STRAATNAMEN IN WAREGEM (1)
Nieuw in Waregem! Manette NOLF In 1992 maakte collega Patrick Meuris zijn eindwerk voor de cursus Toeristisch Gids over de straatnamen in Waregem anno 1992. In de Gavergids publiceerde hij in de daaropvolgende jaren ook nog enkele artikels over de straatnamen van Desselgem, Beveren-Leie en Sint-Eloois-Vijve. Sindsdien zijn er in GrootWaregem heel wat nieuwe straten en wijken bijgekomen. In vier artikels probeer ik een zo volledig mogelijk overzicht te geven van deze nieuwe straatnamen. We beginnen de verkenning in Waregem zelf. 1. Tategemstraat Verkaveling aan de Platanendreef in Nieuwenhove. Tategem is een Frankische nederzettingsnaam uit de 5de of 6de eeuw na C. De nederzetting Tategem viel ongeveer samen met het huidige Nieuwenhove. De oudste vermelding van de naam Tategem dateert uit het jaar 964, meer bepaald in een oorkonde van de Franse koning Lotharius waarbij deze een reeks schenkingen van domeinen in onze streek bevestigt. 2. Garenstraat Zijstraat van de Kerkhofstraat in Nieuwenhove. De straatnaam verwijst naar de Garenkapel op de hoek van de Deerlijkseweg en de Remi Van Meerhaeghestraat. Met ‘garen’ wordt hier gesponnen vlas bedoeld. De Garenkapel herbergt een beeld van de Heilige Margaretha, patrones van de parochie Nieuwenhove.
de Garenkapel
3. Maalbeekstraat straat in de Industriezone Brabantstraat ten zuiden van de E17. De Maalbeek heeft haar bron op de hoogte ten noorden van het Baudelobos (80 m. boven de zeespiegel) op de grens tussen van Anzegem en Wortegem.
de Gavergids 2011 / 1
9
4. Mannebeekstraat - Eugène Bekaertlaan Straten in de industriezone Vijverdam, die grenst aan de zone Brabantstraat. De oude bedding van de Mannebeek liep dwars door de industriezone. Bij de aanleg van de industriezone werd de bedding van de beek verlegd. De Mannebeek mondt net als de Maalbeek uit in de Gaverbeek. Eugène Bekaert creëerde het grootste textielbedrijf van de regio. Het begon met de overname van Sint-Hubert gelegen op het Gaverke. Daarna bouwde hij het grote complex aan de Hoogmolenstraat en tenslotte de vestiging aan de Vijverdam. Vanaf 1982 fusioneerden alle Bekaertbedrijven tot de NV Bekaert Textiles.
Eugène Bekaert (1903-1986)
5. Kabeljauwstraat Zijstraat van de Franklin Rooseveltlaan vlakbij de watertoren. Vroeger noemde men de heuvel ter hoogte van het huidige op- en afrittencomplex van de autosnelweg de Kleithul. Tot in 1836 was de Kabeljauw een bos. Op die plaats had Felix De Ruyck (zie verder) een steenbakkerij, die ongeveer 100 jaar in werking was.
steenbakkers op de Kabeljauw, begin 20ste eeuw
de Gavergids 2011 / 1
10
6. Truweelstraat Zijstraat van de Franklin Rooseveltlaan vlakbij de Kabeljauwstraat. Sinds 1890 was hier café het Truweel gevestigd. Het is nu afgebroken voor de uitbreiding van de Mercedes-garage. Een truweel of troffel is een stuk handgereedschap gebruikt door metselaars, stukadoor en tegelzetters om specie of mortel mee te verwerken. Het truweel is ook een van de belangrijke symbolen van de Vrijmetselarij, samen met de passer en de winkelhaak. 7. Klaverveld Zijstraat van de Wortegemseweg. Deze plaatsnaam is minstens 18de eeuws. Hij is terug te vinden op de toponymische kaart van Waregem opgemaakt door eresecretaris Jozef Vanthuyne als ‘het claeverveldeke’. 8. Karekietstraat Zijstraat van de Galgestraat. Op deze plaats stond vroeger het oude café De Karekiet. Een karekiet is een trekvogel uit het geslacht Acrocephalus. Hij is egaal bruin met een crèmekleurige buik en borst. Hij keert terug naar onze streken in het voorjaar en maakt zijn nest in het riet langs de waterkant. Zijn naam verwijst naar zijn roep, die ongeveer klinkt als ‘karre karre kiet kiet kíét’.
grote karekiet (Acrocephalus arundinaceus)
9. Langveld Zijstraat van de Bessemstraat. De naam verwijst naar een oud, langwerpig perceel hier in de buurt. 10. Ginstestraat Zijstraat van de Driesstraat. Omdat deze nieuwe straat in de nabijheid ligt van de Heidestraat en de Bessemstraat kreeg ze de naam ‘ginste’, een oud woord voor (heide)brem. 11. Meersblomme Verkaveling aan de Nokerseweg. In de Damweg – nu Hippodroomstraat – stond vroeger café De Meersblomme (‘weidebloem’). 12. Warandestraat - Zagerijstraat Verkaveling nabij de Intermarché. De eerste straatnaam verwijst naar café De Warande in de omgeving van de Nokerseweg. Een warande is een lusthof, een wandelpad of een onverzorgd perceel waar konijnen gedijen. De tweede naam verwijst naar het vroegere café De Oude Zagerij in de Bessemstraat en naar de verdwenen houtzagerij die in deze buurt gevestigd was.
de Gavergids 2011 / 1
11
13. Oudstrijderslaan Zijstraat van de Bieststraat. De straatnaam brengt hulde aan de Waregemse oudstrijders uit de wereldoorlogen. 14. Langebrugstraat Zijstraat van de Kleithoekstraat. De naam verwijst naar de brug van ongeveer 30 m. die destijds de Kleithoek verbond met de terreinen van de familie Depaepe. 15. Kraaienveld - Patrijzenstraat – Pelikaanstraat Zijstraat van de Hongerstraat. Gezien de nabijheid van de Jagersstraat werd geopteerd voor vogelnamen. Patrijzen zijn samen met kwartels de enige inheemse hoenders van onze streek. In de Pelikaanstraat staan nog de twee ‘vogelresidenties’: De Reiger en De Ooievaar.
patrijs of veldhoen (Perdix perdix)
16. Albert Servaeslaan Straat in het Torenhof. Deze kunstschilder en tekenaar werd geboren te Gent op 4 april 1883 en overleed in het Zwitserse Luzern op 19 april 1966. Hij wordt beschouwd als de eerste Vlaamse expressionist.
Albert Servaes (rond 1930)
de Gavergids 2011 / 1
12
17. Albert Saverysstraat Zijstraat van de Zultseweg. Albert Saverys werd geboren te Deinze op 12 mei 1886 en overleed te Petegem a.d. Leie op 29 april 1964. Hij was schilder en decorateur en wordt vaak beschouwd als een epigoon van de grote Vlaamse expressionisten. Hij maakte deel uit van de derde Latemse school.
Albert Saverys (rond 1930)
18. Ververijstraat - Schietspoelstraat - Voldersstraat - Blekerijstraat Verkaveling aan de Jan Boukaertstraat. Omwille van de nabijheid van de Wollestraat en de Jutestraat werden straatnamen gekozen die verwijzen naar de textielnijverheid. In een ververij werd de geweven stof of het garen gekleurd. Een schietspoel is het onderdeel van een traditionele weefmachine dat de spoel met de inslagdraad heen en weer doet bewegen door de scheringdraden. Een volder was een ambachtsman in de lakennijverheid. De taak van de volder was het wollen weefsel te vollen of 'vervilten' zodat het dikker werd en minder vatbaar voor krimpen. Hiervoor werd het weefsel ondergedompeld in een grote bak met heet water, urine en vette klei (die het vuil uit de vezels opnam) en aangestampt met de voeten. Vollen was zwaar en vuil werk. In een blekerij werd wit wasgoed gebleekt in de zon door het nat te maken en uit te spreiden op het gras.
Max Liebermann – De Blekerij (1882)
de Gavergids 2011 / 1
13
19. Wiedouwstraat - Wijmeriestraat Woonstraten langs van de Oosterlaan. ‘Wiedouw’ is de verzamelnaam voor wissen, tenen en wijmen, het materiaal van de mandenvlechters. De drassige vallei van de Gaverbeek was ideaal voor de teelt van wiedouw. Er was een wijmerie (aanplant van wijmen of wiedouw) ten noorden van de huidige spoorweg, eigendom van baron Casier (en vroeger wellicht van Felix De Ruyck). Die wiedouw werd o.a. verkocht aan de mandenmakersfamilie Lisarde in de Vijfseweg. De wiedouw werd gesneden, gebonden, gedroogd en gebogen voor het maken van paardemanden, eiermanden, paanders (‘tenen korf’) en wasmanden. 20. Slekkeput Zijstraat van de Vijfseweg. In de meimaand gingen de Waregemnaren op bedevaart naar de O.L.Vrouw ten Dalekapel in Zulte. Daarvoor stapten ze dwars door de Meimeersen of langs de Meiwegel en de spoorweg. De Dompelbeek vormde voorbij de spoorduiker een verbreding, de befaamde Slekkeput (‘slakkenpoel’), die een klassieke ontmoetingsplaats was voor de Waregemse jeugd. 21. Windhoek Bedrijventerrein aan de Vijfseweg. De straatnaam verwijst naar de verdwenen jutefabriek van de familie Dezutter die hier gevestigd was, de S.A. de Waereghem, in de volksmond beter bekend als den Transvael. Transvaal was van 1852 tot 1902 een onafhankelijk land ten noordoosten van Zuid-Afrika, ten noorden van de rivier de Vaal. Na de Boerenoorlog werd Transvaal een provincie van Zuid-Afrika. Windhoek is de hoofdstad van Namibië, dat gelegen is ten noordwesten van Zuid-Afrika en in 1990 onafhankelijk werd.
Zuid-Afrika vandaag. De Zuid-Afrikaanse Republiek (in de volksmond ‘Transvaal’) omvatte de provincies Noord-Transvaal, Oost-Transvaal, Gauteng en een deel van de provincie Noord-West.
de Gavergids 2011 / 1
14
22. Hoge Kave – Nieuwe Olm Zijstraten van de Olmstraat. Vroeger was in de Hoge Kave de eerste elektriciteitscentrale van Waregem gevestigd, met haar 35 meter hoge schoorsteen (of ‘kave’) met tulpvormig uiteinde. Later verhuisde de elektriciteitsproductie naar Zwevegem en nog later naar Ruien. De schoorsteen werd voor het laatst gebruikt door de firma Deslee, een textielbedrijf. In de Nieuwe Olm waren vroeger de firma’s Dufaux en Gernay-Delbecque gevestigd. De straatnaam verwijst naar het verdwenen café De Nieuwe Olm, in de Olmstraat. 23. Felix De Ruyckstraat – Armand De Rorestraat tussen de Boulezlaan en de Roger Vansteenbruggestraat. De steenrijke Felix De Ruyck kwam als kind terecht in Waregem bij de familie van burgemeester Ferdinand Storme. Hij werd een grote mecenas voor Waregem: stichter en voorzitter van het Sint-Vincentiusgenootschap, beschermer van het katholieke onderwijs tijdens de schoolstrijd en weldoener van talrijke Waregemse armen. Hij is de bouwheer van o.a. het kasteeltje in het huidige Park Casier (1851), het torentje op de markt (naar het voorbeeld van het Palazzo Vecchio in Firenze) en het eerste “oudemannenhuis” in de Holstraat.
Felix De Ruyck (1818-1884)
Armand De Rore was een rasechte Waregemnaar. Hij werd geboren werd op 5 april 1919 en overleed te Kortrijk op 2 april 1999. Vanaf 1961 was hij meer dan 20 jaar SP-senator. Hij zetelde ook drie legislaturen in de gemeenteraad (oppositie), van 1965 tot 1984. Hij was een zeer verdienstelijke politicus die zich inspande voor iedereen.
Armand De Rore (1919-1999)
de Gavergids 2011 / 1
15
24. Esdoornstraat Verkaveling aan de Eikenlaan. Er werd gekozen voor een boomnaam, naar analogie met de nabijgelegen Eikenlaan en Lindestraat. De gewone esdoorn (Acer pseudoplatanus) is een inheemse loofboom met grote handvormige bladeren en gevleugelde zaden die als ‘helikoptertjes’ uit de boom vallen.
Acer pseudoplatanus
25. Wallegracht - Cichoreistraat Zijstraten van de Jozef Duthoystraat. Het toponiem Wallegracht is 18de eeuws. Hij is terug te vinden op de toponymische kaart van Waregem opgemaakt door eresecretaris Jozef Vanthuyne. De naam Cichoreistraat werd gekozen naar analogie met de dichtbij gelegen Aststraat, die verwijst naar de voormalige cichorei-ast in de Pijkstraat. NOG AAN TE LEGGEN STRATEN 26. Smoorken Verkaveling aan de Baanstknokstraat, op het vroegere bedrijventerrein van Mi Casa. In de nabije omgeving ligt het kruispunt de Smoor, gekend door alle Waregemnaren. ‘Smoor’ is een oud Vlaams woord voor nevel of mist. 27. André Demedtsstraat Zijstraat van de Stijn Streuvelsstraat. André Demedts werd geboren te Sint-Baafs Vijve op 8 augustus 1906. Hij was achtereenvolgens leraar in het college te Waregem en hoofd van de B.R.T. te Kortrijk. Hij verwierf bekendheid als dichter, redenaar, essayist en romanschrijver. Werken van hem zijn vertaald in het Frans en het Duits. Hij overleed op 4 november 1992. André Demedts kreeg in 1986 de titel van ereburger van de stad Waregem. In 2006 werd zijn 100ste verjaardag herdacht met een gedenkplaat aan zijn voormalige huis in de Guido Gezellestraat.
de Gavergids 2011 / 1
16
28. Marcel Couckestraat Verkaveling tussen de Weversstraat en de Zeswegenstraat. Marcel Coucke werd geboren te Wakken op 1 mei 1920. Hij was 18 jaar burgemeester van Waregem en 19 jaar parlementslid. Hij overleed te Waregem op 16 april 1998.
Marcel Coucke (1920 – 1998)
29. Erasmuslaan Uitbreiding van de Europawijk in Nieuwenhove. Desiderius Erasmus werd (waarschijnlijk) geboren in Rotterdam als Geert Geerts op 27 juli 1466, 1467 of 1469. Hij overleed in het Zwitserse Bazel op 12 juli 1536. Hij was kanunnik, theoloog, humanist, schrijver en filosoof en schreef o.a. het maatschappijkritische satirische werk Lof der Zotheid. 30. Mercatorlaan Uitbreiding van de Europawijk in Nieuwenhove. Mercator was een leeftijdsgenoot van Erasmus. Hij werd geboren in 1512 te Rupelmonde en studeerde aan de katholieke universiteit van Leuven. Hij wou niet dat men hem een maker en verkoper van kaarten noemde maar veeleer een wetenschappelijk kosmograaf. Hij introduceerde het woord ‘atlas’, met als betekenis: alle kaarten van de kosmos, dus zowel van de aarde als van het heelal. Bronnen
diverse jaarboeken van de Geschied- en Heemkundige Kring De Gaverstreke, Waregem.
Patrick Meuris, Straatnamen in Waregem. Een bespreking van de Waregemse Straatnamen anno 1992, eindwerk voor de cursus Toeristische Gids, Tielt/Waregem, 1992, niet gepubliceerd.
Patrick Meuris, diverse artikels, de Gavergids, maart 1994, december 1993, juli 1995, oktober 1993, maart 1995.
70 Waregemnaars om nooit te vergeten, Unizo, Waregem, s.d.
150 Memorabele Waregemnaars, Unizo, Waregem, s.d.
Met dank aan Etienne Ducatteeuw & Marcel Delmotte (Straatnamencomité Waregem), Kristien Balcaen (administratief medewerker Dienst Bevolking Stad Waregem) en Mieke Ryckoort (GIS-coördinator Stad Waregem) voor het stratenplan
www.oscardevos.be: Albert Servaes / Albert Saverys
www.vogelvisie.nl
www.waregem.be: Marcel Coucke / Felix De Ruyck
nl.wikipedia.org: esdoorn, patrijs, karekiet, volder, Windhoek
de Gavergids 2011 / 1
17
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15.
16. 17. 18.
19.
TIP Voor informatie over de oude straatnamen van GrootWaregem kun je terecht op de website van de Waregemse Gidsenkring (www.gavergids.be > Thematisch > Straatnamen) en op de website van het VIOE, het Vlaams Instituut voor Onroerend Erfgoed (inventaris.vioe.be > bouwkundig geheel). De info bij VIOE is vooral afkomstig uit de jaarboeken van de geschied- en heemkundige kring de Gaverstreke.
20. 21. 22. 23. 24. 25.
26. 27. 28. 29. 30. de Gavergids 2011 / 1
Tategemstraat Garenstraat Maalbeekstraat Mannebeekstraat Eugène Bekaertlaan Kabeljauwstraat Truweelstraat Klaverveld Karekietstraat Langveld Ginstestraat Meersblomme Warandestraat Zagerijstraat Oudstrijderslaan Langebrugstraat Kraaienveld Patrijzenstraat Pelikaanstraat Albert Servaeslaan Albert Saverysstraat Blekerijstraat Schietspoelstraat Ververijstraat Voldersstraat Wiedouwstraat Wijmeriestraat Slekkeput Windhoek Hoge Kave Nieuwe Olm Armand De Rorestraat Felix De Ruyckstraat Esdoornstraat Cichoreistraat Wallegracht Smoorken André Demedtsstraat Marcel Couckestraat Erasmuslaan Mercatorlaan 18
