ΚοινωνοῦντεϚ/Communicantes
ταῖϚ χρείαιϚ τῶν ἁγίῶν κοινωνοῦντεϚ (Rom. 12,13)
Jaarverslag 2010 van de stichting Communicantes Woord van de voorzitter
V
oor u ligt het nieuwste jaarverslag van de nabije toekomst van Communicantes de stichting Communicantes. Zoals u voorstelt. ziet is deze rapportage flink afgeslankt in Maar al zetten personele wijzigingen vergelijking met vorig jaar, toen de biografie en de vermindering van inkomsten de op van onze stichter pater Jan Bakker s.s.s. als dracht van de stichting Communicantes in bijlage was opgenomen. Een uitgebreidere de zin van onze stichter pater Jan Bakker biografie verschijnt in 2011 in boekvorm. onder druk, dit verandert niets aan de re Er is intussen wel een en ander bij de levantie ervan. Dit is gebleken naar mate stichting veranderd. Meest markant was de werkzaamheden van Communicantes het afscheid van onze projectmedewerker zich uitbreidden van Midden- naar OostPaul Wennekes, die op 1 september 2010 in Europa. Aan en over de grenzen van de Eu dienst trad van het bisdom Den Bosch. Kort ropese Unie blijft hulp geboden. Dit toont daarna werd hij ook diaken gewijd. Hier ook een bijdrage van onze studiesecretaris nogmaals van harte gefeliciteerd! Voor dit over Oekraïne op pagina twee en drie. jaarverslag, op pagina vijf en zes, heeft Paul De stichting Communicantes heeft zijn laatste projectenoverzicht samengesteld. het afgelopen jaar bemiddeld tussen do Dit overzicht wordt gevolgd door een kort noren in Nederland en kerkelijke organi interview met Paul Wennekes. saties in Oost-Europa bij de financiering Het vertrek van de projectmedewer van bijna 100 projecten. Alle donoren dank ker, de aanhoudende daling van project ik zeer hartelijk voor niet aflatende steun. inkomsten, en met daar bovenop het be Zonder uw bijdragen kan de stichting niet sluit van Mensen met een Missie om finan bestaan en blijft een kerk die nog altijd, en ciering van programma’s in Oost-Europa in sommige gevallen opnieuw, op onze hulp te beëindigen, maakten een heroriëntatie is aangewezen zonder bijstand in haar no op het projectenwerk en het studiesecreta den achter. Prof.dr. Nico Schreurs, riaat noodzakelijk. Op pagina vier en vijf voorzitter van Communicantes. kunt u lezen hoe het stichtingsbestuur zich
Inhoud
Woord van de voorzitter Oekraïne derdewereldland Communicantes – de toekomst
S t i c h t i n g
Projecten 2010 Interview met Paul Wennekes Over Communicantes
1 2 4
C o m m u n i c a n t e s
◆
J AA R V E R S L AG
2 0 1 0
5 6 8
Oekraïne glijdt af naar een derdewereldland Kerkelijke sociale leer meer dan ooit nodig De metropool Lviv in het westen van Oekraïne beleefde voor de derde keer een Oecumenische Sociale Week. Van 4 tot en met 10 oktober 2010 verzamelden zich in die stad vertegenwoordigers van diverse kerkgenootschappen om na te denken over hun sociale en maatschappelijke engagement. Initiatiefnemer was het Oecumenische Instituut van de Oekraïense Katholieke Universiteit, dat onder leiding staat van de Fransman Antoine Arjakovsky. Communicantes heeft verschillende projecten van het Oecumenisch Instituut ondersteund. Het thema van deze derde Oecumenische Sociale Week was ‘Vertrouwen, verantwoor delijkheid, filantropie’ – alle drie deugden die in Oekraïne ofwel onvoldoende worden beoefend of onbekend zijn. Uit die onbe
kendheid blijkt duidelijk dat de Oekraïense samenleving, 20 jaar na de val van het com munisme, bij lange na niet is bijgekomen van 50 jaar totalitaire repressie. Oekraïne is wat dat betreft geen unicum, want in de voormalige communistische landen is de sociale en maatschappelijke verantwoor delijkheid slecht ontwikkeld. Moedig Moedig was het initiatief tot de Oecumeni sche Sociale Week zeker wel. De Oekraïense context blijft ingewikkeld. Constanten zijn: economisch slop, ernstige sociale proble men en oecumenische onenigheid, maar ook de politieke barometer staat sinds de presidentsverkiezingen van februari 2010 op onbestendig. Onderwijsinstellingen en prominente burgers, die een onafhankelij ke koers varen of kritische geluiden laten
Bij een presentatie van vrijwilligersorganisaties in het centrum van Lviv spreekt organisator van de Oecumenische Sociale Week Antoine Arjakovsky (l.) met een buitenlandse gast
2
S t i c h t i n g
C o m m u n i c a n t e s
◆
J AA R V E R S L AG
2 0 1 0
horen, kunnen opnieuw rekenen op een mensen menen dat hun persoonlijke bij bezoek van de geheime dienst SBU, zo de drage niets uitmaakt.’ rector van de Oekraïense Katholieke Uni versiteit Boris Goedzjak. De zogenaamde Voor de vierde Oecumenische Sociale Week niet-gouvernementele organisaties (NGO’s) in het najaar van 2011 denkt Arjakovsky hebben nu al te kampen hebben met een aan het thema ‘economische hervormin gebrek aan personele en financiële midde gen’. Dit onderwerp blijft actueel, omdat het len, maar de druk neemt verder toe. nu, economisch gesproken, voor Oekraïne De geheel gebrekkige toestand van het buigen of barsten is. Arjakovsky: ‘Bij het maatschappelijke middenveld treedt duide uitblijven van actief beleid glijdt dit land lijk aan het licht in Lviv. Met ongeveer een af richting derde wereld, maar gezien de miljoen inwoners telt die stad slechts 100 grote armoede zullen hervormingen zeer goed functionerende NGO’s en dan zijn onaangename consequenties hebben. Kun sportclubs en andere ontspanningsvereni nen de kerken hier iets betekenen bij het gingen daarbij inbegrepen. Dit is minder nadenken over de te maken keuzes en het dan het aantal kerken in deze stad – bijna verzachten van de pijn?’ 110 in getal. Al blijkt het zeer ingewikkeld en soms onmogelijk actief, daadkrachtig, construc Verantwoordelijkheid tief en helend in de Oekraïense samenle In navolging van de Semaines Sociales de ving in te grijpen, de Oecumenische Sociale France wil de Oecumenische Sociale Week Week kan voorafgaand aan praktische actie het besef cultiveren dat kerk en gelovigen in elk geval handvaten bieden om over het een verantwoordelijkheid hebben voor de thema kerk, samenleving en maatschap samenleving waarin ze leven en dat ze daar pelijke verantwoordelijkheid na te denken. ook aan kunnen bijdragen. En dat is geen overbodige luxe. De organisatoren – het Oecumeni sche Instituut en de Polytechnische Uni Toekomstverwachting versiteit van Lviv – willen bovendien po De verkiezing van Viktor Janoekovitsj tot litici, overheid, niet-kerkelijke NGO’s en president van Oekraïne in februari 2010 het onderwijs betrekken bij de zorg voor heeft zijn effect op politiek en samenleving het maatschappelijke welzijn (bonum com- niet gemist. Wilde Janoekovitsj’s voorgan mune). In tegenstelling tot het Frans-katho ger Viktor Joesjtsjenko tot begin 2010 nog lieke voorbeeld was de Oekraïense sociale een pro-westerse koers varen, de nieuwe week van meet af aan uitdrukkelijk oecu president kiest duidelijk voor aansluiting menisch – niet ten laatste omdat de stuwen bij het tweespan Medvjedev-Poetin in Mos de kracht erachter de orthodoxe Fransman kou. Retorisch is Janoekovitsj pro-Europa. Antoine Arjakovsky is. Zijn daden zijn dat echter niet. Als aanjager achter de Oecumenische Op kerkelijk gebied blijkt dit uit de Sociale Week wil Arjakovsky ‘de mensen dominante voorkeur van de nieuwe pre graag laten geloven dat ze invloed kunnen sident voor de Oekraïens-orthodoxe kerk nemen op de maatschappelijke ontwikke van het patriarchaat van Moskou. Hoe dit lingen.’ Tegelijkertijd ziet hij ook in, dat voor de rooms- en grieks-katholieke kerk zoiets, in de Oekraïense omstandigheden, in Oekraïne uitvalt moet in de nabije toe buitengewoon ingewikkeld is. ‘De meeste komst blijken.
S t i c h t i n g
C o m m u n i c a n t e s
◆
J AA R V E R S L AG
2 0 1 0
3
Communicantes – de toekomst Planning en prioriteiten Het afgelopen jaar stond in het teken van een heroriëntatie op nut en noodzaak, taken en doelstellingen van de stichting Communicantes. Het vertrek van projectmedewerker Paul Wennekes en teruglopende projectgelden, onder andere als gevolg van de kredietcrisis, noopten immers tot bezinning. Om kosten te besparen wilde het bestuur van Communicantes de ontstane vacature van projectmedewerker niet opvullen. In plaats daarvan werd de formatie van de stu diesecretaris dhr. Frans Hoppenbrouwers uitgebreid. Hij gaat nu beide aspecten van de stichting Communicantes – projecten en studie – behartigen. Om die reden wer den de werkzaamheden gestroomlijnd. Studiesecretariaat en projectenwerk zijn het afgelopen jaar onderworpen aan een grondige evaluatie. Kort samengevat, het bestuur heeft vastgesteld dat beide di mensies van groot belang zijn om de doel stellingen van Communicantes te realise ren. Ze vullen elkaar immers sterk aan. In 2011 wordt onderzocht of het mogelijk is om beide aspecten kwalitatief voldoende vorm te geven. De gemeenschappelijke noemer blijft als voorheen de wederzijdse verbondenheid van de kerk in Oost en West. Projectenwerk Het bestuur heeft drie vragen overwogen. Is het projectenwerk belangrijk genoeg om het voort te zetten? Hoeveel aanvragen kan de stichting verwerken en welke projecten verdienen prioriteit? Welke procedure ga randeert een evenwichtige selectie? Over het belang was het stichtings bestuur het snel eens. Enkele goede argu menten pleitten immers voor voortzetting. Communicantes is bijvoorbeeld de enige Nederlandse katholieke organisatie die zich
4
S t i c h t i n g
Prioriteiten in 2011
1. De Communicantes-website wordt uitgebreid met twee Engelstalige nieuws en kenniskanalen. 2. Grotere aanwezigheid in de Nederlandse media. 3. Bevorderen van uitwisseling. 4. Continuering van het projecten werk. uitdrukkelijk en uitsluitend met de kerk in Midden- en Oost-Europa bezig houdt. De combinatie van projecten en studie zorgt bovendien voor een veelzijdige blik en in tensieve betrokkenheid. Maar bovenal, de kerk in Oost-Europa kan onze steun, hoe beperkt die mag zijn, nog steeds heel goed gebruiken. Ook om de werklast te kunnen be heersen heeft het bestuur vooral gekozen voor continuïteit. Dit betekent dat de in houdelijke richting dezelfde blijft. Priori teit hebben de conferenties van zusters in Litouwen, Oekraïne, Roemenië en Hon garije, de Europese Vereniging voor Vrou wen in het Theologische Onderzoek en de theologisch-academische uitwisseling met veel aandacht voor Kaunas (Litouwen), en daarnaast voor de Oekraïense Katholieke Universiteit in Lviv en de Grieks-katholieke theologie-opleiding van Cluj (Roemenië). Andere voorbeelden zijn het counse lingwerk van mevr. dr. Anke Bisschops voor kloosterzusters, het vrijwilligerswerk in Vitebsk (Wit-Rusland) dat veel sympa thie ontmoet, het pastoraat voor gescheide nen in Litouwen, diverse bisschoppelijke en landelijke Caritassen en de Oecumenische Sociale Week in Oekraïne. Uiteraard blijft er ruimte bestaan voor projecten die buiten dit geijkte kader onze steun verdienen.
C o m m u n i c a n t e s
◆
J AA R V E R S L AG
2 0 1 0
Projecten 2010 Europa In 2011 wordt geprobeerd een nieuwe werkwijze te ontwikkelen, die minder tijds intensief is en toch borg staat voor kwaliteit. Het bestuur van Communicantes wil dit vooral bereiken door een strengere voorse lectie op basis van beknopte aanvragen en de bestuursleden van Communicantes zelf met hun expertise direct bij het selectie proces te betrekken. Studiesecretariaat De gekozen aanpak mikt op de grootst mo gelijke zichtbaarheid van de kerk in Mid den- en Oost-Europa: in die regio zelf, we reldwijd en uiteraard ook in Nederland. Dit gebeurt op verschillende manieren. Onder andere door het maken van af spraken met enkele tijdschriften wordt de aanwezigheid in de Nederlandstalige media versterkt. Verder krijgt de Communicanteswebsite grotere nadruk. Naast informatie over de stichting zelf, komt er een Engels talig nieuwskanaal dat de kerk in Neder land én Oost-Europa informeert over ge loof, kerk en samenleving in beide regio’s. Bovendien wordt het thema van geloof en kerk in de totalitaire staat uitgediept. De communistische geloofsvervolging bijvoor beeld werkt tot op heden door, terwijl een historische en actuele vergelijking met an dere regio’s en andere continenten goed mogelijk is. De digitale uitbreiding van het studie secretariaat heeft nog een belangrijk voor deel. Ervaringen, inzichten en kennis, die via studie, studiereizen en langs andere we gen verzameld worden – maar voorheen niet werden gepubliceerd – kunnen nu toch een breder publiek bereiken. Uiteraard staat hier de uitwisseling tussen kerk in Oost en West centraal. Daar aan kunnen binnenkort geïnteresseerden deelnemen, waar ook ze zich ter wereld mogen bevinden.
S t i c h t i n g
– studiebeurzen voor de zomer universiteit van COMECE (bisschoppen Europese Unie)
Hongarije
– conferentie van oversten: studiebeurzen
Kroatië
– de Europese Vereniging voor Vrou wen in het Theologische Onder zoek: publicaties en conferentie
Letland
– jeugdpastoraat door de zusters SJE – de Vereniging van Katholieke Vrouwen: kosten voor deelname aan de Europese koepelorganisatie
Litouwen
– conferentie van oversten: vorming, bureaukosten, studiesecretariaat – studiebeurzen voor zustercongregaties en leken – Caritas Litouwen: kinderopvang, slachtoffers van vrouwenhandel – jongeren-internetforum Army 777 – training Gestalttherapie van de zusters Assumptionisten – uitwisseling theologische faculteiten Kaunas-Nederland – bijdrage voor de nationale jeugddagen – pastoraat voor gescheidenen Bendrakeleiviai – sociaal centrum van de zusters Dienaressen, in Kaunas en Vilnius – bezinningscentrum zusters SJE te Guronys – internetnieuwsdienst Bernardinai
Oekraïne
C o m m u n i c a n t e s
– beurzen voor stafleden van diverse bisdommen
◆
J AA R V E R S L AG
2 0 1 0
5
– conferentie van oversten: vorming, bureaukosten en studiebeurzen – opleiding lekenkader – opleiding catecheten voor de diaspora in Oost-Oekraïne – gevangenispastoraat – commissie Justitia et Pax – verslavingspreventie – bisdom Sambir: hulp aan verslaaf den en opleiding van het vrijwilligerskader – migrantencommissie – het Instituut voor Ecologie en Theologie van de Schepping – de rooms-katholieke Sint-Thomas Academie, Kiev, uitgave van het tijdschrift Kollegia
Polen
– beurzen voor grieks-katholieke leken en zusters
Roemenië
– conferentie van oversten: anti trafficking-programma – vormingsprogramma van de conferentie van oversten – studiebeurzen van de zusters van de H. Basilius de Grote (OSBM) – bisdom Satu Mare: programma samenwerking clerus en leken
Rusland
– onderzoek naar het permanent diaconaat
Wit-Rusland
– oecumenisch vrijwilligers programma in Vitebsk – de Caritas van het bisdom Grodno: gevangenispastoraat – rechtenstudie staflid bisdom Grodno In 2010 werd € 400.000 projecthulp uitgekeerd.pw
6
S t i c h t i n g
Afscheid van Communicantes Op 1 september 2010 trad diaken Paul Wennekes in dienst van het bisdom Den Bosch. Bij Communicantes had hij een lange staat van dienst opgebouwd. Met zijn organisatietalent leverde hij een grote bijdrage aan de stichting en aan het projectenwerk in het bijzonder. Paul, hoe ben je bij Communicantes gekomen? Het gebeurde bij toeval. Op een warme zomerdag in 1989 bladerde ik door het adresboek van de Katholieke Kerk in Nederland en zag daar een stichting Com municantes staan. Ik heb mij altijd al voor Oost-Europa geïnteresseerd, dus, ik besloot informatie aan te vragen. Tot mijn grote verbazing kreeg ik sol licitatiepapieren toegestuurd. Ik wist hele maal niet dat er een vacature was maar toen ik de functieomschrijving las, heb ik met een gesolliciteerd. Ik zou op 1 januari 1990 beginnen toen in november 1989 de muur viel. Mijn opdracht was om parochiecon tacten te organiseren tussen Nederland en Midden-Europa, maar dat veranderde snel in bemiddeling voor projectaanvragen. Waardoor ben je het meest geraakt? De lijdensverhalen van de mensen die we te genkwamen. De oudste gespreksgenoten herinnerden zich nog de door Stalin ver oorzaakte hongersnood, die ze in de jaren ’30 als kind hadden meegemaakt. De Tweede Wereldoorlog was drama tisch en daarna volgden bezetting door de Sovjet-Unie, deportatie, collectivisering van de maatschappij, partizanenoorlog, het on dergrondse leven van de kerk, arrestaties, verbanningen, gebrek, honger. Ik had erover gelezen maar het bleef abstract. De dood van duizenden Litouwse partizanen na 1944 kreeg een gezicht, toen iemand me vertelde hoe zijn opa naakt achter een vrachtwagen door het dorp gesleurd werd en daarna aan een schuurdeur gespijkerd.
C o m m u n i c a n t e s
◆
J AA R V E R S L AG
2 0 1 0
Een interview met onze oud-projectmedewerker Paul Wennekes Het was gênant dat we vaak na zulke bezoeken bedankt werden, niet voor de pro jectsteun maar omdat we wilden luisteren. Voor mensen die zo lang in een dictatuur geleefd hadden, waarin je vrijwel niemand kon vertrouwen, was het vertellen van zo’n persoonlijk verhaal een enorme stap. Wat was je beste ervaring? Ik heb niet één topervaring. Wel zijn er veel leuke en grap pige voorvallen geweest. Eens werd ik van het vliegveld opgehaald. Op een gegeven moment was ik alleen overgebleven in de aankomsthal maar mijn ‘afhalers’ bleven zoeken. Zo’n jong iemand met rode rugzak kon toch niet de vertegenwoordiger van een fonds zijn. Dat moest wel een 60-jarige heer in driedelig pak zijn. Of neem die priester die heel hard in zijn vele parochies werkte. Gevraagd of we iets voor hem persoonlijk konden doen, vroeg hij om een duikplank. Dan kon hij vanuit zijn pastorie in het achterliggende meertje duiken. Of die kerkelijke hoogwaardigheidsbekleder die na kennismaking vroeg of we het gesprek liever in de sauna wilden voortzetten. Maar het leukst waren wel die avonden waarop moppen werden uitgewisseld. En wat heeft je het meeste verbaasd? De enorme veerkracht van de mensen, en dan vooral van vrouwen. De kracht om naast twee, soms zelfs drie banen toch als vrij willigster van een plaatselijke Caritas aan de slag te gaan. En de moed om met mini male middelen iets te beginnen. Zijn er dingen die je nu anders zou doen? Waarschijnlijk zou ik eerder naar landen als Oekraïne, Litouwen en Letland gegaan zijn. De nood in bijvoorbeeld Hongarije en Tsjechië was en is nog steeds reëel maar de behoeften in Oost-Europa zijn onmisken baar groter. Angst voor het onbekende heeft me, denk ik, te lang tegengehouden. Aan
S t i c h t i n g
de andere kant, de opbouw van kerkelij ke structuren in Oost-Europa duurde lan ger en het zou moeilijk zijn geweest op ons zelf betrouwbare contactpersonen te vinden. Communicantes maakte bovendien een erg snelle ontwikkeling door: binnen een paar jaar tijd van een minimaal budget met en kele programma’s naar een organisatie met meer dan honderd projecten in vrijwel heel Oost-Europa. Is de 20 jaar na 1989 nu een korte of lange periode? Als je terugkijkt, dan schrik je. Praag, Vilnius, Kiev en ook Berlijn zijn onherkenbaar veranderd. We zijn al bijna vergeten hoe moeilijk het in het begin was om bepaalde landen binnen te komen. De post was volstrekt onbetrouwbaar. We wa ren daarom razend enthousiast over de fax, ook al moesten we het vaak tien keer pro beren omdat het telefoonnet daar zo slecht was. Maar het meest zie je het aan de men sen met wie we sinds de beginjaren contact hebben. Nieuwe bisschoppen staan ‘opeens’ voor hun emeritaat. Jonge enthousiaste le ken hebben inmiddels volwassen kinderen, die weinig interesse hebben in verhalen over de ondergrondse kerk. Het klinkt dan: ‘Niet alwéér hè, mam!’ Novicen van zustercon gregaties die studeerden met een beurs van Communicantes zijn nu overste. En hoe bevalt je nieuwe baan? Bij Com municantes werkten we met zijn tweeën, in het bisdom ben ik onderdeel van een hele pastorale dienst. Dat is een heel nieuwe en tot nu positieve ervaring, al zij het dat ik met een licht bezwaard hart ben weggegaan. Ik ben aan Oost-Europa verknocht geraakt. Paul, veel dank voor dit interview, maar vooral voor je grote inzet voor Communicantes en de kerk in Oost-Europa. Het ga je goed!
C o m m u n i c a n t e s
◆
J AA R V E R S L AG
2 0 1 0
7
Naast aandachtsboekjes en bijbels voor orthodoxen, grieks- en rooms-katholieken heeft deze marktkraam in Rachiv (zuidwesten van Oekraïne) ook leesbrilletjes op sterkte in de aanbieding
Doel van Communicantes
Bestuursleden
De stichting Communicantes geeft uit drukking aan de verbondenheid van de Nederlandse katholieke geloofsgemeen schap met die in Oost-Europa. Praktisch betekent dit: bemiddelen tussen project aanvragers in de regio en donoren in Ne derland, stimuleren van pastorale samen werking en theologische uitwisseling en informeren over kerkelijke ontwikkelin gen. De projecthulp is gericht op kerkop bouwende activiteiten.
prof. dr. N. Schreurs, voorzitter r.p. A. Kuster s.s.s., secretaris dhr. H. van Bemmelen, penningmeester drs. G. van Dartel r.p. B. Schols s.s.s. r.p. mr. J. Stuyt s.j. dhr. J. Wortelboer
Contact
Communicantes is een ANBI-organisatie: giften zijn aftrekbaar voor de belastingen
a
Medewerkers
t
projectmedewerker drs. Paul Wennekes (tot 1 september 2010) studiesecretaris drs. Frans Hoppenbrouwers
8
S t i c h t i n g
C o m m u n i c a n t e s
e
w r
kvk
◆
Stichting Communicantes Kan. Faberstraat 7 6525 TP Nijmegen 024–3553900
[email protected] www.communicantes.nl 22.57.912 450.55.777
J AA R V E R S L AG
2 0 1 0
