BEZIENSWAARDIGHEDEN
Vlaamse kerkschatten in Waregem In de dekanale kerk van Waregem is vooraan rechts een opvallend bronzen tabernakel te zien. Het staat op een houten voetstuk waarin twee panelen in houtsnijwerk uit de vroegere communiebank verwerkt zijn. Bijzonder is dat het tabernakel ontworpen en gemaakt is door Jos Speybrouck en Karel Lateur. Na wat onderzoek blijkt dat de twee Vlaamsgezinde kunstenaars verschillende werken hebben gecreëerd voor de Waregemse kerken. Simonne COUCKE
Karel Lateur (1873-1949) Karel, de jongere broer van Frank Lateur (beter bekend als Stijn Streuvels) werd geboren in Heule op 12 mei 1873 als zoon van kleermaker Kamiel en Marie Louise Gezelle, de jongere zus van Guido Gezelle. In het begin van de 205” eeuw verhuisden moeder Marie Louise, Karel en zijn zus Elisa naar Brugge. Karel studeerde aan Sint-Lucas in Gent, en daarna beeldhouwen in Brussel, bij Jules Lagae (afkomstig van Roeselare) en Juliaan Dillens. Hij vestigde zich eerst in Steenbrugge, en in 1926 in het geboortehuis van zijn oom Guido, aan de Rolweg in Brugge, waar hij zijn atelier inrichtte. In de Waregemse Sint-Amandskerk vinden we twee werken van de hand van Frank Lateur: het tabernakel en een bronzen bas-reliëf. Het mooie bronzen tabernakel werd gegoten door Lateur naar de tekeningen van Jos Speybrouck. Het stelt twee herten voor die zich laven aan een bron. Het bas-reliëf hangt in de linkerbeuk, boven de deur van de sacristie. Het toont in het midden O.L.Vrouw met kindje Jezus, links en rechts geflankeerd door telkens vijf engeltjes. Uiterst links staat Sint-Jozef, rechts de engel Gabriël. Het opschrift luidt “Magnificat Anima Mea Dominum”, of “Hoog verheft nu mijn ziel, de Heer”, de eerste regel van het Magnificat, de Lofzang van Maria uit het evangelie van Lukas (1 :46-55). Wie Ingooigem bezoekt, zal naast de kerk het graf vinden van Hugo Verriest (°Deerlijk 1840, +Ingooigem 1922). Ook dit praalgraf is ontworpen en uitgevoerd door Karel Lateur. Karel is altijd vrijgezel gebleven en overleed op 10 januari 1949 in Brugge. Bij de Lateurs en de Gezelles werd er maar zelden getrouwd ...
moeder Maire Louise met haar kinderen Elisa, Frank en Karel Lateur (1903)
de Gavergids 2008 / 2
3
Jos Speybrouck (1891-1956) Tekenaar Jos Speybrouck werd geboren op 10 januari 1891 te Kortrijk. Hij volgde Sint-Lucas in Gent, waar hij in l9ll de Grote Prijs behaalde met zijn Verheerlijking van Vlaanderen. Het was het begin van een lange kunstenaarsloopbaan die gekenmerkt werd door het verheerlijken van Vlaanderen en het verguizen van al wie Vlaanderen slecht gezind was. Zijn romantische tekeningen en teksten, uitgegeven in reeksen als Gudrun, Rodenbach en Groeninghe, veroverden de studentenschare. Ze werden toen al uitgegeven en gedrukt bij de bekende firma J. Lannoo uit Tielt. Speybrouck verzorgde ook veel illustraties voor sprookjes en verhalen in jeugdbladen (o.a. Zonneland) en gebedenboekjes. Zijn tekeningen waren geschikt voor iedere leeftijd en elke plaats. Ze versierden de kinderkamer en het misboek van de kleintjes, pronkten op de muren en schouwen van studentenkamers en Vlaamse interieurs, fristen vergaderzalen en kerken op, en verluchtten missaals, huisbijbels en wandkalenders. In 1923 begon Speybrouck met een reeks religieuze tekeningen die verwijzen naar de Bijbel. In 1936 bestond die schat al uit een duizendtal prenten. De abdij van Loppem put eruit voor allerlei godsdienstige publicaties. De abdij van Affligem, waar de originele SintLutgardis en Kristuskop hangen, beide in olieverf, verluchtte er zijn tot ver over de grenzen beroemde Volksmisboek mee. Ook voor de Hollandse huisbijbel putte men uit de collectie. Ondertussen tekende de meester onvermoeibaar verder aan reeksen als Rozenkrans, Kruisweg en Sacramenten. Zij werk verscheen in Nederland, Frankrijk, Canada en zelfs Congo. Speybrouck was leraar aan de Sint-Lucasschool van Doornik, en gaf tekenles aan de meisjes van het O.L.V. van Vlaandereninstituut te Kortrijk. Hij leverde prachtig werk af op het gebied van huis- en kerkdecoratie, o.a. voor de feestzaal van het Christen Werkersverbond te Kortrijk. Ondertussen vond hij nog de tijd om toneeldecors te ontwerpen en zelf in werkplunje de panelen te schilderen, en veel geslaagde beelden en bas-reliëfs te boetseren.
Jos Speybrouck aan het werk in zijn atelier thuis (1938)
de Gavergids 2008 / 2
4
Speybroucks tekeningen hebben steeds een opvoedkundige inslag. De Vlaamse prenten verbeelden de romantische idealen van de jeugd: toekomst, eer, strijd, Op godsdienstig vlak wist hij de ziel van het kind te ontroeren en was hij de heraut van de Vlaamse Maria-devotie. Zijn stijl wordt gekenmerkt door een eenvoudige, perfecte lijnvoering, de befaamde 'Speybrouck-lijn'. Naast een groot kunstenaar was Speybrouck ook een goed mens. Hij was geestig en openhartig. Zijn huis was een Vlaamse haard, prachtig versierd met tekeningen en beeldhouwwerken en talrijk bevolkt. Als vader van 13 kinderen was hij 's avonds een tijdje zoet om iedereen een kruisje te geven. Als leraar had hij nauw contact met zijn leerlingen en collega's, en als vriend kende hij zijn weerga niet. Men ontmoette hem als vreemdeling en na enkele uren was men een open boek voor hem. Jos Speybrouck overleed in Kortrijk op 23 augustus 1956 nadat hij “den strijd om zijn gedachte, om zijn kunst en om zijn bestaan hard aan den lijve heeft gevoeld.”
typische Speybrouck-tekeningen uit 1919 (links en rechts) en 1942 (midden)
In Waregem heeft Jos Speybrouck verschillende kunstwerken nagelaten. De vroegere pastoor en later eerste deken E.H. Maes was in 1923 directeur van O.L.V. van Bijstand te Kortrijk (de school is nu afgebroken om plaats te maken voor het nieuwe K-shoppingcenter). Hij lag er aan de basis van de vernederlandsing van de school en was medestichter van het O.L.V. van Vlaandereninstituut, waar Speybrouck dus lesgever was. In 1931 kwam E.H. Maes naar Waregem en door zijn toedoen kreeg de kunstenaar hier verschillende opdrachten. Jammer genoeg heeft pastoor Maes niet alle bestellingen, aankopen en betalingen even zorgvuldig bijgehouden. De kapel van het H.-Hartcollege in de Stationsstraat werd in 1933 gebouwd op kosten van de familie Delespaul (hun jachtverblijf Chateau du Mont werd later verkocht aan de Zusters van de Karmel en verbouwd tot een rust- en herstellingsoord). In 1938 kreeg Speybrouck de opdracht voor drie muurschilderingen. Jammer genoeg werden ze door de vochtigheid aangetast en zijn ze ondertussen verdwenen. In de Sint-Hubertuskerk van de wijk De Jager, langs de Kruishoutemseweg, hangen twee grote schilderij en van zijn hand, daterend uit 1935. De werken sierden oorspronkelijk het hoogkoor van de dekanale kerk. De kerk op De Jager werd gebouwd in 1968-69 en in
de Gavergids 2008 / 2
5
1971 officieel erkend als annex van de dekanale kerk. In die periode verhuisden ook de twee schilderijen naar De Jager. In de plaats kwamen een schilderij van Cornelius de Vos (Kruisafneming van Jezus, 1650) en een van H. Herregouts (Christus aan het kruis, 1680) In de dekanale Sint-Amandus en Sint-Blasiuskerk zijn naast het prachtige bronzen tabernakel (zie beschrijving hierboven) nog drie brandglasramen van Speybrouck te bewonderen. Ze bevinden zich achter het hoofdaltaar en werden eveneens bekostigd door de familie Delespaul. Ze dragen het opschrift “Ten jare O.H.J.C. 1928 den 5 oogst werd de gemeente plechtig toegewijd aan het H. Hert van Jesus". Bij deze gelegenheid kreeg Jos Speybrouck de opdracht de kartons voor de drie ramen te tekenen. Hij moest wel zorgen voor een verband tussen de drie ramen. Zo zien we dat uit het Hart van het middelste raam een stralenbundel naar rechts gaat tot bij O.L.Vrouw. Het verband met patroonheilige SintAmandus is minder duidelijk.
het bronzen tabernakel in de dekanale kerk, rechts achter het altaar
voorzijde van het tabernakel, ontworpen door Jos Speybrouck
de Gavergids 2008 / 2
6
detail van het voorpaneel, met de twee herten
zijaltaar links vooraan in de dekanale kerk, met links boven de deur het bas-reliëf van Frank Lateur
close-up van het bas-reliëf, met opschrift “Magnificat anima mea dominum”
de Gavergids 2008 / 2
7
de drie glasramen ontworpen door Jos Speybrouck, in het koor van de dekanale kerk
close-up van de drie glasramen, met links Sint-Amandus, centraal Het Heilig Hart en rechts O.L.Vrouw
Bronnen
s.n., ‘Jos Speybrouck, de kunstenaar der zingende lijnarabesken', in: Ons Volk, 6 februari 1938, p. 202-204 & 227 C. Beel & F. Callewaert, ‘Art Deookerk Roeselare', in: Mandeldal, nr. 3, 2008. J. Timmerman & M. Berteloot, Catalogus van de fototentoonstelling in het Provinciaal Museum Stijn Streuvels, Provincie West-Vlaanderen, 1990, 74 p. mondelinge informatie van A. Vandewiele, heemkundige kring Waregem, en Geert Kesteloot (i.v.m. de Sint-Hubertuskerk) foto's Patrick Meuris
de Gavergids 2008 / 2
8
