2009. jaargang 21, nr 1 ISSN

Bouwnieuws Bouwportret met Friso Wennekes De Houtbok

J O U R N A A L

BATAVIAWERF JOURNAAL 1/2009

jaargang 21, nr 1 • ISSN-1383-0252 • www.bataviawerf.nl

1

2009

1

Bouwportret U bouwt mee met...

Daarna ben ik gestart met een lerarenopleiding bij de Noordelijke Hogeschool te Leeuwarden, studierichting kunst en educatie. Naast deze opleiding ben ik parttime blijven werken bij Prins vanwege de goede werksfeer en de hoge kwaliteit van het vakmanschap. Tijdens de afronding van mijn studie op het gebied van "scheepssier" ben ik in contact gekomen met de Bataviawerf. Na diverse gesprekken ben ik in dienst gekomen. In deze periode was de werf al druk bezig met het weer opstarten van de bouwwerkzaamheden na een lange periode van stagnatie. Direct na mijn indiensttreding begon ik met het opzetten van een educatief programma, aangezien ook weer nieuwe deelnemers zouden gaan instromen. Ik heb ondermeer een lesmethode ontworpen om onervaren deelnemers een relatief laagdrempelig lesprogramma aan te bieden, en deze groep basisvaardigheden bij te brengen. Door omstandigheden ontstond een nieuwe situatie op de werkvloer en was ik genoodzaakt om mij actief in te zetten voor de herstart van De 7 Provinciën. Er was een nieuw scheepsontwerp gerealiseerd in nauwe samenwerking met externe deskundigen. Om dit ontwerp te implementeren was eerst een fase van demontage noodzakelijk. Samen met een collega leermeester ben ik mee gaan werken om die te realiseren. Daarna konden wij direct beginnen met het construeren van nieuwe spanten. Ook waren er veel werkzaamheden op het gebied van onderhoud en nieuwbouw. Zo ben ik ondermeer betrokken geweest bij de afbouw van de nieuwe werfsmederij en het onderhoud van rondhouten van de Batavia. Daarnaast vind ik het ook leuk om nieuwe technieken te bedenken. Zo hebben we onlangs een stoomgenerator ontworpen, die nu met veel succes wordt toegepast voor het buigen van huiddelen.

Friso Wennekes Friso Wennekes is als leermeester werkzaam bij de Bataviawerf sinds september 2002. "Als jongen opgroeiend in Friesland, was ik al vroeg gefascineerd door boten en het bouwen van boten. Na de middelbare school en militaire dienst ben ik begonnen met een opleiding scheepsbetimmeren en meubelmaken bij het Friesland college te Heerenveen. Daarna heb ik twee jaar gewerkt bij scheepstimmerbedrijf Johan Prins in Workum waar ik mij verder ben gaan toeleggen op het ambachtelijk scheepsbouwvak.

De laatste maanden ben ik tijdelijk betrokken bij herstelwerkzaamheden op de Batavia, zoals het vervangen van stukken berghout en binnen- en buitenhuid en onlangs ook een nieuwe kraanbalk. Wat mij motiveert om op de Bataviawerf te werken is de combinatie van het bijzondere ambacht en de vormgeving, in combinatie met het werken met overwegend jonge, onervaren mensen. Het is inspirerend om te zien hoe deze mensen kunnen opbloeien, en ik vind het geweldig om op deze wijze mijn kennis en ervaring over te brengen. In deze wegwerpmaatschappij vind ik het van belang dat mensen ook iets zelf kunnen maken."

Bij foto voorpagina Het gedeeltelijk voltooide hakkebord naast De 7 Provinciën.

2

1/2009 BATAVIAWERF JOURNAAL

Bouwnieuws Opbouw nieuwe machinale werkplaats Sinds de brand van 13 oktober 2008 zijn diverse processen in gang gezet om de schade te herstellen en verloren gereedschappen en onderdelen te vervangen. Een voorschot van de verzekeraar maakt het mogelijk om diverse gereedschappen weer aan te kopen. Daarnaast is recent een mogelijkheid gevonden om in nauwe samenwerking met de gemeente Lelystad een tijdelijke voorziening te realiseren, die dienst zal gaan doen als machinale werkplaats. Het terrein ter hoogte van het verbrande administratiekantoor is opgehoogd. Een zogenaamde variantloods van 250 vierkante meter wordt momenteel opgebouwd. Naast deze loods zijn enkele 20 voet zeecontainers geplaatst die als opslag voor nieuwe materialen en goederen zullen dienen. Tevens staan we op het punt om nieuwe machines en gereedschappen aan te schaffen, dankzij voorschotten van de verzekeraars. Ook is een keuze gemaakt voor nieuwe stationaire houtbewerkingmachines, waaronder een cirkelen lintzaag, vlak- en vandiktebank, ter vervanging van het verwoeste machinepark. Daarnaast zijn er enkele verbouwingswerkzaamheden uitgevoerd in onze bedrijfskantine. Een opslagruimte heeft een metamorfose ondergaan tot damestoilet annex douche/ wasruimte. Een andere ruimte is omgebouwd tot slaapruimte voor "Wandergesellen" en andere rondreizende ambachtslieden. Op onze dependance zijn een tiental oude opslagcontainers voorzien van gevelbekleding en een dak. Naast de smederij is een nieuw kolenhok gebouwd, aangezien ook de oude opslag in vlammen opgegaan is. Naast schadeherstel op de Bataviawerf vinden momenteel ook reparatiewerkzaamheden plaats aan restaurant La Place en de naburige schoenenwinkel. Voor dit doel is een tijdelijk bouwterrein ingericht door de aannemer. Medio april zijn deze herstelwerkzaamheden afgerond.

In februari is de bouwcommissie bestaande uit werfmedewerkers en externe deskundigen, weer bijeengekomen om het bouwplan m.b.t. de spantindeling en de vormgeving van de spiegel verder vorm te geven. Het bijzondere aan deze samenwerkingsvorm is dat wisselwerking tussen ambacht en wetenschap zorgen voor een hoge mate van authenticeit en uitvoerbaarheid. Dit jaar zullen een drietal leermeesters zich volledig op De 7 Provinciën gaan richten. Naast de voorbereidende werkzaamheden voor de spantenproductie zal ook het tweede berghout voltooid worden. Dit geeft een stabiele situatie voor het plaatsen van de spantonderdelen. Daarnaast zullen ook de spanten van het holle wulf van De 7 Provinciën geplaatst gaan worden en liggen ook zware stukken hout klaar die met elkaar het Kolsem (binnenkiel) vormen.

Nieuw kolenhok voor de werfsmederij

Onderhoudswerkzaamheden Batavia Enkele jaren geleden hebben wij de conditie van de spanten van de Batavia gemeten met behulp van een zogenaamde "resistograaf". Door een student van de Hogeschool Scheepsbouwkunde in Haarlem, is een vlekkenplan gemaakt waarin de door kelderzwam aangetaste delen duidelijk naar voren kwamen. Het binnenklimaat is sinds die tijd aanmerkelijk verbeterd en het hout is regelmatig geconserveerd met boorzuur. De komende weken wordt getracht om met behulp van de resistograaf nieuwe meetgegevens te verkrijgen, die ons

Herstel brandschade Batavia Stad

Bouw de 7 ProvinciËn De bouwploeg heeft zich de afgelopen periode met een klein aantal deelnemers van Concern voor Werk voorbereid op de opstart van werkzaamheden aan De 7 Provinciën. Nieuw gezaagd spantenhout, onlangs aangekocht in Denemarken, is uitgelegd op de houtstek. Dit, in combinatie met de aanschaf van speciaal aangepaste nieuwe motorkettingzagen, maakt het mogelijk om de werkzaamheden weer op te pakken.


Reparatie binnenhuid Batavia

3

een beeld kunnen schetsen van de huidige situatie. Wij zijn uiteraard zeer benieuwd of de maatregelen van de afgelopen 4 jaar het proces van aantasting vertraagd of gestopt hebben.

Reparatie buitenhuid Batavia

De afgelopen maanden is op de Batavia hard gewerkt om door houtrot aangetaste onderdelen te vervangen. De kraanbalk is vervangen inclusief de onderliggende dekplanken. Op het overloopdek, direct achter de kombuis, zijn enkele delen van de binnenhuid en buitenhuid vervangen. Deze werkzaamheden passen in ons langjarig programma van onderhoud en conservering van de Batavia. Zeildoek Er is contact gelegd met potentiële leveranciers van zeildoek in Engeland. In het voorjaar hopen wij samen met de verzekeraar een bezoek te kunnen brengen aan deze leveranciers. Het Zuiderzeemuseum in Enkhuizen heeft onlangs assistentie aangeboden bij het maken van de eerste nieuwe zeilen voor de Batavia. Wij zijn momenteel in gesprek met medewerkers van het Zuiderzeemuseum op welke wijze wij dit kunnen invullen. Daarnaast zijn er de afgelopen weken enkele cursussen zeilmaken en knopen georganiseerd op de Bataviawerf. Vele enthousiaste vrijwilligers hebben zich nu al aangemeld voor het maken van de nieuwe zeilen. Maar er zal uiteraard eerst een nieuwe zeilmakerij gebouwd moeten worden. Schenking Smeedhamer De firma Naaktgeboren te Tollebeek heeft, naar aanleiding van een oproep in het vakblad "Vraag en aanbod", een prachtige zware smeedhamer aan de Bataviawerf geschonken.

Onderhoud aan de grote mast van de Batavia

4

Nieuwe smeedhamer voor de werfsmederij


Bouwnieuws Deze Vulkan smeedhamer van vooroorlogs Duits fabrikaat is, gezien zijn zware capaciteit, een prachtige aanwinst voor de werfsmederij waar regelmatig grote smeedijzeren onderdelen voor de Batavia en De 7 Provinciën gemaakt worden. De smeedhamer is de afgelopen weken geheel gerestaureerd, en zal binnenkort in gebruik genomen worden. Wij zijn de firma Naaktgeboren bijzonder erkentelijk voor deze schenking. Nieuwe zeilen voor de Flevoaak Bij de zeilmakerij Molenaar te Grou (frl) wordt de laatste hand gelegd aan de nieuwe zeilen van onze Flevoaak "Carla Lammers". De oorspronkelijke zeilen van deze eiken Lemsteraak zijn tijdens de brand verloren gegaan. De tekeningen van de zeilen waren nog aanwezig in het archief van deze zeilmakerij, zodat direct na de brand weer opdracht gegeven kon worden voor het maken van een nieuwe set zeilen.

Deze zullen uiteindelijk hun positie aan weerszijden van het hakkebord innemen. Dit hakkebord zal op termijn de bekroning van de spiegel van De 7 Provinciën worden. Inbraakalarm De afgelopen maand is in alle inbraakgevoelige ruimtes een inbraakdetectiesysteem geïnstalleerd. De installatie van dit systeem is gesponsord door de Firma Trigion, een onderdeel van de Facilicom Groep. Het aanbrengen van de bekabeling is verzorgd door de technische dienst van de Bataviawerf. De laatste jaren is de Bataviawerf geplaagd door diverse inbraken. Het kost de staf van de Bataviawerf na een inbraak veel tijd en energie om de schade te herstellen. Wij hopen dat door de ingebruikname van dit systeem, inbraken voortaan tot het verleden zullen behoren.

Medio april zal de "Carla Lammers" weer in de vaart genomen worden. De "Carla Lammers" heeft ruimte voor 12 passagiers. Op alle zondagen in juli en augustus kunt u tegen een kleine bijdrage met de Flevoaak meevaren. Wilt u meer informatie over de mogelijkheden van de Flevoaak? Neem contact op met de afdeling reserveringen via telefoonnummer 0320-26 14 09 of stuur een email naar [email protected]. Beeldsnijderij In de beeldsnijderij is men momenteel druk bezig met het afsnijden van het doorluchtig wulf van De 7 Provinciën. Dit onderdeel staat ook bekend als het hakkebord. Daarna zal een start gemaakt worden met twee liggende leeuwen. Verplaatsen van de ballast in het ruim van de Batavia

GROTE GIFT Begin januari heeft de werf een grote gift van € 50.000 mogen ontvangen van een Stichting die graag anoniem wenst te blijven. Zij hebben ons dit bedrag geschonken ter financiering van het verlies van de zeilen en het gereedschap. Wij zijn ze daar zeer dankbaar voor. Nieuw grootzeil Flevoaak Carla Lammers


5

Activiteiten

Summary Since the large fire that destroyed part of the Bataviawerf in October 2008, several steps have been taken to start re-building the machine workshop. A temporary building has been erected and we are now able to acquire new woodworking machinery. In the woodcarvers workshop the Taffrail for De 7 Provinciën is taking shape. Two lions which will straddle the Taffrail will be started on this spring.

KINDERFEESTJES Hoera er is er één jarig! Geef je verjaardagsfeestje op de Bataviawerf. Kom verkleed als piraat en beleef spannende avonturen! Kinderfeestjes worden iedere woensdagmiddag georganiseerd in de periode van april tot en met oktober. Deze middag start om 14.00 uur. Kijk voor het programma en de voorwaarden van reserveren op onze website. PAASACTIVITEITEN Op zondag 11 en maandag 12 april zijn er diverse Paasactiviteiten. Kinderen kunnen aan boord van het VOCschip Batavia op zoek naar kuikens in plaats van eieren. Aan boord in de 17e eeuw liepen er ook levende kippen. Als ze een kuiken hebben gevonden, kunnen ze eieren schilderen in ons werfrestaurant Haje de Taveerne. MEIVAKANTIE Op zaterdag 25 mei start de meivakantie. In deze vakantie kunnen kinderen aan diverse werfactiviteiten deelnemen, als spanten bouwen, spijkerslaan, springtouw maken op de lijnbaan en knopen met vrijwilligers. Als afsluiting van de meivakantie wordt op 1, 2 en 3 mei voor de 2e keer de Pasar Batavia georganiseerd. Houdt de website in de gaten voor actuele informatie! VERHALENVERTELLERS Om de bezoekers een idee te geven van het leven op de werf in de jaren waarin de Batavia werd gebouwd, is er elke maand een weekend waarin figuranten van de provinciale theatervereniging JTL zich presenteren in kostuums uit die tijd en doen zij de werkzaamheden/bezigheden die er zoal op de werf gedaan werden. Voor 2009 zijn de volgende weekenden gepland: Zaterdag 9 en zondag 10 mei Zaterdag 20 en zondag 21 juni

A new suit of sails for our traditional Lemsteraak has now been made to replace the suit that was lost in the fire. The last few months we have been able to order new tools and equipment and we are now ready to re-start construction work on De 7 Provinciën. We have also acquired new timbers for the frames and the heavy timbers are lying ready for the construction of the Keelson. The maintenance of the Batavia has become a permanent part of our activities. The last few months we have replaced a cathead and several hull planks. We are also monitoring the condition of the floor timbers of the Batavia with the aid of a Resistograph. In 2005 we conducted a major survey and we are now re-testing some areas to see if the condition of the frames has stabilised. All these activities are part of our long-term strategy to keep the Batavia shipshape. A Charitable Trust that wishes to remain anonymous, has donated € 50.000 to the Bataviawerf. We are grateful for their support, in light of the recent fire this is a welcome donation. Our Batavia-yard Restaurant 'Haje' has launched a special 10% discount for our Friends. You can claim this discount by using your Bataviawerf pass.

Kijk voor actuele informatie over activiteiten op www.bataviawerf.nl Optreden Tante Lien tijdens Pasar Batavia

A manufacturer of agricultural machinery has donated a heavy duty pre-war German forging hammer. This hammer has now been renovated by the smith’s workshop and will now be used regularly for making ironwork for the Batavia and De 7 Provinciën. Recently the Batavia-yard has reconstructed a fully working wooden crane. We can trace back the usage of such cranes in shipyards to the middle of the 17th century, by looking at contemporary engravings.


Vriendenvoordeel 10% korting bij Haje de Taveerne

toegang door gratis ar ja e el h et uh rspas heeft ten. uw donateu n va n oo se evenemen rt er Op ve en de div f er w e d t to bevriende korting bij % 5 2 en ikelen het e winkelart uwland en op bepaald g in rt ko museum Nie % ", 0 ft 2 el t D ie e en g "D U erf odrome. als scheepsw emapark Avi h attracties zo -T rt aa tv ch Nationaal Lu

g meer t u van no n u k g an g directe in ieten! Maar met rdeel gen oo v n e nd ie vr

0% korting , recht op 1 as p rs eu at don oon van uw Taveerne". ft u, op vert ee h f er ie "Haje de w er e d ss n ra b aa k ze oe on bez timent bij Tijdens uw e (dag)assor op het gehel

Vriendenbon Als donateur van de werf vertelt u soms enthousiaste verhalen over ons project aan anderen. Om geïnteresseerden over de streep te trekken te komen kijken naar onze unieke scheepsbouwprojecten en historische ambachten, bieden wij u de 'Vriendenbon' aan. Deze bon kunt u schenken aan uw vrienden, familie of buren om hen kennis te laten maken met het maritieme verleden van Nederland in de VOC-tijd en de Gouden Eeuw.


Breng een bezoek aan de Bataviawerf in Lelystad en ontvang 50% korting op de toegangsprijs voor max. 4 personen.

50% Korting Volwassene

Nu € 5,00 i.p.v. € 10,00

65+

Nu € 4,00 i.p.v. € 8,00

Kind 6 t/m 12 jaar

Nu € 2,50 i.p.v. € 5,00

Kind 0 t/m 5 jaar

Gratis!

Deze kortingsbon is geldig in 2009 en is niet te gebruiken i.c.m. andere acties en reserveringen. Kijk voor meer informatie op www.bataviawerf.nl.

7

Een heel korte geschiedenis van… De reconstructie van de houtbok op de Bataviawerf is in de praktijk getest met een gietijzeren kanon van de Batavia met een gewicht van circa 1.200 kilo. Twee mensen konden dit kanon moeiteloos ophijsen. Ook bleek dat de houtbok met vier mensen eenvoudig te verplaatsen was. In het boek "Scheepsbouw en Bestier" van Nicolaas Witsen, (Amsterdam 1671) staat op de plaat behorende bij pagina 185, een gravure van een dergelijke HoutBock afgebeeld, maar Witsen geeft er geen uitleg bij. Wel komt de houtbok op de prent qua constructie in hoge mate overeen met de houtbok van Willemsoord. Alleen de kop, of hals van de bok met daarin de schijven staat niet gecentreerd binnen de driepoot. Dit kan een fout van de illustrator zijn, maar kan wellicht ook wijzen op een bijzondere toepassing van dit hijswerktuig. Een andere historische bron is de prent uit "Skeps Byggerij" (Stockholm 1691) van de Zweed Ake Ralamb. Op een overzichtsprent met vele scheepsbouwactiviteiten is duidelijk te zien dat twee timmerlieden met een trekzaag een huidplank zagen die op twee hoge schragen geplaatst is. De houtbok is over de plank opgesteld en deze is ingestropt. Mochten er prenten bestaan van houtbokken van vóór 1671, dan horen wij dit graag.

Prent uit "Skeps Byggerij" (Stockholm 1691)

De houtbok Enige tijd geleden heeft de Bataviawerf een antieke houtbok gekregen van de beheerder van de voormalige Rijkswerf Willemsoord te Den Helder. Deze houtbok was beschadigd en incompleet. De houtbok is vorig jaar hersteld in de beeldsnijderij en daar opgesteld. Al snel ontstond het idee om een nieuwe, werkende replica te bouwen die ook als demonstratiemodel gebruikt kon worden. Dit was tevens een goed moment om de herkomst en toepassing van de houtbok eens nader te bekijken. In essentie is een houtbok niet veel meer dan een hijswerktuig in de vorm van een driepoot met een ingebouwde spil. Met schijven en blokken kan een redelijk zwaar gewicht door weinig mensen opgehesen of verplaatst worden.

Colofon – jaargang 21, nr 1 Bataviawerf Journaal is een uitgave van de Bataviawerf in Lelystad en verschijnt vier keer per jaar. Het Journaal is bestemd voor donateurs en relaties van de Bataviawerf. Bataviawerf, Oostvaardersdijk 01-09, Postbus 119, NL-8200 AC Lelystad • Postbank 1513, ING Bank 67.05.85.904

8

T +31 (0)320 261409 • F +31 (0)320 261360 • E [email protected] • www.bataviawerf.nl Redactie: Management Team Bataviawerf • Druk en ontwerp: Anker Media, Lelystad

2009. jaargang 21, nr 1 ISSN

Recommend Documents