NJB, pp. 1633-1641. Napel, H.-M.Th.D. ten. Koninkrijk der Nederlanden. In: G. Harinck, W. Berkelaar, A. de Vos & L. Winkeler (Eds.), Christelijke Encyclopedie. pp. 1042-1043. Kampen: Kok. Napel, H.-M.Th.D. ten. Staatskerk. In: G. Harinck, W. Berkelaar, A. de Vos & L. Winkeler (Eds.), Christelijke Encyclopedie. pp. 1685-1685. Kampen: Kok. Napel, H.-M.Th.D. ten. Staatsleer. In: G. Harinck, W. Berkelaar, A. de Vos & L. Winkeler (Eds.), Christelijke Encyclopedie. pp. 1685-1686. Kampen: Kok.

96

Napel, H.-M.Th.D. ten. Stemrecht. In: G. Harinck, W. Berkelaar, A. de Vos & L. Winkeler (Eds.), Christelijke Encyclopedie. pp. 1695-1695. Kampen: Kok. Napel, H.-M.Th.D. ten & Voermans, W.J.M. Redactioneel voorwoord. In: H.-M.Th.D. ten Napel & W.J.M. Voermans (Eds.), De betekenis van de Europese Grondwet voor de Nederlandse staatsinstellingen (pp. V-VII). Deventer: Kluwer. Staden, A. van. De paradox van het referendum. Internationale Spectator, pp. 293-294. Theissen, F.H.K. & Kuhn, B. Legitimation durch Verfassung. Berichte des Forschungsinstituts der Internationalen Wissenschaftlichen Vereinigung fuer Weltwirtschaft und Weltpolitik, pp. 35-43. Voermans, W.J.M. Eigenwijs. Nederlands Juristenblad, 80 (13), pp. 689-690. Voermans, W.J.M. Europese Grondwet in de stellingen. SEW, mei, pp. 197-202. Voermans, W.J.M. Wetgeving als software voor menselijk handelen? In: L. Loeber (Ed.), Wetgeving en ICT-toepassingen, preadviezen van de Vereniging voor wetgeving en wetgevingsbeleid. pp. 105-110. Den Haag: Weka. Wouters, C.W. Terrorism and the Non-derogability of Non-refoulement. International Journal of Refugee Law, pp 5-29.

Annotaties Ouden, W. den. Noot bij: VzABRvS 10-05-2005, Rechtspraak Bestuursrecht 1996-1997, 361. Ouden, W. den. Noot bij: ABRvS 16-02-2005, Rechtspraak Bestuursrecht 1996-1997, 362 . Ouden, W. den. Noot bij: ABRvS 04-05-2005, Rechtspraak Bestuursrecht 1996-1997, 395.

97

Schilder, A.E. Noot bij: Vzr Rb (Arnhem) 13-05-2005, AB 2005, 294. Schilder, A.E. Noot bij: RvS 09-03-2005, AB 2005, 251. Schilder, A.E. Noot bij: RvS 24-12-2004, AB 2005, 95.

Boekbespreking Berg, J.T.J. van den. Good Governance, of de wonderbare codevermenigvuldiging [Bespreking van het boek Non-Profit Governance. Zicht op de stand van zaken.]. B&G, 32 (11), pp. 28-29.

Rapporten Hert, P.J.A. De, Gutwirth, S. & Hildebrandt, M. Implications of profiling on democracy and the rule of law. Brussel: EU. Steunenberg, B. & Voermans, W.J.M. De omzetting van Europese richtlijnen: Instrumenten, technieken en processen in zes lidstaten vergeleken. pp. 207. Leiden/Den Haag: Universiteit Leiden/WODC.

Populariserende publicaties Leen, A.R. (11-06-2005). Europese burger wil grondwet met maximale vrijheid. De Gelderlander, dagblad. Lock, G.E. & Venema, H. (08-05-2005). De nieuwe anti-politiek van Europa. De Groene Amsterdammer (Europa bijlage). Lock, G.E. & Venema, H. (22-04-2005). Referendum over Grondwet EU is goocheltruc. de Volkskrant.

98

Steunenberg, B. & Voermans, W.J.M. (14-12-2005). Subsidiariteitstoets is symbolische geste. Staatscourant, nr. 243, pp. 7-7. Voermans, W.J.M. (10-03-2005). Lees zelf de Grondwet. de Volkskrant Voermans, W.J.M. (19-02-2005). Liever EU Grondwet dan Nice. de Volkskrant, pp. 15-15. Voermans, W.J.M. (23-04-2005). Voor of tegen de Europese Grondwet, Discussie met André Rouvoet. Trouw.

99

100

Deelprogramma: De bescherming van fundamentele rechten in een integrerend Europa Coördinator: prof. dr. R.A. Lawson

Centrale onderzoeksvraag Het derde deelprogramma richt zich op de bescherming van fundamentele rechten en vrijheden in een integrerend Europa. Daarbij zal het niet in de eerste plaats gaan om de inhoudelijke invulling die bijvoorbeeld het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) aan deze normen geeft. Centraal staat de invloed die het proces van Europese integratie uitoefent, enerzijds op de effectieve eerbiediging van deze rechten en vrijheden, en anderzijds op de wijze waarop het supranationale toezicht op de naleving gestalte krijgt. Het Europese integratieproces roept tal van vragen op die van groot belang zijn voor de bescherming van de fundamentele rechten van de mens. Is de naleving van deze rechten wel verzekerd nu meer bevoegdheden worden overdragen aan de Europese Unie en regelgeving op steeds meer beleidsterreinen - zoals bijvoorbeeld strafrecht, migratie en internationaal privaatrecht - op het niveau van de Unie tot stand komt? Of biedt de ontwikkeling van communautaire regels (zoals de ‘vier vrijheden’ en het non-discriminatie beginsel) juist extra mogelijkheden voor de verwezenlijking van mensenrechten? In hoeverre kan en moet de EU toezicht uitoefenen op de naleving van de mensenrechten op nationaal niveau? Welke organisatie – de Raad van Europa of de Europese Unie – zal het primaat hebben bij het houden van toezicht op de naleving van mensenrechten in Europa? Welke rol speelt daarbij het gegeven dat het EHRM overbelast is, terwijl ook het Europees Hof van Justitie met een zeer hoge werkdruk kampt? Draagt het feit dat verschillende organisaties (zoals Raad van Europa en Europese Unie) en verschillende organen (zoals het EHRM en het Anti-folter comité 101

CPT) zich op de bescherming van mensenrechten richten, niet het risico van overlap of uiteenlopende maatstaven in zich? Hoe effectief is het toezicht waar de integratie hapert, zoals in Tsjetsjenië en andere no go-areas in Europa? Uiteraard voltrekt het proces van Europese integratie zich niet in een vacuüm. Aan de ene kant staat de internationale rechtsorde, waarvan de Europese deel uitmaakt; aan de andere kant zijn er de lidstaten waar de mensenrechten daadwerkelijk gestalte moeten krijgen, en waar het draagvlak voor de Europese integratie uiteindelijk moet worden gevonden. Hoe verhoudt de rechtsontwikkeling in Europa zich tot de rechtsvorming op internationaal en nationaal niveau? Hoe werken de Europese mensenrechten door in de nationale – met name Nederlandse – rechtsorde, en in hoeverre wordt dat proces versterkt (of verstoord!) door de EU? De keuze voor dit deelproject is uiteraard ingegeven door de actualiteit, maar sluit tegelijkertijd nauw aan bij een lange en rijke traditie van ‘Leids’ onderzoek.

102

Wetenschappelijke publicaties

Monografieën Alkema, E.A. Over implementatie van internationaal recht - de internationale rechtsorde is de onze nog niet. Oratie Leiden. Leiden: Universiteit Leiden. Barkhuysen, T. & Emmerik, M.L. van. De eigendomsbescherming van art. 1 van het Eerste Protocol bij het EVRM en het Nederlands burgerlijk recht: Het Straatsburgse perspectief. Deventer: Kluwer. Dongen, E van, Groothuis, M.M., Janssen, H.L., Vermeulen, M.L. & Vlis, M van der. Terrorismebestrijding met mensenrechten (NJCM Boekerij, 42). Leiden: NJCM Boekerij. Gerards, J.H., Heringa, H.W. & Janssen, H.L. Genetic Discrimination and Genetic Privacy in a Comparative Perspective (Ius Commune Europaeum, 51). Antwerpen: Intersentia. Gerards, J.H. Judicial Review in Equal Treatment Cases (International Studies in Human Rights, 83). Leiden/Boston: Martinus Nijhoff Publishers. Tobler, R.C. Indirect Discrimination. A Case Study into the Development of the Legal Concept of Indirect Discrimination under EC law. Antwerp: Intersentia. Tobler, R.C. Remedies and Sanctions in EC non-discrimination law. Luxemburg: Office for Official Publications of the European Communities.

Dissertatie Loof, J.P. (10 november) Mensenrechten en staatsveiligheid: verenigbare grootheden? Opschorting en beperking van mensenrechtenbescherming tijdens noodtoestanden en andere situaties die de

103

staatsveiligheid bedreigen. Universiteit Leiden. pp. 805. Nijmegen: Wolf Legal Publishers. Promotor: prof. mr. E.A. Alkema.

Artikelen in niet gerefereerde tijdschriften Boeles, P. De aanval op gezinshereniging en de rol van het internationale recht. Migrantenrecht, pp. 116-126. Boeles, P., Brouwer, E., Woltjer, A.J.T. & Alfenaar, K. Draft Directive on Minimum Guarantees for Individual Freedom, Security and Justice in Relation to Decisions Regarding Movement of Persons. European Journal on Migration and Law, pp. 301-319.

Boeles, P. Europese burgers en derdelanders: wat betekent het verbod van discriminatie naar nationaliteit sinds Amsterdam? SEW, pp. 500-513. Bulterman, M.K. Oh, baby, baby, it's a wild world: over terrorismefinanciering, financiële sancties en rechtsbescherming. NJCM Bulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten, pp. 1069-1084. Eeckhout, V. Van Den. Een status aparte voor in het buitenland voltrokken consulaire huwelijken? Migrantenrecht, pp. 292-302. Eeckhout, V. Van Den. Internationaal privaatrecht: een discipline in de luwte of in de branding van heftige juridisch-maatschappelijke debatten? Tijdschrift voor Familie- en Jeugdrecht, pp. 236-244. Eeckhout, V. Van Den. Onder het zwaard van Damocles. De status in Nederland van in het buitenland voltrokken huwelijken die naar normaal toepasselijk recht vernietigbaar zijn. Tijdschrift voor Familieen Jeugdrecht, pp. 9-18.

104

Eeckhout, V. Van Den. Rechtsgevolgen van in het buitenland voltrokken problematische huwelijken. Migrantenrecht, pp. 12-18. Eeckhout, V. Van Den. Tien jaar Europees internationaal privaatrecht. Een verrassende metamorfose van exotisch muurbloempje tot goed geïntegreerde deelnemer in diverse gezelschappen. Nederlands Tijdschrift voor Europees Recht, pp. 289-303. Holtmaat, H.M.T. & Tobler, R.C. CEDAW and the European Union's Policy in the Field of Combating gender Discrimination. Maastricht Journal of European and Comparative Law, 12 (4), pp. 399-425. Kranenborg, H.R. Is het tijd voor een herziening van de Eurowob? Sociaal-Economische Wetgeving, pp. 164-171. Loof, J.P. Hoe Osama Bin Laden het Verenigd Koninkrijk een noodtoestand bezorgde (I). Enkele aspecten van het spanningsveld tussen terrorismebestrijding en mensenrechtenbescherming. NJCM Bulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten, pp. 8-24. Waaldijk, C. & De Schutter, O. Más o menos juntos. Niveles de consecuencias jurídicas del matrimonio, convivencia y uniones civiles entre parejas del mismo sexo y de diferente sexo: la situación en los Países Bajos y Bélgica. Orientaciones. Revista de Homosexualidades, 10, pp. 139-158.

Bundels Eeckhout, V. Van Den, Forder, C.J., Hooghiemstra, E., Nicolai, E. & Walsum, S.K. (Eds.), Transnationale gezinnen in Nederland. Den Haag: Boom Juridische uitgevers.

105

Zwenne, G.J. & Schermer, B.W. (Eds.), Privacy en andere juridische aspecten van RFID: unieke identificatie op afstand van producten en personen. Den Haag: Elsevier.

Artikelen in bundels Bulterman, M.K. The Contribution of the Agency to the External Policies of the European Union. In: P. Alston & O. de Schutter (Eds.), Monitoring Fundamental Rights in the EU - The Contribution of the Fundamental Rights Agency. pp. 253-277. Oxford: Hart Publishing. Eeckhout, V. Van Den. Communitarization of International Family Law as seen from a Dutch perspective: what is new? A prospective analysis. In: A. Nuyts & N. Watté (Eds.), International civil litigation in Europe and Relations with Third States. pp. 509-561. Brussel: Bruylant. Eeckhout, V. Van Den. Impact van Europeesrechtelijke ontwikkelingen: impulsen in positieve of negatieve zin? Een context van groeiende tweedeling tussen EU-transnationale gezinnen ("bevoorrechte" transnationale gezinnen) enerzijds, derdelandertransnationale gezinnen anderzijds? In: V. Van Den Eeckhout, C.J. Forder, E. Hooghiemstra, E. Nicolai & S.K. van Walsum (Eds.), Transnationale gezinnen in Nederland. pp. 117-128. Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Eeckhout, V. Van Den. Reële aanspraken of optische effecten? Versteviging of uitholling van initieel toegekende aanspraken door samenspel van rechtsgebieden? In: V. Van Den Eeckhout, C.J. Forder, E. Hooghiemstra, E. Nicolai & S.K. Van Walsum (Eds.), Transnationale gezinnen in Nederland. pp. 129183. Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Franken, H. Fill the Gap. In: Proceedings: Towards an inclusive information-society. Amsterdam: AXCESS4ALL. Franken, H. Freedom of Expression. In: Unesco Com. & Info. Dep. (Eds.), Proceedings Conference on Internet, Human Rights and Culture Unesco. Paris: Unesco.

106

Gerards, J.H. Botsende grondrechten, het gelijkheidsbeginsel en belangenafwegingen door de rechter. In: R. de Lange & S. Stuurman (Eds.), Moderne gelijkheid. pp. 21-37. Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Gerards, J.H. Proportionaliteit en gelijke behandeling. In: A. Nieuwenhuis, B.J. Schueler & C.M. Zoethout (Eds.), Proportionaliteit in het publiekrecht. pp. 79-110. Deventer: Kluwer. Gerards, J.H. Protocol No. 12 - The Dutch Debate. In: S. Lagoutte (Ed.), Prohibition of Discrimination in the Nordic Countries: The Complicated Fate of Protocol No. 12 of the European Convention on Human Rights. Proceedings from the Nordic Round Table on ECHR Protocol No. 12 in the Nordic Countries, held in Copenhagen on the 13th and 14th of December 2004. pp. 37-57. Kopenhagen: Danish Institute for Human Rights. Gerards, J.H. Equality as Legal Argument: gepubliceerd in internet-encyclopedie IVR Encyclopedia of Jurisprudence, Legal Theory and Philosophy of the Law. In: A. Peczenik e.a. (Eds.), IVR Encyclopaedia of Jurisprudence, Legal Theory and Philosphy of Law. http://www.ivr-enc.info/en/article.php?id=21: IVR Encyclopedia of Jurisprudence, Legal Theory and Philosop. Hendriks, A.C. Protection against Genetic Discrimination and the Biomedicine Convention. In: J.K.M. Gevers, E.H. Hondius & J.H. Hubben (Eds.), Health Law, Human Rights and the Biomedicine Convention (International Studies in Human Rights, 85). pp. 207-218. Leiden: Martinus Nijhoff. Hendriks, A.C. Promoting Disability Equality after the Treaty of Amsterdam. New Legal Directions and Practical Expansion Strategies. In: A. Lawson & C. Gooding (Eds.), Disablitity Rights in Europe. From Theory to Practice. pp. 187-195. Oxford: Hart Publishing.

107

Hert, P.J.A. De & Gutwirth, S. Grondrechten: vrijplaatsen voor het strafrecht? Dworkins Amerikaanse triumfmetafoor getoetst aan de hedendaagse Europese mensenrechten. In: R.H. Haveman & H.C. Wiersinga (Eds.), Langs de randen van het strafrecht. pp. 141-176. Nijmegen: Wolf Legal Publishers. Hert, P.J.A. De. "Gij zult strafbaar stellen! Mensenrechten als bron van strafrecht. In: F. Verbruggen, R. Verstraeten, D. Van Daele & B. Spriet (Eds.), Strafrecht als roeping. Liber Amicorum Lieven Dupont. pp. 729-756. Leuven: Universitair Pers. Hert, P.J.A. De & Pissoort, D. Chaptre 1, Titre V. In: P.J.A. De Hert, Manuel sur la vie privé et la protection des données. pp. 243-269. Brussel: Politeia. Hert, P.J.A. De. Gedetineerden en de grondrechten vervat in artikel 8 EVRM. In: E. Brems, S. Sottiaux, P. Vanden Heede & W. Vandenhole (Eds.), Vrijheden en Vrijheidsbeneming. pp. 151-188. Antwerpen: Intersentia. Hert, P.J.A. De. Over de betekenis van strafprocedurele grondrechten in het post-Khan tijdperk. In: A.H.E.C. Jordaans, P.A.M. Mevis & J. Wöretshofer (Eds.), Praktisch strafrecht. Liber Amicorum J.M. Reijntjes. pp. 213-232. Nijmegen: Wolf Legal Publishers. Lawson, R.A. Harmonising Human Rights in Europe. In: J. Gunning & S. Holm (Eds.), Ethics, Law and Society. pp. 211-223. Wales: Ashgate Publishers. Lawson, R.A. Taaleisen en discriminatieverboden in het Europese recht - Over het alledaagse leven als maatstaf. In: Boeles & G. Lodder (Eds.), Integratie en uitsluiting. pp. 115-134. Den Haag: Sdu Uitgevers.

108

Lawson, R.A. The Contribution of the Agency to the Implementation in the EU of International and European Human Rights Instruments. In: Ph. Alston & O. de Schutter (Eds.), Monitoring Fundamental Rights in the European Union. pp. 229-251. Oxford: Hart Publishing. Lawson, R.A. The impact of the EU Constitution on the Relationship between Strasbourg and Luxembourg. In: D. Curtin e.a. (Eds.), The EU Constitution: The best Way Forward? pp. 377-395. Den Haag: Asser Press. Loof, J.P. Terrorismebestrijding, De Raad van Europa en het EVRM. In: E. van Dongen & M.M. Groothuis (Eds.), Terrorismebestrijding met mensenrechten. pp. 51-73. Tobler, R.C. Enkele opmerkingen over rechtvaardiging van indirecte discriminatie om economische redenen in het EG-recht. In: S. Burri, Gelijke behandeling: oordelen en commentaar 2004. pp. 123-133. Deventer: Kluwer. Waaldijk, C. Legislazione in quindici Stati membri dell'UE contro la discriminazione nel lavoro basata sullórientamento sessuale: l'attuazione della direttiva 2000/78/CE. In: S. Fabeni & M.G. Toniollo (Eds.), La discriminazione fondata sull'orientamento sessuale. pp. 491-526. Roma: Ediesse. Waaldijk, C. Seksuele gerichtheid en burgerlijke staat. In: S.D. Burri, Gelijke behandeling: oordelen en commentaar 2004 (Oordelenbundel Commissie gelijke behandeling). pp. 63-70. Deventer: Kluwer. Waaldijk, C. Wanneer telt (on)gelijke behandeling van (on)gelijke gevallen als indirect onderscheid? In: S.D. Burri, Gelijke behandeling: oordelen en commentaar 2004 (Oordelenbundel Commissie gelijke behandeling). pp. 149-160. Deventer: Kluwer. Zwenne, G.J. Inleiding. In: G.J. Zwenne & B.W. Schermer (Eds.), Privacy en andere juridische aspecten van RFID: unieke identificatie op afstand van producten en personen. pp. 11-14. Den Haag: Elsevier Juridisch.

109

Wetenschappelijke annotaties Alkema, E.A. Noot bij: EHRM 13-12-2004, NJ, 11, (Vernederende behandeling en onrechtmatige beperking meningsuiting van gedetineerde). Alkema, E.A. Noot bij: EHRM 17-02-2004, NJ, 420, pp. 3755-3757, (Weigering een (nationale) etnische groepering te erkennen). Alkema, E.A. Noot bij: EHRM 08-07-2005, NJ, 52, pp. 478-479. Alkema, E.A. Noot bij: EHRM 22-06-2004, NJ 2005, 114, pp.1039-1040, (Pabla Ky/Finland). Alkema, E.A. Noot bij: EHRM 08-07-2003, NJ 2005, 195, pp.1819-1821, (Lyons e.a./UK). Alkema, E.A. Noot bij: HR 31-10-2003, NJ 2005, 196, pp.1834-1836, (Staat/L.). Alkema, E.A. Noot bij: HR 18-03-2005, 201, NJ 2005, pp. 1911-1912, (Roma locuta causa non finita?). Alkema, E.A. Noot bij: EHRM 13-02-2003, NJ 2005, 73, pp. 623-627. (Ontbinding van Turkse politieke partij (Refah partisi); geen schending art. 11 EVRM). Alkema, E.A. Noot bij: HR 02-11-2004, NJ 2005, 80, pp. 688-691. Barkhuysen, T. Noot bij: ABRvS 01-12-2004, AB, 252. Barkhuysen, T. Noot bij: CRvB 08-12-2004, USZ, 53. Barkhuysen, T. Noot bij: CRvB 08-12-2004, USZ, 56.

110

Boeles, P. Noot bij: Rb (Den Haag zp Alkmaar) 24-08-2005, JV, 447, pp. 4. (Ongewenstverklaring, opheffing, Schengen Informatiesysteem, verlenging verblijfsvergunning, inmenging in gezinsleven in Spanje). Gerards, J.H. Noot bij: Human Rights Committee te Genève, NJCM Bulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten 2005, pp. 630-641. Gerards, J.H. & Houdijker, F.M.J. den. Noot bij: EHRM 25-10-2005, EHRC, 121. Gerards, J.H. Noot bij: EHRM 16-12-2004, EHRC 2005, 15. Gerards, J.H. Noot bij: EHRM 17-12-2004, EHRC 2005, 17. Gerards, J.H. Noot bij: EHRM 06-01-2005, EHRC 2005, 24, (Hoogendijk/Nederland). Gerards, J.H. Noot bij: EHRM 15-02-2005, EHRC 2005, 37, (Steel en Morris/Verenigd Koninkrijk). Hagens, M. Noot bij: EHRM 02-12-2004, NJCM Bulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten. pp. 957-968, (Medische behandeling van gedetineerden onder artikel 3 EVRM). Hendriks, A.C. Noot bij: EHRM 25-01-2005, NJCM Bulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten, pp. 455-469, (Enhorn t. Zweden). Hendriks, A.C. Noot bij: EHRM 06-01-2005, NJCM Bulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten. pp. 444-454, (Hoogendijk t. Nederland). Hendriks, A.C. Noot bij: EHRM 06-07-2005, NJCM Bulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten. pp. 1001-1016, (Nachova e.a. t. Bulgarije).

111

Hendriks, A.C. Noot bij: EHRM 12-10-2004, NJCM Bulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten. 2005, 09, pp. 306-315, (Asmundsson t. Ijsland). Künzli, A.M.H. Noot bij: IGH, Leiden Journal of International Law 2005, pp. 49-64, (Case Concerning Mexican Nationals). Lawson, R.A. Noot bij: EHRM 30-06-2005, NJCM Bulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten 2005-7, pp. 969-991, (Nationale rechter ontsnapt aan Luxemburgs/Straatsburgse sandwich).

Rapport Waaldijk, C. More or less together: Levels of legal consequences of marriage, cohabitation and registered partnership for different-sex and same-sex partners. A comparative study of nine European countries. (Documents de travail n°125). Paris: Institut national d'études démographiques (INED).

112

Vakpublicaties Monografieën Asscher-Vonk, I.P. & Hendriks, A.C. Gelijke behandeling en onderscheid bij de arbeid (Monografieen Sociaal recht, 26). Deventer: Kluwer. Lodder, G.G. Vreemdelingenrecht in vogelvlucht. Over toelating en verblijf van vreemdelingen in Nederland. Den Haag: Sdu Uitgevers.

Bundels Bruning, M.R. & Ruitenberg, G.C.A.M. (Eds.), Rechten van het kind in (inter)nationaal perspectief (IVRK-reeks, 2). Amsterdam: SWP. Hert, P.J.A. De (Ed.). Handboek privacy en persoonsgegevens. Brussel: Politeia. Waaldijk, C., Burri, S.D. e.a. (Eds.), Gelijke behandeling: oordelen en commentaar 2004 (Oordelenbundel Commissie gelijke behandeling). Deventer: Kluwer.

Artikelen Barkhuysen, T., Loof, J.P. & Emmerik, M.L. van. Mensenrechten-actualiteiten.nl. Verschijnt 8 maal per jaar. pp. 93-106, 193-203, 345-355, 481-491, 642-652, 860-866, 1043-1051, 1166-1178. NJCM Bulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten. Boeles, P. & Bruins, M. Case Reports of the European Court of Human Rights, the Human Rights Committee and the Committee against Torture. European Journal on Migration and Law, pp. 321-338. Boeles, P. Editorial: Fair and effective Immigration Procedures in Europe? European Journal on Migration and Law, pp. 213-218.

113

Bruning, M.R. Zorg voor kinderen en het IVRK - de verhouding tussen ouders, kinderen en overheid bij jeugdzorg en jeugdbescherming. NJCM Bulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten, pp. 735-749. Bulterman, M.K. & Kranenborg, H.R. Kroniek Europese Unie. Verschijnt 3 maal per jaar. pp. 506-509, 898-901, 1193-1195. NJCM Bulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten. Buyse, A.C. & Lawson, R.A. Chroniques Strasbourgeoises. Verschijnt 8 x per jaar. pp. 107-110, 204206, 356-363, 492-500, 653-660, 867-871, 1052-1057, 1179-1187. NJCM Bulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten. Dugard, C.J.R. Immunity, Human Rights and International Crimes. Journal of South African Law, pp. 482. Duthler, A.W. Privacy en veiligheid: op zoek naar een liberale balans. Liberaal Reveil, 178-181. Eeckhout, V. Van Den. Meten met twee maten: het spanningsveld tussen verschillende rechtsgebieden. In: M. Wijers & E. Hooghiemstra (Eds.), Allochtone gezinnen. Juridische positie. pp. 41-54. Den Haag: Nederlandse Gezinsraad. Eeckhout, V. Van Den. De invloed van Europa: een gunstiger behandeling voor Europese transnationale gezinnen. In: M. Wijers & E. Hooghiemstra (Eds.), Allochtone gezinnen. Juridische positie. pp. 36-39. Den Haag: Nederlandse Gezinsraad. Feldbrugge, F.J.M. The Constitutional Court of Russia and the Consolidation of Democracy. Demokrasi ve Yarki, pp. 234-271. Franken, H. Het gevaar van een onbezonnen blik. Themis, pp. 61-62.

114

Gerards, J.H. Art. 14 Discriminatieverbod. In: J.H. Gerards, A.W. Heringa, J. Schokkenbroek & J. van der Velde (Eds.), EVRM Rechtspraak en Commentaar. Den Haag: Sdu Uitgevers. Hagens, M. Jurisprudentie EHRM. Overheid en aansprakelijkheid, pp. 31-33. Hagens, M., Lent, L. & Lindeman, J. Kroniek Jurisprudentie van het EHRM. Verschijnt 4 maal per jaar. pp. 76-87, 327-344, 604-625, 1017-1031. NJCM Bulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten. Hagens, M., Lawson, R.A. & Kuijer, M. Rechtspraak Europees Hof voor de Rechten van de Mens. (Verschijnt wekelijks). NJB. Hendriks, A.C. De sacrale status van de menselijke waardigheid. NJB, pp. 2203-2204. Hendriks, A.C. Kroniek rechtspraak rechten van de mens. TvGR, pp. 560-572. Hendriks, A.C. Mogelijkheid instelling nationaal mensenrechteninstituut krijgt concrete vormen. NJCM Bulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten. pp. 1157-1165. Hendriks, A.C. Wrongful Suits? Suing in the name of Terri Schiavo and Kelly Molenaar. European Journal of Health Law, pp. 97-105. Hert, P.J.A. De & Pissoort, D. Titel II 'De wet van 8 december 1992 met betrekking tot de verwerking van persoonsgegevens (WVP), losbladig, bijwerking 16. In: P.J.A. De Hert (Ed.), Handboek privacy en persoonsgegevens. pp. 9-195. Brussel: Politeia. Kranenborg, H.R. & Lawson, R.A. Grondrechten in de Europese Grondwet: wat levert het ons eigenlijk op? Nijmegen: Ars Aequi Juridische Uitgeverij, pp. 164-171.

115

Lawson, R.A. A sarki fény nyomában. Milyen mércét alkalmazzon az EU Alapveto Jogok Ugynoksége? Fundamentum, pp. 14-26. Lawson, R.A. & Verhey, L.F.M. Kroniek Grondrechten. NJB, pp. 494-502. Lawson, R.A. The bloody limit. NJB, pp. 2208-2209. Mommers, L. & Zwenne, G.J. Triple play: is de consument echt de lachende derde? It Monitor, 10, pp. 14-15. Schmidt, A.H.J. Voorwoord. In: Privacy en andere juridische aspecten van RFID: unieke identificatie op afstand van producten en personen. pp. 9-10. Den Haag: Elsevier Juridisch. Sliedregt, E. van. Inleiding Oorlogsstrafrecht. (losbladige uitgave; supplement nummer IOA-1-50/54). In: Th. W. van den Bosch (Ed.), Losbladig werk: Militair Straf- en Tuchtrecht. pp. 1-72. Zwenne, G.J. Bescherming van persoonsgegevens en de persoonlijke levenssfeer. In: P.C. Knol, G.J. Zwenne & A.H.J. Schmidt (Eds.), Tekst & Commentaar Telecommunicatierecht. pp. 273-309. Deventer: Kluwer. Zwenne, G.J. & Schmidt, A.H.J. Recht en risico: kanttekeningen bij het voorstel voor een richtlijn over de bewaring van telecommunicatie-verkeersgegevens. Mediaforum, 9, pp. 292-302.

Annotaties Barkhuysen, T. Noot bij: EHRM 04-02-2005, AB, 274. Barkhuysen, T. Noot bij: EHRM 30-11-2004, TMA, september. Barkhuysen, T. Noot bij: EHRM 10-11-2004, AB, 25.

116

Barkhuysen, T. Noot bij: EHRM 02-03-2005, EHRC, 55. Barkhuysen, T. Noot bij: ABRvS 16-02-2005, JV, 173. Boeles, P. Noot bij: ABRvS 27-12-2004, JV, 118, (Herhaalde aanvraag, nova, documenten, vertaling, toetsing ex-nunc). Boeles, P. Noot bij: ABRvS 03-11-2004, JV, 13, (Driejarenbeleid, contraïndicatie, openbare orde, gezinsleven, positieve verplichtingen). Boeles, P. Noot bij: HvJ EG 17-02-2005, JV 2005, 148, (Oulane-Nederland: vreemdelingbewaring, gemeenschapsonderdaan, discriminatie op grond van nationaliteit). Boeles, P. Noot bij: ABRvS 26-01-2005, JV, 171, (Naturalisatie, verificatie en legalisatie, bewijsnood). Boeles, P. Noot bij: ABRvS 29-03-2005, JV, 203, (Gronden vreemdelingenbewaring, zicht op uitzetting, onttrekking aan uitzetting, gelijkheidsbeginsel, Soedan). Boeles, P. Noot bij: ABRvS 09-11-2004, JV, 22, (Machtiging tot voorlopig verblijf, referentenprocedure, besluit). Boeles, P. Noot bij: EHRM 02-12-2004, JV, 221, (Mohamed Yuusuf-Nederland, Driejarenbeleid, contraïndicaties, gezinsleven, inmenging, Somalië). Boeles, P. Noot bij: Mensenrechtencomité VN 15-04-2005, JV, 246, (Sima Booteh-Nederland: onmenselijke behandeling, non-refoulement, uitzetting). Boeles, P. Noot bij: ABRvS 14-03-2005, JV, 247, (Verblijfsvergunning asiel, intrekking, Afghanistan, goede procesorde).

117

Boeles, P. Noot bij: ABRvS 20-05-2005, JV, 261, (Arbeid als zelfstandige, vereiste van machtiging tot voorlopig verblijf, Associatie-overeenkomst EEG-Turkije). Boeles, P. Noot bij: ABRvS 26-05-2005, JV, 287, (Verblijfsvergunning asiel voor onbepaalde tijd, gezinsleven, inmenging, waterscheiding asiel-regulier). Boeles, P. Noot bij: Rb (Den Haag) 22-04-2005, JV, 298, (Gemeentelijke basisadministratie, huwelijk, bigamie, legalisatie en verificatie). Boeles, P. Noot bij: Rb (Den Haag zp Amsterdam) 22-04-2005, JV, 300, (Visum, indiening aanvraag, gemeenschapsrecht, verzuim, hersteltermijn). Boeles, P. Noot bij: ABRvS 23-06-2005, JV, 374, (Gezinsleven, machtiging tot voorlopig verblijf, hardheidsclausule, legalisatie, bewijsnood, Ghana, horen in bezwaar). Boeles, P. Noot bij: No 21-06-2005, JV, 422, (IND, klachtenbehandeling, verblijfsvergunning regulier, verlening en verlenging). Boeles, P. Noot bij: ABRvS 19-10-2005, JV, 461, (Verruimde gezinshereniging, herhaalde aanvraag, nova). Boeles, P. Noot bij: ABRvS 10-12-2004, JV, 55, (Gemeenschapsrecht, ongewenstverklaring, gezinsleven, openbare orde, waterscheiding asiel-regulier). Boeles, P. Noot bij: ABRvS 14-10-2004, JV, 6, (Alleenstaande minderjarige, terugkeer, laissez passer, China). Boeles, P. Noot bij: ABRvS 17-10-2004, JV, 65, (Gezinsleven, positieve verplichting, marginale toetsing).

118

Boeles, P. Noot bij: ABRvS 28-10-2004, JV, 9, (Toegang, weigering, grensbewaking, heroverweging, nova, rechtmatigverblijf). Boeles, P. Noot bij: ABRvS 25-08-2004, RV 2004, 37, (Openbare orde en naturalisatie). Bruning, M.R. Noot bij: HR 18-03-2005, JIN 2005, 141. Bruning, M.R. Noot bij: HR 03-06-2005, JIN 2005, 186. Bruning, M.R. Noot bij: Rb (Groningen) 03-11-2004, JIN 2005, 21. Bruning, M.R. Noot bij: HR 24-06-2005, JIN 2005, 338. Bruning, M.R. Noot bij: Rb (Maastricht) 05-08-2005, JIN 2005, 386. Bruning, M.R. Noot bij: Rb (Roermond) 22-12-2004, JIN 2005, 66. Bruning, M.R. Noot bij: HR 04-02-2005, JIN 2005, 97. Bruning, M.R. Noot bij: EHRM 25-10-2004, JIN 2005, 97. Buyse, A.C. Noot bij: EHRM 29-07-2004, NJCM Bulletin/Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten. pp. 66-75, (Woningnood in oorlogstijd. Blecic t. Kroatië). Engels, J.W.M. Noot bij: ABRvS 20-01-2004, Gemeentestem 2005, 7226, pp. 173-174. Gerards, J.H. Noot bij: EHRM 13-01-2005, EHRC 2005, 42, (Emesa Sugar N.V./Nederland). Gerards, J.H. Noot bij: EHRM 29-03-2005, EHRC 2005, 57, (Alinak/Turkije).

119

Gerards, J.H. Noot bij: EHRM 16-06-2005, EHRC 2005, 89, (Independant News and Media & Independant Newspapers Ltd. /Ierland). Graaf, T.J. de. Noot bij: Rb (’s-Hertogenbosch) 13-10-2004, Cr 2005-2, pp. 92-95, (Inducom/Effi/Exact). Graaf, T.J. de. Noot bij: Rb (’s-Hertogenbosch) 13-10-2004, Cr 2005-4, pp. 214, (Reactie op L. de Gier, (Inducom/Effi/Exact)). Hendriks, A.C. Noot bij: EHRM 29-09-2005, GJ, 124, (Mathew t. Nederland). Hendriks, A.C. Noot bij: EHRM 05-04-2005, GJ, 63, (Nevmerzhitsky t. Oekraïne). Hendriks, A.C. Noot bij: EHRM 05-10-2004, GJ 2005, 34, (H.L. t. het VK.). Hendriks, A.C. Noot bij: EHRM 04-01-2005, EHRC, 33, (Pentiacova e.a. t. Moldavië). Lawson, R.A. Noot bij: EHRM 26-06-2005, JV 2005-425, pp. 1490-1502, (Siliadin t. Frankrijk). Sliedregt, E. van. Noot bij: HR, Jurisprudentie Strafrecht Select 2005, pp. 7-24. Tobler, R.C. Noot bij: HvJ 08-09-2005, Jusletter, (Endlich: Keck im freien Dienstleistungsverkehr. Einige Anmerkungen zum Urteil de EuGH in den Rechtssachen Mobistar & Belgacom vom 8. September 2005). Tobler, R.C. Noot bij: Zwitsers Bundesgericht 14-03-2005, Recht, pp. 220-233, (Quoten zum Dritten: Gesetzliche Grundlagen für Diskriminierungen. Zur Entscheidung des Bundesgerichtes vom 14. März 2005 in der Rechtssache Tiziano Balmelli gegen Rekurskommission der Universität Freiburg im Üchtland).

120

Wouters, C.W. Noot bij: CAT 24-05-2005, JV, 302, (Agiza tegen Zweden, nr. 233/2003). Wouters, C.W. Noot bij: EHRM 08-11-2005, JV, 451, (Bader en Anderen tegen Zweden, Appl. nr. 13284/04).

Boekbesprekingen Boeles, P. The Emergence of a European Immigration Policy/L'émergence dune politique européenne d' immigration [Bespreking van het boek The Emergence of a European Immigration Policy/L'émergence dune politique européenne d' immigration ]. Common Market Law Review. Lodder, G.G. Nederlands Vreemdelingenrecht [Bespreking van het boek Nederlands Vreemdelingenrecht (6e druk)]. MR, pp. 306-307.

Populariserende publicaties Bruning, M.R. Het Europese Hof beschermt tegen kindermishandeling. Tijdschrift voor de Rechten van het Kind, pp. 12-14. Franken, H. Zonder naam ben je niemand. Automatisering Gids Lawson, R.A. Over laserguns en losse flodders. Staatscourant, pp. 4. Lawson, R.A. Van rode sterren en roze driehoekjes. Staatscourant, pp. 5. Mommers, L. & Zwenne, G.J. Triple play: wie betaalt de rekening? www.netkwesties.nl Zwenne, G.J. & Webbink, J. De winstverdubbelaar en de Wbp. IT-Monitor, 9, pp. 12-13. Zwenne, G.J. & Webbink, J. De winstverdubbelaar en de Wbp. In: J. Croughs (Ed.), Privacy en de weg naar internationalisering. pp. 13-16. Tilburg: ELSA. 121

122

Programma

Sociale cohesie en de rol van het recht Prof. dr. P.B. Cliteur, programmacoördinator

123

Centrale vraagstelling In het programma als geheel staat de notie van sociale cohesie centraal in relatie tot het recht. De centrale gedachte is dat maatschappelijk een breed gedeeld idee is ontstaan de laatste decennia dat de sociale cohesie of sociale samenhang bedreigd wordt of volgens sommigen zelfs geheel verdwenen is. Maatschappelijk kan dat als een gevaar worden gezien omdat menselijk samenleven alleen duurzaam mogelijk is wanneer mensen zich betrokken voelen bij het grotere geheel. Komt dat gevoel of die overtuiging op de tocht te staan dan is het menselijk samenleven in het geding. Natuurlijk wordt de notie sociale cohesie gerelateerd aan die van het recht. Welke juridische instituties, regels en beginselen kunnen een rol spelen bij het versterken van sociale cohesie? Welke rol spelen centrale beginselen, zoals het gelijkheidsbeginsel, de scheiding van kerk en staat, vrijheid van meningsuiting en andere klassieke en sociale grondrechten. In het bijzonder wordt ook aangesloten bij het idee van de multiculturele samenleving. Wat betekent de bijdrage van nieuwkomers in de Nederlandse samenleving voor de sociale cohesie van de samenleving als geheel? Moet worden nagedacht over een versterking van de nationale identiteit? En zo ja, welke middelen zijn daarvoor voorhanden? Kan men daarbij gebruik maken van godsdienst? Van de beginselen van de democratische rechtsstaat? Zijn andere arrangementen voorhanden? Maar naast beginselen zijn ook de sociaal-economische verhoudingen van belang, waarbij met name te denken valt aan de ontwikkelingen op het terrein van de sociale zekerheid en de arbeidsverhoudingen. Wat zijn de gevolgen van maatschappelijke trends en veranderende arbeidspatronen voor regelgeving en instituties op het terrein van sociale zekerheid en arbeidsmarkt? En welke effecten gaan daarvan uit op sociaal-economische groepen en individuele burgers? Tenslotte is het van belang aandacht te schenken aan de verhouding van het recht en sociale cohesie op een rechtsvergelijkende wijze. Hoe ontwikkelt het recht zich temidden van een pluralistische omgeving, en hoe beïnvloedt deze omgeving de vorming van het recht? Hoe bevordert of belemmert

124

deze wisselwerking de ontwikkeling van economie, bestuur en democratisering, met name in ontwikkelingslanden? Hoe wordt in verschillende landen op de trends gereageerd, welke oplossingen worden gekozen en wat zijn daarvan de resultaten? De benadering van de probleemstelling is in tweeërlei zin grensoverschrijdend: beoefenaren van de verschillende rechtsgebieden werken samen, maar ook ook wordt aangesloten bij discussies over sociale cohesie zoals deze worden gevoerd door filosofen, (ontwikkelings)sociologen, economen, antropologen, psychologen en zelfs theologen (multidisciplinair).

125

126

Deelprogramma: Sociale cohesie, multiculturalisme en globalisering Coördinator: prof. dr. P.B. Cliteur

Centrale onderzoeksvraag

Als trefwoorden voor sociale cohesie en multiculturaliteit zijn in 2001 (ten behoeve van de onderzoeksevaluatie) geformuleerd: sociale cohesie; integratie; multiculturalisme; pluriformiteit; democratie; rechtsstaat; mensenrechten. Deze lijken nog onverkort actueel. In de discussie van de afgelopen jaren spelen ten aanzien van sociale cohesie in het bijzonder twee begrippen een belangrijke rol. Dat is allereerst het multiculturalisme of de multiculturaliteit. Onder multiculturaliteit wordt verstaan het maatschappelijk gegeven dat de samenleving tegenwoordig meer dan vroeger een geheel vormt van verschillende culturen. Een éénheidscultuur is in toenemende mate kwestieus geworden. De vraag is hoe zich dit verhoudt tot de noodzaak van een zekere nationale cohesie? En welke middelen kunnen worden aangewend om de onvermijdelijke multiculturaliteit verenigbaar te maken met maatschappelijke samenhang? Heeft de overheid hier wel een taak? Of het maatschappelijk middenveld? Een tweede notie is die van de globalisering. Volgens sommigen zal de globalisering nieuwe kansen bieden voor het versterken van sociale cohesie. De wereld wordt immers in toenemende mate één. In toenemende mate vinden de beginselen van rechtsstaat en democratie verbreiding over de gehele wereld. Democratie, rechtsstaat en mensenrechten staan als idealen niet meer serieus ter discussie. Volgens anderen is de globalisering een bedreiging voor de sociale cohesie. De mondiale

127

eenheidscultuur verdeelt de rijkdom onrechtvaardig over de gehele wereld en doet locale gemeenschappen eroderen. Bij het deelprogramma sociale cohesie, multiculturalisme en globalisering staan de volgende vragen centraal. Wat zijn de beginselen van de democratische rechtsstaat die versterking van sociale cohesie zouden kunnen bewerkstelligen? Hoe verhoudt de globalisering zich tot het ideaal van sociale rechtvaardigheid? Op welke wijze functioneren rechtsstelsels in ontwikkelingslanden die worden gekenmerkt door grote pluraliteit en multiculturaliteit? Vooralsnog zijn er al drie projecten in dit deelprogramma geformuleerd: 1. Religie en de scheiding van kerk en staat 2. Sociale cohesie, duurzame globalisering en armoede 3. Sociale cohesie, universele normen versus waardenrelativisme

128

Wetenschappelijke publicaties Monografieën Cliteur, P.B. & Ellian, A. Capita Encyclopedie en Rechtsfilosofie. Nijmegen: Ars Aequi Juridische Uitgeverij. Kinneging, A.A.M. Geografie van Goed en Kwaad. Utrecht: Uitgeverij het Spectrum. Labuschagne, B.C. Hegel: De filosofie van de objectieve geest. Over recht, moraal en politiek. Amsterdam: Boom.

Dissertatie Schie, P.C.G. van. (27 september). Vrijheidsstreven in Verdrukking. Liberale partijpolitiek in Nederland 1901-1940. Universiteit Leiden. Promotor: prof. dr. J.T.J. van den Berg.

Bundels Boeles, P. & Lodder, G.G. (Eds.), Integratie en uitsluiting . Den Haag: Sdu Uitgevers. Slootweg, T.J.M. (Ed.), In de schaduw van de boom der kennis. Ethiek en de zondeval. Budel: Damon.

Artikelen in bundels Boeles, P. Gemeenschapsrechtelijke aspecten van het stellen van integratievereisten. In: P. Boeles & G.G. Lodder (Eds.), Integratie en uitsluiting (Publicatiereeks Instituut voor Immigratierecht, 5) pp. 5975. Den Haag: Sdu Uitgevers. Cliteur, P.B. De eigen schuld theorie. In: H. Vuijsje (Ed.), Hoe nu verder? pp. 14-20. Utrecht: Uitgeverij het Spectrum.

129

Cliteur, P.B. Humanisme over het kwaad. In: R. Wiche (Ed.), Des Duivels. Het kwaad in religieuze en spirituele tradities. pp. 123-144. Leuven/Voorburg: Acco. Ellian, A. Volkert van der G., Mohammed A. & Mohammed B. In: F. Stoks, E. van der Hoog & T. van Luin (Eds.), Hoe nu verder? 42 Visies op de toekomst van Nederland na de moord op van Gogh. pp. 86-97. Utrecht: Uitgeverij het Spectrum. Lock, G.E. Some comments on analytic philosophy and phenomenology. In: A.T. Tymieniecka (Ed.), Logos of phenomenology and phenomenology of the logos. pp. 49-61. Dordrecht: Springer. Slootweg, T.J.M. Ethiek en de mythe van de zondeval. In: T.J.M. Slootweg (Ed.), In de schaduw van de boom der kennis. pp. 11-34. Budel: Damon. Slootweg, T.J.M. Over de verderfelijkheid van het reflectieve verwijlen: de Boom van Kierkegaard. In: T.J.M. Slootweg (Ed.), In de schaduw van de boom der kennis. pp. 150-175. Budel: Damon.

130

Vakpublicaties Monografie Ellian, A. Brieven van een Pers. Over Nederlands en Islamitisch kannibalisme. Amsterdam: Meulenhoff.

Artikelen Dugard, C.J.R. Immunity, Human Rights and International Crimes. Journal of South African Law, 482. Ellian, A. De ontwrichtende kracht van de politieke islam. Nieuwsbrief crisisbeheersing, pp. 8-9. Napel, H.-M.Th.D. ten. Christen Democratisch Appèl. In: G. Harinck, W. Berkelaar, A. Vos & L. Winkeler (Eds.), Christelijke Encyclopedie. pp. 320-322. Kampen: Kok. Napel, H.-M.Th.D. ten. Civil religion. In: G. Harinck & W. Berkelaar (Eds.), Christelijke Encyclopedie. pp. 338-339. Kampen: Kok. Napel, H.-M.Th.D. ten. Ethisch reveil. In: G. Harinck, W. Berkelaar, A. de Vos & L. Winkeler (Eds.), Christelijke Encyclopedie. pp. 522-523. Kampen: Kok. Napel, H.-M.Th.D. ten. Groep van Achttien (CDA). In: G. Harinck, W. Berkelaar, A. de Vos & L. Winkeler (Eds.), Christelijke Encyclopedie. pp. 14-15. Kampen: Kok. Napel, H.-M.Th.D. ten. De politiek-bestuurlijke instituties. In: G.H.J.M. Neelen, M.R. Rutgers & M.E. Tuurenhout (Eds.), De bestuurlijke kaart van Nederland. Het openbaar bestuur en zijn omgeving in nationaal en internationaal perspectief. pp. 33-56. Bussum: Coutinho. Nieuwenhuys-Sikkink, E.C. Rechtsvergelijking en Volkenrecht. In: P.B. Cliteur, Nederlands Recht. pp. 197-210. Deventer: Kluwer.

131

Slootweg, T.J.M. In: de Schaduw van de Boom der kennis: ethiek en de mythe van de zondeval. Filosofie, 2, pp. 26-30.

Boekredactie Napel, H.-M.Th.D. ten, Ark, R. van, Brinkel, Th.B.F.M., Mathies, E. & Schinkelshoek, J. (Eds.). Tussen macht en inhoud. 25 jaar CDA. Baarn: Tirion.

Populariserende publicaties Napel, H.-M.Th.D. ten. De weg terug (1994-2005). In: H.-M.Th.D. ten Napel, R. van Ark, Th.B.F.M. Brinkel, E. Mathies & J. Schinkelshoek (Eds.), Tussen macht en inhoud. 25 jaar CDA. pp. 85-104. Baarn: Tirion. Napel, H.-M.Th.D. ten. Het CDA in wording (1967-1980). In: H.-M.Th.D. ten Napel, R. van Ark, Th.B.F.M. Brinkel & E. Mathies (Eds.), Tussen macht en inhoud. 25 jaar CDA. pp. 25-41. Baarn: Tirion. Napel, H.-M.Th.D. ten. Het CDA komt tot wasdom (1980-1994). In: H.-M.Th.D. ten Napel, R. van Ark, Th.B.F.M. Brinkel & E. Mathies (Eds.), Tussen macht en inhoud. 25 jaar CDA. pp. 51-99. Baarn: Tirion.

132

Deelprogramma: Sociale cohesie en sociaaleconomische vraagstukken Coördinatoren: prof. mr. G.J.J. Heerma van Voss en prof. dr. K.P. Goudswaard

Centrale onderzoeksvraag In het afgelopen decennium heeft zich een aantal fundamentele veranderingen voorgedaan in de sociaal-economische verhoudingen in ons land. Dat geldt in het bijzonder voor de terreinen van sociale zekerheid en arbeidsmarkt. Deze terreinen zullen in de toekomst verdere aanpassingen ondergaan als gevolg van tendensen als individualisering, vergrijzing en internationalisering. In dit deelprogramma wordt onderzocht wat de gevolgen zijn van maatschappelijke trends en veranderende arbeidspatronen voor regelgeving en instituties op het terrein van sociale zekerheid en arbeidsmarkt en welke effecten daarvan uitgaan op sociaal-economische groepen en individuele burgers. Deze vragen worden onderzocht vanuit sociaal-juridisch en sociaal-economisch perspectief. In de afgelopen jaren heeft de overheid belangrijke wijzigingen aangebracht in het stelsel van sociale zekerheid, zowel om financiële redenen, als om het beroep op het stelsel te beperken en de activerende werking te bevorderen. Deze ingrepen kunnen gevolgen hebben voor de sociale cohesie binnen de samenleving. Zo is het van belang te weten wat de inkomenseffecten van dergelijke maatregelen zijn en welke groepen die effecten hebben ondervonden, als ook welke juridische problemen zij blijken op te roepen. Voor de komende decennia zijn verdere veranderingen te verwachten. De vergrijzing zet de financiële houdbaarheid van het stelsel onder druk. Er zal behoefte ontstaan aan meer op individuen toegespitste arrangementen. En de globalisering en in het bijzonder de Europese integratie zal de nationale stelsels sterk beïnvloeden en vermoedelijk leiden tot verdere Europese coördinatie van sociaal beleid.

133

Ten aanzien van de arbeidsverhoudingen hebben zich eveneens belangrijke ontwikkelingen voorgedaan. De flexibilisering van de arbeidsverhoudingen is bevorderd en gereguleerd, de onderhandelingen over arbeidsvoorwaarden zijn gedecentraliseerd, de ambtelijke arbeidsverhoudingen zijn ‘genormaliseerd’ en de medezeggenschap heeft zich verder ontwikkeld. De gevolgen van wijzigingen in de arbeidsverhoudingen voor de sociale cohesie zijn evident. Met name de gevolgen van de globalisering en flexibilisering van de economie op het terrein van arbeidsverhoudingen en medezeggenschap verdienen aandacht vanwege hun belang voor de sociale cohesie in de samenleving. Het deelprogramma sociaal-economische aspecten van sociale cohesie bevat twee projecten: 1. Hervorming van het stelsel van sociale zekerheid 2. Hervorming van de arbeidsverhoudingen Deze projecten kennen ieder een beperkt aantal deelprojecten.

134

Wetenschappelijke publicaties Monografie Heerma van Voss, G.J.J. & Heinsius, J. Sociaalrechtelijke aspecten van herstructurering ((Re)organiatie, fusie en overname, 4). Zutphen: Paris.

Dissertatie Boot, G.C. (27 januari) Arbeidsrechtelijke bescherming. Universiteit Leiden. Promotor: prof. mr. G.J.J. Heerma van Voss.

Artikel in gerefereerd tijdschrift Caminada, C.L.J. & Goudswaard, K.P. Are public and private social expenditures complementary? International Advances in Economis Research, 11 (2), pp. 175-189.

Artikelen in niet-gerefereerde tijdschriften Damsteegt, A.C. & Lanting, B.B.B. De werkloze ambtenaar en artikel 16 lid 3 WW. Sociaal Recht, pp. 395-404. Heerma van Voss, G.J.J. Information and privacy in Dutch Labour Law. Journal of the JapanNetherlands Institute, pp. 191-214. Heerma van Voss, G.J.J. The directive on European Works councils in Action. European Company Law, pp. 130-137. Heinsius, J. Drie HvJ EG-arresten inzake de richtlijn collectief ontslag. Gevolgen voor de uitleg van de WMCO? Arbeidsrechtelijke annotaties, pp. 60-86. Peijpe, T. van. AW of BW? Sociaal Maandblad Arbeid, pp. 403-405.

135

Artikelen in bundels Goudswaard, K.P. Grenzen aan solidariteit. In: P. de Beer, J. Bussemaker & P. Kalma (Eds.), Keuzen in de sociale zekerheid. pp. 38-52. Amsterdam: Wiarda Beckman Stichting. Goudswaard, K.P. Sociale zekerheid in beweging. In: C.A. de Kam & A.P. Ros (Eds.), Jaarboek Overheidsfinanciën 2005. pp. 81-96. Den Haag: Sdu Uitgevers. Heerma van Voss, G.J.J. De verhouding tussen de Hoge Raad en de Europese rechters op het gebied van het arbeidsrecht. In: S. Sagel & E. Verhulp (Eds.), Voor de Laat: de Hoge Raad. pp. 33-58. Deventer: Kluwer. Heerma van Voss, G.J.J. Driekwart dwingend recht. In: R.A.A. Duk e.a. (Ed.), Cao-recht in beweging. pp. 121-133. Den Haag: Sdu Uitgevers. Heerma van Voss, G.J.J. Ontbinding en kennelijk redelijk ontslag. In: R. Hansma (Ed.), Ontbinding van de arbeidsovereenkomst in tienvoud, Werkgroep ontslagrecht 1988-2005: Gijs Scholtens neemt ontslag! pp. 65-77. Deventer: Kluwer.

Boekbespreking Heinsius, J. Collectief ontslagrecht. Enkele voorstellen voor een betere regelgeving [Bespreking van het boek Collectief ontslagrecht. Enkele voorstellen voor een betere regelgeving]. AAe, pp. 298-303.

136

Vakpublicaties Monografiën Heerma van Voss, G.J.J. & Keizer, A. Internationaal Verdrag inzake Economische, Sociale en Culturele rechten, Internationale Arbeidsorganisatie (Schuurmans en Jordens, 74-VI), pp. 432, Deventer: Kluwer. Heerma van Voss, G.J.J. Inleiding Nederlands sociaal recht. Den Haag: Boom Juridische uitgevers.

Bundel Heerma van Voss, G.J.J. Wetgeving sociaal recht 2004/2005. Den Haag: Boom Juridische uitgevers.

Artikelen Caminada, C.L.J. Koopkrachtbeeld nauwelijks te bepalen. Tijdschrift voor Openbare Financiën, jrg 37 (5), pp. 211-215. Erkens, M.Y.H.G. Hoofdstuk 8 Kinderopvang. In: E.J. Kronenburg-Willems, Modellen voor de Personeelspraktijk. pp. 820.21-1-820.21-5. Amsterdam: Weka Business Publishers. Erkens, M.Y.H.G. Hoofstuk 23 Einde van rechtswege. In: C.J. Loonstra & W.A. Zondag (Eds.), SDU Commentaar Arbeidsrecht (SDU Commentaar) pp. 935-951. Den Haag: Sdu Uitgevers. Erkens, M.Y.H.G. Updatebulletin Ontslag in de praktijk, Update 3, februari 2005. In: C.J. Smitskam, Jaarboek Ontslag in de praktijk/2. pp. 14-17. Amsterdam: Weka Business Publishers. Goudswaard, K.P. Keuzevrijheid moet niet leiden tot eerder stoppen met werken. In: P. Leenders, I. Kuipers & F. Rottenberg (Eds.), Sociale Zekerheid als investering. pp. 81-85. Amsterdam: Manifest, De Balie. Heerma van Voss, G.J.J. Kroniek van het sociaal recht. NJB, pp. 460-464.

137

Heerma van Voss, G.J.J. Ter visie, Afscheid van het formeel verweer. Sociaal Recht, pp. 85-86. Heinsius, J. Katernoverzicht Sociaal recht Katern 94. Nijmegen: Ars Aequi Juridische Uitgeverij, 3, pp. 5192-5194. Heinsius, J. Katernoverzicht Sociaal recht Katern 95. Nijmegen: Ars Aequi Juridische Uitgeverij, pp. 5262-5265. Heinsius, J. Katernoverzicht Sociaal recht Katern 97. Nijmegen: Ars Aequi Juridische Uitgeverij, pp. 5384-5387. Peijpe, T. van. Arbeidsrecht bij de overheid. In: J.J. Blanken e.a. De overheid als bijzondere werkgever, losbladige, pp. 1-18. Alphen aan den Rijn: Kluwer.

Annotaties Damsteegt, A.C. Noot bij: CRvB 28-10-2004, TAR 2005-7, 02/4567 AW en CRvB 19-08-2004, TAR 2004-166, 03/1143 AW (Sollicitatie en carrièreperspectief in het ambtenarenrecht). Damsteegt, A.C. Noot bij: CRvB 05-10-2005, Sociaal Recht, pp. 423-425, (Vakantie met behoud van een werkloosheidsuitkering). Erkens, M.Y.H.G. Noot bij: Hof (Amsterdam) 25-08-2005, Jurisbrief Arbeidsrecht, 11, (Voortijdig beëindigen door partijen van een arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd ivm de werking van 7:668a BW). Erkens, M.Y.H.G. Noot bij: Rb (’s-Hertogenbosch) 22-02-2005, Jurisbrief Arbeidsrecht, 12, (Verzoek tot inwinnen third opinion over bestaan arbeidsongeschiktheid toegewezen).

138

Erkens, M.Y.H.G. Noot bij: HR 03-12-2004, Jurisbrief Arbeidsrecht 2005, 3, (Schadevergoeding op grond). Erkens, M.Y.H.G. Noot bij: Hof (Arnhem) 04-01-2005, Jurisbrief Arbeidsrecht 2005, 4, (Beroep op concurrentiebeding onaanvaardbaar). Erkens, M.Y.H.G. Noot bij: Hof (Amsterdam) 17-03-2005, Jurisbrief Arbeidsrecht, 6. Erkens, M.Y.H.G. Noot bij: Ktr. (Heerlen) 09-03-2005, Jurisbrief Arbeidsrecht, 7, (Toepassing Kantonrechtersformule bij kennelijk onredelijk ontslag). Erkens, M.Y.H.G. Noot bij: Hof (Amsterdam) 21-07-2005, Jurisbrief Arbeidsrecht. 8/9, (Brand tijdens personeelsfeest, aansprakelijkheid op grond van artikel 6: 170 BW?). Erkens, M.Y.H.G. Noot bij: Rb (Amsterdam) 19-01-2005, USZ, 104. Heerma van Voss, G.J.J. Noot bij: Ktr. (Nijmegen) 13-08-2004, OR-informatie, pp. 47,1, (Kosten van advocaat). Heerma van Voss, G.J.J. Noot bij: HR 10-12-2004, NJ , 106, (Overgang van onderneming, selectie personeel. (Verbeek/Process House)). Heerma van Voss, G.J.J. Noot bij: HR 10-12-2004, NJ, 107, (Overgang onderneming, behoud identiteit. (Wesselman/Veenman)). Heerma van Voss, G.J.J. Noot bij: HR 08-10-2005, NJ , 117, (pensioenleeftijd verkeersvliegers. (Van Pelt e.a./Martinair en VNV)). Heerma van Voss, G.J.J. Noot bij: HR 03-12-2004, NJ, 119, (Vergoeding bij kennelijk onredelijk ontslag. (Van Ree/Damco)). 139

Heerma van Voss, G.J.J. Noot bij: Ktr. (’s-Gravenhage) 03-08-2004, OR-informatie, pp. 46, 3, (Berekening van pensioen). Heerma van Voss, G.J.J. Noot bij: Vzr. Rb (Maastricht) 15-07-2005, OR-informatie, pp. 46-47, 9, (Is een roulatiebeleid aanstellingsbeleid). Heerma van Voss, G.J.J. Noot bij: Ktr. 17-01-2005, OR-informatie 2005-7, pp. 47. Heerma van Voss, G.J.J. Noot bij: Rb (Amsterdam) 24-12-2004, OR-informatie 2005-5, pp. 47, (Van oude OR-leden en de dingen die voorbijgaan).

140

Deelprogramma: Sociale cohesie: recht, bestuur en ontwikkeling Coördinatie: prof. mr. J.M. Otto

Centrale ondezoeksvraag Sociale cohesie van de samenleving vormt een voorwaarde voor het goed functioneren van rechtssystemen. Tegelijkertijd is het bevorderen van maatschappelijke orde, stabiliteit en sociale cohesie ook doel van rechtssystemen. Op welke wijze functioneren nu rechtsstelsels in ontwikkelingslanden, die immers gekenmerkt worden door een groot pluralisme in sociaal-cultureel, economisch, politiek, institutioneel en juridisch opzicht? In hoeverre belemmert dit pluralisme dat rechtsdoelen als maatschappelijke orde, sociale cohesie en reële rechtszekerheid worden behaald? Wat is de invloed van recht op ontwikkeling, bijvoorbeeld op de economische benutting van natuurlijke hulpbronnen, op veiligheid, op democratisering en de kwaliteit van bestuur. En welke oplossingsrichtingen zijn zoal beproefd ter bevordering van reële rechtszekerheid en sociale cohesie in pluralistische samenlevingen. Deze vragen komen aan de orde in de verschillende onderzoeksactiviteiten van het Van Vollenhoven Instituut die grotendeels extern zijn gefinancierd. In dit onderzoek staat het begrip reële rechtszekerheid centraal, de zekerheid die statelijk en/of ander recht te bieden heeft in de harde werkelijkheid van alledag. Het wordt beschouwd en geproblematiseerd vanuit twee perspectieven: dat van de regulerende staat (state perspective), en dat van de gewone burger die zijn of haar rechten zeker wil stellen (people’s perspective). Door combinatie van beide perspectieven richt de analyse zich op conclusies over en aanbevelingen voor een realistische rechtsontwikkeling. De regio’s waarop het onderzoek zich primair richt zijn Indonesië, Sub-Sahara Afrika en China. Het deelproject heeft een rechtsvergelijkende oriëntatie. 141

In theoretisch opzicht is de relatie tussen recht en ontwikkeling reeds lang voorwerp van de Law-andDevelopment studies. Het project sluit aan bij dit brede interdisciplinaire vakgebied waarop zowel juridische als metajuridische begrippen, theorieën en methoden worden gehanteerd. De twee genoemde perspectieven worden ondergebracht in twee projecten, die ieder weer bestaan uit meerdere subprojecten. A. Reële rechtszekerheid: perspectieven vanuit de staat: a.1 wetgeving en ontwikkelingsbeleid a.2 bestuurlijke implementatie en handhaving van recht a.3 rechtspraak en conflictoplossing. B. Perspectieven van onderaf: reële rechtszekerheid voor mensen: b.1 toegang tot en gebruik van door de staat ‘geproduceerd’ recht b.2 toegang tot en gebruik van alternatieve normsystemen van gewoonte en/of godsdienst, met name de Islam b.3 vergelijking en integratie.

142

Wetenschappelijke publicaties Monografieën Kuhn, B.M. Entwicklungspolitik zwischen Markt und Staat. Möglichkeiten and Grenzen zivilgesellschaftlicher Organisation. Frankfurt am Main: Campus. Oomen, B.M. Chiefs in South-Africa Law, Power and Culture in the Post-Apartheid Era. Oxford: James Currey. Otto, J.M. Sharia en nationaal recht. Rechtssystemen in moslimlanden tussen traditie, politiek en rechtsstaat (WRR-verkenningen, 11). Amsterdam: Amsterdam University Press. Pompe, S. The Indonesian Supreme Court: a study of institutional collapse. New York: Cornell University, Southeast Asia Program.

Dissertatie Nicholson, D.F. (13 januari) Environmental Dispute Resolution in Indonesia. Universiteit Leiden. Promotor: prof. mr. J.M. Otto & co-promotor: dr. A.W. Bedner.

Artikel in gerefereerd tijdschrift Rooij, B. van. China's War on Graft: Political-Legal Campaigns against Corruption in China and their Similarities to the Legal Reactions to Crisis in the U.S. Pacific Rim Law & Political Journal, Vol. 14(No. 2), pp. 289-336.

Artikelen in niet-gerefereerde tijdschriften Assies, W.J. & Salman, T. Ethnicity and Politics in Bolivia. Ethnopolitics, Vol. 4(No. 3), pp. 269-297. Assies, W.J. Reforma Indígena en Michoacán y Pluralismo Jurídico. Revista de Interculturalidad, Ano 1(No. 1), pp. 135-159. 143

Assies, W.J. The Challenge of Diversity in Rural Latin America: A Rejoinder to Jean-Pierre Reed (and Others). The Journal of Peasant Studies, Vol. 32(nr. 2), pp. 361-371. Elias, A.M. De periode 1795-1798: de geboorte van Nederland als "democratische" eenheidsstaat. potchefstroom eletronical law journal, 1, pp. 1-11. Fitzpatrick, D.J. In Search of Best Practice Options for the Legal Recognition of Customary Tenure. Development and Change, 36 (3), pp. 449-475. Pei, X. The Genesis of China's Economic Transition. China Information, XIX(1), pp. 5-38. Rooij, B. van. Huanjing Peichangfa, Yi Helan Wei Li de Shehui Faxue Fenxi (Environmental Compensation Law, Dutch and Socio-Legal Lessons). Science, Technology and Law, 1(57), pp. 104-111. Wijffels, A.A. A consultancy on wine imports. Tijdschrift voor Rechtsgeschiedenis, 73, pp. 321-355.

Bundels Assies, W.J., Calderon, M.A. & Salman, T. (Eds.). Citizenship, Political Culture and State Transformation in Latin America. Amsterdam: Amsterdam: University Press. Oomen, B.M., Hesseling, G. & Djire, G. (Eds.). Le droit en Afrique: Experiences locales et droit etatique en Mali (Hommes et sociétés). Leyden: Afrika studiecentrum. Otto, J.M., Dekker, A.J. & Van Soest-Zuurdeeg, L. (Eds.). Sharia en nationaal recht in twaalf moslimlanden (WRR-webpublicaties, 13). Amsterdam: Amsterdam University Press. Wijffels, A.A. Le Code civil entre ius commune et droit privé européen. Bruxelles: Bruylant.

144

Artikelen in bundels Fitzpatrick, D.J. Waiting for law: Land custom and legal regulation in Timor-Leste. In: H. Hill & P. Thomas (Eds.), Cooperating with Timor-Leste: Options for Good Development Practice Vol. 68. Development Bulletin. pp. 58-82. Canberra: ANU. Kuhn, B.M. Entwicklungspolitik zwischen Markt und Staat. Möglichkeiten and Grenzen zivilgesellschaftlicher Organisation. Frankfurt am Main: Campus. Oomen, B.M. Chiefs in South-Africa Law, Power and Culture in the Post-Apartheid Era. Oxford: James Currey. Wijffels, A.A. A Seventeenth-Century English Commentary "De regulis iuris" (D.50.17). In: O. Condorelli, "Panta rei", Studi dedicati a Manlio Bellomo. pp. 473-496. Rome: Il Cigno Galileo Galilei. Wijffels, A.A. Balancing Rationality and Tradition: The French Code civil and the Codification of Civil Law in The Netherlands, 1798-1838. In: R. Beauthier & I. Rorive (Eds.), Le Code Napoléon, un ancêtre vénéré ? Mélanges offerts à Jacques van der Linden. pp. 285-318. Bruxelles: Bruylant. Wijffels, A.A. Business Relations Between Merchants in Sixteenth-Century Belgian PracticeOrientated Civil Law Literature. In: V. Piergiovani, From lex mercatoria to commercial law. pp. 255290. Berlin: Duncker & Humblot. Wijffels, A.A. Civil Law v. Common Law? John Cowell, Thomas Wood and William Jones: the Elusive English Modernus. In: J. Ockeley & e.a. (Eds.), Recht in Geschiedenis. Een bundel bijdragen over rechtsgeschiedenis van de Middeleeuwen tot de hedendaagse tijd aangeboden aan prof. dr. Fernand Vanhemelryck. pp. 501-516. Leuven: Davidsfonds. Wijffels, A.A. Droit privé européen, ius commune et "seconde constitution" de l'Europe. In: Annuaire de droit européen 1. pp. 820-837. Bruxelles: Bruylant.

145

Wijffels, A.A. La procédure romano-canonique : un algorithme médiéval ? In: B.-M. Tock (Ed.), "In principio erat verbum". Mélanges offerts en hommage à Paul Tombeur par des anciens étudiants à l'occasion de son éméritat. pp. 432-465. Turnhout: Brepols. Wijffels, A.A. Préface. In: A.A. Wijffels (Ed.), Le Code civil entre ius commune et droit privé européen. pp. v-xxix. Bruxelles: Bruylant. Wijffels, A.A. Qu'est ce que le ius commune ? In: A.A. Wijffels (Ed.), Le Code civil entre ius commune et droit privé européen. pp. 643-661. Bruxelles: Bruylant.

Boekbespreking Fitzpatrick, D.J. [Bespreking van het boek The Leiden Legacy: Concept of Law in Indonesia]. Bulletin of Indonesian Economic Studies, 41 (2), pp. 247-248.

146

Vakpublicaties Artikelen Arnscheidt, J. Communicating marine conservation in Indonesia.In: Peter Boomgaard, David Henley & Manon Ossewijer (Eds.), Muddies Waters: Historical and contemporary perspectives on management of forests and fisheries in islands Southeast Asia. pp. 185-208. Leiden: KITLV. Assies, W.J. Pluralismo, autodeterminación y autonomías. ArtículoPrimero, Ano IX (No. 17), pp. 481502. Assies, W.J. Territorialidad, indianidad y desarrollo: Las cuentas pendientes. ArtículoPrimero, Ano IX(No. 17), pp. 535-546. Assies, W.J. Territorialidad, Indianidad y Desarrollo: las cuentas pendientes. LabourAgain Publications, July, pp. 1-11. Buskens, L.P.H.M. Twee negentiende eeuwse ontdekkers van het Islamitisch recht te Delft. Een begin van het debat over theorie en praktijk. In: P. van der Grinten & T. Heukels (Eds.), Crossing Borders. Eassays in European and Private International Law, Nationality Law and Islamic Law in Honour of Frans van der Velden. pp. 153-171. Deventer: Kluwer. Kuhn, B.M. Zivilgesellschaft, Staat und Hindu-Nationalismus in Indien. In: Uwe Skoda & Klaus Voll (Eds.), Der Hindu-Nationalismus in Indien. pp. 299-312. Berlijn: Weissensee-Verlag. Kuhn, B.M. The Civil Society Discourse in China. Maexenata Actuell, 54, pp. 14-17. Moniaga, S. Taman Nasional Itu, Kampung Halaman Mereka. BASIS Magazine, 1-2 (54th), pp. 35-45. Veenkamp, T.S. Dutch sign on Europe's wall. Open Democracy, 2 juni.

147

Boekbespreking Arnscheidt, J. Mythes ontkracht [Bespreking van het boek Van Recht naar Hukum ]. Recht der Werkelijkheid, 1, pp. 73-77.

Populariserende publicaties Assies, W.J. Rapa Nui: Indigenous struggles for the navel of the world. Online publications Iwgia, juli 2005, pp. 1-6. Bedner, A.W. 'Great dangers to public order and tranquility': hekserij en rechtdoen in Afrika en Indonesië. ELSA Leiden Magazine, 5e jrg. (3), pp. 9-14. Setiawan, K.M.P. Human Rights for Kids. It's difficult to get human rights education into Indonesian Schools. Inside Indonesia, pp. 24-26.

148

Programma

Grenzen van fiscale soevereiniteit Dr. H. Vording, programmacoördinator

149

150

Centrale vraagstelling Het programma omvat twee categorieën onderzoeksvragen:

•

Hoe moeten belastingverdragen worden uitgelegd en toegepast, en welke rol speelt supranationale regelgeving daarbij?

•

Welke doelstellingen worden met fiscale regelgeving beoogd, en in hoeverre worden deze op doelmatige wijze verwezenlijkt?

Achtergrond Het belastingrecht kenmerkt zich enerzijds door een grote invloed van internationale regelgeving en anderzijds door een in hoog tempo veranderende regelgeving. Deze kenmerken hebben elk hun weerslag gevonden in een deelprogramma. I. Door de toenemende internationalisering wordt internationale regelgeving in het belastingrecht steeds belangrijker. Belastingverdragen spelen daarin een belangrijke rol. De wetenschappelijke bestudering van deze internationale regelgeving heeft zich tot dusver vooral gericht op de interpretatie en de toepassing van bilaterale belastingverdragen in hun relatie met het nationale belastingrecht. Daarbij wordt het internationaal belastingrecht vooral vanuit het nationale rechtsstelsel benaderd. Het deelprogramma "Internationale en supranationale grenzen aan fiscale soevereiniteit" beoogt internationaal fiscale vraagstukken meer (maar niet geheel) los van specifieke nationale rechtstelsels te bezien. Daarbij speelt de relatie met het volkenrecht een belangrijke rol. II. Bij de totstandkoming van nieuwe fiscale regelgeving – die vaak onder hoge politieke en tijdsdruk plaatsvindt – komen doel en doelmatigheid van de regelgeving vaak niet expliciet aan de orde. In het deelprogramma "Grenzen aan de uitoefening van fiscale soevereiniteit" wordt bestudeerd welke 151

doelstellingen worden beoogd, en in hoeverre deze op doelmatige wijze worden verwezenlijkt. Daarbij wordt o.a. aandacht besteed aan mogelijke alternatieve vormgevingen van de regelgeving en aan de vraag of de regelgever aan grenzen is gebonden bij instrumenteel gebruik van fiscale regels en op het vlak van de veranderlijkheid van fiscale wetgeving. Ook de raakvlakken tussen de fiscale regelgeving en de sociale en politieke filosofie, resp. de rechtseconomie behoren tot het onderzoeksgebied.

152

Deelprogramma: Internationale en supranationale grenzen aan fiscale soevereiniteit Coördinator: prof. mr. T. Bender

Centrale onderzoeksvraag Hoe moeten belastingverdragen worden uitgelegd en toegepast, en welke rol speelt supranationale regelgeving daarbij? De volgende deelvragen kunnen worden onderscheiden (die overigens overlap vertonen): a) Welke problemen treden op bij de interpretatie en toepassing van belastingverdragen? b) Welke rol speelt het internationaal publiekrecht bij de interpretatie en toepassing van belastingverdragen? c) Welke rol speelt het gemeenschapsrecht bij de interpretatie en toepassing van belastingverdragen? Toelichting Met het toenemen van landsgrensoverschrijdend verkeer van mensen (werknemers), goederen, diensten en kapitaalverkeer wordt het adequaat functioneren van bilaterale belastingverdragen ter voorkoming van dubbele belasting (en het voorkomen van het ontgaan van belasting) steeds belangrijker. Het wetenschappelijk onderzoek rondom belastingverdragen heeft zich, zowel in Nederland als in het buitenland, tot dusver vooral gericht op de interpretatie en de toepassing van belastingverdragen in hun relatie met het nationale belastingrecht. Het deelprogramma Kwaliteit van

153

de uitoefening van fiscale soevereiniteit beoogt de werking van belastingverdragen meer los van specifieke nationale rechtstelsels te bezien. In het onderzoek zal een belangrijke plaats toekomen aan de betekenis voor de interpretatie en toepassing van belastingverdragen van het internationaal publiekrecht in het algemeen, en het internationaal verdragenrecht in het bijzonder. Dit betreft een terrein dat nog niet eerder is geëxploreerd: de vraagstukken op het snijvlak van het internationaal publiekrecht en het internationaal belastingrecht zijn tot dusver door zowel internationaalpubliekrechtspecialisten als fiscalisten nagenoeg gemeden. Bij de oplossing van problemen die ontstaan bij de interpretatie en toepassing van belastingverdragen (doorgaans: het optreden van dubbele belasting dan wel het ontstaan van een heffingsvacuüm) kan echter het internationaal publiekrecht in het algemeen, en het internationaal verdragenrecht in het bijzonder, een belangrijke rol spelen. Ook de rol van het gemeenschapsrecht bij de interpretatie en toepassing van belastingverdragen biedt interessante onderzoeksvragen waarnaar nog nauwelijks onderzoek is gedaan. De toenemende invloed van het gemeenschapsrecht op de fiscale regelgeving zal ook bij belastingverdragen zichtbaar worden. De onderzoeksvragen zullen zowel vanuit het positieve recht als meer normatief worden benaderd. De onderzoeksonderwerpen lenen zich uitstekend voor participatie door buitenlandse onderzoekers. Toelichting per deelvraag a) Welke problemen treden op bij de interpretatie en toepassing van belastingverdragen? De volgende deelvragen kunnen hier aan de orde komen: •

Welke fiscaaljuridische problemen roepen de huidige toewijzingsregels van het OESOmodelverdrag op?

•

Welke kenmerken vertonen de Nederlandse methoden ter voorkoming van dubbele belasting, en hoe zouden zij moeten worden aangepast om beter te functioneren?

•

Welke tendenzen zijn zichtbaar in het verdragsbeleid van Nederland en andere landen?

•

Hoe verloopt de verdragstoepassing in driehoekssituaties? 154

•

Hoe verloopt de interpretatie en toepassing van belastingverdragen in situaties waarin een of meer Staten de belastingheffing baseren op het nationaliteitsbeginsel?

b) Welke rol speelt het internationaal publiekrecht bij de interpretatie en toepassing van belastingverdragen? De volgende deelvragen kunnen hier aan de orde komen: •

Hoe werken ficties in nationale belastingwetten door naar belastingverdragen?

•

Welke rol spelen de artikelen 31, 32 en 33 van het Verdrag van Wenen inzake het verdragenrecht bij de interpretatie van belastingverdragen?

•

Welke rol speelt het volkenrechtelijke beginsel van de goede trouw bij de interpretatie en toepassing van belastingverdragen?

•

Wat is de status van het Commentaar op het OECD-modelverdrag bij de interpretatie en toepassing van belastingverdragen?

•

Leidt het totstandkomen, wijzigen of beëindigen van een belastingverdrag tot compartimentering?

•

Wat is de betekenis van mensenrechtenverdragen en andere niet-fiscale verdragen voor de belastingheffing?

•

Is er zoiets als internationaal fiscaal gewoonterecht?

•

Wat kan de betekenis zijn van een organisatie als de OESO bij de ontwikkeling van het rechtsgebied?

155

•

Hoe moet de internationale rechtsgemeenschap omgaan met een verschil in opvatting tussen nationale rechters bij de interpretatie van belastingverdragen? Wordt het niet tijd voor een supranationaal rechtsprekend college?

•

De Hoge Raad beperkt bij de interpretatie en toepassing van belastingverdragen de reikwijdte van het nationaliteitsbeginsel – een van de pijlers van het traditionele volkenrecht – steeds meer. Past deze ontwikkeling in een internationaalrechtelijke trend of juist niet?

•

c) Welke rol speelt het gemeenschapsrecht bij de interpretatie en toepassing van belastingverdragen?

•

De volgende deelvragen kunnen hier aan de orde komen:

•

Op welke punten zijn bilaterale belastingverdragen in strijd met het vrij verkeer van personen, diensten en kapitaal?

•

Dient een EU-modelverdrag te worden opgesteld en zo ja, hoe zit dit er dan uit?

•

Zou het Hof van Justitie van de EG bevoegd moeten worden verklaard om prejudiciële vragen met betrekking tot de interpretatie en toepassing van belastingverdragen tussen lidstaten van de EU te beantwoorden?

•

Dwingt het gemeenschapsrecht tot meestbegunstiging?

•

Is verrekening als methode ter voorkoming van dubbele belasting wel in overeenstemming met het gemeenschapsrecht?

•

Is het bij de huidige stand van het gemeenschapsrecht wenselijk dat de lidstaten van de EU één multilateraal belastingverdrag sluiten ter vervanging van de huidige bilaterale belastingverdragen tussen de diverse lidstaten?

156

•

In hoeverre is het wenselijk dat de bevoegdheid tot het sluiten van belastingverdragen met derde landen wordt overgedragen aan de EU?

•

In hoeverre beperkt het gemeenschapsrecht de lidstaten in de wijze waarop zij hun fiscale jurisdictie afbakenen?

•

In hoeverre kunnen de lidstaten van derde landen afdwingen dat zij de voordelen van een belastingverdrag overeenkomstig de jurisprudentie van het Hof van Justitie van de EG ook toekennen aan inwoners van andere lidstaten van de EU? In hoeverre zijn de lidstaten schadeplichtig indien het derde land op dit punt geen concessies wil doen?

•

De Hoge Raad beperkt bij de interpretatie en toepassing van belastingverdragen de reikwijdte van het nationaliteitsbeginsel steeds meer. Loopt deze ontwikkeling in de pas met de ontwikkeling van het gemeenschapsrecht?

•

Het gemeenschapsrecht zet het territorialiteitsbeginsel onder druk. Welke gevolgen heeft dit voor de interpretatie en toepassing van belastingverdragen, die immers in belangrijke mate zijn gebaseerd op dit beginsel?

157

Wetenschappelijke publicaties Monografie Elias, A.M. De Vrankrijker's Geschiedenis van de Belastingen. Amsterdam: De Bataafsche Leeuw.

Artikelen in niet-gerefereerde tijdschriften Bender, T., Douma, S.C.W. & Engelen, F.A. Werken aan winst? Werken aan de interne markt! (1). Weekblad voor Fiscaal Recht, 6633, pp. 1029-1036. Bender, T., Douma, S.C.W. & Engelen, F.A. Werken aan winst? Werken aan de interne markt! (2). Weekblad voor Fiscaal Recht, 6634, pp. 1069-1078. Booij, J.A. De notificatieverplichting in bilaterale belastingverdragen: Nederland in verzuim! Weekblad voor Fiscaal Recht, 6643, pp. 1379-1386. Booij, J.A. The meaning of Notification Clauses in Tax Treaties. Intertax, 33 (12), pp. 583-593. Douma, S.C.W. & Vegt, P.C. van der. Ritter-Coulais: de ontgrenzing van belastingjurisdicties gaat voort. Weekblad Fiscaal Recht, 6624, pp. 717-726. Pijl, H. Herziening in belastingzaken en human rights. Weekblad Fiscaal Recht, 6641, pp. 1328-1333. Pijl, H. Het nullsummenspiel, des keizers baard en de authorised OECD approach. Weekblad Fiscaal Recht, 6646, pp. 1482-1488. Pijl, H. The relationship between Article 5, Paragraph 1 and 3 of the OECD Model Convention. Intertax, 33(4), pp. 189-193.

158

Artikelen in bundels Bender, T. & Engelen, F.A. The final clause of the 1987 Netherlands Model Tax Convention and the interpretation of plurilingual tax treaties. In: A Tax Globalist (Liber amicorum Maarten J. Ellis). pp. 1233. Amsterdam: IBFD Publications. Douma, S.C.W. Chapter 13: Netherlands. In: Maisto, Guglielmo (ed.), Multilingual Texts and Interpretation of Tax Treaties and EC Tax Law (EC and International Tax Law Series, 1). Amsterdam: IBFD Publications. Raad, C. van. Nondiscrimination in taxation of cross-border income under the OECD Model and EC Treaty rules - a concise comparison and assessment. In: A Tax Globalist - The search for the borders of international taxation (Essays in honour of Maarten J. Ellis). pp. 129-143. Amsterdam: IBFD Publications. Raad, C. van. Towards a comprehensive and coherent OECD nondiscrimination provision. In: Per Thorell (Ed.), Festskrift till Nills Mattsson. pp. 379-392. Uppsala: Iustus Förlag.

159

Vakpublicaties Artikelen Bender, T. Besluit voorkoming dubbele belasting 2001. In: C. van Raad, Cursus belastingrecht, onderdeel Internationaal belastingrecht. Deventer: Kluwer. Bender, T. Voorkoming dubbele belasting in verdragen. In: C. van Raad, Cursus belastingrecht, onderdeel Internationaal belastingrecht. Deventer: Kluwer. Booij, J.A. Grensoverschrijdende aansprakelijkheid voor belastingen. In: H. van Mens, Fiscale Actualiteiten in het Koninkrijk. pp. 31-36. Amersfoort: Sdu Fiscale en Financiële Uitgevers. Raad, C. van. Internationaal Belastingrecht, onderdeel Internationaal belastingrecht. In: C. van Raad (Ed.), Cursus Belastingrecht. Deventer: Kluwer.

Annotatie Douma, S.C.W. Noot bij: HR 12-08-2005, NTFR 2005-331057, pp. 13-15, (Internationaal recht verzet zich niet tegen heffing bij remigratie lichaam).

160

Deelprogramma: Grenzen aan de uitoefening van fiscale soevereiniteit Coördinatoren: prof. dr. mr. A.O. Lubbers en dr. H. Vording

Centrale onderzoeksvraag Welke doelstellingen worden met fiscale regelgeving beoogd, en in hoeverre worden deze op doelmatige wijze verwezenlijkt? Deelvragen •

Hoe spelen noties als zelfbeschikkingsrecht en verdelende rechtvaardigheid een rol bij het kiezen en rechtvaardigen van doelstellingen en aangrijpingspunten voor belastingheffing door de regelgever?

•

Op welke wijze beïnvloeden deze doelstellingen de keuze tussen alternatieve vormgevingen van fiscaal beleid en fiscale regels, en vice versa? Op welke wijze beïnvloeden deze doelstellingen de keuze tussen alternatieve financieringsvormen, i.e. financiering via belastinguitgaven of met directe subsidies?

•

Is de regelgever aan grenzen gebonden bij instrumenteel gebruik van fiscale regelgeving?

•

Is de regelgever aan grenzen gebonden op het vlak van de veranderlijkheid van fiscale regelgeving en instrumentarium?

Toelichting

161

Belastingrecht is veranderlijk. Het fiscaalwetenschappelijk onderzoek volgt de veranderingen veelal op de voet en komt daardoor weinig toe aan reflectie op de bredere maatschappelijke betekenis van fiscale regelgeving. Onderzoek naar de doelstellingen van fiscale regelgeving, naar de effectiviteit en doelmatigheid van die regelgeving en naar de grenzen van de veranderlijkheid van fiscale regelgeving, kan een verdieping van het academische debat opleveren en ook van betekenis zijn voor de praktijk van regelgeving en rechtspraak, en voor de overheidsfinanciën. De doelstellingen van fiscale regelgeving kunnen zowel in algemene zin worden onderzocht als ten aanzien van specifieke regels, waarbij een zekere gelaagdheid kan worden vastgesteld. Dat levert een drietal naar afnemend abstractieniveau te onderscheiden werkterreinen op. •

In algemene zin is het belastingrecht gericht op het realiseren van (noties van) maatschappelijke of verdelende rechtvaardigheid, waarbij (noties van) zelfbeschikkingsrecht van de burger een zekere begrenzende functie hebben. Belastingheffing is immers een inbreuk op private eigendomsrechten. Het belastingrecht moet deze inbreuk zowel rechtvaardigen als begrenzen. De afwegingen die de regelgever terzake maakt blijven vaak impliciet, zijn vermoedelijk veranderlijk, en zijn daardoor ook voor de rechter in het kader van het proces van rechtsvinding niet altijd goed kenbaar. Een doel van het onderzoek is om - vanuit een aantal invalshoeken – hierin verheldering te brengen aan de hand van de beantwoording van een aantal (deel)vragen. De eerste vraag betreft de raakvlakken tussen de fiscale regelgeving en de sociale en politieke filosofie. Aan de sociale filosofie kunnen inzichten worden ontleend in de mogelijke inhoud van noties van zelfbeschikkingsrecht en verdelende rechtvaardigheid, en in de wijze waarop deze noties onderling kunnen worden gewogen in de vormgeving van regelgeving. De traditie (van Hobbes tot Buchanan, Rawls en Dworkin) heeft doorgaans op een hoog abstractieniveau aandacht besteed aan de belastingheffing als maatschappelijke institutie. De vraag is nu welke inzichten deze traditie oplevert voor de praktijk van de fiscale regelgeving. Men denke aan de keuze van doelstellingen van fiscale regelgeving - zoals verdelingsbeginselen -, aan het onderscheid tussen fiscale en niet-

162

fiscale doelstellingen (instrumentalisme), en aan kwaliteitseisen die aan fiscale regelgeving kunnen worden gesteld. Toegepast en empirisch onderzoek kan inzicht verschaffen in de economische doelmatigheid van fiscale regelgeving: worden de doelstellingen van belastingheffing tegen zo laag mogelijke kosten verwezenlijkt? Middels samenwerking tussen fiscaal-juristen en economen kunnen diverse vragen op het grensgebied van de fiscaliteit en economie worden geanalyseerd: wordt de gewenste opbrengst voor de schatkist gerealiseerd met zo min mogelijk economische verstoring; zijn de uitvoeringskosten zo laag mogelijk; wat is de betekenis en effectiviteit van verdelingsbeginselen; en kunnen alternatieve fiscale regels tegen lagere maatschappelijke kosten hetzelfde doel bereiken? Aan de samenwerking kunnen ook nieuwe inzichten worden ontleend in de wijze waarop én de maatvoering waarin het belastingstelsel zou kunnen worden gebruikt voor andere doelstellingen van overheidsbeleid. Een tweede toepassing betreft de wijze waarop de fiscale regelgever de burger dient te benaderen. Daarbij gaat het in de eerste plaats om de vraag in welke mate de fiscale regelgever, wanneer hij fiscale regels verandert, gewekte verwachtingen moet respecteren. In dat kader zal worden onderzocht welke overgangssituaties zich binnen het belastingrecht kunnen voordoen en welke overgangsmaatregelen daarbij kunnen worden getroffen. In de tweede plaats gaat het om de vraag in hoeverre de regelgever de eigen keuzen van belastingplichtigen (zoals rechtsvormkeuzen) moet respecteren. •

De analyse van het geldende belastingrecht (de traditionele kern van het fiscaaljuridisch wetenschappelijk onderzoek) is overwegend positiefrechtelijk gericht. Voorzover regels worden beoordeeld vanuit doelstellingen, worden die doelstellingen afgeleid uit de wetsgeschiedenis. Deze doelstellingen grijpen vaak niet rechtstreeks terug op de genoemde noties van verdelende rechtvaardigheid en zelfbeschikkingsrecht, maar moeten binnen het kader van een bepaalde heffingswet worden verstaan. Dit zal met name het geval zijn bij heffingen als de vennootschapsbelasting en de omzetbelasting, die immers naar hun aard niet direct gericht zijn op de natuurlijke personen die de belastingen uiteindelijk betalen. De analyse zal hier dan in de eerste plaats gericht zijn op onderzoek naar effectiviteit en 163

doelmatigheid van een aantal specifieke regelingen: worden de door de regelgever beoogde doelstellingen gerealiseerd, en zo ja, zou dat ook op doelmatiger wijze kunnen? De onder (a) en (b) beschreven onderzoeksactiviteiten zullen echter een verdieping van deze analyse opleveren, waarbij de doelstellingen van de wetgever mede object van onderzoek worden. Door de hiervóór genoemde vraagstellingen is het onderzoek niet slechts gericht op het volgen van de actualiteit van de fiscale regelgeving; het beoogt bij te dragen aan de richting en inrichting van toekomstige regelgeving.

164

Wetenschappelijke publicaties Monografie Lubbers, A.O. Goed koopmansgebruik (Een onderzoek naar de rol van wetgever en rechter bij de introductie en ontwikkeling van goed koopmansgebruik) (Fiscale geschriften). Amersfoort: Sdu Fiscale en Financiële Uitgevers

Dissertatie Hemels, S.J.C. (18 mei) Door de Muze omhelsd. Een onderzoek naar de inzet van belastingsubsidies voor kunst en cultuur in Nederland. Universiteit Leiden. pp. 474. Nijmegen: Wolf Legal Publishers. Promotor: prof. mr. R.J. de Vries.

Artikelen in niet-gerefereerde tijdschriften Boer, J.P. Aangiftebiljet bewust(e) v(r)aag over trusts. Weekblad Fiscaal Recht, 6640, pp. 1301-1306. Boer, J.P. & Vries, R.J. de. Anglo-Amerikaanse trusts en subjectieve vennootschapsbelastingplicht. Weekblad Fiscaal Recht, 6631, pp. 949-959. Gassler, Y.E. Heffing van overdrachtsbelasting bij de verkrijging van aandelen. Tijdschrift Fiscaal Ondernemingsrecht, 82, pp. 187-228. Gassler, Y.E. Samenloop bij economische eigendomsverkrijging. Weekblad Fiscaal Recht, 6614, pp. 307312. Hemels, S.J.C. Art and the European VAT. International VAT Monitor, 16(2), pp. 99-104. Hemels, S.J.C. De Poolse landdag en het algemeen nut. Weekblad Fiscaal Recht, 134(6642), pp. 13471354.

165

Hemels, S.J.C. Museum is geen museum is geen museum voor de belastingwetgever. Weekblad Fiscaal Recht, 134(6616), pp. 405-409. Hemels, S.J.C. Sponsoring en belastingen. Sponsor Academic, pp. 1-7. Roos, I. de & Vries, R.J. de. Voorkoming van dubbele belasting bij voeging en ontvoeging van maatschappijen. Weekblad Fiscaal Recht, 6640, pp. 1291-1300. Schuver-Bravenboer, M. Onmiddelijke werking. Weekblad Fiscaal Recht, 6618, pp. 465-471. Schuver-Bravenboer, M. & Lubbers, A.O. Tijd voor uitbreiding van de Notitie terugwerkende kracht en eerbiedigende werking. Weekblad Fiscaal Recht, 6631, pp. 964-971. Vording, H. & Ydema, O.I.M. Belasting en eigendom, een synthese? Weekblad Fiscaal Recht, 6631, pp. 960-964. Vording, H. Een bestendig fiscaal vestigingsklimaat. Weekblad Fiscaal Recht, 6622(134e jrg), pp. 621626. Vording, H., Goudswaard, K.P. & Caminada, C.L.J. Moet de burger zijn belasting kennen? Weekblad Fiscaal Recht, 6631, pp. 971-977. Vording, H. Naar 25 procent en verder. Weekblad Fiscaal Recht, 6625(134e jrg), pp. 737-743. Ydema, O.I.M. Het dilemma van de progressieve inkomstenbelasting. Weekblad Fiscaal Recht, 6641, pp. 1319-1328.

Bundel Lubbers, A.O., Schuver-Bravenboer, M. & Vording, H. (red.), Opstellen fiscaal overgangsbeleid, Deventer: Kluwer. 166

Artikelen in bundels Braun, K.M. Overgangsrecht inzake de omzetbelasting. In: A.O. Lubbers, M. Schuver-Bravenboer & H. Vording (Eds.), Opstellen fiscaal overgangsbeleid. pp. 147-167. Leen, A.R. Taxing alertness and risk. In: Chao Chiang-Nan e.a. (Eds.), Global Markets in Dynamic Environments. pp. 683-690. New York: St. John's University. Leen, A.R. De overgangsregeling bij een fundamentele belastinghervorming in een markteconomie; vrije keuze (Reële mogelijkheid of gimmick? In: A.O. Lubbers, M. Schuver-Bravenboer & H. Vording (Eds.), Opstellen fiscaal overgangsbeleid. pp. 99-109. Deventer: Kluwer. Leen, A.R. The consumer in Austrian economics and the Austrian perspective on consumer policy. In: J.G. Backhaus, Modern Applications of Austrian Thought. pp. 60-121. London and New York: Routledge. Lubbers, A.O. & Vording, H. Zonder de economische dimensie geen adequaat fiscaal overgangsbeleid. In: A.O. Lubbers, H. Vording & M. Schuver-Bravenboer (Eds.), Opstellen fiscaal overgangsbeleid. pp. 131146. Deventer: Kluwer. Rest, J.I. van der. Cost-Informed Pricing Methods, Menu Pricing and Room Rate Pricing. In: A. Pizam e.a. (Ed.), Elsevier-ButterworthHeinemann Encyclopaedia of International Hospitality Management. Oxford: Elsevier-Butterworth-Heinemann. Schuver-Bravenboer, M. Overgangsmaatregelen: overdaad schaadt. In: A.O. Lubbers, M. Schuver-Bravenboer & H. Vording (Eds.), Opstellen fiscaal overgangsbeleid. pp. 111-128. Deventer: Kluwer.

167

Wetenschappelijke annotatie Boer, J.P. Noot bij: Hof (Amsterdam)10-03-2005, NTFR 2005, 569, pp. 10-17.

Rapporten Caminada, C.L.J. & Goudswaard, K.P. Budgetary costs of tax facilities for pension savings: an empirical analysis. Leiden: Department of Economics Research Memorandum, Universiteit Leiden. pp. 17. Lubbers, A.O. & Vording, H. How to limit the budgetary impact of the European Court's tax decisions? Leiden: Department of Economics Research Memorandum, Universiteit Leiden. pp. 20.

168

Vakpublicaties Artikelen Boer, J.P. & Slik, B. van der. Resultaat uit overige werkzaamheden excl. tbs-regeling. In: Nederlandse Documentatie Fiscaal Recht. www.ndfr.nl. Booij, J.A. De Gevolgen van de Parmalat-zaak in Nederland. In: Fiscale Actualiteiten in het Koninkrijk. pp. 17-30. Amersfoort: Sdu Fiscale en Financiële Uitgevers Gassler, Y.E. De vervangingseis voor beleggingsvastgoed. Maandblad Belasting Beschouwingen, pp. 133136. Hemels, S.J.C. Commentaar artikel 16 Wet op de vennootschapsbelasting 1969 (giftenaftrek). In: J.N. Bouwman e.a., Nederlandse Documentatie Fiscaal Recht, deel vennootschapsbelasting. Amersfoort: Sdu Fiscale en Financiële Uitgevers Hemels, S.J.C. Commentaar artikel 6.32/6.33/6.34/6.35/6.36/6.37/6.38/6.39 Wet inkomstenbelasting 2001 (giftenaftrek). In: J.W. van den Berge e.a., Nederlanse Documentatie Fiscaal Recht, deel inkomstenbelasting. Amersfoort: Sdu Fiscale en Financiële Uitgevers Hemels, S.J.C. De definitie van kunst in het volgrecht en de BTW: een vergelijking 2005. In: PNOAlmanak. pp. 38-43. Leiden: Pecunia Non Olet. Hemels, S.J.C. De promovendus aan het woord. Weekblad Fiscaal Recht, 134 (6623), pp. 684-685. Hemels, S.J.C. Discussienota algemeen nut beogende instellingen in de fiscaliteit. Fiscale Berichten voor het Notariaat, 17(9), pp. 7-11. Hemels, S.J.C. Hoe de tsunami het Nederlandse kwijtscheldingsbeleid voor rampen verruimde. Fiscale Berichten voor het Notariaat, 17(10), pp. 13-15. 169

Hemels, S.J.C. How the Netherlands deals with information requests on taxation. Tax Notes International, 10(39), pp. 27-928. Hemels, S.J.C. Nota Vpb 2007. Weekblad Fiscaal Recht, 134(6623), pp. 686-687. Hemels, S.J.C. Successierecht met kunst voldoen: mag het wat minder geheimzinnig? Nederlands Tijdschrift voor Fiscaal Recht, 6(42), pp. 1-4. Leen, A.R. Fiscale constitutie moet meer zijn dan democratisch proces. Liberaal Reveil, 46(4 & 5), pp. 126-130. Leen, A.R. Vlaktaks of progressieve belasting? Laat de betaler zelf kiezen. Liberaal Reveil, 2, pp. 35-36. Leen, A.R. Hörnigk: protectionist pur sang. Economisch Statistische Berichten, pp. 280-281. Lubbers, A.O. Wettelijk overgangsrecht: goed regelen is noodzakelijk! Nederlands Tijdschrift voor Fiscaal Recht, 13, pp. 1-4. Offeren, D.H. van, Bruijn, S.M.M. de & Lycklama à Nijeholt, M.P. Geamortiseerde kostprijs (amortised cost) ontrafeld. Accounting, 109(5), pp. 32-39. Ruijschop, M.H.C. Recente ontwikkelingen nieuwe regime afgewaardeerde vorderingen. BelastingBrief, 4, pp. 4-7. Vries, R.J. de. Fiscale Eenheid. In: N.H. de Vries & R.J. de Vries (Eds.), Cursus Belastingrecht (Losbladige Vennootschapsbelasting). Deventer: Kluwer.

Annotaties Boer, J.P. Noot bij: Hof (Arnhem) 08-07-2005, NTFR 2005, 222, pp. 30-32. 170

Boer, J.P. Noot bij: HR 01-04-2005, NTFR 2005, 433, pp. 20-22. Douma, S.C.W. Noot bij: HR 07-10-2005, NTFR 2005-41, 1322, pp. 19-22, (Geen verlengde navorderingstermijn ter zake van ontvangen provisies). Douma, S.C.W. Noot bij: HR 29-04-2005, NTFR 2005-18, 595, pp. 46-49, (Beroep namens verdwenen rechtspersoon is ontvankelijk). Hemels, S.J.C. Noot bij: HR 12-08-2005, NTFR 2005, 1080, pp. 6-7, (Oordeel dat vordering voor verwezenlijking vatbaar was, is onbegrijpelijk). Hemels, S.J.C. Noot bij: HR 28-10-2005, NTFR 2005, 1434, pp. 17, (Vordering op overnemer zelfstandig deel onderneming is privé-vermogen). Hemels, S.J.C. Noot bij: HR 25-11-2005, NTFR 2005, 1614, (Tweede lijfrente kan gelden als gedeeltelijke voortzetting van eerste). Hemels, S.J.C. Noot bij: HR 21-01-2005, NTFR 2005, 212, (Oudedagsreserve in casu na staking niet alsnog in heffing betrokken). Hemels, S.J.C. Noot bij: HR 15-04-2005, NTFR 2005, 496, (Suikerheffing vormt onderdeel kostprijs suikervoorraad). Lubbers, A.O. Noot bij: HR (nr. 40 014) 21-01-2005, BNB 2005, 128, pp. 1517-1518. Lubbers, A.O. Noot bij: HR (nr. 40 341 en 40 342) 01-04-2005, BNB 2005, 263, pp. 3210-3211. Lubbers, A.O. Noot bij: HR (nr. 40 479) 10-06-2005, BNB 2005, 348, pp. 4199-4200.

171

Lubbers, A.O. Noot bij: HR (nr.40 503) 12-08-2005, BNB 2005, 350, pp. 4213-4214. Lubbers, A.O. Noot bij: HR (nr. 39 360) 26-11-2004, BNB 2005, 91, pp. 1033-1034. Lubbers, A.O. Noot bij: HR (nr. 40 283) 24-12-2004, BNB 2005, 97, pp. 1098-1099. Schuver-Bravenboer, M. Noot bij: HR 28-01-2006, NTFR 2005-5, 121, pp. 5-6, (Ook dienstvrijstelling voor tussentijds werkloze terugkerende schilders.). Schuver-Bravenboer, M. Noot bij: HR (nr. 41.791) 21-10-2005, NTFR 2005-43, 1396, pp.15-17, (Liquidatie ingebrachte onderneming frustreert stakingslijfrenteaftrek). Schuver-Bravenboer, M. Noot bij: HR (nr. 04.1313) 15-11-2005, NTFR 2005-50, 1396, pp. 15-17, (Normbedragen voor scholingsuitgaven moeten per maand worden bezien). Schuver-Bravenboer, M. Noot bij: HR (nr. 41.039) 23-09-2005, NTFR 2005-39, 211, pp. 22-23,(CBB oordeelt dat aanvraag S&O-verklaring niet vatbaar is voor overdracht). Schuver-Bravenboer, M. Noot bij: Hof (Amsterdam) 28-10-2004, NTFR 2005-11, 354, pp. 31-33, (Aanslag bevat ten onrechte geen rechtsmiddelenverwijzing voor boete). Schuver-Bravenboer, M. Noot bij: HR 01-04-2005, NTFR 2005 14, 421, pp. 9-11, (Gratis boeken geen loon voor docent/belastingadviseur, ook niet aftrekbaar). Schuver-Bravenboer, M. Noot bij: HR (nr. 38.608) 13-05-2005, NTFR 2005-20, 655, pp. 24-26, (Overgangsregel verzuimboeten is niet in strijd met het EVRM). Vries, R.J. de. Noot bij: HR 17-12-2004, BNB 2005, 107, pp. 3. Vries, R.J. de. Noot bij: HR 01-04-2005, BNB 2005-37032, 224, pp. 4. 172

Vries, R.J. de. Noot bij: HR 01-04-2005, BNB 2005-37033, 225, pp. 1. Vries, R.J. de. Noot bij: HR 01-04-2005, BNB 2005-37034, 226, pp. 1. Vries, R.J. de. Noot bij: HR 20-05-2005, BNB 2005-40038, 260, pp. 4.

Populariserende publicaties Booij, J.A. (20-10-2005) Ook advocaten moeten voldoende zorg betrachten. Het Financieele Dagblad. Caminada, C.L.J. & Goudswaard, K.P. (22-03-2005) Hypotheekrenteaftrek moet op de helling. Het Financieele Dagblad, pp. 9-9. Leen, A.R. (15-02-2005) Maak van de vlaktaks een reëel alternatief. NRC-Handelsblad. Leen, A.R. (22-09-2005) Fiscale hervorming die we niet mogen missen. NRC-Handelsblad, pp. 9-9. Leen, A.R. (04-10-2005) Invoering vlaktax praktisch onhaalbaar. De Gelderlander, dagblad.

173

174

Dr. W. Huisman, programmacoördinator

Programma

Veiligheid en recht 175

Centrale vraagstelling De verhouding tussen recht en veiligheid levert allerlei relevante juridische en andere dilemma’s op die voor het verdere wetenschappelijke onderzoek van belang zijn. Centraal in het onderzoek van het programma staat de vraag naar de verhouding tussen veiligheid en recht. Achtergrond en organisatie Onveiligheid leidt, behalve tot maatschappelijke en persoonlijke ellende, ook tot tal van juridische vragen. Het zijn vragen bijvoorbeeld op het vlak van het civielrecht (aansprakelijkheid; eigen verantwoordelijkheid slachtoffers), het bestuursrecht (openbare orde, toezicht en handhaving), het strafrecht (strafrechtelijke aansprakelijkheid van individuen, rechtspersonen en overheden), het internationaal recht (tal van milieurichtlijnen) en op de grensvlakken daartussen. Daarnaast zijn er vraagstukken die liggen op het grensvlak met andere disciplines, bijvoorbeeld de criminologie (omvang en oorzaken van criminaliteit, effectiviteit van interventies), bestuurskunde (de organisatie van veiligheid en de rol van de overheid) en de psychologie (veiligheidsbeleving). Beantwoording van vragen over de verhouding tussen veiligheid en recht vraagt derhalve om een interdisciplinaire benadering. In dit onderzoeksprogramma worden voor de eerstvolgende drie jaren alle wetenschappelijke initiatieven gebundeld op het terrein van veiligheid en recht. Deze verhouding leidt tot allerlei specifieke onderzoeksvragen. In hoeverre kunnen rechten bijdragen aan de verbetering van veiligheid? Welke rechten zijn onaantastbaar? Welke rol spelen specifieke deskundigheden daarbij? Welke risico’s zijn aanvaardbaar en welke niet? Op welke wijze zijn de organisaties die betrokken zijn bij veiligheid georganiseerd? Is deze organisatie juridisch onderbouwd? Welke vormen van criminaliteit kunnen met welke bevoegdheden en andere methoden het best worden bestreden? Deze en andere vragen staan centraal in het onderzoeksprogramma Veiligheid en recht van de Faculteit der Rechtsgeleerdheid van de universiteit Leiden. In het programma wordt samengewerkt door onderzoekers uit verschillende departementen en van verschillende disciplines: strafrecht, bestuursrecht, privaatrecht, criminologie, forensische accountancy en rechtseconomie. Ook wordt er 176

vanuit dit onderzoeksprogramma samengewerkt met andere facultaire onderzoeksprogramma’s, zoals Geschillenbeslechting en Sociale Cohesie. Met dit onderzoeksprogramma participeert de Faculteit der Rechtsgeleerdheid in de Onderzoeksschool Maatschappelijke Veiligheid. Deze door de KNAW erkende onderzoeksschool is een samenwerkingsverband tussen de Erasmus Universiteit Rotterdam, de Vrije Universiteit Amsterdam, de Universiteit Leiden, de Universiteit Twente, het Nederlands Studiecentrum Criminaliteit en Rechtshandhaving en TNO. De vraag naar de verhouding tussen veiligheid en recht is uitgewerkt in drie hoofdthema’s. De expertise van de deelnemende onderzoekers concentreert zich rond deze thema’s. De drie aspecten van de verhouding van veiligheid en recht worden elk uitgewerkt in een eigen deelprogramma.

177

178

Deelprogramma: Rechtsstaat, organisatie en veiligheid Coördinator: dr. W. Huisman

Centrale onderzoeksvraag Achtergrond Zeker sinds 11 september 2001 staat de urgentie van het streven naar veiligheid bovenaan de bestuurlijke en politieke agenda’s. Daardoor vragen talrijke organisatorische en juridische problemen op nationaal en internationaal niveau de aandacht. Maar al eerder was er een duidelijke tendens waarneembaar naar regelgeving en bestuurlijk-organisatorische voorzieningen die beoogden de onveiligheid tot een maatschappelijk aanvaardbaar niveau terug te dringen. Dit streven wordt gecompliceerd door de omstandigheid dat het maatschappelijk leven in de moderne westerse maatschappijen het nemen van risico’s als het ware opzoekt, onder meer door grootschalige evenementen, druk weg- en luchtverkeer, grote mobiliteit, enzovoort. Daardoor is de kwetsbaarheid voor rampen, ongelukken en ook terroristische aanslagen groot. Dat fenomeen bevordert allerhande vormen van regulering, die op haar beurt weer een bijna oeverloze vraag naar handhaving oproept. Die regulering en haar handhaving, alsmede de instituties en organisaties die daarbij zijn betrokken of daarmee zijn belast, vormen het onderzoeksterrein van dit deelprogramma. Het onderzoek is zowel juridisch als empirisch (bestuurskundig en criminologisch) van aard. De bestudeerde instituties zijn onder meer de krijgsmacht, de rechterlijke organisatie, de brandweer en andere bij de rampenbestrijding betrokken instellingen, het gevangeniswezen en de politie. Deze instellingen functioneren binnen de bestuurlijke en normatieve kaders van de rechtsstaat en de bundeling van rechtsstaten die samen de Europese Unie vormen. Dat functioneren wordt gekenmerkt door een spanning tussen de behoefte aan maximale veiligheid enerzijds, en het uitgangspunt dat burgerlijke 179

vrijheden dienen te worden gerespecteerd anderzijds. Met name het grondrecht van de vrijheid van de persoonlijke levenssfeer komt onder druk te staan. De wetgever grijpt in toenemende mate naar preventieve bestuurlijke bevoegdheden, zoals de bestuurlijke ophouding en het preventief fouilleren, terwijl binnen het strafrecht het accent komt te liggen op vormen van collectieve aansprakelijkheid, de strafbaarheid van voorbereidingshandelingen en het toekennen van vergaande en ingrijpende onderzoeksbevoegdheden. Daardoor vormt de uit de rechtsstaat voortvloeiende opgave om checks en balances te behouden en de uitoefening van bevoegdheden controleerbaar en transparant te houden steeds meer een probleem. Daarnaast is er ook de roep om effectieve sancties. Ook hier speelt de kwestie van de juiste maatvoering. De roep om meer repressie en hogere straffen kan niet zonder meer worden genegeerd, maar het is zaak te onderzoeken welke sancties ‘werken’ zonder disproportionele maatschappelijke kosten en risico’s. Onderzoeksvragen De onderzoekers binnen dit deelprogramma richten zich aldus op de volgende onderzoeksvragen: •

Hoe kunnen werkzame regelingen worden gecreëerd ter bevordering van de maatschappelijke veiligheid in ruime zin die ruimte laten voor de burgerlijke vrijheden?

•

Hoe kunnen deze regelingen op effectieve en evenwichtige wijze worden gehandhaafd? Hoe kan de uitoefening van de bevoegdheden van de handhavingsorganen worden getoetst (checks en balancse, transparantie)?

•

Welke verbeteringen in de organisatie en onderlinge afstemming van de bij de veiligheidszorg betrokken instellingen moeten worden gerealiseerd?

180

Wetenschappelijke publicaties Monografieën Beunders, H. & Muller, E.R. Politie en media. Feiten, fictie en imagopolitiek (Commissie Politie en Wetenschap). Zeist: Kerkebosch. Rosenthal, U., Muller, E.R. & Ruitenberg, A.G.W. Het terroristisch kwaad. Diagnose en bestrijding. Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Schoep, G.K. & Schuyt, P.M. Instrumenten ter ondersteuning van de rechter bij de straftoemeting. Nijmegen: Wolf Legal Publishers.

Dissertatie Blokland, A.A.J. (22 september) Crime over the life span. Trajectories of criminal behavior in Dutch offenders. Universiteit Leiden. Promotoren: prof. dr. G.J.N. Bruinsma & prof. dr. mr. C.C.J.H. Bijleveld.

Artikelen in gerefereerde tijdschriften Enhus, E., Huisman, W., Ponsaers, P. & Vijver, K. van de. Criminologie en politie in Nederland en België. Actuele concepten rond structuur en cultuur. Tijdschrift voor Criminologie, pp. 331-335. Sliedregt, E. van. Guantanamo Bay: A Reflection on the Legal Status and Rights of 'Unlafwul Enemy Combatants'. Utrecht Law Review, pp. 28-54.

Artikel in niet-gerefereerd tijdschrift Cleiren, C.P.M. Een tweede kans voor de tweede lijn. Het waarborgen van juridische kwaliteit als opdracht voor het ressortsparket en de AG. Trema, 1, pp. 1-9.

181

Bundels Crijns, J.H., Meij, P.P.J. van der & Schoep, G.K. (Eds.) De taak van de strafrechtswetenschap. Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Muller, E.R. & Vegter, P.C. (Eds.), Detentie: gevangen in Nederland (Orde en Veiligheid). Alphen aan den Rijn: Kluwer.

Artikelen in bundels Cleiren, C.P.M. De strafrechtswetenschapper mag nooit op zijn lauweren rusten. Over de taak van de strafrechtswetenschap in verleden, heden en toekomst. In: J.H. Crijns, P.P.J. van der Meij & G.K. Schoep (Eds.), De taak van de strafrechtswetenschap. pp. 21-40. Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Cleiren, C.P.M. Erosie of veredeling? Verschuivingen in het landschap van de strafrechtelijke rechtshandhaving. In: T. Barkhuysen, W. den Ouden & J.E.M. Polak (Eds.), Recht realiseren. Bijdragen rond het thema adequate naleving van rechtsregels. pp. 131-155. Deventer: Kluwer. Cleiren, C.P.M. Tot hier en .... toch verder. Op eno ver de grens van het regulier strafrechteijke instrumentarium. In: R.H. Haveman & H.C. Wiersinga (Eds.), Langs de randen van het strafrecht. pp. 111-128. Nijmegen: Wolf Legal Publishers. Crijns, J.H., Meij, P.P.J. van der & Schoep, G.K. De strafrechtswetenschap ter discussie. Over taak en functioneren van de strafrechtswetenschap. In: J.H. Crijns, P.P.J. van der Meij & G.K. Schoep (Eds.), De taak van de strafrechtswetenschap. pp. 1-17. Den Haag: Boom Juridische uitgevers.

182

Crijns, J.H. & Meij, P.P.J. van der. Over de grenzen van de materiële waarheidsvinding. In: R.H. Haveman & H.C. Wiersinga (Eds.), Langs de randen van het strafrecht. pp. 45-69. Nijmegen: Wolf Legal Publishers. Moerings, M. Medische verzorging. In: E.R. Muller & P.C. Vegter (Eds.), Detentie, Gevangen in Nederland. pp. 403-423. Alphen aan den Rijn: Kluwer. Muller, E.R. Modern terrorisme en moderne terrorismebestrijding. In: E. van Dongen e.a. (Eds.), Terrorismebestrijding met mensenrechten. pp. 29-50. Leiden: NJCM boekerij. Muller, E.R. Toekomst van de detentie. In: E.R. Muller & P.C. Vegter (Eds.), Detentie: gevangen in Nederland. pp. 567-584. Alphen aan den Rijn: Kluwer. Roos, Th.A. de. Terrorismebestrijding langs de randen van het strafrecht. In: R.H. Haveman & H.C. Wiersinga (Eds.), Langs de randen van het strafrecht. pp. 129-140. Nijmegen: Wolf Legal Publishers. Schoep, G.K. Strafmotivering. In: C.P.M. Cleiren, Th.A. de Roos & A.H. Khan (Eds.), NbSr Select. pp. 169-190. Den Haag: Sdu Uitgevers. Schoep, G.K. Van Mauerspechten en grensbewakers. Ontwikkelingen op het grensgebied van strafeis en strafbeslissing. In: R.H. Haveman & H.C. Wiersinga (Eds.), Langs de randen van het strafrecht. pp. 1-17. Nijmegen: Wolf Legal Publishers.

183

Vakpublicaties Bundel Cleiren, C.P.M. & Nijboer, J.F. (Eds.), Tekst en Commentaar Strafrecht. Deventer: Kluwer.

Artikelen Haanappel, P.P.C. The Commercialization, corporatization and privatization of airports and air navigation services: some matters of legal principle, with particular reference to safety. Journaal luchtrecht, pp. 4-8. Hert, P.J.A. De & Loncke, M. Camera Surveillance and Workplace Privacy in Belgium. In: S. Nouwt, R. de Vries & C. Prins (Eds.), Reasonable Expectations of Privacy? Eleven Country Reports on Camera Surveillance and Workplace Privacy. pp. 167-209. Den Haag: TMC Asser Press. Moerings, M. & Woude, M.A.H. van der. Exodus op de goede weg? Proces, Tijdschrift voor berechting en reclassering, pp. 7-14. Moerings, M. & Vijfhuize, P. Exodus, de weg terug naar de samenleving. Proces, Tijdschrift voor berechting en reclassering, pp. 239-246. Moerings, M. Rechtspraak rechtspositie gedetineerde. Delikt en Delinkwent, pp. 650-655. Moerings, M. Rechtspraak rechtspositie gedetineerden. Delikt en Delinkwent, pp. 229-234. Moerings, M. Rechtspraak rechtspositie gedetineerden. Delikt en Delinkwent, pp. 1035-

Rapport Hert, P.J.A. De, e.a. Dark scenarios in ambient intelligence. Highlighting risks and vulnerabilities. Spanje: Swami consortium. 184

Deelprogramma: Dynamiek van criminaliteit en regelovertreding Coördinatoren: dr. W. Huisman en prof. dr. G.J.N. Bruinsma

Centrale onderzoeksvraag Achtergrond De roep om veiligheid en zekerheid leidt ertoe dat nieuwe terreinen aan normering worden onderworpen die niet onder het klassieke domein van het strafrecht vallen. Het gaat om ordeningsregelgeving die ten dienste staat van de veiligheid en integriteit van het sociale en economische verkeer in de samenleving: geformaliseerde normen en waarden voor gedrag in de publieke ruimte, spelregels voor klant en personeel van supermarkten, regels voor reizigers van openbaar vervoer, regels met betrekking tot legaal verblijf in ons land, codes omtrent integer gedrag binnen bedrijven en overheidsorganisaties, een vergunningplicht voor tal van bedrijvigheden, nieuwe regels voor controle op jaarrekeningen door ondernemingen e.d. Overtreding van deze regelgeving wordt ook wel aangeduid als mala prohibita of regulatory crime, in tegenstelling tot de klassieke mala in se of predatory crime. Een kenmerk dat aan ordeningsregelgeving wordt toegeschreven Andere regulering brengt ook andere vormen van handhaving met zich mee. Het concept risicojustitie is in belangrijke mate geïnspireerd op controlestrategieën die in een bestuurlijke of private setting zijn ontwikkeld. Nieuwe handhavingsarrangementen en -instrumenten worden vooral op dit terrein ingezet (handhavingsconvenanten, bestuurlijke preventie, bestuurlijke boete, bestuurlijke ophouding, bestuurlijke transactie). Aan de andere kant worden in het kader van de private recherche en de forensische accountancy technieken uit het strafrechtelijk onderzoek gebruikt om niet-strafrechtelijke overtredingen ‘op te sporen’.

185

Onderzoeksvragen Over de dynamiek tussen van criminaliteit en overtreding van regels uit het sociaal-economisch ordeningsrecht zijn tal van belangrijke vragen te stellen. Allereerst is het van belang criminologische vragen over aard, omvang, oorzaken en aanpak van criminaliteit ook te stellen voor overtreding van ordeningsregelgeving. Theorieën over criminaliteit en veiligheid zijn vooral ontwikkeld op terrein van klassieke criminaliteit, terwijl nu juist ordeningsregelgeving onze onveiligheid moet verminderen en overtreding daarvan de iure en de facto wordt gecriminaliseerd. Op basis van empirisch onderzoek naar de dynamiek van criminaliteit en regelovertreding zullen bestaande criminologische theorieën worden aangescherpt en aangevuld. Daarnaast moeten specifieke vragen worden gesteld over het nieuwe domein van onderzoek. Onderzoeksvragen betreffen: •

De dynamiek tussen criminaliteit en regelovertreding (bv. Welke verbanden zijn er tussen criminele loopbanen in commune criminaliteit en in regulatieve criminaliteit?);

•

De dynamiek tussen regulering en criminaliteit (bv. Wat is de criminogene werking van regulering? Gedijen bepaalden vormen van misdaad juist goed in een nietgecriminaliseerde, regulatieve context?);

•

De dynamiek van maatschappelijke reacties (bv. Welke rol speelt de beeldvorming? Wat zijn opvattingen over strafwaardigheid van regulatory crimes?);

•

De dynamiek van handhavend optreden (bv. Wat zijn de effecten van het gebruik van interventiemethoden uit de wereld van het ordeningsrecht voor de aanpak van klassieke vormen van misdaad en vice versa?).

Bestudering van dynamiek vraagt om een methodologische aanpak, waarbij actuele processen in kaart worden gebracht en worden verklaard. Het gaat dan op processen van criminalisering en decriminalisering, de interactie tussen normadressant en handhavende overheid en effecten van regulering op het regelnalevend gedrag van burgers, bedrijven en instellingen. Aandachtsgebieden voor 186

het empirische onderzoek zijn relaties tussen illegaliteit en criminaliteit op de markten voor arbeid en prostitutie, de bestuurlijke aanpak van georganiseerde criminaliteit, de ordening op het terrein van de zeden, loopbanen in de witteboordencriminaliteit en publieke percepties van (ernst en strafwaardigheid) van regulatory crime.

187

Wetenschappelijke publicaties Monografieën Huberts, L., Verberk, S., Berndsen, S. & Huisman, W. Overtredende overheden. Op zoek naar de omvang en oorzaken van regelovertreding door overheden (Onderzoeksschool Maatschappelijke Veiligheid, 8). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Huisman, W., Huikeshoven, M., Nelen, H. & Bunt, H.G. van de. Het Van Traa-project. Evaluatie van de bestuurlijke aanpak van georganiseerde criminaliteit in Amsterdam (Onderzoeksschool Maatschappelijke Veiligheid, 11). Den Haag: Boom Juridische uitgevers.

Artikelen in gerefereerde tijdschriften Donker, A.G., Blokland, A.A.J. & Thienpont, K. Biosociale perspectieven in de criminologie. Tijdschrift voor Criminologie, pp. 103-116. Elffers, H. & Bruinsma, G.J.N. De misdaadcijfers lopen terug! politie, proficiat! Of, eh? Tijdschrift voor Criminologie, 4, pp. 376-388. Goudriaan, H. & Nieuwbeerta, P. Contextuele invloeden op de bereidheid geweldsdelicten te melden. Een vignettenonderzoek onder middelbare scholieren. Tijdschrift voor Criminologie, pp. 269-283. Hert, P.J.A. De, Huisman, W. & Vis, Th. Intelligence led policing ontleed. Tijdschrift voor Criminologie, 47(4), pp. 365-376. Hert, P.J.A. De. Balancing security and liberty within the European human rights framework. A critical reading of the Court's case law in the light of surveillance and criminal law enforcement strategies after 9/11. Utrecht Law Review, 1(1), pp. 68-96. Pennings, E.F., Bruinsma, G.J.N. & Weerman, F. Jeugd en georganiseerde misdaad. Tijdschrift voor Criminologie, pp. 51-66. 188

Artikelen in niet-gerefereerde tijdschriften Hert, P.J.A. De & Gutwirth, S. De seks is hard maar seks (dura sex sed sex). Het arrest K.A. en A.D. tegen België. Panopticon, 26(3), pp. 1-14. Laan, P.H. van der. Jeugd, criminaliteit, politie en justitie. Recente ontwikkelingen nader beschouwd. Delikt en Delinkwent, 35 (9), pp. 986-1013. Laan, P.H. van der. Voor elk wat wils. Maatschappelijke reacties op jeugdcriminaliteit. Strafblad, 3, pp. 291-298.

Artikelen in bundels Ellian, A. De strijd tegen het terrorisme: een strijd om de rechten van de mens. In: E. Dongen, M. Groothuis, H. Janssen & L. Vermeulen (Eds.), Terrorisme bestrijding met mensenrechten. pp. 131-151. Leiden: Stichting NJCM-Boekerij. Hert, P.J.A. De. Balancing security and liberty within the European human rights framework. In: A.M. Hol & A.E. Vervaele (Eds.), Security and Civil Liberties: The Case of Terrorism. pp. 37-76. Antwerpen: Intersentia. Huisman, W. Naleving van regels door bedrijven. In: T. Barkhuysen, W. den Ouden & J.E.M. Polak (Eds.), Recht realiseren. Bijdragen rond het thema adequate naleving van rechtsregels. pp. 29-50. Deventer: Kluwer. Suurmond, G. Handhaving in de horeca: een economische analyse. In: T. Barkhuijsen, W. den Ouden & J.E.M. Polak (Eds.), Recht realiseren. Bijdragen rond het thema adequate naleving van rechtsregels. pp. 157-200. Deventer: Kluwer. Vanderveen, G. Overlast of criminaliteit inde metro: enkele terugkerende thema's. In: J. Blad, Rijzende sterren in het veiligheidsonderzoek. pp. 123-145. Den Haag: Boom Juridische uitgevers. 189

Rapporten Hert, P.J.A. De. Biometrics: legal issued and implications. Sevilla: European Commission. Hert, P.J.A. De. Legal Aspects of Biometric Technologies' in residence in Institute for prospective technological studies - joint study centre. IPTS- Technical Report Series, EUR 21585 EN. Straatsburg: Council of Europe.

190

Vakpublicaties Bundels Bruinsma, G.J.N., Huisman, W. & Swaaningen, R. (Eds.), Basisteksten in de criminologie I: Aard, omvang en oorzaken. Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Bruinsma, G.J.N., Huisman, W. & Swaaningen, R. (Eds.), Basisteksten in de criminologie II: Gevolgen en reactie op criminaliteit. Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Bruinsma, G.J.N., Huisman, W. & Swaaningen, R. (Eds.), Basisteksten in de criminologie III: Historische en klassieke teksten. Den Haag: Boom Juridische uitgevers.

Artikelen Hert, P.J.A. De & Vis, Th. Intelligence Led Policing in de Nederlanden. Terminologische, grondrechtelijke en organisatorische bedenkingen. In: T. Van den Broeck e.a. (Eds.), Intelligence Led Policing. pp. 57-72. Brussel: Politeia. Huisman, W., Weerman, F. & Keijser, J.W. de. Criminologie en economisch strafrecht. Delikt en Delinkwent, pp. 923-932. Huisman, W. Analiz prestupnosti i borby s organizowannyi prestupnosti v Niderlandakh (Crime analysis and the fight against organized crime in the Netherlands). In: Yuridishesky Center (Ed.), Pravookhranitelnaya deyatelnost i sobliudenie prav tcheloweka (Law-enforcing activities and the guarantee of human rights) pp. 70-90. Sankt Petersburg: Aslanov Publishing House. Keijser, J.W. de, Weerman, F. & Huisman, W. Het brede werkterrein van de criminologie. Delikt en Delinkwent, pp. 63-75.

191

Leun, J.P. van der. Het plein. Naast elkaar en langs elkaar heen: de bewoners van het Haagse Hobbemaplein. In: I. Hoving, H. Dibbits & M. Schrover (Eds.), Veranderingen van het alledaagse 19502000. Den Haag. pp. 303-315. Den Haag: Sdu Uitgevers.

Boekbespreking Leun, J.P. van der. Vrouwenhandel: slavernij of arbeidsmigratie? [Bespreking van het boek Trafficking in women and the politics of mobility in Europe]. Tijdschrift voor Criminologie, 47(2), pp. 221-224.

Populariserende publicatie Vanderveen, G. (04-02-2005). Criminoloog (over onveiligheidsbeleving in stadsparken). Algemeen Dagblad, pp. 11.

192

Deelprogramma: Forensische expertise Coördinator: prof. mr. J.F. Nijboer

Centrale onderzoeksvraag Achtergrond Onder invloed van wetenschappelijke en technologische ontwikkelingen spelen deskundigen een steeds grotere rol in de rechtspleging. Deze ontwikkeling wordt versterkt door de rol die rechtspleging wordt toebedeeld bij het streven naar een veiliger samenleving. Hoewel er al bijna een eeuw aandacht bestaat voor de vraagstellingen en problemen die de inschakeling van forensische (= op de rechtspraktijk toegesneden) expertise, is deze problematiek de laatste jaren meer in het brandpunt van de belangstelling komen te staan. Oorzaken daarvoor zijn te vinden in het toenemende besef van de betrekkelijkheid van rechtsregels in feitenonderzoek en bewijs in het recht, in de verscherpte aandacht voor het risico van gerechtelijke dwalingen, in de internationalisering van het recht - niet in de laatste plaats in de praktijk (rechtshulpcontacten en wederzijdse erkenning van vonnissen en van onderzoeksresultaten) - en in de opkomst van nieuwe stromingen en wetenschapsterreinen in de cognitieve filosofie en mathematica (probabilistiek), in de cognitieve (rechts)psychologie en in de forensische wetenschappen - niet in de laatste plaats in de criminalistiek -. In het deelprogramma forensische expertise wordt op systematische wijze aandacht geschonken aan de theoretische, communicatieve, organisatorische en praktische problemen, die samenhangen met de forensische expertise en haar rol in de rechtspraktijk (in procedures, maar ook in regelgeving en beleidsvorming). In dit deelprogramma wordt samengewerkt door onderzoekers uit verschillende disciplines, waarbij vanwege de onmisbare oriëntatie op de forensische realiteit ook - naast de wetenschappelijke activiteiten, die de kern vormen - aandacht bestaat voor post-academische vorming van juristen en

193

(forensische) deskundigen en voor maatschappelijke dienstverlening in de vorm van advisering en soms - contra-expertise. Onderzoeksvragen Hiervoor werd al aangegeven dat aandacht wordt geschonken aan theoretische, communicatieve, organisatorische en praktische problemen. Daarmee is direct al aangegeven dat het onderzoeksveld gelaagd is. Wat betreft de theoretische problemen wordt vooralsnog de aandacht geconcentreerd op drie, deels juridische, deels (wetenschaps)filosofische en (wetenschaps)sociologische vragen: •

In hoeverre kunnen juridische feitenvaststellingen worden geduid in termen van waarschijnlijkheidsoordelen, die ook hanteerbaar zijn binnen andere takken van (forensische) wetenschap en praktijk?

•

Hoe vindt erkenning van nieuwe forensische werkwijzen plaats, zowel in het voorbereidend onderzoek in strafzaken als bij de uiteindelijke acceptatie van forensische onderzoeksresultaten voor het bewijs? (bv. nieuwe technisch-wetenschappelijke opsporingsmethoden als DNA-onderzoek en op risicotaxatie gebaseerde gedragsvoorspellingsmethoden)

•

Hoe vindt disciplinering plaats binnen de diverse academische en praktische rekrutering en vorming ten aanzien van de betrokken vakgebieden in het recht en in andere (forensische) wetenschappen? En wat zijn daarvan de consequenties? (Dit thema bouwt voort op de oratie van J.F. Nijboer, 2002).

Bij de beantwoording van de onderzoeksvragen van dit deelprogramma wordt samengewerkt met het Nederlands Forensisch Instituut in Rijswijk en met het Nederlands Studiecentrum Criminaliteit en Rechtshandhaving te Leiden.

194

Wetenschappelijke publicaties Monografieën Hoogenboom, A.B., Bakker, G.J.C.M. & Pheijffer, M. De suggestie van toezicht en handhaving (Forensische Studies, deel 16). Den Haag: Sdu Uitgevers. Nijboer, J.F. Comparative criminal law & procedure - an introduction. Deventer: Kluwer. Wagenaar, W.A. & Crombag, H.F.M. The Popular Policeman and Other Cases. Psychological Perspectives on Legal Evidence. Chicago: The University of ChicagoPress.

Artikelen in gerefereerde tijdschriften Vermeiren, R.R.J.M., Martin, A., Ruchkin, V., Caminis, A., Heinrich, C.C. & Schwab-Stone, M. Early to bed: A study of adaptation among sexually active urban adolescent girls before the age sixteen. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 44(4), pp. 358-367. Vermeiren, R.R.J.M., Ruchkin, V., Schwab-Stone, M., Jones, S., Cicchetti, D.V. & Koposov, R. Is traumatic stress in youth a culture bound phenomenon. A comparison between the US and Russia. American Journal of Psychiatry, 16(3), pp. 538-542. Vermeiren, R.R.J.M., Ponnet, K., Jespers, I., Mussche, B., Ruchkin, V., Schwab-Stone, M. & Deboutte, D. Suicidal behaviour in adolescents: associations with parental marital status and perceived parentadolescent relationship. Journal of Affective Disorders, 89, pp. 107-113. Vermeiren, R.R.J.M., Wijk, A.Ph., Loeber, R., Pardini, D., Bullens, R. & Doreleijers, Th.A.H. Violent juvenile sex offenders compared with violent juvenile non=sex offenders: explorative findings from the Pittsburgh Youth Study. The Journal of Sexual Medicine, 17(3), pp. 313-331.

195

Artikelen in niet-gerefereerde tijdschriften Broeders, A.P.A. De advocaat en de schoenmaker - over de rol van de advocaat als poortwachter voor het deskundigenbewijs. Strafblad, 3, pp. 11-26. Nijboer, J.F. De vervroegde invrijheidstelling heroverwogen. Rechtsgeleerd Magazijn Themis, pp. 243250. Vermeiren, R.R.J.M. & e.a. An update on the Dutch 2001 volume on Serious and Violent Juvenile Delinquency. In: Crime and Justice. Chicago: The University of Chicago Press. Wagenaar, W.A. De Minister en zijn procureurs-generaal kunnen de pot op. Over rechtspreken en recht praten. Nijmegen: Ars Aequi Juridische Uitgeverij, 54, pp. 605-610. Wagenaar, W.A., Jong, M. de, Wolters, G. & Verstijnen, I.M. Familiar face recognitions as a function of distance and illumination: A practical tool for use in the courtroom, 11, pp. 87-97.

Bundel Malsch, M. & Nijboer, J.F. (Eds.), De zichtbaarheid van het recht (NSCR). Deventer: Kluwer.

Artikelen in bundels Broeders, A.P.A. Individualisatie in de traditionele criminalistiek. In: M.J. Sjerps & J.A. Coster van Voorhout (Eds.), Het onzekere bewijs. pp. 49-97. Deventer: Kluwer. Malsch, M. De media als intermediair: persvoorlichting en rechtbankverslaggeving. In: J.F. Nijboer & M. Malsch (Eds.), De zichtbaarheid van het recht. pp. 99-136. Deventer: Kluwer / NSCR. Malsch, M. Het bijwonen van een strafzaak: observaties en interviews met bezoekers van de publieke tribune. In: J.F. Nijboer & M. Malsch (Eds.), De zichtbaarheid van het recht. pp. 51-82. Deventer: Kluwer / NSCR.

196

Malsch, M. Het grote publiek en de strafrechtspraak: de belangstelling onder de bevolking. In: J.F. Nijboer & M. Malsch (Eds.), De zichtbaarheid van het recht. pp. 83-98. Deventer: Kluwer / NSCR. Nijboer, J.F. & Malsch, M. Conclusies. In: J.F. Nijboer & M. Malsch (Eds.), De zichtbaarheid van het recht. pp. 185-195. Deventer: Kluwer / NSCR. Nijboer, J.F. & Malsch, M. De ideale rechtbank: openbaarheid en gerichtheid op de buitenstaander. In: J.F. Nijboer & M. Malsch (Eds.), De zichtbaarheid van het recht. pp. 19-50. Deventer: Kluwer / NSCR. Nijboer, J.F. De overtuigingsparadox en het compensatoir straffen. In: P. Mevis, J. Wöretshofer & A. Jordaans (Eds.), Praktisch strafrecht - Liber Amicorum J.M. Reijntjes. pp. 493-503. Nijmegen: Wolf Legal Publishers. Nijboer, J.F. Openbaarheid en de afdoening van zaken vóór de zitting: transactie en (voorwaardelijk) sepot. In: J.F. Nijboer & M. Malsch (Eds.), De zichtbaarheid van het recht. pp. 137-160. Deventer: Kluwer / NSCR. Nijboer, J.F. & Malsch, M. Recente ontwikkelingen: Strafvordering 2001 en nieuwe wetsvoorstellen. In: J.F. Nijboer & M. Malsch (Eds.), De zichtbaarheid van het recht. pp. 161-184. Deventer: Kluwer / NSCR. Vermeiren, R.R.J.M. Antisociaal gedrag en psychopathologie. In: A.Ph. van Wijk, B. Diependaal, E. Bervoets & W.Ph Stol (Eds.), Politie en jeugd: Inleiding voor de praktijk. pp. 149-160. Den Haag: Elsevier. Wagenaar, W.A. De diagnostische waarde van bewijsmiddelen. In: M.J. Sjerps & J.A. Coster van Voorhout (Eds.), Het onzekere bewijs. Deventer: Kluwer.

197

Wagenaar, W.A. Het feilbaar geheugen en de overlevenden van Kamp Erica te Ommen. In: W.D. Visser & W. Coster (Eds.), Herdenken en Verwerken. Utrecht/Zwolle: Cogis, Historisch Centrum Overijssel.

198

Vakpublicaties Monografieën Broeders, A.P.A. Ontwikkelingen in de criminalistiek. Van vingerspoor tot DNA-profiel - van zekerheid naar waarschijnlijkheid . Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Broeders, A.P.A., Kerstholt, J.H., Jansen, E.J.M. & Amelsvoort, A.G. van. Richtlijnen auditieve confrontatie (Politiekunde, 8). Zeist: Studiecentrum Kerckebosch.

Artikelen Broeders, A.P.A. Vingers, kogels, vezels, haren, oren en andere sporen - over de waarde van klassieke forensische identificatiemethoden. Strafblad, 3, pp. 121-126. Broeders, A.P.A. Het Nederlands Forensisch Instituut. In: A.Th.J. Eggen & W. van der Heide (Eds.), Criminaliteit en rechtshandhaving 2004. pp. 115-118. Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Kuijl, J.G. (Ed.), De HBO-fraude, een terugblik op de Commissie Rekenschap (Forensische Studies, 15) pp. 89-107. Den Haag: Sdu Uitgevers. Nijboer, J.F. & Malsch, M. Inleiding. In: J.F. Nijboer & M. Malsch (Eds.), De zichtbaarheid van het recht. pp. 1-18. Deventer: Kluwer / NSCR. Nijboer, J.F., Malsch, M. & Lavender, T. Van kop tot staart. Helpt de motivering bij het begrijpen van schriftelijke strafvonnissen? NJB, pp. 365-368. Pheijffer, M. Dilettantisme in debat accountantswet. De Accountant, mei, pp. 55-56.

199

Pheijffer, M. Oh, not again ... don't shoot the messenger! De Accountant, oktober, pp. 52-53. Pheijffer, M. De HBO-fraude en het bouwfraude onderzoek bezien vanuit het perspectief van een accountant afkomstig uit de publieke en wetenschappelijke sector. In: J.G. Kuijl (Ed.), De HBO-fraude, een terugblik op de Commissie Rekenschap (Forensische Studies, 15). pp. 89-107. Den Haag: Sdu Uitgevers. Pheijffer, M. & Langendijk, H.P.A.J. Enige recente wet- en regelgeving. In: Handboek Treasury. Deventer: Kluwer. Wagenaar, W.A. Naschrift bij B.P.J.A.M. van der Pol 'Kruistocht te (stok0paard)'. Nederlands Juristenblad, pp. 2321-2322.

Annotaties Pheijffer, M. Noot bij: CBB 14-10-2004, JT 2005-47, De Accountant 2005, pp. 74. Pheijffer, M. Noot bij: CBB 21-10-2004, JT 2005-48 en 49, De Accountant 2005, pp. 81.

200

De niet-programmagebonden publicaties

201

Wetenschappelijke publicaties Monografieën Bruijn-Lückers, de, M.L.C.C. & Ydema, O.I.M. Memo echtscheiding en alimentatie. Deventer: Kluwer. Duthler, A.W. IT-REcht in vogelvlucht, Quick reference voor IT-auditors. Deventer: Kluwer. Karreman, G.H. & Phelps, R.W. Report on the Results of the Global Accounting Education Benchmarking Pilot Project. Washington: CARANA Corporation.

Dissertaties Rosheuvel, D. (31 mei). De toekomst van de Nederlandse Antillen in staatsrechtelijke verhouding. Universiteit Leiden. Promotor: prof. mr. T.G. Drupsteen. Verdoes, T.L.M. (19 januari). Naar een metaforische compositie van de (bedrijfs)economie; een zoektocht door de economische kosmos. Universiteit Leiden. Promotor: prof. dr. J.G. Kuijl RA. Weenink, W.H. (12 oktober). Bankier van de wereld. Bouwer van Europa. Johan Willem Beyen (18971976). Universiteit Leiden. Promotor: prof. dr. A.E. Kersten.

Artikelen in niet-gerefereerde tijdschriften Blommaert, J.M.J. Deelnemingen en ongerealiseerde intercompanyresultaten. Maandblad voor Accountancy en Bedrijfseconomie, 6(97), pp. 256-263. Net, C.B. van der De Auteurswet gewijzigd: Artikel 13a Aw. AMI, 5, pp. 168-170.

202

Artikelen in bundels Esch, R.E. van. Electronic Contracting - The European Approach. In: E.A. Caprioli (Ed.), Les deuxiemes journées internationale du droit du commerce électronique. pp. 19-32. Montpellier: Centre du droit de l'entreprise. Franken, H. De invloed van het CHU-gedachtegoed op het CDA. In: 50-jarig bestaan Stichting A.F. de Savornin Lohman. Reekum, A.H. van. Patent Management as an Integral Part of Strategy: the basics. In: Inspirerend innoveren: meerwaarde door kennis. Den Haag: KVie. Ros, A.P. Overheidsfinanciën en economie. In: C.A. de Kam & A.P. Ros (Eds.), Jaarboek Overheidsfinanciën 2005. Den Haag: Sdu Uitgvers. Wijffels, A.A. Belgien. In: Handwörterbuch zur deutschen Rechtsgeschichte. pp. 516-519. Berlin: Erich Schmidt Verlag. Wijffels, A.A. Brabant. In: Handwörterbuch zur deutschen Rechtsgeschichte. pp. 653-656. Berlin: Erich Schmidt Verlag. Wijffels, A.A. La procédure romano-canonique : un algorithme médiéval? In: B.-M. Tock (Ed.), "In principio erat verbum". Mélanges offerts en hommage à Paul Tombeur par des anciens étudiants à l'occasion de son éméritat. pp. 432-465. Turnhout: Brepols. Wijffels, A.A. Mowse [Mouse], William (d. 1558). In: Oxford Dictionary of National Biography. pp. 598. Oxford: Oxford University Press.

203

Vakpublicaties Monografiën Adriaanse, J.A.A. Turnaround, mogelijkheden bij ondernemen bij financiele moeilijkheden. Utrecht: Turnaround Finance Group Nederland. Blommaert, J.M.J. & Kamp, B. Nieuwe regels voor de jaarrekening. Deventer: Kluwer. Vos, P. Bankkrediet: macht of onmacht (Controlling in de praktijk). Deventer: Kluwer.

Bundels Feldbrugge, F.J.M. (Ed.), Public Policy and Law in Russia: In Search of a Unified Legal and Political Space. Leiden/Boston: Martinus Nijhoff Publishers. Knol, P.C., Zwenne, G.J. & Schmidt, A.H.J. (Eds.), Tekst & Commentaar Telecommunicatierecht (tweede druk). Deventer: Kluwer.

Artikelen Adriaanse, J.A.A. & Kuijl, J.G. Credit management en informele reorganisatie, beter samenwerken bij reddingsoperaties. De Credit Manager, pp. 5-9. Adriaanse, J.A.A. & Kuijl, J.G. Financiële informatie cruciaal bij saneringsoperatie, transparantie is zuurstof voor informele reorganisatie. Tijdschrift Controlling, 20(7/8), pp. 36-38. Adriaanse, J.A.A. Informele reorganisatie in beeld. Het Nederlands Faillissementenregister, 18(7 en 12). Adriaanse, J.A.A. Wondermiddel voor faillissementspreventie gevonden? Klankbordnoten. Berg, J.T.J. van den. Onbekommerd nadenken over democratie. Socialisme & Democratie, 62(5), pp. 32-39. 204

Berg, J.T.J. van den. "Deftig Links: Hans Gruijters (1931-2005). In: C.C. van Baalen (Ed.), Jaarboek Parlementaire Geschiedenis 2005. pp. 156-158. Den Haag: Sdu Uitgevers. Beunen, A.C. Moral Rights in Modern Art: an International Survey. In: Y. Hummelen (Ed.), Modern Art: Who Cares? pp. 222-232. London: Archetype Publications. Beunen, A.C. Overheidsinstrumenten en zelfregulering ten aanzien van de beveiliging van musea. In: F. Kuitenbrouwer & T. Schiphof (Eds.), Kunstvandalisme. Het recht en een taboe van ons openbaar kunstbezit. pp. 87-96. Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Blommaert, J.M.J. & Kamp, B. De gevolgen van IFRS. Tijdschrift Administratie, 8(10), pp. 16-19. Blommaert, J.M.J. & Offeren, D.H. van. 7. Overzicht van het Totaalresultaat. In: Het jaar 2004 verslagen, onderzoek jaarverslaggeving Nederlandse ondernemingen. pp. 161-177. Bruning, M.R., Liefaard, T. & Volf, L. Jongeren en hun rechten in justitiële jeugdinrichtingen geëvalueerd. Sancties, pp. 17-32. Bruning, M.R., Liefaard, T. & Volf, L. Jongeren in justitiële jeugdinrichtingen: wat vinden zij van hun rechten? Proces, Tijdschrift voor berechting en reclassering, pp. 114-121. Bruning, M.R. De OTS: een problematische wettelijke regeling? - Tien jaar gewijzigde OTS-regeling: juridische kaders en knelpunten. In: Congresbundel Studiedag 'Evaluatie 10 jaar OTS' (losbladig). Zeist: Studiecentrum Kerckebosch. Bruning, M.R. Civielrechtelijke aanpak van jeugddelinquentie: wanneer gewenst? In: M.R. Bruning & G.C.A.M. Ruitenberg (Eds.), Rechten van het kind in (inter)nationaal perspectief. pp. 166-183. Amsterdam: SWP.

205

Engels, J.W.M. Ambtelijke helden in het openbaar bestuur. VNG Magazine, nr. 26/27, pp. 24-25. Engels, J.W.M. Beeldvorming over democratische hervorming. Staatscourant, nr. 227, november, pp. 3-3. Engels, J.W.M. De mens achter de ambtenaar. VNG Magazine, nr. 36, pp. 24-25. Engels, J.W.M. Dualisering vol kinderziektes. VNG Magazine, nr. 1, pp. 28-29. Engels, J.W.M. Grondwet moet op vernieuwingsagenda. Staatscourant, nr. 170, september, pp. 3-3. Engels, J.W.M. Koningschap tussen constitutie en politiek. Staatscourant, nr. 88, mei, pp. 5-5. Engels, J.W.M. Ministeriële verantwoordelijkheid in revisie? Staatscourant, nr. 2, januari, pp. 3-3. Engels, J.W.M. Ministerraad is geen keurslijf. Staatscourant, nr. 197, oktober, pp. 3-3. Engels, J.W.M. Modernisering en infantilisering op de universiteit. Staatscourant, nr. 117, juni, pp. 5-5. Engels, J.W.M. Nederland niet langer land van wethouders. VNG Magazine, nr. 8, pp. 16-17. Engels, J.W.M. Om de democratie. Om de democratie, nr. 60, maart, pp. 3-3. Engels, J.W.M. Paasakkoord: drie keer niks. VNG Magazine, nr. 17/18, pp. 26-27. Engels, J.W.M. Politieke en bestuurlijke omgangsvormen. Staatscourant, nr. 32, februari, pp. 5-5. Engels, J.W.M. Structuur en cultuur in de partijendemocratie. VNG Magazine, nr. 41, pp. 16-17.

206

Feldbrugge, F.J.M. The Quest for a Unified Legal and Political Space in Russia. In: F.J.M. Feldbrugge & R. Sharlet (Eds.), Law in Eastern Europe nr. 55. pp. 1-3. Leiden/Boston: Martinus Nijhoff Publishers. Nijland, J. Huwelijksvermogensrecht. Nijmegen: Ars Aequi Juridische Uitgeverij, 94, pp. 5171-5172. Nijland, J. Huwelijksvermogensrecht. Nijmegen: Ars Aequi Juridische Uitgeverij, 95, pp. 5234-5235. Nijland, J. Huwelijksvermogensrecht. Nijmegen: Ars Aequi Juridische Uitgeverij, 96, pp. 5303-5304. Nijland, J. Huwelijksvermogensrecht. Nijmegen: Ars Aequi Juridische Uitgeverij, 97, pp. 5356-5357. Offeren, D.H. van. Klassiek onderzoek, nieuw bewijs. Achter de komma, 3(35), pp. 6-8. Schermer, B.W. Ambient Intelligence: de onzichtbare computer. It Monitor, pp. 8-10. Schermer, B.W. Criminaliteit en RFID. In: Privacy en andere juridische aspecten van RIFD: unieke identificatie op afstand van producten en personen. pp. 83-96. Den Haag: Elsevier Juridisch. Verstraaten, R.T.G. Overdrachten vererving van de onderneming, meerwaardeclausule en de successiewet. Kwartaalbericht estate planning, 4, pp. 11-17. Verstraaten, R.T.G. Waardering van de eigen woning voor het successierecht. WPNR, 05(6607), pp. 88-91. Wijffels, A.A. Ayliffe, John (1676-1732). In: Oxford Dictionary of National Biography. pp. 15-17. Oxford: Oxford University Press. Wijffels, A.A. Caesar (formerly Adelmare), Sir Julius (bap. 1558, d. 1636). In: Oxford Dictionary of National Biography. pp. 436-438. Oxford: Oxford University Press.

207

Annotatie Lohuis, H. & Reigersman, R.A. Noot bij: HR 03-12-2004, Weekblad Fiscaal Recht 2005-4, 17, pp.8-10.

Boekbesprekingen Berg, J.T.J. van den. 'Held' in het ene boek, 'antiheld' in het andere [Bespreking van het boek Gedreven en behoedzaam. Willem Drees, 1886-1988. De jaren 1940-1948.]. Jaarboek Parlementaire Geschiedenis, pp. 187-190. Berg, J.T.J. van den. 'Held' in het ene boek, 'antiheld' in het andere [Bespreking van het boek Vier jaar nachtmerrie. Willem Drees, 1886-1988. De Indonesische kwestie, 1945-1949.]. Jaarboek Parlementaire Geschiedenis, pp. 187-190. Berg, J.T.J. van den. Irenisch en ironisch over het koningschap [Bespreking van het boek Beatrix, de kroon op de republiek]. Jaarboek Parlementaire Geschiedenis, pp. 203-205. Berg, J.T.J. van den. Irenisch en ironisch over het koningschap [Bespreking van het boek De stijl van Beatrix, de vrouw en het ambt]. Jaarboek Parlementaire Geschiedenis, pp. 203-205. Berg, J.T.J. van den. Vijftig jaar laveren tussen onafhankelijkheid en relevantie [Bespreking van het boek Aurea Liberatis, impressies van vijftig jaar Teldersstichting]. Liberaal Reveil, 46, pp. 99-102. Hebly, J.M. Nieuwe aanwinsten aanbestedingsbibliotheek [Bespreking van de boeken ARW 2004 & AanbestedingsrechtKernteksten AanbestedingsrechtPraktijkboek AanbestedenTijdschrift Aanbestedingsrecht]. Tijdschrift Aanbestedingsrecht, pp. 35-37.

Rapport

208

Haller, H., Kamphorst, J.J.A. & Sarangi, S. (Non-)Existence and Scope of Nash Networks. Department of Economics Working Paper Series (Ext. rep. 2005-14). Louisiana State University, Baton Rouge, USA: Department of Economics Working Paper Series.

Populariserende publicaties Agema, P. & Witjes, J.P.J. Computerboekhouden met Exact voor Windows. Raalte: A&W uitgevers.

Berg, J.T.J. van den (30-04-2005). De koningin, de premier en de rivaliteit. de Volkskrant, pp. 9-9. Berg, J.T.J. van den (21-03-2005). PvdA vertoont weer gedrag van regent. NRC Handelsblad, pp. 8-8. Boer, J.P. & Boer, B.C. (24-09-2005). Voorstel opcentenheffing toont eens te meer de kracht van OZB aan. Leidsch Dagblad. Broekers-Knol, A. (10-03-2005). Moot Court: rechtbank aan de Steenschuur. Novum, pp. 9-10. Bruning, M.R. Internationale verplichtingen ter bescherming van kinderen tegen kindermishandeling. In: H. Baartman, R. Bullens & J. Willems (Eds.), Kindermishandeling: de politiek een zorg (ACK). pp. 214-232. Amsterdam: SWP. Bruning, M.R. Informele weg om rechten minderjarige te behartigen ruim geïnterpreteerd. Perspectief, 3, pp. 24. Bruning, M.R. Minderjarige in lastige positie bij bezwaar gesloten plaatsing. Perspectief, 1, pp. 24. Bruning, M.R. Ouderschap na scheiding blijft twistpunt op details. Perspectief, 5, pp. 24. Bruning, M.R. Vader strafbaar wegens opvang weggelopen zoon. Perspectief, 7, pp. 24. 209

Koelewijn, W.I. & Kielman, H.H. Moeizame automatisering in de politieorganisatie. It Monitor, 7, pp. 10-12. Leen, A.R. (15-03-2005). CPB slaat plank behoorlijk mis. De Gelderlander, dagblad Leen, A.R. (24-02-2005). EU-regel in luchtvaart overbodig. Het Financieel Dagblad Leen, A.R. (07-07-2005). Bouwfraude was geen fraude maar vorm van mededinging. Het Financieele Dagblad, pp. 8 Leen, A.R. (01-12-2005). ECB-president Trichet kan van Alan Greenspan leren. De Gelderlander, dagblad. Leen, A.R. (08-07-2005). Economische prikkels beter dan bescherming. Nederlands Dagblad, pp. 7. Leen, A.R. (13-05-2005). Euro-uitleg Zalm helpt 'nee'-kamp. Het Financieele Dagblad, pp. 11. Leen, A.R. (17-03-2005). Financiële keuzes in zorg onontkoombaar. Nederlands Dagblad, pp. 7. Leen, A.R. (02-12-2005). Gratis emissierechten, nog geen eureka voor Kamerleden en Brinkhorst. Het Financieele Dagblad. Leen, A.R. (25-03-2005). Niet de dollar, maar euro is het echte probleem. De Gelderlander, dagblad. Leen, A.R. (15-10-2005). Tekort VS geen reden tot zorg. Het Financieele Dagblad, pp. 7. Leen, A.R. (16-04-2005). Zoektocht naar de kat die blaft. NRC-Handelsblad, pp. 17.

210

Mouthaan, H.J. (17-02-2005). Audit committee moet meer doen aan het voorkomen van management fraude. Het Financieele Dagblad, pp. 11. Mouthaan, H.J. (01-07-2005). Commissie-Frijns moet SEC volgen. Het Financieele Dagblad. Polak, M.V. & Bomhoff, J.A. De rechtsgeleerdheid als werkterrein. In: Jurist & Werk (Eds.), Juridische Beroepengids 2005. pp. 149-152. Leiden: Nobiles. Polak, M.V. Nihil obstat? Over selectie van studenten bij de toelating tot de rechtenstudie. Nijmegen: Ars Aequi Juridische Uitgeverij, pp. 308-311.

211

212

In de boekenreeks van het E.M. Meijers Instituut voor Rechtswetenschappelijk Onderzoek, zijn in 2005 verschenen: MI-84 J.H. Crijns, P.P.J. van der Meij & G.K. Schoep (red.), De taak van de strafrechtswetenschap, Den Haag: Boom Juridische uitgevers 2005, ISBN 90 5454 554 2 MI-85 G.K. Schoep & P.M. Schuyt, Instrumenten ter ondersteuning van de rechter bij straftoemeting, Nijmegen: Wolf Legal Publishers 2005, ISBN 90 5850 107 8 MI-86 M.E. Koppenol-Laforce (red.), De Europese vennootschap (SE) in de praktijk, Deventer: Kluwer, ISBN 90 13023 22 3 MI-87 A.P.A. Broeders, Ontwikkelingen in de criminalistiek. Van vingerspoor tot DNA-profiel B van zekerheid naar waarschijnlijkheid, Den Haag: Boom Juridische uitgevers 2005, ISBN 90 5454 576 3 MI-88 I.S.J. Houben, Contractdwang (diss. Leiden), Deventer: Kluwer 2005, ISBN 90 1302 715 6 MI-89 T. Barkhuysen, W. den Ouden & J.E.M. Polak (red.), Recht realiseren. Bijdragen rond het thema adequate naleving van rechtsregels, Deventer: Kluwer 2005, ISBN 90 130 2811 X MI-90a L. Reurich, De articulatie van gedragsnormen. Deel I: normen van vaagheid, Deventer: Kluwer 2005 MI-90b L. Reurich, De articulatie van gedragsnormen. Deel II: vaagheid van normen (diss. Leiden), Kluwer: Deventer 2005, ISBN 90 1302 776 8

213

MI-91 R. Haveman & H. Wiersinga, Langs de randen van het strafrecht, Nijmegen: Wolf Legal Publishers 2005, ISBN 90 5850 116 7 MI-92 P.C. van Es, De actio negatoria. Een studie naar de rechtsvorderlijke zijde van het eigendomsrecht (diss. Leiden), Nijmegen: Wolf Legal Publishers, 2005, ISBN 90 5850 131 0. MI-93 R.W.M. Giard, Aansprakelijkheid van artsen. Juridische theorie en medische praktijk (diss. Leiden), Den Haag: Boom Juridische uitgevers 2005, ISBN 90 5454 633 6 MI-94 W. den Ouden (red.), Staatssteun en de Nederlandse rechter, Deventer: Kluwer 2005, ISBN 90 1303 063 7 MI-95 F. Hamburg, Een computermodel voor het ondersteunen van euthanasiebeslissingen (diss. Leiden), Antwerpen: Maklu 2005, ISBN 90 4660 020 3 MI-96 J.P. Loof, Mensenrechten en staatsveiligheid: verenigbare grootheden? (diss. Leiden), Nijmegen: Wolf Legal Productions 2005, ISBN 90 5850 147 7 MI-97 J.A.A. Adriaanse, Restructuring in the shadow of the law. Informal reorganisation in the Netherlands (diss. Leiden), Deventer: Kluwer 2005, ISBN 90 1303 156 0 MI-98 A.O. Lubbers, M. Schuver-Bravenboer & H. Vording (red.), Opstellen fiscaal overgangsbeleid, Deventer: Kluwer 2005, ISBN 90 1303 212 5 MI-99 V. Van Den Eeckhout, C.J. Forder, E. Hooghiemstra, E. Nicolai & S.K. van Walsum, Transnationale gezinnen in Nederland, Den Haag: Boom Juridische uitgevers 2005, ISBN 90 5454 652 2 MI-101 G.C. Coteanu, Cyber Consumer Law. State of the Art and Perspectives (diss. Leiden) 2005, Roemenië: Humanitas 2005, ISBN 973 50 1106 9

214

MI-102 BWKJ-21: E.M. Hoogervorst, I.S.J. Houben, P. Memelink, J.H. Nieuwenhuis, L. Reurich & G.J.M. Verburg, Rechtseenheid en vermogensrecht, Deventer: Kluwer 2005, ISBN 90 1303 097 1 MI-103 A. Tsoutsanis, Het merkdepot te kwader trouw (diss. Leiden), Deventer: Kluwer 2005, ISBN 90 13 03252 4

215

216

Aan de Faculteit der Rechtsgeleerdheid van de Universiteit Leiden hebben in 2005 de volgende promoties plaatsgevonden: Op 13 januari promoveerde D.F. Nicholson op het proefschrift Environmental Dispute Resolution in Indonesia. Promotor was prof. mr. J.M. Otto en co-promotor was dr. A.W. Bedner. Op 19 januari promoveerde Th.L.M. Verdoes op het proefschrift Naar een metaforische compositie van de (bedrijfs)economie: een zoektocht door de economische kosmos. Promotor was prof. dr. J.G. Kuijl. Op 26 januari promoveerde K. Teuben op het proefschrift Rechtersregelingen in het burgerlijk (proces)recht. Promotor was prof. mr. H.J. Snijders Op 27 januari promoveerde G.C. Boot op het proefschrift Arbeidsrechtelijke bescherming. Promotor was prof. mr. G.J.J. Heerma van Voss. Op 22 februari promoveerde C. Hillion op het proefschrift The evolving system of EU external relations as evidenced in the European Union Partnerships with Russia and Ukraine. Promotor was prof. mr. P.J. Slot. Op 7 april promoveerde E.J. Daalder op het proefschrift Toegang tot overheidsinformatie. Het grensvlak tussen openbaarheid en vertrouwelijkheid. Promotor was prof. mr. J.E.M. Polak. Op 18 mei promoveerde S.J.C. Hemels op het proefschrift Door de muze omhelsd. Een onderzoek naar de inzet van belastingssubsidies voor kunst en cultuur in Nederland. Promotor was prof. mr. R.J. de Vries.

217

Op 19 mei promoveerde I.S.J. Houben op het proefschrift Contractdwang. Promotor was prof. mr. J. Hijma. Op 26 mei promoveerde J.C. Out op het proefschrift Vormen van Accessoriëteit. Promotoren waren prof. mr. W.J. Zwalve en prof. mr. C.J.H. Jansen. Op 31 mei promoveerde D.A. Rosheuvel op het proefschrift De toekomst van de Nederlandse Antillen in staatsrechtelijke verhouding. Promotor was mr. Th. Drupsteen. Op 22 juni promoveerde G.M. Kerpestein op het proefschrift Huur en verhuur van bedrijfsruimte. Promotor was prof. mr. J. Hijma. Op 30 juni promoveerde L. Reurich op het proefschrift De articulatie van gedragsnormen. Deel II. Vaagheid van normen. Promotor was prof. mr. J. Hijma. Op 22 september promoveerde A.A.J. Blokland op het proefschrift Crime over the life span. Trajectories of criminal behavior in Dutch offenders. Promotoren waren prof. dr. G.J.N. Bruinsma en prof. dr. C.C.J.H. Bijleveld. Op 27 september promoveerde P.G.C. van Schie op het proefschrift Vrijheidsstreven in Verdrukking. Liberale partijpolitiek in Nederland 1901-1944. Promotor was prof. dr. J.T.J. van den Berg. Op 5 oktober promoveerde P.C. van Es op het proefschrift De actio negatoria, een studie naar de rechtsvorderlijke zijde van het eigendomsrecht. Promotor was prof. mr. W.J. Zwalve. Op 12 oktober promoveerde W.H. Weenink op het proefschrift Bankier van de wereld. Bouwer van Europa. Johan Willem Beyen (1897-1976). Promotor was prof. dr. A.E. Kersten. 218

Op 10 november promoveerde J.P. Loof op het proefschrift Mensenrechten en staatsveiligheid: verenigbare grootheden? Opschorting en beperking van mensenrechtenbescherming tijdens noodtoestanden en situaties die de staatsveiligheid bedreigen. Promotor was prof. mr. A.E. Alkema. Op 21 november promoveerde R.W.M. Giard op het proefschrift Aansprakelijkheid van artsen. Juridische theorie en medische praktijk. Promotoren waren prof. mr. C.J.J.M. Stolker en prof. mr. W.H. van Boom. Op 24 november promoveerde F. Hamburg op het proefschrift Een computermodel voor het ondersteunen van Euthanasie-beslissingen. Promotoren waren prof. dr. H. J. van den Herik, prof. dr. H.M. Dupuis en prof. dr. E.O. Postma. Op 1 december promoveerde A. Tsoutsanis op het proefschrift Het merkdepot te kwader trouw. Promotor was mr. D.W.F. Verkade. Op 7 december promoveerde M.M. Slotboom op het proefschrift Do Different Treaty Purposes Matter For Treaty Interpretation? A comparison of WTO and EC law. Promotor was prof. dr. M.C.E.J. Bronckers. Op 9 december promoveerde J. Bovenberg op het proefschrift Blood & Genes and Data: naturally yours? Property rights in human DNA. Promotoren waren prof. dr. D.J.G. Visser en prof. dr. G.J.B. van Ommen. Op 14 december promoveerde N.A. Combs op het proefschrift Guilty Pleas in International Criminal Law: Constructing a Restorative Justice Approach for Bridging Justice and Truth. Promotor was prof. dr. C.R.J. Dugard.

219

Op 15 december promoveerde J.A.A. Adriaanse op het proefschrift Restructuring in the shadow of the law. Reorganisation in the Netherlands. Promotoren waren prof. dr. J.G. Kuijl en prof. mr. A.F.M. Brenninkmeijer. Op 20 december promoveerde G.C. Coteanu op het proefschrift Cyber Consumer Law: state of the art and perspectives. Promotoren waren prof. dr. H.J. van den Herik en prof. dr. G. Howells.

220