Maart 2008 Nr 120
VIERDE WERELD
Gezinsdag op ’t Zwervel 16 februari 2008
Ik zit aan de keukentafel bij één van de redactieleden van dit blad Vierde Wereld. We bekijken wat we aan stukken hebben, wisselen nieuws van de beweging uit. Tegelijk storten we ons met voorbijkomende gezinsleden en kennissen in bevlogen discussies over de verschillende onderwerpen die in de artikelen aan bod komen.
geen strafblad, geen huurschuld, geen… Waar kunnen al deze mensen nog terecht? Veel jongeren falen in het schoolsysteem en zitten gevangen in de spiraal van drugs en geweld. In Engeland moedigt het beleid adoptie aan van kinderen uit ‘achterstandsgezinnen’, onmiddellijk na de geboorte. Onomkeerbaar. Zonder pardon.
De dagelijkse werkelijkheid van de armste gezinnen in Nederland blijft hard. Op een Europese overlegbijeenkomst van ATD Vierde Wereld werd trouwens met grote verontrusting vastgesteld dat in verschillende landen meer en meer aan basisrechten wordt getornd. Een klimaat van wantrouwen leidt tot minimale uitkeringen, strenge fraudecontroles, kliklijnen… Een Zwitserse man werd op zijn uitkering gekort omdat hij eenmaal per week bij zijn ouders ging eten; dat werd beschouwd als een bijkomende inkomstenbron! Een land als Ierland heeft zich in korte tijd opgewerkt tot één van de rijkste landen van Europa. Velen willen echter niet zien dat die welvaart niet iedereen ten goede komt. In Dublin worden oude wijken gesloopt en de nieuwbouwwijken krijgen steeds strengere toelatingsregels:
Veelgebruikte begrippen zoals ‘eigen verantwoordelijkheid’ en ‘participatie’ krijgen een wrange bijsmaak, als ze een aantasting zijn van de solidariteit, van de vrijheid, van de maatschappelijke durf om voor onaantastbare grondrechten te blijven instaan en voorrang te geven aan de meest kwetsbare mensen. 20 jaar na het overlijden van père Joseph Wresinski, oprichter en bezieler van deze internationale beweging, staan we even stil. Zijn ambities voor de Vierde Wereld en de hele samenleving waren grandioos. Als actieve leden van deze beweging zitten we nog steeds in een uitdagend avontuur. En in dit jaar van wereldwijde evaluatie en meerjarenplanning kijken we kritisch naar onszelf: (Vervolg op pagina 5)
ATD Vierde Wereld, een internationale beweging Zowel in de arme als in de rijke landen worden mensen uitgesloten vanwege de diepe armoede waarin zij leven, soms al generaties lang. Joseph Wresinski (1917-1988), een Franse priester, zelf in grote armoede geboren en opgegroeid, heeft in 1957 in Noisy-le-Grand (Frankrijk) met 250 zeer arme en dakloze gezinnen een vereniging opgericht met als hoofddoel: de extreme armoede teniet te doen. Deze vereniging is uitgegroeid tot de internationale beweging ATD Vierde Wereld. Wij zijn ervan overtuigd dat de eersten die tegen armoede strijden, de armsten zélf zijn. Hun streven naar een menswaardig bestaan dient gerespecteerd te worden door allereerst aan hen te vragen wat daarvoor nodig is. De beweging ATD Vierde Wereld brengt mensen van uiteenlopende levensbeschouwingen en verschillende politieke richtingen samen. De actie van de beweging steunt op de armsten, op volontairs (met minimumloon werkend voor de beweging) die overal in de wereld deelnemen aan het leven van de armsten, én op duizenden medestanders die in alle lagen van de samenleving op uiteenlopende wijze de aandacht vestigen op de armsten als medeburgers.
2 - VIERDE WERELD, MAART 2008
Schipperen, wachten en uitstellen Ze hebben getriktakt en ze hebben gejokerd. Ze hebben geduizend en tv gekeken, en nog is de dag maar halverwege. Erik Masselink (34) en Angela Piek (19) zijn blij dat ik langskom. ‘Alleen elkaar in de weg lopen stond nog op de agenda’, zegt Erik cynisch. ‘En ruziemaken’, zegt Angela. ‘En daarna weer kaarten en tv kijken’. Vanaf een uur of tien in de ochtend begint de keuken in de bovenwoning aan de Ootmarsumsestraat blauw te staan van de sigarettenrook. Tot die tijd hebben ze de dag nog een beetje kunnen uitstellen. Erik heeft de eerste twee bakken koffie gezet en mee naar bed genomen, Angela heeft de baby gevoed en verschoond en tussen hen in onder de dekens gelegd. Ze suften nog wat weg, stonden toen toch meer eens op en begonnen aan hun eerste shagjes in de keuken en een kaartspelletje. Zo nu en dan gingen ze terug naar de kamer om hun zoontje gezelschap te houden, dat ze vanwege de sigarettenrook niet in de keuken laten. Ze zetten hem voor de tv, keken even met hem mee, keerden daarna weer terug naar de keuken en vervolgden de zit tot aan de volgende actie. Aan het begin van de middag heeft Angela even gestofzuigd. ‘Je kan maar beter een afspraak hebben’, vindt ze. ‘Met het consultatiebureau of het maatschappelijk werk of zo. Dan kom je tenminste een beetje op gang.’ Gisteren werden ze uit bed gebeld door de deurwaarder. Waren ze meteen goed wakker voor de rest van de dag. (…) Sinds mijn vorige bezoek is wel het geknoopte vloerkleed verdwenen. Angela had het een tijdje geleden gevonden bij de vuilnis, maar heeft het, onder het voorwendsel dat ze het van Eriks moeder had gekocht, voor vier euro aan haar eigen moeder doorverkocht. (…)
Terwijl Angela naar de kamer is gegaan omdat Leonardo huilt, loopt in het gangetje Mehdi voorbij, een sjofele Egyptenaar van in de veertig die rochelend naar de wc gaat. Kort daarna komt Amado de keuken binnen, een Angolese ex-AMA die niet tegen sigarettenrook kan en in de blauwe walm met een mouw voor zijn mond een fluitketel vult, op het vuur zet en gauw weer verdwijnt. Erik kijkt hem misprijzend na. ‘Die jongen beurt meer geld dan wij. Het lijkt wel of de regering die lui belangrijker vindt dan de Nederlanders.’ Angela en Erik delen keuken en sanitair met vier medebewoners. Zelf hebben ze een kamer op de eerste verdieping, de andere vier wonen op de tweede. De Egyptenaar bewoont het kleinste kamertje, de Angolees Amado heeft samen met zijn Chinese vriendin twee kamers en dan is er nog een onduidelijke Turk van wie ze de naam niet weten maar die ze soms boven hun hoofd horen schuifelen. De uitbater van het afhaalrestaurant op de begane grond is de huisbaas. De woning is klein, maar door de annexatie van de keuken hebben Erik en Angela er wat leefruimte bij. De huur is belachelijk hoog, 550 euro inclusief energie en water. Huurtoeslag is niet mogelijk omdat ze de woning formeel delen met anderen. Ze hebben overwogen te proberen een lagere huur af te dwingen, maar ze willen de huisbaas ook te vriend houden. Deze woning is de enige die ze konden vinden. Voor een sociale huurwoning komen ze voorlopig niet in aanmerking: Erik staat vanwege een forse huurschuld op de zwarte lijst bij de Almelose woningbouwverenigingen. Vergeleken met de manieren waarop ze hiervoor met zijn tweetjes hebben gewoond, zitten ze nu trouwens ook best goed. Toen ze iets met elkaar kregen, was Erik net uit zijn huis gezet en huurde hij een oude caravan op camping De Pooksbelten even buiten Almelo. Angela was net weer bij haar ouders gaan wonen na een mislukt kamertrainingsproject en trok graag bij hem in. Algauw raakte Erik door wanbetaling de caravan weer kwijt en begonnen ze samen aan een logeertocht die hen onder andere bij Eriks zus bracht en bij de ouders van Erik, die ook op de Pooksbelten wonen. Vervolgens vonden ze opnieuw een caravan voor zichzelf, een aftandse wagen waarin ze klappertandend wakker werden onder de ijspegels. Toen Angela zwanger bleek en de dampen uit het petroleumkacheltje slecht verdroeg, zegden ze – met nog steeds niet betaalde huurschuld – de caravan op. Nieuwe logeerpartijen volgden. Kort na Leonardo’s geboorte vond Erik deze eenkamerwoning op de Ootmarsumsestraat.
Ander huisraad kunnen ze niet verkopen; de rest van de meubels is rechtstreeks geregeld door Nolda Schepers of komt bij het Meubelproject vandaan, die hier vlak om de hoek een loods heeft. Die spullen de deur uit doen vinden ze, behalve niet helemaal netjes, vooral te riskant. Uit ervaring weten ze dat hun weldoeners zich ieder bijzettafeltje en elke schemerlamp blijven herinneren. De nieuwe computer en wasmachine die ze met het inrichtingsgeld van de sociale dienst hadden gekocht, hebben al wel weer een andere eigenaar. Angela’s vader had ze, onder beding van 10% commissie, op Marktplaats gezet. Binnen de kortste keren stonden er kopers voor op de stoep. Ze boden veel minder dan de vraagprijs was, maar Erik en Angela hadden tenminste weer wat cash in handen. Omdat ze wel een Uit: Mirjam Pool, Alle dagen schuld. Praktijk wasmachine nodig hadden, haalden ze een gratis verhalen over armoede, pagina 40 en volgende. tweedehands exemplaar bij het Meubelproject. Het apparaat wordt ook gebruikt door een aantal medebewoners van het pand. Erik heeft de prijs bepaald op drie euro per keer. (…)
VIERDE WERELD, MAART 2008 - 3
Alle dagen schuld Praktijkverhalen over armoede Freelance-journaliste Mirjam Pool was benieuwd naar de personen achter de armoedecijfers van het Sociaal en Cultureel Planbureau en wilde aantonen dat er generaties autochtone Nederlanders zijn die zich aan de onderkant van de samenleving bevinden. Ze keek eerst een beetje rond in Lelystad, Amsterdam en een paar Friese dorpjes. Toen kwam ze in Almelo en daar klikte het. Ze ontmoette er gastvrijheid en openhartigheid en leerde de mensen achter de kille cijfers kennen. Bijvoorbeeld de twintigers Dennis en Chantal, bij wie werkelijk alles een puinhoop is: hun huishouden, de opvoeding van hun drie jonge kinderen, hun financiën. Ze dreigen ten onder te gaan aan hun schulden, maar werken zich met impulsieve acties ook steeds verder in de nesten. Zelfs hun hulpverleners lijken geen uitweg meer te weten. Instanties spreken elkaar tegen, geld waar het gezin recht op heeft wordt om onduidelijke reden niet uitgekeerd. Armste kant van Almelo Ruim anderhalf jaar volgde ze een paar van zulke gezinnen aan de armste kant van Almelo. Gezinnen die al generaties lang in de bakken van de sociale dienst zitten. Ze maakte hun dagelijkse zorgen mee, leerde hun familieachtergrond kennen, zag hun geworstel met de instanties en de regels. En moest constateren dat veel kinderen in deze gezinnen aan hun leven beginnen met een achterstand die niet meer in te halen is, dat er sprake is van overerfelijke of overerfbare armoede. Ze sprak ook met vrijwilligers van het Boodschappenproject, luisterde naar de Cliëntenraad Almelo en praatte met maatschappelijk werkers, medewerkers van de sociale dienst en de Stadsbank Oost-Nederland, een deurwaarderskantoor en een instelling voor schuldhulpverlening over de dilemma’s van hun vak.
Ik heb medelijden met de kleine Jeremy, maar met Dennis als jongetje van vijf zou ik evenveel medelijden hebben gehad. Alles wat ik niet hoop voor de verdere levensloop van Jeremy, heeft Dennis wel meegemaakt. Wat dat betreft is zijn sociale erfenis tot volle wasdom gekomen. Bij sommige mensen kun je inderdaad vraagtekens zetten bij hun houding en hun keuzes. Maar als je tot over je oren in de schulden zit en je alleen maar zorgen maakt of je vanavond wel eten op tafel hebt voor je kinderen, dan slokt dat probleem je helemaal op. Vaak komen daar ook nog een heleboel problemen bij, zoals depressiviteit, een laag zelfbeeld of beperkte verstandelijke vermogens. Nadat de buurjongen, dochter Naomi en haar vriendinnetje zijn vertrokken, somt Hennie ongevraagd de IQ-scores op van zeven van zijn kinderen. Chantal doet het met 88 veruit het best.
Schuld Alle dagen schuld noemde ze haar boek. Want schuld is de rode draad die de verhalen met elkaar verbindt. Vrijwel alle gezinnen in het boek hebben grote financiële schulden, waardoor er vaak niet genoeg geld overblijft voor eten, kleding en beddengoed, gas en licht afgesloten worden en deurwaarders beslag komen leggen op de inboedel. Wie langer naar haar kijkt, ontdekt dat haar handen trillen als ze iets vasthoudt. Ze heeft honger, heeft de hele dag nog niet gegeten. De paar sneetjes brood die ze nog hebben, bewaren ze voor de avondmaaltijd. Is het hun eigen schuld dat deze gezinnen in de narigheid zitten? Kopen ze teveel? Willen ze niet werken? Verwaarlozen ze hun kinderen? Is het de schuld van Dennis dat zijn zoontje straks zijn armoede en ellende erft?
Meeslepend Almelo is in het boek vooral een decor. De verhalen zouden zich op talloze andere plaatsen in Nederland kunnen afspelen. Door dit boek krijgen de mensen achter de kille, anonieme armoedecijfers een gezicht. Het boek is vlot en meeslepend geschreven. De geportretteerde gezinnen gaan echt voor je leven en je hoopt op een gelukkig einde. Maar uiteindelijk ontsnapt niemand echt aan de ellende. Mirjam Pool – Alle dagen schuld. Uitgeverij Augustus, november 2007, 285 p., ISBN 978 90 457 0118 9, prijs: € 19,90. Jolanda Hennekam (artikel overgenomen uit De Arme Krant van Nederland, jrg. 13, nr 4 december 2007)
4 - VIERDE WERELD, MAART 2008
Dat alles wat we doen, alles wat we zeggen deze bevolking een kans geeft Père Joseph Wresinski, oprichter en bezieler van de beweging ATD Vierde Wereld, stierf 20 jaar geleden na een zware operatie. Op 8 februari 1988, aan de vooravond van zijn operatie, sprak hij in het ziekenhuis deze brief in op cassette en richtte zich zo tot het volontariaat. Veel volontairs hebben sinds die tijd de gewoonte om deze woorden op zijn sterfdag in kleine groepjes te herlezen of herbeluisteren. Het blijven moeilijke, maar inspirerende en uitdagende woorden. En niet uitsluitend voor de volontairs. Vrienden, Zelfs nu ik mij in het volste vertrouwen voorbereid op de operatie, is het mij niet mogelijk mijn gedachten te laten rusten. Nu ik mij, en zo zou het iedereen vergaan, bevind in de handen van artsen en verpleegsters, nu kan ik opnieuw beter beseffen wat de armen dagelijks doormaken: Zij die afhankelijk zijn, of nog eerder, zij die verplicht zijn rekening te houden met het oordeel, met de mening zowel van de een als van de ander, terwijl het hun eigen leven betreft. Wanneer je op deze manier gedwongen wordt afhankelijk te zijn van iedereen, dan moet je je vooral heel klein maken en niet willen opvallen. Dit is ‘n eerste gedachte. ‘n Ander punt dat ik jullie, vrijwilligers, graag wil meegeven, is dat wij heel, heel dicht bij de gezinnen moeten blijven. Voor alles moeten wij trouw blijven aan ons gevecht voor het gezin. En dat niet zo zeer omdat wij mensen van één woord zouden zijn, maar omdat het gezin onze bondgenoot is. Het is het gezin dat ons in staat moet stellen de rechtsgemeenschap, die wij voorstaan, te bewerkstelligen. Wij zijn echter aan onszelf verplicht om vooral heel dicht bij de meest ontriefde gezinnen te zijn. Dit vooral moet ik jullie in herinnering brengen, want wij zijn altijd geneigd, en dat blijft de bekoring, om te steunen op de meest dynamische, de meest dappere, de meest intelligente kernen. Zeker, wij moeten op hen steunen, maar wij mogen ons niet door hen laten inpakken en meeslepen. Zij mogen geen misleidend sta-in-deweg vormen tussen de allerarmsten en ons. Wij moeten er op letten dat ook zij, temidden van hun mensen en hun eigen leefwereld, bewerkers van recht zijn. Wij moeten ons niet verliezen in ‘n teveel aan uiteenlopende activiteiten, daarentegen moeten we ons wel steeds afvragen of de activiteit, waar we mee bezig zijn, de meest ontriefden in staat stelt uit hun toestand te komen en (zelf) bewerkers van de mensenrechten te worden? We hoeven niet bang te zijn te veel te willen, zelfs als we denken, overigens terecht, dat de (arme)
bevolking niet in staat is om in één klap op zich te nemen wat wij haar voorstellen. Dat verplicht ons slechts om stap voor stap te gaan, en dat is noodzakelijk, en dat vereist om ‘n werkplan op te stellen: vooreerst welk is het doel dat we willen bereiken, en welke middelen kiezen we om dat doel te bereiken? Vrije mensen zijn, vrij binnen hun eigen gemeenschap, bewerkers van vrijheid voor de anderen. Dat veronderstelt dat wij de ontwikkeling, die de onze is en die wij beleven, zouden overbrengen; dat we al onze kennis werkelijk zouden delen en dat we dus ook de middelen zouden bedenken om hen er in te doen delen, zodat de gezinnen ze zich eigen maken. Wij zijn niet slechts mensen die ideeën en ‘n woordenschat aandragen, wij moeten mensen zijn die alles brengen waardoor ’n mens volledig en harmonieus mens is; dus niet alleen techniek, maar ook kunst en letterkunde en dichtkunst. Daarom is het nodig dat wij zelf als het ware doordrenkt zijn van wat de mensen aan artistieke uitdrukkingswijzen in muziek en schilderkunst... het verst ontwikkeld hebben. Wij moeten de mensen midden in de natuur brengen, hen leren er van te houden, hun het wonderlijke samenspel tussen hemel en aarde doen zien. In de mate dat wij zelf Geloof hebben, moeten we ook de gezinnen vooruit helpen in die onzichtbare wereld, de wereld van het oneindige, zo dat zij zelf niet slechts leden zijn van ‘n gemeenschap, van ‘n wijk, maar leden van het heelal en bewerkers van vrijheid. Dit veronderstelt dat wij werkelijk onderdeel zouden zijn van de wereld en dat wij de wereld lief hebben. Wij zijn niet in staat de gezinnen binnen te leiden in de wereld van morgen, noch in die van vandaag, wanneer wij zelf er niet in zouden zijn. Het gaat er niet om blind te zijn en de gebrekkigheid van de mensen niet te zien. Maar we moeten
VIERDE WERELD, MAART 2008 - 5 steeds voor ogen houden dat ieder mens recht heeft op ons vertrouwen zolang we niet overtuigd zijn van het tegenovergestelde. (…) Dit alles kan niet bereikt worden zonder de grootst mogelijke inspanning onzerzijds, namelijk om de bevolking te kennen en de gezinnen, ook hun geschiedenis, hun leefklimaat, hun afkomst, de geschiedenis van hun huidige bestaan, hun dagelijkse levensomstandigheden. Wij moeten intens willen deelnemen aan wat voor de gezinnen zelf het dierbaarste is. Niet slechts oppervlakkig, maar er in doordringend, ons erin verdiepend. Wij hebben de instrumenten daarvoor, die moeten we ten dienste maken, ze gebruiken, zoals de psychologie, de sociologie, de economie, e.a. Het is duidelijk dat we niet alle wetenschap in pacht hebben. Maar willen werken aan vrije mensen wil zeggen: hen in staat stellen ‘baas’ te zijn, te beschikken over de instrumenten, waarvan de mensheid, door de tijden heen, gebruik maakt om een meer rechtvaardige wereld te bewerkstelligen, een wereld met meer gelijke kansen, waar vrede niet slechts een ideaal is, maar een levende werkelijkheid tussen de een en de ander, omdat beiden de dagelijkse, steeds hernieuwde en getoetste ervaring van de liefdesband beleven in het omgaan met elkaar. Om kennis van zaken te hebben, is het nodig dat we ‘verstaan, luisteren en schrijven’. Ook al zijn we niet alleen maar schrijvende, lezende en pratende mensen, we moeten wel schrijven met kennis van zaken over de gezinnen. We moeten mensen zijn van het woord, zodat de mensen die wij ontmoeten, worden meegesleept om te knokken voor het recht voor de allerarmsten, zodat het recht werkelijk wordt hersteld in het land waar alleen maar ellende heerst. Wij moeten ook heel veel lezen om ons te vormen. (…) Dus, het volk der armsten bekend doen zijn, zelf op peil blijven door persoonlijke studie, onze tijd beschikbaar stellen, en ook bidden voor hen die bidden. Want het is nodig dat we leven en werken in ‘n geestelijk klimaat. En als ik het over spiritualiteit heb, dan bedoel ik niet dat men tot
deze of gene godsdienst moet behoren, hoewel het belangrijk is dat wij ‘n geloof hebben, zo niet in een God, dan toch op z’n minst in mensen. (…) De geest is als ‘n zintuig, ‘n aanvoelen van de ander, een manier van iets gemeenschappelijk hebben met de ander, waardoor de ander, naarmate die kleiner en zwakker is, voor ons des te belangrijker en groot is. (…) In de mate dat de armen ons verenigd, elkaar liefhebbend, zullen zien, in die mate ook zullen zij mét ons optrekken. (…) Wat ons allen betreft, denk ik dat we mogen zeggen dat hetgeen ons samenbrengt, dat dat de arme is, de allerarmste, de mens die het meest te lijden heeft, het meest in de steek gelaten, steeds weer afgewezen, volkomen verwaarloosd. Welnu, als wij zeggen volontairs te zijn, dan is dat niet alleen ‘n status die we aannemen, of dat we kiezen voor het ten dienste staan van de allerarmsten om van hen te leren, soms zelfs met open mond van verbazing. Zeker, we hebben afgezien van ‘n persoonlijk vooruitkomen en slagen in de maatschappij, maar volontair zijn houdt veel meer in. Dat betekent, dat we de armsten tot onze broers en zussen gemaakt hebben. Hun kinderen zijn onze kinderen. En dat wij in eindeloze verbondenheid leven met hen. Zij zijn voor ons en in ons aanwezig; wij herkennen en beschouwen hen als onze meesters, als onze angst, onze moeiten, onze zorg. De zorg voor hun bevrijding blijft ons voortdurend nabij. Onze spiritualiteit is deze: gegrepen door de bevolking der armsten, steeds in de geest met hen bezig zijn, en dat alles wat we doen, alles wat we zeggen deze bevolking een kans geeft. Ik heb vertrouwen! Père Joseph. (de volledige tekst is op te vragen bij de redactie)
(Vervolg van pagina 1)
Bereiken onze acties de meest kwetsbare mensen? Dragen ze bij aan een betere deelname of opname van deze mensen in hun omgeving? Kunnen we daar de voorwaarden van benoemen en als ‘boodschap van hoop dat het anders en beter kan’ krachtiger uitdragen? We zien en noemen uiteraard ook onze successen en de positieve inzet van zoveel andere mensen: schrijvers, fotografen, kunstenaars, moeders, vaders, kinderen, jongeren, buurmannen en –vrouwen, politici, hulpverleners,… Ook daarover leest u in dit blad.
Mariëtte vraagt me bij het afsluiten van het redactiewerk wel een beetje ongerust: Jullie werken zo hard. Doen jullie volontairs ook nog wel eens gewoon leuke dingen voor jezelf? Ja hoor! En gelukkig zijn we ook een beweging van mensen die het houden van hartverwarmende ontmoetingen, verrassende feesten, vernieuwende vakanties, ontspannende gezinsdagen,… tot een kernactie hebben verheven!
Vanessa Malfait-Joos Nationaal coördinator
6 - VIERDE WERELD, MAART 2008
Joseph Wresinski actueel Gezinsdag op ‘t Zwervel: Leven is het meervoud van lef Op 14 februari 2008, Valentijnsdag, hebben wij voor de twintigste keer de sterfdag van père Joseph herdacht. Twee dagen later, ter gelegenheid van een gezinsdag op ‘t Zwervel, kwamen meer dan een honderd mensen bij elkaar: om elkaar weer te zien, anderen te ontmoeten, nieuws uit te wisselen, na te denken, aan workshops deel te nemen... Het mooie weer was ook uitgenodigd! Verhalenvertelster Margot Vermeulen heeft ons met ontroering enkele gebeurt enissen laten herbeleven uit de kinderjaren van père Joseph in Angers, zijn geboortestad. Gebeurtenissen die diepe sporen in het karakter en de overtuigingen van Joseph Wresinski hebben nagelaten. Ze hebben hem er onder andere toe aangezet om de beweging ATD Vierde Wereld met arme gezinnen en vrienden op te richten, om extreme armoede en uitsluiting uit te roeien. Maar wat voor iemand was deze man, dat hij op zoveel verschillende personen, zo’n intense indruk heeft nagelaten? In zijn boek Pierre d’homme, schrijft Bernard Jahrling, ervaringdeskundige die Joseph Wresinski in (het kamp van) Noisy-leGrand ontmoet heeft: “Terwijl iedereen aan tafel zat te eten [tijdens een feest in Noisy], kon père Joseph niet blijven stil zitten. Ik hield hem vanuit mijn ooghoeken in de gaten, lichtelijk bevreesd dat hem iets zou overkomen. Hij ging van tafel naar tafel... Een uitgeputte man vond de kracht om zich te herstellen, omdat iemand hem ste-
vig de hand had gedrukt; een beetje verder glimlachte een vrouw, trots dat ze door deze priester in de armen gesloten was. Het was alsof telkens een gesprek met de toekomst werd geopend. Allen leken er enorme moed uit te putten.” Nadat Margot, de vertelster, met ons haar eigen begrip van het leven van Joseph Wresinski gedeeld had: leven is het meervoud van lef, kregen de aanwezigen de kans om te reageren op dit verhaal: wat had hen getroffen, waar deed het hen aan denken? De kernwoorden werden met een penseel kleurig op een groot bord geschetst: “Eenheid!”, roept iemand in de zaal. “Rechten”, zegt iemand anders. En nog: “hoeder, aandacht, strijdbaar, schaamte, samen sterk, gelijkheid, liefde”... Sterke dragende woorden, vol ontroering en kracht.
Persoonlijk heb ik père Joseph nooit gezien. Maar door andere mensen, rijk of arm, heb ik hem ‘ontmoet’: mensen die geïnterpelleerd werden, soms in de war gebracht in hun overtuigingen, door deze moedige en veeleisende man. Twintig jaar is het nu al dat hij gestorven is, maar wanneer ik zijn teksten lees, wanneer ik naar hem luister op cassette, wanneer ik andere mensen over hem hoor spreken, weet ik dat, naar het voorbeeld van Mohandas Karamchand Gandhi of Martin Luther King, de ‘boodschap’ van Joseph Wresinski actueel blijft. Patrick Spinnoy Volontair Michael en Marjolein boksten het raplied ‘Fatale druk’ in elkaar over een hoofdstuk uit het leven van de jonge Joseph Wresinski, toen zijn gezin een piano cadeau kreeg: ‘Dat de buurt het anders zag, kwam volstrekt onverwacht. De combi armoede en luxe is op slag verdacht’.
VIERDE WERELD, MAART 2008 - 7
Smiles Worldwide, foto’s en teksten van de Franse fotograaf Jean-Louis Saporito
N PUBIEUWE LICA TIE
Toen de viering van 50 jaar beweging ATD Vierde Wereld en 20 jaar Werelddag van verzet tegen extreme armoede, vorm begon te krijgen, werd één ding duidelijk: zo’n viering zou enkel zin hebben, als die bevolking die dag in dag uit minachting ondervindt, een eervolle plaats zou krijgen in het middelpunt van het evenement. De Franse fotograaf en vriend van ATD Vierde Wereld, Jean-Louis Saporito, ging op weg. Van Thailand naar de VS, van Polen naar Libanon…. Hij volgde in de voetstappen van de teams van volontairs, ervaringsdeskundigen en vrienden van de beweging. De vele ontmoetingen leidden tot foto’s en korte teksten: eerlijk, onopgesmukt, waardig. Eugen Brand, algemeen secretaris van ATD Vierde Wereld: “Dit boek drukt de hoop uit dat de ogen van deze mensen ons zullen ontmoeten en dat we elkaar zullen herkennen. (…) Deze ogen en deze gezichten bereiden ons voor en openen ons voor een positieve ontmoeting tussen werelden die onbekend zijn voor elkaar. Is dat niet een weg naar vrede, een weg die leidt naar een plaats waar alle mensen elkaar uiteindelijk recht in de ogen kunnen kijken?” Jean-Louis Saporito: “Ik stelde mijzelf de vraag: Wat hebben mensen die in moeilijke omstandigheden leven in zo verschillende landen als Thailand, Polen, Guatemala, Libanon en Frankrijk gemeen met elkaar? (…) Armoede wordt vaak omschreven als een gebrek aan materiële zekerheid, maar van gelijk belang is het gevoel van niet deel te nemen aan het gemeenschapsleven, geen rol te spelen. Armoede is een gebrek aan erkenning, het is een gevoel van nutteloosheid, het is een afwezigheid van waardigheid en het verlies van zelfvertrouwen. (…) In de landen die ik bezocht, hadden alle gezinnen iets gemeenschappelijks: De obsessie voor de toekomst en de ontwikkeling van hun kinderen.” Bij de geportretteerde mensen valt in de zware levensomstandigheden vooral hun hartelijke lach en hun kracht op. Een mooi (geschenk)boek. Jean-Louis Saporito, Smiles Worldwide, september 2007, les arènes, Paris, 144 p., 25 € (verkrijgbaar in het Engels, Frans en Spaans) Bestellen? (zie p. 8 van dit blad)
Wie niet arm is, weet niet wat wij doorstaan. Soraya Saliba leeft alleen met haar zoon Tony. Het is moeilijk, maar ze redt het wel. Toen Soraya’s ouders trouwden, heeft haar vader het huwelijk niet aangegeven op het stadhuis. Enige tijd later vertrok hij. In Libanon kunnen alleen vaders hun kinderen registreren. Daarom heeft Soraya geen legale identiteit en leeft in angst om gearresteerd te worden. ‘Mijn zoon was in een SOS Kinderdorp. Het was moeilijk omdat ik hem maar één keer per maand kon zien en tijdens de vakanties. Hij verbleef er drie jaar. Hij was meer gehecht aan de mensen daar dan aan mij. Ik had het gevoel dat hij niet meer van mij hield. Ik was erg ongelukkig. Een jaar geleden kwam hij terug. Het was paaszondag. Ik was erg gelukkig, maar hij is moeilijk. Hij luistert niet en gehoorzaamt me niet maar hij heeft een goed hart. Het is de eerste keer dat we samen zijn met zijn verjaardag. We hadden een groot feest en we voelden ons niet arm. Arme mensen weten wat het is om te lijden. Wie niet arm is, weet niet wat wij doorstaan’.
8 - VIERDE WERELD, MAART 2008
U wilt meer weten… u wilt iets doen? www.atd-vierdewereld.nl
[email protected] 0570-521999 Giro 275.22.00 t.n.v. Stichting ATD Vierde Wereld Nederland, Den Haag
Lidmaatschap 2008 en Giften
AGENDA Kijk voor de laatste info op onze website! Evaluatie en planning Landelijke bijeenkomsten 19 april in Oss 17 mei in Den Haag (jaarvergadering) 13 september in Wijhe (startdag) Groepsweekend op ’t Zwervel 8 maart Peize 21-24 maart Zuid-Limburg
lidmaatschap: 10 euro per jaar (of lager, naar draagkracht) steunlidmaatschap: 20 euro of meer per jaar Gift: ….…….… euro
Bestellingen (inclusief verzendkosten) Smiles worldwide fotoboek van Jean-Louis Saporito (Engels)
€ 27,90
Gezinsvakanties op ’t Zwervel - Wijhe 26 april - 3 mei 9-12 mei (Pinksterweekend) 3 periodes in de zomervakantie
Vierde Wereldverkenningen nr. 15 Over-leven in armoede: de ongekende rijkdom van ervaringskennis
€ 2,90
Vierde Wereldverkenningen nr. 14 Extreme armoede in onze tijd, een uitdaging voor de rechten van de mens
€ 2,90
Presentieweekend 30 - 31 mei op ’t Zwervel
Vierde Wereldverkenningen nr. 13 Armoede: geen zaak van liefdewerk, maar een schending van mensenrechten
€ 2,90
Klusdag 12 april op ’t Zwervel 21 juni op ’t Zwervel
Vierde Wereldverkenningen nr. 12 ‘Geweld dat de armen wordt aangedaan’
€ 2,90
Vierde Wereldverkenningen nr. 10-11 ‘Een kruisbestuiving van praktijkervaringen tussen beroepskrachten en mensen in schrijnende armoede’
€
Vierde Wereldverkenningen nr. 9 ‘De denkwijze van de armen: onmisbaar om armoede de wereld uit te helpen’
€ 2,90
Een echte dialoog verandert ons leven Europees werkdocument over participatie van de armsten
€ 9,25
Joseph, van Annelies Wuillemin Geïllustreerd levensverhaal, voor kinderen en volwassenen
€ 13,25
Jaarverslag 2006
4,40
vrije bijdrage
Wenskaartenfolder 2007-2008: ………. ex. …………………………………………………….
€ …......….
Dhr. / Mw.
...................................................................................................................................................
Adres:
...................................................................................................................................................
Postcode
................................ Plaats: . .............................................................................................
verleent de stichting ATD Vierde Wereld toestemming om eenmalig het bedrag van € .............................. af te schrijven van (post)bankrekening ..................................................................................
Handtekening
datum: ...................................................
Deze gehele coupon (of fotocopie) in een gesloten enveloppe sturen naar: Stichting ATD Vierde Wereld Nederland Regentesseplein 13, 2562 EV Den Haag
Vragen of stopzetten van een machtiging (kan binnen 30 dagen)? Bel dan 070-361 57 87.
Gezinsdag 7 juni - plaats nog te bepalen
rijwilliger, medestander V of volontair worden? ATD Vierde Wereld bekijkt graag met u de mogelijkheden: lokaal, landelijk of internationaal!
C O L O F O N VIERDE WERELD
Kwartaalblad van de beweging ATD Vierde Wereld (Nederland) ISSN 0921-0555 - Oplage: 5000 Overname van onze artikelen wordt aan bevolen, indien met bronvermelding en toezending van het elders geplaatste artikel. Wij ontvangen graag reacties op het blad; artikelen in overleg met de redactie. Toezending kwartaalblad Vierde Wereld is gratis. KOPIJ: juninummer voor 5 mei 2008 REDACTIE: M arion Braad, Mariëtte Hovens, Vanessa Malfait-Joos FOTO’S: ATD Vierde Wereld tenzij anders vermeld CORRESPONDENTIEADRES: Blad Vierde Wereld, Raalterweg 19, 8131 SB Wijhe, tel. 0570-521999
[email protected] ABONNEMENTSWIJZIGINGEN: Regentesseplein 13, 2562 EV Den Haag
[email protected]
