Vlaams jeugd -& kinderrechtenbeleidsplan Omgevingsanalyse

Vlaams jeugd -& kinderrechtenbeleidsplan 2015 – 2019 Omgevingsanalyse

Inhoudsopgave Inleiding .......................................................................................................................... 4 Methodologie ....................................................................................................................7 Demografische evoluties.................................................................................................. 9 Thema Lerende Vlaming ............................................................................................... 12 1.

Kinderrechtenkader ........................................................................................................................ 12

2.

Feiten, cijfers en onderzoek ............................................................................................................ 13

3.

Wat zeggen kinderen en jongeren? .................................................................................................20

4.

Wat zeggen de experten? ................................................................................................................. 23

5.

Beleidskaders en kloofanalyse ........................................................................................................ 24

Thema Werkende Vlaming ...........................................................................................27 1.


2.

Feiten, cijfers en onderzoek ............................................................................................................28

3.

Wat zeggen kinderen en jongeren? ................................................................................................. 31

4.


5.

Beleidskaders en engagementen ..................................................................................................... 34

Thema De open ondernemer ........................................................................................37 1.


2.


3.


4.

Wat zeggen de experten? .................................................................................................................38

5.

Beleidskaders en kloofanalyse ........................................................................................................38

Thema Innovatiecentrum Vlaanderen ......................................................................... 40 1.

Kinderrechtenkader ........................................................................................................................40

2.


3.


4.


Thema Groen en dynamisch stedengewest .................................................................. 46 1.


2.


3.


www.jeugdbeleid.be

2

4.


5.


Thema Ruimte voor morgen: veerkrachtige metropool op mensenmaat ..................... 53 1.


2.

Feiten en cijfers................................................................................................................................ 54

3.


4.


5.


Thema Slimme mobiliteit ............................................................................................ 59 1.


2.


3.

Wat zeggen kinderen en jongeren? .................................................................................................60

4.


5.


Thema Warme samenleving ........................................................................................ 63 1.


2.


3.


4.


5.

Beleidskaders en engagementen .....................................................................................................86

Thema Slagkrachtige overheid..................................................................................... 95 1.


2.


3.


4.


5.


BELEIDSKADERS ......................................................................................................... 101 BIBLIOGRAFIE .............................................................................................................104

www.jeugdbeleid.be

3

Inleiding Deze omgevingsanalyse moet het traject voor de opmaak van een Vlaams jeugd- en kinderrechtenbeleidsplan 2015-2019 (JKP) ondersteunen. Het Vlaams jeugd- en kinderrechtenbeleidsplan geeft uitvoering aan het decreet van 20 januari 2012 houdende een vernieuwd jeugd- en kinderrechtenbeleid, legt het jeugd- en kinderrechtenbeleid van de Vlaamse Regering vast en wordt een jaar na haar aantreden door de Vlaamse Regering goedgekeurd. In een eerste fase vormt de omgevingsanalyse het basisdocument voor het bepalen van beleidsuitdagingen op een inspraakdag op 20 september 2013. In een tweede fase wil ze de werkgroepen ondersteunen die deze beleidsuitdagingen gaan uitdiepen en vertalen naar strategische en operationele doelstellingen en acties. Dit document geeft een overzicht van relevante trends, cijfers, onderzoeken, meningen van kinderen en jongeren en experten anno juli 2013. De omgevingsanalyse gaat breed en bevat informatie over heel diverse beleids- en levensdomeinen. Dit overzicht heeft door zijn overschouwend karakter weinig ruimte voor details. Achterliggende mechanismen zijn vaak complex en genuanceerd. We plannen dan ook voor de geselecteerde beleidsuitdagingen nog een verdiepingsfase van de omgevingsanalyse. Veel meer informatie is te vinden in het gebruikte bronnenmateriaal (zie bibliografie aan het einde van dit document). Kinderen en jongeren? In deze omgevingsanalyse spreken we over kinderen en jongeren in Vlaanderen, waarbij de leeftijdsgrens bepaald in het decreet vernieuwd jeugd- en kinderrechtenbeleid wordt gevolgd: we focussen op kinderen en jongeren van 0 tot 30 jaar. Gezien deze leeftijdsafbakening bevinden zich ook jonge ouders (en gezinnen) in de doelgroep. Bovendien moeten we kinderen en jongeren in hun context bekijken en dus ook aandacht hebben voor ouders en gezinnen (net als de rest van hun netwerk), al staat het kind of de jongere centraal. Integratie jeugd- en kinderrechtenbeleid, ook in het plan Waar er voorheen een Vlaams jeugdbeleidsplan en een Vlaams actieplan kinderrechten gemaakt werd, worden beide in het Vlaams jeugd- en kinderrechtenbeleidsplan 20152019 geïntegreerd. Zoals in het decreet bepaald, moet het plan aangeven hoe de Vlaamse Regering aan een aantal beleidsdoelstellingen zal werken (creëren en borgen van gelijke kansen voor alle kinderen en jongeren, creëren en borgen van brede ontwikkelingskansen voor kinderen en jongeren, creëren van ruimte voor kinderen en jongeren en het verhogen van formele en informele betrokkenheid van kinderen en jongeren bij de samenleving).

www.jeugdbeleid.be

4

Hierbij dient de Vlaamse Regering rekening te houden met de behoeften en mogelijkheden van kinderen en jongeren en de jeugdsector. Bovendien werd in het decreet bepaald dat het Vlaams jeugd- en kinderrechtenbeleidsplan beschrijft hoe de Vlaamse Regering invulling geeft aan de slotbeschouwingen van het Comité voor de Rechten van het Kind van de Verenigde Naties en aan de andere internationale beleidskaders in verband met de rechten van het kind. Deze integratie heeft natuurlijk ook een invloed op de informatie in deze omgevingsanalyse. We hanteren, conform het decreet, het VN – Verdrag van 20 november 1989 inzake de Rechten van het Kind (VRK) en de bijhorende aanvullende protocollen als ethisch en wettelijk kader, waarbij we streven naar een maximale invulling. Het Kinderrechtenverdrag gaat, zoals de andere mensenrechtenverdragen, over aspecten van menselijke waardigheid. Het Kinderrechtenverdrag voegt daar echter specifieke waarborgen voor minderjarigen aan toe. De benadering van het kinderrechtenverdrag als mensenrechteninstrument laat toe kinderen in de bredere context van de samenleving te plaatsen en zo ook de autonomie van de minderjarige sterker uit de verf laten komen. Het benaderen van kinderrechten vanuit een mensenrechtentypologie (met aandacht voor burgerlijke, politieke, economische, culturele en sociale rechten) kan bovendien bijdragen tot de integratie van het jeugd- en kinderrechtenbeleid zoals we beogen in dit plan. Vandaar hebben we ook oog voor kinderrechtenbepalingen uit andere verdragen, voor zover deze een meerwaarde kunnen bieden ten aanzien van de bepalingen uit het VRK. Omwille van deze redenen werd beslist om, op basis van het advies van KeKi, elk hoofdstuk te starten met een overzicht van het kinderrechtenkader. Opbouw tekst De omgevingsanalyse werd gestructureerd aan de hand van het ‘Vlaanderen In Actie’ (ViA) -kader. Hiermee willen we een duidelijke link leggen naar het proces van opmaak van de bijdrage van de Vlaamse administratie aan het regeerakkoord en dit document relevant en bruikbaar maken voor diverse actoren in alle betrokken beleidsdomeinen. Deze omgevingsanalyse vult daarbij ook de algemene omgevingsanalyse opgemaakt door de Studiedienst van de Vlaamse Regering aan. Het ViA-kader impliceert een bepaalde visie en werd door een aantal experten zelfs ‘sterk normerend’ genoemd. Vanuit strategische overwegingen kozen we om de titels en indeling over te nemen. In deze tekst hebben we evenwel geprobeerd om vanuit een kritische open kijk informatie samen te brengen en een integratie te maken van diverse kennis, meningen en beleidskaders met andere maatschappijen kindbeelden.

www.jeugdbeleid.be

5

Na deze inleiding volgt nog een korte beschrijving van de methodologie en de gehanteerde strategie voor de opmaak van de verschillende onderdelen van dit document. Daarna start het inhoudelijke deel met een aantal algemene demografische evoluties relevant voor kinderen en jongeren. Onder de noemer van elk ViA-thema wordt vervolgens ingezoomd op specifieke domeinen. Hierbij wordt de informatie telkens onder vijf titels samengebracht: 1. Kinderrechtenkader; 2. Feiten, cijfers en onderzoek; 3. Wat denken kinderen en jongeren?; 4. Meningen van experten; 5. Beleidskaders en kloofanalyse.

www.jeugdbeleid.be

6

Methodologie In de loop van het voorjaar 2013 werd bestaand cijfer- en onderzoeksmateriaal verzameld, net als rapporten van diverse recente participatietrajecten waarbij jongeren betrokken waren. Voor de demografische en maatschappelijke evoluties en het stuk feiten, cijfers en onderzoek werden verschillende bronnen gehanteerd: ten eerste werd gekeken naar het materiaal dat beschikbaar is in Vlaamse registratie en monitoring (VRIND, Kind in Vlaanderen, armoedemonitor,..). Daarnaast werd het materiaal uit de JOP-publicaties en de studies uit de JOP-databank en de “Jong geleerd”- nieuwsbrief van de laatste jaren geïntegreerd. Registraties en grootschalige surveys hebben uiteraard hun beperkingen. Het is dan ook belangrijk om deze bij het lezen van de tekst voor ogen te houden: zo bereiken surveys, afhankelijk van de gevolgde methodologie, vaak niet de meest kwetsbare groepen in hun steekproef; registratiesystemen zijn vaak niet opgezet met als doelstelling om specifiek informatie over kinderen en jongeren te geven. We proberen doorheen de tekst zo correct mogelijk naar de gehanteerde bronnen te verwijzen; informatie over de steekproef en gevolgde methodologie zijn vaak te raadplegen in de primaire bron. We eindigen de omgevingsanalyse met een uitgebreide literatuurlijst. In het onderdeel ‘Wat denken kinderen en jongeren?’ werd diverse informatie uit consultatie- en participatiemomenten van de afgelopen jaren samengebracht: informatie uit het traject van het Jongerenpact2020, uit onderzoek van de Vlaamse Jeugdraad, uit KRAS van Globelink1, uit participatietrajecten van de gestructureerde dialoog, uit de 100 interviews met jongeren over ‘Jong in de stad’, uit de ‘What do you think?’-rapporten van Unicef. Op 6 mei werd een eerste draft van de omgevingsanalyse afgerond. Aan het Kenniscentrum Kinderrechten (KEKI) werd gevraagd om dit ontwerp na te kijken en aan te vullen vanuit een kinderrechtenbril. Zij deden heel wat waardevolle suggesties en aanvullingen, zoals het opnemen en uitwerken van het kinderrechtenkader.

KRAS is een project waarbij deelnemers van de derde graad zich een jaar lang in hun vrije tijd verdiepen in een mondiaal thema. Ze vertegenwoordigen in groepjes een internationale organisatie. Die bevindingen leggen ze voor aan politici en experts uit de omgeving. Met al die bagage stappen ze dan op de trein naar Brussel om voor één dag in onze parlementen te zetelen. 1

www.jeugdbeleid.be

7

Daarnaast kreeg ook de reflectiegroep en een brede groep van ‘experten’ (zie verder) de kans om nog op de eerste versie te reageren, aanvullingen te doen, opmerkingen te formuleren. Meer dan 100 opmerkingen en aanvullingen werden bekeken en de tekst werd waar nodig, wenselijk en haalbaar aangepast. Hierbij hebben we telkens het evenwicht gezocht tussen leesbaarheid en detailniveau. In mei, juni en juli werden consultatiegesprekken georganiseerd met externen om de tekst verder aan te vullen: intern overleg van de afdeling Jeugd, de reflectiegroep jeugd- en kinderrechtenbeleid, de netwerkgroep onderzoek kinderen en jongeren, de commissie jeugdwerk en de Vlaamse Jeugdraad en drie focusgroepen met experten. Hierbij zijn we verder op zoek gegaan naar hiaten, verdieping, samenhang tussen uitdagingen én opportuniteiten. In elk van de gesprekken stonden twee vragen centraal: ‘Wat ziet u, vanuit uw job, als belangrijke uitdaging voor kinderen en jongeren?’ en ‘Wat ziet u, vanuit uw persoonlijke ervaring (als ouder, buur, jongere,…) als belangrijke beleidsuitdaging voor kinderen en jongeren?’. Van elk van de consultatiemomenten is een apart verslag beschikbaar. In juli en augustus 2013 werd de tekst afgewerkt en werd op basis hiervan ook een overzicht van de relevante beleidsuitdagingen opgemaakt. Om de tekst leesbaar te houden hebben we ervoor gekozen om de bronnen in de voetnoten te vermelden. De eerste keer wordt dit gedaan met de volledige bronverwijzing, daarna worden enkel auteur(s) of verkorte titel en jaartal vermeld. Alle bronnen werden ook opgenomen in de bibliografie achteraan het document.

www.jeugdbeleid.be

8

Demografische evoluties Babyboom Van 2002 tot 2010 zat het aantal geboortes in Vlaanderen in stijgende lijn. In 2011 zag men voor het eerst terug een daling die zich in 2012 doorzet. In 2012 waren er 69 446 geboorten bij moeders met een woonplaats in het Vlaamse Gewest. De daling moet wel in perspectief worden geplaatst: er worden nog steeds meer dan 7500 kinderen meer geboren dan in het begin van deze eeuw. Dit zijn er meer dan 10 000 meer dan in 2002. In de loop van 2012 hebben de door Kind en Gezin erkende adoptiediensten in totaal 152 kinderen geplaatst. Dit waren er 53 minder dan in 2011(-25,8%).2 De stijging van de geboortes ging en gaat gepaard met eerst een stijgende vraag naar plaatsen in crèches, momenteel situeert de druk zich voornamelijk op het kleuter- en lager onderwijs en zal verder evolueren naar het secundair onderwijs in de periode 2014-2019. De bevolkingsdichtheid in Vlaanderen is momenteel 466 personen per km². Als we kijken naar het aantal inwoners is de bevolking met 6% toegenomen ten opzichte van 2000 , in de steden ligt dit cijfer wel beduidend hoger: 17% in Brussel, 10% in andere grotere steden.3 In 7 van de 13 steden zien we een positief migratiesaldo voor jonge gezinnen, alleen in de grotere steden Antwerpen, Mechelen, Brugge, Oostende, Gent en Leuven vertrekken er meer jonge gezinnen dan dat er bijkomen. Het migratiesaldo van jongvolwassen is op Genk en Brugge na overal positief, voornamelijk in de studentensteden.4 Anderzijds ontstaan er krimpregio’s waar het aantal kinderen en jongeren kleiner wordt en waar er nieuwe vragen naar boven komen over de wijze waarop een een toegankelijk aanbod kan georganiseerd worden. De experten gaven aan dat de combinatie van het groeiend aantal (jonge kinderen) in combinatie met verstedelijking en diversiteit meer proactief benaderd dient te worden. Migratie In 2010 had slechts 6,6% van de kinderen onder de 12 jaar een niet-Belgische nationaliteit5. 24,2% van de kinderen geboren in 2012 had een moeder van niet-Belgische origine. Een betere inschatting van de migratieachtergrond is niet alleen kijken naar de huidige nationaliteit, maar ook naar vorige nationaliteiten en die van de ouders.

Kind en Gezin. Het kind in Vlaanderen. 2012. Studiedienst van de Vlaamse regering. VRIND 2012. Vlaamse regionale indicatoren. 2012. 4 Bral, L., Jacques, A., Schelfout, H., Stuyk, K., Vanderhasselt, A. Stadsmonitor 2011. Een monitor voor leefbare en duurzame Vlaamse steden. 2011. 5 Kind in Vlaanderen (2011) 2 3

www.jeugdbeleid.be

9

De studiedienst voerde deze oefening uit en kwam voor kinderen op opmerkelijke cijfers. In de jongste leeftijdsgroepen (0- 5 en 6-11 jaar) loopt het aandeel personen van vreemde herkomst op tot goed 25%. In de steden ligt dit aandeel duidelijk hoger. In Gent gaat het over 4 op 10 jongeren, in Antwerpen is meer dan de helft van de 0-17 jarigen van vreemde herkomst, in Brussel ligt dit cijfer nog een eind hoger. Bij de 12-18 jarigen gaat het over iets meer dan 18%. Het grootste herkomstland voor de gehele populatie blijft Nederland, daarna volgen Marokko en Turkije.6 Jonge kinderen die thuis een andere taal spreken dan het Nederlands, worden geconfronteerd met grotere uitdagingen om het later op school, op de arbeidsmarkt, enz. goed te doen. Kind en Gezin constateerde dat bij 25% van de kinderen geboren in het Vlaamse Gewest de moeder met het kind geen Nederlands praat. Dit is een stijging van 1,1% ten opzichte van 2011.7 Veel van de kinderen van vreemde herkomst zijn in België geboren; daarnaast hebben we ook migranten die nog aankomen in Vlaanderen. Bijna 42 000 migranten werden in 2010 voor het eerst ingeschreven in België en woonden op 1 januari 2011 in Vlaanderen. Bijna een derde komt uit Oost-Europa, 1 op 5 is minderjarig. Daarnaast zien we ook wel wat jongvolwassenen uit Zuid-Europa. Ongeveer 15% van de migranten komt naar hier in het kader van een huwelijk. In deze groep zien we veel variatie naar nationaliteit, maar blijven de Turkse en Marokkaanse migranten de grootste groep.8 Gezinssamenstelling Gezinsverdunning neemt verder toe in Vlaanderen. In 2011 bestaat een gezin gemiddeld uit 2,3 personen, in de steden ligt dit nog lager. Sinds 2001 zijn er 200 000 huishoudens bijgekomen.9 De kans op een echtscheiding in het eerste huwelijk ligt momenteel op 25%.10 De meeste jonge kinderen (85%) leven in een tweeoudergezin (situatie op 1 januari 2011), 11,6 % woont in een eenoudergezin. Er doet zich wel een verschil voor naargelang de leeftijd van de kinderen.

Noppe J., Lodewijckx E. De gekleurde samenleving. Personen van vreemde herkomst in Vlaanderen. SVR Webartikel 2012/3 http://www4.vlaanderen.be/dar/svr/afbeeldingennieuwtjes/demografie/bijlagen/2012-03-26-webartikel2012-3-vreemdeherkomst.pdf 7 Kind in Vlaanderen (2012) 8 Recente migranten in Vlaanderen. Wie zijn ze? Lodewijckx E. – studiedienst Vlaamse Regering 2013/1, SVR webartikel http://www4.vlaanderen.be/dar/svr/afbeeldingennieuwtjes/demografie/bijlagen/2013-02-04-webartikel2013-1-recenteimmigranten.pdf 9 VRIND (2012) 10 VRIND (2012) 6

www.jeugdbeleid.be

10

Het aandeel kinderen onder de 3 jaar dat in een eenoudergezin leeft, bedraagt 7,1%, bij kinderen van 3 tot 6 jaar bedraagt het 10,5% en bij kinderen op lagere schoolleeftijd 14,6%. Daarnaast groeit ook de diversiteit van gezinsvormen: meer kinderen leven in nieuw samengestelde gezinnen of groeien op in een holebigezin. De Vlaamse jongeren zelf blijven dromen van trouwen en kinderen krijgen, ondanks de daling van het aantal huwelijken en de stijging van het aantal echtscheidingen. Bijna de helft van de eerst geborenen komt ter wereld in een gezin waarvan de ouders niet gehuwd zijn. Het merendeel van de jongeren wil vooraleer te huwen een periode ongehuwd samenwonen.11 Vooral gelovige jongeren en jongeren van Turkse en Marokkaanse afkomst kiezen meteen voor het huwelijk, zonder een voorafgaande periode van ongehuwd samenwonen. Een op drie jongeren gaat ervan uit dat zijn/haar huwelijk niet zal standhouden, deze verwachting geldt vooral voor lager opgeleide jongeren.12 Vergrijzing De sterke toename van het aantal 60- en 80-plussers en de grote ondercapaciteit voor deze leeftijdsgroep zal in de komende jaren een impact hebben op beleid en voorzieningen. In een samenleving waar noch veel budgettaire ruimte is, noch veel fysieke ruimte, moet op een creatieve manier gezocht worden naar manieren waarop zowel kan worden ingezet op de bouw van scholen als op verzorgingstehuizen , zowel op kinderopvang als op ouderenzorg,…

Roggemans L., De ideale levensloop van jongeren, TJK 2013/ 1, p. 49. Corijn, M.; Sodermans, A.K. & Vanassche, S. Zijn jongeren in Vlaanderen van plan om te huwen (en te scheiden)? Studiedienst van de Vlaamse Regering. 2011. 11 12

www.jeugdbeleid.be

11

Thema

Lerende Vlaming

1. Kinderrechtenkader13 Bij het thema ‘lerende Vlaming’ staat de taak van onze samenleving centraal om talenten te ontwikkelen en te waarderen onder het motto ‘Iedereen mee, iedereen actief’. Voor kinderen en jongeren wordt dit hoofdzakelijk toegespitst op kwaliteitsvol onderwijs, schoolwelbevinden en het verwerven van competenties via formeel, informeel of nietformeel leren. De artikelen uit het Verdrag inzake de Rechten van het Kind (VRK) die hierbij centraal staan, zijn – naast de algemene beginselen in artikel 2 (non-discriminatie), 3 (belang van het kind), 6 (leven en ontwikkeling) en 12 (respect voor de mening van het kind) die steeds van toepassing zijn14 – artikel 17 (toegang tot passende informatie), artikel 23§3 (recht op inclusief onderwijs en onderwijs voor kinderen met een beperking, waarbij de grootst mogelijke zelfstandigheid voor ogen staat), artikel 28 (recht op onderwijs), artikel 29 (de erkenning dat onderwijs gericht moet zijn op de ontplooiing van de persoonlijkheid en de talenten van het kind, op de voorbereiding op een actief leven als volwassene, en op respect voor anderen en voor het milieu), en artikel 31 (het recht van het kind op vrije tijd, ontspanning en deelname aan culturele activiteiten). Verder moet inzake kinderrechteneducatie ook gewezen worden op artikel 42. Dat voorziet erin de beginselen en de bepalingen van het Verdrag op passende en doeltreffende wijze algemeen bekend te maken, zowel aan volwassenen als aan kinderen. Deze artikelen worden tevens verder gekaderd door het Comité voor de Rechten van het Kind in General Comments 1 (The aims of education, 2001), 9 (The rights of children with disabilities, 2006) en 17 (The right of the child to rest, leisure, play, recreational activities, cultural life and the arts, 2013). Daarnaast wordt ook in het Verdrag inzake de Rechten van Personen met een Handicap van 2007 (artikel 8, 24 en 26), en in het Verdrag inzake Economische, Sociale en Culturele Rechten van 1966 (artikel 13) op deze thema’s ingezet.

Het citeren van bepalingen uit het VRK wil niet zeggen dat met andere bepalingen geen rekening zou gehouden worden. De verder genoemde algemene beginselen zijn steeds van toepassing. Er mag niet voorbijgegaan worden aan het gelijkwaardige belang en de onderlinge samenhang van deze rechten (Verhellen, 2000, p. 95). 14 Dit geldt overigens ook voor de volgende thema’s (cf. vorige voetnoot). 13

www.jeugdbeleid.be

12

2. Feiten, cijfers en onderzoek Kerncijfers We starten met wat achtergrondcijfers om zicht te krijgen op het onderwijsveld. Vlaanderen heeft een heel hoge instroom in het kleuteronderwijs: 99,1% van de vijfjarigen was ingeschreven in een school, 97,4% was minimum 220 halve dagen aanwezig in het kleuteronderwijs. 0,8% van de leerlingen volgt onderwijs in het buitengewoon kleuteronderwijs, 6,9% in buitengewoon lager onderwijs (6,0 in 2000-2001). Kleuters zitten gemiddeld met 21 in de klas15, per leerkracht zijn er gemiddeld 15 kleuters. In het lager onderwijs is de leerkracht-leerling ratio 1 op 13. In het schooljaar 2010-2011 volgde 40% van de leerlingen algemeen secundair onderwijs, 31,5% technisch, 26,3% beroeps- en 2,2% kunstsecundair onderwijs. Ongeveer 3% volgt deeltijds onderwijs, iets meer dan de helft in een centrum voor deeltijds onderwijs, de rest via het systeem van leertijd. 4,4% van de leerlingen gaat naar het buitengewoon secundair onderwijs (stijging met 0,7% sinds schooljaar 2000-2011). In het secundair is de leerkracht-leerling ratio 1 op 9. In totaal krijgt 1,1% leerlingen GON-ondersteuning (geïntegreerd onderwijs) (0,2% in 2001-2002), meer dan 100 leerlingen namen in het schooljaar 2012-2013 deel aan het ION-project (inclusief onderwijs), de meerderheid in het lager onderwijs. 16 2740 leerlingen namen deel aan onthaalonderwijs voor nieuwkomers (OKAN) . Heel wat leerlingen krijgen een schooltoelage: 20,1% van de kleuters ,24,8% van de leerlingen in het lager onderwijs, 27,4% in het secundair (gemiddeld 397 euro) en 21,1% in het hoger onderwijs (gemiddeld 1654 euro). In Brussel komt meer dan 65% van de kleuters en lagere schoolkinderen in het Nederlandstalig onderwijs uit een homogeen Franstalig of anderstalig gezin, in het secundair gaat het over meer dan 40% van de leerlingen (cf. het aantal personen van vreemde herkomst). Het aantal studenten aan de hogescholen en de universiteiten nam fors toe in de afgelopen jaren: van 99 258 in 2000-2001 tot 120 839 studenten in hogescholen in het schooljaar 2010-2011 en van 56 118 tot 75 063 studenten in de universiteiten. In 2009 is 27% van de 25-64 jarige bevolking kortgeschoold (maximaal lager secundair), 40% middengeschoold (secundair diploma) en 33% hooggeschoold. Momenteel zien we bij de groep 20-24 jarigen 39% met een diploma hoger onderwijs, bij de 25-29 jarigen en de 30-34 jarigen heeft bijna de helft een diploma hoger onderwijs.17

15

AgODi, 2012. http://www.ond.vlaanderen.be/wegwijs/agodi/cijfermateriaal/klasgrootte/ Cijfers Agodi (2013) http://www.ond.vlaanderen.be/specifieke-onderwijsbehoeften/so/ion/ 17 VRIND (2012) 16

www.jeugdbeleid.be

13

Ongelijkheid in het onderwijs Ondanks de inspanningen om onderwijs verder toegankelijk te maken, blijven gelijke kansen een moeilijk verhaal. De school is nog altijd een plek waar ongelijkheid wordt gereproduceerd. De PISA- studie toont aan dat leerlingen met een lagere socioeconomische status, uit eenoudergezinnen en met buitenlandse herkomst lager scoren. Vlaanderen behoort globaal tot een van de toplanden qua prestaties, maar is de enige regio dat een hoog gemiddeld prestatieniveau combineert met een sterke samenhang tussen prestatie en socio-economische achtergrond.18 Geen enkel ander OESO-land doet slechter dan België op het vlak van ongelijkheden, nergens is de kloof tussen de mediaan en de laatste 10 percentiel zo groot als bij ons.19 Bovendien blijkt een samenhang te bestaan tussen sociale ongelijkheid en doorverwijzing naar het buitengewoon onderwijs.20 Jacobs en Rea (2011)21 spreken van een verspilling van talenten: door het watervalsysteem blijven kansengroepen, vooral migranten en kinderen van eenoudergezinnen, uit de boot vallen. Ongeveer 5,7 % van de 15 tot 19-jarigen gaat niet naar school en heeft geen werk.22 De cijfers van Eurostat spreken van 9,6% vroege schoolverlaters (jongeren tussen 18 en 24 zonder diploma secundair onderwijs en niet meer in opleiding/onderwijs). De verschillen tussen mannen en vrouwen zijn groot: 12,1% van de jongens stroomt uit het onderwijs zonder diploma, bij de vrouwen is het 7,0%.23 Ook segregatie speelt hierin een rol. Uit multi-level onderzoek blijkt dat het profiel van de schoolbevolking (met name de gemiddelde sociaaleconomische thuissituatie) een impact op prestaties heeft. Die impact is zelfs hoger dan de rechtstreekse impact van de individuele thuissituatie.24 Ook internationaal vergelijkend onderzoek wijst er op dat hoewel individuele kenmerken een belangrijke verklaring vormen voor verschillen in schoolprestaties tussen jongeren met diverse migratie achtergronden, zij niet alle verschillen kunnen verklaren.

PISA.2009. www.pisa.ugent.be/nl/resultaten Adamson. Report card 9. The children left behind A league table of inequality in child well-being in the world’s rich countries, Unicef. 2010. 20 Vranken, J., De Blust, S., Dierckx, D. & Van Haarlem, A. (red.). Armoede en sociale uitsluiting – Jaarboek 2010. Leuven: Acco. P 87 21 Jacobs, D., & Rea, A. Verspild talent.: De prestatiekloof in het secundair onderwijs tussen allochtone en andere leerlingen volgens het PISA-onderzoek 2009. Brussel: Koning Boudewijnstichting, 2011. 22 Report Card 11 Unicef over Kinderwelzijn in 29 OESO-landen tijdens het eerste decennium van deze eeuw. 23 VRIND (2012) 24 Jacobs, D., & Rea, A. Verspild talent. 18 19

www.jeugdbeleid.be

14

Een sterke mate van segregatie in het onderwijs heeft een negatief effect op de leerprestaties van immigrantenkinderen, zij het met de nuance dat alleen immigrantenkinderen met voldoende hulpbronnen in staat zijn de voordelen van een weinig gedifferentieerd onderwijsstelstel te benutten.25 Het Finse schoolsysteem zet daarom juist in op sociale mix in verschillende scholen, een brede gemeenschappelijke vorming aan het begin van het secundair onderwijs en een stevige basisvorming voor leerkrachten26. Uit het JOP-onderzoek in Gent en Antwerpen blijkt nochtans dat allochtone moslimjongeren een hogere waardering hebben voor school dan de niet-moslim jongeren en ze even academisch gemotiveerd zijn als hun autochtone medeleerlingen. Een goede relatie met de leerkrachten en een sterke opvolging door de ouders dragen daar toe bij.27 Daarnaast is het ook belangrijk om te wijzen op het grote potentieel op vlak van meertaligheid dat veel jongeren in zich dragen, wat hun kansen op onder meer de arbeidsmarkt kan vergroten. In het schooljaar 2010-2011 had 18% van de leerlingen in het lager minstens 1 jaar schoolse achterstand, in het secundair onderwijs gaat het van 11% in het ASO, 33% in het TSO naar 61% in het BSO. Jongens en kinderen met de niet-Belgische nationaliteit zijn hierin oververtegenwoordigd. 28 Recent doctoraatsonderzoek toont aan dat een jaar dubbelen weinig oplevert voor de jongeren. Zittenblijven leidt doorgaans niet tot betere leerprestaties en zorgt op lange termijn ook niet voor een hogere motivatie bij zwakke leerlingen. Sterker nog: zwakke leerlingen die zijn blijven zitten, verlaten eerder zonder diploma het secundair onderwijs dan vergelijkbaar zwakke leerlingen die altijd normaal doorgestroomd zijn.29 Zittenblijven is duur, inefficiënt en zelfs contraproductief.30 Het aandeel leerlingen in het voltijds secundair onderwijs dat regelmatig spijbelt ligt in 2010-2011 op 1,1%, voor het deeltijds secundair onderwijs ligt het op 28%.

de Heus, M. & Dronkers, J. De schoolprestaties van immigrantenkinderen in 16 OECD-landen. De invloed van onderwijsstelsels en overige samenlevingskenmerken van zowel herkomst- als bestemmingslanden. In: Tijdschrift voor Sociologie, 2010, 31, (3-4), 260-294. 26SAhlsberg, P. Finnish lessons. What can the world learn from educational change in Finland? New York: Columbia University, zoals geciteerd in: UNICEF België – What do you think? , 2012- Iedereen gelijke kansen op school? Dat denken zij ervan, p. 6 27 Van Droogenbroeck, F. Aan motivatie geen gebrek. De academische motivatie en waardering voor de school bij autochtonen en allochtonen. In N. Vettenburg, M. Elchardus, J. Put, & S. Pleysier (Eds.), Jong in Antwerpen en Gent. Bevindingen uit de JOP-monitor Antwerpen-Gent. 2013 28 Stadsmonitor (2011), jaarboek statistiek onderwijs. 29 Goos M. (2013) http://nieuws.kuleuven.be/node/11881 30 Juchtmans, G.,Belfi, B., De Fraine, B., Goos, M., Kniprath, H., Vandenbroucke, A., Verbeeck, B. (Red.). Samen tot aan de meet. Alternatieven voor zittenblijven. 2011. 25

www.jeugdbeleid.be

15

Het aantal spijbelaars is in de laatste 5 jaar met bijna de helft toegenomen in het voltijds onderwijs en licht gestegen in het deeltijds onderwijs. Deze problematiek is, net als schoolse vertraging, het grootst in de steden, al bestaat er wel grote variatie tussen de centrumsteden.31 Hardleerse spijbelaars zijn niet de doorsnee-leerling. Ook hier toont onderzoek dat spijbelaars vaak hetzelfde profiel hebben: zeventienjarige leerlingen met een andere achtergrond dan de Belgische die wonen in een verstedelijkt gebied lopen het grootste risico op problematische afwezigheden. Zowel in het basis- als in het secundair onderwijs scoren leerlingen die bestempeld worden als ‘problematisch afwezig’, hoger dan gemiddeld op de kansarmoede-indicatoren. Ze zijn meer vertegenwoordigd in het (deeltijds) beroepssecundair onderwijs en liepen vaker schoolse vertraging op. Er lijkt een samenhang te zijn tussen leerlingen met problematische afwezigheden en schoolse vertraging.32 Ook bij studenten die doorstromen naar het hoger onderwijs blijft de vaststelling dat de kans dat men kiest voor de universiteit in plaats van de hogeschool aanzienlijk groter is bij kinderen uit sociaal sterke milieus dan bij kinderen uit sociaal zwakkere milieus.33 Schoolwelbevinden Leerlingen die zich goed voelen op school halen betere schoolprestaties, stellen minder probleemgedrag en hebben minder psychosomatische klachten. 34 Het JOP-onderzoek toont dat het schoolwelbevinden van Vlaamse kinderen en jongeren hoog is. Dit is het geval voor zowel de schoolbeleving op zich als voor de beleving van de relaties met leerkrachten.35 Drie kwart van de leerlingen in Gent en Antwerpen voelt zich best gelukkig op school, al vindt meer dan een kwart de lessen saai. Zeven op de tien zouden niet willen veranderen van school. 60% van de leerlingen is tevreden met het contact met de leerkrachten. Leerlingen ervaren hun klasgenoten over het algemeen als vriendelijk en hulpvaardig.36 Schoolwelbevinden hangt vooral samen met persoons-gerelateerde factoren zoals probleemgedrag op school, bissen, toekomstperspectief en zelfbeeld. Deze worden mee beïnvloed door onder andere het gezin, de school, cultuur en welzijn. Stadsmonitor (2011) Jaarverslag AgODi (2011) http://www.ond.vlaanderen.be/wegwijs/agodi/nieuwsbrieven-rapporten/rapporten/agodijaarverslag/ 33 Vettenburg, N., Deklerck, J., Siongers, J. (red.). Jongeren in cijfers en letters. Bevindingen uit de JOP-monitor 2. 2010. 34 JOP Gent-Antwerpen, hoofdstuk Nicole Vettenburg, Dries Cardoen, Tineke Van de Walle en Ruben Brondeel. Buysschaert,G. & Domicity. M. Iedereen gelijke kansen op school? Dat denken zij ervan. Het perspectief van maatschappelijk kwetsbare kinderen en jongeren in het onderwijsdebat. UNICEF België- What do you think. 2012. 35 JOP 2 36 HBSC 2010 31 32

www.jeugdbeleid.be

16

Onderzoek bij leerlingen toont aan dat er nog verder gewerkt kan worden aan schoolwelbevinden door het voorzien van adequate begeleiding en ondersteuning in de school, het creëren van een goede schoolsfeer door inspraak van leerlingen te garanderen en de preventie van pesten (zie ook ‘warme samenleving’), voldoende aandacht voor de infrastructuur van de school, waarbij o.m. het creëren van groene ruimtes kan bijdragen tot het algemeen welbevinden van leerlingen.37 Ook ander onderzoek vond dat steun ervaren door leerkrachten en het gevoel hebben van ‘thuis te horen’ negatief geassocieerd is met wangedrag op school. Een grotere afhankelijkheid van de peers hangt dan weer samen met meer wangedrag op school.38 Toch vindt een aantal jongeren geen aansluiting bij de school. In het JOP–Brusselonderzoek wordt gesteld dat de multiculturele en meertalige omgeving waarin jongeren leven, op verschillende vlakken contrasteert met de waarden en idealen die vanuit school worden doorgegeven.39 Onderzoek bij jongeren toont ook aan dat discriminatie en holebi-onvriendelijkheid van de school een belangrijke indicator is van de ‘sense of belonging’ van alle jongeren, ongeacht hun seksuele oriëntatie.40 Er werd nog ander onderzoek gedaan naar de invloed van seksuele voorkeur op de schoolloopbaan en schoolbetrokkenheid. Daaruit bleek dat seksuele voorkeur weinig invloed heeft op de schoolloopbanen van leerlingen, maar de heteronormativiteit en homofobie die leven op school kunnen invloed hebben op andere aspecten van het leven van de holebi-leerlingen. Een holebi-vriendelijke school komt de schoolbetrokkenheid van alle leerlingen ten goede.41 In het JOP-Gent-Antwerpen-onderzoek werd ook gekeken naar de academische en arbeidsmarktgerichte toekomstperspectieven van jongeren. Hier blijkt gezinsopvoeding minder van belang te zijn dan eerst gedacht: enkel schoolse opvolging door ouders is relevant. De kwaliteit van de relatie van jongeren met leerkrachten én vrienden, hun zelfbeeld, schoolbeleving, het opleidingsniveau van hun ouders, de materiële welvaart, de buurt én de onderwijsvorm waarin ze deelnemen spelen een rol.42

Windy, E. (2008). Wat maakt dat jij je goed voelt op school? We vroegen het aan 100 leerlingen. In: Willems, N., Zohrie, L., Vandecasteele, T., Geboers, J., Pollet, J. (red.) (2008). Uitval en uitsluiting in het onderwijs. Gent: Kinderrechtencoalitie Vlaanderen vzw. 38 Demanet, J., & Van Houtte, M. (2011). School Belonging and School Misconduct: The Differing Role of Teacher and Peer Attachment. Journal of Youth and Adolescence, 41(4), 499–514. 39 Vettenburg, N., Elchardus, M., Put, J. (eds) . Jong in Brussel. Bevindingen uit de Jop-monitor Brussel. 2011. 40 Aerts, S., Van Houtte, M., Dewaele, A., Cox, N., & Vincke, J. (2012). Sense of belonging in secondary schools: A survey of LGB and heterosexual students in Flanders. Journal of Homosexuality, 59, 90-113. 41 Aerts, S. (2011). De schoolloopbanen en schoolbetrokkenheid van holebi- en heteroleerlingen. Welwijs, 22, (1), 32-33. 42 JOP Gent-Antwerpen, hoofdstuk Cardoen, Geinger, Bradt, Van de Walle 37

www.jeugdbeleid.be

17

Het Kenniscentrum Kinderrechten maakte een inventaris van het kinderrechtenonderzoek in Vlaanderen. Vanuit een kinderrechtenperspectief blijkt er vooral onderzoek te zijn naar ‘zorg op school’. Hierbij gaat het om projecten over kwaliteitsontwikkeling en implementatie van zorgbeleid in scholen o.b.v. de ontwikkeling van nieuwe initiatieven, zoals een meer geïntegreerde socio-emotionele leerlingenbegeleiding. Daarnaast werden er ook nog enkele onderzoeksprojecten over gezondheid van leerlingen geïdentificeerd. Het gaat om projecten die eetgewoonten, fysieke activiteit en veiligheid en ergonomie van leerlingen in kaart brengen.43 Niet-formeel en informeel leren De school dient niet alleen als voorbereiding op de arbeidsmarkt, jongeren worden er ook voorbereid op het meer algemeen functioneren in de samenleving. Daarnaast kan men echter ook buiten een schoolomgeving kennis en vaardigheden opdoen via niet-formeel en informeel leren. Men spreekt van informeel leren wanneer de activiteiten niet georganiseerd zijn voor het nastreven van bepaalde leerdoelen en niet bewust als ‘lerend’ ervaren worden door de gebruiker. Niet-formeel leren, daarentegen, kan wel min of meer georganiseerd zijn en kan ook leerdoelen omvatten44. Deze manieren van leren, waaronder bijvoorbeeld de ‘brede school’, het jeugdwerk en internationale uitwisselingen vallen, moeten erkend, ontwikkeld en ondersteund worden vanuit een duidelijke, zorgende omkadering. Aandacht voor competenties verworven door informeel en niet-formeel leren mag de ongelijkheid tussen kinderen en jongeren echter niet versterken: een kwalitatieve werking heeft oog voor diversiteit, verbindingen en participatie. De concrete invulling van de activiteiten dient bovendien afhankelijk gemaakt te worden van de lokale context. A. Brede school Een brede school is een samenwerkingsverband tussen verschillende sectoren die samen werken aan een brede leer- en leefomgeving met als doel maximale ontwikkelingskansen voor álle kinderen en jongeren. Een kwalitatieve bredeschoolwerking heeft oog voor diversiteit, verbindingen en participatie. De concrete werking hangt af van de lokale context.45

Op de Beeck, H., Put, J., Lembrechts, S. Zwaartepunten in het Vlaams kinderrechtenonderzoek vanaf 2004. Een thematische analyse op basis van de KeKi onderzoeksdatabank. Gent: Kenniscentrum Kinderrechten vzw. 44 Organisation for Economic Cooperation and Development (OECD) (2013), Recognition of Non-formal and Informal Learning, online raadpleegbaar via http://www.oecd.org/edu/skills-beyond-school/recognitionofnon-formalandinformallearninghome.htm. 45 Joos, A., Ernalsteen, V. & Engels, M. (2010), Wat is een brede school? Online raadpleegbaar via http://www.ond.vlaanderen.be/bredeschool/visie/Wat%20is%20een%20Brede%20School.pdf. 43

www.jeugdbeleid.be

18

Kind en Samenleving bevroeg in vijf brede scholen telkens 12 kinderen uit het vierde en zesde leerjaar. Zij gaven aan dat, ook al organiseert de school veel activiteiten, hun eigen hobby’s zich buiten de school afspelen. De schoolcontext speelt daarin op meerdere manieren een rol: de begeleiding is te streng, de activiteiten zijn gestructureerde, vrij strikt georganiseerde vrije tijd terwijl kinderen na de schooluren op zoek zijn naar wat informele vrije tijd. Andere kinderen geven dan weer de voorkeur aan meer ‘professionele’ begeleiding uit de sportclub. Anderzijds bieden de activiteiten wel kansen: ze zijn laagdrempelig en geven sommige kinderen meer mogelijkheden dan in hun thuisomgeving, de kinderen leren er nieuwe dingen en soms ook nieuwe mensen kennen. De brede school staat voor uitdagingen: hoe een combinatie maken tussen de nadruk op de eigen werking en de toeleiding naar ‘reguliere’ activiteiten? Tussen een aanbod dat laagdrempelig en recreatief is en een aanbod dat kinderen iets meer wil leren en meer verwacht? Tussen het organiseren en vooraf invullen van de vrije tijd voor kinderen en het informeel houden?46 B. Jeugdwerk In 2012 kwam uit de review door een internationaal team van de Raad van Europa de aanbeveling om meer te werken aan de waarde en zichtbaarheid van niet formeel en informeel leren voor jongeren, waarbij jeugdwerk erkend wordt als socialisator en onderdeel van informeel leren. Dit vereist dat er verder gewerkt wordt aan de kwaliteit van jeugdwerk en jeugdvoorzieningen. Hoewel er in de laatste jaren ondersteuning gegeven is aan het ontwikkelen van een aantal instrumenten om competenties in het jeugdwerk te herkennen, kan er verder gewerkt worden aan een systeem dat over de organisatie én taalgrenzen heen gaat.47 (zie ook thema warme samenleving) C. Internationale uitwisseling Jongeren vinden internationaal leren heel waardevol. Heel wat jongeren doen dit door te reizen (al dan niet in schoolverband), of door deel te nemen aan internationale uitwisselingen. In de onderwijssector gaan elk jaar zo’n kleine 4000 Vlaamse studenten op Erasmus48, 741 namen in 2012 deel aan een schoolproject of een stage in het kader van Comenius of Leonardo Da Vinci.49

46

Meire, J. Vrije tijd tussen de school(m)uren. Kinderen over hun niet-schoolse tijd in vijf brede scholen. Brussel: Kind en samenleving. 2011. 47 Pudar, G., Suurpää, L., Williamson, H., Zentner, M. Youth policy in Belgium. It’s more complex than you think. Council of Europe youth policy reviews. Council of Europe. 2013. 48 VRIND (2012) 49 Cijfers aangeleverd door EPOS

www.jeugdbeleid.be

19

In de vrije tijd en buiten de school nemen heel wat jongeren deel aan internationale uitwisselingen van jeugdorganisaties. Naar schatting zijn er jaarlijks tussen 3500 en 4500 deelnemers. Een belangrijk deel daarvan zijn projecten in het kader van het Youth in Action-programma. In de periode 2007-2010 kregen door Youth in Action 1023 projecten met een Vlaamse partnerorganisatie ondersteuning. Daar namen 7.139 Vlaamse jongeren aan deel.50 Uit de evaluatie in Vlaanderen51 en in Europa52 bleek dat de deelnemers heel wat leerden, voor zichzelf en hun organisatie, en dat ze meer met een internationale blik kijken. Daarnaast stimuleert het programma ook de internationale samenwerking in het jeugd(werk)veld. Hoewel hoger dan het Europese gemiddelde, is sociale inclusie ook voor de Youth in Action-projecten in Vlaanderen een blijvende drempel en aandachtspunt. In de groepsprojecten met Vlaamse partnerorganisaties was in 2012 31% van de jongeren uit maatschappelijk kwetsbare groepen. In de actie Europees Vrijwilligerswerk was dat 28 %. Deelname aan de projecten gebeurt vooral door hoger opgeleide jongeren, ook binnen de groep maatschappelijk kwetsbare deelnemers.53 3. Wat zeggen kinderen en jongeren? Kinderen en jongeren geven aan dat ze in de eerste plaats zich goed willen voelen op school. Een goede sfeer, vrienden hebben en toffe leerkrachten zijn daarin belangrijk.54 Ze willen ruimte om zichzelf te zijn en respect voor ieders eigenheid. Dat is belangrijk voor hun ontwikkeling. Ze dromen van een leerkracht die met hen op weg gaat, die hen in hun groeien leerproces begeleidt55 Kinderen en jongeren hebben behoefte aan een veilige schoolomgeving. waar geen plaats is voor psychisch en fysiek geweld van leerkrachten tegen leerlingen en geweld tussen leerlingen onderling. Er is een sector-overschrijdende aanpak van geweld op school nodig.56

JINT. Youth in Action-Jongerenprojecten over de grens (2007-2010). 2011. Stevens F. Research-based Analysis of Youth in Action. Results of the November 2011 survey with projects participants and project leaders -Country analysis Belgium (Flemish Community).2013. 52 ECOTEC/ECORYS . Research and Consulting. Youth in Action. Interim Evaluation. Final Report. 2011. http://ec.europa.eu/dgs/education_culture/evalreports/youth/2011/interimreport_en.pdf en ECOTEC/ECORYS. Research and Consulting. Annex A to the Interim evaluation of the Youth in Action Programme. Data, analysis and comments. Final Report. 2011. http://ec.europa.eu/dgs/education_culture/evalreports/youth/2011/interima_en.pdf 53 JINT. Jaarverslag 2012. 2013. 54 Unicef, Vlaamse Jeugdraad en Conseil de la Jeunesse. Dat denken wij ervan. Tweede rapport van kinderen in België voor het comité voor de rechten van het kind. UNICEF België – What do you think. 2009. 55 Buysschaert & Domicity (2012) 56 Kinderrechtencommissariaat (2012) Jaarverslag 2011-2012. 50 51

www.jeugdbeleid.be

20

Maatschappelijk kwetsbare kinderen en jongeren vertellen hoezeer ze de school zien als een sleutel voor hun toekomst, ondanks het feit dat hun onderwijscarrière vaak een hindernissenparcours vormt. Jongeren wijzen zowel op gelijkwaardigheid als op diversiteit. Ze verwachten van de leerkrachten en de scholen dat ze rekening houden met de verschillen tussen kinderen en jongeren en ze toch gelijk behandelen. Jongeren zijn daar heel gevoelig voor. Unicef stipuleerde - op basis van de uitspraken van maatschappelijk kwetsbare jongeren om in het onderwijs alle kinderen meer kansen te geven: erken armoede, behoud wat goed gaat, begin bij het begin: investeer massaal in basisonderwijs en optimaliseer de hele omkadering rond de vroege kinderjaren, zet maximaal in op welbevingen: schep een veilige, warme schoolomgeving, versterk de leerkracht, zet in op positieve leertrajecten, voorkom extra kwetsuren op school door ongelijkheidsmechanismen weg te werken. Onderwijs is geen eiland – spreek deze visie op onderwijs uit en handel ernaar. 57 Kinderen vragen meer inspraak op school, ook in basisscholen. Ze willen inspraak op diverse domeinen: over de inrichting van de school, het klasverloop, straffen, lesinhoud. 58 Ook KRAS- jongeren ijveren verder voor het recht op kwaliteitsvol onderwijs en inspraak, overal en altijd en – vooral - voor iedereen (in het bijzonder ook voor maatschappelijk kwetsbare groepen).59 Kinderen en jongeren verwachten dat het onderwijs nuttige inhoud brengt die aansluit bij het alledaagse leven.60 In de bevraging van het jongerenpact wezen jongeren er ook op dat ze graag wat competenties leren die hen verder op weg helpen in het ‘echte’ leven zoals leren omgaan met geld, info over de arbeidsmarkt, politieke vorming. Dit willen ze, onder meer door een betere zoektocht naar hun talenten, meer individuele begeleiding, meer praktijkgerichte vakken, stages en meer verantwoordelijkheid voor jongeren. Wel wat jongeren gaven aan dat kleinere klassen daarbij belangrijk zijn. Maar over de vraag of het onderwijs moet voorbereiden op een job of op het leven, zijn ze vrij verdeeld. 61 44% van de jongeren gaf aan dat er wel iets mag veranderen aan het onderwijsbeleid; van 22,4% mocht alles blijven zoals het was. Jongeren vinden dat ze te weinig kennis hebben over de actuele politieke situatie en structuren en zeggen dat ze weinig vertrouwen hebben in de politiek. Ze vragen om hen meer politieke vorming en burgerschap in het formele onderwijs te geven. De jongeren zien te weinig linken tussen hun leefwereld en de school.

Buysschaert & Dominicy (2012) UNICEF, Vlaamse Jeugdraad en Conseil de la Jeunesse (2009) 59 KRAS (2013) 60 UNICEF, Vlaamse Jeugdraad en Conseil de la Jeunesse (2009) 61 Icompare survey jongerenpact 2020 57 58

www.jeugdbeleid.be

21

De school moet ruimte bieden om te discussiëren over maatschappelijke fenomenen waarmee jongeren geconfronteerd worden. Bovendien moet het onderwijs jongeren ook voorbereiden op het volwassen leven in de maatschappij. Nu worden jongeren nog te vaak ‘in de wereld gegooid’ op hun 18de.62 Meer aandacht voor burgerschap en intercultureel samenleven wordt ook gevraagd door de jongeren in de gestructureerde dialoog.63 Dat jongeren in het onderwijs meer moeten gestimuleerd worden om kritische denkers met maatschappelijk bewustzijn te worden werd ook voorgesteld door de jongeren in het traject van het jongerenpact.64 KRAS-jongeren wezen op het belang van sensibilisering: scholen moeten al van jongs af aan sensibiliseren rond het belang van onder meer gezonde voeding, ecologische bewustzijn, de werking van de gezondheidszorg en de bekendmaking van kinderrechten. Als het van hen afhangt, wordt er van het budget voor ontwikkelingssamenwerking een groot deel gereserveerd om te investeren in jongereninitiatieven en schoolinfrastructuur elders in de wereld. De gestructureerde dialoog over sociale inclusie wijst er ook op dat onderwijs moet inzetten op het versterken van jongeren in besluitvorming, diversiteit en inclusie. Daarbij komt ook best een samenwerking tussen formeel en niet-formeel leren aan bod.65 Goede leerkrachten die over heel wat kwaliteiten beschikken staan centraal om heel wat van bovenstaande punten te realiseren: ze moeten goed kunnen luisteren, kinderen laten uitspreken en hun mening laten zeggen, eerlijk en rechtvaardig zijn, respect hebben, een veilig gevoel geven, doen wat ze beloven, aanmoedigen, behulpzaam zijn en gezag uitstralen.66 Tot slot wijzen kinderen en jongeren op de vaak oude, onaangepaste, onveilige schoolinfrastructuur, die zelfs gevolgen heeft voor de gezondheid (bv. de slechte /onhygiënische staat van wc’s). 67 Het samenwerken tussen jeugd(werk) en onderwijsdiensten dient versterkt te worden om jongeren de nodige informatie te geven. Belangrijk topic hierin is intercultureel samenleven. Vrijwilligerswerk kan verder gepromoot worden, omdat dit veel bijdraagt tot de competenties van jongeren.68

Jongerenambassadeurs voor participatie (in advies Jeugdraad) EU Youth Conference of the Cyprus Presidency. Joint Conclusions. Structured dialogue on Youth Participation. 2012. 64 Resultaten YOU Top voor onderwijs. 65 EU Youth Conference of the Irish Presidency. Joint Conclusions. Structured dialogue on Social Inclusion of Young People. 2013. 66 Unicef, Vlaamse Jeugdraad en Conseil de la Jeunesse (2009). 67 Buysschaert & Domicity (2012) 68 EU Youth Conference Poland. Joint Recommendations. Structured dialogue on Youth Participation. 2011. 62 63

www.jeugdbeleid.be

22

4. Wat zeggen de experten? Vanuit de focusgesprekken werden diverse aandachtspunten met betrekking tot onderwijs en informeel/niet-formeel leren geformuleerd. Ten eerste vraagt men een onderwijssysteem dat georganiseerd is op maat van kinderen met een centrale focus op groeikansen, eerder dan op de arbeidsmarkt. Het moet een plaats zijn waar alle kinderen terecht kunnen en waar actief gewerkt wordt aan het remediëren van de sociale ongelijkheid tussen kinderen. Onderzoek rond jongeren die stopten met spijbelen, uitgevoerd door Kind en Samenleving, wijst er op dat jongeren terug naar school gaan als ze voor zichzelf een toekomst zien; de leerkracht speelt daarin een cruciale rol. Spijbelen wordt nu gecriminaliseerd, maar is een duidelijk signaal van het niet functioneren van het onderwijs. Anderzijds erkent men wel dat onderwijs niet alles dat mank loopt in de samenleving kan (of moet) oplossen. Een grondige hervorming is evenwel nodig, te veel kinderen en jongeren zijn nu ongelukkig in het onderwijs. Het is daarvoor nodig om in te zetten op de kwaliteit van leerkrachten en na te denken hoe men met andere manieren om te leren aan de slag kan (ervaringsgericht, leeromgevingen buiten de school, deeltijds onderwijs in ASO gericht op zelfstandig ondernemen,…). Daarnaast vraagt men om eindelijk werk te maken van de rechtspositie van kinderen in het onderwijs (bv. bij schorsing of B-attest,…) Men vindt het belangrijk dat de school sterker verankerd wordt in de samenleving en in eerste instantie in de buurt. De school moet een plek zijn die open staat voor de buurt en waar formele en informele/niet-formele leercontexten zich kunnen verzoenen. Zo loopt de combinatie tussen school en vrije tijd mank: beide zijn niet of onvoldoende op elkaar afgestemd, zowel in gebruik van infrastructuur als met betrekking tot tijd. Geïntegreerd samenwerken met jeugdwerk, cultuur, buurtwerk, opvang (ook deze georganiseerd op school)… kan versterkt worden. Voor leerkrachten kan brede school (in samenwerking met jeugdwelzijnswerk) een manier betekenen om de leerlingen op een andere manier en positiever te leren kennen. Contacten worden gelegd buiten schoolmuren, met mensen die kinderen soms anders/beter kennen en met wie er naar oplossingen gekeken kan worden wanneer moeilijkheden zich voordoen. Anderzijds wordt er ook wel gewaarschuwd dat het belangrijk blijft dat er een duidelijk onderscheid blijft tussen schooltijd en vrije tijd en dat de schoolcultuur niet blijft wegen op wat er in de vrije tijd gebeurd. Met betrekking tot informeel en niet-formeel leren wordt aandacht gevraagd voor levenslang en levensbreed leren en het versterken van de mogelijkheden om dit te kunnen meenemen naar de arbeidsmarkt. Verder inzetten op afstandsleren en uitwisseling, internationaal maar ook met andere buurten in eigen land of stad door stages, projecten,… kan zorgen voor innovatie.

www.jeugdbeleid.be

23

Tot slot worden er vragen gesteld bij het klassieke leerpatroon in het jeugdwerk: een groepsgericht stimulus-respons model, waarvan men veronderstelt dat het emanciperend werkt. Misschien gaat niet voor iedereen dat groepsgericht leren op. 5. Beleidskaders en kloofanalyse Onder het thema lerende Vlaming wordt in ViA gewezen op 2 deeldomeinen: ‘talenten ontwikkelen en waarderen’ en ‘iedereen mee, iedereen actief’. Het laatste is een van de 13 transitiegebieden. In het jongerenpact werd rond onderwijs volgend engagement geformuleerd: ‘Jongeren die in 2020 het onderwijs verlaten, hebben hun vaardigheden opgebouwd vertrekkende vanuit hun eigen competenties en interesses. De jongeren moeten klaargestoomd worden om op creatieve manier het hoofd te kunnen bieden aan de uitdagingen in een geglobaliseerde wereld die constant in verandering is onder meer in functie van de arbeidsmarkt. Onderwijs en vorming zijn verder een thema in het Pact 2020. In het EU-kader voor samenwerking in jeugdzaken is onderwijs een van de 8 thema’s, waarbij gelijke toegang, het reduceren van schooluitval, de transitie tussen onderwijs en de arbeidsmarkt, de link tussen formeel en niet-formeel leren en de rol van jeugdwerk in het niet-formeel leren als topics naar voor worden geschoven. Op het vlak van de Europese Unie beweegt er wel wat rond onderwijs met het ‘ET2020’-framework dat in 2009 werd aangenomen (en loopt tot 2020). De lange termijn doelstellingen voor onderwijs en vorming zijn (1) het levenslang leren en de leermobiliteit realiteit maken; (2) de kwaliteit en efficiëntie verhogen; (3) het promoten van sociale cohesie en burgerschap; (4) het bevorderen van creativiteit en innovatie en ondernemerschap op alle niveaus van onderwijs en vorming. Het nieuwe programma “Erasmus+” zal voor verschillende beleidsstrategieën een belangrijke rol spelen. Op het gebied van onderwijs, beroepsopleiding en jeugd zal het programma zijn doelstellingen nastreven door middel van de volgende soorten acties: a) individuele leermobiliteit, b) samenwerking met het oog op innovatie en verspreiding van goede praktijken, c) ondersteuning van beleidshervormingen. Onder elk van deze types van acties kunnen sub-acties hun plaats vinden die betrekking hebben op een bepaalde doelgroep. Het Comité voor de rechten van het kind spoort België ertoe aan om onderwijs- en vormingsprogramma’s en andere bekendmakingscampagnes op te stellen betreffende het kinderrechtenverdrag, ten behoeve van kinderen, ouders en alle betrokken beroepsgroepen69. Nu al zijn kinderrechten ingeschreven in de eindtermen voor het lager en secundair onderwijs. Overweging van de rapporten die werden ingediend door de Lidstaten overeenkomstig artikel 44 van het Verdrag – Slotbeschouwingen: België (2010), §23-26. 69

www.jeugdbeleid.be

24

Verder vraagt het Comité aandacht voor het recht op onderwijs voor elke minderjarige: toegang tot onderwijs voor alle minderjarigen, ongeacht hun socio-economische status; inclusief onderwijs voor minderjarigen met een handicap en kosteloos basisonderwijs. Verder moeten coherente strategieën worden uitgewerkt om de kernoorzaken van schoolverzuim en schoolmoeheid aan te pakken. In dit verband toonde het Comité zich ongerust over de ‘initiatieven die worden genomen in de Vlaamse Gemeenschap om te snijden in de schooltoelagen van kinderen die niet aanwezig zijn op school’. Het Comité vraagt ‘geen repressieve maatregelen te nemen die een negatieve impact hebben op de gezinnen die economisch en sociaal het meest benadeeld zijn en allicht niet zullen bijdragen tot hun grotere betrokkenheid bij het schoolsysteem’.70. Mogelijke maatregelen daarrond werden al afgesproken door België in het kader van de geformuleerde ‘doelstellingen voor de toekomst’ bij het periodiek rapport betreffende kinderrechteneducatie, kosteloos onderwijs, ondersteuning van de ouders en leerlingen met specifieke zorgvragen.71 In the Strategy for the Rights of the Child van de Raad van Europa wordt m.b.t. onderwijs verwezen naar het elimineren van geweld in school, het garanderen van de rechten van kinderen in kwetsbare situaties en participatie. In het derde Vlaams Jeugdbeleidsplan werden ook wat engagementen opgenomen in verband met onderwijs. Ten eerste de doelstelling: ‘Kinderen en jongeren groeien op in meer leefomgevingen die kwaliteitsvol, divers en inclusief zijn.’. Er is gewerkt aan intervisietrajecten, onderzoek naar aanpassing professionaliseringstrajecten bij onderwijs en een aantal brochures. Anderzijds waren er geen financiële impulsen voor het onderwijs. De doelstelling ‘Er zijn meer ‘brede scholen’ om kinderen en jongeren maximale kansen te geven om zich op verschillende levensdomeinen volwaardig te ontplooien en om te participeren aan de samenleving.’ deed niet veel bewegen. Er kwam geen extra financiële impuls vanuit Vlaanderen, noch een concept of samenwerking tussen de verschillende beleidsvelden op Vlaams niveau, waardoor het ook op lokaal niveau moeilijk is om een goede regie uit te werken. Op de doelstelling ‘Alle jongeren krijgen kansen om in de vrije tijd competenties te ontwikkelen, te herkennen en/of te laten erkennen’ volgde er veel discussie over implementatie, doelgroep en nut.

70

Idem, §31-32, 54-55 & 66-67.

Derde periodiek rapport van België betreffende het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind, juli 2008, §103-118 & 547-553. 71

www.jeugdbeleid.be

25

Er is nood om de discussie rond EVC de (h)erkenning van niet-formeel en informeel leren in de jeugdsector gaande te houden en vanuit de jeugdsector mee te wegen op de discussies die zich o.a. op Europees vlak ontwikkelen zoals het Straatsburgproces rond de (h)erkenning van jeugdwerk en niet-formeel leren, alsook de Aanbeveling van de EU Raad rond de validatie van niet-formeel en informeel leren. Ook in het Vlaams Actieplan Kinderrechten 2011-2014 neemt onderwijs een belangrijke plaats in: er werden verdere stappen gezet m.b.t. de kostenbeheersing en studiefinanciering van het leerplichtonderwijs (o.a. de maximumfactuur). Er werden blijvend inspanningen gedaan om de toegankelijkheid van het onderwijs te vergroten o.a. via schoolopbouwwerk.

www.jeugdbeleid.be

26

Thema

Werkende Vlaming

1. Kinderrechtenkader In het kader van het thema werken kan een onderscheid gemaakt worden tussen de rechten van kinderen van werkende ouders en de rechten van werkende kinderen. Artikel 18, §3 VRK waarborgt het recht van kinderen van werkende ouders op (kinder)opvang. Bijzondere beschermingsmaatregelen voor werkende kinderen en tegen economische uitbuiting zijn terug te vinden in artikel 32 VRK. Kinderen worden voorts beschermd tegen economische en sociale uitbuiting, met inbegrip van kinderarbeid, in artikel 10(3) van het VN - Verdrag inzake Economische, Sociale en Culturele Rechten (1966). De sleutelverdragen voor de uitroeiing van kinderarbeid gaan uit van de IAO (Internationale Arbeidsorganisatie/ International Labour Organisation, ILO). Ten eerste het IAO - verdrag nr. 138 van 197372 lidstaten vraagt om een effectief nationaal beleid te voeren en er zo voor te zorgen dat kinderarbeid wordt afgeschaft en de minimumleeftijd voor werk progressief verhoogd wordt. Dit werd aangevuld door het verdrag nr. 182 van 199973. Dat eist van alle lidstaten het verbod van de ergste vormen van kinderarbeid74, en onmiddellijke actie met het oog op de afschaffing ervan. Op Europees vlak kan verwezen worden naar artikel 32 van het EU-Handvest van de Grondrechten en het Europees Sociaal Handvest. Relevant bij dit laatste verdrag zijn o.m. de bepalingen rond het recht op werk (art. 1), het recht op correcte, veilige en gezonde werkomstandigheden (art. 2 en 3), het recht op een eerlijke verloning die een degelijke levensstandaard mogelijk maakt (art. 4), het recht van kinderen en jongeren op speciale bescherming tegen fysieke en morele gevaren (art. 7), het recht op loopbaanbegeleiding en beroepsopleiding (art. 9 en 10), het recht op gelijke kansen en een gelijke behandeling in de werkomgeving (art. 19 en 20) en het recht op waardigheid op het werk (art. 26).

Convention concerning the Minimum Age for Admission to Employment Convention concerning the Prohibition and Immediate Action for the Elimination of the Worst Forms of Child Labour 74 De zgn. “ergste vormen” worden op 4 manieren gedefinieerd: - Alle vormen van slavernij of gelijkaardige praktijken; - Het gebruik, verschaffen of aanbieden van een kind voor prostitutie, de productie van pornografie of pornografische shows; - Het gebruik, verschaffen of aanbieden van een kind voor onwettige activiteiten; - Werk dat, door de aard ervan of de omstandigheden waarin het wordt uitgevoerd, met waarschijnlijkheid leidt tot het schaden van de gezondheid, veiligheid of moraal van het kind. 72 73

www.jeugdbeleid.be

27

2. Feiten, cijfers en onderzoek Werkzaamheid In het vierde kwartaal van 2012 was 12,8% van de jongeren (15-24 jarigen) in Vlaanderen werkloos. In Brussel is de situatie dramatisch met 36,4% van de jongeren zonder job. Voor de totale arbeidspopulatie bedraagt de werkloosheidsgraad 4,6% voor Vlaanderen en 17,6% voor Brussel 75. In Europa zitten we op een gemiddelde van 22% (cijfers 2011).76 Uit het Werkloosheidsbericht van april 2013 77 blijkt dat 20,4%van de werklozen in Vlaanderen jonger dan 25 jaar is. Het gaat om ongeveer 43 000 jongeren. Dit is een toename van 15,5% ten opzichte van april 2012. De neergaande conjunctuur remt jongeren af in het vinden van een (eerste) baan. Ook de krimpende uitzendmarkt is slecht nieuws voor de arbeidsmarktintrede van jongeren. De grote meerderheid van deze jongeren is laaggeschoold (23 700 jongeren) of middengeschoold (15 900 jongeren). De jonge mannen doen het slechter op de arbeidsmarkt dan de jonge vrouwen.78 Globaal genomen zien we dat Vlaanderen het ook slecht doet wat betreft tewerkstelling voor personen met een handicap en personen met een nationaliteit buiten de EU.79 Verder blijkt uit het JOP onderzoek dat, rekening houdend met het opleidingsniveau van de jongeren, het opleidingsniveau en de werksituatie van de ouders geen extra verklarende factor zijn; het hebben van een negatief toekomstperspectief is dat wel. 80 Tussen 2001 en 2011 is de genderkloof en de leeftijdskloof gedaald, ook verschillen naar nationaliteit en herkomst zijn, met wat schommelingen, afgenomen over de 10 jaar, maar de daling daar is zeker niet zo sterk. De onderwijskloof bleef min of meer constant.81 Voor alle arbeidsmarktindicatoren blijken hooggeschoolde jongeren en jongeren met de Belgische nationaliteit het beter te doen.82 Laaggeschoolde jongeren hebben het lastig op onze arbeidsmarkt: ze hebben de grootste kans om werkloos te worden en de kleinste kans om uit de werkloosheid te verdwijnen.

Departement Werk en Sociale economie. Trend werkloosheidsgraad, kwartale cijfers. 2013. http://www.werk.be/cijfers/trends-en-conjunctuur/werkloosheidsgraad (geraadpleegd op 8 mei 2013). 76 European Commission. Commission Staff Working document. On EU indicators in the field of youth. 2011. 77 VDAB. Werkloosheidsbericht april 2013 (geraadpleegd op 8 mei 2013). http://www.vdab.be/trends/berichten/Werkloosheidsbericht_april_2013.pdf 78 Valsamis, D. & Van den Broeck, K. De perceptie van jongeren op de arbeidsmarkt en de rol van uitzendarbeid. Brussel: IDEA Consult. 79 Armoedemonitor 2013 80 JOP 2 81 VRIND (2012) 82 Valsamis, D. & Van den Broeck, K. (2010) 75

www.jeugdbeleid.be

28

Bovendien is de kans om zonder diploma een succesvolle loopbaan uit te bouwen voor de huidige generatie jongeren veel kleiner dan vroeger 83 . Zoals we in het hoofdstuk ‘de lerende Vlaming’ al konden lezen blijft de ongekwalificeerde uitstroom hoog. Deze ongekwalificeerde jongeren vallen meer en meer uit de boot op de veeleisende arbeidsmarkt. Door automatisering en delokalisatie geraken almaar minder laaggeschoolden aan de slag. In crisistijd krijgen laaggeschoolden bovendien ook te maken met verdringingsprocessen op de arbeidsmarkt, waar middengeschoolden de jobs van lagergeschoolden gaan innemen. Als we kijken naar schoolverlaters in het algemeen dan had 88,3% in 2011 een jaar na datum werk, 8,2% was terug werkloos na een werkervaring, 3,5% bleef een heel jaar werkloos. Het aandeel laaggeschoolde schoolverlaters ligt op 15,9%, toch bedraagt het aandeel laaggeschoolde werkloze schoolverlaters na 1 jaar 38,2%. Voor de hooggeschoolden zien we het omgekeerde: zij vertegenwoordigen 42,3% van de schoolverlaters, maar slechts 21% van de werkloze schoolverlaters. Jongeren die hun BSO-opleiding niet afmaakten hebben een kans van 1 op 3 om een jaar later werkloos te zijn, voor jongeren uit DBSO is dat 1 op 4, jongeren die het TSO niet afmaakten 1 op 5. De situatie van BuSo jongeren is nog problematischer: 40% is na een jaar nog op zoek naar een job. 1 op 9 van de groep zonder diploma heeft ook geen enkele werkervaring opgedaan. Deze schoolverlaters hebben dikwijls te kampen met onderliggende problemen op het vlak van persoonlijkheid en werkattitude, die hun gebrek aan scholing versterken bij de zoektocht naar een job. Wie toch aan de slag kan moet zich tevreden stellen met onaantrekkelijke jobs die dikwijls weinig duurzaam zijn. Vaak hebben deze jongeren ook een totaal verkeerd beeld van wat zij van een job mogen verwachten en wat zij denken er mee te verdienen. Ook leerlingen die hun ASO richting niet afmaken of enkel een diploma ASO hebben doen het niet goed op de arbeidsmarkt. Vraag is of die leerlingen soms niet meer baat hadden bij een opleiding in het technisch onderwijs die wel goede kansen geeft op de arbeidsmarkt.84 Professionele bachelors hebben, op de voet gevolgd door de masters, het beste perspectief op een job een jaar na het verlaten van het onderwijs. Men kan zich de vraag stellen in welke mate de werkzoekende arbeidsreserve geschikt is om te beantwoorden aan de snel evoluerende behoeften van de veeleisende arbeidsmarkt. In de toekomst zullen er voornamelijk groeimogelijkheden zijn in de ‘slimme’ segmenten van de economie en zal de vraag naar hogere profielen toenemen.

VDAB Studiedienst .Kansengroepen in kaart: Laaggeschoolden op de Vlaamse Arbeidsmarkt.2013 (2de editie). 2013. VDAB Studiedienst. Werkzoekende schoolverlaters in Vlaanderen. Geef je opleiding een STEM, 26ste studie 2011-2012. 2013. 83 84

www.jeugdbeleid.be

29

De kwetsbare samenstelling van de arbeidsreserve, gekenmerkt door een sterke concentratie van kansengroepen, veroorzaakt een maatschappelijke breuklijn op basis van onderwijsniveau en verworven competenties.85 Er zitten sterke regionale verschillen in de werkloosheidscijfers. De steden en voornamelijk Brussel doen het daarbij minder goed. In Brussel wonen meer jongeren, die bovendien ook nog vaker laaggeschoold zijn of niet uit de EU komen. 86 Ook uit het schoolverlatersrapport blijken er wel wat regionale verschillen.87 Internet wordt vaak gebruikt in de zoektocht naar werk, toch blijken informele kanalen en uitzendbureaus het meest effectief bij het vinden van werk. Uitzendbureaus helpen jongeren relatief snel aan werk, jongeren vinden het trouwens beter om uitzendarbeid te doen dan werkloos te zijn. Veel jongeren lopen vandaag ook stage in een bedrijf. Dat zien ze als een zeer rijke ervaring die hen de mogelijkheid geeft om praktijkervaring/beroepservaring op te bouwen en hun arbeidsmarktkennis te vergroten.88 Uit de review van het jeugdbeleid door de Raad van Europa bleek dat er in Vlaanderen en België nog wel wat werk aan de winkel is op het afstemmen van arbeidsbeleid op verschillende niveaus en bij verschillende actoren. Zo ontbreekt er een afstemming tussen bijvoorbeeld de plaats van economie en arbeid in het onderwijs, beroepsopleiding – en training, het beleid rond de instap in de arbeidsmarkt en het beleid rond werkloosheidsuitkeringen en sociale zekerheid. Ook wordt aanbevolen om samen te werken met andere horizontale beleidsdomeinen om voornamelijk de arbeidsparticipatie van jongeren zonder diploma beter te ondervangen.89 In de inventaris die het Kenniscentrum Kinderrechten maakt van kinderrechtenonderzoek worden enkele studies teruggevonden die ingaan op jeugdwerkloosheid. In het rapport wordt hier niet in detail op ingegaan omdat de doelgroep hier meestal (jong)volwassenen zijn. Daarnaast doet het Kenniscentrum Kinderrechten de opvallende vaststelling dat er in Vlaanderen geen onderzoek gevoerd wordt naar kinderarbeid. 90 Vanuit een kinderrechtenperspectief zou het reguleren van werk en kinderarbeid zich vooral moeten toespitsen op het verbeteren van de werkomstandigheden en arbeidsvoorwaarden van kinderen.91

VDAB Studiedienst. Kansengroepen in kaart.. Valsamis, D. & Van den Broeck, K. (2010). 87 VDAB Studiedienst. Werkzoekende schoolverlaters in Vlaanderen. 88 Valsamis, D. & Van den Broeck, K. (2010). 89 Pudar, G., e.a. Youth policy in Belgium. 90 Op de Beeck, H., Put, J., Lembrechts, S. Zwaartepunten in het Vlaams kinderrechtenonderzoek vanaf 2004. p.9. 91 Hanson, K. & Nieuwenhuys, O. (2013), Introduction. In: K. Hanson & O. Nieuwenhuys (eds.), Reconceptualizing Children’s Rights in International Development – Living Rights, Social Justice, Translations, Cambridge University Press, 3-25. En Liebel, M. (2012) (ed.), Children’s Rights from Below – Cross-cultural Perspectives, New York: Palgrave. 85 86

www.jeugdbeleid.be

30

Werkbaarheid Jongeren aan het werk zijn zeer tevreden over hun tewerkstelling. Ze zijn vooral tevreden over het contact met collega’s, de werksfeer,… De werkdruk en het stressniveau worden als het grootste minpunt ervaren. Jongeren zijn bereid om toegevingen te doen om werk te vinden. Een derde van de jongeren vindt wel dat ze onvoldoende voorbereid zijn om de stap naar de arbeidsmarkt te zetten. 92 Een erg hoge arbeidsdeelname tussen 25 en 49 jaar zorgt - in combinatie met een beperkte deelname - bij jongeren en ouderen voor sterk samengedrukte loopbanen.93 We krijgen een verdere ontgroening en vergrijzing van de arbeidspopulatie: in 1999 waren er 56 jongeren per 100 ouderen, in 2023 verwachten we een dieptepunt van 39 jongeren op 100 ouderen.94 3. Wat zeggen kinderen en jongeren? Meer jobkansen De jongeren die geïnterviewd werden voor ‘Jong in de stad’ gaven aan dat ze meer kansen verwachten op de arbeidsmarkt: kansen om een eerste ervaring op te doen. Ze geven ook aan dat (al dan niet verdoken) discriminatie nog sterk speelt op de arbeidsmarkt, wat jongeren met vreemde roots remt in het vinden van een geschikte job.95 Uit het vooronderzoek door de Vlaamse jeugdraad voor het Jongerenpact bleek dat jongeren meer jobs willen voor laaggeschoolden als oplossing voor armoede en dat ze vinden dat vrijwilligerswerk meer erkenning moet krijgen op de arbeidsmarkt.96 Uit de icompare-bevraging voor het Jongerenpact blijkt verder 59,2% van de jongeren voorstander te zijn van het beperken van de uitkering na verloop van tijd.97 Ook uit het werk van de jongerenambassadeurs voor werk 98 blijkt het belang van het ondersteunen van jongeren bij hun opstap naar de arbeidsmarkt. Dit kan door betere en gerichte informatie, door hen een realistische kijk op de arbeidsmarkt aan te leren, door werkgevers te ondersteunen om jongeren aan te nemen en een gepast HR-beleid te voeren naar jongeren, door stage en ondersteunende programma’s die een eerste werkervaring mogelijk maken. Valsamis, D. & Van den Broeck, K. (2010). Diensten voor het Algemeen Regeringsbeleid. Studiedienst van de Vlaamse Regering. Noppe, J., Vlaamse Armoedemonitor. 2013. 94 Vrind (2012) 95 De Bruycker, T. 100x Jong in de Stad. 2013. 96 vooronderzoek Vlaamse Jeugdraad Jong in 2020. 97 Icompare Jongerenpact 2020 98 Jongerenambassadeurs voor werk (gestructureerde dialoog 2010-2011) 92 93

www.jeugdbeleid.be

31

Een belangrijk aandachtspunt daarbij, is zorgen dat competenties verworven door informeel of niet-formeel leren beter kunnen aangetoond en erkend worden. Ook jongeren uit de gestructureerde dialoog geven aan dat er iets moet gedaan worden aan discriminatie. Misschien zijn anonieme sollicitaties en het verder betrekken van jongeren bij het arbeidsmarktbeleid daar een goede oplossing voor. Ook bij de discussies over het Jongerenpact kwamen soortgelijke voorstellen als belangrijke aandachtspunten naar voor: de begeleiding naar een vaste job, het verder motiveren van laaggeschoolden en het beter maatschappelijk waarderen van knelpuntberoepen.99 Werkbaarheid De bevraging van het Jongerenpact geeft aan dat een aangename werksfeer het belangrijkste is bij de ideale job. Daarna volgen een hoog loon, een vast contract en de maatschappelijke relevantie van de job.100 De gestructureerde dialoog over werk komt met volgende aanbeveling: er moet aandacht zijn voor het evenwicht tussen arbeid en persoonlijke noden, zodat jongeren ook in hun privéleven hun potentieel kunnen inzetten, onder meer voor hun gezin, levenslang leren, vrijwilligerswerk. Jongeren hebben nood aan zekerheid die gecombineerd wordt met een verbeterde flexibiliteit.101 Kinderarbeid KRAS-jongeren vragen ook aandacht voor kinderarbeid in het Zuiden. De mijnsector stelt vaak kinderen te werk aan een laag loon en in slechte omstandigheden. De producten uit de mijnbouw worden o.a. gebruikt voor consumptiegoederen als gsm’s en andere elektronica. Onze levensstijl waarbij ons consumptiepatroon steeds groter wordt, houdt een grote vraag naar grondstoffen, en dus de veelvuldige schendingen van kinderrechten in onder meer de mijnbouw, maar ook in andere sectoren, mee in stand. 4. Wat zeggen de experten? Jeugdwerkloosheid werd ook in de focusgroepen steeds als belangrijke uitdaging naar voor geschoven. Het creëren van bijkomende duurzame jobs, in de eerste plaats voor laaggeschoolde jongeren, staat centraal. De perspectieven voor laaggeschoolde jongeren zijn beperkt ( enkel horeca en schoonmaak werven nog aan) en worden verder versterkt door het beleid van langer werken op een statische arbeidsmarkt. Resultaten Youtop. vooronderzoek Vlaamse Jeugdraad Jong in 2020. 101 EU Youth Conference of the Hongarian Presidency (2011). 99

100

www.jeugdbeleid.be

32

Bovendien zien we in steden dat vooral jongeren van vreemde herkomst uitvallen op alle vlak: in het onderwijs, de arbeidsmarkt en (mede daardoor) in de samenleving. In de overgang tussen school en arbeidsmarkt liggen nog veel uitdagingen, al zijn er zeker al wel goede voorbeelden van initiatieven die in scholen worden genomen. Bij interventie vanuit de overheid is het belangrijk dat men niet enkel aandacht heeft voor remediëren, maar ook voor het voorkomen van werkloosheid. Programma’s moeten niet enkel gericht zijn op het vinden van werk (korte termijn), maar ook op werkbehoud en competentieversterking (lange termijn). De experten zagen een belangrijk spanningsveld in de flexibilisering van de arbeidsmarkt: jongeren vinden moeilijk een job en worden gedwongen richting tijdelijke contracten, onderbetaalde stages,... Interimarbeid wordt vaak als kans gezien, maar is soms een val. Op basis van interim-arbeid krijgt men immers geen lening, kan men moeilijk een huurcontract afsluiten, kan men geen sociale rechten opbouwen,… Voor heel wat tewerkstellingsmaatregelen moet men bovendien langdurig niet gewerkt hebben, waardoor jongeren die proberen te werken via interim-arbeid noch aan een vaste job geraken, noch in aanmerking komen voor de uitgebouwde vangnetten. Anderzijds zullen de huidige jongeren de eerste generatie zijn die heel hun arbeidscarrière flexibeler zullen invullen en dat biedt ook voordelen voor het combineren van arbeid, persoonlijke ambities en wensen en een gezin. Al leiden de vele keuzes en mogelijkheden ook tot keuzestress. Er moet niet alleen aandacht zijn voor het creëren van jobkansen, men moet ook de vraag durven stellen ‘wat is het doel van werken?’. Het Europese verhaal rond werkgelegenheid en ‘inzetbaarheid’ overheerst momenteel sterk het beleid en dat wordt als dwingend ervaren. Het thema werk wordt nu sterk gedomineerd door een focus op jongeren die starten op de arbeidsmarkt, toch is het ook zinvol om te kijken naar de situatie van kinderen van werkende Vlamingen: hoe ervaren kinderen de beschikbaarheid van hun ouders in de combinatie gezin-arbeid (invulling van de vrije tijd, noodgedwongen in kinderopvang, etc.)? Wat zijn de gevolgen van de crisis (bijv. werkloosheid van de ouders) op kinderen? Tot slot vraagt men om aandacht te hebben voor ‘kinder’arbeid: de mogelijkheid die er is om onbeperkt te werken op jongere leeftijd baart zorgen.

www.jeugdbeleid.be

33

5. Beleidskaders en engagementen: kloofanalyse, vlaggenschepen (Vlaams en internationaal)

uitdagingen,

In ViA worden onder werkende Vlaming drie topics opgenomen: ’iedereen mee, iedereen actief’, ‘werkzaamheid’ en ‘werkbaarheid’. In het Jongerenpact werd volgend engagement geformuleerd ‘Tegen 2020 werken onderwijs en de bedrijfswereld samen zodat jongeren meer kansen krijgen om de arbeidsmarkt (vb. knelpuntberoepen en andere) te leren kennen (vb. door stages, bezoeken, interim,…), om de instap naar werk succesvol te maken en jongeren aan te moedigen, om de stap naar het ondernemerschap te zetten.’ In het EU-kader voor samenwerking in jeugdzaken is ‘employment and entrepeneurship’ een thema, waar vooral aandacht gaat naar kwalitatieve stages, het verhogen van de mogelijkheden om in het buitenland te werken of onderwijs te volgen, de belangen van jongeren mee te nemen in het werkbeleid en te investeren in ‘skills on demand’. Op het vlak van werkbaarheid richt men zich op het verbeteren van de kinderopvang en loopbaanontwikkeling. Zowel ‘Youth on the move’ als ‘agenda for new skills and jobs’ zijn vlaggenschepen in de EU2020. Werkgelegenheid voor jongeren staat hoog op de politieke agenda van de Europese Unie. In februari 2013 werd in de EU een aanbeveling aangenomen met betrekking tot de jongerengarantie. Het doel is dat jongeren binnen vier maanden nadat zij werkloos zijn geworden of het formele onderwijs hebben verlaten, een deugdelijk aanbod krijgen voor een baan, voortgezet onderwijs, een plaats in het leerlingstelsel of een stage. De Europese Raad van februari 2013 stelde het Jongerenwerkgelegenheidsinitiatief ten bedrage van 6 miljard EUR voor. Deze financiering staat open voor alle regio's waar de jeugdwerkloosheid meer dan 25 % bedraagt (Voor Brussel belangrijk!). In maart 2013 heeft de Commissie operationele regels voorgesteld om de lidstaten in staat te stellen die financiële middelen onmiddellijk te gaan gebruiken zodra het nieuwe begrotingskader 2014-2020 in werking treedt. In het Jeugdbeleidsplan werden ook al enkele doelstellingen met betrekking tot werk opgenomen. Er is voor voorzichtigheid gekozen wanneer het ging over jeugdwerkloosheid, enkel voor de centrumsteden werd structurele werkloosheid centraal gesteld in de doelstelling: ’Structurele jeugdwerkloosheid in steden aanpakken’. De jeugdwerkloosheid is in de steden, mede door de aanhoudende economische crisis, niet gedaald. Er werden een aantal stappen gezet, maar die zijn vooralsnog onvoldoende. Jeugdwerkloosheid hangt samen met de niet-gekwalificeerde uitstroom van jongeren. Onduidelijk is wie de regisseur is van het loopbaanakkoord. De minister van Werk is initiator, niet-gekwalificeerde uitstroom is een bevoegdheid van onderwijs.

www.jeugdbeleid.be

34

De vraag hoe niet-formeel en informeel leren hier flankerend en ondersteunend kunnen zijn, is belangrijk om mee te nemen. Een andere strategische doelstelling focust op de positie van jongeren in het arbeidsproces. Hier werden stappen vooruit gezet door VDAB maar voor de rest bleef actie uit. Jongerenafdelingen van vakbonden zijn wel zelf vragende partij om meer betrokken te worden. Er moet ook aandacht zijn voor lokale dynamieken o.a. via jobbeurzen. Met het oog op het recht op werk, werden door het Europees Comité voor Sociale rechten in 2008 in het bijzonder de zorgwekkend hoge jongerenwerkloosheidscijfers benoemd, een situatie die vandaag nog steeds actueel lijkt te zijn. Het Comité onderlijnt dan ook de noodzaak tot duidelijke en voldoende maatregelen voor de aanpak van jeugdwerkloosheid en verwijst daarbij het in het bijzonder naar het installeren van loopbaanbegeleiding en professionele opleidingen. Daarnaast is, vanuit een kinderrechtenperspectief, ook de aandacht van het Comité voor deeltijds werk relevant: het Comité beargumenteert dat voldoende bescherming moet worden geboden tot o.m. gelijk loon, gelijke overuren, enz. om discriminatie tussen voltijdse en deeltijdse werknemers te vermijden. Het recht op gelijk loon voor kinderen en jongeren komt ook terug in de interpretatie van het Comité van het recht van kinderen en jongeren op speciale bescherming tegen fysieke en morele gevaren. Inzake het recht op correcte, veilige en gezonde werkomstandigheden kan, specifiek met het oog op kinderen en jongeren, gewezen worden op de interpretatie van het Europees Comité voor Sociale rechten in 2008, waarin het verwijst naar de volgende risico’s op het werk: (1) risico’s verbonden aan het onderhoud van de werkplek, (2) het gebruik van gevaarlijke stoffen en (3) risico’s verbonden aan specifieke sectoren. In dit licht dient preventie specifiek aangepast te zijn aan tewerkgestelde jongeren: dit komt ook terug in de interpretatie van het Comité van art. 7 van het Europees Sociaal Handvest, nl. het recht van kinderen en jongeren op speciale bescherming tegen fysieke en morele gevaren. In het kader van het recht van kinderen en jongeren op speciale bescherming tegen fysieke en morele gevaren, stelt het Europees Comité voor Sociale rechten in 2008 voorts nog dat de minimumleeftijd voor kinderen die tewerk gesteld worden, 15 jaar is. Voor gevaarlijk of ongezond werk wordt de minimumleeftijd op 18 jaar gelegd. Daarnaast wordt onderlijnd dat het werk geen bedreiging mag vormen voor de opleiding van kinderen en jongeren, dat kinderen en jongeren voldoende vakantiedagen moeten krijgen, dat kinderen en jongeren geen nachtwerk mogen doen, enz. Met het oog op loopbaanbegeleiding en professionele opleiding, beargumenteert het Europees Comité voor Sociale rechten dat dit kan gebeuren via het schoolsysteem (opleiding en juiste oriëntatie naar de arbeidsmarkt) maar ook via het erkennen van buitenschools verworven competenties. Ook het bouwen van bruggen tussen het secundair beroepsonderwijs en het hoger onderwijs wordt hier genoemd. www.jeugdbeleid.be

35

Voorts wordt in dit kader vooropgesteld dat beroepsonderwijs voor iedereen toegankelijk moet zijn (o.b.v. individuele capaciteit). Een gebrek aan financiële middelen mag hiertoe geen barrière vormen. Er wordt ook gewezen op de noodzaak tot het regelmatig evalueren van beroepsgerichte opleidingsprogramma’s voor jonge mensen. Specifiek wordt ook de noodzaak tot het voorzien van systematische stages voor jongens en meisjes binnen verschillende werkplekken benadrukt door het Comité. In het kader van een sjabloon dat door de Nationale Commissie voor de Rechten van het kind werd uitgewerkt om de VN-rapportagerichtlijnen te vertalen naar de Belgische context, wordt bijzondere aandacht gevraagd voor kinderarbeid in familiebedrijven en horeca, competitieve sport en voor de risicogroepen van straatkinderen, school-dropouts en illegale verblijfhouders.

www.jeugdbeleid.be

36

Thema

De open ondernemer

1. Kinderrechtenkader De impact van de bedrijfswereld op de rechten van kinderen is onderwerp van het nieuwe General Comment 16 van het Comité inzake de Rechten van het kind. Hierin wordt niet enkel gesteld dat de activiteiten van de ondernemingssector geen negatieve impact mogen hebben op kinderrechten of Staten niet mogen hinderen om het Verdrag te implementeren (negatieve verplichting) (§5a; §8), er wordt ook gesuggereerd dat ondernemingen een ‘enabling and supportive’ rol hebben bij het creëren van een kinderrechtsvriendelijk klimaat (§5b) (positieve verplichting). Verder kan verwezen worden naar wat in het vorige thema gezegd werd over kinderarbeid. 2. Feiten, cijfers en onderzoek Over ondernemen zijn bijna geen cijfers te vinden met betrekking tot jongeren. Een aantal algemene cijfers komen uit de VRIND: eind 2011 waren er 603 300 ondernemingen, 335 400 firma’s en 267 900 eenmanszaken, in 2011 waren er 42 200 oprichtingen en 27 100 ontbindingen, waarvan 4900 faillissementen. De oprichtingsratio blijft al enkele jaren gelijk. Circa 5% van de starters houdt het geen jaar vol. Het aandeel zelfstandigen en helpers is 9,4% van de arbeidspopulatie (2010), dat ligt iets lager dan het EU 27 gemiddelde. In het Eu youth dashboard is wel een indicator opgenomen over de bereidheid een eigen zaak te starten102. Europees zegt 47% van de jongeren dit wel te overwegen. 3. Wat zeggen kinderen en jongeren? Uit het vooronderzoek van de Vlaamse Jeugdraad blijkt dat 40% van de jongeren die de teentalkenquête invulden zichzelf wel als mogelijke ondernemer zag. 103 Uit de gestructureerde dialoog over participatie, creativiteit, innovatie en talent bleek dat men vragende partij is om leerkrachten en mentoren te ondersteunen om de talenten en het potentieel van jongeren meer te laten ontwikkelen in zowel formeel als niet-formeel onderwijs.104

EU indicators in the field of youth (2011) vooronderzoek Vlaamse Jeugdraad Jong in 2020 http://cjsmdms.vlaanderen.be:8080/webtop/drl/objectId/0b015f2380131a9b 104 EU Youth Conference of the Danish Presidency. Joint Recommendations. Structured dialogue on Youth Participation. 2012. 102 103

www.jeugdbeleid.be

37

4. Wat zeggen de experten? Ondernemerschap is een thema dat niet sterk leeft, ook in de focusgroepen kwam het weinig aan bod. Wel werd expliciet gevraagd om het nemen van risico’s en het kunnen uiten van creativiteit terug te versterken, zowel bij de kinderen en jongeren als bij organisaties die ondersteund worden door de overheid. Innovatie wordt nu quasi onmogelijk gemaakt. (zie ook bij ruimte) Zoals eerder bij onderwijs al werd aangehaald, werd het idee geopperd om jongeren als alternatief voor het deeltijds leren en werken een ondernemerschapstraject te laten volgen. Daarnaast vraagt men om bij het ondersteunen van ondernemerschap aandacht te hebben voor de rechten van het kind, zowel hier als in ontwikkelingslanden. 5. Beleidskaders en kloofanalyse In ViA worden heel wat topics meegenomen onder deze titel: ‘nieuw industrieel beleid’, ‘duurzaam ondernemen’, ‘internationaal ondernemen en groei’, ‘landbouw, visserij en voeding’, ‘creatieve en culturele industrieën’ en ‘toerisme’. Een van de engagementen van het Jongerenpact verwijst ook naar ondernemen: ‘Tegen 2020 werken onderwijs en de bedrijfswereld samen zodat jongeren meer kansen krijgen om de arbeidsmarkt (vb. knelpuntberoepen en andere) te leren kennen (vb. door stages, bezoeken, interim,…), om de instap naar werk succesvol te maken en jongeren aan te moedigen om de stap naar het ondernemerschap te zetten.’ In het Pact 2020 zijn ondernemerschap, maatschappelijke verantwoordelijkheid en internationalisering aan dit verhaal gelinkt.

betrokkenheid

en

Op het Europese niveau zien we binnen het EU-kader voor samenwerking in jeugdzaken dat het ondersteunen van jonge ondernemers een topic is binnen het thema ‘employment and entrepreneurship’. Het Comité voor de rechten van het kind stelt in zijn algemene commentaar nr. 16 dat de impact van het bedrijfsleven op de kinderrechten in de laatste jaren is toegenomen, omwille van de geglobaliseerde wereldeconomie, het decentraliseren, het outsourcen en processen van privatisering. Het bedrijfsleven vormt dan ook een belangrijke hefboom voor het waarmaken van de kinderrechten, door bijvoorbeeld technologische innovatie, maar ook het creëren van menswaardig werk.

www.jeugdbeleid.be

38

Anderzijds kan het bedrijfsleven ook op een negatieve manier kinderrechten beïnvloeden.105 Save the Children, the UN Global Compact en UNICEF stellen daarom aan de bedrijven voor om 10 “Children’s Rights and Business Principles”106 te onderschrijven (en via een toolkit toe te passen). 107 Ze hebben betrekking op mensenrechten, arbeid, milieu en anti-corruptie. Door respect voor en ondersteuning van de kinderrechten te integreren in hun strategieën en handelingen op de werkvloer, op de markt en in de omgeving waarin ze opereren, kunnen bedrijven hun eigen duurzame initiatieven versterken, terwijl ze toch de winst van hun zaken veiligstellen108. Vanuit de slotbeschouwingen wordt verder gewezen op preventie en bestrijding van kindersekstoerisme. Het Comité vraagt de lidstaten concretere acties te ondernemen wat dat betreft preventie en met name grote bewustmakingscampagnes te lanceren die zich specifiek richten op toeristen. Het Comité vraagt de lidstaten daarnaast nauw samen te werken met touroperators, de media, ngo’s en het maatschappelijk middenveld om alle vormen van seksuele uitbuiting van kinderen in het kader van reizen en toerisme tegen te gaan.109 In het Vlaams Jeugdbeleidsplan was een doelstelling rond creativiteit en ondernemen opgenomen: ‘De (zin) voor creativiteit, innovatie en ondernemen is vergroot’. Algemeen kunnen we vaststellen dat door deze doelstelling geen nieuw beleid gecreëerd is. Het ging om de uitvoering van geplande maatregelen, met vanuit de jeugdsector weinig interesse. Jongeren zijn, hoewel een deel van hen niet weigerachtig staan tegen ondernemen, zelf niet concreet bezig met dat ondernemerschap. Hier komen we op een spanning tussen het leefwereldperspectief van kinderen en jongeren enerzijds en een aantal noden/doelstellingen voor het Vlaams beleid: meer succesvolle ondernemers betekent meer economische groei en kans op jobcreatie. Ook de interesse voor wetenschap en techniek zijn belangrijk voor het innovatiebeleid. In ieder geval kunnen jeugdhuizen vanaf nu projectmiddelen ontvangen om te werken rond het thema ondernemen.110

Committee on the Rights of the Child, General comment No. 16 (2013), On State obligations regarding the impact of the business sector on children’s right, 15 March 2013, ADVANCE UNEDITED VERSION 106The UN Global Compact's ten principles: http://www.unglobalcompact.org/AboutTheGC/TheTenPrinciples/index.html 107 http://childrenandbusiness.be/ 108 UNICEF, the UN Global Compact and Save the Children, Children’s Rights and Business Principles 109 Overweging van de rapporten ingediend door de Lidstaten onder artikel 12 (1) van het facultatief protocol bij het Verdrag inzake de Rechten van het Kind inzake de verkoop van kinderen, kinderprostitutie en kinderpornografie – Slotbeschouwingen: België (2010), §26. 110 Decreet van 7 mei 2004 houdende aanvullende subsidies voor tewerkstelling in de culturele sector, zoals gewijzigd en het besluit van de Vlaamse Regering van 5 juli 2013 betreffende de toekenning van subsidies aan jeugdhuizen voor de uitvoering van een bovenlokaal project. 105

www.jeugdbeleid.be

39

Thema Innovatiecentrum Vlaanderen 1. Kinderrechtenkader In het bijzonder kan hier verwezen worden naar de artikelen 13-17 VRK. Artikel 13 m.b.t. de vrijheid van meningsuiting waarborgt dat het kind het recht heeft informatie te verkrijgen of bekend te maken en zijn of haar mening uit te drukken, tenzij dit de rechten van anderen zou schenden. Artikel 14 waarborgt het kind het recht op vrijheid van gedachte, geweten en godsdienst, onderworpen aan de passende leiding van de ouders en aan de nationale wetten. Artikel 15 slaat op de vrijheid van vereniging, het recht van kinderen met anderen samen te komen en verenigingen op te richten of er zich bij aan te sluiten, tenzij dit de rechten van anderen zou schenden. Artikel 16 handelt over de bescherming van de privacy: het recht te worden beschermd tegen inmenging in de privacy, het gezinsleven, de woning en de correspondentie, evenals tegen smaad en laster. Artikel 17 waarborgt het kind toegang tot passende informatie. Het is de taak van de media om informatie onder kinderen op een wijze te verspreiden die in overeenstemming is met het moreel welzijn, met wederzijdse kennis en begrip onder de volkeren en die de culturele achtergrond van het kind respecteert. De overheid dient maatregelen te treffen om dit aan te moedigen en om kinderen te beschermen tegen schadelijk materiaal. In dit verband kan ook verwezen worden naar de artikelen 42 en 44, §6 VRK. De eerste, al geciteerde, bepaling betreft de verplichting tot kinderrechteneducatie bij volwassenen en kinderen. De tweede bepaling betreft de verplichting de periodieke kinderrechtenrapporten algemeen beschikbaar te maken. Vanuit de vaststelling dat kinderen door de media als actor gebruikt worden moet steeds gelet worden op de plicht van de overheid om kinderen te beschermen tegen tewerkstelling in werkzaamheden die een bedreiging vormen voor hun gezondheid, opvoeding en ontwikkeling, om minimumleeftijden voortoegang tot tewerkstelling voor te schrijven en om de arbeidsomstandigheden te reglementeren (art. 32 VRK). Verder waarborgt artikel 34 VRK het recht van het kind te worden beschermd tegen seksuele uitbuiting en seksueel misbruik, met inbegrip van prostitutie en betrokkenheid bij pornografie. Dit werd aangevuld door het facultatief protocol inzake de verkoop van kinderen, kinderpornografie en kinderprostitutie en het Verdrag van de Raad van Europa inzake de bescherming van kinderen tegen seksuele uitbuiting en seksueel misbruik, opgemaakt in Lanzarote op 25 oktober 2007.

www.jeugdbeleid.be

40

2. Feiten, cijfers en onderzoek In dit hoofdstuk innovatie hebben we vooral aandacht voor nieuwe ontwikkelingen op vlak van media en nieuwe media bij kinderen en jongeren. In het onderzoek Apenstaartjaren 4 ziet men een duidelijke opmars van het gsm-gebruik. Waar dit in 2009 nog voor de happy few was, zijn smartphones en tablets bij jongeren ondertussen ingeburgerd. Verder blijkt dat de scharnierleeftijd voor het bezit van een eigen gsm en computer de overgang van lagere naar middelbare school is.111 Het EU kids online onderzoek gaat internetgebruik, digitale geletterdheid en internetrisico’s na. Jongeren gebruiken het internet nog steeds het meest in de woonruimte; toegang op de kamer en mobiel is lager dan elders in Europa. Kinderen maken vanaf een leeftijd van 9 jaar actief gebruik van het internet. Het wordt het meest gebruikt voor ontspanning zoals spelletjes en video’s kijken, ook mailen, chatten en blogs populair zijn in België. Voor huiswerk wordt het dan weer minder gebruikt. 112 Onderzoek toont aan dat er bij jongeren geen rechtstreekse koppeling is tussen het bezit van een computer en een aansluiting op het internet enerzijds, en hun digitale kennis anderzijds. Doorslaggevend om het verschil te maken is een kwaliteitsvolle toegang, welke vaak ontbreekt.113 De meeste jongeren zijn enigszins vertrouwd met de computer en het internet; slechts een zeer kleine groep van hen kan echt “offline” genoemd worden. Deze jongeren vormen echter een kwetsbare groep in een samenleving die zich steeds meer digitaliseert. Voor hen is de digitale kloof een feit. Aan het “offline zijn” van deze jongeren, dat de gekende sociale breuklijnen volgt 114 , ligt doorgaans een samenspel van zeer diverse factoren aan de oorsprong, waardoor het moeilijk is om hen onder één gemeenschappelijke socioeconomische noemer te plaatsen.115 Rol van de media Media zijn onlosmakelijk en in toenemende mate verbonden met de leefwereld van kinderen en jongeren. Deze verbondenheid uit zich zowel op negatieve als op positieve wijze. Enerzijds kunnen negatieve neveneffecten van (nieuwe) media mede aan de basis liggen van een aantal kinderrechtenschendingen.

Graffiti jeugddienst vzw, jeugdwerknet. Onderzoeksrapport Apestaartjaren 4. Gent: Graffiti Jeugddienst vzw, Jeugdwerknet.. 2012. 112 Vandoninck, S., d’Haenens, L. & Donoso, V. Digitale geletterdheid bij Vlaamse jongeren: hoe gaan ze om met onlinecontentrisico’s? Tijdschrift voor Communicatiewetenschap, 2010, 38, (2), 100-117. 113 (Mertens, 2011). 114 Boonaert, 2009; Boonaert & Siongers, 2010 in Op de Beeck, H., Put, J., Lembrechts, S. Zwaartepunten in het Vlaams kinderrechtenonderzoek vanaf 2004. Een thematische analyse op basis van de KeKi onderzoeksdatabank. Gent: Kenniscentrum Kinderrechten vzw. 115 (Mertens, 2011). 111

www.jeugdbeleid.be

41

Zo kan media kinderen o.a. blootstellen aan schending van de privacy, cyberpesten, seksuele uitbuiting, indoctrinatie (o.a. tot hate speech, geweld, excessief drank- of middelengebruik), ongepaste informatie of negatieve beeldvorming. Ook de bescherming van kinderen en jongeren bij deelname aan televisieprogramma’s, zoals Bleekweide, doet vragen rijzen.116 Digitale geletterdheid ligt, net als in de rest ven Europa vrij laag, voornamelijk bij de groep 9 tot 12 jarigen. 16% zag al seksueel getinte beelden op het internet, 18% kreeg seksueel getinte berichten. 30% had online contact met mensen die ze niet kenden en 11% heeft al afgesproken met iemand die ze online leerden kennen.117 Uit onderzoek blijkt dat jongeren met meer zelfvertrouwen meer in contact komen met risicovolle online-inhoud. Meisjes zien het chatten met een onbekende persoon wel nog als het belangrijkste onlinegevaar. Een goede vertrouwensband met de ouders vermindert de kans op risicovolle blootstelling.118 Er loopt momenteel een onderzoek dat nagaat in welke mate de kindermedia een proces op gang trekken waarin jongeren gesocialiseerd worden binnen een cultuur waarin fysieke verschijning, aantrekkingskracht en seksueel succes centraal staan.119 Anderzijds kunnen media echter ook bijdragen tot de realisatie van kinderrechten, zowel in de enge als in de ruime zin. In de enge zin bijvoorbeeld bij de disseminatie van het VRK, de verspreiding van de slotbeschouwingen van het Comité en de bewustmaking rond kinderrechten; niet alleen bij kinderen zelf, maar ook bij hun ouders, leerkrachten, hulpverleners en andere volwassenen. Daarnaast kunnen media door hun drempelverlagend karakter ook een rol spelen bij de realisatie van bijv. het recht op onderwijs voor zieke kinderen (en afstandsonderwijs in het algemeen), het recht op aangepaste hulpverlening via een chat-functie, gaming enz. Ook worden vrije tijd, spel, plezier en ontwikkeling door tal van mediaproducten gestimuleerd, en kunnen online (vb. blog, forum) en offline media (vb. zelf film of foto’s maken) een bron zijn van de realisatie van het recht op participatie, op voorwaarde dat er dan ook echt naar kinderen en jongeren wordt geluisterd.120

Seidel, P. Children’s rights and the internet. Presentatie gegeven op de ‘Workshop on the Rights of Children, organized on the occasion of the Year of Janusz Korczak, Europees Parlement, Brussel, 6 november 2012. 117 Haddon L., Livingstone S. EU kids online: national perspectives. EU kids online, The London School of Economics and Political Science, London, UK. 2012. http://eprints.lse.ac.uk/ 118 Vandoninck, S., d’Haenens, L. & Donoso, V. (2010). 119 UA, KUL, onderzoeksproject ‘Seksualisering in en door kindermedia. De inhoud, het gebruik en het effect van seksualiserende boodschappen bij 10- tot 12-jarigen. 120 Livingstone, S. (2012) EU Kids Online. Presentatie gegeven op de ‘Workshop on the Rights of Children, organized on the occasion of the Year of Janusz Korczak, Europees Parlement, Brussel, 6 november 2012. 116

www.jeugdbeleid.be

42

Echter, de rol van de media in de realisatie van kinderrechten is nog veel breder dan dat: zo hebben de media bijvoorbeeld een niet te onderschatten impact op de algemene beeldvorming over kinderen en jongeren in de samenleving, wat op zich dan weer een invloed uitoefent op zowel beleids- als praktijkgerichte initiatieven m.b.t. kinderen en jongeren.121 Media en ICT komen ook in het rapport ‘Zwaartepunten in het Vlaams kinderrechtenonderzoek (vanaf 2004)’ uitgebreid aan bod. Dit enerzijds binnen het hoofdthema ‘bedreigingen en schendingen van kinderrechten’, waarin vooral online risico’s van kinderen en jongeren belicht worden122, en anderzijds binnen het hoofdthema ‘projecten over interventies die kinderrechten (in het algemeen) beogen te bevorderen’, waarin het potentieel van media voor de verdere implementatie van kinderrechten bestudeerd wordt123. Een tweede belangrijk zwaartepunt in het onderzoek dat in het rapport geïdentificeerd wordt, bestaat uit onderzoek naar de groeiende mate waarin kinderen en jongeren via media in het vizier van reclamemakers lijken te komen. Hierbij wordt o.m. het vermogen van kinderen en jongeren om commerciële boodschappen te begrijpen, onderzocht. Tot slot wordt in dit kader nog verwezen naar onderzoek over het gebruik van technologie en digitale media in het verzamelen van informatie over kinderen en jongeren. Deze onderzoeksprojecten vertrekken algemeen vanuit een eerder kritische insteek: ‘zijn dit allemaal positieve ontwikkelingen in het kader van de ‘goede opvoeding’ die we voorop stellen?’ .

3. Wat zeggen de experten? Innovatie Er mag meer ruimte en ondersteuning komen voor initiatieven die van onderuit groeien (grass-roots), ook ‘out of the box’ denken (in jeugd)beleid werd aangemoedigd. Het nemen van risico’s wordt in de samenleving en in het beleid sterk ontmoedigd, falen wordt niet meer aanvaard. Innovatie wordt nu quasi onmogelijk gemaakt.

Korać, N. & Vranješević, J. Getting a clear picture: participative media education as a tool for improving the status of children, Paper presented at the European Science Foundation Exploratory Workshop “Children’s participation in decision-making: Exploring theory, policy and practice across Europe”, Freie Universität Berlin. 2008. 122 Op de Beeck, H., Put, J., Lembrechts, S. Zwaartepunten in het Vlaams kinderrechtenonderzoek vanaf 2004. p. 13 e.v. 123 Op de Beeck, H., Put, J., Lembrechts, S. Zwaartepunten in het Vlaams kinderrechtenonderzoek vanaf 2004. p. 20 e.v. 121

www.jeugdbeleid.be

43

Media Digitale en sociale media spelen een grote rol in het leven van jongeren. De wijze waarop kinderen en jongeren met elkaar communiceren is veranderd. Er ligt hier heel wat potentieel: er zijn nieuwe methodieken mogelijk om kinderen en jongeren te bereiken en hen aan te spreken (bijvoorbeeld peer to peer communicatie). Ook in functie van hulpverlening kan dit potentieel beter aangeboord worden. Anderzijds is het nodig om jongeren te ondersteunen en wapenen in het gebruik van sociale media. Er is bewustwording nodig rond bijvoorbeeld privacy, cyberpesten en haatmails, negatieve beeldvorming. Ook de druk die door sociale media ontstaat (jongeren hebben het gevoel dat ze constant gezien moeten worden, op de hoogte moeten zijn) is niet te onderschatten. Daarnaast blijft het recht op informatie een belangrijk aandachtspunt, zo is er gericht meer info nodig over de aansluiting tussen onderwijs en de arbeidsmarkt. 4. Beleidskaders en engagementen: kloofanalyse, uitdagingen, vlaggenschepen (Vlaams en internationaal) Onder het thema ‘innovatiecentrum Vlaanderen’ valt zowel de ‘stroomlijning van gericht beleid (incl. sociale innovatie)’ als ‘media innovatie en sociale media’. In het Pact 2020 gaat het over de doelstelling met betrekking tot een duurzame topregio en innovatie. In het Jongerenpact werd rond innovatie geen doelstelling geformuleerd. In het VAK 2011-2014 worden rond kinderrechteneducatie en informatie wel doelstellingen opgenomen die een link hebben met sociale media en ontwikkelingen in mediagebruik. Op de Jongerenmediadag (november 2012) werd onder meer een werksessie over beeldvorming ingericht vanuit het perspectief van de kinderrechten. Ketnet vertrekt binnen haar strategische visie vanuit het recht van kinderen op ontwikkeling. In zijn periodiek rapport van 2010 nam België zich voor erop toe te zien dat kinderrechteneducatie ten aanzien van kinderen niet beperkt blijft tot de schoolomgeving, maar ook bv. in de hele jeugdsector en de media voorzien wordt124.

124

Derde periodiek rapport van België betreffende het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind, juli 2008, §110.

www.jeugdbeleid.be

44

In het kader van de preventie en bestrijding van kindersekstoerisme vraagt het Comité aan België daarnaast nauw samen te werken met touroperators en de media. Het Comité vraagt opleiding te voorzien voor professionals, waaronder die uit de media, m.b.t. draagwijdte van het protocol inzake de verkoop van kinderen, kinderprostitutie en kinderpornografie 125 . In de slotbeschouwing tot verspreiding van de schriftelijke antwoorden van België aan het Comité en van de slotbeschouwingen van het Comité worden ook de media genoemd126. Innovatie werd in het Vlaams Jeugdbeleidsplan samen opgenomen met ondernemen – zie de opmerkingen in het vorig hoofdstuk. In het Europe2020 zijn ‘innovation union’ en ‘digital agenda for europe’ 2 vlaggenschepen die hiermee verband houden. In de EU Youth Strategy wordt er geen aandacht aan gegeven. De No Hate Speech Movement van de Raad van Europa http://act4hre.coe.int/no_hate is een online campagne tegen haatspraak en cyberpesten in al zijn vormen (rassenhaat, antisemitisme, agressief nationalisme, islamofobie, zigeunerhaat, homofobie, seksisme…) die jongeren en jeugdorganisaties oproept om online haatspraak te ontmaskeren en er tegen op te treden.

Overweging van de rapporten ingediend door de Lidstaten onder artikel 12 (1) van het facultatief protocol bij het Verdrag inzake de Rechten van het Kind inzake de verkoop van kinderen, kinderprostitutie en kinderpornografie – Slotbeschouwingen: België (2010), §20 & 26 126 Overweging van de rapporten die werden ingediend door de Lidstaten overeenkomstig artikel 44 van het Verdrag – Slotbeschouwingen: België (2010), §85 125

www.jeugdbeleid.be

45

Thema Groen en dynamisch stedengewest 1. Kinderrechtenkader Hoewel het VRK niet specifiek voorziet in een recht van kinderen op een schoon en beschermd milieu, is het duidelijk dat vervuiling en afbraak van ecosystemen een negatieve impact hebben op het leven van kinderen, en op die manier ook kunnen bijdragen tot schendingen van de kinderrechten (in het bijzonder artikel 6 inzake recht op leven en ontwikkeling, artikel 24 inzake de hoogst mogelijke gezondheidstoestand, artikel 27 inzake een passende levensstandaard die bijdraagt tot de fysieke, mentale, spirituele, morele en sociale ontwikkeling van het kind en artikel 31 betreffende het recht op vrijetijdsbesteding). Toch is er op dit vlak een evolutie vast te stellen. In de recente algemene commentaar over het recht van kinderen op vrijetijdsbesteding wijst het Comité expliciet op de gevolgen van het ontbreken van toegang tot de natuur die moeten aangepakt worden.127 Bij de planning van de ruimte moet er door de gemeenten voorzien worden in groene ruimte.128 2. Feiten, cijfers en onderzoek Duurzaamheid In 2011 was 7,5% van de elektriciteit groene stroom, 2,6% is groene warmte, 4% is groen transport en 3,8% van het totaal energieverbruik hernieuwbare energie. Milieu Volgens MIRA (2012), het milieurapport voor Vlaanderen, is tijdens het laatste decennium de milieudruk stelselmatig afgenomen en zijn sommige aspecten van de milieutoestand – zij het iets trager dan voorheen – verbeterd. Toch blijft het een grote uitdaging om in een dichtbevolkte en dichtbebouwde regio als Vlaanderen in een kwaliteitsvolle leefomgeving te voorzien.

General Comment No. 17 (2013) on the right of the child to rest, leisure, play, recreational activities, cultural life and the arts (art. 31) van 17 april 2013, §40. 128 “access to landscaped green areas, large open spaces and nature for play and recreation, with safe, affordable and accessible transport”, idem, §58, f 127

www.jeugdbeleid.be

46

Op basis van een analyse van de survey 'Sociaal-culturele verschuivingen in Vlaanderen 2010’ (SCV 2010) blijkt dat slechts een minderheid van de Vlamingen zich niet bezorgd maakt over milieuvervuiling. Verder geeft bijna zes op de tien Vlamingen aan de toestand van het leefmilieu in Vlaanderen als problematisch te ervaren. Uit de analyse komt duidelijk een leeftijdskloof naar voor: voor jongeren is vooral de klimaatverandering de belangrijkste milieubedreiging. 30% van de 18-34 jarigen maakt zich zelden zorgen over milieuverontreiniging, 55% denkt dat de toestand van ons leefmilieu problematisch is en 59% dat lucht, water en bodem in Vlaanderen sterk verontreinigd zijn. 129 48% van de 18-34 jarigen gaat akkoord met ‘vrijwel alles wat we in het moderne leven doen, schaadt het milieu’, 87% gaat akkoord met ‘de toestand van het milieu voor de volgende generatie wordt nu bepaald’ en 50% met ‘ de achteruitgang van het milieu heeft gevolgen voor mijn eigen leven’. 29% wordt geconfronteerd met zwerfvuil, 24% met lawaai door wegverkeer, 20% met stank van agrarische activiteit, 12% met stank van wegverkeer. 51% gelooft dat een oplossing voor de milieuproblemen zeer goed tot best mogelijk is, 37% denkt min of meer mogelijk. 64% denk dat dit door gedragswijziging zal moeten gebeuren (belangrijkste oplossing), 18% door technologie en 18% door beleid. De meest aangewezen actor daarbij is de industrie (44%), daarna volgen mensen zoals u en ik (39%), de overheid (16%) en de landbouwsector (2%).130 Ook het steunpunt Milieu en Gezondheid deed bevragingen naar perceptie. Hierbij werd gepeild naar de aanwezigheid van een milieuprobleem in de woonomgeving van de respondenten (gemeente of buurt). Een kwart van de jongeren (14- en 15-jarigen) beantwoordde deze vraag positief. Jongeren uit het ASO geven meer dan dubbel zo vaak een milieuprobleem aan dan jongeren uit het TSO en het BSO samen (resp. 35,6% t.o.v. 16,8%). Luchtvervuiling wordt het meest aangeduid als milieuprobleem (20,4%). Geluidshinder komt op de tweede plaats. De top 5 wordt vervolledigd door geurhinder, bodemvervuiling en watervervuiling. 17,5% van de jongeren vindt dat het verkeer (onder andere) de veroorzaker is van milieuproblemen in de eigen woonomgeving. Op de tweede plaats komt de industrie.131

De Smedt P. Milieubesef en opvattingen over milieubeleid. Denkt iedereen hetzelfde? SVR Webartikel 2012/6. http://www4.vlaanderen.be/dar/svr/afbeeldingennieuwtjes/milieu/bijlagen/2012-11-07-webartikel2012-6-milieubesef.pdf 130 De Smedt P. (2012) 131 http://www.milieu-engezondheid.be/resultaten/referentiebiomonitoring/Eindrapport_referentiewaarden_finaal_met_voorblad.pdf 129

www.jeugdbeleid.be

47

Op het vlak van milieu en gezondheid hebben we nog wel wat stappen te zetten: uit Europees onderzoek bleek dat in Europa bijna twee miljoen kinderen per jaar worden geboren met blootstellingen aan kwik boven de gestelde veiligheidsgrenzen. 132 Ook in Vlaanderen zit 23% van de geboorten boven de geen-effect-afkapwaarde, al zat geen enkele boven de tolerantielimiet van het WHO. 133 Ook op het vlak van luchtverontreiniging doen we het niet goed. Vooral kinderen in de stad worden geconfronteerd met te hoge concentraties fijn stof en stikstofdioxide (N02) en dit zowel door er te wonen als door er langdurig aanwezig te zijn via schoollopen of kinderopvang in de onmiddellijke omgeving van drukke verkeersaders. Kinderen ademen per kilo meer luchtvervuiling in en zijn ook meer actief buiten.134 In opdracht van het Departement Leefmilieu, Natuur en Energie, de Vlaamse Milieumaatschappij en het Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid werden de blootstelling aan en de gezondheidseffecten van verkeerspolluenten bij schoolgaande kinderen in Vlaanderen onderzocht. Kinderen die worden blootgesteld aan luchtvervuiling vertonen een hoger risico op gezondheidseffecten.135 Het aantal en de grootte van de ozonpieken tijdens de zomersmogperioden mogen dan wel dalen, verontrustend is de niet dalende ozonachtergrondconcentratie. In 2011 werd 37% van de Vlaamse bevolking meer dan 35 dagen blootgesteld aan de daggrenswaarde van fijn stof (53 microgram/m³).136 In het rapport ‘Zwaartepunten in Vlaams kinderrechtenonderzoek (sinds 2004)’ wordt verwezen naar het doctoraat van Van Kalmthout, die milieurechten analyseert vanuit een kinderrechtenperspectief. Zij beargumenteert dat kinderen geen ‘kleine volwassenen’ zijn: hun huid is dunner, hun immuunsysteem is nog niet volledig ontwikkeld, de luchtwegen zijn kleiner en hun proportionele inname van voedsel, water en lucht is groter. Daarom heeft milieuvervuiling een sterkere impact op kinderen en jongeren, wat een kinderrechtenperspectief binnen de milieuwetgeving volgens Van Kalmthout noodzakelijk BronEconomic benefits of methylmercury exposure control in Europe: Monetary value of neurotoxicity prevention Martine Bellanger, Céline Pichery, Dominique Aerts, Marika Berglund, Argelia Castaño, Mája Cejchanová, Pierre Crettaz, Fred Davidson, Marta Esteban, Marc E. Fischer, Anca Elena Gurzau, Katarina Halzlova, Andromachi Katsonouri, Lisbeth E. Knudsen, Marike Kolossa-Gehring, Gudrun Koppen, Danuta Ligocka, Ana Miklavcic, M. Fátima Reis, Peter Rudnai, Janja Snoj Tratnik, Pál Weihe, Esben Budtz-Jørgensen, Philippe Grandjean, Environmental Health Journal, http://www.vito.be/NR/exeres/11156F7D-EF30-4964-8E1C-AEAAD97C8D75.htm http://www.ehjournal.net/content/12/1/3/abstract 133 Informatie Agentschap Zorg en Gezondheid. 134 Health effects of air pollution, results from the WHO project ‘systematic review of health aspects of air pollution in Europe, WHO, June 2004 and http://www.euro.who.int/en/what-we-do/data-and-evidence/health-evidence-networkhen/ publications/hen-summaries-of-network-members-reports/what-are-the-effects-of-air-pollution-on-childrenshealthand-development. 135 http://www.lne.be/themas/milieu-en-gezondheid/onderzoek/pilootprojectUFP 136 VRIND (2012) 132

www.jeugdbeleid.be

48

maakt137. Het specifiek baseren van de milieunormen op het vrijwaren van de gezondheid van kinderen en jongeren zal bovendien ook bijdragen tot een beter milieu in het algemeen. 3. Wat zeggen kinderen en jongeren? De thema’s duurzaamheid, ecologie, milieu en groen leven bij kinderen en jongeren. Jongeren begrijpen niet waarom er niet meer werk gemaakt wordt gemaakt van de strijd voor een beter milieu en meer duurzaamheid, ze snappen niet dat het leefmilieu niet hoger op de politieke agenda staat. Ze vinden dat er aandacht moet zijn voor afvalbeleid, minder auto’s, groene energie, het aanpassen van consumptiegedrag, het beter beschermen, maar ook toegankelijk maken van de natuur. 138 In de bevraging voor het Jongerenpact gaven jongeren aan meer duurzame producten te willen gebruiken, meer te willen recycleren en te delen met anderen. Mede als antwoord op de crisis, maar ook uit een duurzaamheidsverhaal is er meer aandacht voor samengebruik. Voor veel jongeren is samenwonen een interessante woonvorm en het samen delen van een wagen is al enkele jaren aan een opmars bezig. Nu zien we dat delen zich ook op andere vlakken aan het uitbreiden is: LETS en andere uitwisselprogramma’s waren nog nooit zo populair, in verschillende buurten worden platformen opgezet (met gebruik van sociale media) waarin men aan elkaar zaken kan uitlenen. Ook het samen opzetten en beheren van tuinen wordt populairder. Anderzijds willen jongeren zelf wel nog altijd beslissen welke auto en gsm ze kopen (niet noodzakelijk de meest duurzame). 139 Jongeren halen vooral het thema groene energie (verdubbelen tegen 2020) en energie-efficiëntie aan, daarnaast vragen ze meer groen, aandacht voor fietsers en openbaar vervoer en het vergroten van het bewustzijn. Over de vraag naar groen gaan we verder in het volgend hoofdstuk, mobiliteit komt ook nog later aan bod.140 Een manier om meer eco-voordelige producten te gebruiken zit in het voorstellen van een eco-score en beloning/belasting door prijsaanpassingen. De jongerenvertegenwoordiger klimaat van de Vlaamse Jeugdraad formuleerde in een opiniestuk ook een aantal bedenkingen bij het derde Vlaams Klimaatbeleidsplan voor de periode 2013-2020. Hij vraagt structurele maatregelen tegen 2020 en het niet langer doorschuiven van de klimaatlast naar volgende generaties.141

Op de Beeck, H., Put, J., Lembrechts, S. Zwaartepunten in het Vlaams kinderrechtenonderzoek vanaf 2004. Unicef, Vlaamse Jeugdraad en Conseil de la Jeunesse (2009). 139 Vooronderzoek jeugdraad jong in 2020 140 Ideeënbox en Youtop Jongerenpact. 141 Robbert Casier, Jongerenvertegenwoordiger Klimaat van de Vlaamse Jeugdraad, http://www.allesoverjeugd.be/opinie/het-vlaams-klimaatbeleidsplan-een-tweede-zit 137 138

www.jeugdbeleid.be

49

Ook bij de KRAS-jongeren is er veel aandacht voor ecologisch bewustzijn. Zij sturen aan op meer ecologische sensibilisering rond de verkleining van onze te grote ecologische voetafdruk, o.a. via het onderwijs142. 4. Wat zeggen de experten? Duurzaamheid, milieu en klimaatsverandering zijn belangrijke thema’s bij jongeren, maar worden vaak samen bekeken met andere thema’s zoals wonen (bv. ecologische renovaties ondersteunen), mobiliteit (meer inzetten op openbaar vervoer) en ruimte (zie volgende hoofdstukken). Specifiek werd wel gevraagd om aandacht te hebben voor het discours om Vlaanderen te zien als stadsgewest: vergeten we dan niet heel wat kinderen en jongeren? Ook de ruimtelijke en sociale dualisering die we zien in steden, door processen van gentrificatie, en met als resultaat concentratiewijken en –scholen, moeten een aandachtspunt zijn. Uit de focusgroepen kwam meermaals de vraag om in het (jeugd- en kinderrechten)beleid niet enkel aandacht te hebben voor de huidige groep kinderen en jongeren, maar ook voor de toekomstige kinderen en jongeren. Daarnaast wordt ook aandacht gevraagd voor kinderen in andere landen waar men relaties mee heeft via beleidsmaatregelen, akkoorden,…. 5. Beleidskaders en engagementen: kloofanalyse, uitdagingen, vlaggenschepen (Vlaams en internationaal) In ViA worden onder de titel ‘groen en dynamisch stedengewest’ een aantal topics meegenomen: ‘milieu, natuur en biodiversiteit’, ‘groene groei’, ‘duurzaam materialenbeheer’, ‘energie: hernieuwbaar en smart grid’, ‘duurzaam wonen en bouwen’. In het Jongerenpact werd een engagement rond milieu en duurzaamheid geformuleerd: ‘Tegen 2020 zijn alle producten en diensten voorzien van een duidelijk zichtbare en begrijpbare eco-score. Er zijn stimulansen (vb. via prijsbeleid) voor producenten en consumenten om producten en diensten met een goede eco-score te produceren en te kopen.’ Er werd ook een doelstelling rond wonen geformuleerd, maar dat komt als thema terug in het volgend hoofdstuk rond ruimte. In het Pact 2020 zijn doelstellingen opgenomen rond milieu, natuur, eco-efficiëntie en energie. In het EU-kader voor samenwerking in jeugdzaken wordt onder de noemer ‘Youth and the world’ aandacht gevraagd voor groen ondernemerschap en het vergroten van het bewustzijn rond globale thema’s en duurzaamheid en consumptiepatronen.

142

KRAS 2013

www.jeugdbeleid.be

50

Een van de EU2020 vlaggenschepen is ‘resource-efficient Europe’. De Europese Commissie heeft 2013 als ‘jaar van de lucht’ uitgeroepen.143 In het Vlaams Jeugdbeleidsplan was de doelstelling ‘Kinderen en jongeren stimuleren tot en ondersteunen bij een duurzame levensstijl en betrokkenheid op mondiale thema’s’ opgenomen. Een van de gevolgen daarvan was het opstellen van een actieplan duurzame ontwikkeling voor de jeugdsector. Daarnaast was ook een doelstelling over steden opgenomen. ‘Kinderen en jongeren in steden kunnen zich beter ontplooien’. Er is weinig zicht op de ontwikkelingen daar, maar in de stadsmonitor wordt wel al meer rekening gehouden met kinderen en jongeren. De jeugd- en sportindexen kunnen verder aangepast worden om een beter zicht te houden. Binnen stedenbeleid zal er meer aandacht zijn voor kindvriendelijke steden, o.a. in de stadsmonitor. Men heeft een traject opgestart om op zoek te gaan naar een visie en vervolgens indicatoren van die kindvriendelijke stad. Daarnaast zien we dat kind-vriendelijkheid als thema of criterium ook opduikt in andere projectlijnen van stedenbeleid. Op het niveau van de Verenigde Naties is de WHO 5th Ministerial Conference on Environment and Health relevant: A significant proportion of Europeans suffer from health problems linked to environmental conditions. Vulnerable groups, such as children, pregnant women and socially disadvantaged people are particularly affected. Policymakers have the responsibility to address this problem”.144 Door middel van het eerste Vlaams Actieplan Kinderrechten (VAK, 2004), dat geïntegreerd werd in het Nationaal Actieplan voor Kinderen (NAP, 2005) gaf België opvolging aan het wereldactieplan voor kinderen “A world fit for Children” (2002). Vanuit de VN zou dit proces dus nu meegenomen kunnen worden bij de ontwikkeling van de nieuwe Millennium Development Goals (2015). Vandaar het belang om de link hiermee en met duurzame ontwikkeling goed in het oog te houden. De 10de doelstelling uit het NAP 2002 luidde: “De aarde voor de kinderen beschermen”.145

European Environmental Bureau (2013). http://www.eeb.org/index.cfm/news-events/news/clean-air-everywhereblowing-the-winds-of-change-into-european-air-policy/ 144 European Commissioner for Health and Consumer Policy John Dalli, Parma, March 2010, geciteerd in CHILDPROOFs position on EU air quality policy: Worried parents demand clean air for their children. Geconsulteerd op 7 juni 2013 via http://www.gezinsbond.be/images/stories/studie/e-bulletin/air%20quality%20final.pdf 145 Nationaal Actieplan voor Kinderen (2002), goedgekeurd door de Vlaamse Regering in 2005 & Vlaams Actieplan Kinderrechten, 2004 143

www.jeugdbeleid.be

51

In concreto gaat het over het onderzoeken van de effecten van milieuvervuiling op de gezondheid van pasgeborenen en adolescenten en maatregelen inzake energie, milieu en gezondheid om de aarde voor de kinderen te vrijwaren (biomonitoring door het steunpunt Milieu en Gezondheid, Vlaams klimaatbeleidsplan, milieunormen, natuur- en milieueducatie en preventieve gezondheidszorg). In het kader van een sjabloon van de Nationale Commissie voor de Rechten van het kind en de vertaling naar de Belgische context van de rapportagerichtlijnen die erdoor beoogd werden, wordt aandacht gevraagd voor het recht van de minderjarige op de best mogelijke gezondheid en op eerstelijnsgezondheidszorg en preventieve gezondheidszorg (met inbegrip van zuiver drinkwater en milieu, veilige voeding en verkeersveiligheid) en voor maatregelen inzake verkeersveiligheid en milieubescherming.

www.jeugdbeleid.be

52

Thema

Ruimte voor morgen: veerkrachtige metropool op mensenmaat 1. Kinderrechtenkader Hier kan in het bijzonder verwezen worden naar de artikelen 27, §3 en 31 VRK. Artikel 27 betreft het recht op een behoorlijke levensstandaard. Volgens §3 moeten de overheden ‘passende maatregelen nemen om ouders en anderen die verantwoordelijk zijn voor het kind te helpen dit recht te verwezenlijken, en voorzien, indien de behoefte daaraan bestaat, in programma's voor materiële bijstand en ondersteuning, met name wat betreft huisvesting’. In de al geciteerde algemene commentaar nr. 17 over het recht van kinderen op vrijetijdsbesteding van 17 april 2013 legt het Comité het verband tussen het niet-naleven van artikel 27, zoals onaangepaste levensstandaard, onveilige en overbevolkte woonomstandigheden en de gevolgen voor het recht op vrijetijd. Bij het beleid inzake huisvesting en ruimtelijke ordening moet rekening gehouden worden met het recht van kinderen op vrijetijdsbesteding, in het bijzonder voor degenen die in eigen huis geen mogelijkheden hebben om te spelen of zich te ontspannen. Verder wijst het Comté in deze commentaar op het beginsel van ‘universal design’ en het belang van ruimtelijke ordening door de lokale besturen (§58, e & f). Het eerste beginsel slaat op het recht van kinderen met een handicap om zonder discriminatie van faciliteiten, diensten en gebrouwen te kunnen gebruikmaken m.b.t. spel, ontspanning, cultuur, kunsten, sport… Overheden moeten de toegankelijkheid voor bijvoorbeeld rolstoelgebruikers waarborgen. In het kader van de ruimtelijke ordening zouden de lokale overheden gelijke spelen ontspanningsmogelijkheden voor alle groepen van kinderen moeten waarborgen. Prioriteit moet gegeven worden aan de creatie van kindvriendelijke omgevingen in stad en op platteland.

www.jeugdbeleid.be

53

2. Feiten en cijfers Ruimte In vergelijking met 2000 is er in 2011 8,8% meer bebouwd oppervlak. In 2010 bv. kwam er 23 km² bebouwd oppervlak bij, voornamelijk woonpercelen.146 Sinds een aantal jaar wordt in de stadmonitor gepeild naar speel- en jeugdruimte. Die verschilt in sterke mate tussen de steden. Leuven en Turnhout halen vrij goede scores met 70% van de kinderen die op minder dan 400m van speelruimte wonen. De slechtste leerling van de klas is Aalst, met 31%. De andere steden zitten er wat tussenin. In bijna alle steden wonen ook meer dan 2 op 3 jongeren binnen 1 km van overdekte jeugdruimte. Ruim de helft van de inwoners van de 13 centrumsteden is tevreden over de aanwezige speelvoorzieningen.147 Onderzoek ging na wat de betekenis van de stedelijke publieke ruimte was in relatie tot het socialisatieverloop van kinderen.148 Hieruit blijkt dat er verschillende patronen zijn in de manier waarop de woonomgeving optreedt als socialisatiekader. Ze beïnvloeden de strategieën via dewelke kinderen leren omgaan met diversiteit, ‘anders zijn’, en onvoorspelbaarheid op verschillende manieren , gaande van het uitsluiten van de diversiteit uit de alledaagse leefwereld, over zichzelf opsluiten in de eigen sociale groep tot leren doorheen de alledaagse confrontatie met diversiteit. Dat een zelfde buurt niet op dezelfde manier gelezen wordt is ook af te leiden uit het onderzoek van het JOP in Gent en Antwerpen. Uit deze analyses blijkt alvast dat een brede reeks van individuele factoren een invloed heeft op de ervaren aanwezigheid van overlast in de eigen woonbuurt. De twee indicatoren van de sociale cohesie blijken sterk gerelateerd te zijn aan de perceptie van overlast: jongeren die minder tevreden zijn met de eigen buurt en die een sterkere intolerantie bij volwassen buurtbewoners ten aanzien van jongeren ervaren, rapporteren een hogere aanwezigheid van overlast. Opvallend is eveneens het verband tussen lidmaatschap van buurtverenigingen en de perceptie van overlast. Uit de analyses blijkt dat jongeren die meer frequent participeren aan buurtverenigingen ook significant meer overlast in de eigen woonbuurt ervaren. Het lijkt er ook op dat wanneer leden van de etnische meerderheid zich in hun onmiddellijke leefomgeving als een minderheid beschouwen, ze een hogere aanwezigheid van overlast rapporteren. VRIND (2012) Stadsmonitor (2011). 148 De Visscher, S., Bouverne- De Bie, M. & Verschelden, G. (2012). Urban public space and the construction of social life: a social-pedagogical perspective, International Journal of Lifelong Education, 31, 1, 97-110. 146 147

www.jeugdbeleid.be

54

Er is dus geen één-op-één relatie tussen ‘objectieve’ overlast en de subjectieve perceptie ervan. Andere factoren die te maken hebben met de individuele interpretatie en evaluatie van ambigue feiten in de publieke ruimte zijn van groter belang in dit proces. Op basis van deze bevindingen, lijkt het bijgevolg meer aan te raden om initiatieven te nemen met het oog op het versterken van het sociale vertrouwen in woonbuurten.149 Wonen In 2010 stegen de prijzen van huizen en appartementen nog met respectievelijk 4,4% en 6,8% ten opzichte van het jaar voordien. Een gemiddeld woonhuis in Vlaanderen kost nu 201 129 euro. De gemiddelde huurprijs is 543 euro (2010), wat blijkt uit de analyse van de geregistreerde huurcontracten. 81,5% van de Vlaamse gezinnen heeft een tuin voor eigen gebruik, 80,4% een koer/terras of patio, 13,6% van de huizen heeft structurele problemen.150 Voor kinderen is het zo dat gemiddeld 28% van hen leeft in een huis met één of meerdere van volgende problemen: gebrek aan elementair comfort (bad of douche, warm stromend water, een toilet met waterspoeling in de woning zelf), gebrek aan ruimte (minder dan 1 kamer per lid van het gezin), minstens 1 van 4 mogelijke structurele problemen (lekkend dak, geen adequate verwarming, schimmel en vocht, rottende ramen en deuren). De cijfers liggen nog hoger bij kinderen in eenoudergezinnen, of in een gezin met 3 of meer kinderen, in een gezin waar men minder dan halftijds werkt, in een gezin dat een huis huurt, van wie de ouders laagopgeleid zijn en een niet EU nationaliteit hebben. 151 16% van de kinderen krijgt te maken met lawaai van de buren of de straat, bijna 9% ondervindt vervuiling of andere hinder veroorzaakt door verkeer of industrie. Vandalisme of criminaliteit in de woonomgeving treft 13% van de kinderen.152 De woonquote (een maat van de betaalbaarheid van het wonen: dat mag maximum 40% van het totaal beschikbaar huishoudinkomen innemen) verschilt heel sterk tussen eigenaars (7,9%) en huurders ((39,1%). Vanuit het kind-perspectief zijn kinderen in een eenoudergezin (16%), waar de ouders geen EU nationaliteit hebben (19%) of een gezin waar niemand werkt (31%) het slechtste af153. Er zijn 143 351 sociale woningen (op 2 651 361 huishoudens in totaal of 5,4 per 100 inwoners) dat is een stijging van in totaal 0,9% in de laatste 10 jaar.154 De wachtlijsten nemen verder toe. JOP Gent Antwerpen VRIND (2012) 151 Armoedemonitor (2013) 152 Kind in Vlaanderen (2011) 153 Armoedemonitor (2013) 154 VRIND (2012) 149 150

www.jeugdbeleid.be

55

In het rapport ‘Zwaartepunten in het Vlaams kinderrechtenonderzoek (vanaf 2004)’ vormen ‘kindvriendelijkheidstoetsen’ een afzonderlijk hoofdthema. Hierbij gaat het zowel om onderzoek naar kindvriendelijke publieke ‘buitenruimte’ als ‘binnenruimte’.155 Kind en Samenleving bouwde heel wat expertise op met zijn ‘ruimtecel’. Daarnaast is er ook onderzoek naar gezinsvriendelijke steden en naar kindvriendelijke binnenruimte, onder meer voor gehospitaliseerde kinderen in ziekenhuizen. 3. Wat zeggen kinderen en jongeren? Ruimte De jongeren die werden geïnterviewd voor ‘Jong in de stad’156 gaven aan dat ze in de steden graag meer groen willen. Groen geeft rust aan de stad, geeft de mogelijkheid om buiten te komen en af te spreken. Daarnaast willen ze ook dat er bij de inrichting van de openbare ruimte zoveel als mogelijk gestreefd wordt naar ontmoetingsruimte, waar verschillende generaties en groepen mensen door elkaar – dus niet alleen jongeren gebruik van kunnen maken. Wonen 85% van de jongeren in het onderzoek Jong in 2020 van de Vlaamse jeugdraad157 droomt van een huis voor hun 30 jaar, liefst met tuin, overal dichtbij, zeker bij groen. Jongeren staan hierbij wel open voor nieuwe woonvormen zoals samenwonen, kangoeroe-wonen en cohousing. Deze bevindingen vonden we ook terug in ‘Jong in de stad’. Daar gaven de jongeren ook de voorkeur aan een huis met tuin in de stadsrand. Ze stelden zich wel vragen over de betaalbaarheid ervan. Zowel in de interviews van Jong in de stad als op YouTop158 waren jongeren ook wel bezig met woonkwaliteit, dan voornamelijk voor mensen in sociale woningen. 4. Wat zeggen de experten? Ruimte Ruimte werd op de focusgesprekken als hét grote aandachtspunt naar voor geschoven. Het ging hierbij zowel over fysieke ruimte als mentale ruimte en hoe beide op elkaar inspelen.

Op de Beeck, H., Put, J., Lembrechts, S. Zwaartepunten in het Vlaams kinderrechtenonderzoek vanaf 2004. Een thematische analyse op basis van de KeKi onderzoeksdatabank. Gent: Kenniscentrum Kinderrechten vzw, p. 23-24. 156 Jong in de stad 157 Eindrapport vooronderzoek Vlaamse Jeugdraad Jong in 2020 158 Resultaten YouTOp 155

www.jeugdbeleid.be

56

De druk op de publieke ruimte is groot, kinderen en jongeren krijgen fysiek minder ruimte (minder open ruimte, minder toegankelijke natuur). Goede publieke ruimte kan een enorme invloed hebben op de leefwereld van kinderen en jongeren, hun ontmoeting met elkaar en andere generaties. Er moet ruimte zijn om te spelen, rond te hangen, te fuiven, je ding te doen, kortom jong te zijn. Men moet ruimte optimaal gebruiken, met een ruimtelijke ordening die bij het inplannen van woningen, landbouw, natuur, industrie,… rekening houdt met (be)leefbaarheid. Het is belangrijk om de link met mobiliteit en woonbeleid verder uit te werken. Bij het inrichten van publieke ruimte moet men de focus verleggen van veiligheid naar inhoud en kinderen en jongeren betrekken. Er moet aandacht zijn voor verplaatsingen van kinderen en jongeren. Momenteel wordt veel bestaande ruimte onderbenut: scholen met speelterreinen en lokalen staan in de vakanties en weekends leeg,… Ook bij de inrichting van heel wat publieke binnenruimte (ziekenhuizen, wachtzalen, stations,…) wordt geen aandacht geschonken aan kind-vriendelijkheid. Naast de fysieke ruimte wijst men op het geven van psychische of mentale ruimte aan kinderen en jongeren, onder meer in de publieke ruimte. De houding tegenover spelende en rondhangende kinderen en jongeren is problematisch: er is weinig tolerantie, er wordt (te) veel gereglementeerd (GAS, overlast,…). Daarnaast is er heel weinig ruimte voor jongeren om te experimenteren, zelf initiatief te nemen, dingen te ontdekken en te groeien. (Zie ook psychisch welbevinden onder ‘warme samenleving’). Wonen Met betrekking tot wonen werd aandacht gevraagd voor het versterkt inzetten op kwalitatieve woonruimte voor elk gezin in de steden. Verder werd ook gevraagd om meer in te zetten op ecologische renovatie om wonen verder toegankelijk te maken voor jongeren. 5. Beleidskaders en kloofanalyse Het Jongerenpact formuleerde een engagement rond wonen: ‘Tegen 2020 kunnen jongeren betaalbaar wonen door sociaal aantrekkelijke en financieel haalbare projecten voor jongeren te stimuleren zoals co-housing, sociale huisvesting en andere woonvormen’. In het Vlaams Jeugdbeleidsplan waren een aantal doelstellingen opgenomen rond wonen en ruimte. Ten eerste was er de doelstelling ‘Er is meer kwaliteitsvolle specifieke ruimte afgestemd op de noden van kinderen, jongeren en hun verenigingen’ Vanuit Ruimtelijke Ordening is men aan de slag rond medegebruik, maar voor men concreter realisaties ziet, zal er nog wel wat werk verzet moeten worden. De uitdaging in dit verhaal is om niet alleen uit de gaan van het concept van medegebruik maar ook de nood van exclusief gebruik in te zien voor kinderen, jongeren en jeugdwerk voor bepaalde activiteiten. Hier moet een evenwicht in gevonden worden. www.jeugdbeleid.be

57

De doelstellingen ‘Kinderen en jongeren zijn een vanzelfsprekende actor in de publieke ruimte’ en ‘Er is meer toegankelijke (bespeelbare) ruimte in de woonomgeving’ werden onder meer door het middenveld sterk opgepikt (goe gespeeld). De projecten rond speelgroen blijven bestaan en groen speelweefsel komt meer en meer op. Tot slot was er ‘ Meer kinderen en jongeren groeien op in een goede woning en een duurzame woonomgeving’. Hier is vooruitgang geboekt maar zijn er nog steeds lange wachtlijsten voor sociale woningen. Uit de cijfers blijkt dat dit impliceert dat kinderen soms in erbarmelijke leefomstandigheden opgroeien. In het kader van het al geciteerde NCRK-sjabloon in opmaak wordt de nadruk gelegd op de toegankelijkheid van het aanbod met bijzondere aandacht voor de beschikbare infrastructuur, ook informele ruimte. In het kader van het periodiek rapport engageerde België zich om werk te maken van sociale huisvesting159. Het Comité voor de Rechten van het Kind wijst ook op de noodzaak om aan zowel dakloze vrouwen en kinderen als aan niet-begeleide minderjarige vreemdelingen geschikte huisvesting (en andere diensten) aan te bieden160.

Derde periodiek rapport van België betreffende het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind, juli 2008, §467-468. 160 Overweging van de rapporten die werden ingediend door de Lidstaten overeenkomstig artikel 44 van het Verdrag – Slotbeschouwingen: België (2010), §64-65. 159

www.jeugdbeleid.be

58

Thema

Slimme mobiliteit

1. Kinderrechtenkader In de al geciteerde General Comment No. 17 (2013) van 17 april 2013 m.b.t. artikel 31 VRK over het recht van het kind op vrijetijdsbesteding heeft het Comité het ook, zij het indirect, over mobiliteit (§58, f).Het gaat hier over de creatie van zones waar prioriteit gegeven wordt aan spel, voetgangers en fietsers. Verder over verkeersmaatregelen (snelheidsbeperking, beperking van de vervuiling, verkeerslichten, oversteekplaatsen en maatregelen die het verkeer afremmen ter bescherming van spelende kinderen). Ten slotte kan in algemene termen zeker ook gewezen worden op het recht op leven , overleven en ontwikkeling (art. 6) – zonder voorbij te gaan de andere algemene beginselen (non-discriminatie, belang van het kind en participatie) – en het recht op gezondheid van kinderen (art. 24). 2. Feiten, cijfers en onderzoek De auto blijft onze mobiliteit bepalen: het blijft het meest populaire vervoersmiddel, met 80,6% van de verplaatsingen. Het aantal personenkilometers steeg tussen 1995 en 2010 met 15%. Al doet het openbaar vervoer het de laatste jaren ook niet slecht. De Lijn zag in 2011 het aantal reizigers licht dalen na 12 jaar van groei. Het spoor had terug een groei van het aantal reizigers. Daar zien we een stijging van 65% in vergelijking met 1990. Gemiddeld doen we 2,78 verplaatsingen per dag, het grootste aandeel zijn winkelen werk-gerelateerde verplaatsingen. Recreatieve verplaatsingen bedragen wel meer kilometers dan werk-gerelateerde verplaatsingen. Bij verplaatsingen korter dan 1 km (bijna 1/5de van alle verplaatsingen) heeft de wagen een aandeel van 33%, bij verplaatsingen tussen 1 en 5 km (een derde van de verplaatsingen) is de wagen al goed voor 70% . Er zijn ondertussen meer dan 3,2 miljoen personenwagens. Ook het vrachtverkeer, zowel op de weg (overgrote meerderheid) als via spoor en binnenvaart stijgt verder. Sinds 2000 is het globaal aantal verkeersdoden sterkt gedaald, al was dat niet het geval voor kinderen. Het aantal zwaargewonden daalde minder. Het aantal fietsslachtoffers daalde ook maar minder fel. Het risico op een dodelijk ongeval voor fietsers is 4 keer hoger dan voor automobilisten. In 2010 waren er 842 dode en zwaargewonde fietsslachtoffers.161 (Zie ook cijfers over sterfte bij het hoofdstuk ‘warme samenleving’)

161

VRIND (2012)

www.jeugdbeleid.be

59

Het Kenniscentrum Kinderrechten identificeert een belangrijk onderzoek in zijn inventaris over het kinderrechtenonderzoek 162 : het onderzoek dat de beleving van verkeersongevallen onder jonge verkeersslachtoffers en hun directe omgeving in kaart brengt163. 3. Wat zeggen kinderen en jongeren? Zich veilig, maar zelfstandig verplaatsen staat centraal: openbaar vervoer moet betaalbaar, kindvriendelijk , milieuvriendelijk en gemakkelijk toegankelijk zijn. 164 In de interviews voor ‘Jong in de stad’ was mobiliteit een belangrijk topic. Daarbij waren 2 zaken opvallend: jongeren willen beter openbaar vervoer. Een betere dienstverlening, met betere aansluiting en vooral bussen en treinen ’s avonds en in het weekend. Anderzijds waren ze in grote mate vragende partij voor meer fietsbeleid in de stad. Dit betekent meer dan enkel het autoluw maken van de stad. Dit is trouwens iets waarover de meningen verdeeld zijn: een aantal jongeren wil minder auto’s in de stad en een uitbreiding van het autoluwe gedeelte tot de stadsring, anderen vragen om de stad beter bereikbaar te maken en niet te snoeien in parking.165 Dezelfde punten zien we in het onderzoek van de Vlaamse Jeugdraad, waar men ook vraagt naar meer (en betere) fietspaden, meer groene vormen van vervoer, stipter en frequenter openbaar vervoer.166 Uit de icompare-bevraging167 blijkt dat jongeren niet staan te springen voor de verplichting van het dragen van een helm en fluo-vestje. Ook op de Youtop kwamen voornamelijk veilige fiets- en voetpaden aan bod, een coherente inrichting van de wegen en verkeershandhavingsbeleid (onder andere het aanpakken van rijden onder invloed) om het aantal verkeersslachtoffers te laten dalen en een beter werkend openbaar vervoer. KRAS-jongeren sluiten zich daarbij aan. Ook hun slotbeschouwingen gaan over het openbaar vervoer en het fietsbeleid, wat in hun ogen grondiger uitgewerkt moet worden, zodat het een volwaardig alternatief biedt voor de wagen168.

Lauwers, H.. De complexe en langdurige effecten van een verkeersongeval op het leven van een kind. Belevingsonderzoek bij jonge verkeersslachtoffers. Een verkennende studie. Meise: Kind & Samenleving. 2009. 163 Lauwers, H. De complexe en langdurige effecten van een verkeersongeval op het leven van een kind. 164 Unicef, Vlaamse Jeugdraad en Conseil de la Jeunesse (2009). 165 100x Jong in de stad. 166 Eindrapport vooronderzoek Vlaamse Jeugdraad Jong in 2020. 167 Icompare Jongerenpact 168 KRAS (2013) 162

www.jeugdbeleid.be

60

Kinderen en jongeren met een handicap zijn vaak heel beperkt in hun mobiliteit, een grote boosdoener is het ontoegankelijk openbaar vervoer. Daarnaast vinden deze jongeren het ook oneerlijk dat bijna heel onze ruimtelijk ordening en mobiliteit in het teken staan van mensen zonder handicap. Het stoot hen tegen de borst dat het heel vaak geen prioriteit blijkt te zijn om aanpassingen te doen, hoe klein ze ook zijn.169 4. Wat zeggen de experten? Mobiliteit is een belangrijk thema voor jongeren. De auto wordt voor veel jongeren minder belangrijk (onder meer door hun keuze om in de stad te blijven of uit duurzame overwegingen), maar dan komen ze in problemen door het gebrekkig openbaar vervoer. Concreet speelt dit zeker mee in het vinden van werk: een werkloze moet werk aanvaarden in een cirkel van 60 km, maar vaak is dit met het openbaar vervoer niet te halen. Daarnaast is de mobiliteitspuzzel voor veel kinderen en jongeren niet evident: het zich zelfstandig verplaatsen wordt beperkt door zowel gebrekkige infrastructuur en inrichting, gebrekkige toegankelijkheid van het openbaar vervoer als het veiligheids-denken dat zowel bij ouders als andere volwassenen sterk leeft. Kinderen moeten ook veilig te voet naar school kunnen geraken: onderweg zijn is voor kinderen namelijk heel wat meer dan gewoon ‘zich verplaatsen’ – er moet voldoende ruimte zijn voor het onverwachte, voor datgene wat zomaar kan gebeuren. De mobiliteitskeuzes hebben ook een grote impact op het kunnen realiseren van een solidaire, leefbare en duurzame samenleving. 5. Beleidskaders en engagementen: kloofanalyse, uitdagingen, vlaggenschepen (Vlaams en internationaal) Onder slimme mobiliteit valt in ViA ‘mobiliteit’, ‘logistiek’, ‘infrastructuur’ en ‘intelligente systemen’. In het eerste Vlaams Actieplan Kinderrechten (VAK, 2004) en het Nationaal Actieplan voor Kinderen (NAP, 2005) was het mobiliteitsbeleid een van de behandelde thema’s. De Vlaamse Regering engageerde zich tot “het voeren van een mobiliteitsbeleid met naar kinderen twee doelstellingen, het verminderen van het aantal minderjarige verkeersslachtoffers en het verhogen van mobiliteit van kinderen en zo ook hun participatie aan de samenleving”.

Unicef België. Wij zijn jongeren in de eerste plaats! Rapport van jongeren met een handicap over het respect voor hun rechten in België. Unicef België – What do you think? 2007. 169

www.jeugdbeleid.be

61

Het ging over de sensibilisatie van volwassenen, en kinderen, m.b.t. de kwetsbare positie van kinderen in het verkeer, het verlagen van de snelheid door het plaatsen van roodlichtcamera’s en het verlagen van de toegelaten snelheid en het wegwerken van de "zwarte punten". De federale engagementen betroffen de zone 30 en de invoering van het verplichte gebruik van kinderstoelen. In het Jongerenpact werd rond mobiliteit een engagement geformuleerd: ‘Tegen 2020 is er een breder, stipter en efficiënter openbaar vervoer dat beter afgestemd is op andere vervoersmiddelen (auto, fiets,…) en op de noden en behoeften van jongeren met als doel een duurzame, veilige en gezonde leefomgeving en daardoor minder verplaatsingen met de auto’. In het Pact 2020 staan doelstellingen rond mobiliteit, logistiek en infrastructuur.

www.jeugdbeleid.be

62

Thema

Warme samenleving

1. Kinderrechtenkader Een ‘Warme Samenleving’ omvat vele thema’s die rechtstreeks in verbinding staan met de realisatie van de rechten van kinderen en jongeren. Zo gaat het hier in het Verdrag in de eerste plaats om gezondheid, welbevinden, de toegang tot hulp en voorzieningen, en armoede (naast de algemene beginselen in art. 2 over non-discriminatie, art. 3 over het belang van het kind, art. 6 over het recht op leven, art. 12 over het recht op inspraak, zijn er art. 5 en 18 over ouderlijke verantwoordelijkheid, art. 23 over de rechten van kinderen met een handicap, art. 24 over gezondheidszorg, art. 26 over sociale zekerheid, art. 27 over een passende levensstandaard en art. 33 over middelengebruik). Ook het gezinsleven en de vervangende bescherming komt aan bod (art. 5 over de zich ontwikkelende vermogens van het kind, art. 9-11 over het familieleven, art. 18-21 over vervangende gezinssituaties en het recht vrij te zijn van geweld, art. 25 over de periodieke herziening van een plaatsing, art. 27§4 over een passende levensstandaard en art. 39 over zorg voor herintegratie van kinderen die het slachtoffer geweest zijn van geweld). Bij deze thema’s sluiten General Comments 4 (Adolescent Health, 2003), 7 (Early Childhood, 2005), 9 (Children with disabilities, 2006), 13 (The right to be free from all forms of violence, 2011) en 15 (Highest attainable standard of health, 2013) aan. Vervolgens komen thema’s als verdraagzaamheid, burgerschap en participatie aan bod. Hierbij staan de in het Verdrag vernoemde vrijheden en burgerrechten uit artikel 7 (recht op naam en nationaliteit), 8 (behoud van identiteit), 12-17 (recht op inspraak; vrijheid van meningsuiting; gedachte, geweten en godsdienst; vereniging; bescherming van de privacy; en toegang tot informatie), 28§2 (discipline in het onderwijs in overeenstemming met de menselijke waardigheid), 37a (verbod op foltering en vrijheidsberoving) en 39 (zorg voor herintegratie van kinderen die het slachtoffer geweest zijn van geweld) centraal. General Comments 8 (Protection from corporal punishment, 2006) en 12 (Right of the child to be heard, 2009) gaan hier dieper op in. In dit verband kan ook verwezen worden naar de informatieverplichting van de overheid in de al geciteerde artikelen 42 en 44, §6 VRK. Passende artikels met betrekking tot geweld en delinquentie uit het Verdrag zijn artikel 19 (bescherming tegen geweld), alsook de bijzondere beschermingsmaatregelen voor kinderen in detentie (art. 37) en voor kinderen in conflict met de wet (art. 40). De General Comments 6 (Treatment of unaccompanied minors outside their country of origin, 2005), 8 (Protection from corporal punishment, 2006), 10 (Children’s Rights in Juvenile Justice, 2007) en 13 (The right to be free from all forms of violence, 2011) bieden meer achtergrond vanuit het Comité.

www.jeugdbeleid.be

63

Ook bijzondere beschermingsmaatregelen voor kinderen in een instelling (art. 25), kinderen uit etnische minderheidsgroepen (art. 30), kinderen die het slachtoffer werden van drugsmisbruik (art. 33), seksuele uitbuiting (art. 34), ontvoering, mensensmokkel (art. 35) of andere vormen van uitbuiting (art. 36 en OPSC) en voor kinderen in gewapende conflicten (art. 38 en OPAC), worden in deze analyse in het achterhoofd gehouden. Naast het VRK wijst ook het VN - Verdrag inzake Burgerlijke en Politieke Rechten (1966) op het recht op bescherming zonder discriminatie, het recht op geboorteregistratie en het recht op nationaliteit. Ook het EU Handvest van de Grondrechten beklemtoont enkele rechten van het kind, o.m. het recht op bescherming en zorg en het recht om een persoonlijke verhouding en direct contact te behouden met beide ouders. Daarnaast wordt in dit Handvest ook bepaald dat het belang van het kind een hoofdoverweging moet vormen. Bijzondere aandacht gaat uit naar de (niet-)begeleide buitenlandse minderjarigen. Hierbij gaat het over niet-begeleide minderjarige vreemdelingen (NBMV), maar ook over de buitenlandse minderjarigen die geen asiel hebben aangevraagd. Passende artikels uit het Verdrag zijn de bijzondere beschermingsmaatregelen voor vluchtelingen en niet-begeleide minderjarige vreemdelingen (artikel 22) en voor kinderen in detentie (artikel 37). Tot slot zijn ook de bepalingen uit het Europees Sociaal Handvest relevant voor het realiseren van een ‘Warme samenleving’ , onder andere de artikels over het recht op gezondheid en veiligheid (art. 11, 12 en 13), het recht op sociale bijstand (art. 14), het recht op participatie en sociale integratie van personen met een handicap (art. 15), het recht van gezinnen en kinderen op sociale, juridische en economische bescherming (art. 16 en 17), het recht op bescherming tegen armoede en sociale uitsluiting (art. 30) en het recht op adequate huisvesting (art. 31). 2. Feiten, cijfers en onderzoek Gezondheid en welbevinden 7,2% van de kinderen werd prematuur geboren (minder dan 37 weken), 6,8% had een te laag geboortegewicht (minder dan 2500g). De cijfers voor kindersterfte liggen in België vrij hoog, steeds vaker sterven kinderen in verkeersongevallen, maar ook door zelfdoding.170 Sterfgevallen bij kinderen hebben vooral plaats voor de eerste verjaardag. In 2009 stierven 247 kinderen voor de leeftijd van 1 jaar, tussen 1 en 15 was dat 122.

170

UNICEF. Report Card 11.

www.jeugdbeleid.be

64

Bij de eerste groep liggen de oorzaken voornamelijk bij aangeboren afwijkingen en complicaties bij de geboorte. Bij kinderen tussen 1 en 15 is de belangrijkste doodsoorzaak ongevallen, kanker en bloedaandoeningen volgen. Van de ongevallen is ongeveer de helft verkeersongevallen. Daarnaast werden ook nog eens 201 kinderen ernstig gewond in het verkeer.171 In 2010 pleegden 153 jongeren tussen 10 en 29 jaar zelfmoord.172 Bij bijna 193 op 10 000 kinderen wordt een of meer aangeboren afwijking vastgesteld. Uit de gezondheidsenquête blijkt dat 9,2% van de kinderen onder 12 op dat moment te maken had met een of meer langdurige ziektes, chronische aandoeningen of handicaps. 53% van de kinderen bevraagd in het JONG! onderzoek bleek medicatie te hebben genomen in de afgelopen maand.173 90% van de jongeren is tevreden met het leven. Jongeren voelen zich over het algemeen goed174, al zitten meisjes en jongeren uit het BSO slechter in hun vel en rapporteren ze ook een negatiever toekomstperspectief. Bij meisjes wordt het verschil grotendeels verklaard door een lagere tevredenheid met hun eigen lichaam.175 Welbevinden hangt niet alleen af van persoonlijkheids- en gezinsfactoren, ook de buurt en ruimere leefwereld speelt een rol: de algemene buurtbeleving en overlastperceptie hangen in sterke mate samen met subjectief welbevinden.176 20% van de 11 jarigen tot 36% van de 15-jarigen ervaart druk van schoolwerk. Ongeveer 1 op 4 zegt wel een middelmatige tot slechte gezondheid te hebben. Belangrijk om in het oog te houden dat quasi alle gezondheids-gerelateerde indicatoren (subjectieve en objectieve gezondheid, maar ook levensstijl) verschillen naargelang de socioeconomische status van de kinderen en jongeren.177 Ook voelt 68% van de 1761 jongeren die meededen aan het ‘Connected’-onderzoek van Jeugddienst In Petto zich wel eens eenzaam.178 17% van de 2- tot 18-jarigen kampt met overgewicht, iets meer jongens dan meisjes. 4% met zwaarlijvigheid.179 Uit de HBSC studie blijkt dat 1 op 4 jongens en bijna 1 op 2 meisjes zich te dik voelt.

Kind in Vlaanderen (2011) Cijfers zorg en gezondheid. www.zorg-en-gezondheid.be/cijfers 173 Kind in Vlaanderen (2011) 174 JOP 2, JOP Gent-Antwerpen, JOP Brussel 175 JOP 2 176 Jop Gent-Antwerpen. 177 HBSC rapport 2010 - http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0003/163857/Social-determinants-of-health-and-wellbeing-among-young-people.pdf 178 Verchuren, D (red.). Connected, Onderzoeksrapport. In Petto. 2011. 179 Kind in vlaanderen (2011) 171 172

www.jeugdbeleid.be

65

Jongeren eten weinig fruit, maar wel veel groenten. 15% van de 11, 13 en 15-jarigen beweegt minstens 1 uur per dag, 60% beweegt meer dan 2 uur per week. 60% kijkt ook meer dan 2 uur tv per weekdag.180 Uit de participatiesurvey blijkt dat 80% van de jongens en 65% van de 14- tot 17-jarige meisjes aan sport doen181. Uit een nieuwe barometer rond fysieke gezondheid blijkt voor alle leeftijdsgroepen tussen 6 en 11 jaar een toename van het lichaamsgewicht bij de mediaan en p90-curve. Anderzijds hadden leerlingen bij de p10-curve ook meer extreme waarden. Verder blijkt de uithouding verbeterd te zijn ten opzichte van 1990, kracht dan weer verminderd. Lenigheid gaat er bij meisjes op vooruit, evenwicht en loopsnelheid bleven gelijk.182 24% van de 15 jarigen drinkt wekelijks bier, 47% had alcohol gedronken voor ze 13 waren en 28% van de 15 jarigen gaf aan al meer dan 2 keer dronken te zijn geweest. 45% van de 15 jarigen heeft ooit gerookt, 11% rookt dagelijks. 20% heeft ooit cannabis gebruikt. Toch zien we dat de cijfers over alcohol, roken en drugs dalen over de tijd.183 92,4% van de studenten uit het hoger onderwijs geeft aan in het afgelopen jaar alcohol gebruikt te hebben, 4,3% nam stimulerende medicatie, 6,6% gebruikte kalmeer- en slaappillen. Gebruik van medicatie piekt in de examenperiodes. 22,9% van de studenten gebruikte cannabis. Studenten die angst, depressie of een gebrek aan zelfvertrouwen rapporteren, grijpen vaker naar slaap-en kalmeermiddelen. 184 Leerlingen uit BSO doen het op veel vlakken minder goed dan leerlingen uit TSO en zeker ASO. Ze gebruiken meer alcohol en cannabis. 185 Kinderen krijgen steeds vaker een label mee dat samenhangt met de maatschappelijke druk op ‘presteren’: ADHD, ASS, ADD,... Samen met het aantal labels, neemt ook het medicatiegebruik bij minderjarigen toe. In 2010 gingen 5,06 miljoen dagelijkse dosissen Rilatine de deur uit. In 2005 waren er dat 1,7 miljoen.186

HBSC rapport 2010 - http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0003/163857/Social-determinants-of-health-and-wellbeing-among-young-people.pdf 181 Participatiesurvey 182 VRIND (2012) 183 HBSC rapport 2010 - http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0003/163857/Social-determinants-of-health-and-wellbeing-among-young-people.pdf 184 Rosiers, J., Hublet, A., Van Damme, J., Maes, L., Van Hal, G. (red.). In hogere sferen? Volume 2. Een onderzoek naar het middelengebruik bij Vlaamse studenten. Brussel: Vereniging voor Alcohol- en andere Drugproblemen. 2011. 185 Berten, H., Cardoen, D., Brondeel, R. & Vettenburg, N. Alcohol and cannabis use among adolescents in Flemish secondary schools in Brussels: effects of type of education. BMC Public Health, 2012, 12, 215, doi:10.1186/1471-2458-12-215. Cardoen, D. & Vettenburg, N. (2011). Alcohol en softdrugs in Brussel: (g)een reden tot zorgen? Welwijs, 22, 2, 22-27. 186 Kinderrechtencommissariaat, (In) druk. Gedragsstoornis of niet? Het Kind achter het label, oktober 2012 en Kinderrechtencommissariaat, Recht doen aan kinderen met een label, 2012, Advies 2011-2012/8 180

www.jeugdbeleid.be

66

27% van de 15 jarigen heeft ooit seks gehad. 79% deed dat bij de laatste betrekking met condoom, 55% van de meisjes nam daarbij de pil.187 Op 17-18 jaar heeft de helft van de jongeren ervaring met seks.188 Voor de meesten van hen was dit een positieve ervaring.189 Tienermoederschap is in Vlaanderen uitzonderlijk: in 2011 waren 1249 of 1,8% van de bevallen vrouwen jongeren dan 20. Het aantal tienerzwangerschappen ligt wel wat hoger: in 2011 waren er 1290 bevallingen en 995 abortussen bij meisjes onder de 20 jaar. Er zijn bijna geen tienerzwangerschappen onder de 15 jaar.190 Jongeren experimenteren volop met seksualiteit en relaties. Stap voor stap verkennen ze seksualiteit en doen ze ervaring op. Seksualiteit is een positief aspect van de kwaliteit van het leven en van relaties. Seksualiteit ontwikkelt zich gradueel bij kinderen en jongeren. Het is een groeiproces waar steun en begeleiding bij hoort, in een positief en veilig klimaat. Ook gerichte aandacht voor seksueel misbruik blijft een belangrijk onderdeel. Er zijn een aantal knelpunten: tot de leeftijd van 16 jaar zijn seksuele handelingen strafbare feiten, de strafwet maakt geen onderscheid tussen jongeren en volwassenen. Geregeld horen we hoe onduidelijk en verwarrend de wetgeving is. In de huidige wet is er geen enkele indicatie rond het maximale leeftijdsverschil bij seksueel gedrag. Criteria als wederzijdse toestemming, vrijwilligheid, gelijkwaardigheid, leeftijdsadequaat gedrag, context-adequaat gedrag en zelfrespecterend gedrag kunnen hier richtinggevend zijn. Residentiële jeugdhulpvoorzieningen ervaren moeilijkheden om rond seksualiteit een open, actief en veilig beleid te voeren. Er bestaat heel wat onzekerheid over wat kan en wat niet kan.191 Pesten, geweld en delinquentie 5% van de meisjes en 15% van de jongens heeft 3 of meer keer gevochten in het afgelopen jaar, dit is een sterke daling over de tijd heen. Ongeveer 15% van de jongeren werd minstens 2 keer gepest op school, ongeveer 10% was zelf in minstens 2 gevallen aan het pesten.192 In vergelijking met andere landen wordt er in België opvallend veel gepest.193

HBSC rapport 2010 - http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0003/163857/Social-determinants-of-health-and-wellbeing-among-young-people.pdf 188 Sensoa 189 Symons, K Seksuele ontwikkeling bij jongeren. Risicovol of plezierig? Sexpertlezing op 1 juni 2011, laatst geconsulteerd op 10 juni 2013 via http://www.sexpert-vlaanderen.ugent.be/media/1195/seksuele-ontwikkeling-bij-jongeren.pdf 187

190

Kind in Vlaanderen (2012) Kinderrechtencommissariaat, Jongeren en seksualiteit. Het recht op seksuele gezondheid en ontwikkeling, 2012, Dossier i.s.m. Jeugd en Seksualiteit, Vlaamse Jeugdraad en Sensoa 192 HBSC rapport 2010 - http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0003/163857/Social-determinants-of-health-and-wellbeing-among-young-people.pdf 193 Bradshaw, J. Subjective well-being and social policy. Paper gepresenteerd op de 4th conference of the International Society for Child Indicators, Seoul, 29-31 mei 2013. 191

www.jeugdbeleid.be

67

In combinatie met de bevinding dat gepest worden één van de belangrijkste determinanten van een negatief subjectief welzijn vormt, lijkt dit een belangrijk aandachtspunt te zijn.194 In de vertrouwenscentra kindermishandeling werden er in 2011 7163 meldingen genoteerd, waarvan 76,9% betrekking had op een concrete situatie van (vermoeden van ) mishandeling of verwaarlozing. Het gaat over 7814 kinderen. Onder meer door het JOP werd de voorbije jaren veel onderzoek gedaan naar geweld, delinquentie en onveiligheidsgevoelens bij jongeren. Vrij veel jongeren plegen kleine feiten (zwartrijden, illegaal downloaden), meer dan 1 op 10 geeft aan in het afgelopen jaar iets gestolen of vernield te hebben. Geweld-gerelateerde feiten zijn dan weer beperkt: geweld (3,9%), wapendracht (2,4%) en drugverkoop (1,8%). Aan de andere kant zien we dat ongeveer 1 op 4 van de jongeren slachtoffer was van vandalisme of diefstal in het afgelopen jaar. 1 op 10 kreeg drugs aangeboden, 4,5% kreeg te maken met fysiek geweld, 3,7% werd bedreigd met een wapen 195. Zowel dader- als slachtofferschap concentreren zich bij dezelfde categorie jongeren: jongens tussen 16 en 21 jaar. Daarnaast blijken jongeren uit TSO en (D)BSO een grotere kans te hebben om dader te zijn én slachtoffer te worden dan jongeren uit het ASO.196 197 Een belangrijke conclusie daaruit is dat geweld en jeugddelinquentie samenhangen met de adolescentie en dat met de transitie naar de volwassenheid veel zaken verdwijnen. Het plegen van geweld hangt bovendien, bovenop alle andere verklarende factoren, samen met een intrinsieke waardering van geweld. 198 Adolescenten zijn zelf ook relatief vaak slachtoffer, vooral van vermogensdelicten. Toch is slachtoffer worden en zich slachtoffer voelen niet gelijk en verschilt de beleving sterk tussen slachtoffers, afhankelijk van de aard van de feiten, de omstandigheden van het incident, persoonlijke kenmerken van het slachtoffer, zijn context en reacties van anderen. Daarnaast is het opvallend dat slachtoffers vaak (deels) verantwoordelijk worden gehouden voor het incident, ook door ouders en peers.199

Bradshaw, J. Subjective well-being and social policy. JOP 2 196 Verdonck, E., Cops, D., Pleysier, S. & Put, J. Jongeren en geweld. K.U.Leuven, Leuvens Instituut voor Criminologie. 2011. 197 JOP2 198 Jop Gent-Antwerpen 199 VYNCKIER, G. (2012). De ervaring, beleving en coping van mid-adolescente slachtoffers van vermogens- en geweldsdelicten, Proefschrift neergelegd tot het behalen van de graad van Doctor in de Criminologische Wetenschappen 194 195

www.jeugdbeleid.be

68

Het JOP toonde ook aan dat het belangrijk is om delinquentie en gevoelens rond onveiligheid als een relationeel gegeven te zien. Jongeren die minder op zichzelf gericht zijn plegen minder delinquentie.200 Naarmate jongeren meer delinquente peers hebben en er sprake is van meer delinquente groepsprocessen, rapporteren ze zelf ook meer feiten.201 Een slechte relatie met de moeder hangt samen met een hogere kans op gewelddadig gedrag202, anderzijds hangt een betere emotionele band met moeder samen met een hoger onveiligheidsgevoel bij Vlaamse adolescenten.203 Daarnaast is het zo dat jongeren die meer frequent uitgaan en samenkomen met vrienden in de publieke ruimte een grotere kans hebben op het stellen van geweld-gerelateerd gedrag. Hoe onveiliger jongeren zich voelen, hoe meer ze voorstander zijn van een harde aanpak van delinquenten en van een meer punitief en controlerend preventiebeleid. Opvallend is dat noch onveiligheidsgevoelens, noch de attitudes naar aanpak samenhangen met slachtofferschap. Armoede speelt daarin wel een grote rol: hoe minder welvarend jongeren zijn, hoe onveiliger ze zich voelen en hoe meer ze voorstander zijn van een harde aanpak. 204

Tot slot geeft ook het kinderrechtencommissariaat in een onderzoek aan dat geweld tegen kinderen en jongeren ook in Vlaanderen problematisch is en vaak zeer onzichtbaar blijft. Meer nog dan plegers zijn kinderen en jongeren slachtoffer van geweld.205 Niet-begeleide buitenlandse minderjarigen In 2011 dienden 1649 minderjarigen zelf een asielaanvraag in. Het gaat om minderjarigen met een individueel dossier, die dus na of voor hun ouders zijn aangekomen. Bijna de helft van de kinderen was afkomstig uit Afghanistan. Voor 2010 weten we dat zo’n 80% van de jongeren/minderjarigen 16 of 17 jaar was en dat het percentage jongere kinderen (0-12 jaar) beperkt was. 206 In 2011 werden 1008 kinderen geboren met een precair verblijfsstatuur, dat is 1,4% van alle geboortes.207

Troonbeeckx, S., Cops, D., Op De Beeck, H., Pleysier, S. & Put, J. Delinquentie bij jongvolwassenen. De rol van human agency. In: Tijdschrift voor Criminologie, 2012, 54, (2), 118-135. 201 JOP Gent-Antwerpen 202 Verdonck, E., Cops, D., Pleysier, S. & Put, J. Jongeren en geweld. 203 Cops, D. (2013). De invloed van ouderlijke responsiviteit en opvolging op de onveiligheidsbeleving van adolescenten, Panopticon, 34, (2), 100-114. 204 JOP 2 205 Kinderrechtencommissariaat. Dossier Geweld, gemeld en geteld. Aanbevelingen in de aanpak van geweld tegen kinderen en jongeren http://www.kinderrechtencommissariaat.be/sites/default/files/bestanden/dossier_geweld_09_2011.pdf 200

206

Kind in Vlaanderen (2011)

207

Kind in Vlaanderen (2011)

www.jeugdbeleid.be

69

Toegang tot hulp en voorzieningen Ouders en vrienden zijn vaak de eerste hulpbron. Uit het JOP onderzoek blijkt dat jongeren met problemen in de eerste plaats bij hun moeder terecht kunnen, daarna bij vrienden, vader staat op 3. 2,5% van de jongeren zegt bij niemand terecht te kunnen. 208 90% van de 11-jarigen, 80% van de 13- jarigen en 72% van de 15-jarigen kan goed met zijn moeder praten. Meer dan 60% van de jongens en rond de 50% van de meisjes geeft aan dit ook met zijn vader kan.209 Ouderlijke responsiviteit neemt af met de leeftijd. Hoe minder financiële ruimte, hoe minder ouderlijke opvolging jongeren aangeven210. Echtscheiding kan het zelfvertrouwen en welbevinden ondermijnen. Als men de conflictblootstelling meeneemt in onderzoek, blijkt dat negatieve effecten vooral met de mate van conflict te maken hebben (zowel binnen een intact als niet-intacte gezinssituatie), eerder dan met de echtscheiding zelf.211 85% van de jongeren heeft meer dan 3 vrienden van het zelfde geslacht. Internationaal gezien hebben Vlaamse jongeren veel vrienden, maar minder contact met hen (buiten school). Vanaf 13 jaar wordt dit gedeeltelijk gecompenseerd door contact via internet en gsm.212 Kinderen en jongeren hechten veel belang aan hun vrienden en wat zij zeggen en doen. Dikwijls vormen zij een eerste klankbord, ze spelen dan ook een belangrijke rol in het vervullen van informatiebehoeften. Informatie over hulpverlening, maar ook over de (levens)vragen waar kinderen en jongeren mee geconfronteerd worden kan verder versterkt worden. Onderzoek toont dat het belangrijk is om hierin te differentiëren: de maatschappelijk kwetsbare adolescenten betrokken in onderzoek naar informatiebehoeften hebben veelal een sterke directe ad rem stijl om te communiceren en verwerven informatie uit hun alledaagse contacten en handelen. Men krijgt informatie al doende, door met iets bezig te zijn, niet door het op te zoeken. Informatie zoeken staat dan gelijk met de juiste persoon kennen en er vertrouwen in hebben.

JOP1 HBSC rapport 2010 - http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0003/163857/Social-determinants-of-health-andwell-being-among-young-people.pdf 210 JOP 2 211 Van Peer C., Bastaits K., Mortelmans D. De invloed van ouderlijk conflict op de levenstevredenheid van kinderen. SVRwebartikel 2012/8 http://www4.vlaanderen.be/dar/svr/afbeeldingennieuwtjes/welzijn/bijlagen/2012-12-19-webartikel2012-8-kinderenconflict.pdf 212 HBSC rapport (2010) 208 209

www.jeugdbeleid.be

70

De onderzoekers geven aan dat informatieverstrekking naar maatschappelijk kwetsbare jongeren alleen maar optimaal kan verlopen als er geïnvesteerd wordt in ‘het er zijn’ – het alledaagse contact met jongeren.213 Er zijn in Vlaanderen momenteel ook 62 JIPS, die samen ongeveer 14 000 vragen beantwoordden.214 Als het gaat over gevoelige onderwerpen zoals seksuele gezondheid, dan willen jongeren vooral terecht kunnen bij hun moeder of de huisarts. Veel jongeren geven aan geen dienst of persoon te kennen waarbij ze terecht kunnen. Belangrijk is vertrouwelijkheid en privacy, iemand die tijd heeft en gratis raadpleging.215 6,6% van de klanten van de CAW’s is tussen 0 en 11 jaar, 4,4% tussen 12 en 17 jaar, 14,4% tussen 18 en 25 jaar. Op 5 jaar tijd is de capaciteit van de instellingen jeugdzorg met meer dan 1000 plaatsen gestegen, ook het aantal pleeggezinnen is verder gestegen. Daartegenover staat dat het aantal jongeren met een maatregel binnen de bijzondere jeugdbijstand ook verder toeneemt. De grote meerderheid zijn kinderen met een problematische opvoedingssituatie. De centrale wachtlijst van het agentschap Jongerenwelzijn werd daardoor ook groter: van 3894 naar 4278 in 2011.216 In 2012 organiseerde Jongerenwelzijn hulp- en dienstverlening voor 26.984 kinderen en jongeren. Dat betekent een groei van 1,9 procent in vergelijking met het jaar voordien. Anderhalve procent van de Vlaamse jeugd heeft dus te maken met de bijzondere jeugdzorg. 40% van de minderjarigen is dan 12 jaar, 30 procent zelfs jonger dan 10 jaar. Het aandeel van jonge kinderen stijgt elk jaar. Het overgrote deel - 84 procent - zijn kinderen en jongeren in problematische leefsituaties. In minder dan 10 procent van de begeleidingen gaat het over jongeren die een als misdrijf omschreven feit hebben gepleegd. Dat aantal daalt nu al een aantal jaren op rij. Bijna 1 op de 5 kinderen in de jeugdhulpverlening heeft te maken met pleegzorg.217 In 2012 werden 6 371 pleegzorgsituaties geregistreerd. Het aantal stijgt daarmee voor het 14 de jaar op rij (met 62% sinds 1998). Het gaat over 3713 pleegkinderen (onder 18) en 666 pleeggasten (tussen 18 en 30)218. 219

Baes, A., & Soenen, R. De leefwereld van maatschappelijk kwetsbare jongeren in het kader van informatiebehoeften en informatietactieken. Brussel: VIP Jeugd. 2011. 214 VRIND (2012) 215 Desimpel, A., Roelens, K., Temmerman, M., Delva, W., De Boeck, F., Goethals, J. & Maes, L. (2010). Advies- en hulpvragen van jongeren in verband met seksualiteit. Tijdschrift Jeugdgezondheidszorg, 42, (2), 31-35. 216 VRIND (2012) 217 Van Weyenberg, L (red.). Jongerenwelzijn. Jaarverslag 2012. Jongerenwelzijn. 2013. 218 Ook na de leeftijd van 30 worden er mensen opgevangen in gezinnen, deze zitten mee gerekend in het totaal aantal ‘pleegzorgsituaties’. 219 Pleegzorg Vlaanderen (2012). Registratierapport 2011. 213

www.jeugdbeleid.be

71

Daarnaast zijn de begeleidingstehuizen en de thuisbegeleidingsdiensten de koplopers. Verder wordt een groot deel van de minderjarigen begeleid buiten de eigen sector. Daarbij gaat het vooral om voorzieningen erkend door Kind en Gezin en door het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap, of om schoolinternaten of psychiatrische ziekenhuizen.220 Buiten toegang tot diensten die te maken hebben met gezondheid en welzijn, zien we een blijvende vraag naar voldoende en kwaliteitsvolle kinderopvang. In alle steden woont meer dan 80% van de inwoners binnen een kilometer van voorschoolse opvang, maar niet overal is er plaats. Er is een grote variatie tussen steden en gemeenten (dekkingsgraad van 50 plaatsen per 100 kinderen in bv Brugge, Leuven en Roeselare, maar minder dan 25 plaatsen per 100 kinderen in Antwerpen en Genk) en ook binnen steden (centrum versus stadsrand). 57% van de inwoners van de 13 centrumsteden is tevreden over het aanbod kinderopvang in hun buurt.221 63,2% van de kinderen van 3 maand tot 3 jaar wordt geregeld toevertrouwd aan familie, een onthaalouder of een opvangvoorziening. Slechts 32,6% van de allochtone kinderen en 21% van de kinderen uit een kansarm gezin maken regelmatig gebruik van opvang. Ook voor eenoudergezinnen ligt het cijfer lager: 54,6% wordt regelmatig opgevangen. Het aantal plaatsen in de kinderopvang die werkt binnen het inkomens-gerelateerde systeem is wel verder gestegen tot 70%.222 Armoede Iets meer dan 1 op 10 kinderen in België leeft in een huishouden waarvan het beschikbaar inkomen minder dan de helft van het nationaal mediaan inkomen bedraagt 223. 12,3% van de jonge kinderen leeft in een gezin met een verhoogd armoederisico (beschikbaar inkomen per persoon is lager dan 60% van het mediaan beschikbaar inkomen). Naar leeftijd en geslacht zien we bijna geen verschillen, wel naar gezinstype: een derde van de kinderen in een eenoudergezin heeft een verhoogd armoederisico. Ook grote gezinnen met 3 of meer kinderen hebben een duidelijk hoger risico (13,4%) dan kinderen in gezinnen met 1 (6,7%) of 2 kinderen (5,7%).224 Verder zijn ook kinderen in gezinnen waar niemand werkt (74%), die een woning huren (29%), gezinnen met minstens 1 volwassene met niet EU nationaliteit (53%) , gezinnen met alleen laaggeschoolde ouders (53%) systematisch slechter af.

Jongerenwelzijn . Jaarverslag 2012. Stadsmonitor (2011) 222 VRIND (2012) 223 UNICEF. Report Card 11 224 Armoedemonitor (2013) 220 221

www.jeugdbeleid.be

72

Ook bij de subjectieve maat (gevoel rond te komen), materiële deprivatie, kwaliteit van de woning zijn het telkens dezelfde groepen kinderen die het moeilijk hebben.225 Naast de inkomens-gerelateerde maatstaf, is het ook zinvol om te kijken naar de nietmonetaire maatstaf. In België is een kleine 10% van kinderen “gedepriveerd”: hun gezinnen konden zich om financiële redenen minstens 2 van 14 basic items niet veroorloven. Concreet betekent dit dat 2,1% geen drie maaltijden per dag kan betalen, 5,9% geen kledij als dat nodig is, 5,9% geen internet, 5,1% van de kinderen geen plaats heeft om zijn huiswerk te maken thuis en 7,2% geen geld genoeg heeft voor ontspanning.226 Opvallend is dat veel van de jongeren in armoede zich niet noodzakelijk arm voelen, maar eerder uitgesloten.227 Vooral op het vlak van vrije tijd is het duidelijk dat kinderen niet (kunnen) participeren. Uit onderzoek blijkt ook dat het niet voldoende is om de financiële drempel weg te halen in het vrijetijdsaanbod, maar dat men moet inzetten op vijf B’s: betaalbaar, bereikbaar, beschikbaar, begrijpbaar en bruikbaar.228 Opmerkelijk is hoe slecht België in vergelijking met andere landen scoort op vlak van gekleurde armoede.229 De kansarmoede-index van Kind en Gezin bedraagt 10,45%, hier zien we hogere cijfers bij kinderen van wie de moeder bij geboorte niet de Belgische nationaliteit had (28,4% vs. 4,5% ).230 Daarnaast zijn er grote regionale verschillen in armoede. Kinderen worden meer en zwaarder getroffen door armoede (cijfers liggen hoger dan voor het gemiddelde van de totale bevolking) en de impact ervan op het leven en de ontplooiing van kinderen weegt heel erg zwaar door. Armoede en de impact van de recessie op het leven van kinderen kan dan ook als een van de grote bezorgdheden genoemd bij de uitvoering van het kinderrechtenverdrag. Kinderen in de marge van de samenleving, voornamelijk asielzoekers, kinderen uit minderheidsgroepen en kinderen in de jeugdjustitie moeten bijzondere aandacht krijgen231.

Armoedemonitor (2013) UNICEF. Report card 10. 227 Buysschaert, G, Dominicy, M., Wautelet, F. (red.).. Dat denken wij ervan! Jongeren geraakt door armoede spreken over hun leven.. UNICEF België – What dou you think. 2010. 228 Coussée, F., Roets, G., Bouverne – De Bie, M., & Vettenburg, N. Vrijetijdsbeleving van kinderen in armoede. Eindrapport. Onuitgegeven onderzoeksrapport. Universiteit Gent, Vakgroep Sociale Agogiek. 2011. 229 Report card 9 230 Kind in Vlaanderen (2012) http://www.kindengezin.be/img/Het_kind_in_Vlaanderen_2012.pdf 231 Laura Lundy, Ursula Kilkelly, Bronagh Byrne and Jason Kang, The UN Convention on the Rights of the Child: a study of legal implementation in 12 countries 225 226

www.jeugdbeleid.be

73

Minstens 89,3% van de kinderen jongeren dan 12 heeft minstens 1 ouder die aan het werk is, van 3,5% kunnen we zeker zeggen dat ze in een gezin leven zonder werkende ouders, bij 6,5% is het onduidelijk. 37,6% van de kinderen leeft in een gezin met 1 fulltime en 1 deeltijds werkende ouder, bij 29,7% werken beide ouders fulltime. Van kinderen in een eenoudergezin heeft 29,9% een voltijds werkende ouder, 30,2% een deeltijds werkende ouder, 7,5% een zelfstandige ouder en 19,7% een niet-beroeps-actieve ouder. 232 Verdraagzaamheid en sociale cohesie Globaal gezien kan men de Vlaamse jongeren eerder verdraagzaam noemen. De negatieve oordelen ten aanzien van allochtonen situeren zich voornamelijk op het sociaaleconomisch vlak.233 Het JOP deed onderzoek om meer inzicht te krijgen in sociale afstand en vooroordelen, wat bij publicatie enige controverse veroorzaakt.234 Toch zien we, voornamelijk in de steden wat redenen tot ongerustheid: een kwart tot een derde van de niet-moslim-jongeren (uit Gentse, Antwerpse en Brusselse middelbare scholen) hebben uitgesproken negatieve houdingen tegenover moslims, ongeveer 45% heeft duidelijk positieve houdingen. De anti-moslim gevoelens hangen samen met traditionalisme, onveiligheidsgevoelens en geslacht (jongens hebben meer frequent anti-moslimhoudingen). 235 Bij nietmoslimjongeren spelen ook het hebben van laaggeschoolde ouders en volgen van beroepsonderwijs een rol. De opvattingen van ongeveer 10% van de niet-moslimjongeren wijzen op antisemitisme, bij de moslimjongeren is dit het geval voor 45%. Als we kijken naar sociale afstanden tussen groepen, dan zien we dat men telkens een voorkeur heeft voor de eigen groep wanneer het sociale contacten betreft. Aan de staart zien we ook consensus: Bulgaren, Koerden en Romazigeuners krijgen van alle etnische groepen de laagste voorkeur. Bij moslimjongeren worden ook sociale relaties met joden liefst beperkt gehouden. De analyses wijzen er op dat werken aan verdraagzaamheid geen eenvoudige opgave is en weinig gediend is met een universele aanpak. Bij jongeren van Belgische origine kunnen opportuniteiten voor meer contact met andere culturen (gemengde scholen en buurten) leiden tot meer begrip en zich openstellen.

Kind in Vlaanderen (2011) JOP 2. 234 Haudenhuyse R., Debruyne P., Crivit R., Vanbrabant L., Naert J. (2013). Van JOP naar FLOP? Kritische kijk op 10 jaar jeugdonderzoeksplatform. Alert, 2, www. alertonline.be. en Dehertogh B. en Kavadias D. (2013). Praktijk en wetenschap. Het JOP is geen FLOP! Alert, 3, www.alertonline.be. 235 JOP Gent-Antwerpen 232 233

www.jeugdbeleid.be

74

Bij moslimjongeren bieden deze contacten weinig soelaas, maar leidt contact met de Nederlandse taal in het gezin of gebruik van Nederlandse media tot meer openheid naar West-Europeanen. Hoe sterker jongeren zich hechten aan traditionele ideologieën, hoe moeilijker het is om zich open te stellen voor vriendschappelijke relaties met andere culturen. 236 Gelijkheid tussen man en vrouw en aanvaarding van homoseksualiteit is bij Antwerpse en Gentse jongeren uit het secundair onderwijs geen issue: globaal genomen vinden ze vrouwen evenwaardig aan mannen en homoseksuele mannen en vrouwen mogen hun eigen leven leiden zoals ze willen. Toch bestaan er verschillen tussen jongerengroepen: gelovige jongeren (o.a. moslimjongeren) hechten meer belang aan de strikte scheiding der seksen, waarbij de man als kostwinner fungeert en de vrouw een gehoorzame rol krijgt toebedeeld, sterk gericht op kinderen en het huishouden. Gender-overschrijdend gedrag en homoseksuele relaties passen niet binnen dit wereldbeeld; deze jongeren zetten zich er dan ook tegen af. Een hoge concentratie moslimjongeren op school draagt bij tot dit gendertraditionalisme, de onderzoekers geven dan ook aan dat het segregeren van etnische minderheden nefaste gevolgen kan hebben voor de aanvaarding van progressieve genderopvattingen.237 Vrije tijd en engagementen Het recht op spel wordt gewaarborgd in artikel 31 van het VRK en verder uitgediept in de recente General Comment 17 (2013). Spelen is een van de belangrijkste manieren waarop kinderen zich verbinden met de wereld rondom hen: het is een manier om de eigen wereld mee op te bouwen, er greep op te krijgen en er zich thuis in te voelen.238 De meest frequent beoefende vrijetijdsactiviteiten bij 14- tot 30-jarigen zijn internet, huishoudelijke taken, dingen samen doen met gezin of partner en huiswerk maken of studeren. Jongens gamen, klussen en sporten meer; meisjes helpen meer in het huishouden en winkelen. Leerlingen uit het ASO doen meer digitale en culturele activiteiten, leerlingen in het BSO en TSO doen meer sport en spelactiviteiten. Uitgaan is het populairst bij jongeren uit TSO.239

Jop Gent-Antwerpen Jop Gent-Antwerpen 238 Kind & Samenleving, Qua Jong, de wereld volgens kinderen en jongeren. Eerste editie van de nieuwsbrief uitgebracht door Kind & Samenleving, laatst geconsulteerd op 10 juni 2013 via http://www.k-s.be/docs/QuaJong1-1.pdf 239 JOP 2 236 237

www.jeugdbeleid.be

75

Meer dan drie kwart van de Vlaamse jongeren tussen 14 en 30 is momenteel lid van een vereniging240. In de steden geeft meer dan 6 op de 10 jongeren uit de middelbare scholen aan deel te nemen aan het verenigingsleven. Hiermee scoren we internationaal hoog. Sportverenigingen zijn het populairst, daarna volgen jeugdbewegingen, (amateur)kunstbeoefening en deeltijds kunstonderwijs. Hoe ouder men wordt, hoe minder lid men is. 241 Jongeren met laaggeschoolde ouders, jongeren uit BSO, uit gezinnen met een relatief lage materiële welvaart, jongeren van allochtone afkomst en (moslim)meisjes zijn minder lid van verenigingen.242 Wel zien we dat deze jongeren meer deelnemen aan activiteiten van specifieke verenigingstypes: allochtone verenigingen, jeugdwelzijnswerk, religieuze verenigingen en jeugdhuizen. Naast het deelnemen aan verenigingsactiviteiten, blijken veel jongeren ook nog zelf creatief/kunstzinnig bezig te zijn: 37% van de 18 tot 24-jarigen geeft aan dit te doen243. 6 op 10 jongeren gingen in het afgelopen jaar naar een museum. 244 68% van de 18 tot 24-jarigen doet aan sport, de meerderheid daarvan meerdere keren per week. Het aantal kinderen aangesloten bij een sportclub stijgt verder (meest populair tot 15 jaar). Met sport kan met maatschappelijke kwetsbare jongeren naar een maatschappelijke meerwaarde gewerkt worden. Good practices tonen dat een aantal belangrijke voorwaarden daarbij een rol spelen: een begeleiding die aandacht heeft voor het psychosociaal welzijn van deelnemers, de nadruk ligt op individuele progressie eerder dan op competitiviteit en resultaat, gezaghebbende eerder dan autoritaire begeleiding, inzet op een positieve groepsdynamica en de aanwezigheid van begeleiders die er vanuit hun eigen levenservaring in slagen om een klik te krijgen met de jongeren.245 “Spelen en hun eigen tijd vorm geven doen kinderen niet alleen op daartoe uitdrukkelijk bestemde plekken. Het is helaas het onbestemde, niet duidelijk vastgelegde spel dat in onze samenleving onder druk staat. Het gewone, minder afgebakende buitenspelen op straat, in de publieke ruimte, in Vlaanderen is heel sterk afgenomen in de laatste tientallen jaren 246 . Veel spel is ook verschoven naar de eigen tuin, voorzien van zandbakken en trampolines.

JOP 2 JOP 2 242 Jop Gent-Antwerpen. 243 VRIND (2012) 244 VRIND (2012) 245 Haudenhuyse, R. The potential of sports for socially vulnerable youth. Brussel: VUBPRESS. 2012. 246 Van Gils e.a. 2009 240 241

www.jeugdbeleid.be

76

Dat is allemaal misschien leuk, maar die vertuining van het buitenspelen perkt de speelmogelijkheden van kinderen ook wel in: hoe dan samenspelen met andere kinderen, de link maken met de eigen buurt en de buren, leren hoe je anderen tijdens je spel ontmoet en vermijdt?247 Meer en meer jongeren zijn op zoek naar authenticiteit. Ze zoeken die enerzijds in oud gerief dat ze al dan niet onder handen nemen, maar ook in het zelf maken van zaken. Na koken en bakken, werden handwerk, een eigen moestuin, imker worden, … meer populair. Het gaat hier bij jongeren over verschillende zaken die samenkomen: een zoektocht naar echtheid en kwaliteit, naar tijd en ontspanning, naar het gevoel zelf dingen te kunnen creëren en het feit dat dit vaak resulteert in unieke dingen. In het Vlaams kinderrechten-gerelateerd onderzoek met betrekking tot ‘kinderrechten in de vrije tijd’ vormen vooral projecten over gezonde en inclusieve jeugdsportclubs een zwaartepunt . Hierbij wordt onder meer onderzocht in welke mate door de overheid geformuleerde principes als inclusie, fysieke en psychische integriteit… door de Vlaamse jeugdsportclubs in de praktijk worden gebracht, en wordt bekeken in welke mate georganiseerde sportactiviteiten meerwaarde brengen in het leven van kwetsbare jongeren.248 De internationale review van de Raad van Europa wees op een aantal knelpunten met betrekking tot het jeugdwerk in Vlaanderen. Ten eerste het gebrek aan visie over de bestaansreden van het jeugdwerk. Ten tweede de te grote kloof en afscheiding tussen het traditionele en het specifieke en/of professionele jeugdwerk, vaak uitgebouwd op verschillen in etniciteit. De twee hebben geen linken waardoor ze onvoldoende bijdragen aan de sociale inclusie van jonge mensen. Binnen het traditionele jeugdwerk blijkt er minder kennis te zijn over het omgaan met een divers publiek . Dit strookt overigens met de vaststelling dat nog te weinig aandacht bestaat voor het ondersteunen van jeugdwerkers (binnen het algemene, bredere jeugdwerk) in het omgaan met probleemgedrag.249 Ten derde vindt men dat het jeugdwerk te sterk afhankelijk is van de overheid en meer autonoom financiering zou moeten zoeken. Wel vindt men het belangrijk dat specifiek jeugdwerk of jeugdvoorzieningen blijvend ondersteund worden door de overheid.250

Kind & Samenleving (2013), Qua Jong, de wereld volgens kinderen en jongeren. Op de Beeck, H., Put, J., Lembrechts, S. Zwaartepunten in het Vlaams kinderrechtenonderzoek vanaf 2004. p. 19-20. 249 Op de Beeck, H. (2012). De maatschappelijke rol van (criminologische) onderzoekers vanuit een kinderrechtenperspectief. Een moeilijke evenwichtsoefening? Tijdschrift voor Jeugd en Kinderrechten, 1, (2), 126-147. 250 Pudar, G., e.a. Youth Policy in Belgium. 247 248

www.jeugdbeleid.be

77

Burgerschap en participatie Vlaamse jongeren houden zich op 12- tot 14-jarige leeftijd weinig bezig met het politieke gebeuren, maar aandacht groeit doorheen de adolescentie. Mannen hebben over het algemeen een iets hogere belangstelling voor politiek. Leerlingen uit het beroepsonderwijs hebben beduidend minder interesse in politiek, zijn ook minder geneigd geldig te stemmen en nemen minder deel aan allerhande vormen van politieke actie.251 Onderzoek toont al een hele tijd aan dat politieke participatie, maar ook participatie aan het verenigingsleven en houdingen samenhangen. Onduidelijk was of dit door selectie dan wel door socialisatie verliep. Longitudinaal onderzoek bij laat-adolescenten toont nu aan dat de relatie tussen politieke participatie (op tijdstip 1) en houdingen (op tijdstip 2) significant sterker is dan de relatie tussen houdingen (op tijdstip 1) en participatie (op tijdstip 2) en dat het socialisatie-perspectief (men leert bepaalde houdingen aan door deel te nemen) primeert. Individuele en collectieve participatievormen hebben even sterke socialisatie-effecten.252 De review van de Raad van Europa geeft aan dat jonge migranten veel sterker betrokken zouden moeten worden in beslissingen omtrent jeugdbeleid. Een manier om hieraan te werken is jeugdwerk voor deze jongeren meer uit te bouwen en dat jeugdwerk een meer actieve rol te laten spelen in beleidsprocessen. Er zou binnen het jeugdbeleid ook meer ruimte en aandacht moeten zijn voor grassroots bewegingen en bottom-up initiatieven die creativiteit en diversiteit ondersteunen. De Vlaamse Jeugdraad moet zijn linken en samenwerking met de lokale jeugdraden versterken en werken aan een manier waarop ze opvolging kunnen geven aan hun impact op beslissingsprocessen. De lokale jeugdraden zijn nu te weinig zichtbaar en actief.253 3. Wat zeggen kinderen en jongeren? Gezondheid en welbevinden Jongeren zijn voorstander van het rookverbod in openbare ruimtes. Kinderen jonger dan 12 gaan zelfs massaal akkoord met de stelling dat roken tegen 2020 altijd en overal verboden moet zijn. Drie kwart is ook te vinden voor het verbod op de verkoop van alcohol aan -16-jarigen.254

JOP 2 Quintelier, E., & Hooghe, M.. Political attitudes and political participation: A panel study on socialization and selfselection effects among late adolescents. International Political Science Review, 2012, 33(1), 63-81. 253 Pudar, G., e.a. Youth Policy in Belgium. 254 Vooronderzoek Vlaamse jeugdraad jong in 2020. 251 252

www.jeugdbeleid.be

78

Sport en beweging op school is belangrijk en moet verder uitgebouwd worden. Jongeren vinden het belangrijk dat het bewustzijn rond gezond eten en bewegen vergroot wordt. Ook willen ze dat gezond eten bereikbaarder wordt (o.a. op school) en goedkoper.255 Dit wordt herhaald door de KRAS-jongeren. Zij schenken bovendien bijzondere aandacht aan kansengroepen: “Kinderen en jongeren uit sociaal kwetsbare milieus lopen meer risico op gezondheidsproblemen en vinden moeilijker de weg naar een degelijke (fysieke en mentale) gezondheidszorg. Gezondheid is echter een basisrecht voor alle kinderen (artikel 24 VRK) en eveneens een van de millenniumdoelstellingen.” Jongeren verwachten goede en toegankelijke informatie, waardoor ze zelf keuzes kunnen maken. Ze willen over verschillende aspecten van gezondheid met hun ouders kunnen praten, op school terecht kunnen en betrouwbare info vinden op het net.256 Zelfdoding moet uit de taboesfeer geraken, dit door enerzijds de druk op jongeren te verlagen, anderzijds door hulpverlening laagdrempelig te maken. 257 Hierbij zijn er nog verschillende verder te exploreren mogelijkheden, zoals het verder uitbouwen van onlinehulpverlening alsook het ondersteunen van peer-to-peer 258 hulpverleningsinitiatieven. De website ‘stopzelfmoord.be’ vormt een goed voorbeeld van zo’n peer-to-peer initiatief; ‘Stopzelfmoord.be’ werd opgericht door twee Limburgse tieners. Ze bieden via mail en chat een luisterend oor aan leeftijdsgenoten die zich niet goed in hun vel voelen. Indien nodig verwijzen zij ook door naar professionele hulpverlening. Dit initiatief kreeg in 2011 de ‘Klein Duimpje’ prijs van de Vlaamse Jeugdraad. Pesten, geweld en delinquentie Jongeren die in conflict met de wet kwamen, willen graag gehoord worden bij verschillende procedures en willen correcte info krijgen. Als ze in een voorziening geplaatst worden, willen ze aangepaste opvang met goede begeleiding, toegang tot onderwijs en respect voor hun privacy. Ze willen ook begeleid worden om de draad terug op te pikken als ze de voorziening verlaten.259

Ideeënbox jongerenpact 2020 Unicef, jeugdraad, conseil de la jeunesse (2009) 257 Youtop 258 Op de Beeck, H., Put, J., Lembrechts, S. Zwaartepunten in het Vlaams kinderrechtenonderzoek vanaf 2004. p.20. 259 Unicef, jeugdraad, conseil de la jeunesse (2009) 255 256

www.jeugdbeleid.be

79

Niet begeleide buitenlandse minderjarigen KRAS-jongeren zijn zich bewust van het groot aantal kinderen en jongeren op de vlucht. Zij vinden dat er bijzondere aandacht vereist is voor het feit dat er in Vlaanderen nog kinderen op straat terecht komen. Taalonderwijs en psychologische begeleiding zijn daarin onmisbaar.260 Het ‘Dat denken wij ervan’ rapport van Unicef gaat uitgebreid in over wat niet-begeleide minderjarige vreemdelingen graag anders zouden zien. De kinderen en jongeren geven aan dat zij in de eerste plaats kinderen zijn, die net als andere kinderen willen behandeld worden en toegang willen krijgen tot onderwijs, gezondheidszorg,… op dezelfde manier als andere kinderen. Met betrekking tot hun procedure willen ze een heldere en korte procedure, waarbij ze kunnen rekenen op begeleiding en inspraak krijgen. Met betrekking tot opvang willen ze een gemeenschappelijk beleid voor alle opvangcentra, waarbij de opvangcentra beter ondersteund worden zowel op het materiële vlak als voor personeel. Ze verwachten dat respect en dialoog kernaspecten zijn en dat er actief gewerkt wordt aan integratie. De jongeren willen, ook in de opvangcentra, toegang tot onderwijs, hulp bij het verwerven van de landstalen en ondersteuning om eventueel verder te studeren na 18. Gezondheidzorg moet ook in de centra kwaliteitsvol zijn, met correcte en toegankelijke informatie. Graag willen de jongeren ook een vertrouwenspersoon buiten het centrum die hen bijstand kan geven en kan helpen om angsten en trauma’s te verwerken.261 Toegang tot voorzieningen Jongeren willen dat er iets gedaan wordt aan de wachtlijsten voor plaatsing in een voorziening en dat bij plaatsing telkens afgewogen wordt of er geen alternatieven zijn. Binnen voorzieningen willen ze goede info, inspraak en goede begeleiders.262 De gestructureerde dialoog over sociale inclusie wijst er op dat het noodzakelijk is dat alle jongeren gelijke toegang hebben tot hun rechten en kansen moeten krijgen om volledig te participeren in de samenleving. Ze moeten daartoe ook aangemoedigd worden door onderwijs, de samenleving en het middenveld. Om volledig te kunnen participeren moeten jongeren voldoende voor hen geschikte informatie, hulpverlening en financiële ondersteuning krijgen over werk, migratie, gezondheidszorg, huisvesting,… op een toegankelijke ‘one stop service’.263

KRAS (2013) Unicef, Vlaamse Jeugdraad, Counseil de la Jeunesse. (2009) 262 Unicef, jeugdraad, conseil de la jeunesse (2009) 263 Joint Conclusions EU Youth Conference Ierland (2013), structured dialogue on social inclusion 260 261

www.jeugdbeleid.be

80

Daarnaast geven jongeren ook aan dat vrienden, ouders en school belangrijke kanalen zijn voor het verstrekken van informatie, en dat ze willen dat die ook aandacht krijgen en toegang krijgen tot correcte en aangepaste informatie. 264 Armoede Veel jongeren vinden dat het thema armoede dient aangepakt te worden; minder aandacht is er voor armoede in de derde wereld.265 De meerderheid van de jongeren vindt dat armen moeten geholpen worden, eerder dan dat ze hun lot in eigen handen hebben. 266 De belangrijkste zaken daarbij zijn gelijke behandeling en rechtvaardige verdeling en toezicht op uitkeringen en arbeidsvoorwaarden. 267 Jongeren vragen naar een herverdeling van lonen en solidariteit tussen mensen. Verder willen ze dat er voor kinderen en jongeren in armoede toegang is tot gezonde voeding, dat er werk wordt gemaakt van gratis onderwijs en het verlagen van drempels in de gezondheidszorg. Jongeren vinden dat er ook op het lokale niveau verder moet ingezet worden op armoedebestrijding. Het is belangrijk om sterke sociale buurten te creëren en mensen op te nemen in de netwerken van de wijk. Verder moet onderwijs zo veel als mogelijk gratis zijn of rekening houden met de thuissituatie van de kinderen.268 Verdraagzaamheid en sociale cohesie Verdraagzaamheid of het gevoel dat het op dat vlak niet goed loopt was een van de belangrijkste thema’s die naar voor kwamen in de interviews van Jong in de stad. Jongeren voelen aan dat er in de steden veel spanningen bestaan tussen diverse groepen van jongeren, wat soms leidt tot conflicten. , Jongeren vinden dat hierrond weinig beleid gevoerd wordt. 269 Kinderen en jongeren zeggen ‘neen’ tegen discriminatie en vragen expliciet meer aandacht voor dit probleem en een positieve aanpak ervan. In het vooronderzoek van de Jeugdraad vond bijna de helft van de jongeren dat migratie tegen 2020 fel moet verminderen, de overheid moet aan nieuwkomers ook opleggen om een van de landstalen te leren. 270 In de ideeën-box van het Jongerenpact was verdraagzaamheid ook een van de belangrijke topics.

Unicef, jeugdraad, conseil de la jeunesse (2009) Vooronderzoek Vlaamse Jeugdraad Jong in 2020. 266 Icompare Jongerenpact2020 267 Youtop 268 Youtop 269 100x Jong in de stad 270 Vooronderzoek Vlaamse Jeugdraad 264 265

www.jeugdbeleid.be

81

De meeste ideeën gingen over het verbeteren van het bewustzijn en de instelling van mensen en het volop inzetten op diversiteit in scholen en wijken. Daarnaast gingen wel wat opmerkingen over het strenger aanpakken van geweld dat zijn basis vindt in onverdraagzaamheid (t.o.v. allochtonen en holebi’s). 271 Op de Youtop werd er ook op gewezen dat onverdraagzaamheid breed moet bekeken worden - er is ook onverdraagzaamheid tussen autochtonen onderling, tussen jongeren en ouderen,… Men vindt het belangrijk dat de politiek zijn voorbeeldfunctie speelt en dat politieke partijen meer werk maken het opnemen van mensen met diverse achtergrond op hun lijsten (op verkiesbare plaatsen). Het middenveld moet hierin een belangrijke rol spelen en burgerschapsvorming aanmoedigen.272 Men moet verder inzetten op het ontwikkelen van jeugdinformatie en adviserende en ondersteunende diensten gericht op jongeren met een migratieachtergrond. Daarnaast moeten jeugdorganisaties en de media samenwerken om een onbevooroordeeld beeld te krijgen van jongeren met een migratieachtergrond. Verder moet het leren van de officiële talen aangemoedigd worden, onder andere door gratis taalonderwijs.273 Vrije tijd en engagement Tussen 20 en 30 jaar wil 60% van de jongeren aan vrijwilligerswerk doen. Er is wel weinig steun voor voorstellen die vrijwilligerswerk verplicht maken (al dan niet als deel van het onderwijs).274 Respect voor het recht op vrije tijd is tevens een belangrijk aandachtspunt voor de KRASjongeren. Zij vinden het belangrijk om betrokken te worden bij de invulling van speelpleinen en andere recreatieve voorzieningen. Bovendien vragen ze aandacht voor kinderen die in armoede opgroeien, en voor wie vrije tijd vaak een luxeproduct is.275 Burgerschap en participatie Jongeren vragen een politiek die daadkrachtige beslissingen neemt 276, en een politiek die rekening houdt met jongeren door de leefwereld van jongeren in beeld te brengen en jongeren te betrekken in het nemen van beslissingen277.

Ideeënbox jongerenpact 2020 Youtop 273 EU Youth Conference of the Cyprus Presidency (2012). structured dialogue on youth participation. 274 Vooronderzoek Vlaamse Jeugdraad 275 KRAS 2013 276 Vooronderzoek Vlaamse Jeugdraad 277 Ideeënbox jongerenpact 271 272

www.jeugdbeleid.be

82

Ze staan open voor meer vorming rond politiek op school, een vraag die ook op de Youtop en in de gestructureerde dialoog terugkwam. Meer dan de helft is voor stemrecht in plaats van stemplicht. 278 Ook vragen een aantal naar stemrecht op 16. Jongeren geloven wel dat ze een verschil kunnen maken in de samenleving.279 Verder zijn ze vragende partij voor meer inspraak, vooral op het lokale vlak. De Jeugdraad vindt men daarbij te hoogdrempelig, er is nood aan een complementair toegankelijk instrumentarium om jongeren te bevragen.280 De vraag voor een sterk lokaal jeugdparticipatiebeleid werd ook geformuleerd door de jongerenambassadeurs voor participatie.281 De gestructureerde dialoog rond participatie wijst er op dat men meer jongeren met migratieachtergrond moet betrekken bij beleid jeugdwerk en ngo’s kunnen daar een rol in spelen.282 Ook vragen KRAS-jongeren zich af hoe men ervoor kan zorgen dat het recht op inspraak van kinderen en jongeren ten allen tijde wordt gerespecteerd. Zij stellen vast dat dit onvoldoende gebeurt, en vragen daarom meer sensibilisering over inspraakmogelijkheden voor kinderen voor en door jeugdorganisaties in Vlaanderen. Politieke vorming tijdens het secundair onderwijs mag ook niet ontbreken.283 4. Wat zeggen de experten? Gezondheid en Welbevinden Psychisch welbevinden is een belangrijk en complex probleem. We krijgen meer en meer signalen dat een deel van de kinderen en jongeren zich niet goed voelen in hun vel. De druk om te presteren en er bij te horen en de stress van kinderen en jongeren is groot. Het aantal keuzes die jongeren moeten maken wordt onder meer door de processen van individualisering altijd groter, er wordt verwacht dat men heel veel zaken combineert. Het recht op verveling en ‘eigen’ tijd moet belangrijker worden. Anderzijds groeit de kloof tussen de jongeren met een steeds groter wordende keuzeaanbod en zij die niet kunnen deelnemen of niet te kiezen hebben (zie ook hieronder). Veel jongeren kijken pessimistisch naar de toekomst of hebben geen toekomstperspectief.

Vooronderzoek Vlaamse Jeugdraad en Ideeënbox jongerenpact Icompare jongerenpact. 280 Youtop 281 Jongerenambassadeurs voor participatie (in advies Jeugdraad) 282 EU Youth Conference of the Cyprus Presidency (2012). structured dialogue on youth participation 283 KRAS 2013 278 279

www.jeugdbeleid.be

83

Vrij veel jongeren zitten met vragen waar ze niet weg mee kunnen. Wachtlijsten blijven groot, het aantal POS situaties stijgt, een aantal jongeren radicaliseren. Het is belangrijk dat we jongeren terug meer vertrouwen geven en een toekomstperspectief bieden. Daarnaast werd gevraagd om voldoende aandacht te blijven hebben voor een actieve, gezonde levensstijl. Pesten, geweld en delinquentie Kinderen en jongeren moeten zich op elk moment veilig kunnen voelen: thuis, op school, onderweg, in de vrije tijd. Daarbij is het belangrijk te kijken naar zowel fysieke als emotionele veiligheid. Slechts op die manier kunnen kinderen energie vrijmaken om te leren, te spelen, zichzelf te zijn. Onderzoek in Antwerpen toonde aan dat jongeren zich minder veilig voelen dan senioren. Soms heeft het te maken met een gebrek aan kennis en ervaring van de straat en buurt, waardoor jongeren ook meer binnen blijven. Het is dus belangrijk om meer in te zetten op ontmoeting. Er wordt een verruwing van de samenleving vastgesteld. De geweldloosheid staat onder druk en de drempel om naar extremer geweld te grijpen lijkt te dalen. Anderzijds wordt bepaald geweld dat eigen is aan de ontwikkeling van jongeren (bijvoorbeeld duwen en trekken tussen jongens) geproblematiseerd en niet meer toegelaten. Toegang tot hulp en voorzieningen Hulp en ondersteuning is nu vaak enkel voor hen bij wie het probleem groot genoeg is, mensen die op de rand balanceren worden niet of weinig ondersteund. Beleid zou eerder dan vanuit doelgroepen of problemen moeten vertrekken vanuit de regels van Universal Design: het moet in eerste instantie een goede oplossing zijn voor iedereen, er moet daarbij een streven zijn naar een inclusief denken (in plaats van het integratie-denken dat nu centraal staat). Centraal in ondersteuning moet staan: ‘waar wil je naartoe?’, eerder dan ‘wat heb je nodig’?. Anderzijds werd benadrukt dat voor specifieke groepen van jongeren er nog altijd een doelgroepenbeleid zal nodig zijn als men zowel preventief als curatief wil werken, zoals bijvoorbeeld voor jongeren in de bijzondere jeugdzorg. Er moet gewerkt worden aan betere informatie over waar jongeren terecht kunnen, ook op het vlak van geestelijke gezondheidszorg. Hulpverlening moet laagdrempelig en gratis zijn en kort op de bal kunnen spelen. Een Initiatief zoals Tejo in Antwerpen is een sterk voorbeeld. Er moet verder ingezet op het terugdringen van de wachtlijsten. Uit onderzoek blijkt dat plaatsing samenhangt met armoede.

www.jeugdbeleid.be

84

Daarom is het noodzakelijk na te gaan of plaatsing wel een juiste oplossing voor problemen vormt en of er geen alternatieven mogelijk zijn. Daarnaast zien we dat er snel ‘gepanikeerd’ wordt over jongeren en men minder tolerant wordt, wat zich vertaald in een over-problematiseren en -diagnosticeren. Het is belangrijk om het evenwicht te bewaren in dit spanningsveld. Tot slot wordt gevraagd om werk te maken van de rechtspositie van kinderen en jongeren in de hulpverlening. Armoede De kloof tussen arm en rijk groeit verder aan, waarbij ook de lagere middenklasse meer en meer afglijdt richting armoede. Het stijgend aantal dossiers van schuldbemiddeling en budgetbeheer, van gezinnen die afgesloten worden van nutsvoorzieningen, de wachtlijsten voor sociale woningen,… duiden op een groter wordende groep mensen die het financieel zwaar heeft. Daar tegenover staat dat de Belg nog nooit zo veel spaarde en dat de markt van de luxeproducten het nog steeds erg goed doet. De kloof tussen arm en rijk groeit verder. De socio-economische status van ouders is een sterk determinerende factor in het leven van kinderen, zowel wat betreft hun slaagkansen in het onderwijs, als hun toegang tot gezondheidszorg en hulpverlening, toegang tot en veilige en aangepaste woning, … In alle gesprekken werd gevraagd meer aandacht te hebben voor kinderen in armoede en werk te maken van een beleid dat actief een aantal zaken aanpakt die het verschil kunnen maken. Verdraagzaamheid We moeten streven naar een solidaire samenleving, waarvan ontmoeting en verdraagzaamheid de kern vormen. Momenteel is de samenleving te gesegregeerd, zowel naar etniciteit (bijvoorbeeld in scholen, maar ook in het jeugdwerk) als naar leeftijd (publieke ruimte, ontmoeting). Meer aandacht voor samenleven in de buurt, met verschillende generaties, is belangrijk. Kleine kinderen hebben het potentieel om voorbij kleur en achtergrond te kijken, we moeten ook met het middenveld durven in een interculturele gelijkwaardige dialoog te stappen die met de huidige generatie kinderen en jongeren meer kans op slagen heeft. Vrije tijd en engagementen Een belangrijke discussie in de focusgroepen ging over de rol en betekenis van het jeugdwerk met als insteek wat de relevante keuzes zijn die men in het beleid moet maken in het ondersteunen van jeugdwerk in tijden van crisis.

www.jeugdbeleid.be

85

Er worden opportuniteiten aangehaald die te maken hebben met de sterktes van het jeugd(welzijns)werk om ook in te zetten op individuele trajecten en begeleiding, zoals bijvoorbeeld in de competentiecentra; anderzijds bestaat er een angst voor het loslaten van groepsgericht werken en instrumentalisering. Er wordt gewezen op het feit dat jeugdwerk meer moet inzetten op kwaliteitszorg en professionalisering, maar anderzijds op het risico om daardoor het spontaan groeiend initiatief niet meer mogelijk te maken, de eigenheid van het door jongeren gedragen verloren te laten gaan en meer eenheidsworst te creëren. Er worden vragen gesteld over de afhankelijkheid van de overheid, versus de meerwaarde om te investeren in fondsenwerving. Er wordt gevraagd om een grotere handelingsruimte te creëren voor kinderen en jongeren om zelf initiatieven en engagementen op te nemen. Vrije tijd moet durven los gezien worden van ontwikkeling (en kansen op de arbeidsmarkt). Verder werd er meer aandacht gevraagd voor cultuur en niet-competitieve sport en voor het vrijetijdsaanbod voor kinderen en jongeren buiten de stad. Burgerschap en participatie Burgerschap en participatie start bij het versterken van kinderen en jongeren zodat ze op een stevige manier de huidige en toekomstige samenleving mee vorm kunnen geven, waarbij alle kinderen en jongeren - ongeacht hun achtergrond – de kans moeten krijgen om deel te nemen aan de maatschappij. Men dient te streven naar zoveel mogelijk actieve participatie, waarin kinderen en jongeren niet alleen meedenken over het beleid maar ook meedoen en meemaken. Men dient actief werk te maken van het versterken van de rechtspositie van kinderen en jongeren in heel wat domeinen: onderwijs, hulpverlening, justitie, bij echtscheiding, plaatsing,… 5. Beleidskaders en engagementen: kloofanalyse, uitdagingen, vlaggenschepen (Vlaams en internationaal) Onder het thema warme samenleving wordt in ViA heel wat gebundeld; veel thema’s hebben ook sterke linken naar kinderen en jongeren. Onder het deelthema ‘zorgzame samenleving’ zitten ‘zorg en welzijn’, ‘gezinsbeleid’, ‘armoedebestrijding’ en ‘inclusie’. Onder het thema ‘creatieve samenleving en actief burgerschap’ zitten ‘cultuur’, ‘jeugd’ en ‘sport’. Het derde deelthema is ‘de samenleving in relatie tot het buitenland’. In het Pact 2020 zijn doelstellingen geformuleerd rond solidaire open regio, zorg, gezondheidsbevordering, armoede, maatschappelijke betrokkenheid en verantwoordelijkheid.

www.jeugdbeleid.be

86

Omdat het zoveel informatie is, geven we eerst een aantal grote internationale kaders; specifieke zaken uit het Jongerenpact en dergelijke zijn opgesplitst per thema. In het EU-kader voor samenwerking in jeugdzaken is ‘Health and wellbeing’ een van de thema’s. Daarbij gaat aandacht naar het promoten van beweging en sport, de aandacht voor jeugdwerkers voor gezondheid, de link tussen jeugd- en gezondheidsbeleid, het identificeren van kwetsbare jongeren, peer to peer preventie in onderwijs en jeugdorganisaties en gerichte en aangepaste gezondheidsinformatie. Ook participatie, vrijwilligers, sociale inclusie en creativiteit en cultuur zijn thema’s waarrond doelstellingen worden uitgewerkt. Daarnaast is ‘jeugdwerk’ een transversaal thema waar de nodige aandacht aan wordt besteed. Het nieuwe programma Erasmus+ met zijn aparte hoofdstuk jeugd zet expliciet in op ondersteuning van de ontwikkeling van dit beleid. Bij de EU2020 vlaggenschepen zit armoede als thema. In de Agenda2020 over de toekomst van het jeugdbeleid van de Raad van Europa worden 3 grote prioriteiten vastgelegd: mensenrechten en democratie, samenleven in diverse maatschappijen/samenlevingen en de sociale inclusie van jongeren. The Strategy for the Rights of the Child van de Raad van Europa legt de nadruk op het promoten van kindvriendelijke voorzieningen en systemen, het elimineren van alle vormen van geweld ten aanzien van kinderen, het garanderen van de rechten van kinderen in kwetsbare situaties en het promoten van participatie van kinderen . In de EU - Agenda voor de Rechten van het Kind wordt aandacht gevraagd voor participatie en bewustmaking van kinderen en het gebruik van de kinderrechten als een integraal deel van het EU – kinderrechtenbeleid.284 De Europese Commissie verwijst naar de resultaten van twee Eurobarometer-enquêtes van 2008 en 2009 waaruit gebleken is dat 76 % van de ondervraagde kinderen zich niet bewust was van zijn rechten en dat 79 % niet wist met wie contact op te nemen in geval van nood. Op de vraag wat de EU moet doen om de rechten van kinderen te bevorderen en te beschermen, antwoordde 88 % van de respondenten dat de EU kinderen op een toegankelijke manier meer informatie moet verstrekken over hun rechten. Om hieraan tegemoet te komen ontwikkelde de Europese Commissie een kindvriendelijke website over kinderrechten285.

Europese Commissie, Een EU-agenda voor de rechten van het kind, http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2011:0060:FIN:NL:PDF 285 http://ec.europa.eu/0-18/wrc_index_nl.jsp?main=true&initLang=NL 284

www.jeugdbeleid.be

87

In deze context kan ook verwezen worden naar de Millenniumdoelstellingen. Die stellen volgende doelen voorop voor 2015: 1. het uitbannen van extreme armoede en honger; 2. alle jongens en meisjes gaan naar school; 3. mannen en vrouwen hebben dezelfde rechten; 4. kindersterfte is sterk afgenomen; 5. minder vrouwen sterven door zwangerschap; 6. de verspreiding van ziektes als aids en malaria is gestopt; 7. meer mensen leven in een duurzaam leefmilieu; 8. er is meer eerlijke handel, schuldenverlichting en hulp. Gezondheid en welbevinden In het Jongerenpact werd volgend engagement geformuleerd met betrekking tot gezondheid: ‘In 2020 voelen jongeren zich goed in hun vel. Problemen met lichamelijk en geestelijk welbevinden behoren niet langer tot de taboesfeer. Jongeren weten waar ze terecht kunnen met problemen. Jongeren hebben recht op een kwalitatieve leefomgeving met voldoende publieke ruimte.’ In de slotbeschouwingen van het Kinderrechtencomité wordt aandacht gevraagd voor het te vaak voorschrijven van psychoactieve middelen aan kinderen. 286 Ook in het periodiek rapport van België 287 en in het Vlaams Jeugdbeleidsplan werd al gesproken over de toenemende medicalisering. Het debat daarrond verloopt voorlopig weinig gestructureerd. Samen met het VN-Comité voor de rechten van het kind benadrukt het Kinderrechtencommissariaat het belang van sensibilisering en vorming. In de opleiding van professionals moeten het sociaal-cultureel model, de inclusieve samenleving en de (participatie)rechten van alle kinderen voldoende aan bod komen.288Ook in de Maatschappelijke beleidsnota Jeugdzorg kwam de medicalisering aan bod.289 Een meer handelingsgerichte diagnostiek bij de intersectorale toegangspoort van de integrale jeugdhulp werd ondertussen gerealiseerd. Daarnaast vragen de slotbeschouwingen aandacht en gepaste maatregelen om de hoge cijfers rond misbruik en verwaarlozing aan te pakken en wijzen ze op het dringend belang van maatregelen die specifiek gericht zijn op gezondheidszorg van kansarme kinderen. Ook de geestelijke gezondheidstoestand van jongeren wordt aangekaart, met een specifieke verwijzing naar adequate informatie en opvolging, alsook naar het wegwerken van de wachtlijsten. Tenslotte wordt ook aandacht gevraagd voor overgewicht en overmatig middelengebruik.290 Overweging van de rapporten die werden ingediend door de Lidstaten overeenkomstig artikel 44 van het Verdrag – Slotbeschouwingen: België (2010), §58-59. 287 Derde periodiek rapport van België betreffende het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind, juli 2008, §460. 288 Kinderrechtencommissariaat, (In) druk. Gedragsstoornis of niet? Het Kind achter het label, oktober 2012 en Kinderrechtencommissariaat, Recht doen aan kinderen met een label, 2012, Advies 2011-2012/8, p. 30. 289 Vlaams Parlement, Stuk 1190 (2010-2011 ) nr. 1 290 Overweging van de rapporten die werden ingediend door de Lidstaten overeenkomstig artikel 44 van het Verdrag – Slotbeschouwingen: België (2010), §48-49, 56-57, 58-59 & 60-61. 286

www.jeugdbeleid.be

88

Op basis van het vorige jeugdbeleidsplan werden een aantal stappen gezet richting health impact assessment, maar dit wordt als onvoldoende gezien. In het kader van de interministeriële conferentie Gezondheid wordt hieraan gewerkt. Zowel het welzijns-, gezondheids- en onderwijsveld worden aangesproken. Pesten, geweld en delinquentie Rond veiligheid werd een engagement geformuleerd in het Jongerenpact: ‘Tegen 2020 zit er een jongerenperspectief in het ‘veiligheidssysteem’ (justitie, politie, GAS,…). De jongeren moeten hun rechten kennen, straffen moeten in verhouding staan tot de vergrijpen en ook aan kleine vergrijpen moet effectief gevolg gegeven worden binnen de 4 maanden.’ Geweld en kindermishandeling was ook een actieterrein in het VAK 2011-2014 en een strategische doelstelling in het VAK 2004. In de EU Agenda for the Rights of the Child is Child-friendly justice een van de belangrijke topics. Het VN-Comité voor de rechten van het kind geeft een definitie van geweld die verder gaat dan het standaard taalgebruik. Het Comité legt er de nadruk op dat de term geweld geenszins beperkend mag geïnterpreteerd worden. Hij slaat ook op niet-fysiek en nietintentioneel geweld, zoals verwaarlozing en psychologische mishandeling.291 In haar slotbeschouwingen vraagt het Comité aandacht te hebben voor misbruik en verwaarlozing, pesten en andere vormen van geweld op school, kinderhandel, kinderprostitutie en kinderpornografie, het horen van jongeren in administratieve en gerechtelijke procedures en het hebben van alternatieve sancties voor minderjarige delinquenten. Dit laatste om te garanderen dat de plaatsing en de detentie van kinderen slechts laatste redmiddelen zijn, zo kort mogelijk duren en bovendien dicht bij huis plaatsvinden. Verder wordt gevraagd om lijfstraffen te verbieden en verder werk te maken van geweldloosheid en bewustzijn daarrond. Onder meer door allesomvattende preventie en het verzekeren van de bescherming van elk kind tegen alle vormen van geweld. Ook schadelijke traditionele gebruiken worden als aandachtspunt vermeld: momenteel heeft men geen zicht op de mate waarin deze vorm van geweld tegen meisjes en vrouwen in Vlaanderen voorkomt.292

Committee on the Rights of the Child, General comment No. 13 (2011), The right of the child to freedom from all forms of violence, 18 april 2011 292 Overweging van de rapporten die werden ingediend door de Lidstaten overeenkomstig artikel 44 van het Verdrag – Slotbeschouwingen: België (2010), §37-43, 48-49. 62-63 & 80-83 en overweging van de rapporten ingediend door de Lidstaten onder artikel 12 (1) van het facultatief protocol bij het Verdrag inzake de Rechten van het Kind inzake de verkoop van kinderen, kinderprostitutie en kinderpornografie – Slotbeschouwingen: België (2010) 291

www.jeugdbeleid.be

89

Niet-begeleide minderjarigen, minderjarige asielzoekers en vluchtelingen In de Slotbeschouwingen wordt gevraagd om voor alle niet begeleide minderjarigen bijzondere bescherming en bijstand te verlenen, ongeacht of ze al dan niet een asielvraag hebben ingediend voogdij voor alle niet begeleide minderjarigen (ook Europese) te voorzien. 293 Daarnaast dringt het Comité erop aan om de opsluiting van kinderen in gesloten centra te stoppen. De opvang van de niet-begeleide minderjarigen wordt nog steeds niet sluitend geregeld. Al jaren wordt er op dit vlak overleg gepleegd tussen de bevoegde overheden, langs Vlaamse kant, Bestuurszaken en Welzijn en langs federale kant Fedasil. Nog in haar laatste jaarverslag vroeg het Kinderrechtencommissariaat extra bescherming voor de kwetsbare groep van minderjarige vluchtelingen, begeleid of niet-begeleid: Meer en kwaliteitsvolle voogden Goede en gelijke kwaliteit in de verschillende opvangvoorzieningen voor NBM Als NBM als vluchteling erkend worden, moeten ze de opvangstructuur verlaten Kunnen NBM geen beroep doen op bepaalde sectoren uit de jeugdhulpverlening: VAPH, Jongerenwelzijn? Op zoek naar hulp belanden zowel de jonge vluchteling en zijn kind alsook de hulpverlener in een doolhof van bevoegde instanties. Aandacht voor precaire leefsituatie van kinderen? Duidelijker en slagkrachtiger/ onafhankelijker statuut voor voogden Meer ondersteuning van de voogden in hun zoektocht naar een duurzame oplossing Opvang en begeleiding van Fedasil en door een voogd vervallen als NBM asielzoeker erkend wordt als vluchteling of voor subsidiaire bescherming. Vervolg is niet gewaarborgd (loonleefequivalent OCMW, BJ) OCMW Antwerpen niet erkend als dienst voor begeleid zelfstandig wonen, een situatie die goede samenwerking met sociale verhuurkantoren belemmert. Daarenboven missen initiatieven een structurele inbedding. Conceptnota niet-begeleide minderjarige vreemdelingen kondigt samenwerkingsprotocol met federaal aan met het oog op een integraal aanbod op maat in Vlaanderen voor niet-begeleide buitenlandse minderjarigen. Over de NBM die als vluchteling erkend zijn of subsidiaire bescherming krijgen, wordt niets gezegd. Detentie van minderjarige vluchtelingen kan niet Overweging van de rapporten die werden ingediend door de Lidstaten overeenkomstig artikel 44 van het Verdrag – Slotbeschouwingen: België (2010), §74-77 en overweging van de rapporten ingediend door de Lidstaten onder artikel 12 (1) van het facultatief protocol bij het Verdrag inzake de Rechten van het Kind inzake de verkoop van kinderen, kinderprostitutie en kinderpornografie – Slotbeschouwingen: België (2010), §35-36. 293

www.jeugdbeleid.be

90

Gedwongen terugkeer druist in tegen belang minderjarige Betere regionale spreiding NBM die als vluchteling erkend zijn of subsidiaire bescherming krijgen Abrupt afbreken van begeleiding op 18 jaar Structureel overleg voor betere onderlinge afstemming294. Toegang tot voorzieningen In de slotbeschouwingen werd gevraagd om meer zicht te krijgen op de lange wachtlijsten voor aangepaste sociale dienstverlening, onder meer in de geestelijke gezondheidszorg. Ook het uitbreiden van kinderopvang wordt gevraagd. Daarnaast wordt gevraagd om de plaatsing van kinderen in instellingen te voorkomen en voorrang te geven aan familiale opvangstructuren 295 . Ook in de doelstellingen voor de toekomst werden al wat engagementen opgenomen over het beter begeleiden van plaatsen van kinderen, het laten samenblijven van broers en zussen en het verder afstemmen van de kloof tussen vraag en aanbod 296 Specifiek wordt gevraagd om behandeling van mentale stoornissen in eerstelijnsgezondheidszorg en gespecialiseerde ambulante hulpverlening te bevorderen om zo te voorkomen dat kinderen uit hun familiale omgeving worden gehaald. Op de eerste meeting van de informele experten-groep van de rechten van het kind was er consensus over een aantal uitdagingen voor de kinderbescherming. Het is nodig dat er multidisciplinair wordt samengewerkt, dat er voldoende budgetten zijn, dat er wordt nagedacht over normen en standaarden en dat kinderen centraal staan zodat men het systeem voldoende kan aanpassen aan de specifieke noden van betrokken kinderen. 297 Armoede In het Jongerenpact werd volgend engagement geformuleerd: ‘Tegen 2020 is er in elke gemeente een armoedebegeleider/coach die gezinnen in armoede actief opspoort, begeleidt en gericht doorstuurt naar de juiste instanties (in samenspraak met OCMW, organisaties die armen aan het woord laten, scholen, sociaal-culturele organisaties, VDAB, enzovoort) met het oog op structurele participatie aan de samenleving’.

Kinderrechtencommissariaat Jaarverslag 2011-2012. Overweging van de rapporten die werden ingediend door de Lidstaten overeenkomstig artikel 44 van het Verdrag – Slotbeschouwingen: België (2010), §44-47, 54-55 & 58-59. 296 Derde periodiek rapport van België betreffende het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind, juli 2008, §309, 316 & 467. 297 1st meeting of the informal expert group on the rights of the child (11 april 2013) 294 295

www.jeugdbeleid.be

91

In de slotbeschouwingen is armoede een belangrijk aandachtspunt. Er wordt gevraagd om de strijd tegen kinderarmoede voort te zetten met een multi-dimensionele aanpak die evidence-based is en gestoeld op de mensenrechten en met bijzondere aandacht voor de meest kwetsbare groepen: eenoudergezinnen, gezinnen met veel kinderen en /of werkloze ouders, dakloze vrouwen en kinderen, kinderen uit asielzoekende gezinnen en nietbegeleide minderjarigen, waarbij ook dringende en duurzame maatregelen dienen te worden genomen om hen geschikte huisvesting en andere diensten te bieden.298 De impact van doelstellingen in het Pact 2020 en momenteel minimaal.

het Vlaams Jeugdbeleidsplan is

In het VAK 2011-2014 was Kinderarmoede en Gelijke Kansen een van de actieterreinen. De prioriteiten daarin zijn: een globaal armoedebeleid met focus op niet-begeleide minderjarigen (NBM); een structurele oplossing voor NBM en eenoudergezinnen met kleine kinderen, die het meest kwetsbaar zijn (zo toont het onderzoek FOD Wetenschapsbeleid aan); kwaliteitsvol onderwijs: kleine kleuterklassen , toegankelijkheid lager en secundair onderwijs, aandacht voor kwetsbare doelgroepen, inclusief onderwijs; gediversifieerd competentiebeleid: differentiatie naar competenties, wat betreft de doelgroepen, maar ook in de begeleiding; competenties leerkrachten secundair onderwijs; diversiteitscompetenties van beleidsverantwoordelijken en ambtenaren (cf. nationaal plan tegen homofobie en transfobe agressie). Verdraagzaamheid en sociale cohesie In het Jongerenpact werd volgend engagement geformuleerd: ‘Tegen 2020 is in elk levensdomein (vb. school, vrije tijd, werk,…) een diversiteit van jongeren en kinderen aanwezig, waar ze elkaar actief ontmoeten om zo tot een respectvolle en verdraagzame samenleving te komen waarin uitsluiting en pesten geen plaats hebben’. De impact van de doelstelling in het Vlaams Jeugdbeleidsplan om mensen en organisaties die werken met kinderen en jongeren te versterken in hun competenties om met de groeiende diversiteit bij jongeren om te gaan, is beperkt. Dit werd binnen welzijn wel wat opgepikt, onder meer in de discussies rond de professionalisering van de kinderopvang, maar blijft achterop lopen in de andere sectoren.

Overweging van de rapporten die werden ingediend door de Lidstaten overeenkomstig artikel 44 van het Verdrag – Slotbeschouwingen: België (2010), §8, 15, 19, 31, 32, 35, 64, 65, 76 & 77. 298

www.jeugdbeleid.be

92

In dit verband kan ook gewezen worden op de vraag van het Comité naar een uitgebreide strategie ter bestrijding van discriminerende maatschappelijke houdingen, in het bijzonder tegenover kinderen die in armoede leven, kinderen met een handicap en kinderen van buitenlandse herkomst.299 Vrije tijd en engagement De doelstelling om het aanbod in vrije tijd, onderwijs en welzijn aan te passen aan de noden van maatschappelijk kwetsbare kinderen en jongeren heeft wat projectmatige impulsen opgeleverd, maar onvoldoende om ten gronde te gaan werken. Daarnaast blijft diversiteit in het jeugdwerk een knelpunt. In de slotbeschouwingen300 wordt gevraagd om het recht van alle kinderen op rust en ontspanning te verzekeren, in het bijzonder voor kinderen in opvangcentra, kinderen met een handicap, gehospitaliseerde kinderen, kinderen onder psychiatrische begeleiding en kinderen uit minder gegoede gezinnen. Hierbij dient echter rekening gehouden te worden met de vraag of dit via het reguliere jeugdwerk moet gebeuren, dan wel via aangepaste werkingen (cf. Van de Walle, 2011). Burgerschap en participatie In het Jongerenpact werd ook rond politiek een engagement geformuleerd: ‘Tegen 2020 krijgen jongeren in specifieke lesonderdelen of activiteiten op school voldoende politieke of maatschappelijke bagage mee zodat ze als volwaardige partner kunnen deelnemen aan politieke besluitvorming’ Het Comité vestigt in haar slotbeschouwingen de aandacht op zijn algemene commentaar nr. 12 (2009) inzake het recht van het kind gehoord te worden 301 en beveelt aan de deelname van alle kinderen op alle overheidsniveaus en binnen de familie, scholen en de gemeenschap te bevorderen met bijzondere aandacht voor kinderen in kwetsbare situaties. Het Comité roept de Lidstaat tevens op de ondersteuning van de participatie van kinderen bij het rapporteringsproces voort te zetten. Het Comité herhaalt ook zijn eerdere aanbeveling dat de wetgeving die de procedure in de rechtbanken en de administratieve procedures regelt, moet verzekeren dat een kind dat in staat is zijn eigen mening te vormen, het recht heeft deze mening te uiten en dat hieraan voldoende gewicht wordt toegekend.302 Overweging van de rapporten die werden ingediend door de Lidstaten overeenkomstig artikel 44 van het Verdrag – Slotbeschouwingen: België (2010), §32. 300 Overweging van de rapporten die werden ingediend door de Lidstaten overeenkomstig artikel 44 van het Verdrag – Slotbeschouwingen: België (2010), §70-71 301 General Comment no. 12 (2009) The right of the child to be heard 302 Overweging van de rapporten die werden ingediend door de Lidstaten overeenkomstig artikel 44 van het Verdrag – Slotbeschouwingen: België (2010), §35-38. 299

www.jeugdbeleid.be

93

In het Vlaams Actieplan Kinderrechten 2004 en het Nationaal actieplan voor kinderen nam de Vlaamse Regering zich voor om te onderzoeken of stemrecht op 16 zou kunnen voor de gemeenteverkiezingen.303 Samenleving in relatie tot het buitenland Het Comité spoort in haar slotbeschouwingen België aan zijn engagement om 0,7% van het bbp tegen 2010 te bereiken, na te komen en zo mogelijk zelfs meer dan dat en te verzekeren dat de realisatie van kinderrechten een topprioriteit wordt in de internationale samenwerkingsakkoorden.304

NAP 2005 Overweging van de rapporten die werden ingediend door de Lidstaten overeenkomstig artikel 44 van het Verdrag – Slotbeschouwingen: België (2010), §29-30. 303 304

www.jeugdbeleid.be

94

Thema

Slagkrachtige overheid

1. Kinderrechtenkader Van een slagkrachtige overheid mag verwacht worden dat ze kan instaan voor de naleving van goedgekeurde en geratificeerde verdragen. Wat betreft het kinderrechtenverdrag kunnen deze engagementen teruggevonden worden onder de ‘algemene toepassingsmaatregelen‘ waarover België en Vlaanderen moeten rapporteren ten aanzien van het Comité. Onder deze maatregelen vallen de artikelen 4, 42 en 44, §6 van het VRK. Artikel 4 betreft de verplichting alle nodige wettelijke, bestuurlijke en andere maatregelen te nemen om de in dit verdrag erkende rechten te verwezenlijken. Artikel 42 bepaalt dat de Staten zich ertoe verbinden de beginselen en de bepalingen van het verdrag op passende en doeltreffende wijze algemeen bekend te maken, zowel aan volwassenen als aan kinderen. Artikel 44, §1 bevat de rapportageverplichting van de overheden, twee jaar na de inwerkingtreding en vervolgens elke vijf jaar. In haar laatste slotbeschouwingen vroeg het Comité aan België het volgende rapport in te dienen tegen 14 juli 2017. In de rapporten dienen de factoren en eventuele moeilijkheden te worden aangegeven die van invloed zijn op de nakoming van de verplichtingen krachtens het verdrag. De rapporten bevatten ook voldoende gegevens om het Comité een goed inzicht te verschaffen in de toepassing van het verdrag in het desbetreffende land. Een Staat die een uitvoerig eerste rapport aan het Comité heeft overgelegd, behoeft in de volgende rapporten basisgegevens die eerder zijn verstrekt, niet te herhalen. Een gelijkaardige rapportageverplichting vinden we ook terug bij de facultatieve protocollen kinderhandel (OPSC) en kindsoldaten (OPAC), met dien verstande dat na het initiële rapport dat twee jaar na de inwerkingtreding van het protocol moet ingediend worden, de vervolgrapporten geïntegreerd moeten worden in de rapportage over het Verdrag. Artikel 44, §6 betreft het verplichting dat de rapporten algemeen beschikbaar moeten zijn. Het Comité werkte dit uit in zijn rapportagerichtlijnen305 en de General Comments 1 (The aims of education, 2001), 2 (The role of independent human rights institutions, 2002) en 5 (General measures of implementation for the Convention on the Rights of the Child, 2003).

United Nations, Convention on the Rights of the Child, Committee on the Rights of the Child, CRC/C/58/Rev.2, Treatyspecific guidelines regarding the form and content of periodic reports to be submitted by States parties under article 44, paragraph 1 (b), of the Convention on the Rights of the Child, 23 November 2010 305

www.jeugdbeleid.be

95

2. Feiten, cijfers en onderzoek Twee algemene evoluties zijn relevant om te vermelden voor we ingaan op de specificiteit van het jeugd- en kinderrechtenbeleid. De economische crisis die ondertussen al enkele jaren aan de gang is, blijft aanhouden en beperkt de mogelijkheden van burgers en overheid. Wat de overheid betreft zien we dat ondanks vrij aanzienlijke besparingen in de afgelopen jaren, ook in de komende jaren een verdere inspanning zal moeten geleverd worden om op langere termijn de sociale zekerheid in stand te houden en de financiële situatie van overheden gezond. Met de zesde staatshervorming worden de budgetten over de federale en Vlaamse overheid herverdeeld. De lokale overheden worstelen met een afname van inkomsten uit diverse bronnen en een stijgende kost van hun pensioenlast. De policy review van de Raad van Europa gaf een aantal aanbevelingen mee voor het jeugd- en kinderrechtenbeleid. Ten eerste stelt dit rapport dat jeugdbeleid, naast het opzetten van vrijetijdsactiviteiten andere belangrijke beleidsdomeinen zou moeten bevatten. Er is nu een te sterke opsplitsing tussen verschillende beleidsdomeinen. Ten tweede zouden jeugdbeleidsplannen op het lokale niveau meer aandacht moeten krijgen en sterker bewaakt worden. Daarnaast vraagt het rapport aandacht om de situatie voor Brussel te vereenvoudigen. De hoge aanwezigheid van kansengroepen vereist een gecoördineerde aanpak.306 Het risico door de versnippering van bevoegdheden tussen de regionale en de federale overheid in het voeren van kinderrechtenbeleid werd eveneens genoemd in een internationaal onderzoek naar de implementatie van de kinderrechten.307 De veldtekening van het kinderrechtenveld geeft aan dat het een goede zaak is dat de Kinderrechtencoalitie als een aparte organisatie bestaat met als hoofdtaak het coördineren en verzorgen van schaduwrapportages van het kinderrechtencomité. Het jeugd- en kinderrechtenbeleid zou een duidelijkere visie moeten formuleren ten aanzien van de functie en rollen van het Vlaamse middenveld kinderrechten.308 Uit internationaal onderzoek blijkt dat het kinderrechtenverdrag in België en Vlaanderen sterk legaal verankerd is, maar dat er nu moet ingezet worden op het uitbouwen van een kinderrechtencultuur in de praktijk.309

Pudar, G., e.a.. Youth Policy in Belgium. Lundy, L., Kilkelly, U., Bronaghn B., Kang, J. The UN Convention on the Rights of the Child: a study of legal implementation in 12 countries. 308 Prof. mr. J.E. Doek, Prof. mr.drs. M.R. Bruning en Mr. K.A.M. van der Zon, Veldtekening middenveld kinderrechten Vlaanderen (Universiteit Leiden, april 2012) 309 Lundy, L., Kilkelly, U., Bronaghn B., Kang, J. The UN Convention on the Rights of the Child: a study of legal implementation in 12 countries. 306 307

www.jeugdbeleid.be

96

Ook JoKER was onderwerp van onderzoek: de ondersteuning door de Afdeling Jeugd en de effectiviteit van de JoKER worden globaal genomen het meest gewaardeerd. De impact van de JoKER scoort daarentegen het laagst. De respondenten zijn voorstaander om JoKER en RIA optimaal te integreren. Er is evenwel een basisspanning tussen ‘mainstreamen’ en ervoor zorgen dat de eigenheid van een jeugd- en kinderrechtenperspectief niet verloren gaat.310 Het onderzoek over de rol en werking van de Nationale Commissie voor de Rechten van het Kind (NCRK) beveelt aan om enerzijds de politieke rollen en anderzijds de onafhankelijke advies- en expertiserollen duidelijk van elkaar te scheiden. Verder wordt geopperd dat deze ADV & EXP-instantie zou voldoen aan de zogenaamde ‘Paris principles’ om de onafhankelijkheid te waarborgen, nl. de taak van een nationale mensenrechteninstelling ‘to promote and protect human rights’. Het is volgens de Nationale Commissie van cruciaal belang om het maatschappelijk middenveld te betrekken bij het uitwerken van de structuur van de verschillende instanties, de wijze dat ze beslissingen nemen en hun onderlinge banden.311 3. Wat zeggen kinderen en jongeren? De Jeugdraad ging in twee adviezen in op de relatie tussen overheid en jongeren. Ten eerste zijn ze vragende partij voor het aanwakkeren van het debat over verhoogde jongerenparticipatie in de samenleving, onder meer door discussie over de verlaging van de stemleeftijd. Ze denken dat meer onderzoek naar stemgedrag van jongeren nodig is, net als meer ervaringsgerichte informatie.312 Ook in het rapport van Belgische jongeren naar het VN-kinderrechtencomité zeggen kinderen en jongeren dat ze willen en kunnen participeren in de beslissingen die hen aanbelangen, ook als ze een beperking hebben zoals een zware handicap.313 Ten tweede vragen ze meer aandacht voor jongeren bij politieke partijen. Ze vragen om jongeren duidelijk meer te informeren over wie de politieke partijen zijn, waar ze voor staan en wat ze doen. Jongeren tonen immers wel interesse in verschillende politieke en maatschappelijk thema’s gelinkt aan hun leefwereld, maar percipiëren die niet ‘partijpolitiek’ en hebben ook niet veel belangstelling voor partijpolitiek op zich.314

Evaluatie van de kind- en jongereneffectrapportage (JoKER) - Beleidsadvies van het Kenniscentrum Kinderrechten aan de Vlaamse Overheid (Maart 2012) 311 Externe evaluatie van de NCRK – Eindrapport (Audrey Levêque en Seth Maenen; Onder leiding van Valeria Pulignano (KUL) en François Pichault (ULg) (Mei 2012) 312 Jongerenambassadeurs voor participatie (in advies jeugdraad) 313 Unicef, jeugdraad, conseil (2009) 314 Jongerenambassadeurs voor participatie (in advies jeugdraad) 310

www.jeugdbeleid.be

97

Ook de media hebben een rol te spelen. Dit uit zich op verschillende manieren. Enerzijds lijkt er vaak een mismatch te zijn tussen jongeren en media: jongeren geven aan dat ze de actualiteit (willen) volgen, maar er niets van begrijpen. Hierdoor raken ze ontmoedigd en geven ze het op om de actualiteit te volgen.315 Anderzijds wijzen de KRAS-jongeren op het feit dat media, en sociale media in het bijzonder, een belangrijke rol kunnen en moeten spelen in de sensibilisering rond (1) kinderrechten en (2) inspraakmogelijkheden, zowel bij kinderen, jongeren en organisaties die voor hen werken, als bij volwassenen. Ervoor zorgen dat iedereen de rechten van het kind kent en respecteert, is voor hen een belangrijke prioriteit (OSZ). 4. Wat zeggen de experten? In de focusgesprekken werden een aantal zaken met betrekking tot een slagkrachtige overheid aangehaald. Ten eerste pleit men ervoor om doordacht om te gaan met het bestuurlijk beleid: welke overheid moet welk beleid voeren? De lokale overheid is voor veel zaken een belangrijke actor, maar het is belangrijk dat Vlaanderen de nodige impulsen geeft. De stelling ‘act locally, but think and follow up globally’ moet centraal staan: hiermee wordt bedoeld dat een lokaal beleid versterkt moet worden, maar dat de controle en monitoring hiervan wel nog op een bovenlokaal niveau moet gebeuren. Het bovenlokale niveau moet voor deze controle dan ook de nodige financiering krijgen. Anderzijds moet men ook rekening houden met de toenemende invloed van de EU en de VN op verschillende beleidsdomeinen (vb. de invloed van de EU is nu al vrij sterk aanwezig in het thema ‘leren’). De EU zal stringenter worden voor ‘lagere’ overheden, daar waar ze vroeger vrijblijvender bleef. Ten tweede pleit men sterk om cross-sectoraal een aantal zaken aan te pakken en ‘schotten’ en ‘kokers’ weg te werken en meer te vertrekken vanuit de kinderen of jongeren. Bevoegdheden moeten gecombineerd worden om meer betekenisvol en daadkrachtig te zijn. Het BBC verhaal op het lokale niveau maakt het mogelijk om veel beter samen te werken en daarbij te vertrekken vanuit de noden van jongeren. Vlaanderen loopt op dit vlak achter. Enerzijds wordt er op gewezen dat veel horizontale thema’s in Vlaanderen weinig slagkracht hebben en anderzijds dat veel horizontale richtlijnen het instrumentarium beperken. Beleid en beleidsplannen zijn een opeenstapeling van acties en symbooldossiers en missen een consistent verhaal. De overheid trekt zich enerzijds terug en besteedt een aantal zaken die ze vroeger deed uit (onder andere door de economische crisis), anderzijds probeert men wel alles zo sterk mogelijk in regels en reglementen te gieten en sterke controle te houden. 315

Jongerenambassadeurs voor participatie (in advies Jeugdraad)

www.jeugdbeleid.be

98

Ten derde vraagt men zowel op het lokale als het Vlaamse niveau aandacht voor participatie van jongeren en het mogelijk maken om spontaan initiatieven te nemen (en daar ondersteuning voor te krijgen). De spontaan gegroeide zaken hebben vaak een grotere slagkracht, hebben een groot effect op het versterken van de betrokken jongeren en stralen ook af op andere jongeren. Ten vierde is het belangrijk aandacht te hebben voor positieve projecten en tendensen die al lopen en deze te blijven steunen. Te vaak verdwijnen projecten uit het zicht omdat ze niet meer aan een ‘nieuwe’ beleidsuitdaging tegemoet komen. Eveneens kunnen bestaande structuren ( zoals bijv. de jeugdraad) nog meer benut worden. Tot slot is het belangrijk om in het groeiende belang van onderzoek in het beleid aandacht te hebben voor het onderzoek dat er al is gebeurd en daar mee aan de slag te gaan en ruimte te houden voor kwalitatief en diepgaand onderzoek. 5. Beleidskaders en kloofanalyse Het laatste ViA-thema gaat over de ‘interne staatshervorming’, ‘de zesde staatshervorming’ en ‘een performante, transparante, zuinige, doelmatige en doeltreffende overheid’. In het Pact 2020 zijn doelstellingen geformuleerd over overheid, maatschappelijke betrokkenheid en verantwoordelijkheid en begroting. In de slotbeschouwingen werden wel wat opdrachten geformuleerd met betrekking tot het ten gronde uitvoeren van het kinderrechtenverdrag : de vraag tot intrekking van de voorbehoudsverklaringen bij het VRK, afstemming van wetgeving en de administratieve regelingen met de bepalingen en principes van het Verdrag, samenwerking tussen de coördinatiemechanismen op federaal en gemeenschapsniveau (Nationale Commissie voor de Rechten van het Kind), nationaal actieplan voor kinderen, onafhankelijke monitoring, dataverzameling, de toewijzing van middelen (child budgeting), samenwerking met het maatschappelijk middenveld, internationale samenwerking en versterkte aandacht voor de algemene principes van non-discriminatie, het belang van het kind en respect voor de mening van het kind, ratificatie van verdragen inzake mensenrechten, de follow-up en verspreiding van de rapportage en verwachtingen naar het volgende rapport (14 juli 2017). 316

De EU-agenda voor de rechten van het kind vraagt meer aandacht voor evidence based policy making en de samenwerking met stakeholders.

Overweging van de rapporten die werden ingediend door de Lidstaten overeenkomstig artikel 44 van het Verdrag – Slotbeschouwingen: België (2010), §9-22, 27-38 & 84-88 en overweging van de rapporten ingediend door de Lidstaten onder artikel 12 (1) van het facultatief protocol bij het Verdrag inzake de Rechten van het Kind inzake de verkoop van kinderen, kinderprostitutie en kinderpornografie – Slotbeschouwingen: België (2010). 316

www.jeugdbeleid.be

99

Met de ontwikkeling van de Quick Scan Duurzame Ontwikkeling voor regelgeving worden de effecten nagegaan ten aanzien van enerzijds verschillende doelgroepen, waaronder kinderen en jongeren beneden de 25 jaar (cf. JoKER) en anderzijds de verschillende pijlers van duurzame ontwikkeling (de ecologische, sociale en economische) en de institutionele pijler. Dit instrument moet het mogelijk maken om, aanvullend bij RIA (reguleringsimpactanalyse) en JoKER (kind- en jongereneffectrapportage) beter zicht te krijgen op de te verwachten effecten van nieuwe regelgeving die in voorbereiding is).317 In het EU-kader voor samenwerking in jeugdzaken wordt het belang van een tweeledige aanpak benadrukt, met name het ontwikkelen van specifieke initiatieven op jeugdgebied enerzijds en initiatieven ter bevordering van een sectordoorsnijdende aanpak anderzijds. Tevens is er aandacht voor empirisch onderbouwd jeugdbeleid en participatie van jongeren in de beleidsvorming.

Quick Scan Duurzame Ontwikkeling; zie http://do.vlaanderen.be/QuickscanDO & RIA-Leidraad, p. 51 (http://www.bestuurszaken.be/sites/bz.vlaanderen.be/files/RIA-leidraad.pdf) 317

www.jeugdbeleid.be

100

BELEIDSKADERS Resolutie van de Raad van 27 november 2009 over een nieuw kader voor Europese samenwerking in jeugdzaken (2010-2018). PB C 311 van 19.12.2009. Erasmus+. EU Programme for Education, Youth and Sports (in onderhandeling) Resolution CM/Res (2008)23 on the youth policy of the Council of Europe. Adopted by the Committee of Ministers on 25 November 2008. Council of Europe, Additional Protocol to the European Social Charter Providing for a System of Collective Complaints, CETS No.: 158. http://conventions.coe.int/Treaty/Commun/QueVoulezVous.asp?NT=158&CM=7&DF=& CL=ENG Council of Europe, Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms, CETS No.: 005. http://conventions.coe.int/Treaty/Commun/QueVoulezVous.asp?NT=005&CM=1&DF=& CL=ENG Council of Europe, Council of Europe Convention on the Protection of Children against Sexual Exploitation and Sexual Abuse, CETS No.: 201. http://conventions.coe.int/Treaty/Commun/QueVoulezVous.asp?NT=201&CM=8&DF=& CL=ENG Council of Europe, European Social Charter (revised), CETS No.: 163. http://conventions.coe.int/Treaty/Commun/QueVoulezVous.asp?NT=163&CM=1&DF=& CL=ENG

Council of Europe Strategy for the Rights of the http://www.coe.int/t/dg3/children/StrategySept2012_en.pdf

Child

(2012-2015).

Derde Periodiek Rapport van België betreffende het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind. Juli 2008. https://1168.fedimbo.belgium.be/sites/1168.fedimbo.belgium.be/files/explorer/trosieme _et_quatrieme_rapport_/3e_periodiek_rapport_betreffende_het_IVRK.pdf European commission, Commendation of 20.2.2013, Investing in children: breaking the cycle of disadvantage

www.jeugdbeleid.be

101

European Commission, An EU agenda for the rights of the child. http://ec.europa.eu/justice/fundamental-rights/rights-child/eu-agenda/index_en.htm Europese Commissie, Een EU-agenda voor de rechten van het kind. http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2011:0060:FIN:NL:PDF Initieel Rapport van België met betrekking tot het Facultatief Protocol bij het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind inzake de Verkoop van Kinderen, Kinderprostitutie en Kinderpornografie. Februari 2009. https://1168.fedimbo.belgium.be/sites/1168.fedimbo.belgium.be/files/initieel_rapport_B elgie_OPSC.pdf Jongerenpact, 10 engagementen voor 2020. 2012. http://www.jongerenpact2020.be/10engagementen-voor-2020/ Nationaal Actieplan voor Kinderen 2005. Overweging van de rapporten die werden ingediend door de Lidstaten overeenkomstig artikel 44 van het Verdrag. Slotbeschouwingen: België, 2010. (vertaling naar het Nederlands van het document CRC/C/BEL/CO/3-4 door de Nationale Commissie voor de Rechten van het Kind) https://1168.fedimbo.belgium.be/sites/1168.fedimbo.belgium.be/files/explorer/trosieme _et_quatrieme_rapport_/3e_periodiek_rapport_betreffende_het_IVRK.pdf Overweging van de rapporten ingediend door de Lidstaten onder artikel 12 (1) van het facultatief protocol bij het Verdrag inzake de Rechten van het Kind inzake de verkoop van kinderen, kinderprostitutie en kinderpornografie. Slotbeschouwingen: België, 2010. (vertaling naar het Nederlands van het document CRC/C/OPSC/BEL/CO/1 door de Nationale Commissie voor de Rechten van het Kind) https://1168.fedimbo.belgium.be/sites/1168.fedimbo.belgium.be/files/initieel_rapport_B elgie_OPSC.pdf United Nations, General Assembly, A/RES/S-27/2, Resolution adopted by the General Assembly A world fit for children. http://www.unicef.org/specialsession/docs_new/documents/A-RES-S27-2E.pdf UN, Convention on the Rights of the Child, Committee on the Rights of the Child, General comments http://www2.ohchr.org/english/bodies/crc/comments.htm UN. Convention on the Rights of the Child. Committee on the Rights of the Child. 54 th session. 2010. Consideration of reports submitted by States parties under article 44 of the Convention. CRC/C/BEL/CO/3-4. Concluding observations: Belgium. http://www2.ohchr.org/english/bodies/crc/crcs54.htm

www.jeugdbeleid.be

102

UN. Convention on the Rights of the Child. Committee on the Rights of the Child. 54th session. 2010. Consideration of reports submitted by States parties under article 12 (1) of the Optional protocol to the Convention on the Rights of the Child on the Sale of Children, Child Prostitution and Child Pornography. CRC/C/OPSC/BEL/CO/1. Concluding observations: Belgium. http://www2.ohchr.org/english/bodies/crc/crcs54.htm United Nations – 10 principles: http://www.unglobalcompact.org/AboutTheGC/TheTenPrinciples/index.html United Nations, Convention on the Rights of the Child, Committee on the Rights of the Child, CRC/C/58/Rev.2, Treaty-specific guidelines regarding the form and content of periodic reports to be submitted by States parties under article 44, paragraph 1 (b), of the Convention on the Rights of the Child, 23 November 2010. Vlaamse Regering. Vlaams Actieplan Kinderrechten 2004. http://www.sociaalcultureel.be/jeugd/kinderrechten/VAK020404_def.pdf

2004.

Vlaamse Regering. Vlaams Actieplan Kinderrechten 2011-2014. http://www.sociaalcultureel.be/jeugd/kinderrechten/VAK_2011-2014-corr.pdf

2012.

Vlaamse Regering, Vlaams Jeugdbeleidsplan 2010-2014, 2011. http://www.sociaalcultureel.be/jeugd/vlaamsjeugdplan_jeugdbeleidsplan2010.aspx

www.jeugdbeleid.be

103

BIBLIOGRAFIE Aerts, S. De schoolloopbanen en schoolbetrokkenheid van holebi- en heteroleerlingen. In: Welwijs, 2011, 22, (1), 32-33. http://www.academia.edu/1274976/De_schoolloopbanen_en_schoolbetrokkenheid_van _holebi-_en_heteroleerlingen Aerts, S., Van Houtte, M., Dewaele, A., Cox, N., & Vincke, J. Sense of belonging in secondary schools: a survey of LGB and heterosexual students in Flanders. Journal of Homosexuality, 2012, 59, 90-113. Adamson. Report card 9. The children left behind A league table of inequality in child well-being in the world’s rich countries, Unicef. 2010. Agodi, 2012. http://www.ond.vlaanderen.be/wegwijs/agodi/cijfermateriaal/klasgrootte/ Baes, A., & Soenen, R.. De leefwereld van maatschappelijk kwetsbare jongeren in het kader van informatiebehoeften en informatietactieken. Brussel: VIP Jeugd. 2011. http://www.jeugdinfotheek.be/sites/default/files/generated/files/investigation/rapportleefwereld-van-mtsch-kwetsbare-jongeren_print_LRES.pdf Bellanger, M., Pichery, C., Aerts, D., Berglund, M., Castaño, A., Cejchanová, M., Crettaz, P., Davidson, F., Esteban, M., Fischer, M.E., Gurzau, A.L., Halzlova, K., Katsonouri, A., Knudsen, L.E., Kolossa-Gehring, M., Koppen, G., Ligocka, D., Miklavcic, A., Reis, M.F., Rudnai, P., Tratnik, J.S., Weihe, P., Budtz-Jørgensen, E., Grandjean, Ph. Economic benefits of methylmercury exposure control in Europe: Monetary value of neurotoxicity prevention. In: Environmental Health Journal 2013, 12:3. http://www.ehjournal.net/content/12/1/3 Berten, H., Cardoen, D., Brondeel, R. & Vettenburg, N. Alcohol and cannabis use among adolescents in Flemish secondary schools in Brussels: effects of type of education. In: BMC Public Health, 2012, 12 http://www.biomedcentral.com/1471-2458/12/215 Bradshaw, J. Subjective well-being and social policy. Paper gepresenteerd op de 4th conference of the International Society for Child Indicators, Seoul, 29-31 mei 2013. Bral, L., Jacques, A., Schelfaut, H., Stuyck, K., Vanderhasselt, A. – Stadsmonitor 2011. Een monitor voor leefbare en duurzame Vlaamse steden. http://www.vlaanderen.be/nl/publicaties/detail/stadsmonitor-2011 Bral, L., & Schelfaut, H. (red.) Steden binnenstebuiten! Analyses op de Stadsmonitor 2011.

www.jeugdbeleid.be

104

http://www4.vlaanderen.be/dar/svr/afbeeldingennieuwtjes/steden/bijlagen/stadsmonito r/2013-03-26-svrstudie2013-1-steden-binnenstebuiten.pdf Buysschaert, G., Dominicy, M. (red.). – Iedereen gelijke kansen op school? Dat denken zij ervan. Het perspectief van maatschappelijk kwetsbare kinderen en jongeren in het onderwijsdebat. UNICEF België, What do you think? 2012. http://www.unicef.be/_webdata/project-blog/2013-0213/HR_Kinderen_en_onderwijs_NL.pdf Buysschaert, G, Dominicy, M., Wautelet, F. (red.).. Dat denken wij ervan! Jongeren geraakt door armoede spreken over hun leven.. UNICEF België – What dou you think. 2010. http://www.unicef.be/_webdata/WDYT_NL_def.pdf Cardoen, D. & Vettenburg, N. Alcohol en softdrugs in Brussel: (g)een reden tot zorgen? In: Welwijs, 2011, 22, 2, 22-27. Casier, R., Het Vlaamse Klimaatbeleidsplan: een tweede zit. Opiniestuk www.allesoverjeugd.be, 24.04.2013. http://www.allesoverjeugd.be/opinie/het-vlaams-klimaatbeleidsplan-een-tweede-zit Children’s Rights and Business Principle Forum: http://childrenandbusiness.be/ Cijfers over zorg en gezondheid: www.zorg-en-gezondheid.be/cijfers Cops, D. De invloed van ouderlijke responsiviteit en opvolging op de onveiligheidsbeleving van adolescenten, In: Panopticon, 2013, 34, (2), 100-114. Corijn, M., Sodermans, A.K. & Vanassche, S. Zijn jongeren in Vlaanderen van plan om te huwen (en te scheiden)? Studiedienst van de Vlaamse Regering. 2011. SVR Web-artikel 2011/15. http://publicaties.vlaanderen.be/docfolder/23865/SVR_Webartikel_2011_15.pdf Coussée, F., Roets, G., Bouverne – De Bie, M., & Vettenburg, N. Vrijetijdsbeleving van kinderen in armoede. Eindrapport. Onuitgegeven onderzoeksrapport. Universiteit Gent, Vakgroep Sociale Agogiek. 2011. http://www.sociaalcultureel.be/jeugd/onderzoek_andereproj_vrijetijdsbeleving.aspx De Bruycker, T. 100x Jong in de Stad. Afdeling Jeugd. 2013. http://www.sociaalcultureel.be/jeugd/gemeenten_doc/JongindeStad/publicatie_Jongind eStad.pdf de Heus, M. & Dronkers, J. De schoolprestaties van immigrantenkinderen in 16 OECDlanden. De invloed van onderwijsstelsels en overige samenlevingskenmerken van zowel www.jeugdbeleid.be

105

herkomst- als bestemmingslanden. In: Tijdschrift voor Sociologie, 2010, 31, (3-4), 260294. http://www.acco.be/download/nl/131578612/file/tvs_2010_3___4_-_5__de_schoolprestaties_van_immigrantenkinderen_in_16_oecd-landen.pdf Demanet, J., & Van Houtte, M. School Belonging and School Misconduct: The Differing Role of Teacher and Peer Attachment. In: Journal of Youth and Adolescence, 2012, 41(4), 499–514. http://link.springer.com/article/10.1007/s10964-011-9674-2#page-1 Departement Werk en Sociale economie. Trend werkloosheidsgraad, kwartaal cijfers. 2013. http://www.werk.be/cijfers/trends-en-conjunctuur/werkloosheidsgraad (geraadpleegd op 8 mei 2013). Desimpel, A., Roelens, K., Temmerman, M., Delva, W., De Boeck, F., Goethals, J. & Maes, L. Advies- en hulpvragen van jongeren in verband met seksualiteit. In: Tijdschrift Jeugdgezondheidszorg, 2010, 42, (2), 31-35. De Smedt P. Milieubesef en opvattingen over milieubeleid. Denkt iedereen hetzelfde? SVR Web-artikel 2012/6. http://www4.vlaanderen.be/dar/svr/afbeeldingennieuwtjes/milieu/bijlagen/2012-11-07webartikel2012-6-milieubesef.pdf De Visscher, S., Bouverne- De Bie, M. & Verschelden, G. Urban public space and the construction of social life: a social-pedagogical perspective. In: International Journal of Lifelong Education, 2012, 31, 1, 97-110. Diensten voor het Algemeen Regeringsbeleid. Studiedienst van de Vlaamse Regering. Noppe, J., Vlaamse Armoedemonitor. 2013. http://www4.vlaanderen.be/dar/svr/afbeeldingennieuwtjes/welzijn/bijlagen/2013-0416-armoedemonitor2013.pdf Dienst Wetsmatiging (Departement Bestuurszaken), Interuniversitair Centrum voor Wetgeving (red.). Leidraad voor de opmaak van een Reguleringsimpactanalyse (RIA). 2012. http://www.bestuurszaken.be/sites/bz.vlaanderen.be/files/RIA-leidraad.pdf Doek, J.E., Bruning, M.R., van der Zon, K.A.M. . Veldtekening middenveld kinderrechten Vlaanderen. Universiteit Leiden, 2012. http://www.sociaalcultureel.be/jeugd/onderzoek/veldtekeningKR_eindrapport.pdf ECOTEC/ECORYS . Research and Consulting. Youth in Action. Interim Evaluation. Final Report. 2011.

www.jeugdbeleid.be

106

http://ec.europa.eu/dgs/education_culture/evalreports/youth/2011/interimreport_en.pd f ECOTEC/ECORYS. Research and Consulting. Annex A to the Interim evaluation of the Youth in Action Program. Data, analysis and comments. Final Report. 2011. http://ec.europa.eu/dgs/education_culture/evalreports/youth/2011/interima_en.pdf European Commission. Commission Staff Working Document. On EU indicators in the field of youth. 2011. http://ec.europa.eu/youth/news/doc/sec401_en.pdf European Forum on the Rights of the Child (Brussels 13-14 November 2012): http://ec.europa.eu/justice/fundamental-rights/rights-child/european-forum/seventhmeeting/index_en.htm EU Youth Conference of the Cyprus Presidency, 2012. Joint Recommendations. Structured Dialogue on Youth Participation. http://www.cy2012.eu/index.php/en/file/pKsPEfJPEjX2nxXo9+AUZw EU Youth Conference of the Danish Presidency. Joint Recommendations. Structured Dialogue on Youth Participation. 2012. https://webgate.ec.europa.eu/multisite/eaceyp/sites/eac-eyp/files/SD2-2%20%20Joint%20recommendations%20EU%20YOUTH%20CONFERENCE%20SORO%2020 %20March.pdf EU Youth Conference of the Hungarian Presidency. Compiled conclusions. Structured dialogue on Youth Employment. 2011. https://webgate.ec.europa.eu/multisite/eaceyp/sites/eac-eyp/files/SD1-3%20%20Conclusions%20Budapest%20EU%20Youth%20Conference_MOD.pdf EU Youth Conference of the Irish Presidency. Joint Conclusions. Structured dialogue on Social Inclusion of Young People. 2013. https://webgate.ec.europa.eu/multisite/eaceyp/sites/eac-eyp/files/SD3-1%20%20Joint%20Conclusions%20of%20the%20EU%20Youth%20Conference%20of%20the %20Irish%20Presidency_final.pdf EU-Youth Conference of the Polish Presidency. Joint Recommendations. Joint Recommendations. Structured Dialogue on Youth Participation. 2011. https://webgate.ec.europa.eu/multisite/eac-eyp/sites/eac-eyp/files/SD2-1%20%20Joint%20recommendations%20-%20Polish%20Presidency%20EUYouth%20Conference.pdf Globelink. KRAS… zoals je gebekt bent. Kinderrechten. Resultaten OSZ2013. www.jeugdbeleid.be

107

http://krasblogt.files.wordpress.com/2013/05/resultaten-slotzitting-kras-3-mei-2013.pdf Graffiti Jeugddienst vzw, Jeugdwerknet. Onderzoeksrapport Apestaartjaren 4, 2012. http://www.apestaartjaren.be/sites/default/files/onderzoeksrapport_apestaartjaren_4.p df Goos, M. Zittenblijven is geen optie. http://nieuws.kuleuven.be/node/11881 Haddon L., Livingstone S. EU Kids Online: national perspectives. Report. EU kids online, The London School of Economics and Political Science, London, UK. http://eprints.lse.ac.uk/46878/1/EU%20Kids%20Online%20national%20perspectives%2 0%28lsero%29.pdf Haudenhuyse, R. The potential of Sports for Socially Vulnerable Youth. Brussel: VUBPRESS. 2012. Haudenhuyse R., Debruyne P., Crivit R., Vanbrabant L., Naert J. (2013). Van JOP naar FLOP? Kritische kijk op 10 jaar jeugdonderzoeksplatform. Alert, 2, www. alertonline.be. en Dehertogh B. en Kavadias D. (2013). Praktijk en wetenschap. Het JOP is geen FLOP! Alert, 3, www.alertonline.be. Jacobs, D., & Rea, A. Verspild talent. De prestatiekloof in het secundair onderwijs tussen allochtone en andere leerlingen volgens het PISA-onderzoek 2009. Brussel: Koning Boudewijnstichting. http://www.kbs-frb.be/uploadedFiles/KBSFRB/05)_Pictures,_documents_and_external_sites/09)_Publications/PUB2011_3002_ VerspildTalent.pdf JINT. Jaarverslag 2012. 2013. JINT. Youth in Action-Jongerenprojecten over de grens (2007-2010). 2011. http://www.jint.be/Portals/0/Documenten/Publicaties/brochure_YIA0710_Lres.pdf Jongerenambassadeurs en werk: http://www.jongerenambassadeurs.be/werk/ Joos, A., Ernalsteen, V. & Engels, M. Wat is een brede school? 2010. Online raadpleegbaar via http://www.ond.vlaanderen.be/bredeschool/visie/Wat%20is%20een%20Brede%20Schoo l.pdf

www.jeugdbeleid.be

108

Juchtmans, G.,Belfi, B., De Fraine, B., Goos, M., Kniprath, H., Vandenbroucke, A., Verbeeck, B. (Red.). Samen tot aan de meet. Alternatieven voor zittenblijven. Antwerpen: Garant. 2011. Kenniscentrum Kinderrechten. Evaluatie van de kind- en jongereneffectrapportage (JoKER). Beleidsadvies van het Kenniscentrum Kinderrechten aan de Vlaamse overheid. 2012. http://www.keki.be/documents/2012%20KeKi_beleidsadvies%20JoKER.pdf Kenniscentrum Kinderrechten. Reflectietekst Kinderrechten. Gent. 2012. http://www.keki.be/documents/2012_06%20KeKi_reflectietekst%20kinderrechten.pdf Kind en Gezin. Het kind in Vlaanderen. 2011 en 2012. http://www.kindengezin.be/brochures-en-rapporten http://www.kindengezin.be/img/Kind_in_Vlaanderen_2012.pdf Kind & Samenleving, Qua Jong, de wereld volgens kinderen en jongeren. Eerste editie van de nieuwsbrief uitgebracht door Kind & Samenleving, laatst geconsulteerd op 10 juni 2013 via http://www.k-s.be/docs/QuaJong1-1.pdf Kinderrechtencommissariaat: http://www.kinderrechtencommissariaat.be Kinderrechtencommissariaat. (In)druk. Gedragsstoornis of niet? Het kind achter het label. 2011. http://www.vlaanderen.be/nl/publicaties/detail/in-proef-druk Kinderrechtencommissariaat. Advies 2011-2012/8: ‘Het Kinderrechtencommissariaat wil meer ruimte voor kinderen met een label’. 2011. http://www.vlaanderen.be/nl/publicaties/detail/in-proef-druk Kinderrechtencommissariaat. Dossier. Jongeren en seksualiteit. Het recht op seksuele gezondheid en ontwikkeling. Visie en aanbevelingen. I.s.m. Jeugd en Seksualiteit vzw, Vlaamse Jeugdraad vzw, Sensoa. 2011. http://www.jeugdenseksualiteit.be/dossiers/DOSSIER_jongeren_en_seksualiteit_1.pdf Kinderrechtencommissariaat. Dossier. Geweld, gemeld en geteld. Aanbevelingen in de aanpak van geweld tegen kinderen en jongeren. http://www.kinderrechtencommissariaat.be/sites/default/files/bestanden/dossier_gewel d_09_2011.pdf Kinderrechtencommissariaat Jaarverslag 2011-2012. http://docs.vlaamsparlement.be/docs/stukken/2012-2013/g42-1.pdf Korać, N. & Vranješević, J. Getting a clear picture: participative media education as a tool for improving the status of children, Paper presented at the European Science Foundation www.jeugdbeleid.be

109

Exploratory Workshop “Children’s participation in decision-making: Exploring theory, policy and practice across Europe”, Freie Universität Berlin. 2008. Kwikvervuiling: een dure zaak (persbericht). http://www.vito.be/NR/exeres/11156F7D-EF30-4964-8E1C-AEAAD97C8D75.htm Lauwers, H. De complexe en langdurige effecten van een verkeersongeval op het leven van een kind. Belevingsonderzoek bij jonge verkeersslachtoffers. Een verkennende studie. Meise: Kind & Samenleving. 2004. Levêque, A., Maenen, S. Externe evaluatie van de NCRK. Eindrapport o.l.v. Valeria Pulignano (KUL) en François Pichault (ULg). Intern rapport. 2012. Lodewijckx, E. Recente migranten in Vlaanderen. Wie zijn ze? Studiedienst van de Vlaamse Regering. SVR Web-artikel 2013/1. http://www4.vlaanderen.be/dar/svr/afbeeldingennieuwtjes/demografie/bijlagen/201302-04-webartikel2013-1-recente-immigranten.pdf Lundy, L., Kilkelly, U., Byrne B., Jason Kang, J. The UN Convention on the Rights of the Child: a study of legal implementation in 12 countries. Unicef United Kingdom, Queen’s University Belfast. 2012. http://www.unicef.org.uk/Documents/Publications/UNICEFUK_2012CRCimplentationr eport.pdf Meire, J. Vrije tijd tussen de school(m)uren. Kinderen over hun niet-schoolse tijd in vijf brede scholen. Brussel: Kind en samenleving. 2011. http://www.k-s.be/docs/VrijeTijdTussenDeSchool(m)uren.pdf Nationale Commissie voor de Rechten van het Kind, ontwerp van inhoudstafel periodiek IVRK-rapport, 2013, intern document. Noppe J., Lodewijckx E. De gekleurde samenleving. Personen van vreemde herkomst in Vlaanderen. SVR Web-artikel 2012/3. http://www4.vlaanderen.be/dar/svr/afbeeldingennieuwtjes/demografie/bijlagen/201203-26-webartikel2012-3-vreemde-herkomst.pdf Op de Beeck, H., Put, J., Lembrechts, S. Zwaartepunten in het Vlaams kinderrechtenonderzoek vanaf 2004. Een thematische analyse op basis van de KeKi onderzoeksdatabank. Gent: Kenniscentrum Kinderrechten vzw. Organisation for Economic Cooperation and Development (OECD). Recognition of Nonformal and Informal Learning. 2013. online raadpleegbaar via

www.jeugdbeleid.be

110

http://www.oecd.org/edu/skills-beyond-school/recognitionofnonformalandinformallearning-home.htm Participatiesurvey Vlaanderen: www.participatiesurvey.be PISA2009. www.pisa.ugent.be/nl/resultaten Pleegzorg Vlaanderen. Registratierapport 2011. Leuven. 2012. http://www.pleegzorgvlaanderen.be/files/pages/files/Registratierapport_2011.pdf Pudar, G., Suurpää, L., Williamson, H., Zentner, M. Youth policy in Belgium. It’s more complex than you think. Council of Europe youth policy reviews. Council of Europe. 2013. http://www.coe.int/t/dg4/youth/ig_coop/youth_policy_reviews_en.asp Quick Scan Duurzame Ontwikkeling. Een beknopte Handleiding. http://do.vlaanderen.be/sites/default/files/QS_handleiding_en_tabel2013404.pdf Quintelier, E., & Hooghe, M. Political Attitudes and Political Participation: A Panel Study on Socialization and Self-Selection Effects among Late Adolescents. In: International Political Science Review, 2012, 33(1), 63-81. https://lirias.kuleuven.be/bitstream/123456789/308507/3/IPSR+Quintelier+Hooghe+2 012.pdf Reynaert, D. Children’s rights education as a social work practice. An analysis of the meaning of the children's rights movement in implementing the U.N.: convention on the Rights of the Child, 2012. Resultaten YouTop Jongerenpact 2020. Intern Rapport. 2012. Resultaten iCompare-survey Jongerenpact 2020. Intern Rapport. 2012. Roggemans, L. De ideale levensloop van jongeren. In: Tijdschrift voor Jeugd en Kinderrechten, 2013, vol. 39/50, p. 49 Rosiers, J., Hublet, A., Van Damme, J., Maes, L., Van Hal, G. (red.). In hogere sferen? Volume 2. Een onderzoek naar het middelengebruik bij Vlaamse studenten. Brussel: Vereniging voor Alcohol- en andere Drugproblemen. http://www.uwid.be/2011/In_hogere_sferen_Volume%202.pdf www.sensoa.be Standpunt Kinderrechtencoalitie over Inclusief Onderwijs. 2012.

www.jeugdbeleid.be

111

http://www.kinderrechtencoalitie.be/uploads/documenten/Standpunt%20inclusief%20o nderwijs%20def%20goedgekeurd%20AV%20120315.pdf Standpunt Kinderrechtencoalitie Leerlingenstatuut. 2012. http://www.kinderrechtencoalitie.be/uploads/documenten/Standpunt%20leerlingenstat uut%20def%20goedgekeurd%20AV%20120315.pdf Statistisch jaarboek van het Vlaams onderwijs. Schooljaar http://www.ond.vlaanderen.be/onderwijsstatistieken/2010-2011.htm

2011-2012:

Studiedienst van de Vlaamse Regering. VRIND 2012. Vlaamse Regionale Indicatoren. 2012. http://www4.vlaanderen.be/dar/svr/afbeeldingennieuwtjes/algemeen/bijlagen/vrind201 2/2012-10-04-vrind2012-volledig-bldw.pdf Stevens F. Research-based Analysis of Youth in Action. Results of the November 2011 survey with projects participants and project leaders -Country analysis Belgium (Flemish Community).2013. Symons, K Seksuele ontwikkeling bij jongeren. Risicovol of plezierig? Sexpertlezing op 1 juni 2011, laatst geconsulteerd op 10 juni 2013 via http://www.sexpertvlaanderen.ugent.be/media/1195/seksuele-ontwikkeling-bij-jongeren.pdf Troonbeeckx, S., Cops, D., Op De Beeck, H., Pleysier, S. & Put, J. Delinquentie bij jongvolwassenen. De rol van human agency. In: Tijdschrift voor Criminologie, 2012, 54, (2), 118-135. UNICEF, Vlaamse Jeugdraad en Conseil de la Jeunesse. Dat denken wij ervan. Tweede rapport van kinderen in België voor het comité voor de rechten van het kind. UNICEF België – What do you think. 2009. http://www.unicef.be/_webdata/LR-RapportNL.pdf Unicef België. Wij zijn jongeren in de eerste plaats! Rapport van jongeren met een handicap over het respect voor hun rechten in België. Unicef België – What do you think? 2007. http://www.unicef.be/_webdata/rapport_handicap.pdf UNICEF, Office of Research. Innocenti Report Card 11. Child well-being in rich countries. A comparative overview. 2013. http://www.unicef-irc.org/publications/pdf/rc11_eng.pdf UNICEF . The UN Global Compact and Save the Children, Children’s Rights and Business Principles. 2012. http://www.unicef.org/csr/css/PRINCIPLES_23_02_12_FINAL_FOR_PRINTER.pdf

www.jeugdbeleid.be

112

Valsamis, D. & Van den Broeck, K. De perceptie van jongeren op de arbeidsmarkt en de rol van uitzendarbeid. Brussel: IDEA Consult. 2010. Vandoninck, S., d’Haenens, L. & Donoso, V. Digitale geletterdheid bij Vlaamse jongeren: hoe gaan ze om met onlinecontentrisico’s? In: Tijdschrift voor Communicatiewetenschap, 2010, 38, (2), 100-117. Van Peer C., Bastaits K., Mortelmans D. De invloed van ouderlijk conflict op de levenstevredenheid van kinderen. SVR-Webartikel 2012/8. http://www4.vlaanderen.be/dar/svr/afbeeldingennieuwtjes/welzijn/bijlagen/2012-12-19webartikel2012-8-kinderen-conflict.pdf Van Weyenberg, L (red.). Jongerenwelzijn. Jaarverslag 2012. Jongerenwelzijn. 2013. https://wvg.vlaanderen.be/jongerenwelzijn/assets/docs/publicaties/jaarverslagen/jaarve rslag_2012.pdf VDAB Studiedienst. Kansengroepen in kaart. Laaggeschoolden op de Vlaamse Arbeidsmarkt. 2de editie. 2013. http://www.vdab.be/trends/kik/doc/KiK_Laaggeschoolden201002.pdf VDAB Studiedienst. Werkzoekende schoolverlaters in Vlaanderen. 26ste studie 2011-2012: geef je opleiding een STEM. 2013. http://www.vdab.be/trends/schoolverlaters/schoolv2012.pdf VDAB. Werkloosheidsbericht april http://www.vdab.be/trends/berichten/Werkloosheidsbericht_april_2013.pdf (geraadpleegd op 8 mei 2013).

2013.

Verdonck, E., Cops, D., Pleysier, S. & Put, J. Jongeren en geweld. K.U.Leuven, Leuvens Instituut voor Criminologie. 2011. Verchuren, D (red.). Connected, Onderzoeksrapport. In Petto. 2011. Online raadpleegbaar via http://www.inpettojeugddienst.be/LinkClick.aspx?link=producten%2fConnected%2fconnected_rapport.pdf& tabid=7849&mid=13815&language=nl-BE. Verhellen, E., Verdrag inzake de rechten van het kind. Achtergronden, motieven, strategieën, hoofdlijnen. Leuven, Garant, 2000. Vettenburg, N., Elchardus, M., Walgrave, L. (Red.). Bevindingen uit de JOP-monitor 1. 2007.

www.jeugdbeleid.be

Jongeren in cijfers en letters.

113

Vettenburg, N., Deklerck, J., Siongers, J. (red.). Jongeren in cijfers en letters. Bevindingen uit de JOP-monitor 2. 2010. Vettenburg, N., Elchardus, M., Put, J., Pleysier, S. (eds.). Jong in Antwerpen en Gent. Bevindingen uit de JOP-monitor Antwerpen-Gent. 2013 Vettenburg, N., Elchardus, M., Put, J. (eds) . Jong in Brussel. Bevindingen uit de Jopmonitor Brussel. 2011. Vlaamse Jeugdraad. Resultaten vooronderzoek Jongerenpact 2020. Jong in 2020. Intern rapport. 2011. Vlaamse Jeugdraad. Jongeren en participatie. Advies 12/16. 2012. http://www.vlaamsejeugdraad.be/wpcontent/files_flutter/13587618311216AdviesJongerenenparticipatie.pdf Vlaams Parlement, Maatschappelijke beleidsnota Jeugdzorg, Stuk 1190 (2010-2011 ) nr. 1 Vranken, J., De Blust, S., Dierckx, D. & Van Haarlem, A. (red.). Armoede en sociale uitsluiting – Jaarboek 2010. Leuven: Acco. 2010. VYNCKIER, G. De ervaring, beleving en coping van mid-adolescente slachtoffers van vermogens- en geweldsdelicten. 2012. WHO Europe Health Aspects of Air Pollution. Results from the WHO project “Systematic Review of Health Aspects of Air Pollution in Europe”. 2004. http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0003/74730/E83080.pdf WHO Europe Effects of Air Pollution on Children’s Health and Development. A Review of the Evidence. 2005. http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0010/74728/E86575.pdf WHO Regional Office for Europe. Social Determinants of Health and Well-being among Young People. Health Behavior in School-aged Children (HBSC) study: International Report form the 2009/2010 Survey. http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0003/163857/Social-determinants-ofhealth-and-well-being-among-young-people.pdf

www.jeugdbeleid.be

114

Vlaams jeugd -& kinderrechtenbeleidsplan Omgevingsanalyse

Recommend Documents