nr 21 vierde jaargang

Lezers schrijven over omgaan met de pers Pagina 15

hét magazine voor de overheid 19 december 2008 nr

21

vierde jaargang |

www.pm.nl

Interview met Maarten Hajer (Planbureau Leefomgeving) pagina 24

Waar werkt RWS in 2009 pagina 20

Zagen aan de stoelpoten van Neelie Kroes pagina 8

De gemiste Europese kansen van de Kamer pagina 27

12

15

40

PM nummer 21

inhoud

19 december 2008

12



15



12





De schatten van het Nationaal Archief Roel Bekker op werkbezoek bij Martin Berendse



Mediacratie op de korrel PM-lezers schrijven over de vijfde macht

20

Werk in uitvoering



De Noord-Zuidlijn en andere megaprojecten van het MIRT

24

‘Geen crisis, maar wel ontzettend grote opgaven’





Maarten Hajer plant de leefomgeving

27

De boot gemist



Tweede Kamer ziet kansen uit Brussel over het hoofd

40

Beau Monde borrelt bij de ABD

Nieuws 8 t/m 11

15

8 De klok tikt voor Neelie Kroes 9 Ronald Plasterk op de bres voor monumenten 10 Annemiek Stoopendaal licht zorgbestuurders door 11 Europese PvdA vreest sluikreclame farmaceuten Spelers 31 t/m 35

31 33

Aangifteplicht ambtsmisbruik is blinde vlek Remco Dolstra blij met Bos

Meningen

9 23

Column Guikje Roethof: De pretmachine Column Jorrit de Jong: Eerst spugen, dan slaan

Service

40

36 39

Agenda en evenementen

34

Vacaturespot

Et cetera: PM recenseert

Cover: Yvonne Kroese 19 december 2008 PM



lopende zaken Vanwege het kerstreces deze keer geen agenda’s van de bewindslieden. Wel een overzicht van de meest in het oog springende moties die de Tweede Kamer heeft ingediend op de begrotingen van de departementen.

Algemene Zaken Embargo • Creatief waren de oppositiepartijen zeker bij de behandeling van de begroting van premier Balkenende voor 2009. SP-Kamerlid Van Raak bepleitte bij motie het afschaffen van de embargo­ regeling voor begrotingsstukken. De PVV durfde een nog veel gevoeliger onderwerp te agenderen. Waarom betalen de leden van het Koninklijk Huis geen inkomstenbelasting? Dat moest maar eens afgelopen zijn, vond Kamerlid Brinkman en nu hij toch bezig was, verzocht hij ook per motie om een jaarverslag. Net als het Britse koningshuis zou ook ons Koninklijk Huis zich jaarlijks moeten verantwoorden tegenover de bevolking. Alledrie de moties zijn verworpen.

BZK Allochtonen • Minister Ter Horst (PvdA) krijgt van de Kamer de opdracht aanvullende maatregelen te nemen om meer allochtonen in dienst te nemen én te houden bij de rijksoverheid. Partijgenoot Pierre Heijnen vreest dat de doelstelling om in 2011 50 procent meer allochtonen bij de rijksdienst te hebben werken dan in 2007 anders niet gehaald gaat worden. Drukte • Aan het in het coalitieakkoord opgenomen voornemen de bestuurlijke drukte te lijf te gaan wordt volgens de Kamer te weinig aandacht besteed. Zij vraagt de regering dan ook initiatieven te nemen die ervoor zorgen dat maximaal twee bestuurslagen zich met een dossier bezighouden. Het binnenlands bestuur kan ook toe met minder bestuurders, vindt het parlement. Een motie van VVD-Kamerlid Brigitte van den Burg om het parlement in te krimpen omdat ‘bij een krachtige, kleine overheid een kleinere volksvertegenwoordiging hoort’, haalde het niet.

Buitenlandse Zaken Wederopbouw • Om de contacten tussen ngo’s, het bedrijfsleven en de overheid bij wederopbouwmissies voortaan beter te structureren en daarbij gebruik te maken van elkaars ervaring, zou het kabinet een platform Economische Wederopbouw na conflict op moeten richten. Een motie van Maarten Haverkamp (CDA) behaalde een meederderheid. Het bedrijfsleven heeft al



PM 19 december 2008

een Werkgroep Economische Wederopbouw Afghanistan (WEWA) opgericht, dat als voorbeeld kan dienen, stelt Haverkamp. Go America! • In het kader van 400-jarige banden met de Verenigde Staten zou in Nederland een Go America!-evenement georganiseerd moeten worden, in navolging van de Go Dutch-festiviteiten in de VS, zo vindt de Kamer.

Defensie Veteranen • In het kader van de bekritiseerde nazorg krijgt minister Van Middelkoop de opdracht een onafhankelijke en deskundige klachtencommissie voor veteranen in te stellen. Personeel • Militairen die tot drie keer toe ­langer dan twaalf maanden zijn ­uitgezonden moeten een bonus van 1.000 euro krijgen, vindt de Kamer. Deze maatregel geldt als compensatie voor de klacht dat het er vanwege het personeelstekort bij Defensie meer gedaan moet worden door minder mensen. De motie van CDA’er Knops en Voordewind (CU) steunt het initiatief van Defensie om samen met SZW, OCW en Jeugd en Gezin een internaat op te richten waarbij jongeren praktijk­ ervaring kunnen op doen bij Defensie in combinatie met een ROC-opleiding. Toezicht • Angelien Eijsink (PvdA) krijgt steun wanneer zij eist dat de minister helderheid schept over het feit dat de Inspecteur-Generaal der Krijgsmacht geen onafhankelijke toezichthouder is, terwijl andere departementen wel gebruik maken van onafhankelijke inspectiediensten.

Economische Zaken Kinderarbeid • De Kamer hamert op het waarborgen van de arbeidsnormen zoals vastgesteld door de International Labour Organisation (ILO). Zo wordt een motie van SP’er Sharon Gesthuizen gesteund om te zorgen dat door de overheid opgekocht natuursteen vrij moet zijn van kinder­ arbeid. Die normen moeten ook gelden bij alle bedrijven die op een of andere manier overheidssteun krijgen. Als zij niet kunnen aantonen deze normen te hanteren, dan worden zij uitgesloten van steun, zo

wil Cynthia Ortega-Martijn (CU). Gas • Jan ten Hoopen (CDA) krijgt steun voor zijn oproep met nieuwe voorstellen te komen om de marktwerking van de gasprijs te veranderen, zodat de koppeling aan de olieprijs niet langer in het nadeel van de gasprijs is.

Financiën Kredietcrisis • De Algemene Financiële Beschouwingen stonden in oktober in het teken van de kredietcrisis en de redding van Fortis. Meer dan de helft van de tijd werd er niet gesproken over de Miljoenennota, maar over de turbulente ontwikkelingen op de financiële markten. Een onderwerp als de koopkracht kwam ­nauwelijks ter sprake en ook de afschaffing van de aftrekbaarheid van de buitengewone ziektekosten bleef onbesproken. De ontwikkelingen leidden er later toe dat het kabinet de begrotingsregels aanpaste om ongewenste bijeffecten van de noodhulp aan banken te ondervangen. Alle kosten en opbrengsten die betrekking hebben op reddingsacties in de financiële sector moeten direct verrekend worden met de staatsschuld. Dat geldt voor de kapitaalinjecties, voor de kosten van het uitgebreide depositogarantiestelsel en voor de staatsgarantie voor leningen die banken onderling aangaan. Inmiddels heeft de Kamer om een onderzoek gevraagd naar de kredietcrisis.

Justitie Diefstal • Winkeldieven en criminelen die de lading uit vrachtwagens stelen, moeten volgens de Kamer sneller en effectiever aangepakt worden. Door middel van een landelijk projectteam ladingsdiefstal bij de politie, een speciale officier van justitie en een gespecialiseerde rechter, zal de regering deze vorm van criminaliteit beter moeten proberen te bestrijden. FF Kappe • Volgens het coalitieakkoord moeten criminaliteit en overlastgevend gedrag niet alleen bestreden, maar ook voorkomen worden. In Rotterdam is in 2006-2007 de pilot ‘FF Kappe’ uitgevoerd, waarin het hinderlijk, overlastgevend en licht crimineel gedrag van jongeren niet

lopende zaken repressief werd aangepakt, namelijk door middel van sancties en straffen, maar preventief, door de jongere direct aan te spreken op zijn gedrag. De motie van CUKamerlid Ed Anker om deze pilot ook naar andere gemeenten uit te breiden, is door de Kamer aangenomen.

LNV Pacht • Bij het ter perse gaan van deze PM, had de Kamer nog niet gestemd over de ingediende moties op de LNV-­begroting. Tijdens de begrotingsbehandeling van LNV, die vorige week al afgerond had moeten worden, uitte Bas van der Vlies van de SGP zijn vrees over het feit dat de pachtgrond die door nationalisatie van bankverzekeraar Fortis in handen van de staat is gekomen wordt omgezet in natuurgrond. Van der Vlies is bang dat de grond, die nu een agrarische bestemming heeft, gebruikt zal worden voor de aanleg van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS), een speerpunt in het coalitieakkoord.

OCW Onderwijs • De Kamer verzoekt de ­bewindslieden om ‘de ontschotting van onderwijs en zorg tot een van de speerpunten van het beleid te maken’ en in het voorjaar samen met de collega’s van VWS tot een plan van aanpak te komen. Kunstsubsidies • Geen spetterende ­moties op het cultuurgedeelte van de OCW-begroting. PVV’er Martin Bosma deed een poging de kunstsubsidies af te schaffen – en ‘de daarmee vrijgekomen gelden terug te geven aan de Nederlandse belastingbetaler’ – maar die motie haalde het niet. WRR • De Kamer wenst een vervolg op het WRR-rapport over de publieke omroep waarbij nadrukkelijk wordt gekeken naar ledenlegitimatie en het door de WRR destijds genoemde ‘mandje van criteria’.

SZW Wajong • Op last van de Kamer moet ­Donner erop toezien dat het UWV extra gaat inzetten op het aan het werk helpen van Wajongers die uit de bijstand komen. Volgens de motie-Spekman zou dit betaald moeten worden uit het geld van het rijk dat gemeenten nu terugstorten als ze het niet uitgeven aan reïntegratie. De Kamer wil verder dat er een verkenning komt naar mogelijkheden om de toegang tot het sociale stelsel voor Oost-Europese immigranten te beperken. Ook zouden er afspraken moeten komen met de landen van herkomst om fraude met en misbruik

van sociale uitkeringen aan te pakken. Spies stelt in een motie die breed wordt gesteund dat de 55.000 jonge mensen die nu niet studeren of werken coaches of werkmeesters moeten krijgen die hen door de keten pogen te loodsen. Langer werken • Via moties werd ook gevraagd meer te doen om mensen die vrijwillig willen blijven werken na het 65e levensjaar tegemoet te komen. De minister moet de cao’s hierop gaan monitoren en de sociale partners aanspreken op hun verantwoordelijkheid hier werk van te maken. De Kamer wil aanvullende maatregelen om de positie van mensen die langer willen werken te verbeteren.

Verkeer en Waterstaat Water • Ad Koppejan (CDA) weet de ­Kamer te overtuigen van het nut van een aantal watergerelateerde moties. Zo moet Minister Eurlings een verplichte ­benchmark invoeren voor waterschappen, waarin een duidelijk beeld wordt ­geschapen van de relatie tussen ­waterschapsheffingen en de taken van ­waterschappen. Ook moet VenW op korte termijn de ‘zandhonger’ bestrijden in de Oosterschelde en onderzoek doen naar een structurele oplossing vanaf 2010. Elektriciteit • In het kader van een schoner en zuiniger Nederland wil de Kamer dat Eurlings stappen neemt om het ­gebruik van elektrisch vervoer te stimuleren. Op initiatief van Lia Roefs (PvdA) en Ger Koopmans (CDA) neemt de Kamer een motie aan om het gebruik van de elektrische fiets fiscaal aantrekkelijker te maken door het bedrag in de bedrijfsfietsenregeling te verhogen. Kees Vendrik (GL) en Paul de Krom (VVD) vinden steun voor hun eis dat de minister met een plan van aanpak komt voor een versnelde introductie van elektrische auto’s, waarin onder meer wordt ingegaan op de fiscaliteit, het wagenpark van de overheid en de realisatie van elektrische infrastructuur en oplaadpunten.

Vrom Bedrijventerreinen • Minister Cramer heeft grootse plannen voor het herstructureren van verouderde bedrijven­

terreinen, maar de Tweede Kamer acht ze ­onvoldoende. Roos Vermeij (PvdA) meent dat er niet genoeg geld beschikbaar is voor de voornemens van Vrom en verzoekt het kabinet een voorstel te doen voor een ‘robuuste financiering’ van de plannen. Boris van der Ham (D66) wil actie om de grondprijzen bij bedrijventerrein niet kunstmatig laag te houden. Ook de kleine bedrijventerreinen mogen niet vergeten worden, menen de kleine christelijke partijen en de VVD. Hypotheek • Om de doorstroom in de huizenmarkt op gang te houden, zou het kabinet er goed aan doen de Nationale ­Hypotheek Garantie te verhogen naar 350.000 euro. Ook een verzoek om de hypotheekrente niet twee maar drie jaar na het verlaten van de woning af te mogen trekken van de belastingen behaalde een meerderheid.

VWS Fraude • De Kamer wil dat minister Klink de fraude aanpakt in de thuiszorg, waar mensen aangespoord worden om een persoonsgebonden budget (PGB) aan te vragen, terwijl de ingekochte zorg niet geleverd wordt. Ook vroeg de Kamer in een motie om een onderzoek naar de fraude met PGB’s door PGB-bemiddelingsbureaus. De Kamer wil graag dat Klink een plan van aanpak opstelt om fraude met PGB’s te voorkomen. De hervorming van de AWBZ moet er volgens de Kamer niet toe leiden dat mensen lange tijd in onzekerheid blijven, VWS moet daarom een rapid response team oprichten dat vragen van mensen over de AWBZ-wijzigingen na 1 januari 2009 snel kan beantwoorden. Wachtlijsten • De Kamer wil dat ­minister Rouvoet en staatssecretaris ­Bussemaker de wachtlijsten in de jeugd-GGZ ­integraal gaan aanpakken. In een motie kregen de bewindslieden opgedragen een actieplan te maken om de tekorten aan zorg­verleners terug te dringen. Ook voor de ­ontkokering en ontschotting van het ­lokale jeugdbeleid zag de Kamer een rol voor de minister. Kamerlid Bouchibti vroeg verder nog de kinderbijslag voor kinderen uit polygame huwelijken stop te zetten. 19 december 2008 PM



@ roerende zaken

[email protected] SG Roel Bekker (Vernieuwing Rijksdienst) heeft het al, het eerste uniforme e-mailadres van de rijksoverheid. Vanaf nu is hij te bereiken op [email protected]. Het was destijds een van zijn grootste ergernissen: toen Bekker overstapte van VWS naar BZK (waar zijn programma onder valt) kon hij zijn oude e-mailadres niet meenemen, zelfs zijn naam vóór het apenstaartje werd anders. Op VWS was het namelijk [email protected] en op BZK gebruiken ze de voornaam voluit, dus [email protected]. Eind volgend jaar moet dat verleden tijd zijn: in oktober 2009 zullen alle ambtenaren op de kerndepartementen een uniform e-mailadres hebben, ook voor de @.

Armoede in Nederland

Een vak apart

Volgens het Sociaal en Cultureel Planbureau leeft 10 procent van de Nederlandse huishoudens onder de armoedegrens. Journaliste Mirjam Pool ging achter de voordeur kijken om te zien hoe armoede de levens tekent. In Alle dagen schuld laat ze de dagelijkse zorgen zien, de worsteling met de regels, het beleid en de instanties die elkaar tegenspreken en het wachten op geld waar je recht op hebt, maar dat niet komt. Speciaal voor de ambtenaar die zich ook om de uitvoering van zijn beleid bekommert!

Quotez ‘Ieder stuk dat ingediend wordt kan de helft korter.’ Ambtenaren van BZK opgepast. Kom bij de nieuwe SG Roos van Erp niet aan met ellenlange nota’s (BinnensteBuiten). ‘Zonder goede inhoud heb je geen goede speech,’ aldus Ted Sorensen, speechschrijver van John F. Kennedy. Goede samenwerking tussen communicatie en beleid is dus essentieel en daarom schreef Suzanne Levy, speechschrijver op het ministerie van OCW, het boekje Speeches maken voor de overheid, een vak apart. Mét een handige vragenlijst die de beleidsambtenaar, in overleg met de speechschrijver uiteraard, moet invullen. Deze zogeheten ‘bouwstenencoach’ bestaat uit drie delen: 1) Denk aan de spreker, 2) Ken het publiek en de locatie en 3) Weet wat je wilt zeggen. Speechen maar! Voor meer info: Suzanne Levy, [email protected]



PM 19 december 2008

‘Heel fundamenteel is dat er voor zover mij bekend niet een overheidsinstelling is ontworpen met het oog op samenwerking. Ze zijn allemaal ontworpen of ze op hun eentje door de wereld moeten.’ Arthur Docters van Leeuwen geeft – in niet al te best Nederlands – de overheid ervan langs in de eerste Kees Lunshoflezing in Nieuwspoort ‘Soms schelden ze je de huid vol, maar dat is ook een basis van vertrouwen.’ Scheidend burgemeester Ivo Opstelten van Rotterdam toont zich in Elsevier een rasoptimist als hij het heeft over de Rotterdamse bevolking. ‘De overheid heeft de filosofie dat ze weet wat goed voor u is. Als u zegt dat het in de praktijk niet zo werkt, luisteren de ambtenaren daar niet altijd naar.’ Voorzitter Pieter van Vollenhoven van de Onderzoeksraad voor Veiligheid kan zich voorstellen dat burgers de overheid arrogant vinden, in NRC Handelsblad.

roerende zaken Exit wielklem Goed nieuws voor alle autobezitters: de gemeente Amsterdam schaft de wielklem af. Bijna 25 jaar na het zetten van de eerste klem zal het onvriendelijke instrument grotendeels uit het straatbeeld verdwijnen. Het college van B&W vindt dat bij het instrument niet past bij een gastvrij Amsterdam. De klem wordt vanaf 2009 dan ook alleen nog ingezet bij structurele parkeerovertreders. Daarmee is ook het centrum, het laatste stadsdeel waar de huidige Wielklemregeling nog geldt, van het onding verlost. Op 30 december wordt de Amsterdamse wielklem ‘ten grave gedragen’ door verkeerswethouder Tjeerd Herrema en aangeboden als museumstuk aan het Nederlands Politiemuseum. Directeur Taco Pauka zal de klem, nadat deze is losgekoppeld door een klemmer van het eerste uur, in ontvangst nemen.

Eenvoudig beleid

Foto: Edwin van Eis

5.850.000 euro trekt minister Ter Horst van BZK uit voor dertien CIO’s, een chief information officer voor elk departement, die zich gaat bezighouden met grote ict-projecten (> 20 miljoen euro). In het kader van het Programma Vernieuwing Rijksdienst stelt de bewindsvrouw tot 2012 jaarlijks 150.000 euro per departement beschikbaar ten behoeve van de kosten van één fte. ‘Het kabinet acht het noodzakelijk dat binnen alle ministeries de CIO-rol op hoog ambtelijk niveau wordt belegd,’ schrijft Ter Horst in een brief die begin deze week naar de Kamer ging. Voor een bedrag dat bijna net zo hoog is als de Balkenende-norm moet je toch wat topmensen met het publieke hart op de juiste plaats – en met verstand van ict – kunnen aantrekken.

Nog op zoek naar goede voornemens? Lees het boekje Partij voor eenvoud van bestuurskundige Peter van Hoesel. Eenvoudig beleid is bijna altijd beter dan complex beleid, zo luidt zijn credo. Van Hoesel doet een aantal voorstellen, handig gerangschikt in een ‘politiek pamflet’ achterin (zodat je niet het hele boekje hoeft te lezen!). Hij is voorstander van het basisinkomen, de vlaktaks, een sterke reductie van subsidieregelingen en één instantie voor de jeugdzorg. Klinkt allemaal zo plausibel en voor de hand ­liggend, dat je je bijna gaat afvragen waarom ambtenaren het altijd zo ingewikkeld maken.

Website AZ nog oude stijl Onlangs vierde het projectteam 1 logo van Algemene Zaken een feestje: het nieuwe rijkslogo bestaat één jaar. Vier departementen hebben de rijkshuisstijl inmiddels op hun website doorgevoerd. Justitie, natuurlijk; SG Joris Demmink is immers voorzitter van de huisstijlstuurgroep. Maar ook de websites van Verkeer en Waterstaat, Vrom en VWS zijn inmiddels gerestyled en voorzien van het rijkslogo. Opmerkelijk dat de website van Algemene Zaken, het departement waartoe het projectteam behoort, nog steeds de oude huisstijl hanteert. ‘Ach, het is niet zo dat AZ in alles voorop moet lopen,’ zegt Marielle Selser van het projectteam ­desgevraagd. Ook AZ zal ‘zeer binnenkort’ de nieuwe huisstijl invoeren,’ benadrukt ze. Dit jaar nog? ‘Dit jaar is niet zo lang meer.’

19 december 2008 PM



nieuws Italianer benoemd als hoogste ambtenaar op Mededinging

Europees adieu Neelie Kroes komt dichterbij Alhoewel partijgenoten onder leiding van Hans van Baalen nog een ­poging doen haar te lanceren als opvolgster van José Manuel Barroso, lijkt het Europese avontuur van Neelie Kroes ten einde te komen.

Europa • Met de aanstelling van de Nederlandse Europese topambtenaar Alexander Italianer als directeur-generaal Mededinging van de Europese Commissie is het ‘zo goed als uitgesloten’ dat Neelie Kroes volgend jaar terugkeert als Eurocommissaris op die post. Dat zegt econoom Marcel Canoy, tot voor kort lid van het Bureau of European Policy Advisers (BEPA), de denktank van de Europese Commissievoorzitter José Manuel Barroso. Hoewel het geen geschreven regel is dat een Eurocommissaris en diens eerste ambtelijke medewerker niet dezelfde ­nationaliteit mogen hebben, geldt dat ­binnen de Brusselse mores als een ongewenste situatie, aldus Canoy, die tegenwoordig werkt voor het Rotterdamse adviesbureau Ecorys. ‘Zo’n combinatie wordt hoogstens toegestaan voor een korte transitieperiode. Zeker op zo’n extra gevoelige post als Mededinging is het uitgesloten dat men zou toestaan dat zowel een Nederlandse commissaris als een Nederlandse directeur-generaal er de lakens uitdelen.’ De benoeming van Alexander ­Italianer, nu nog adjunct-secretaris-­generaal van commissievoorzitter Barroso, gebeurde niet na een voordracht van de Nederlandse regering, maar kwam voort uit Brussel zelf. De benoeming maakt deel uit van een omvangrijke herschikking van Europese topambtenaren, die circa twee tot vijf jaar op hun post mogen blijven. Italianer gaat vanaf november 2009 aan de slag als hoogste man van het directoraat-generaal Mededinging. Aangezien de samenstelling van de nieuwe ­commissie ook volgend jaar – na de Europese ­verkiezingen van juni – bekend zal worden, kan het volgens ­Canoy bijna niet anders dan dat Kroes niet terugkeert op haar huidige post. ‘Het commissariaat Mededinging staat onder toenemende druk nu de kredietcrisis is uitgebroken,’ legt Canoy uit. ‘Er komt daardoor een steeds sterkere roep om de strenge regels voor staatssteun aan bedrijven, waarover de commissaris ­Mededinging moet waken, wat minder strak te hanteren. Aangezien Nederland



PM 19 december 2008

op dat punt binnen de Europese Unie wordt gezien als erg recht in de leer, ligt het dan ook voor de hand dat deze post voor de komende periode in handen komt van een niet-Nederlander. Niet dat Kroes het slecht heeft gedaan – ze deed het in ieder geval beter dan ikzelf had verwacht – maar in veel EU-landen heeft men moeite met haar strikte interpretatie van de Europese regelgeving.’

Weinig sociaal Hoewel Kroes zelf al heeft aangegeven veel te voelen voor een tweede termijn als Eurocommissaris, wordt er van alle kanten gezaagd aan de poten onder haar stoel. In Nederland – dat haar zou moeten ­voordragen voor een tweede termijn – liggen CDA en PvdA dwars. Het CDA zou de Zeeuwse commissaris van de koningin Karla Peijs als ook de ­gewezen minister van ­Landbouw Cees Veerman. De PvdA zou haar zinnen hebben gezet op de benoeming van staatssecretaris van Europese Zaken Frans Timmermans of diens voorganger Dick Benschop. Jacques Monasch, kandidaat-lijsttrekker van de Europese verkiezingen van de PvdA, voert het vertrek van Neelie Kroes zelfs op als een van de speerpunten van zijn ­campagne. Volgens hem is Kroes ‘te

‘Ze heeft haar bijnaam “power babe” meer dan waar gemaakt’ ­ einig sociaal’ en daardoor – net zoals w overigens commissievoorzitter Barroso – niet gekwalificeerd voor een tweede ronde in Brussel. ‘Kroes is het symbool geworden van het Europa van de ongebreidelde vrije markt en dat is niet het Europa dat de mensen in Nederland graag willen zien,’ legt Monasch uit. Maar ook zijn partijgenoten Timmermans en ­Benschop zijn volgens hem niet geschikt als opvolger van Kroes. ‘Die zijn als representanten van de doorgeschoten Derde Weg beiden toch sterke voorstanders, zo niet mede-architecten van het Verdrag

van Lissabon, en staan niet voor de veel socialere koers die ik graag zou zien.’

Kameleon Maar ook binnen de Europese Commissie zelf zijn toenemende spanningen ­voelbaar. De relatie tussen Kroes en ­Barroso is sinds de kredietcrisis moeizaam geworden. Kroes klaagt dat ze zich in de steek gelaten voelt door de Portugese commissievoorzitter. Zo zou Barroso, bang dat zijn herbenoeming komend jaar in gevaar komt, de oren laten hangen naar de Franse president Sarkozy, onder wiens bewind het Franse bankwezen staatssteun krijgt op een niveau dat op geen enkele wijze voldoet aan de Europese regels. Voor sommige waarnemers was dat al reden te concluderen dat het tijdperk-Kroes nu al voorbij is in Brussel. VVD- Europarlementariër Jeanine Hennis-Plasschaert springt voor haar partijgenote Neelie Kroes in de bres. ‘Ze heeft haar bijnaam “power babe” meer dan waargemaakt door bijvoorbeeld de ­kartelvorming door Microsoft aan te ­pakken en het zou tragisch zijn als haar positie in gevaar komt vanwege kortzichtige partijbelangen van het CDA of de PvdA,’ aldus Hennis-Plasschaert over Kroes. Ze is het met haar partijgenoot Hans van Baalen, de lijsttrekker van de liberalen bij de komende Europese ­verkiezingen, eens dat Kroes de ideale ­opvolgster zou zijn van commissievoorzitter Barroso. De laatste is in haar ogen sowieso een ‘politieke kameleon’ en daardoor niet erg betrouwbaar. Aan de melding dat Neelie Kroes haar huis in Wassenaar inmiddels heeft verkocht en een woning in de VS op de kop heeft getikt moet volgens Hennis-Plasschaert niet de haastige conclusie worden verbonden dat de VVD-coryfee Europa sowieso voor gezien houdt. ‘Haar zoon en kleinkind wonen daar, vandaar.’ • René Zwaap

nieuws Vraagtekens bij belofte minder regels

Monumentenbeleid Plasterk vindt instemming bij sector Voor de modernisering van de ­monumentenzorg (MoMo) is nog 48 miljoen euro nodig. Speerpunt van de plannen van Plasterk is dat leegstaande monumenten zo snel mogelijk een nieuwe bestemming krijgen. OCW • Het Nederlandse monumenten­ beleid wordt gemoderniseerd. Begin december verscheen de nota Een lust, geen last, waarin ­minister Plasterk van OCW zijn visie ­ontvouwt op de modernisering van de legd, aldus een woordvoerder. ‘De RACM zal monumentenzorg – MoMo in vakjargon. De sector heeft tot 23 januari de tijd om te reage- zich verder ontwikkelen tot kenniscentrum. Daarnaast wordt de cultuurhistorie van een ren. Op het eerste discussiemoment, in het monument vroeg betrokken in de ruimtestatige Academiegebouw in Utrecht, bleek lijke plannen. Onze inhoudelijke adviezen dat de neuzen in de sector grotendeels in zijn daarop gericht.’ dezelfde richting staan, dit tot genoegen van Het ministerie van OCW heeft instanties OCW-directeur Cultureel Erfgoed Sander in de monumentenzorg actief aangeschreBersee: ‘Ik hoor niet veel fundamentele kriven om te reageren op de MoMo, vertelt protiek. De hoofdlijn is dat we een omslag moejectleider Jan de Jong. De sector is vanaf dag ten ­maken en dat wordt algemeen erkend.’ een betrokken bij het opstellen van de visie: Kern van de MoMo is dat de cultuurvijftig experts hebben in een aantal werk­ historie een belangrijke plek krijgt in ruimtelijke plannen en dat leegkomende groepen gediscussieerd over wat de inhoud monumenten de tijd krijgen om een nieuwe zou moeten zijn. Ook de financiële aanpak en bestemming te vinden, zonder dat het pand de verdeling van verantwoordelijkheden tusdaarbij in verval raakt zoals nu vaak gebeurt. sen rijk, provincies en gemeenten kwamen Ook komt er – vanaf 2013 – structureel geld aan de orde. Samen met een aantal onderzoevrij voor restauratie van monumenten. Het ken resulteerde dat in de huidige visie. kabinet heeft als doelstelling dat in 2010 niet meer dan 10 procent van de 60.000 rijksRegeldruk monumenten een restauratieachterstand Onder de aangeschreven instanties bevinden heeft. De afgelopen jaren is dat percentage zich de usual suspects zoals de Monumenhoger opgelopen, onder meer door bezuitenwacht en Erfgoed Nederland, maar ook nigingen in de jaren de koepels van lagere tachtig, zo werd in overheden. Het Inter‘Cultuurhistorie wordt 2007 aan­getoond in provinciaal Overleg vroeg betrokken in de (Ipo) kan zich vinden het rapport Investeren ruimtelijke plannen’ in de uitgangspunten in monumenten van het van de MoMo, maar Nationaal Restauratiegaat nog officieel reageren. Wel plaatst het fonds. Op dit moment komt er incidenteel Ipo enkele kanttekeningen. Zo zijn er op geld beschikbaar om de achterstand in te basis van de Wet op de ruimtelijke ordening lopen, vaak op aandringen van de Tweede (Wro), nog geen half jaar oud, voldoende Kamer, maar om de doelstelling te halen is instrumenten om de cultuurhistorische nog 48 miljoen euro nodig. Het geld voor de waarde van een monument te waarborgen, restauraties komt uit het ‘normale’ budget zegt Eveline de Graaff. ‘Beter benutten voor de monumentenzorg. van het bestaande instrumentarium heeft Voor de Rijksdienst voor Archeologie, prioriteit.’ Ook zet het Ipo vraagtekens bij de Cultuurlandschap en Monumenten (RACM) vermindering van de regeldruk die Plasterk betekent de komst van de MoMo vooral dat voorstaat. ‘Het uitgangspunt is prima, maar de weg die de dienst al heeft ­ingezet met gebiedsgericht denken en aandacht voor her- je hebt vaak in overgangsfases dat er extra regels komen. Dat mag niet gebeuren.’ • bestemming en exploitatie van monumenten, nu ook in nieuw beleid wordt vastgeRutger van den Dikkenberg

column

Pretmachine De journalistiek is niet geliefd in Den Haag. Wanneer 44 uitgevers, hoofdredacteuren en directeuren van dagbladen en tijdschriften in een glasheldere brief aan de minister van OCW uiteenzetten dat de overheid de sector benadeelt, komt er eerst een afwijzende reactie, dan wat gesputter en uiteindelijk ligt er een te verwaarlozen bedrag van 8 miljoen euro op tafel. Hadden de kranten en weekbladen maar wat aardiger moeten berichten over Balkenende IV. Politici voelen zich vaak onheus bejegend door de schrijvende pers. De ontzuilde kranten hebben in tegenstelling tot de verzuilde omroep geen politieke steun. Zie daar, de kans om eindelijk met het meest kritische deel van de pers af te rekenen. De journalistiek ziet zichzelf graag als ‘waakhond voor de democratie’. Kamerlid Joop Atsma nam deze doodgebloede term, met het inlevingsvermogen dat een goede volksvertegenwoordiger eigen is, vorige week nog even in de mond. Terecht – de papieren krant vervult wel degelijk een belangrijke maatschappelijke functie. Met alleen de publieke omroep, die in opdracht van de politiek verworden is tot een commercieel getinte pretmachine, krijgt het publieke debat onvoldoende input. Anders dan de financiële sector en de traditionele industrie die tengevolge van de kredietcrisis bij het kabinet aankloppen, vraagt de krantensector ook in deze sombere tijden helemaal geen financiële ondersteuning. Zij vraagt het kabinet alleen maar af te blijven van de markt voor advertentie-uitgaven (Ster) en geen concurrenten op te tuigen met belastinggeld, zoals de bladen Maria, Kassa, Eva en Vier!. Dit verzoek, dat in het parlement alleen door de PVV (sic) gesteund wordt, is zo redelijk dat je door de reactie van het kabinet begint te twijfelen aan je burgerrechten. Kennelijk is het in Nederland mogelijk dat de overheid opereert op een wijze die bedrijven op grond van de mededingingswet niet is toegestaan. Dat er in de komende jaren talloze serieuze journalisten op straat ­komen te staan, terwijl Paul de Leeuw en Ivo Niehe topsalarissen verdienen uit belastinggeld, vindt Plasterk prima. Merkwaardige prioriteiten. [email protected]

19 december 2008 PM



nieuws Annemiek Stoopendaal over de blinde vlek van de medische sector

Zorgbestuurders doen het op afstand De Inspectie voor de Gezondheidszorg gaat sneller over tot ­sancties als de kwaliteit in de zorg niet voldoet. Organisatie-antropologe ­Annemiek Stoopendaal onderzocht voor haar promotieonderzoek hoe ­zorgbestuurders effectiever kunnen sturen. ‘Strengere opleidingseisen zouden ­misschien helpen.’

D

Tekst Chris van de Wetering

e IJsselmeerziekenhuizen raakten onlangs ernstig in de problemen nadat de Inspectie voor de Gezondheidszorg de luchtkwaliteit van de operatiekamers onvoldoende vond. Ook het Maasland­ziekenhuis in Sittard moest op last van de inspectie twee operatiekamers sluiten. Vorige week dreigden tien intensive care-afdelingen van ziekenhuizen te moeten sluiten omdat de artsen de achterwacht onvoldoende geregeld hadden. Annemiek Stoopendaal schrijft in haar proefschrift Zorg met afstand dat zorgbestuurders hun rol als betrokken buitenstaander veel meer moeten inzetten. Een zorgbestuurder die de organisatie vanuit het patiënten­perspectief bekijkt, moet vanuit die rol vragen stellen die uiteindelijk kunnen leiden tot verbetering van de kwaliteit, stelt ze. Wat vindt u ervan dat operatiekamers en ic’s gesloten (dreigen te) worden omdat de kwaliteit niet optimaal is?

‘Het is kennelijk hip om ziekenhuizen te sluiten vanwege de luchtkwaliteit. Uiteindelijk trad de bestuurder af. De zorgbestuurder werd hier verantwoordelijk gehouden voor heel primaire zaken in de zorg. Ik vind dat wel terecht, het is ook hun functie de kwaliteit te bewaken, maar tegelijkertijd is die verantwoordelijkheid waar bestuurders nu dus ook op afgerekend worden, een lastige. Omdat die heel verschillende hoogtechnologische zaken betreft, vaak ook nog nieuwe technologie.’ De wachtkamers zijn erg vies, bleek onlangs. Daar komt toch niet veel hoge technologie bij kijken?

‘Je ziet dat ziekenhuizen aan het bezuinigen slaan op de schoonmaak, die ze

10

PM 19 december 2008

uitbesteden, waardoor ze ook de controle erop verliezen. Dat is een bezuinigingsslag, die soms duur uitpakt. De vraag is dan voor wie? Niet voor de ziekenhuizen in eerste instantie. Een patiënt die lelijke infectiewonden krijgt door gebrek aan hygiëne betekent voor het ziekenhuis meer inkomen. Die patiënt moet immers langer blijven liggen in het ziekenhuis. In een winkel komen de klanten niet meer als het er vies is. Patiënten komen wel. Ze hebben vaak geen alternatief. Je zag bij de IJsselmeerziekenhuizen ook dat mensen heel boos werden om de overwogen sluiting. Een van de uitgangspunten in het beleid is steeds dat de zorg een vrije markt moet worden. Dat is het natuurlijk niet. ‘Er is altijd een machtsongelijkheid tussen patiënt en zorgverlener. De liberalisering

‘In de zorg moet je soms nu ­eenmaal erkennen dat niet alles maakbaar is’ van de zorg heeft wel opgeleverd dat het paternalisme van de dokter is doorbroken. We hebben nu assertieve patiënten die soms met de vuist op tafel slaan. In de zorg moet je soms nu eenmaal erkennen dat niet alles maakbaar is. ‘Het lastige voor een zorgbestuurder is dat hij zich bezig moet houden met het aansturen van hoogtechnologische zaken tot ook heel basale dingen, zoals zorgen dat mensen hun handen wassen. Soms heb je hele specifieke ervaringskennis nodig, waar alleen de werkvloer over beschikt. Bij het Maaslandziekenhuis ging het om ­platen in het plafond die vezels loslieten. Daar hingen de problemen samen met de bouw.’

Zijn de grootschalige zorginstellingen die wij kennen eigenlijk nog wel te besturen?

‘De Amerikaanse politicoloog Michael Lipsky schreef ooit dat een kloof tussen management en uitvoering inherent is aan een grote organisatie in de dienst­ verlening. De chef van politie kan bijvoorbeeld ook niet steeds meelopen met zijn politieagenten. Zorgbestuurders besturen noodgedwongen altijd op afstand. De vraag is dan of een medische achtergrond noodzakelijk is. Vroeger hadden we de besturend zuster die de scepter zwaaide in de ziekenhuizen. Zij werd eruit gewerkt door de geneesheer-directeur naarmate de medische wetenschap zich ontwikkelde. Toen de zorg voor voldoende financiële middelen belangrijker werd kwamen de economische directeuren. In de jaren negentig hebben we zorgorganisaties gekregen met een raad van toezicht en een bestuurder, die zich zorgbestuurders gingen noemen – een term die de beroepsmatige achtergrond verhulde. De huidige bestuurders hebben een MBA-achtig profiel. Het besturen van een ziekenhuis is steeds meer een vak aan het worden.’ Zorginstellingen worden nu dus eigenlijk bestuurd door amateurs?

‘Zo zou ik het niet willen uitdrukken. De meeste bestuurders hebben een langdurige carrière in de zorg achter de rug als arts of als verpleegkundige. Ze zijn in de zorgorganisatie organisatie ­opgegroeid. Sommigen hebben daarnaast een ­gespecialiseerd MBA of management­ opleiding gedaan.’ Artsen hebben een lange opleiding achter de rug. Moet het volgen van een ­gespecialiseerde opleiding niet verplicht

nieuws ­bezuinigen op schoonmaak.’ Medisch specialisten wezen de verantwoordelijkheid voor de luchtkwaliteit naar aanleiding van de inspectiecontroles direct af. Vindt u dat terecht?

‘De medisch specialisten lieten inderdaad in een reactie weten dat ze vonden dat dit tot de voorwaardenscheppende rol van de ziekenhuizen hoorde. Aan de andere kant, de chirurgen werken wel in die operatiekamers. Ik zou zeggen dat ze ook een eigen verantwoordelijkheid hebben. Medisch specialisten zijn ook zelfstandigen die een faciliteit huren in het ziekenhuis. Dat die verantwoordelijkheden klaarblijkelijk niet helder liggen is een probleem.’

gesteld worden voor bestuurders?

‘Ja, dat zou kunnen. Het is nu een loopbaan vanuit de praktijk, waarbij mensen uit een soort old boys network worden gekozen. Uit onderzoek naar de opvolging van bestuurders blijkt ook dat bestuurders die ergens weg moeten omdat het misgaat, elders weer opduiken. De raden van toezicht vinden het toch veiliger iemand te kiezen die al ervaring heeft in de zorg. Enige verfrissing, meer vrouwen ook, zou heel goed zijn.’ Moet de overheid meer gaan sturen op kwaliteitsbewaking?

‘De overheid heeft de zorgcentra particu-

lier gemaakt en heeft niet veel sturingsmiddelen meer. De overheid kan inspecties verrichten. De medisch specialisten hebben verder een eigen visitatiesysteem en we hebben de zorgverzekeraars die het

‘Het probleem met de zorgverzekeraars is dat ze vooral inkopen op prijs’ contract kunnen opzeggen als de kwaliteit onvoldoende is. Het probleem met de zorgverzekeraars is dat ze vooral inkopen op prijs. Dat geeft instellingen dan weer een perverse prikkel om nog meer te

Ook over het isoleren en vastbinden van patiënten is veel te doen geweest. Was hier naar uw idee sprake van tekortschietend management?

‘Ik zie voor zorgbestuurders die op relatieve afstand van de werkvloer staan bij uitstek een rol om op deze terreinen kritische vragen te stellen. In andere Europese landen wordt ook anders omgegaan met het isoleren van patiënten. Opmerkelijk is dat veel zaken hier geen doorwerking vinden, terwijl wel bekend is dat het elders beter geregeld is. Ook meneer Semmelweis, die ontdekte dat kraamvrouwenkoorts veroorzaakt werd doordat de geneesheren hun handen niet wasten nadat ze in een lijk hadden gesneden, werd verguisd door collega’s. Naar zichzelf kijken deden de artsen liever niet.’ •

‘Geen sluikreclame door farmaceuten’ VWS • Eurocommissaris Verheugen maakte deze week bekend dat de farmaceutische industrie via internet of in vaktijdschriften objectieve informatie over medicijnen mag verstrekken. Maar PvdA-Europarlementariër Dorette Corbey vreest dat medicijnreclame en -voorlichting op die manier door elkaar gaan lopen. Ze vindt dat de overheid moet toezien op informatie die onafhankelijk is en gewaarborgd. In de nieuwe Europese regelgeving blijft commerciële reclame voor medicijnen verboden. Volgens Corbey moet ook sluikreclame worden voorkomen. ‘We moeten ons geen ziekten laten aanpraten en medicijnen laten aansmeren,’ zegt ze. Om dit te voorkomen wil ze dat er een Europese database komt, waarin gegevens

over de werking van medicijnen worden vergeleken. ‘De overheden moeten er op toezien dat er veel meer vergelijkende informatie komt die ook onafhankelijk is getoetst, zodat patiënten de goede informatie krijgen.’ In het boek De depressie-epidemie van Trudy Dehue wees de Groningse hoog­leraar onlangs op het effect van de ­marketingstrategieën van de farmaceutische industrie op het gebruik van antidepressiva, dat de laatste jaren enorm is toegenomen. Zij signaleerde dat door de overheid gefinancierde programma’s ertoe leiden dat mensen een depressie en antidepressiva krijgen aangepraat. Volgens patiëntenorganisatie ­Stichting Pandora draagt meer informatie van farmaceuten over medicijnen niet

bij aan het oplossen van problematisch ­medicijngebruik. Beleidsmedewerker Toon Vriens van Pandora: ‘Bijna 80 ­procent van de mensen die antidepressiva krijgen voorgeschreven, neemt deze niet of niet regelmatig in. Bij het gebruik van antidepressiva moet je altijd een zorgvuldige afweging maken tussen de bijwerkingen en de resultaten die het medicijngebruik oplevert. Dat is een proces dat een arts moet begeleiden.’ Vriens vindt dat er veel meer moet worden geïnvesteerd in de begeleiding van mensen die antidepressiva gebruiken. Ook ziet hij net als Corbey een grotere rol weggelegd voor de overheid in het faciliteren van onafhankelijk onderzoek naar het effect van medicijnen, zodat er meer zicht komt op de werking ervan. • Chris van de Wetering 19 december 2008 PM

11

achtergrond Werkbezoek Nationaal Archief in het teken van een ‘kleinere en betere overheid’

Berendse pleit voor nieuwe Informatiewet Uit het eindrapport van de in 1818 ingestelde Staatscommissie tot ­Reorganisatie der Departementen van Algemeen Bestuur blijkt dat het alsmaar uitdijende superministerie van Binnenlandse Zaken in 1823 in ­verschillende departementen werd ingedeeld. Aan SG Vernieuwing ­Rijksdienst Roel Bekker de taak de geest weer in de fles te stoppen. Tekst Cindy Castricum Foto’s Welmer Keesmaat

OCW/BZK • ‘Daar, op de Markt, daar heb ik gewoond op nummer 20,’ zegt Roel ­Bekker terwijl hij een plek aanwijst op een historische kaart van zijn geboorteplaats Assen. Speciaal voor het werkbezoek van Bekker heeft Eefje van der Weijden de in opdracht van Lodewijk Napoleon vervaardigde kaart uit 1807 opgeduikeld uit het archief. We staan in depot nummer 18 van het ­Nationaal Archief, twee verdiepingen onder de grond, vlak achter het centraal station van Den Haag. Van der Weijden, medewerker presentatie van het archief, heeft nog een verrassing voor Bekker in petto. ‘Ik heb uw cv eens goed bekeken,’ zegt ze tegen de SG. ‘In deze brief uit 1978 staat dat u destijds op eigen verzoek op het ministerie van Vrom bent overgestapt van de Interdepartementale Commissie Groeikernen en Groeisteden (ICOG), waar u

secretaris was, naar Volkshuisvesting.’ ‘Of dat op eigen verzoek was, is maar de vraag,’ reageert Bekker lachend. ‘Ik heb altijd op functies gezeten die het niet waren toen ik eraan begon.’ Als SG is Bekker verantwoordelijk voor de vernieuwing van de rijksdienst. Het werkbezoek dat hij deze middag aan het Nationaal Archief brengt is er een in een lange reeks. Zo was hij laatst nog bij de topografische dienst in Emmen, bracht hij een bezoek aan de penitentiaire inrichting De Schie in Rotterdam en mocht Rijkswaterstaat al enkele keren op zijn komst rekenen. De bezoeken staan in het teken van een ‘kleinere en betere overheid’, de taak waartoe Bekker zich gesteld ziet. Ook het Nationaal Archief moet inkrimpen en efficiënter gaan werken: in 2011 moet het archief het met 10 procent minder mankracht doen. Er werken momenteel zo’n 160 ambtenaren (127 fte) bij het agentschap, dat direct onder de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap ressorteert.

Diploma

Koninklijk Besluit van 4 september 1823, te vinden in het Nationaal Archief (toegang 2.02.02, nr. 1741)

12

PM 19 december 2008

Bij binnenkomst in het kantoor van directeur Martin Berendse valt Bekkers oog direct op het bureau, dat nog van de allereerste rijksarchivaris Van Riemsdijk is geweest, zo weet Berendse te vertellen. Het gesprek komt al snel op de opleiding tot archivaris waar hij – verplicht – mee bezig is. Op de allereerste vraag van Bekker – of hij zijn diploma al heeft – volgt een ontkennend antwoord. ‘De planning is de opleiding komend voorjaar af te ronden. Ik vind het nuttig, maar ben wel blij dat er een eind aan komt, het kost erg veel tijd.’ De formele taak van het Nationaal Archief ligt verankerd in de Archiefwet uit 1995, een ‘heel eenvoudig wetje’, volgens Berendse. ‘Daarin staat onder andere dat departementen en andere rijksonderdelen

ervoor moeten zorgen dat hun archieven in goede staat aan ons worden overdragen.’ Officieel moet dat binnen twintig jaar gebeuren, wat betekent dat vandaag de dag stukken tot 1987 in het archief teruggevonden moeten kunnen worden. Er is echter een enorme achterstand ontstaan: van 1976 tot 1996 moet nog 250 kilometer archief worden uitgezocht en geschat wordt dat het tot vandaag zelfs nog 900 kilometer is. In zijn eerste jaar als directeur – ­Berendse stapte begin 2008 over van het kerndepartement waar hij directeur ­Kunsten was naar het Nationaal Archief – heeft hij een visie ontwikkeld over de toekomst van het archief. De nieuwe missie luidt: ‘Het Nationaal Archief selecteert, ­beheert en presenteert de archieven van nationaal belang in eigen huis en op het www’, zo blijkt uit de powerpointpresen­ tatie waar hij snel doorheen loopt. Berendse vertelt dat hij zich de komende jaren meer wil richten op particuliere archieven, die immers ook van nationaal belang ­kunnen zijn. ‘Welk archief is nu interessanter bij een treinongeluk: dat van Verkeer en Waterstaat of dat van de NS?’ Onze klanten, vervolgt hij, begrijpen niet dat het privéarchief van Den Uyl zich in Amsterdam bevindt en dat van Van Agt in Nijmegen. ‘We zouden dit eigenlijk met een digitaal netwerk moeten ontsluiten, een zogeheten one-stop shop.’ Berendse staat voor de ‘enorme klus’ onderdelen van het archief te digitaliseren. Steeds meer documenten moeten straks op internet te vinden zijn. ‘Dat is nog niet zo gemakkelijk,’ zegt hij. ‘Alleen al vanwege het feit dat papier 200 jaar meegaat en digitale bestanden – vanwege de technologische ontwikkeling van software – nog geen 20 jaar.’ Een ander aandachtspuntje: de overheid verliest haar greep op informatie, zo

achtergrond

Directeur Martin Berendse van het Nationaal Archief achter zijn bureau, dat nog van de allereerste rijksarchivaris Van Riemsdijk is geweest

bleek onlangs ook al uit adviezen van de Raad voor Cultuur en de Raad voor het openbaar bestuur (Rob). Het Nationaal Archief kan – en wil, zo verzekert Berendse zijn gast – hierin een rol spelen. Daartoe zouden eigenlijk de Archiefwet en de Wet openbaarheid van bestuur moeten opgaan in een nieuwe Informatiewet, vindt hij. ‘Wij zijn niet alleen verantwoordelijk voor het erfgoed, maar voor de hele informatieketen.’ Bekker knikt. ‘Als ik het goed begrijp houden jullie je met twee zaken bezig: met de erfgoedfunctie, waarbij OCW jullie belangrijkste partner is, en het documenteren en elektronisch ontsluiten van overheidsinformatie. Daarbij zijn jullie aangewezen op BZK.’ Dat laatste zal de komende jaren steeds belangrijker worden voor het ­Nationaal Archief.

Verkokering Tijdens de rondleiding door het gebouw wordt duidelijk hoeveel documenten er inmiddels zijn opgeslagen: het Nationaal

Archief omvat zo’n 110 kilometer aan materiaal. Ter vergelijking: het archief in Amsterdam telt 35 kilometer documenten en een gemiddeld gemeentelijk archief zo’n 15 kilometer. ‘We groeien bijna elke dag,’ zegt Berendse. ‘We kunnen in dit gebouw nog zo’n acht tot tien jaar voort. Daarna zullen we moeten uitbreiden, de

Het Nationaal Archief omvat zo’n 110 kilometer aan materiaal hoogte in bijvoorbeeld. Dat kan, daar is bij de ­constructie rekening mee gehouden.’ In depot 18 liggen nog wat documenten klaar voor Bekker. Een Koninklijk Besluit uit 1823 bijvoorbeeld: het resultaat van het eindrapport van de in 1818 ingestelde Staatscommissie tot Reorganisatie der Departementen van Algemeen Bestuur. Koning Willem I had deze commissie ingesteld, zo weet Eefje van

der Weijden te vertellen, om het ambtenarenapparaat ‘de meest eenvoudige en minst kostbare inrigting te geven, waardoor niet alleen het zamenhangend verband, maar ook de geregelde en spoedige afloop der werkzaamheden bevorderd en verzekerd, en gelijktijdig alle onnutte omslag voorkomen worde’, leest ze voor. De inrichting van de bestuurs­ departementen, zoals destijds vastgesteld, is in de kern nog steeds hetzelfde, weet Bekker. Uit het document blijkt verder dat het alsmaar uitdijende superministerie van Binnenlandse Zaken in 1823 in verschillende departementen werd ingedeeld. Ieder departement kreeg zijn eigen ambtelijk en ondersteunend apparaat. ‘Geen ontkokering, maar verkokering dus,’ constateert Van der Weijden, die Bekker als tip mee geeft dit document als bijlage bij zijn eindrapport voor de vernieuwing van de rijksdienst te voegen. De SG heeft een ander idee. ‘Ik lever dít document gewoon in, dat merkt niemand.’ • 19 december 2008 PM

13

lezers schrijven ‘Als de overheid zich ergens mee bemoeit, is er wat aan de hand’

Omgaan met de pers

Het imago van de overheid is slecht, doordat de media zo’n negatief beeld schetsen van het overheidsoptreden. Wouter Fellendans van de Algemene Bestuursdienst is het met die stelling eens getuige zijn bijdrage op onze oproep uw mening te geven over berichtgeving in de media. ‘Wie in het denkraam van de critici het tegendeel probeert te bewijzen, loopt het risico het negatieve beeld juist te bevestigen.’

Tot tien tellen

I

k vind het allemaal een beetje overtrokken, die rol van de media. Als we als lezer ons wat minder zouden op laten naaien en rustig tot tien zouden tellen alvorens alweer met onze eigen mening klaar te staan, zou er een hoop minder ophef zijn. Ieder zijn vak, tenslotte. Een journalist wil ook zijn waren aan de man brengen en maakt zijn spullen dus interessant. Dat houdt nog niet in dat hij onwaarheden verkoopt. Wel blijkt me dat het lastig is om ingewikkelde zaken eenvoudig verklaard te krijgen voor de niet ingewijde lezer. En als je dan zelf wel deskundig bent, valt er vaak wat af te dingen op de inhoud. Daarnaast is een beetje ophef over de media ook altijd goed om de aandacht van het onderwerp af te leiden, terwijl het daar toch om zou moeten gaan. Allemaal wat minder zwelbastig, dat zou schelen. Uit mijn eigen praktijk nog een leuke ervaring met een regionale krant. Ik was ooit als EZ-ambtenaar beleidsmatig werkzaam in de toeristische (o.a. kampeer-) sector en kampeerde bij de boer in de tijd dat de sector daar niet zo gek op was vanwege concurrentievervalsing. Economische Zaken was daarover in gesprek met de sector. De betreffende boer had gedoe met zijn gemeente over een vergunning voor dat kam-

peren. Die boer wist dat ik in die functie werkzaam was en had de krant gebeld met de mededeling dat er nu zelfs al een ‘hoge’ beleidsambtenaar van EZ bij hem kampeerde. Daar kwam een journalist op af. Het leek mij goed om eens lekker lang op de racefiets te gaan zitten op de verwachte middag. Dus die journalist interviewde mijn vrouw en die vond dat wel leuk vanuit haar onafhankelijke positie als liefhebber van het boerderijkamperen. Terug van vakantie lag het betreffende dagblad met het artikel opengeslagen op mijn bureau: ‘Ambtenaar EZ is voorstander van kamperen bij de boer.’ Het was een leuk artikel en ik was het er wel mee eens, maar ik had het allemaal niet zelf gezegd. Mijn vrouw had het ook maar van horen zeggen, toch? Het blad was door de sector bij mijn baas afgeleverd met de boodschap dat dit toch écht niet kon. Mijn baas kon ook heel goed tot tien tellen en we hebben er nog diverse malen hartelijk om gelachen. André Westerhuis Adviseur Renovatie-Anders werken Ministerie van LNV 19 december 2008 PM

15

Omarm de kritiek

I

nhoudsloze topambtenaren laten dure deskundigen hun werk doen omdat ze het zelf te druk hebben met het ontwikkelen van hun managementkwaliteiten. Dat was kortweg de strekking van berichtgeving in NRC Handelsblad onder de kop ‘Topambtenaren zijn managers zonder inhoud’. Het zou het niet slecht hebben gedaan als Fokke en Sukke op de achterpagina van de krant. Maar het was voorpaginanieuws van een zaterdageditie van NRC, met een uitgebreide toelichting op de voorpagina van het economiekatern. In zijn vorm gaf het artikel aan wat er zo vaak misgaat bij de beeldvorming over complexe vraagstukken waar de overheid dagelijks mee te maken heeft: 1. Er is een in het oog springend feit. In dit geval: de externe inhuur is toegenomen. 2. Van alle mogelijke oorzaken achter dit feit wordt één ‘vera causa’ gepositioneerd. 3. Oneliners van gezaghebbende critici leveren de onderbouwing voor het betoog. Zo’n versimpelde weergave van de werkelijkheid is nou niet echt een sterke ‘slijpsteen voor de geest’. De redenatie was eenvoudig te weerleggen. De totale externe inhuur bij het rijk bestaat voor slechts een klein percentage uit beleidsadvies en voor het overgrote deel uit uitzendkrachten en ict’ers. Kennis en ervaring spelen een grote rol in selectieprocessen op alle niveaus. Wanneer topambtenaren loopbaanstappen maken dan is dat in de meeste gevallen op inhoudelijk verwante terreinen. Maar publiekelijk weerleggen heeft geen zin. Wie in het denkraam van de critici het tegendeel probeert te bewijzen, loopt het risico het negatieve beeld juist

te bevestigen. Bovendien, er bestaat al jaren in brede kring zorg over de kennis en deskundigheid bij het rijk. En al jaren besteden leidinggevenden en adviseurs bij de rijksdienst daar serieus aandacht aan. Alle pers – juist ook kritische pers – kan hen helpen. De voorwaarde voor een positief effect van negatieve beeldvorming: omarm de kritiek en bied haar een bredere context. Die context ontvouwde zich in deze situatie uit een minder individuele benadering van de kennisvraag. Wie zijn de cruciale spelers bij een vraagstuk? Wat leren we van hen? Hoe gaan we om met een grote diversiteit van inzichten, beelden en belangen? Welke kennis ontwikkelen en borgen we ‘in huis’ en welke trekken we aan van buiten? Hoe benutten we de onbegrensde ‘virtuele wereld’ voor het delen van kennis en wisselen van gedachten? Alleen in deze brede context is iets zinnigs te zeggen over de rol van individuele (top)ambtenaren en over de kwaliteiten die zij nodig hebben. En alleen in deze context krijgen begrippen als managementkwaliteiten, professionaliteit, deskundigheid, mobiliteit en inhuur de juiste betekenis. De dialoog over de benodigde deskundigheid van ambtenaren zet zich dan ook in deze context voort. En vanuit die dialoog werken de departementen samen aan permanente verbetering. Omdat de leus ‘Werken bij het rijk: als je verder denkt’ niet alleen de lading dekt van een wervingscampagne. De wereld is inmiddels verder gedraaid. NRC ook. Lange tijd trok de financiële crisis alle aandacht. De deskundigheid van (top)ambtenaren op Financiën werd terecht hoog geprezen. Wouter Fellendans Adviseur strategie en communicatie Algemene Bestuursdienst (ABD)

Weerstand opzoeken en honoreren

‘N

e Jupiter quidem omnibus’ staat in dikke letters op het oude stadhuis van Den Haag aan de Dagelijkse Groenmarkt. Architect Daniel Marot beitelde het er in 1565 op om uiting te geven aan een

16

PM 19 december 2008

wezenskenmerk van overheid: teleurstellen. Achter die zin (‘Zelfs Jupiter kan het niet iedereen naar de zin maken’) gluurt het schot voor open doel dat zoveel journalisten moet inspireren: als de overheid zich ergens mee bemoeit, is er wat aan de hand. Sterker

nog, mijn definitie van de overheid verklapt dat de overheid eraan te pas komt zodra burgers of bedrijven zelf niet in staat zijn een probleem op te lossen. Voeg die negatieve uitgangspositie bij twee andere kenmerken van overheidsbemoeienis en er is eigenlijk geen ontkomen aan dat de overheid door de media bij voorkeur negatief wordt belicht. Die twee kenmerken zijn dat we bij voorkeur handelen in alle openbaarheid (wettelijk verankerd ook nog, zie de Wet openbaarheid van bestuur) en dat overheid vaak halffabricaten naar buiten brengt, onder het mom van interactieve beleidsvorming bijvoorbeeld. Dat de media negatief berichten hoort dus bij overheidsbemoeienis, en laten we eens stoppen met dat krampachtig te overtroeven (‘resultaten communiceren!’) of weg te bewegen (‘stil maar, wacht maar …’). Intimi weten dat dit fenomeen mij zo bezighoudt dat ik een promotieonderzoek voorbereid over wat volgens mij tot de kernkwaliteiten van een overheidsdienaar behoort: weerstand opzoeken en honoreren. Kan er dan écht niet positief worden bericht? Ja, natuurlijk wel, maar uit onderzoek van Oegema c.s.

(Vrije Universiteit Amsterdam) weten we dat journalisten drie dominante ‘frames’ hanteren voor wat nieuws is: conflict, verantwoordelijkheid en human interest. Voorop het conflict, daar kunnen zij niets aan doen. Wat afwijkt is nu eenmaal nieuws en geen domein waar zo wordt gegrossierd in afwijkingen als de publieke sector. Een goede pers ontstaat dan ook paradoxaal genoeg daar waar de overheid – lees: bestuurders, beleidsambtenaren en uitvoerders – toont dat ze oog heeft voor dilemma’s, de vinger op de juiste plek kan leggen en de ‘wond’ niet afdekt maar bij de juiste mensen weet te adresseren. Het zijn eigenlijk allemaal variaties op die fraaie slogan van de Belastingdienst, die in feite laat zien dat achter dat zinnetje van Daniel Marot een punt geplaatst had moeten worden en een perspectief had moeten volgen, waaruit naar voren komt: wat bieden we dan wel? Overheid zoals overheid bedoeld is: leuker kunnen we het niet maken. Wel makkelijker. Guido Rijnja Kennisadviseur Academie voor overheidscommunicatie Rijksvoorlichtingsdienst

Vijf tips om de pers te beïnvloeden

P

ers en overheid dienen beide het publieke belang, maar doen dit vanuit andere waarden en visie. Dit leidt soms tot conflicten. De pers ziet het publieke belang vooral in termen van openheid en transparantie. De burger heeft recht op de waarheid rond politieke besluitvorming, ook als deze niet even fraai is. Daarbij hanteren veel journalisten het adagium ‘goed nieuws is geen nieuws’. Beleid dat niet werkt is minder interessant dan beleid dat niet aanslaat. Het doel van overheidscommunicatie is, net als bij de pers, burgers openheid geven over beleid en bestuur. Maar de overheid heeft er ook baat bij dat dit beleid zo goed mogelijk in de media verschijnt. Daarom is het logisch dat interviewverzoeken via de communicatieafdeling lopen, dat ambtenaren niet zonder toestemming met journalisten mogen praten en dat voor publicatie inzage in artikelen wordt gevraagd. Belangrijke complicatie voor de overheid is de

politieke arena waarin men opereert. De transparantie en betrouwbaarheid in denken en doen die de overheid op langere termijn nastreeft, wordt geregeld ondermijnd door het opportunisme en de korte termijnbelangen van politici. Hoe betrouwbaar zijn de woorden van iemand als Rita Verdonk die zich ogenschijnlijk alles laat influisteren door anderen, hoe betrouwbaar is Wouter Bos als het gaat om werkelijk geleverde inspanningen om het Irak-onderzoek op de kabinetsagenda te krijgen? Het concrete handelen van politici – of liever: de perceptie van hun handelen – staat geregeld haaks op de kernwaarden en kernboodschappen van departementen die in alles koersen op een overheid die transparant en accountable is. Mede door deze politieke context botst de overheid als ‘beleidsverkoper’ geregeld met de media als ‘luis in de pels’. Beide partijen klagen regelmatig over de te beschermende, dan wel te sensatiezoekende opstelling van de ander. Als communicatiebureaus 19 december 2008 PM

17

laveren we tussen beide standpunten. Beide zijn begrijpelijk. Het gaat niet om gelijk krijgen, maar om partijen dichter bij elkaar te krijgen. Daarbij kan de overheid de pers op verschillende manieren positief beïnvloeden: • Snelheid Journalisten werken vaak met krappe deadlines. Door binnen de beloofde tijd te reageren wordt een weerwoord meegenomen. • Duidelijkheid De hedendaagse pers vraagt om hapklare brokken. Door als overheid zelf al een – leesbare! – samenvatting of selectie te maken is de kans groter dat een bericht ongeschonden de lezer bereikt. • Flexibiliteit Denk soms mee met journalisten. Het is prima om een stuk voor publicatie in te zien, maar leg niet op alle slakken zout. Dat zorgt vaak voor onwil. • Eerlijkheid Uitleg overbodig. • Samenwerken Voor wie het nog niet weet: zelfs GeenStijl is in te

huren. Het is, als onderdeel van online-uitgever News Media, een doodgewoon bureau met een kantoorpand in Amsterdam. Het ministerie van Defensie liet Rutger Castricum, de internetjournalist die mede de val van Ella Vogelaar inluidde, leuke filmpjes maken om soldaten te werven – en met succes. Wat zou er gebeurd zijn als het ministerie van Vrom brutale Rutger had ingeschakeld om het integratiebeleid aan de man te brengen? In het bedrijfsleven wordt vaak al langs deze lijnen gewerkt. Daar heerst het besef dat de media weliswaar ‘lastig’ zijn maar ook onmisbaar om de boodschap naar de buitenwereld over te brengen. Omgaan met de media is een spel: soms win je, soms moet je je verlies incasseren. Hoe beter je de spelregels begrijpt, hoe vaker je zult winnen. René Ravestein Directeur Ravestein & Zwart Willem van Zandbeek Directeur Zandbeek Communication Group

Volkskrant schaadt geloofwaardigheid met ‘martel-hoax’

D

e Volkskrant veroordeelt vaak de perverse impulsen die de vrije markteconomie met zich meebrengt. Mensen verkopen hun ziel om zo veel mogelijk winst te maken. De Volkskrant blijkt zelf niet anders te zijn. De grootste persblunder van de afgelopen jaren kwam voort uit scoringsdrang van een krant die met een sensatie-artikel meer marktaandeel wilde bemachtigen en tegelijkertijd de verkiezingen wilde beïnvloeden: journalist Jan Hoedeman en hoofdredacteur Pieter Broertjes drukten doelbewust het woord ‘martelen’ op de voorpagina af toen zij hun primeur brachten over vermeende mishandelingen van Iraakse gevangen door Nederlandse militairen. Als ze zich aan de feiten hadden gehouden en hadden gemeld dat gevangenen naar harde ruis moesten luisteren, water op hun hoofd kregen en afgeplakte skibrillen moesten dragen, was het verhaal nooit opgevallen. Met het woord ‘martelen’ nagelden ze de

18

PM 19 december 2008

Nederlandse militairen en hun minister aan het kruis. Wanneer in de politiek of het bedrijfsleven grove fouten worden gemaakt moeten de schuldigen vaak vertrekken. Terecht wordt dit proces versneld door de klokkenluidersfunctie van de media. Wanneer bestuurders of het bedrijfsleven er een potje van maken heeft de burger, de belastingbetaler en de aandeelhouder het recht dit te weten. Deze klokkenluidersrol van de media brengt echter wel een belangrijke verantwoordelijkheid met zich mee. Het checken van de feiten en hoor en wederhoor zijn de minimale eisen die een journalist (en zijn hoofdredacteur) aan zijn eigen artikel moet stellen. Hoedeman en Broertjes hebben dit volstrekt onvoldoende gedaan en presenteerden aannames als harde feiten. Daarmee werden Nederlandse militairen in Irak in een kwaad daglicht gezet en een minister van Defensie, enkele dagen voor de verkiezingen, voetje gelicht. Onderzoek van een onafhankelijke commis-

lezers schrijven sie wees uit dat de Nederlandse militairen internationale verdragen niet overtraden en er zeker geen sprake van martelingen was. Het Volkskrant-onderzoek bleek een broddelwerkje te zijn. Het had Broertjes en Hoedeman gesierd als ze hun consequenties hadden getrokken en waren opgestapt. Dat gebeurde niet. Zelfs een excuus kon er niet af. Door te blijven volhouden dat hun leugens wel degelijk nut hebben gehad omdat er anders geen onderzoek zou hebben plaatsgevonden, hebben ze een belangrijke grens overschreden. Door de bewijslast om te draaien wordt iedereen door de Volkskrant vogelvrij verklaard. Bewijs

maar eens dat je niet schuldig bent na een voorpagina-artikel in de krant. Daarmee plaatsen zij zich op het niveau van roddelbladen als Story en Privé. Dat Hoedeman en Broertjes nog steeds op dezelfde plaats zitten is een belediging voor al die journalisten die wel hun werk goed doen en moedigt andere journalisten aan onzorgvuldiger te werk te gaan om de voorpagina te halen. Daarmee heeft de Volkskrant de geloofwaardigheid van de Nederlandse journalistiek ernstig geschaad. Medewerker Europees Parlement

Horen, zien en schrijven

H

alf acht ’s ochtends, tijd voor het nieuws. Helaas geen goed nieuws vandaag, wederom alleen maar kommer en kwel. Wereldwijd zakken de beurzen, iedereen moet zich voorbereiden op de zware jaren die komen gaan. Weer een zelfmoordaanslag in het MiddenOosten, maar dat lijkt aan de orde van de dag te zijn, dus wordt er vooral gediscussieerd over wie de schuld moet krijgen van alle ellende daar. Files worden niet opgelost, operatiekamers gaan om de haverklap dicht omdat ze niet door de inspectie komen en de terroristische dreiging is blijkbaar groter dan ooit. Kwart voor acht nu, tijd om met frisse moed aan de dag te beginnen. Op de fiets gelukkig tijd om nog even na te denken waarom ik ook alweer gelukkig ben, ondanks al die ellende in de wereld. Natuurlijk zit er een wereld van oorzaken achter de manier waarop de journalistiek en de media momenteel het nieuws presenteren. Het gaat minder goed met de exploitatie van kranten en andere nieuwsbladen, waardoor uitgevers kranten opheffen of fuseren tot een groter geheel, en er zo een minder veelzijdige pers ontstaat. Overblijvende kranten proberen zoveel mogelijk te concurreren op wat men denkt dat de gemiddelde burger interessant vindt: showbizz, lifestyle en bijlagen voor specifieke doelgroepen. Dat daar al bladen voor bestaan en een krant daar nooit voor bedoeld is geweest, wordt voor het gemak even opzij geschoven. Men realiseert zich blijkbaar niet dat mensen graag het nieuws willen weten, en dat een krant vol negativiteit en ellende dus niet echt een bestseller is.

Een goede journalist zet een zo goed mogelijk beeld neer van de werkelijkheid, iets waarmee lezers een beter beeld van de wereld krijgen en waarmee ze het belang van nieuwe ontwikkelingen kunnen zien. Daarbij kan het niet zo zijn dat nieuws alleen maar uit ellende bestaat, die werkelijkheid bestaat namelijk niet. Natuurlijk is het niet de bedoeling mensen volledig af te schermen van slecht nieuws, maar enige relativering zou geen overbodige luxe zijn. Mensen krijgen een enorme hoeveelheid informatie en impulsen binnen en daarmee ontstaan veel verschillende interpretaties van de werkelijkheid. Het is de schone taak van de pers om een heldere, objectieve lijn neer te zetten in die brij van informatie. De invloed van de pers is namelijk nog steeds onovertroffen. Daarmee heeft de media de macht om beelden bij te stellen, mensen bewust te maken en een positievere instelling te creëren. In mijn wereld gebeuren in ieder geval ook nog veel leuke en goede dingen. En niet alleen in die van mij, maar gelukkig ook die van veel andere mensen, overal waar ik kom. Misschien moeten uitgevers en journalisten daar een keer op focussen en zich niet alleen laten leiden door concurrentie. Dan kunnen journalisten misschien ook weer doen wat ze willen en waarvoor ze zijn opgeleid: de werkelijkheid horen, zien en schrijven. Josefien van de Ven Beleidsadviseur bij het DG Water en secretaris van het jongbestuur Ministerie van Verkeer en Waterstaat 19 december 2008 PM

19

achtergrond

Nederland gaat o schop in 2009 Start in 2009 A2 aansluiting A76 bij Imstenraderweg (Limburg) A2 Kerensheide aanleg spitsstrook A2 verbreding traject Everdingen–Deil (Noord-Brabant) A10 Coentunnel / A5 Westrandweg / N200 Halfweg, verbreding Tweede Coentunnel aanleg Noordelijke IJ-oevers Amsterdam herontwikkeling Spoorlijn Rotterdam–Weesp (richting Hanzelijn) ten behoeve van goederenvervoer Noord-Nederland Utrecht CS bouw ov-terminal Delft aanleg spoortunnel van 2.300 meter Greenport Venlo (tweede kassengebied van Nederland) Ternaaien bouw vierde sluiskolk (Maas)

Werkzaamheden aan de Hanzelijn Foto: Gerrit Serne in opdracht van ProRail

20

PM 19 december 2008

t op de

Oplevering in 2009 A7 zuidelijke ringweg Groningen (fase 1) A12 bij Woerden verbetering aansluitingen A12 Veenendaal–Ede aanleg plusstrook (Spoedwetproject) A12 Zoetermeer–Zevenhuizen–Gouda aanleg plusstrook (Spoedwetproject) A28/A32 knooppunt Lankhorst Den Haag-Gouda capaciteitsuitbreiding Amsterdam-Rijnkanaal / Lek oevers en sluizencomplexen Burgemeester Delenkanaal Oss verbeteren Ketelmeer verbreding vaarroute (fase 1) Maas / Merwede / Waal uitbaggeren waterverbinding Rotterdam – Duitsland Twentekanaal verbreding

19 december 2008 PM

21

achtergrond Kredietcrisis drukt stempel op bouwwereld

Van Afzien naar Berusting In het hele land werkt Rijkswaterstaat aan het ­verbeteren van de ­infrastructuur. Om de economische centra in de toekomst bereikbaar te houden, zal het in 2009 afzien worden op de weg en in het openbaar vervoer. Van A naar B en terug. Tekst Rutger van den Dikkenberg

VenW/Vrom • De Noord-Zuidlijn, de Hanzelijn, Rotterdam Centraal, Randstadrail, het uitbaggeren van de ­Westerschelde. Er zijn veel dure en grote bouw­projecten die het vervoer in Nederland op gang moeten houden zodat ons land zijn mainportfunctie kan behouden. In 2009 wordt een aantal van die projecten, verzameld in het Meerjarenprogramma Infrastructuur Ruimte en Transport (MIRT), opgeleverd. De eerste fase van de modernisering van het Amsterdam-Rijnkanaal bijvoorbeeld, maar ook de werkzaamheden aan de A12 tussen Den Haag en Gouda. Nog indrukwekkender is de lijst met MIRT-projecten die volgend jaar van start gaan: Amsterdam krijgt een Tweede Coentunnel en in Delft gaat het spoor voor meer dan twee kilometer ondergronds. De Westerschelde wordt dieper om de haven van Antwerpen beter bereikbaar te maken en station Utrecht Centraal gaat volledig op de schop. In totaal trekt het kabinet volgend jaar een kleine 8,5 miljard euro uit voor MIRT-projecten. De verkeerscirculatie zal in 2009 met heel wat hinder te maken krijgen, want een flink aantal lopende projecten is nog niet klaar. De perikelen rond de NoordZuidlijn zijn inmiddels berucht, in feite is het hele stationsgebied rond Amsterdam Centraal ook in 2009 nog één grote bouwput. En dat geldt niet alleen voor de hoofdstad. Het naoorlogse station van Rotterdam is volledig gesloopt om ruimte te maken voor een moderne opvolger. De stations van Arnhem, Breda en Den Haag wacht hetzelfde lot. Verder wordt de A2 tussen Amsterdam en Eindhoven bijna over de hele lengte verbreed. Tussen Lelystad en Zwolle werkt men aan de Hanzelijn, die in 2012 pas gereed komt, en tegelijkertijd begint men aan een verbetering voor het goederenspoor tussen Rotterdam en Weesp en het personenvervoer tussen Schiphol en Lelystad.

22

PM 19 december 2008

Vervroegen De gevolgen van de kredietcrisis drukken een stempel op de bouwwereld. Bouw­ concern Heijmans maakte vorige week nog bekend 450 banen te schrappen, projectontwikkelaar TCN uit Utrecht wees 180 van de 400 personeelsleden de deur. Het is geen Hollandse of Europese trend, zelfs in booming Dubai, toch niet het voorbeeld van bescheidenheid, zijn inmiddels bouwprojecten afgeblazen. De bouwwereld in eigen land verwacht dat de komende tijd 20.000 bouwvakkers zonder baan komen te zitten. Maatregelen die het kabinet nu neemt om de problemen op te lossen hebben voor de sector geen nut, liet FNV Bouw-voorzitter Dick van Haaster onlangs weten. Bestaande bouwprojecten worden gewoon uitgevoerd, waardoor de sector op dit moment nog volop werk heeft, maar geplande projecten staan ook hier even on hold. De aanvragen voor werktijdverkorting kunnen maar tot 1 januari 2009 worden ingediend. Te snel om voor de bouwsector van nut te zijn, aldus Van Haaster. Een oplossing voor de problemen in

de bouw zou kunnen zijn dat er vervroegd overheidsprojecten uit de MIRT in gang gezet kunnen worden. Voor 2010 en verder staat nog een waslijst aan projecten op de agenda: een belangrijk deel van de Spoedwetprojecten van minister Eurlings – grote wegwerkzaamheden om files tegen te gaan – staat gepland om te starten in 2010. In Groot-Brittannië heeft premier Gordon Brown al geopperd vervroegd geld vrij te maken voor infrastructurele bouwprojecten om de Britse economie op gang te helpen. Professor Bas Jacobs, hoogleraar economie en overheidsfinanciën aan de Erasmus Universiteit, vraagt zich af of dat werkt. ‘Als het kan is het prima, maar de vraag is of het wettelijk kan,’ zegt hij, ­doelend op het aantal tijdrovende ­procedures dat elk project moet ­doorlop­en. ‘Ik denk dat je niet al te hoge verwachtingen moet hebben om snel die projecten uit te voeren,’ zegt hij. ‘Het kan helpen tegen de gevolgen van de kredietcrisis, maar dan moet je het wel nu doen en het tijdelijk houden. Maar ik heb grote scepsis of het überhaupt kan. Ik vrees van niet.’ •

Gaat door in 2009 (selectie) A2 verbreding Amsterdam–Utrecht, Everdingen–Empel, Eindhoven A7 rondweg Sneek Noord-Zuidlijn aanleg metrolijn Amsterdam Randstadrail aanleg / afronding richting Rotterdam Den Haag, Rotterdam, Arnhem, Breda bouw OV-terminal Hanzelijn aanleg spoorlijn Zwolle–Lelystad Maas uitbaggeren, verruiming en modernisering op diverse plekken N201 Mijdrecht–Schiphol–Hoofddorp, omleggen en verbreden N34 Omleiding Ommen N35 Nijverdal verbeteren traject Zwolle–Almelo N57 Middelburg verleggen en bouw aquaduct onder Kanaal door Walcheren Perkpolder natuurcompensatie voor tweede verdieping Westerschelde RijnGouwelijn Oost aanleg lightrailverbinding (Leiden en omgeving) Rotterdam–Gent–Antwerpen onderhoud en modernisering vaarroute

column Colofon PM is een uitgave van Politieke Pers BV, onderdeel van Sdu Uitgevers Korte Poten 9 2511 EB Den Haag tel 070 – 31 22 777 fax 070 – 34 56 925 www.pm.nl [email protected] [email protected] Hoofdredactie Guikje Roethof, Cindy Castricum (adjunct) Redactie Rutger van den Dikkenberg, Tristan van Rijn, Noor Vos (stagiaire), Rianne ­Waterval (projecten), Chris van de Wetering, René Zwaap (eindredactie) Medewerkers aan dit nummer Meindert Burger (correctie), Gert Hage, ­Jorrit de Jong, Yvonne Kroese Vormgeving Rob Jongbloed ­(art­director), Welmer Keesmaat Uitgever Heleen Hupkens Directeur Sdu Openbaar Bestuur Rob Veneboer Bladmanager Asha Narain Drukkerij Hollandia Printing, ­Heerhugowaard Advertenties Asha Narain, 070 – 31 22 770, [email protected] Verschijning PM komt 21 maal per jaar uit in een oplage van 11.000 exemplaren

Abonnementen, opzeggingen en adreswijzigingen Uitsluitend via [email protected] Een jaarabonnement op PM kost € 143,- excl. 6% btw.

Abonnementen kunnen uitsluitend schriftelijk tot uiterlijk drie maanden voor het einde van de abonnementsperiode worden opgezegd. Na deze datum wordt het abonnement stil­ zwijgend verlengd. Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen in welke vorm dan ook zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. De uitgever kan op generlei wijze aansprakelijk worden gesteld voor eventueel geleden schade door foutieve vermelding in het blad. © 2008, Politieke Pers BV

Eerst spugen, dan slaan

‘Ze noemen me the doorman, omdat ik met één kopstoot een gesloten deur open kan beuken. Klanten kunnen dus beter niet met mij fucken, wil ik maar zeggen.’ Mijn vrouw en ik luisteren ademloos naar de man die onze kapotte huurauto aan het wegslepen is. Deze Bostonian van ­Libanees-Italiaanse afkomst heeft een enorme truck waarachter de Sedan een hulpeloos aanhangseltje lijkt. Terwijl we plaatsnemen op de bank voor in de sleepwagen, praat de sleepwagenmeneer honderduit, alsof hij in een bijzonder goede bui is vandaag. Gelukkig maar. We rijden door een straat met veel leegstaande huizen en onze doorman vertelt hoe deze buurt achteruit is gegaan de afgelopen twintig jaar. ‘Vroeger zou ik hier nog wel een wagentje hebben willen wegslepen, maar nu pas ik daarvoor. Te veel gedoe.’ Dat kan ik me wel voorstellen. Wij hebben de sleepservice zelf gebeld, maar de meeste mensen worden weggesleept omdat ze fout geparkeerd staan. En die mensen zijn niet blij als ze hun voertuig aan zijn truck zien hangen. Dat roept agressie op en in een slechte buurt zal dat vast wel eens uit de hand lopen. Gevaarlijk voor de wegsleepservice, of niet? Een brede grijns ontbloot zijn onregelmatige gebit. ‘Niet voor mij meneertje, maar voor de klant. Ik heb veel ervaring heb met agressie, weet je. Vroeger, toen ik nog dronk tijdens het werk, wilde ik nog wel eens ondoordacht uit mijn slof schieten. Maar nu heb ik een beter plan.’ Mijn interesse is gewekt. Onwillekeurig denk ik aan de incidenten in Nederland van het afgelopen jaar, waarbij baliemedewerkers bedreigd werden, ambulancepersoneel aangevallen en gemeenteambtenaren gegijzeld. Verontwaardiging alom, want deze mensen doen toch gewoon hun werk. Omdat het niet alleen incidenten bleken te zijn, maar er sprake was van een trend, is er ook beleid op gemaakt. Er gaat harder opgetreden worden tegen mensen die zich agressief tegen hulpverleners, politie of ambtenaren gedragen. En medewerkers worden beter getraind in

het omgaan met agressief gedrag. Ik ben benieuwd hoe the doorman dat doet. Want naast politieagent of deurwaarder lijkt wegsleepmedewerker mij toch niet bepaald een risicoloos beroep. Maar waarom zou het gevaarlijk zijn voor de klant? ‘Kijk, als er gedonder is met een lastige klant kan ik natuurlijk altijd een ‘telefoontje’ plegen, als je begrijpt wat ik bedoel. Mijn baas is well connected met de lokale bosses. Maar ik wil ze niet inschakelen voor akkefietjes de ik zelf ook af kan, begrijp je?’ Mijn vrouw en ik kijken elkaar aan alsof we in een aflevering van de Sopranos of in de film Goodfellas terecht zijn gekomen. Nu wil ik ook meer weten. Waarom belt hij de politie niet, hij is toch uiteindelijk een uitvoerder die op verzoek van de sterke arm der wet handelt? Maar volgens the doorman leren lastige klanten hun lesje niet van een berisping of een boete. Hoe lost hij het dan op in zijn eentje? Hoe loopt zo’n akkefietje af ? ‘Kijk, de gouden regel voor jongens zoals ik: deel nooit zelf de eerste klap uit. Dan ben je de lul. Dus als iemand je verrot scheldt, kan je het beste in zijn gezicht spugen. Na twee klodders rochel in het gezicht gaat iedereen vanzelf slaan, ik zweer het je. Kijk en als ik zo iemand dan vervolgens in elkaar ros, is het gewoon zelfverdediging. Ik ga dan vrijuit en de klant heeft zijn lesje geleerd.’ Mijn vrouw en ik knikken instemmend, vooral omdat dat ons het verstandigst lijkt. ‘Maar wat vind je daar nou van, dat het zo moet gaan?’ kan ik niet nalaten te vragen. ‘Tsja, het is natuurlijk heel jammer,’ zegt de wegsleepmeneer met een diepe zucht, ‘maar de mensen hebben gewoon geen respect meer.’ Jorrit de Jong is Fellow aan de ­Kennedy School of Government van Harvard ­University 19 december 2008 PM

23

interview

24

PM 19 december 2008

Maarten Hajer, directeur Planbureau voor de Leefomgeving

‘Ruimtelijke ordening is een kwestie van lange adem’ Het koppelen van het armoedevraagstuk aan de klimaatdoelstellingen is een van de lastigste opgaven voor het nieuwe Planbureau voor de Leefomgeving. Maar klimaatverandering, biodiversiteit en het behoud van waardevolle landschappen staan ook hoog op het prioriteitenlijstje. Een ‘kennismakingsgesprek’ met de kersverse directeur Maarten Hajer.

S

inds 1 oktober heeft het Planbureau voor de Leefomgeving een nieuwe directeur, Maarten Hajer (1962). Hij volgt Dineke Mulock Houwer op. Hajer is afkomstig van de Universiteit van Amsterdam, waar hij hoog­leraar bestuur en beleid was. Daarvoor werkte de in Oxford gepromoveerde politicoloog onder meer bij de WRR en aan de Ludwig Maximilian Universtiteit in ­München. Hij was toe aan een volgende stap, zegt hij. ‘Ik had net een mooi boek afgemaakt, waarmee ik voor mezelf had laten zien dat ik dat nog kon. Het was tijd voor iets anders. Mijn hele werkende leven beweeg ik me al op het snijvlak van wetenschap en bestuur. In dat opzicht is de overstap niet zo groot. Ook nu zit ik op een plek waar kennis en beleid nauw met elkaar verweven zijn.’ Het Planbureau is in april 2008 ontstaan uit de samenvoeging van het Ruimtelijk Planbureau en het Milieu- en Natuurplanbureau. Nu nog werken er zo’n 250 ambtenaren, verdeeld over de locaties Den Haag en Bilthoven. Dat aantal zal in het kader van de taakstelling terug moeten naar 216, die naar alle waarschijnlijkheid zullen worden geconcentreerd in Den Haag, al wil en kan Hajer daar nu nog niets over zeggen. ‘Ik zit er nog maar net en ben me volop aan het oriënteren. Hoe kunnen we het planbureau sterker maken? Welke organisatievorm sluit het best aan op de thema’s die we belangrijk vinden, zoals duurzame verstedelijking, een klimaatbestendig Nederland en de CO2-kwestie? We hebben nu twaalf verschillende teams, misschien moet dat anders georganiseerd worden, net zoals we ook iets moeten bedenken voor de twee locaties waar we nu zijn gevestigd. Maar het is nu echt nog te vroeg om op deze vragen een antwoord te hebben. Zie dit maar als een soort kennismakingsgesprek.’ Hajer voelt zich naar

eigen zeggen als ‘een kind in een snoepwinkel’. ‘Het is een prachtig instituut, met 250 betrokken en goede onderzoekers die niet schromen ingewikkelde vragen op te pakken.’

Tekst Gert Hage Foto Welmer Keesmaat

Het Planbureau gaat over milieu, natuur en ruimte – een breed palet, met ogenschijnlijk tegenstrijdige opgaven. Windmolens zijn een zegen voor het milieu, maar een ramp voor de ruimte. Hoe zijn al die thema’s met elkaar te verbinden?

‘De vraagstukken op het gebied van de leef­omgeving zijn dermate groot en ingewikkeld dat we die integraal zullen moeten aanpakken. Bij een thema als klimaatverandering gaat het er niet om te bedenken wat het probleem is, maar om te komen met oplossingen vanuit verschillende disciplines. We zullen als planbureau altijd moeten proberen om niet sectoraal

‘Wij nemen geen besluiten, maar dragen kennis aan’ naar vraagstukken te kijken, maar om zaken te combineren. Dat kunnen we ook, omdat we de mensen uit allerlei verschillende disciplines nu in eigen huis hebben. Die zetten we bij elkaar om gezamenlijk kennis te ontwikkelen, bijvoorbeeld ten behoeve van de invulling van een structuurvisie op de toekomst van de Randstad. ‘Om op die windmolens terug te komen: natuurlijk is het belangrijk om ze goed in te passen in het landschap, maar het is net zo interessant om te kijken hoe we bijvoorbeeld de energie die wordt gegenereerd door de windmolens zo snel mogelijk kunnen transporteren naar gebieden waar geen wind is. Een enorm vraagstuk gegeven het feit dat de ondergrond al vol zit met pijpleidingen en kabels. Of hoe je 19 december 2008 PM

25

interview windenergie kunt genereren op de Noordzee op een zodanige wijze dat er nog gevist kan worden, dat de marine haar oefeningen kan houden, dat de scheepvaart niet wordt belemmerd en dat de vogels er geen last van hebben. Al die stapelingen van het gebruik van ruimte, niet alleen op het land, maar ook op zee, moeten met elkaar worden gecombineerd op een wijze die past in het streven naar een klimaatbestendig, duurzaam Nederland. Hoe doe je dat? We moeten helpen om de slag te maken van het denken in termen van verlies en inpassing naar het denken in termen van het toevoegen van kwaliteit. Dat uit te zoeken is de rol van het planbureau, waarbij voor de goede orde aangetekend dient te worden dat wij geen besluiten nemen, maar die kennis aandragen die het politiek en bestuur mogelijk maken om het best denkbare besluit te nemen op grond van de best denkbare kennis. Ik zie het als een haalbare opdracht voor het planbureau om met al onze denkkracht te voorkomen dat we heel veel geld verkeerd gaan uitgeven.’ Wat zijn de meest urgente vraagstukken?

‘De klimaatverandering springt er echt uit. Ook dat vraagstuk vraagt om nadenken over zowel mitigatie als adaptie. Het veronderstelt bovendien een integrale benadering, waarmee niet alleen gekeken wordt naar veiligheid, maar ook naar leefbaarheid. Als je het hebt over klimaat heb je het ook over de organisatie van de stad, over de relatie tussen de stad en de regio

‘Er is geen crisis, maar er liggen wel een paar ontzettend grote opgaven’ en over woonmilieus. Net zoals het bij een thema als de duurzame stad niet alleen gaat over energie­ zuinigheid, maar ook over bereikbaarheid en sociale duurzaamheid. Een tweede belangrijk vraagstuk is dat van de biodiversiteit, met aan de andere kant van de medaille de voedselvoorziening. De derde grote krokodil waarin we onze tanden gaan zetten is de vraag hoe je economische ontwikkeling en de toekomst van de landbouw koppelt aan het behoud van waardevolle landschappen en het aanleggen van goede woon­milieus.’ Afgaande op de berichten over groeiende files, toenemende verrommeling van het landschap, woningtekorten en afnemende biodiversiteit verkeert ruimtelijk Nederland in crisis. Deelt u die opvatting?

‘Och, het woord crisis ligt bij iedereen voor in de mond, maar is in dit verband misplaatst. Er is geen tekort aan woningen, we hebben een fantastische woningvoorraad in Nederland. Helaas sluiten vraag en aanbod niet overal even goed aan. En kijk eens om je heen, dan zie je prachtige slag die Den Haag maakt rond het Centraal Station. En ook in andere steden is de herstructurering van de binnensteden volop aan de gang. Maar de bereikbaarheid van voorzieningen is wel een cruciaal thema. Om nog maar een voorbeeld

26

PM 19 december 2008

te noemen, er wordt gewerkt aan een stedenbaan in de zuidvleugel van de Randstad, een potentieel zeer belangrijk project omdat het de verbinding tussen de kleine kernen en grote kernen verbetert. Een betere ontsluiting van de kleine kernen leidt weer tot een grotere diversiteit aan woonmilieus. Geen crisis dus, maar er liggen wel een paar ontzettend grote opgaven om zaken die tegenstrijdig zijn op een goede wijze aan elkaar te koppelen. Neem de fijnstofnormen. Die worden meer en meer gezien als een belemmering. Tegelijkertijd zijn die normen niet voor niets ontwikkeld, want fijnstof heeft wel degelijk effect op de gezondheid. Je moet goed nadenken hoe je die twee zaken bij elkaar kunt brengen. De regionale schaal is cruciaal: hoe kun je daar een aantrekkelijke combinatie vinden van werk, woonmilieus en mobiliteit? Natuurlijk zal het allemaal best sneller kunnen, maar het is een bekend verschijnsel dat de gevoeligheid voor dingen die niet goed gaan groter wordt op het moment dat het beter gaat. Ruimtelijke ordening is een kwestie van lange adem. Wat je nu bedenkt zie je over vijftien jaar pas terug.’ Is het grootste probleem niet de wijze waarop de ruimtelijke ordening bestuurlijk is georganiseerd ?

‘Ik begrijp de vraag, maar die kun je nu even beter aan iemand anders stellen dan aan de directeur van dit planbureau. Wij zitten hier om denkrichtingen te bepalen, om gefundeerde visies te ontwikkelen die leiden tot optimale resultaten, niet om bestuurlijk Nederland te reorganiseren. Governance-vragen horen er wel bij, maar op een ander niveau. Zo kijken we bijvoorbeeld naar de effectiviteit van de zogeheten soft policy tools. Het kabinet sluit momenteel met verschillende marktpartijen convenanten af over hoe de milieudoelstellingen kunnen worden gehaald. Hoe kun je deze soft tools optimaal inzetten? Wat kun je van marktpartijen vragen en wat niet? Waar moet je regels stellen en waar voldoen convenanten? Naar dit soort vragen over de optimale beleidsmix doen we onderzoek.’ Wat is de meest ingewikkelde opgave voor het planbureau?

‘Hoe je landen die geen verantwoordelijkheid hadden voor het ontstaan van het klimaatprobleem mee laat werken aan de oplossing ervan. Anders gezegd: hoe koppel je het armoedevraagstuk aan de ­klimaatdoelstellingen? Het veronderstelt op ­mondiale schaal een voortdurend heen-en-weer bewegen tussen milieu- en ontwikkelingsdoelen. De problematiek van de leefomgeving overstijgt de nationale schaal. Vandaar dat Buitenlandse Zaken nu ook een van onze opdrachtgevers is. Verder doen we onderzoek naar de biodiversiteit in tropische regenwouden. In huis worden er prachtige modellen ontwikkeld waarmee je, zonder overal rond te lopen, toch heel goed het effect van diverse beleidsmaatregelen kan inschatten. Door deze modellen hoef je steeds minder te meten. Begrijp je nu waarom ik me hier voel als een kind in een snoepwinkel?’ •

achtergrond Europese dossierkennis Kamerleden ‘niet diepgaand genoeg’

Gemiste kansen Europese wetgeving staat in Den Haag op het tweede plan. Ten onrechte, vinden Nederlandse Europarlementariërs, want Europese besluitvorming stelt de kaders voor nationaal beleid. ‘De vraag is steeds: hoe houden we Europa buiten de deur?’

‘D

e Kamer richt zich te veel op nationale zaken. Daar krijg ik al vijf jaar kromme tenen van,’ zegt Jeanine HennisPlasschaert, Europarlementariër voor de VVD. Haar collega van D66, Sophie in ’t Veld, vindt de dossierkennis van Nederlandse Kamerleden ‘niet diepgaand genoeg’. En Europarlementariër Thijs Berman (PvdA) hekelt de algehele instelling van de Kamerleden, die ‘zo weinig constructief omgaan’ met voorstellen van de Europese Commissie. Het is al langer een doorn in het oog van de Nederlandse volksvertegenwoordigers in het Europees Parlement (EP). Commissievoorstellen die in het ratificatieproces in de Eerste en Tweede Kamer op het tweede plan komen te staan en veel minder aandacht krijgen dan de nationale dossiers. Het gevolg is dat parlement en senaat Europees beleid goedkeuren zonder de soms verregaande consequenties ervan in te zien, of juist tegenhouden of aanpassen waar dat niet nodig is, met alle gevolgen van dien. De Europarlementariërs komen desgevraagd met talloze voorbeelden. Zo bleef Nederland volgens Hennis-Plasschaert in gebreke door geen kritiek te leveren op de uitvoerbaarheid van Frontex, het agentschap voor de beveiliging van de Europese buitengrenzen. In ’t Veld noemt het verdrag over de uitwisseling van passagiersgegevens met de VS en het renditions programme van de CIA, zaken waar volgens haar ‘geen haan naar kraaide’. Lambert van Nistelrooij (CDA) laat weten dat Nederland eerder dit jaar een ‘prominentere deelname’ had kunnen en misschien wel moeten eisen bij de oprichting van het prestigieuze Europees

Instituut voor Technologie (EIT). Het was Nederland volgens hem op het lijf geschreven, maar de Kamer besteedde er maar ‘mondjesmaat’ aandacht aan. Er zijn verschillende oorzaken voor het in gebreke blijven van de Kamer op de beoordeling van belangrijk Europees beleid. De ongelijktijdigheid van de Europese en de Nederlandse actualiteit is een belangrijke drempel. Commissievoorstellen die ter goedkeuring in de Kamer liggen worden vaak pas twee jaar later ingevoerd, waardoor er op het moment

Tekst Tristan van Rijn Beeld Rob Jongbloed, Welmer Keesmaat

Het verdrag over uitwisselen van passagiersgegevens: ‘Geen haan die ernaar kraaide’ van goedkeuring geen gevoel van urgentie is. ‘Pas als een Europees besluit in werking treedt, wordt het in Nederland als een actualiteit gezien,’ zegt HennisPlasschaert. ‘Te laat dus.’ Ook de naar binnen gekeerde houding van de Kamer is reden voor frustratie. De focus ligt volgens de Europarlementariërs vooral op het blokkeren van Europese wetgeving. ‘De vraag is steeds: hoe houden we Europa buiten de deur?’ zegt Berman, ‘Terwijl we juist steeds meer samen moeten regelen.’ In ’t Veld: ‘De Kamer is alleen maar bezig met rode en oranje kaarten, noodremprocedures en andere instrumenten om besluitvorming te saboteren. Je hoort geen enkel argument om constructief bezig te zijn met Europa.’ De soms zwakke dossierkennis van Kamerleden is de derde oorzaak die de Europarlementariërs aanvoeren. Bijvoorbeeld de Europese voorstellen om de luchtkwaliteit te verbeteren door onder meer fijnstof 19 december 2008 PM

27

Jeanine Hennis-Plasschaert (VVD): ‘al vijf jaar kromme tenen’

Kamer besteedde ‘maar mondjesmaat’ aandacht aan oprichting van het EIT, zegt Van Nistelrooij (CDA)

af te vangen in roetfilters, werd een klucht. Het was bedoeld als een waarborg voor de volksgezondheid, maar de Tweede Kamer koppelde de implementatie van het beleid aan ruimtelijke ordening. Dat zorgde voor de nodige problemen. ‘Goldplating’ wordt dat genoemd: zonder noodzaak beleid ingewikkelder maken. Om dit soort fouten te voorkomen moet de Nederlandse politiek volgens In ’t Veld ‘veel meer mid-

van den Burg. Het gaat om het zogeheten Solvency-II voorstel waarin de solvabiliteitseis van verzekeraars wordt gekoppeld aan het risicoprofiel: hoe groter het risico, des te hoger de eis. Verzekeraars worden in het voorstel van de commissie op een lijn gesteld met pensioenfondsen. Omdat deze fondsen al beschikken over hun eigen instrumenten voor risicodeling zal de implementatie van Solvency-II tot gevolg hebben dat pensioenfondsen extra buffers moeten aanhouden. Daardoor zullen óf de premies stijgen, óf de pensioenen dalen. Een onwenselijke situatie, vindt directeur René Bastian van de Unie van Beroepspensioenfondsen. De pensioenfondsen zouden wat hem betreft ‘een eigen Europees toezichtkader’ moeten krijgen. ‘Het is een slechte zaak dat het initiatief voor een belangrijk bezwaar als dit vanuit het ministerie van Financiën komt en niet vanuit de Kamer,’ vindt PvdA’ er Van den Burg. Bram van Els van de Vereniging voor Bedrijfstakpensioenfondsen begrijpt wel waarom het lastig is het onderwerp op de Kameragenda te krijgen. ‘Het is niet zo’n sexy onderwerp.’ Begin december liet minister Bos weten dat de tekst van het voorstel zal worden aangepast: de pensioenfondsen worden buiten beschouwing gelaten. Solvency-II moet in 2012 in werking treden.

‘Met 27 Europarlementariërs red je het niet, je hebt de 150 Kamerleden hard nodig’ delen krijgen om Europese zaken te behandelen’. Haar ­collega’s stemmen daarmee in. De samenwerking tussen een goed geïnformeerde Kamer en het Europees Parlement is volgens hen essentieel. Hennis­Plasschaert: ‘Met 27 Europarlementariërs red je het niet. Je hebt de 150 Kamerleden hard nodig.’ Tweede Kamerleden zijn zich ervan bewust dat Europa soms meer aandacht verdient. Naima Azough van GroenLinks zegt er meer tijd voor te willen hebben. ‘Het is opmerkelijk hoe essentiële onderwerpen aan de Kamer voorbij gaan,’ verzucht ze. Maar dat ligt niet alleen aan de Kamer. ‘Het gehalte aan transparantie en democratie is altijd kritiek in Europa. Je hebt zelden grip op je mandaat, want je weet niet wat er vervolgens in de achterkamertjes mee gedaan wordt.’ Volgens Azough zit er overigens wel verbetering in, dat zien de EP’ers ook. Vooral de interne communicatie tussen de nationale en Europese vleugels van de partijen wordt beter, zo klinkt het. Dat neemt niet weg dat Europees beleid nog altijd minder aandacht krijgt dan het wellicht verdient. Een overzicht van vier richtlijnen die de Europarlementariërs ‘kromme tenen’ bezorgen.

1: Solvency-II Ondanks de kredietcrisis is er in het Nederlandse parlement weinig aandacht voor nieuwe wetgeving uit Brussel om het financieel toezicht te moderniseren. Onbegrijpelijk, vindt Europarlementariër Ieke

28

PM 19 december 2008

2: Blue card Zal de introductie van een Europese blue card – een werk- en verblijfsvergunning van twee jaar waarmee hoogopgeleiden van buiten de EU moeten worden aangetrokken – een brain drain in ontwikkelingslanden tot gevolg hebben? Die vraag staat centraal in de Brusselse discussie over de blue card, de Europese versie van de Amerikaanse green card. Tegenstanders van de kaart vrezen dat in het land van herkomst van de kennismigranten een tekort aan specialisten ontstaat. Om dit te ondervangen heeft de Europese Commissie een pakket extra maatregelen aan het oorspronkelijke voorstel toegevoegd. Zo mogen lidstaten het afgeven van de blue card weigeren als blijkt dat het land van herkomst een tekort heeft aan gekwalificeerd personeel en krijgen blue-cardhouders toestemming tijdelijk terug te keren naar hun eigen land om circulaire

achtergrond

Kamer moet ‘veel meer middelen krijgen om Europese zaken te behandelen’, vindt D66’er In ’t Veld

Kamerleden gaan ‘weinig constructief’ om met voorstellen van de Europese Commissie, meent Berman (PvdA)

migratie te stimuleren. In het Europees Parlement wordt sterk getwijfeld aan de houdbaarheid van deze maatregelen. In Den Haag heeft alleen Naima Azough vragen gesteld over de brain drain. GroenLinks is niet van plan gas terug te nemen zolang onduidelijk is of het extra pakket maatregelen het gewenste effect heeft. In de Tweede Kamer krijgt ze maar weinig bijval, terwijl de internationale implicaties van de blue card aanzienlijk kunnen zijn. Zoals het er nu voor staat wordt de blue card medio 2011 geïntroduceerd.

4: Antidiscriminatiepakket

3: Eurovignet Al in 2005 zou het Eurovignet, het Europese belastingstelsel voor zware motorrijtuigen, worden herzien. Het Europees Parlement heeft dat tegengehouden omdat er ‘een wildgroei van tolsystemen’ zou ontstaan en het te onduidelijk was waar lidstaten zich precies aan moeten houden. Het onderwerp ging destijds vrijwel onopgemerkt voorbij aan de Tweede Kamer. Onterecht, volgens de Europarlementariërs, want er was veel over te klagen. Maar, zo zeggen ze, het gaat vooruit, want er ligt nu een nieuwe richtlijn die gelukkig ook door de Kamer wordt opgepikt. De VVD vreest dat de lidstaten een vrijbrief krijgen om de externe kosten in rekening te brengen, zegt Paul de Krom. ‘De transportsector gaat meer betalen en dat is in deze tijd niet verstandig. Ook Kees Vendrik van GroenLinks heeft problemen met deze richtlijn. Tijdens een debat eerder dit jaar had hij geen goed woord over voor het feit dat minister Eurlings er vooralsnog mee instemt dat CO2-uitstoot niet wordt meegeteld in de doorberekening van externe kosten. Een andere heikel punt is de implementatie in ­Nederland. Het is vooralsnog onduidelijk hoe het Eurovignet gecombineerd moet worden met de ­kilometerheffing voor vrachtverkeer. Volgens adjunct-directeur Hans van der Bruggen van de Rijksdienst voor het Wegverkeer zal een combinatie van beide ­systemen zeker in het begin ‘een rommeltje’ worden en zullen de kosten voor de transportsector flink ­hoger worden. De nieuwe richtlijn wordt op zijn vroegst in 2012 geïmplementeerd.

Nadat de Italiaanse kandidaat-Eurocommissaris Rocco Buttiglione voor ophef zorgde met een reeks discriminerende uitlatingen over homoseksuelen en vrouwen heeft het Europees Parlement aangedrongen op een nieuw en uitgebreid pakket aan antidiscriminatiemaatregelen. In de huidige wetgeving inzake discriminatie, artikel 13 van het Verdrag van Amsterdam, zitten volgens het parlement nog te veel hiaten. Zo is de wetgeving te veel toegespitst op discriminatie op de werkvloer en niet daarbuiten. Het EP heeft al met de nieuwe richtlijn ingestemd. Maar het is nog geen gelopen race daar het onderwerp unanimiteit vereist. Onder meer Duitsland, Tsjechië en Nederland liggen dwars. Tot grote verbazing van de Europarlementariërs houdt zowel het ­Nederlandse parlement als de senaat de richtlijn tegen op basis

‘Voor Nederland verandert er niets, daar gelden deze grondrechten al’ van het subsidiariteitsbeginsel. Volgens critici is dit een typisch voorbeeld van een naar binnen gekeerde ­opstelling van het nationale parlement. Vanuit Europa wordt het goedkeuringsproces in Nederland dan ook met argusogen gadegeslagen. ‘We zijn zeer bezorgd over de houding van sommige lidstaten,’ zegt Natasja Kazatsjkin, medewerkster van Amnesty International in Brussel. Kazatsjkin vindt het subsidiariteitsargument ‘niet erg sterk’. Volgens haar hebben de lidstaten geen reden tot zorg omdat de Europese wetgeving zich niet mengt in gevoelige nationale zaken als een verbod op religieuze symbolen of het onderwijscurriculum. De nieuwe wetgeving moet vooral gelden als een stok achter de deur voor landen waar discriminatie nog aan de orde van de dag is, en voor toekomstige kandidaat-lidstaten. ‘Voor Nederland ­verandert er niets, want daar gelden deze grond­rechten al.’ Dat Nederland de richtlijn desondanks tegenhoudt, noemt Kazatsjkin ‘opzienbarend’. • 19 december 2008 PM

29

WERK DOEN DAT ER TOE DOET

Ordina werkt aan oplossingen die impact hebben op de toekomstige bedrijfsvoering en positionering van klanten. Het zijn projecten die ergens over gaan. Over organisatiebesturing en klantbediening, maar ook over de manier waarop we in Nederland kunnen leven, wonen en werken.

Onze kennis van klanten en markten, van relevante bedrijfsprocessen en van leidende technologie vormt onze kracht. Met onze denkkracht, ontwikkelkracht en organisatiekracht leveren wij onze bijdrage aan een zorgeloze samenleving. Voor nu en later.

www.ordina.nl

3500.263 Advertentie 210x297.ind1 1

05-06-2008 09:54:26

spelers VVD bezorgd door rapport WODC over ambtscriminaliteit

Aangifteplicht onbekend terrein voor ambtenaren Justitie/BZK • Vier op de vijf ­ambtenaren zijn niet op de hoogte van het bestaan van de aangifteplicht voor ambtelijke­ ­misstanden. Daarnaast is de klokkenluiders­regeling, die bescherming moet bieden aan de arbeidspositie van de melder van een misstand, voor veel ambtenaren onduidelijk. Dat bericht het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC) van het ministerie van Justitie in het rapport Ambtscriminaliteit aangegeven?, dat eerder deze maand werd gepubliceerd. Sinds het WODC in 2006 de Nota Corruptiepreventie publiceerde, is de bestrijding van ambtscriminaliteit weer een belangrijk punt op de beleidsagenda van Justitie en BZK. In 2007 beloofden de ministers Hirsch Ballin en Ter Horst een reeks actiepunten in gang te zetten om corruptie tegen te gaan. Een daarvan was een onderzoek naar de aangifteplicht en de klokkenluidersregelingen in de publieke sector. Ambtenaren moeten misstanden in principe melden aan een leidinggevende, die het vervolgens kan doorspelen aan justitie. Dan is de ambtenaar in kwestie volledig beschermd. Als intern besloten wordt de zaak in de doofpot te stoppen kan een ambtenaar ook rechtstreeks naar het OM stappen. Maar in de huidige wetgeving is het onduidelijk of hij dan dezelfde bescherming geniet, zo stellen de onderzoekers. ‘Voor de integriteit van de overheid is dit geen goede zaak,’ aldus het rapport. Een ander punt is het feit dat er geen stafrechtelijke sanctie staat op het niet-voldoen aan de aangifteplicht. Dit suggereert, volgens het WODC, dat

ambtenaren een keuze hebben om wel of geen aangifte te doen. Bang om zijn eigen carrière op het spel te zetten, zal een ­ambtenaar daardoor eerder kiezen af te zien van een aangifte. VVD-Kamerlid Fred Teeven noemt de uitkomst van het onderzoek ‘zorgelijk’. Op deze manier zijn er voor de ambtenaar ‘genoeg redenen om de andere kant op te kijken’, vindt hij. Om sancties uit te delen voor het niet-voldoen aan de plicht gaat te ver, maar Teeven pleit er wel voor dat het aankaarten van de aangifteplicht een belangrijke rol krijgt bij de beëdiging van nieuwe ambtenaren.

Prioriteit Ook de wisselwerking tussen de ­ambtelijke leiding en het OM is volgens het onderzoek voor verbetering vatbaar. Het traject van intern en extern onderzoek, plus een strafrechtelijk traject, duurt in de regel zo lang dat het ‘niet stimuleert tot het doen van aangifte’.

‘Voor de integriteit van de overheid is dit geen goede zaak’ ­ ovendien is de kans klein is dat het OM B iets met een aangifte doet. Tenzij het gaat om ambtelijke corruptie belandt een aangifte vaak onderaan de stapel. De prioriteit die een zaak krijgt is sterk afhankelijk van de functie van de overtredende ambtenaar, het type organisatie en de belangstelling van media. Onderling gaan officieren van justitie er ook nog eens anders mee om. Volgens de onderzoekers is het voor de overheidsorganisaties ‘frustrerend en

stuitend’ dat de aangifteplicht kennelijk niet leidt tot een opsporings- en vervolgingsplicht voor het OM. Teeven kan daar wel inkomen. ‘Ik verbaas me over het gemak waarmee zaken opzij worden geschoven, terwijl sommige zaken niet ingewikkeld zijn om af te doen.’ De oud-officier van justitie waarschuwt overigens wel dat niet alles naar het OM hoeft. ‘Vaak is het beter om een zaak intern op te lossen.’ In een brief aan de Kamer laat minister Hirsch Ballin weten dat hij samen met BZK ‘meer bekendheid’ wil geven aan de aangifteplicht en de klokkenluiders­ regeling door voorlichting te geven aan ambtenaren. Mogelijk komen er ­aanpassingen in artikel 162 in het wetboek van Strafvordering. Hirsch Ballin is het niet eens met de suggestie dat het OM onvoldoende prioriteit geeft aan ambtscriminaliteit. Dat niet iedere zaak leidt tot vervolging, is geen bewijs dat het OM de kwestie niet serieus heeft gewogen, aldus de bewindsman. Volgens Teeven maakt de minister er zich zo te makkelijk vanaf. ‘Daar moeten we het nog maar even over hebben na het reces,’ aldus de VVD’er. • Tristan van Rijn Advertentie

Nieuw bestuur Piazza Jong • Marie Louise Tabben, jonge ambtenaar op Justitie, wordt de nieuwe voorzitter van Piazza, de koepel van de veertien departementale jongverenigingen van de rijksoverheid. Tijdens de ­JongRijk Nieuwjaarsborrel op 9 januari neemt zij officieel het stokje over van Nienke Doeve. Het dagelijks bestuur van Piazza wisselt jaarlijks van samenstelling. Sekhar Lahiri (EZ) wordt de nieuwe secretaris, Karen Ruiten (VWS) neemt de functie van penningmeester op zich. Het bestuurslid extern wordt AnneMarie Frissen (BZ) en Sjeanne Kamphorst (VenW) zal zich ontfermen over de activiteiten.

Management Development & Leertrajecten w

| www.posg.nl

t

| (073) 503 93 20 19 december 2008 PM

09:54:26

31

spelers

Wie zit waar Hoofd Bureau Beleidsvoorbereiding Stan Kaatee maakt de overstap van het ministerie van Financiën naar dat van Algemene Zaken. Vanaf 1 februari zal hij de premier terzijde staan als raadadviseur Financiën, Sociale Zekerheid en Arbeidsmarkt.

Cees van Nieuwamerongen stapt op bij de Belastingdienst waar hij algemeen projectmanager is. Vanaf 1 januari werkt hij bij het ministerie van VWS als directeur Bestuursondersteuning.

De huidige plaatsvervangend directeur Energie en Duurzaamheid Guido Landheer krijgt op Economische Zaken een nieuwe ­functie. Per 1 januari gaat hij aan de slag als directeur ­Ondernemen.

De reorganisatie van het ministerie van Justitie brengt per 1 januari een aantal veranderingen met zich mee: Erik van ’t Geloof wordt de nieuwe directeur Regulier Sociaal. Hij was plaatsvervangend directeur Regulier bij de IND. Wilbert van der Griendt, de huidige directeur Stafdirectie Coördinatie Vreemdelingenketen, wordt ­directeur Regulier Economisch. De directeur Gemeenschappelijk Centrum Kennis, Advies en Ontwikkeling Frank Hendriks start in het nieuwe jaar als directeur Naturalisatie en Bert van Hoorn, nu nog plaatsvervangend directeur onder Hendriks volgt hem op als directeur.

Edwin Visser wordt met ingang van 1 januari directeur ­Internationale Fiscale Zaken op het ministerie van ­Financiën. Nu is hij nog voorzitter van de Kennisgroep Zeer Grote ­Organisaties (ZGO).

De directeur van de Vervoerkamer van de NMa Marga Zuurbier wordt de nieuwe directeur Arbo op het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Ze begint op 15 januari aan haar nieuwe job.

Hannie Vlug verruilt op 1 januari het ministerie van OCW, waar ze directeur Bestuursondersteuning en Advies is, voor Justitie. Ze wordt daar directeur Arbeidsverhoudingen.

De Ronde Tafel Conferentie op de Antillen was voor Gea van Craaikamp een mooi moment te stoppen als directeur ­Koninkrijksrelaties op BZK. Op 1 januari begint ze als ­directeur Projecten Rijksgebouwendienst, onderdeel van het ­ministerie van Vrom.

Maarten Hillenaar is door het ministerie van BZK aangetrokken als directeur Informatiseringsbeleid Rijk. Hij begint 1 januari met zijn nieuwe functie. Hillenaar komt van Het Expertise ­Centrum, waar hij senior adviseur was.

Theo van de Gazelle volgt op 1 januari bij Rijkswaterstaat Luc Kohsiek op als plaatsvervangend DG. Hij was hoofdingenieur­directeur Oost-Nederland van het ministerie van VenW.

Advertentie

www.movendus.nl

Een nieuwe carrièrekans voor topkader Het kan voorkomen dat topmanagers bij de overheid of bestuurders op zoek moeten naar een andere uitdaging. Movendus is specialist in loopbaaninterventies voor topkader binnen de publieke sector. Met een gericht loopbaaninterventieprogramma begeleiden wij managers of bestuurders weloverwogen en zorgvuldig naar een nieuwe uitdaging.

a • Plein 18A, 2511 CS Den Haag t • (070) 363 54 11

32

PM 19 december 2008

Met onze jarenlange ervaring, onze beproefde werkwijze en onze netwerken zijn wij de partner voor overheidsorganisaties bij loopbaaninterventies. Maak kennis met de mogelijkheden van Movendus. Bel Coert Arends, Marie-José van der Meij of Richard Oosterweghel, telefoon (070) 363 54 11 of stuur een e-mail naar [email protected].

Den Haag • Hedel • Maastricht • Meppel • Tilburg • Veldhoven • Wageningen Movendus maakt deel uit van de P&O Services Groep

spelers

Spreekbuis van Bos volgt Sprenger op Financiën • Sinds aangekondigd is dat Remco Dolstra, nu hoofd Persvoorlichting van het ministerie van Financiën, per 1 januari directeur Communicatie wordt bij hetzelfde ministerie, is er al flink wat extra werk op hem afgekomen. In zijn nieuwe functie zal hij zich meer richten op het management, en minder op de dagelijkse woordvoering van de bewindspersonen. De visie van zijn voorganger Jeroen Sprenger zal Dolstra zo veel mogelijk voortzetten. ‘Ik heb van Jeroen vooral het belang van transparantie geleerd, een van de redenen waarom de samenwerking tussen persvoorlichting en journalistiek zo goed is verlopen.’ Iets dat volgens het recent verschenen boek De communicatieoorlog van Frits Bloemendaal niet vanzelfsprekend is. Volgens Dolstra is de reactie

van SZW op de GPD-affaire toch geweest: ‘Er was eerder sprake van onnadenkendheid dan van moedwilligheid.’ Als toekomstig directeur heeft hij een kritische visie op zijn huidige functie: ‘Ik ga mijn huidige plek niet invullen, maar ik ga op zoek naar meerdere teamleiders. Zowel de minister als de staatssecretaris moet een eigen woordvoerder krijgen.’ Er is nog meer verandering op til. Dolstra: ‘De afdeling communicatie valt nu nog onder bedrijfsvoering. Maar omdat we niet in het hart van het beleid zitten, worden we vanaf 1 januari een zelfstandige directie. In mijn ogen een mooie stap.’ Ook de ontwikkelingen binnen de financiële wereld geven een andere dimensie aan de communicatieafdeling.‘We hebben veel meer meetings met banken.

Remco Dolstra

Fortis informeerde ons bijvoorbeeld al een dag van tevoren over de megafraude in de VS,’ aldus de persvoorlichter. Als hoofd Persvoorlichting en voormalig woordvoerder van de Partij van de Arbeid, heeft Dolstra Wouter Bos in hoogtij maar ook in laagtij meegemaakt. Onlangs is de minister van Financiën uitgeroepen tot Nederlander en politicus van het jaar. ‘Als voorlichters zijn we er ontzettend blij mee, maar tegelijkertijd beseffen we dat het elk moment weer kan omslaan.’ • Noor Vos

Advertentie

19 december 2008 PM



VacatureSpot ZH (Senior) Adviseur Agis

www.mindef.nl

www.werkenbijderecht-

ZH Lid Raad voor de Rechtspraak

Ministerie van Defensie,

spraak.nl

Raad voor de Rechtspraak

Commando Dienstencentra ZH Senior Beleidsmedewerker Openbaar Bestuur ZH Proceseigenaar Realiseren

www.minbzk.nl

Ministerie van Binnenlandse Zaken en Konink-

www.mindef.nl

Ministerie van Defensie, Commando Diensten-

rijksrelaties

centra ZH (Senior) Beleidsmedewerker ZH Programmamanager Egem

www.minfin.nl

Ministerie van Financiën

www.ictu.nl

Stichting Ictu

ZH Adviseur Directie Financieel-Economische Zaken

ZH Projectmanager architectuur en organisatieont-

www.minaz.nl

Ministerie van Algemene Zaken

www.ictu.nl

wikkeling bij EGEM Stichting Ictu

www.vrom.nl

ZH Clusterhoofd Administratie en Consolidatie Rijksgebouwendienst

GE Projectmanager

www.kadaster.nl

Kadaster

ZH Financieel Beleidsmedewerker met gevoel voor

www.justitie.nl

huisvesting ZH Senior Adviseur Documentaire Informatie

Ministerie van Justitie

www.mindef.nl

Ministerie van Defensie ZH Financieel Medewerker Huisvestingsprojecten ZH Lid Commissie van Toezicht Inlichtingen- en

www.justitie.nl

Ministerie van Justitie

www.raadvanstate.nl

Veiligheidsdiensten Raad van State

ZH Econoom of Jurist als (senior) beleidsmedewerker www.minfin.nl Ministerie van Financiën



Advertentie

P&O Services Groep brengt mensen in beweging • Mobiliteitsdienstverband • Loopbaancoaching • Assessment- & Developmentcenter • Management Development & Leertrajecten • Interim & Detachering • Payrolling

Dé mobiliteitspartner voor ambtenaren en bestuurders!

Den Haag Maastricht Meppel Tilburg Wageningen Hedel Correspondentieadres

34

PM 19 december 2008

| Postbus 94, 5320 AB Hedel

Telefoon

| (073) 503 93 20

Internet

| www.posg.nl

ZH Clusterhoofd Administratie en Consolidatie

www.vrom.nl

ZH Senior Juridisch Medewerker Politiezaken

www.minbzk.nl

Ministerie van Binnenlandse Zaken en

Rijksgebouwendienst

Koninkrijksrelaties GE Financieel Beleidsmedewerker met gevoel voor

www.justitie.nl GE Unitmanager Belastingdienst Haaglanden

huisvesting

www.belastingdienst.nl

Belastingdienst

Ministerie van Justitie NH Financieel Medewerker Huisvestingsprojecten

www.justitie.nl

ZH Omgevingsmanager Noordwaard

Ministerie van Justitie

www.rijkswaterstaat.nl

Rijkswaterstaat Ruimte voor de Rivier www.vrom.nl

ZH Hoofd Financiële Zaken

ZH Senior Onderzoeker op Europees Gebied

Rijksgebouwendienst

www.rekenkamer.nl

Algemene Rekenkamer www.kadaster.nl

ZH Manager Marketing

ZH Beleidsadviseur Arbeidsvoorwaarden en rechts-

Kadaster

www.justitie.nl

positie Ministerie van Justitie www.haarlem.nl

ZH Senior Adviseur Concerncontrol Gemeente Haarlem

GE Senior Medewerker Marktonderzoek

www.kadaster.nl

Kadaster ZH Senior Financieel Adviseur

www.verkeerenwaterstaat.nl

Ministerie van Verkeer en Waterstaat

UT Teamleider Projectmanagement

www.rijkswaterstaat.nl

Rijkswaterstaat Bouwdienst ZH Senior Projectleider Huisvesting voor grensver-

www.justitie.nl

leggende projecten

UT Contractmanager

Ministerie van Justitie

Nationale Databank Wegverkeersgegevens

www.nationaaldatawarehouse.nl

Advertentie

Hoort u wel alles?

Met PM blijft u op de hoogte van alle actuele informatie over publieke zaken. PM weet exact wat er speelt in de publieke sector en houdt beleids-

daarbij de belangrijke spelers te identificeren. En door ons altijd te

makers, uitvoerders, politici, belangenbehartigers en adviseurs hier-

focussen op de inhoud.

van op de hoogte. PM biedt elke twee weken actuele informatie van hoog niveau over publieke zaken. Dit doen we door de lopende zaken bij de overheid, in de Haagse politiek én in Brussel te volgen. Door de schijnwerper te zetten op ambities en prestaties van de overheid en

www.pm.nl

3 maanden gratis Wilt u op de hoogte blijven van alle ontwikkelingen proefabonnement! in de publieke sector? Maak dan nu kennis met PM,

hét magazine voor de overheid, en ontvang PM 3 maanden gratis!

Meer informatie en inschrijven via www.pm.nl (abonnementen) of bel 070 - 31 22 777.

19 december 2008 PM

35

et cetera

Intelligente overheid: feit of fictie?

‘O

f ze nu door de hond of de kat gebeten wordt, het lijkt erop dat de overheid het nooit goed doet,’ zo opent de directeur van het Center for Public Innovation (CPI) Johan van Wamelen het eerste lustrumcongres. In de vergaderzaal van de Eerste Kamer zijn jong en oud, ambtenaar en wetenschapper, bestuurder en adviseur bijeen om te sparren over de intelligente overheid. ‘Zou de intelligente overheid een visie kunnen zijn voor goed openbaar bestuur?’ vraagt Van Wamelen het publiek. ‘En moet deze intelligentie dan uit databeheer bestaan, of gaat het meer om sociale intelligentie?’ Het laatste, antwoordt de meerderheid van het ­publiek. Want hoewel de meeste aanwezigen vijftigplusser zijn, de stemkastjes wijzen uit dat zij steeds vaker googlen, hyven en bloggen. In het onderzoeksproject Second ­society, over vernieuwing in de staat, de stad en de straat onderzoekt het CPI hoe technologische ontwikkelingen van invloed zijn op

In de oorlog Titel Kabul en Kamp Holland. Over de stad en de oorlog Auteur Peter ter Velde Uitgeverij Conserve Prijs € 17,-

36

PM 19 december 2008

j

bestuurlijke ontwikkelingen. ‘We moeten de overheid zien als een stapel legoblokjes,’ zegt Michiel Leenaars, directeur van Internet Society Nederland. ‘Als burger kunnen we de blokjes oppakken en ergens anders neerleggen.’ Inspraak en participatie van de burger in de publieke zaak zijn het doel, Hyves, Twitter en andere platforms zijn hiervoor de middelen. Een intelligente overheid is een overheid die haar kennis

‘De experimenten met web 2.0 zijn volkomen mislukt’ en informatie niet alleen uit de samenleving haalt, maar deze ook via het internet verspreidt. ‘De foldertjes die postbus 51 nu verstuurt zijn met Hyves niet meer nodig,’ stelt iemand uit het publiek. ‘Waarom alleen via Parlando toegang tot databases bieden en waarom geen directe toegang?’ vult een ander hem aan. Toch hoopt niet iedereen dat de overheid via het internet deel wordt van de samenleving. ‘Als we de democratie op deze wijze

ournalist Peter ter Velde bezocht als NOS-­verslaggever talloze keren de Nederlandse ­basis Kamp Holland in de Afghaanse ­provincie Uruzgan. Hij schreef er een boekje over, dat past in het rijtje boeken dat NOS­correspondenten schrijft over hun stad. Nu is Ter Velde geen correspondent in de traditionele zin van het woord; Kamp Holland noch de Afghaanse hoofdstad Kabul is zijn standplaats. Maar hij heeft zich de afgelopen twee jaar ‘mogen specialiseren in Afghanistan’, zoals hij in de inleiding schrijft. Die specialisatie heeft zijn uitwerking niet gemist: in simpele, korte zinnen legt hij in de eerste hoofdstukken uit wat de problemen zijn van het land: altijd knel tussen grootmachten – al vanaf de veldtochten van Alexander de Grote – en een enorme mengelmoes van culturen, volkeren en stammen die elkaar het licht in de ogen niet gunnen. Wellicht bekend, maar duiding kan geen kwaad. Helaas zakt het boekje daarna in. Er volgen ­negen korte hoofdstukken over ‘gewone’ mensen uit de hoofdstad, een trucje dat meer oorlogscorrespondenten gebruiken om de dagelijkse werkelijkheid in een oorlogszone te schetsen. Dat het in dit boek niet werkt ligt wellicht aan de enorme overkill aan opgevoerde personen. Over Kabul zelf gaat het eigenlijk amper. Dan Kamp Holland. Ter Velde en zijn vaste cameraman werken embedded op de basis en

uithollen, veranderen we in een populistische samenleving,’ roept iemand vanaf de zijkant. Een andere criticus stelt dat de overheid echt niet ineens intelligent wordt door het gebruik van deze nieuwe interfaces: ‘De experimenten met web 2.0 zijn volkomen mislukt. Fora zijn een azijnbad van klachten geworden. Als er al een leuke discussie op staat, dan heb je er meestal niets aan.’ De vraag die opdoemt, is waar de grenzen van het openbaar bestuur liggen. ‘Als de overheid de burger als een klant gaat behandelen, verwacht de burger op hem toegesneden diensten,’ zegt gastspreker Bibi van den Berg, promovendus bij het CPI. In reactie hierop vraagt Van Wamelen het publiek of de overheid dan wel net zo intelligent moet zijn als de koelkast. Teveel kennisvergaring door de overheid botst met het privacyvraagstuk: willen we bijvoorbeeld wel weten wanneer een kind schaamhaar krijgt? Het vertrouwen van de burger in de overheid kan hierdoor uitgeput raken. ‘Pas als de overheid dat inziet, is zij intelligent,’ concludeert een van de aanwezigen. • Noor Vos

mogen mee op patrouille door het gebied. Het is het sterkere deel van het boek, dat meteen duidelijk maakt dat van een opbouwmissie vanaf dag één feitelijk geen sprake is, maar dat er echt gevochten wordt. Ook hier eerst een schets van de Afghaanse situatie en vooral de moeilijkheden waar ‘onze jongens’ mee kampen. Er is sprake van counterinsurgency, totaal anders dan de traditionele oorlog tussen legers. Nederland, noch de Amerikanen, waren hier voldoende voor opgeleid. Ervaring doen de troepen op in de praktijk. Er volgt onder andere een beschrijving van de Slag om Chora, een door Nederland en Afghanistan geleid offensief tegen de oprukkende taliban, opgetekend uit de monden van betrokkenen. Geen journalist was erbij. Ter Velde gaat daarbij voorbij aan de discussie die in Nederland losbarstte over de naar schatting zeventig burgerdoden, waarvan het leeuwendeel is veroorzaakt door Nederlands vuur. Wel staat hij stil bij de slachtoffers die de taliban veroorzaakten: burgers die weigerden mee te vechten tegen de Nederlanders, werden zonder schroom gedood. Ter Velde laat de Nederlandse troepen regelmatig zeggen dat wij hier in Nederland amper weten wat er daar in Afghanistan gebeurt. Hij heeft het tot doel gemaakt om vooral die verhalen te vertellen. Het geeft zijn boek een menselijke kant, maar tegelijkertijd onvoldoende body om een diepe indruk achter te laten. • Rutger van den Dikkenberg

et cetera

Het geweten van banken Titel Gepast en ongepast geld. Een zoektocht naar het geweten van banken Auteur Hans Ludo van Mierlo Uitgeverij Scriptum Prijs € 19.95

O

oit waren banken instellingen waar de maatschappelijke opdracht centraal stond. De boerenleenbank werd opgericht om boeren een krediet te kunnen verstrekken, bij de spaarbank leerde de burger sparen en de Middenstandsbank verschafte ondernemers kapitaal om te kunnen groeien. Door de financiële crisis valt op hoezeer die oorspronkelijke opdracht op de achtergrond is geraakt. Hans Ludo van Mierlo, voormalig parlementair journalist die halverwege de jaren tachtig de overstap maakte naar de bancaire wereld, beschrijft in Gepast en ongepast geld van binnenuit hoe het zo ver gekomen is. Volgens Van Mierlo heeft vooral de praktijk dat banken zich voornamelijk bezighouden met het verdienen van geld met geld tot de huidige crisis geleid. Banken en andere financiële instellingen zijn winstmaximalisatie als hun belangrijkste doelstelling gaan zien. Oftewel: de klant is koning, maar de aandeelhouder is keizer geworden, aldus een bestuursvoorzitter van een grote bank. Van Mierlo was achtereenvolgens verantwoordelijk voor de externe communicatie van de NMB Bank, de NMB Postbank, ING en de Rabobank. Daarna zat hij als lobbyist in Den Haag voor de Rabobank en de Nederlandse Vereniging van Banken. Hij was net begonnen of de eerste incidenten dienden zich aan. Enkele bestuurders van zijn bank moesten hun functie neerleggen wegens handel in aandelen met voorkennis. Wat is dit voor industrie die zichzelf zo onderuit haalt, wat zijn dat voor mensen die hun klant een woekerpolis aansmeren of met evenveel gemak de rente op een betaalrekening verlagen zonder de klant te berichten, vroeg hij zich af. ‘Zijn banken alleen met zichzelf bezig of is er toch iets als een bancair geweten?’ is de vraag die hij in Gepast en ongepast geld probeert te beantwoorden. Het aardige in dit boek is dat Van Mierlo goed

ingevoerd is in de materie, maar tegelijkertijd zijn verwondering over de bancaire wereld heeft weten te behouden. Met verbazing schetst hij het totale gebrek aan een kijk op de wereld die hij bij de bankiers aantreft. ‘Ze waren zo druk bezig met hun bedrijfsprocessen, de ontwikkeling van de organisatie en hun grote deals, dat ze geen oog hadden voor de buitenwereld. Het beroemde rapport van de Club van Rome uit de jaren zestig drong bijvoorbeeld pas dertig jaar na dato in de bankenwereld door. Maatschappelijke issues zijn in de raden van bestuur tot halverwege de jaren negentig hoegenaamd geen issue. De ngo’s die het onderwerp wel oppakten werden liefst genegeerd en de pers moest het bij voorkeur doen met de reactie ‘geen commentaar’. Toch wil Van Mierlo niet betogen dat banken geen geweten hebben, hoewel hij dit niet heeft kunnen traceren op het niveau van de raden van bestuur of commissarissen, waar de dilemma’s uit de praktijk vaak niet voorgelegd worden. En ook op de afdeling compliance, waar juristen toezien of aan de wettelijke verplichtingen wordt voldaan, houdt men zich volgens hem nauwelijks bezig met ethiek. Compliance officers denken in termen van regels, zelfs de naleving van eigen gedragsregels rekenen ze niet tot hun taak. Van Mierlo vindt het een hele geruststelling dat de medewerkers van banken vaak meer met integriteit en het belang van de klanten bezig zijn dan de top van de banken. Zij zouden daarbij wel veel meer geholpen kunnen worden, vindt Van Mierlo, want het opstellen van een papieren gedragscode volstaat niet. Hij pleit voor de invoering van een ambtseed voor medewerkers van een bank. Overigens zou ook de klant veel kritischer moeten zijn op zijn bank, schrijft Van Mierlo. Uiteindelijk krijgt een land toch de banken die het verdient, vindt hij. • Chris van de Wetering

Kredietcrisis voor dummies Titel De kredietcrisis (en hoe we er sterker uit kunnen komen) Auteur Willem Vermeend Uitgeverij Lebowski Prijs € 9.99

W

ie na de uitgebreide berichtgeving van de afgelopen maanden nog altijd geen genoeg heeft van de huidige kredietcrisis, is bij Willem Vermeend aan het juiste adres. De oud-minister van SZW en gewezen staatssecretaris van Financiën houdt in zijn boek De kredietcrisis een bondig, maar zeer overzichtelijk betoog over het ontstaan en de mogelijke gevolgen van de huidige financiële malaise. Juist door de eenvoud van zijn schrijven – zelfs de allergrootste financieel-economische leek kan na het lezen van het boek nog zeggen de situatie te begrijpen – maakt Vermeend het uitgekauwde onderwerp verteerbaar. Naast het geven van uitleg, waarbij Vermeend ter verduidelijking ook nog eens met handige voorbeelden en anekdotes komt, doet

de PvdA’er een poging een oplossing te bieden. Geheel in de lijn van de VN-secretaris-generaal Ban Ki-moon roept hij de regering op twee vliegen in een klap te vangen door de noodzakelijke investeringen in de woningbouw, de infrastructuur en de algehele economie van een ‘groen’ label te voorzien. Nu de economie toch schreeuwt om een financiële impuls, geef die dan op een duurzame manier, zodat je met het verhelpen van de kredietcrisis meteen ook maar de milieucrisis van een antwoord voorziet. Vermeends oproep tot een miljardeninvestering in wind- en zonne-energie doet misschien wat speels en kort door de bocht aan, maar zet wel aan het denken. Al met al is De kredietcrisis een handige kijk op de oorzaken van de crisis en een verfrissende eerste blik op de oplossing ervan. • Tristan van Rijn 19 december 2008 PM

37

;JFU
V
IFU
HPFE )BLFOLSVJ[FO
JO
FFO
CVTIPLKF
BMMPDIUPOF
MFFSMJOHFO
EJF
BMMFFO
NBBS
WSJFOEFO
IFCCFO
VJU
IVO
FJHFO
FUOJTDIF
LSJOH
EJFSFOSFDIU BDUJWJTUFO
EJF
QSPUFTUFSFO
WPPS
IFU
XPPOIVJT
WBO
FFO
XFUIPVEFS
.PFUFO
XF
POT
IJFS
[PSHFO
PWFS
NBLFO 4UFFET
NFFS
NFOTFO
XPSTUFMFO
JO
IVO
XFSL
PG
EBHFMJKLT
MFWFO
NFU
EF[F
POEFSXFSQFO

%BBSPN
LVOU
V
OV
UFSFDIU
CJK
/VBOTB
IFU
LFOOJT
FO
BEWJFTDFOUSVN
1PMBSJTBUJF
FO
3BEJDBMJTFSJOH

/VBOTB
HFFGU
QSBLUJTDIF
BEWJF[FO
FO
CVOEFMU
LFOOJT
/JFU
BMMFFO
CJK
WFSHBBOE
FYUSFNJTNF
NBBS
WPPSBM
PPL
CJK
CFHJOOFOEF
TQBOOJOHFO
UVTTFO
NFOTFO
FO
HSPFQFO
0O[F
BEWJTFVST
TUBBO
V

HSBBH
UF
XPPSE
FWFOUVFFM
BOPOJFN 
/VBOTB
LFOOJT
FO
BEWJFTDFOUSVN
1PMBSJTBUJF
FO
3BEJDBMJTFSJOH
#FM





TUVVS
FFO
FNBJM
OBBS
WSBBH!OVBOTBOM
PG
LJKL
PQ
EF
XFCTJUF
XXXOVBOTBOM

MINBIZ004_2e_Adv_binnenlands_bestuur_A4.indd 1

20-11-2008 11:24:46

agenda

Proost! Na de feestdagen gaat de Tweede Kamer op dinsdag 13 januari weer aan de slag. Om 2009 in te luiden vindt er die middag in Nieuwspoort een nieuwjaarsreceptie plaats voor de pers waar Kamervoorzitter Gerdi Verbeet traditiegetrouw de parlementaire jaarcijfers presenteert. Op de departementen wordt in januari ook flink geborreld. Waar moet u zijn om uw collega’s een goed nieuwjaar te wensen?

Algemene Zaken Maandag 5 januari Na werktijd, eind van de middag AZ

Economische Zaken Maandag 5 januari Eind van de middag Hoofdgebouw EZ

SZW Maandag 12 januari Eind van de middag SZW

BZK Maandag 12 januari (intern) 15.00 – 17.00 uur Bedrijfsrestaurant BZK

Financiën Donderdag 8 januari 16.00 uur Financiën

Verkeer en Waterstaat Dinsdag 13 januari 15.00 uur VenW

Dinsdag 13 januari (externe relaties) 16.30 – 19.00 uur Lucent Danstheater

Justitie Maandag 5 januari 15.30 uur Nieuwe Kerk (Spui)

Vrom Donderdag 8 januari 10.00 – 11.30 uur Vrom

LNV Donderdag 8 januari 16.00 uur LNV

VWS Maandag 12 januari Eind van de middag Kantine van VWS

OCW Maandag 12 januari 15.30 uur De Hoftoren (centrale hal)

Jeugd en Gezin Dinsdag 13 januari Eind van de middag Kantine van VWS

Buitenlandse Zaken Vrijdag 9 januari Eind van de middag Buitenlandse Zaken Defensie Woensdag 14 januari 10.30 – 11.30 uur Prinses Julianakazerne

Evenementen 2009





12 en 26 januari Cursus Capaciteitsplanning en gezonde roosters in de zorg SBO Meeting Plaza, Utrecht www.sbo.nl/cursussen 13 januari Calvijnweek: Avondsymposium met André Rouvoet en Boris van der Ham Vrije Universiteit Felix Meritis, Amsterdam www.felix.meritis.nl

15 januari Leiderschap voor een waardegedreven overheid Centre for Public Leadership i.s.m. School voor Politie Leiderschap Driebergen www.public-leadership.nl 20 januari Big Improvement Day Winkelman & Van Hessen Rai Amsterdam www.bigimprovementday.nl

21 januari Symposium Bescherming Cultureel Erfgoed bij Calamiteiten Nederlands Instituut Fysieke Veiligheid Nibra, Arnhem www.nifv.nl/web/show/id=45204 22 januari De Uitdaging: een ‘jonge’ visie op de Randstad. See you in 2040 Gemeente Utrecht Louis Hartlooper Complex, Utrecht www.utrecht.nl

19 december 2008 PM

11:24:46

9

beau monde

Art By Doing Veel aandacht voor andere culturen op de jaarlijkse bijeenkomst van de Algemene Bestuursdienst ‘Met Anders naar B’. Tijdens het lopend buffet vertelden de deelnemers wat hen het meest was bijgebleven van de leerzame middag.

Als hoofdingenieur-directeur van de HSL-Zuid zal Jaap Geluk (l) wel meer kopzorgen hebben dan diversiteit. Laura Sprengers werkt voor het Centre for Public Leadership en bepleit ‘een wijde blik’. Marcel Lohuis heeft als interim-ABD’er voor het laatst bij Justitie gewerkt. ‘Als je van onderaf diversiteit wilt bevorderen krijg je aan de bovenkant een ander HRM-beleid.’ ‘Dat cultuurverschillen zo leuk kunnen zijn,’ verzucht Paul Kop, algemeen directeur van Lagerwey en Partners (l). Gurdrun van Oischot clustermanager op de directie P&O van OCW lacht. Jaap Verhoeff (r) vult aan: ‘Art by doing, dat staat voor ABD.’

Wat Waar Wanneer

Ilona Nieboer (r) van Total Identity moet het verslag schrijven van de bijeenkomst. Ze interviewde hoofd Laboratorium van de VWA Tineke Krediet. ‘Ik vond het ontzettend leuk. Toen we binnenkwamen moesten we over de catwalk lopen en werd er een foto van ons gemaakt.’

Jaarlijkse ABD-bijeenkomst Museum voor Communicatie, Den Haag Maandag 8 december, 13.30 – 20.00 uur

Peter Elbers van Elbers Communicatie (r): ‘Wij waren samen het groene team en hebben de beste prestatie geleverd.’ Interimmanager Ed van den Berg (l) geeft toe dat de diversiteit in het groene team te wensen overliet. Ben van der Beek gaat binnenkort voor de gemeente Den Haag aan de slag.

Maarten de Jong, directeur van Ethics & Business Integrity Services en voorheen werkzaam bij de Wereldbank vindt het heel belangrijk cultuurverschillen aan den lijve te ondervinden. Iris Poelert-Lutz was ooit programmamanager gender: ‘Je moet op een frisse manier blijven kijken naar elkaar.’

Arie de Jong, oud-Kamerlid voor de PvdA, heeft als consultant bij Transitium het programma Randstad Urgent doorgelicht. Kita Zwetsloot is hoofd personeelsmanagement bij de Algemene Rekenkamer. ‘Ik heb vandaag gemerkt hoezeer diversiteit iets van elk moment op de dag is. Het is niet iets bijzonders.’

Net als we een beetje duizelig worden van alle commerciële deelnemers lopen we Harry van Zon tegen het lijf. Hij is helemaal terug bij BZK. ‘Werkte ik bij het HEC? Nee, hoor. Ik ben daar vanuit het rijk gedetacheerd geweest.’ Gabriella Bekman werkt nog steeds bij de ombudsman.

Reinout Woittiez (l) is directeur bij het RIVM. Ad van Ruth brengt als directeur van het Navi overheid en bedrijfsleven samen bij het beschermen van onze nationale infrastructuur: ‘Diversiteit is gewoon leuk. Er wordt veel te vaak een probleem van gemaakt.’

Maar hoeveel ambtenaren waren er nu eigenlijk? Nicolette Ouwerling en Sophie Bruins niet, zij zijn van Spinn: ‘Wij organiseren bijeenkomsten. We hebben de setting bedacht, gezorgd dat het eten lekker is en dat het soepel loopt.’ Vrienden voor het leven Romeo Yorks van de ABD (r) en Allard Everts, partner bij Trompenaars Hampden-Turner. ‘Respect is fundamenteel.’ Yorks trekt de vergelijking met een voetbalteam: ‘Met elf keepers in het veld heb je niet zo’n sterke opstelling.’

Tekst Guikje Roethof Foto’s Rob Jongbloed

Jos van der Haar (r) en Ton van der Wiel – ‘Ik doe dit via ABD-Interim – zijn van het organisatiecomité. Margot Zuurbier is directeur van de Vervoerkamer van de NMa. Volgens Ton heeft de dag laten zien dat ‘de taakgerichtheid van ambtenaren heel groot is’. Margot: ‘Beter dan in het bedrijfsleven.’ Herman Bavinck (ministerie van Vrom) en uw gastheer van hedenmiddag Jan Willem Weck (r). ‘Diversiteit wordt leuker naarmate je het lichter maakt,’ vertelt Bavinck, terwijl Weck alweer in gesprek is met iemand die afscheid komt nemen.