VOEDINGSZORG WAAR STAAN WE?

VOEDINGSZORG WAAR STAAN WE? Lieven De Maesschalck

1

19 oktober 2015

INHOUD www.khk.be

• Inleiding • Prevalentie • Oorzaken • Aanpak − Algemeen − Specifiek

• Besluit • Deel 2: Voeding en dementie

2

Lieven De Maesschalck 28/10/2015

VRAGEN www.khk.be

Wat roept voeding bij je op? Wat roept maaltijd bij je op? Speciale aandacht bij personen met dementie?

3


THEORETISCH KADER www.khk.be

• Holistische visie op voedingsgebeuren • Fysische dimensie • Energie (Cockelaere, 1987 ; Pannemans, 1993) • Bouwstoffen (Cockelaere, 1987) • Regelende en beschermende stoffen (Cokelaere, 1987)

• Sociale dimensie

(Davies, Snaith, 1980; Grypdonck,

1980; Declercq 1990)

• Psychologische dimensie (Gastmans, 1996) • Spirituele dimensie (Gastmans, 1996) 4


INLEIDING www.khk.be

‘Ondanks de hoge prevalentie van ondervoeding bij ouderen, worden nutritionele problemen nog steeds niet prioritair herkend door gezondheidswerkers’ (Pepersack, T., 2009)

5


PREVALENTIE www.khk.be

• Algemeen: 13-78% (Kubrak, 2007) • Specifiek • België: 35,8% ondervoed 41,9 %risico op ondervoeding (Defloor, 2007)

• Nederland: 13,9-60,2% % risico (Meijers et al., 2008)

• Frankrijk: 14,5-48% (Boudel-Marchasson et al, 2009)

• VS: 35 -85% 6


2

www.khk.be

RESULTATEN ONDERZOEK ONDERVOEDING BIJ BELGISCHE SENIOREN

7


877 PERSONEN IN DE THUISSITUATIE 2764 PERSONEN IN EEN WZC DOOR DE HUISARTS OF THUISVERPLEEGKUNDIGEN (WGK) ONDERZOCHT

Aantal onderzochten

Aantala personen

3000

2764

2500 2000 1500 1000

Aantal onderzochten 877

500 0

8

Thuissituatie Lieven De Maesschalck

28/10/2015

WZC

2729 VROUWEN WERDEN GESCREEND EN 912 MANNEN

Verdeling M/V onderzochten

Aantala personen

3000

2729

2500 2000 1500 1000

Verdeling M/V onderzochten

912

500 0

9

Mannen Lieven De Maesschalck

28/10/2015

Vrouwen

DE GEMIDDELDE LEEFTIJD VAN DE MANNEN IN DE STUDIE IS 82 JAAR EN DE GEMIDDELDE LEEFTIJD VAN DE VROUWEN IS 86 JAAR

100 90 80 70

86

Leeftijd

60

82

50 40 30 20 10 0

10

Gemiddelde leeftijd vrouw Lieven De Maesschalck

28/10/2015

Gemiddelde leeftijd man

12% VAN DE ONDERZOCHTE PERSONEN IS ONDERVOED

% patiënten

MNA≤11

11

50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0

45

44

Ondervoed 12

Risico op ondervoeding Normale voedingstoestand


IN DE THUISSITUATIE: 7% IS ONDERVOED EN 28% HEEFT EEN RISICO OP ONDERVOEDING

% patiënten

Thuissituatie

12

100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0

65 Ondervoed 28 7


Risico op ondervoeding Normale voedingstoestand

IN DE WZC: 13% IS ONDERVOED EN 50% HEEFT RISICO OP ONDERVOEDING. DE PREVALENTIE LIGT GEVOELIG HOGER IN DE WZC!

% patiënten

WZC

100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0

50 13

37

Ondervoed Risico op ondervoeding Normale voedingstoestand

Noot: In WZC ligt de gemiddelde leeftijd hoger en is de comborditeit met andere aandoening hoger!

13


% patiënten

HET RISICO OP ONDERVOEDING STIJGT MET DE LEEFTIJD!

100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0

32

<75

40

75-79

43

80-84

47

85-89

49

90-94

56

>95

Ondervoeding bij ouderen zal steeds meer toenemen omwille van de toenemende vergrijzing van de maatschappij

14


% patiënten

GEWICHTSVERLIES IN DE WZC EN DE THUISITUATIE: 17% VIEL TUSSEN DE 1 EN 3 KG AF, 8% MEER DAN 3 KG

15

100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0

Tussen 1 en 3 kg Meer dan 3 kg 17

Gewichtsverlies Lieven De Maesschalck

28/10/2015

8

RELATIE WANDELEN EN ONDERVOEDING

% patiënten

100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0

90,6

82,1 61,1 38,9

9,4

17,9

Ja Nee

Sterke relatie tussen ondervoeding en de mogelijkheid om te wandelen!

16


% patiënten

RELATIE TRAPPEN LOPEN EN ONDERVOEDING

100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0

94,2

87,5 66,4 33,6

5,8

12,5

Ja Nee

Sterke relatie ondervoeding en de mogelijkheid om trappen lopen!

17


% patiënten

RELATIE FUNCTIONALITEITSNIVEAU EN ONDERVOEDING

100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0

90,6

81,9 60,8 35,5

9,1 0,3

18,1 0,1

3,7

Niets Wandelen Beiden

Ondervoede patiënten wandelen niet meer en doen geen trappen!

18


% Ondervoede patiënten

RELATIE FUNCTIONALITEITSNIVEAU EN ONDERVOEDING 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0

86 72 42 9

5

16 12

25

33

Slecht Matig Goed

86 % van alle ondervoede patienten hebben een slecht functionaliteitsniveau ivm 42% van de personen met een goede voedingsstatus!

19



RELATIE TUSSEN DEMENTIE EN ONDERVOEDING 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0

84 57 43

49 51 Ja 16

Neen

57% van de ondervoede patiënten leed aan dementie

20



RELATIE TUSSEN DEPRESSIE EN ONDERVOEDING 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0

94 85

76

Ja 24 15

6

Risico op Normale ondervoeding voedingstoestand 23% van de ondervoede patiënten leed aan depressie

21

Ondervoed

Neen


% patiënten

VERDELING ONDERVOEDE PATIËNTEN OVER DE VERSCHILLENDE SETTINGS 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0

85

85

36 15

Thuis WZC

15 4

Van alle ondervoede patiënten bevond zich 85% in een WZC en 15% in de thuissituatie

22


RELATIE ONDERVOEDING EN RECENTE HOSPITALISATIE 100

91

86

90 80

71

70

% patiënten

60 50

Ja

40

Neen

29

30 20

14

10 0

Risico op Normale ondervoeding voedingstoestand 29% van alle ondervoede patiënten werd recent gehospitaliseerd

23

Ondervoed

9


OORZAKEN www.khk.be

• Multifactorieel • Fysiologisch (bv. orale problemen) • Psychologisch (bv. rouw, aanpassing) • Sociaal (bv. omgeving)

24


AANPAK: ALGEMEEN

(1/2)

www.khk.be

Nood aan screening en assessment Nood aan kennis Nood aan bewustwording Nood aan eenvoud en gouden standaard in aanpak

• • • •

25


AANPAK: ALGEMEEN www.khk.be

• Multidisciplinair • Voeding- en dieetleer • Verpleegkunde • Geneeskunde • Ethiek • Ingenieurswetenschappen • Sociaal werk • …

26


(2/2)

AANPAK: SPECIFIEK www.khk.be

• Betekenis van de maaltijd • Familiale achtergrond • Comfort • Inzicht leidt tot verbetering (Evans, 2005)

27


(1/12)


• Mondhygiëne • Start bij regelmatig nakijken bij risicogroepen (bv. cognitieve problemen, droge mond, slikproblemen, diabetes, gedragsproblemen, …)

• Preventie • Gebruik van EB protocol (Chalmers et al., 2004)

28


(2/12)

EB PROTOCOL (1/2) www.khk.be

2929


EB PROTOCOL (2/2) www.khk.be

30


www.khk.be

31

MONDHYGIËNE PROTOCOL: VOORBEELD


AANPAK: SPECIFIEK

(3/12)

www.khk.be

• Voeding als therapeutische waarde • • • • •

Proteïne voor de ingreep (Van Venrooij et al., 2009) Zink (Kandhro, 2009) Probiotica (Soeters, 2009) Rol antioxidantia (Van der Putten et al., 2009) Orale voedingssupplementen (Darmon et al., 2008)

• …

32



• Empowerment • Participatie in beslissingen • Ook bij personen met dementie (Cuyvers, 2009)

33


(4/12)

AANPAK: SPECIFIEK

(5/12)

www.khk.be

• Participatie in voedingsbeleid • Link malnutritie – BMI met relaties • • • • •

Leeftijd Geslacht Dementie Mobiliteit Gemiddeld aantal geneesmiddelengebruik

• Dagoverzicht bij residenten via screening en voedingsgewoonten heeft positief effect op gewicht (Valentini et al., 2009)

34


AANPAK: SPECIFIEK

(6/12)

www.khk.be

• Staffing • Relatie inadequate staffing en verhoogd risico op malnutritie en deshydratie (Shipman et al., 2007)

• Impact van voedingsteams (Bottoni et al., 2008)

•Regelmatige audit en feedback (Meijers et al., 2009)

35


AANPAK: SPECIFIEK

(7/12)

www.khk.be

• Opleiding • Kennis en attitude 2008)

(Defloor, 2007; Mowe et al.,

•Pelletier (2004) • Niet herkennen van dysfagie • Kennistekort • Gevolg • 20 keer meer kans op aspiratiepneumonie • Optreden van malnutritie en dehydratatie

36


AANPAK: SPECIFIEK

(8/12)

www.khk.be

• Espen • The European Society for Clinical Nutrition and Metabolism • Multidisciplinair • Doel • • • •

37

Onderzoek Opleiding Richtlijnen Netwerk (www.espen.org )


AANPAK: SPECIFIEK

(9/12)

www.khk.be

• Thuiszorg • Nood aan screening voedingstoestand • Bekijk ook regelmatig winkelmogelijkheden, bereidingsmogelijkheden • Voedingsproblemen gerelateerd met eten, verteren, dieet, gebruik van maaltijden aan huis en informele zorg (Sioni et al., 2006)

38


AANPAK: SPECIFIEK

(10/12)

www.khk.be

• Reologie • Exacte wetenschap bepaling textuur • Bv. aardbeien, shake, slix … (Claes, J., De Maesschalck, L., 2013)

39



• Multifactoriële aanpak • Voeding • Activiteit • Mondhygiëne (Beck et al., 2008)

40


(11/12)


• Zorgcommunicatie • Behoeftenbepaling ouderen • Screeningstool en opvolging •

41

Bv meet en weet


(12/12)


• Zorgcommunicatie • Behoeftenbepaling ouderen • Screeningstool en opvolging •

42

Bv meet en weet wijzer


(12/12)

VOEDING EN DEMENTIE • • • • • • • •

43

Inleiding Functie van de maaltijd Cijfers Redenen voor voedingsafhankelijkheid Voeding en dementie Voedingsproblemen Tips en Trics Besluit

FUNCTIE VAN DE MAALTIJD • Metabole behoeften • Bepaald door

(Cockelaere, 1987)

• Basaal metabolisme (60 à 75 %) • Thermogenese (10%) • Activiteit (25 à 30 %)

(Vansant, 1995, Pannemans, 1993, Cockelaere, 1987)

• Behoefte

• 60-74 jaar 11,9 G + 700 Kcal • > 75 jaar 8,4 G + 820 Kcal (James en Shofield, 1990)

• Sociale dimensie

(Davies, Snaith, 1980 ; Declercq, 1990)

• Regulerende functie

44

9,2 G + 688 Kcal 9,8 G + 624 Kcal

(Grypdonck, 1980)

VOEDING EN DEMENTIE Enkele cijfers

• 5 à 10% van 65+ lijdt aan dementie

(Rocca, 1990 ; 1991 ;

Godderis, 1992 ; Roelands, 1992, Ferri et al., 2006)

• Correlatie voedingsafhankelijkheid en dementie (Siebens, 1986 ; Sandman, 1990)

• 2% voedingsafhankelijk versus 28-40%

(Busse, 1978 ;

Sandman, 1988 ; Michaelsson, 1987 ; Sandman, 1990, Borell, 1991)

45

VOEDING EN DEMENTIE REDENEN VOOR MEER VOEDINGSAFHANKELIJKHEID •

Ideationele dyspraxie (Miller, 1986)

•

Visuele agnosie (Lezak, 1979 ; Luria, 1965)

•

Verlies aan vanzelfsprekend ordenend kader (Hendrickx, 1993)

•

46

Verminderde aandacht (De Maesschalck, 1996)

VOEDINGSPROBLEMEN DOORHEEN HET DEMENTIEPROCES • Aanvankelijk − Decorumverlies: verdwijnen tafelmanieren, eten naar binnen slokken, morsen, …

• Vervolgens − Niet meer herkennen van voedsel, met eten spelen, niet meer weten hoe bestek te gebruiken, …

• Laatste stadium − ‘Voedselweigering’, eten uit de mond laten lopen, slikproblemen, uitspuwen, hoofd wegdraaien, …

47

‘VOEDSELWEIGERING’  Bewust… - rechtstreekse boodschap - onrechtstreekse boodschap (psychisch, somatisch, omgeving, e.a.)  Onbewust…

48

VOEDING EN DEMENTIE Problemen bij het voeden

• Voeden als vernederende ervaring (Declercq, 1990) • Tijdstekort (Backström, 1987 ; Ekman, 1991) • Bijkomende problemen bij ‘ernstig dementerenden’ • Slikproblemen • Contracturen • Geen feedback (Armstrong, 1986) • Stoelgangproblemen (De Ridder, 1993) •‘Voedselweigering’ (Gaeremynck, 1996) • Risico voor aspiratie van voedsel of drank • Positionering van de bewoner (De Ridder, 1993) • Droge mond (De Ridder, 1993) • Eetlustvermindering (De Ridder, 1993) • Functieverlies van de tong (De Ridder, 1993) • Keuze over al dan niet sondevoeding (De Ridder, 1993)

49

TUSSENTIJDS BESLUIT • Maaltijd = belangrijk moment • ‘Goed eten’ staat voor ‘gezond en wel’. • Wens met de maaltijd te helpen. - Noden en mogelijkheden leren inschatten - Haalbare verwachtingen - Maaltijd geen strijdpunt -…

50

KENLPUNTEN IN DE ZORG • Communicatie i.v.m. voeding • Zintuigen aanspreken • Wens om met de maaltijd te helpen • Rustpunt? • Centrale plaats?

51

TIPS: ALGEMEEN DE oplossing bestaat niet, zorg op maat! • Heb oog voor ondervoeding •

• Gewichtsverlies 5 % in 3 maand of 10% in 6 maand • Zelftest risicofactoren

(Vandewoude, 1998)

Analyseer de situatie • Wees creatief •

•

Zorg voor communicatie ivm voeding

(bv. afkeer voor stoffen, toevoegen van ketchup, zout, …)

•

Zorg voor bereikbaarheid van voedsel

•

Hou rekening met wensen en gewoontes

52

TIPS CONCREET • Voorzie 4 maaltijden, bepleit kleine porties • Werk eventueel met beelden (digitale foto) • Heb oog voor de sociale context

(bv. ivm decorumverlies)

• Let op met malen en mixen (denk ook gebit, …) • Gebruik hulpmiddelen bij trage eters

(bestek, verwarmd bord, …) en zoek de oorzaak

• Gebruik ifv de fase van dementie tactiele en/of

verbale stimulatie

53

TIPS CONCREET • Drank (min. 2) voorzien • Beperk koffie • Beperk dieet (zo mogelijk) • Schakel niet te snel over op tuitbekers en rietjes

(wel goed is nose-cup)

• Betrek in het overleg en de zorg de familie • Speel met receptuur:

bv. fingerfoods, gellies, shake, slix, …

• Gezelschap (sociale dimensie!) 54

TIPS CONCREET •

Structureer het maaltijdgebeuren

•

Vaste maaltijdbegeleider

•

Gebruik de zintuigen (ogen, neus, smaak)

•

Dien kleine porties op

•

55

Bij constipatie: 1 kop zemelen, 1 kop appelmoes en ½ kop pruimensap; 1à2 koffielepels ‘s avonds met glas water (max. 2 weken in koelkast) (Behm, 1994)

VRAGEN

56

RISICOSCREENING Instructie De persoon overloopt alle uitspraken. Indien de uitspraak van toepassing is, omcircelt hij deze. Alle omcircelde getallen telt hij op. 0-2: geen verhoogd risico, 3-5: matig verhoogd risico, >6: Hoog risico (Vandewoude, 1998; origineel White, 1996)

• Zelftest risicofactoren • • • • • • • • • •

Ik heb een aandoening waardoor hoeveelheid of samenstelling gewijzigd is 2 Ik eet minder dan twee maaltijden per dag Ik eet weinig fruit, groenten of zuivelproducten Ik neem dagelijks 3 of meer glazen van alcoholhoudende drank Ik heb tandproblemen die het eten bemoeilijken Ik heb niet altijd voldoende geld om de nodige inkopen te doen Ik eet meestal alleen Ik neem 3 of meer verschillende medicaties per dag Ik verloor spontaan 5 kg over de laatste 6 maanden Ik ben niet altijd fysiek in staat om zelf te winkelen, te koken en mij te voeden

3 2 2 2 4 1 1 2 2

TOTAAL : ………

57

BESLUIT www.khk.be

• Multi is een toverwoord • Multifactorieel, multidisciplinair, … • Cliënt centraal • Nog veel werk voor de boeg!

58


UITSMIJTER Het maaltijdgebeuren is een gedeelde zorg vooral gebaseerd op respect en betrokkenheid om Samen met familieleden, vrijwilligers en hulpverleners uit alle disciplines te streven naar een zorgcommunicatie m.b.t. eten en drinken. Voldoende opname van voeding en vocht vormen immers niet de enige doelstelling in een goede maaltijdzorg.

59

VOEDINGSZORG WAAR STAAN WE?

Recommend Documents