De kerngroep draagt zorg voor de uitvoering, samenhang, evaluatie en voortgang van het beleid in overeenstemming met uitgangspunten en meerjarenplan van de beweging. Daarbij staat de ondersteuning van en communicatie met de medewerkers (ervaringsdeskundigen, vrijwilligers, volontairs, medestanders, centraal. Deze dragen in teams en werkgroepen de projecten en activiteiten van de Vierde Wereld in Nederland. Dit alles gebeurt in goed overleg met het landelijk bestuur en de internationale beweging. De kerngroep overlegt wekelijks, organiseert jaarlijkse evaluatie- en planningsbijeenkomsten, alsmede vormings- en voortgangsbijeenkomsten.
Stichting ATD Vierde Wereld Nederland Mensenrechtenorganisatie met en voor de armste gezinnen Regentesseplein 13 2562 EV Den Haag Tel : 070 361 57 87
www.atd-vierdewereld.nl ING 275 22 00 t.n.v. Stichting ATD Vierde Wereld Nederland, Den Haag
Vanessa Malfait-Joos, nationaal coördinator, volontaire, sinds 2002 actief in Nederland, godsdienstwetenschapper Christine Béhain, coördinator Joseph Wresinski dynamiek, vorming en Vierde Wereld Forum, volontaire, sinds 2000 actief in Nederland, doctorandus in management wetenschappen en filosofie.
De rol van het bestuur van de stichting is ondersteunend en voorwaarden scheppend. Het bestuur biedt aan de beweging ATD Vierde Wereld Nederland garantie en zekerheid op administratief en financieel gebied. Bestuursleden worden door het bestuur van de stichting benoemd voor een periode van drie jaar. Een aftredend lid is direct opnieuw benoembaar. Alle bestuursleden verrichten hun werkzaamheden onbezoldigd. De jaarlijkse vergadering van actieve medewerkers kan adviezen geven en niet bindende voordrachten doen.
John Habets, voorzitter Ans Heuven-Tijs, vice-voorzitter Ingrid Hutter, secretaris Louis Flapper, penningmeester Herman van Breen namens Eugen Brand, algemeen secretaris internationale beweging Willem Waterreus, lid
In 2008 vergaderden kerngroep en bestuur van ATD Vierde Wereld Nederland meerdere keren met inbreng van vertegenwoordigers van de internationale beweging over de werkverhoudingen. Resultaat is een intern werkdocument, getiteld: “Uitgangspunten voor de vitale en formele structuur van de internationale beweging ATD Vierde Wereld in Nederland, hun functioneren en onderlinge relatie en de verhouding met het algemeen secretariaat en de afvaardiging voor de regio Europa van de internationale beweging ATD Vierde Wereld.” Het internationaal volontariaat (zo’n 400 leden) vervult – o.a. vanwege de veelal voltijdse en langdurige beschikbaarheid, vrijheid en levenskeuze van haar leden – binnen de beweging een specifieke en belangrijke rol om garanties te bieden voor de uitgangspunten van de beweging. Christine Béhain, Amandine Herpe, Ingrid Hutter, Vanessa Malfait-Joos, Arnaud Mouquet, Patrick Spinnoy ; afkomstig uit Nederland, Frankrijk en België.
Jaarvergadering
Dit jaaroverzicht 2008 geeft een kleurrijk beeld van de hoogtepunten en belangrijkste ontwikkelingen in het leven van de beweging ATD Vierde Wereld in Nederland.
Bijlage: Meerjarenplanning 2008-2012 van de internationale beweging en van de Nederlandse beweging.
Het bestuursverslag van de stichting met toelichting over de financiële gang van zaken en jaarrekening in 2008 is verwerkt in een afzonderlijk document en kan aangevraagd worden.
Redactie: Ton Groenendijk, Leonie Hoksbergen, Christine Béhain, Vanessa Malfait-Joos. Vormgeving: Amandine Herpe. Foto’s: ATD Vierde Wereld, Cartoons: Stef Ringoot - Clip
este lezers, beste vrienden,
De kredietcrisis, die zich wereldwijd doet gevoelen, lijkt ook zijn uitwerking op een organisatie als ATD Vierde Wereld niet te missen, getuige het exploitatietekort dat de jaarrekening 2008 te zien geeft (zie verder de cijfers en korte toelichting op p. 10-11). Tegelijkertijd vormt de huidige situatie een uitdaging. Eens te meer doet zich immers de noodzakelijkheid voor toe te groeien naar een duurzaam evenwicht tussen uitgaven en inkomsten. Maar ook, en misschien wel vooral: Het zijn de allerarmsten die in crisissituaties zoals die zich nu voordoen doorgaans het zwaarste gelag betalen. Alleen al dit gegeven vraagt dat we met niet aflatende kracht blijven zoeken naar wegen, die de verbondenheid van de grote mensenfamilie die we met elkaar vormen, niemand uitgezonderd, kracht bijzetten.
Inhoud en Algemene gegevens
Voorwoord
Beleid en organisatie
Over de grenzen Een internationaal beweging
Ontmoeting, vakantie en cultuur op ‘t Zwervel
Lokale groepen, 17 oktober, Vierde Wereld Forum
Met de armste gezinnen op weg gaan en kennis opbouwen Publicaties en fotoexpositie Jaarrekeningoverzicht 2008 Financieel beleid en fondsenwerving Inzet van mensen: ons grootste kapitaal
De Forum bijeenkomsten, waarmee vanaf 2009 een start wordt gemaakt, zijn bij uitstek een plek om deze solidariteit en verbondenheid jegens elkaar tot uitdrukking te brengen. Het Vierde Wereld Forum Nederland: een ontmoetingsplek, waar mensen in armoede het woord kunnen nemen en ervaringen met elkaar kunnen delen. Een plek ook waar een gelijkwaardige dialoog met andere maatschappelijke milieus gestalte kan krijgen. Het kan gewoon niet, om het uit te drukken in woorden van Joseph Wresinski, dat er een groep mensen is, die buiten de structuren, de systemen en het gangbare denken wordt gehouden. Want een samenleving zonder de inbreng van juist de mensen die zich in de marge ervan bevinden, is een verdeelde en gebroken samenleving.
John Habets voorzitter
Ervaringsdeskundigen op vlak van armoede, medestanders en volontairs, betrokken bij de activiteiten in Nederland werkten door het hele jaar heen mee aan deze evaluatie en planning. Dit gebeurde d.m.v. vragenlijsten, interviews, onderzoek van geregistreerde gegevens en ingezonden stukken. Tevens waren er over verschillende aspecten van de organisatie en actie een twintigtal werkbijeenkomsten: adviesraad, volontairoverleg, voortgangsbijeenkomsten (telkens ongeveer 20 à 30 deelnemers van de verschillende geledingen), ‘virtual meetings’ met internationale uitwisseling over ’t Zwervel en Vierde Wereld Forum, op jaarvergadering, gezinsdag en startdag, een vormingsweekend voor ‘presentie’werkers en voor een lokale groep. Van dit hele proces en de koerswijziging is in hoofdlijnen ook verslag gedaan in het kwartaalblad. De kerngroep vertrouwde aan ervaringsdeskundigen, medestanders en volontairs nieuwe verantwoordelijkheden toe om het beleidsplan te kunnen realiseren. ‘Ik vond het een zeer geslaagde dag. Zeer goed voorbereid om de toekomstplannen uit te leggen en om de mening van de aanwezigen te peilen. Door de cirkelopstelling in de zaal was de deelname van de gezinnen geweldig.’ citaat van deelnemer aan gezinsdag in juni. ‘We moeten behouden wat echt goed was de voorbije 30 jaar! We blijven streven om dicht bij de armste mensen te staan en hopelijk zullen we meer gebruik kunnen gaan maken van de ervaring van ervaringsdeskundigen op gebied van armoede!’ citaat van deelnemer op de werkdagen over ’t Zwervel.
Twee supervisiebijeenkomsten o.l.v. externe begeleider (organisatieopstellingen met 7-8 deelnemers) Een adviesraad (vijf leden) werd ingesteld en had in 2008 vijf bijeenkomsten met de kerngroep. De nationale coördinator volgde in juli een vormingsweek over ‘medeverantwoordelijkheid’ voor volontairs met een leidinggevende, coördinerende opdracht in de beweging, georganiseerd door het ‘knooppunt vorming’ van de internationale beweging. Regelmatig overleg met afgevaardigde van de beweging voor de regio Europa.
ATD Vierde Wereld kiest in 2008 voor vernieuwing en versteviging. Het ontwikkelproces dat daarvoor in gang is gezet en de activiteiten typeren zich door een beweging ‘van buiten naar binnen en dan weer naar buiten’. Startend met een evaluatie, organisatieveranderingen en beleidswijzigingen in het kader van de meerjarenplanning 2008-2012 (zie tweedelige bijlage), legde de beweging in 2008 een stevige basis neer voor de wijze waarop zij in komende jaren naar buiten wil treden: om het bestaande netwerk te vergroten met nieuwe gezinnen in armoede, medestanders, volontairs, maar ook met allerlei instanties en geïnteresseerden. Het cirkeldiagram laat zien welke activiteiten er in 2008 hebben plaatsgevonden. ATD Vierde Wereld kiest bewust voor een meersporenbeleid en wil in alle drie de ovalen van het cirkeldiagram actief zijn. De nadruk lag in 2008 op de witte en gele ovaal, gericht op ontmoeten, mensen samenbrengen en dialoog voeren.
Gezinsdag in juni
De kaarten worden geschud
Het internationale proces van evaluatie en meerjarenplanning in de beweging heeft de betrokkenheid over de grenzen heen gestimuleerd.
Eugen Brand, Isabelle Perrin en Diana Skelton, samen het Algemeen Secretariaat van de internationale Beweging ATD Vierde Wereld, en Benoît Fabiani, verantwoordelijk voor ATD Vierde Wereld Europa waren in september vijf dagen op werkbezoek in Nederland. Diana Skelton deed daarover uitgebreid verslag tijdens een voortgangsbijeenkomst in het internationaal centrum (Frankrijk). Enkele uittreksels:
De kerngroep nam in dat kader deel aan twee Europese overlegbijeenkomsten van de landelijke teams (januari en september) en samen met de nieuwe voorzitter van het bestuur aan een vijfdaagse mondiale bijeenkomst in Pierrelaye (internationaal centrum ATD Vierde Wereld).
Op 17 oktober, Werelddag van verzet tegen extreme armoede, maakte de internationale beweging in Frankrijk haar meerjarenplan 2008-2012 en haar oproep aan de samenleving publiekelijk bekend. Een Nederlandse delegatie van acht personen reisde af naar Brussel voor de herdenking bij de gebouwen van het Europees Parlement.
De internationale beweging kreeg een eervolle vermelding bij de uitreiking van de tweejaarlijkse ‘Unesco/Bilbao Prijs voor het bevorderen van een cultuur van de mensenrechten’, in Parijs t.g.v. de 60e verjaardag van de Universele Verklaring van de rechten van de mens.
Internationaal Colloquium ‘Uitsluiting stelt een democratie op de proef. De bijdrage van Joseph Wresinski’ op 17-19 december 2008, Science Po, Parijs: deelname met zes personen uit Nederland. Christine Béhain en John Habets verzorgden een inleiding in de werkgroep ‘Armoede en mensenrechten’. Ans Pelzer (FNV), Marieke Rijpkema, Laurens Umans (Joseph Wresinski Cultuur Stichting) en Henri van Rijn (Fonto) waren deelnemers. Het verslag van de studieconferentie ‘In dialoog met de Vierde Wereld over armoede en mensenrechten’ (Amersfoort, 21 nov. 2007) en de Franse vertaling ervan kwamen bij die gelegenheid uit.
Enkele weken geleden waren we te gast bij het team in Nederland ter gelegenheid van de lancering van hun nationale programmering. Ongeveer 70 mensen waren naar de startdag op ’t Zwervel in Wijhe gekomen. Veel van de aanwezigen hebben reeds een lange geschiedenis met de beweging, anderen zijn er nog maar net bij betrokken. Er waren enkele gezinnen die in armoede leven en die het afgelopen jaar voor het eerst een vakantie op ‘de boerderij’ konden doorbrengen, en er waren enkele jonge, nieuwe vrijwilligers. Christine Béhain en Vanessa Joos (kerngroep) hebben energie en enthousiasme overgedragen om een nieuwe aanpak en actie in het land op gang te brengen. (…) We ontmoetten de verschillende volontairs in het team. Amandine en Arnaud waren er net aangekomen na hun werk in Noisy-le-Grand (F). Ze willen zo graag kennis maken met de taal en met de mensen die de beweging dragen in Nederland. Hun blik en ontdekkingen zullen ons weer de kans geven om het land op een nieuwe manier te zien. (…) Het is triest om te zien dat veel groepen in de samenleving zich niets kunnen voorstellen bij een gemeenschap waarin iedereen mee kan doen. Dat werd eveneens onderstreept door mensen die we in het Anna Huis in Breda ontmoet hebben. Iedereen toonde zich zeer bezorgd over de veranderingen van de laatste vijftien jaar die de sociale verbindingen aangetast hebben. Ze wezen op huisvestingsprogramma's die mensen isoleren, sociale programma's die voor individuen en niet voor gemeenschappen geschreven worden, of programma's die de maatschappelijk werkers van de straat weghalen en ze in kantoren neerzetten. Dorothé gelooft dat ze door haar werk bruggen kan slaan tussen arme mensen en de maatschappij. Toch vraagt ze zich af tot waar ze deze mensen zal kunnen begeleiden zonder nog armere gezinnen onderweg te verliezen. Liesbeth maakt zich zorgen over het feit dat de regering zelfs niet meer spreekt over armoede als breed fenomeen, maar alleen nog over individuen ‘met risico’. (…) In een samenleving waarin de armste mensen voortdurend van de anderen worden afgezonderd en waarin de financiële crisis de mensen steeds meer uit elkaar dreigt te drijven, is het nog meer van belang om verbonden te blijven in deze geest van ‘samen’, die wij bij de leden van de beweging in Nederland gezien hebben.
Lezingen van Christine Béhain in Frankrijk n.a.v. haar boek ‘En chemin les rencontres…’ met een radio uitzending en een persartikel in een nationale krant.
Deelname aan diverse internationale overleg- en vormingsbijeenkomsten.
Cadeau van het algemeen secretariaat
Europees Parlement
De boerderij ’t Zwervel in Wijhe (Overijssel) is een ’thuis’ voor velen die er vakantie hebben gevierd en voor velen die actief betrokken zijn bij ontmoetingen en activiteiten van ATD Vierde Wereld in Nederland. In januari is een geslaagde culturele midweek georganiseerd met drie gezinnen. Met behulp van workshops konden mensen zich verdiepen in fotografie, schilderen, yoga of houtbewerking. Deze ervaring gebruiken we de volgende jaren met de Zwervel Cultuurweken voor een gemengde groep van mensen mét en zonder ervaring van armoede (zie meerjarenplan). Vanuit dat perspectief ontmoette het team bijvoorbeeld de directrice van Theater Odeon de Spiegel (Zwolle) en nam een teamlid deel aan een seminar in Pierrelaye (F) over een koor- en zangproject van ATD Vierde Wereld in Parijs, dat na 10 jaar eindigde. Voor gezinnen in armoede waren er traditiegetrouw dit jaar ook weer vakantieweken, vier in totaal. Vergeleken met andere jaren waren dat er in 2008 minder omwille van ingrijpende team- en beleidswijzigingen.
Er waren dit jaar gezinsdagen in februari en juni en een startdag in september, waar volop gelegenheid was om elkaar te ontmoeten, bij een thema stil te staan en onspannende activiteiten te doen. Tegelijk werden de aanwezigen betrokken bij het nadenken over de beleidswijzigingen (enquête en interactieve bijeenkomst). Het besef groeit dat regelmaat in de activiteiten en de lokale versterking van het netwerk van gezinnen in armoede en vrijwilligers een noodzaak is. Dan alleen kunnen we de contacten die dankzij het vakantieproject over veel jaren heen opgebouwd zijn, duurzaam ontwikkelen. (zie meerjarenplan).
In de tweede helft van het jaar zijn de bovenstaande activiteiten op een lager pitje gezet en is er geïnvesteerd in het inwerken van nieuwe teamleden, het aanstellen van een beheerder voor de gebouwen en het terrein (nieuwe functie), het aanpakken van belangrijk onderhoudswerk aan de boerderij (laatste aanpassingen voor brandveiligheid; binnenschilderwerk), de voorbereiding van de nieuwe activiteiten in 2009 en de communicatie daarover met belanghebbenden.
Wij gingen eigenlijk nooit echt op vakantie, maar vorig jaar zomer kon dat wel! In juli 2008 heb ik samen met twee van mijn kinderen vakantie gevierd op de boerderij van ATD Vierde Wereld. Ik heb deze week heel positief ervaren. Ik heb er anderen ontmoet die het minder breed hebben. We hebben samen dingen gedaan, lol gemaakt en veel gepraat over van alles. Daardoor hebben we veel van elkaar geleerd in een weekje tijd. En als ik ergens mee zat, dan vond ik steeds iemand bij wie ik terecht kon. Tijdens de vakantieweek was het fijn dat we onze eigen gang konden gaan, maar ook dat de mensen van het team leuke activiteiten organiseerden. Zo hebben we een ‘berenjacht’ gedaan in het bos en een huifkarrentocht. We zijn ook met z’n allen naar de dierentuin geweest. Het heeft mij heel erg goed gedaan, zo’n vakantieweek. Eenmaal terug kreeg ik zelfs opmerkingen dat ik er goed uit zag. Voor de kinderen was het ook super. Daarom hebben we ook op school over deze vakantie verteld. Bijzonder aan ATD vind ik dat de mensen echt voor je klaar staan en je een mooie vakantie gunnen. Het lukt echt om mensen een vrolijke tijd te bezorgen. Melanda Weppelink, vakantiegast zomer 2008
Afgelopen jaar ben ik betrokken geraakt bij het werk van ATD Vierde Wereld en heb ik een vakantie op ’t Zwervel mee mogen maken. Met spanning in mijn buik keek ik uit naar de vakantiegangers. Wat voor mensen zouden er komen? Zouden ze mij accepteren? Vragen waar ik me helemaal niet zenuwachtig over had hoeven maken. Wat een toffe tijd hebben we met elkaar gehad! Zingend in de huifkar, kletsen, rennen, pannenkoeken bakken, bonte avond… Geweldig. Maar ook het uitwisselen van ervaringen en het ‘gewoon’ met elkaar omgaan, de blijdschap en dankbaarheid voor (in mijn ogen) kleine dingen, heeft indruk op mij achtergelaten. Door deze beweging ben ik bewuster geworden van het onrecht waar dan ook ter wereld. Voor mij is ATD Vierde Wereld een organisatie die het mogelijk maakt om met elkaar in deze wereld te leven, uit welke achtergrond we ook komen of in welke levenswijze we ons ook bevinden. Elisa Hemsteede, vrijwilligster zomer 2008
2008 is een jaar geweest waarin verschillende mensen van onze groep nogal met hun gezondheid te kampen hebben gehad of persoonlijke moeilijke ervaringen doormaakten. De bijeenkomsten van onze groep kwamen op een laag vuurtje te staan. Wel was er veel telefonisch- en mailcontact met de mensen van de groep. Toch droegen we helder en duidelijk ons steentje bij in de vergaderingen van de armoedewerkgroep van stichting de Pijler en de vergaderingen voor een armoedebeleid voor Heerlen van de Limburgse Vrouwenraad. Mooie momenten waren ons gezellig samenzijn tijdens onze jaarlijkse paasviering en een lang weekend op ’t Zwervel in juli. Een week of zes voor 17 oktober besloten we de viering van 17 oktober met een broodmaaltijd door te laten gaan. Ondanks dat het een wat rommelige viering was, was het een gezellige, ontspannen en door de groep gedragen dag. In totaal hebben 60 personen deelgenomen aan de maaltijd en de viering. Dit jaar liepen we voor het eerst mee met de fakkeloptocht van Amnesty International Heerlen op 10 december, de dag waarop de Universele Verklaring van de rechten van de mens, 60 jaar geleden zijn ondertekend. We sloten ons jaar af met een sfeervol en gezellig kerstdiner bij de Bereagemeenschap. Marion Braad, Lokale groep Zuid-Limburg
Medestanders, ervaringsdeskundigen en volontairs waren in 2008 lokaal actief in Amersfoort, Amsterdam, Assen, Breda, Delft, Den Bosch, Den Haag, Oss, Utrecht, Venlo, Zuid-Limburg, Zwolle (i.s.m. Joseph Wresinski Cultuur Stichting). Op veel plaatsen gaat het om enkele mensen of kleine groepen en binnen de groepen treedt vergrijzing op. Veel van de activiteiten waren dan ook gericht op ruimere bekendmaking van doelstellingen en activiteiten, aantrekken van nieuwe leden en versterking van de groepen. info- en vormingsdagen op ’t Zwervel (Peize, voorbereiding van het landelijk Vierde Wereld Forum 2009
Zuid-Limburg),
wervende activiteiten: verkenning van sociale kaart en initiatieven die mensen in diepe armoede bereiken (o.a. voedselbank, diaconaal aandachtscentrum), voorbereiding locatie voor foto-expositie Doordouwers met lezingen en voorlichting aan het publiek in 2009 publieke evenementen en partnerschappen: platforms en werkgroepen, 17 oktober viering verbeterde communicatie: persartikelen, nieuwe pagina op de website www.atd-vierdewereld.nl en/of diverse lokale websites, contactformulieren en flyers. Een jaarlijks ‘rendez-vous’ dat de lokale groepen helpt om samen met anderen aandacht te vragen voor ‘samenwerking voor een wereld zonder extreme armoede’. Assen en Amersfoort werkten dit jaar mee aan de ‘stand up against poverty’ actie, ondersteund door de EEN campagne. Voor 2009 is voorzien om aan te sluiten bij de internationale campagne die oproept om de tekst van de gedenksteen in Parijs te onderschrijven die ten grondslag ligt aan de Werelddag van verzet tegen extreme armoede. ‘We hebben een eiland nodig om op te landen, een landelijke projectstructuur om bij in te haken.’ (Xavier en Charley, medestanders in Breda) Er gebeurde in de tweede helft van 2008 al heel wat aan vorming en voorbereiding voor de actie “Vierde Wereld Forum” die in het meerjarenplan 2008-2012 centraal staat:
Heerlen
deelname aan reeks dialoogbijeenkomsten met maatschappelijke partners i.s.m. Annahuis in Breda. De thema’s werden bepaald vanuit gesprekken met mensen die thuis zijn in dit inloophuis. Deze dialoogbijeenkomsten waren een vervolg op de dynamiek van de Studieconferentie in Amersfoort (2007) deelname aan overleg Europese teams van de Vierde Wereld Volksuniversiteiten en aan een jubileumweekend 25 jaar Vierde Wereld Volksuniversiteit in Vlaanderen deelname aan conferentie Hogeschool Eindhoven
over
ervaringsdeskundigheid
in
Fontys
voorbereidende gesprekken met personen die het cultureel/creatieve deel van het Vierde Wereld Forum mee kunnen vorm geven (dans, theater, koken,…)
Oss – 17 oktober
in december startte het nieuw samengestelde Vierde Wereld Forumteam van volontairs en ervaringsdeskundigen, ondersteund door een betaalde parttime secretariaatsmedewerker die zeer vertrouwd is met de uitgangspunten en actie van de beweging.
In 2008 brachten volontairs en medestanders meer dan honderd huisbezoeken aan gezinnen die in Nederland te maken hebben met generatiearmoede en de gebrekkige naleving van de mensenrechten. Dit gebeurde in het kader van gezinsvakanties, gezinsdagen, lokale groepen, het fotoproject ‘Doordouwers. Generatiearme gezinnen in beeld’, de evaluatie en meerjarenplanning en de voorbereiding van het Vierde Wereld Forum. Ze deden inspanningen om zorgvuldig die informatie op te slaan die continuïteit en voortgang in de relaties kan bevorderen (adresbestand; persoonlijk vertrouwelijk schrijven; kennisdeling tijdens vergaderingen). Bijeenkomsten in januari en mei, beide met negen deelnemers (medestanders en volontairs). Deelnemers over hun visie op presentie bij de armste gezinnen: Principieel blijven geloven in de mogelijkheden van de mensen waar je mee in contact bent én in de mogelijkheden van de samenleving om te veranderen. Bezoeken bij mensen thuis scheppen een band die onmisbaar is in ons streven met de gezinnen. Het laat vaak ook toe om dingen te begrijpen. Het is ons voorrecht om ons allereerst als mens te kunnen opstellen en ‘vrij’ te zijn van verantwoordelijkheden (anders dan hulpverleners vanuit instanties met de druk van te behalen ‘targets’). Dat kan alleen als je jezelf bent. Deelnemers over moeilijkheden waarmee ze geconfronteerd worden: ‘Hoe houden we contact met een gezin dat op vakantie kwam en waarover ik me zorgen maak? Het is wat ver om er zomaar naar toe te rijden en het is heel moeilijk om per telefoon weer contact te krijgen.’ ‘De volontairs dragen nu veel van de organisatie van de beweging. Ik zou wensen dat volontairs meer vrij blijven om zich tussen de mensen te begeven.’
Als ik mensen vertelde dat ik vier families in armoede gedurende een jaar heb gefotografeerd, vroeg men mij veelal in welk land ik de gezinnen dan fotografeerde. Verbaasd werd ik dan aangekeken als ik zei dat al deze gezinnen in Nederland wonen. Ja, armoede bestaat ook hier. Ik wist dat voordat ik aan het project begon, maar generatiearmoede was voor mij een blanco gebied dat ik ging betreden. De kloof tussen arm en rijk is nog altijd heel diep en afkomst blijft belangrijk. Niet alleen armoede, ook de schaamte ervoor blijkt van generatie op generatie te worden doorgegeven. Doordat ATD Vierde Wereld zo nauw betrokken is bij gezinnen die met generatiearmoede te maken hebben, lieten mensen mij gemakkelijk toe. Als vrienden mij vroegen: ‘Hoe is het om bij gezinnen te zijn en hen te leren kennen?’, zei ik volmondig: ‘Heel gezellig, vertrouwd maar vooral ook schrijnend’. Ik heb me gedurende het project meerdere keren opgewonden over uithuisplaatsing van kinderen. Iedere keer raakt het mij dat er zoveel ongelijkheid is. Voor mij was het een proces om steeds ook mijn oordelen los te laten. Armoede is niet altijd zichtbaar. Ik heb gemerkt dat armoede vooral gaat over sociale uitsluiting. Zonder al die gezinnen had het nooit tot een fototentoonstelling kunnen komen. Mona van den Berg, fotografe (zie ook p. 9)
Internationaal centrum Joseph Wresinski
Baillet-en-France Kennis en moed doorgeven aan de samenleving en aan de volgende generaties! Deelname aan congres over multiprobleemgezinnen (kenniscentrum Windesheim, Zwolle) Archiefwerk: vijftal klusdagen in het Landelijk Centrum in Den Haag; bijwerken van het fotoarchief van ’t Zwervel; inventaris maken van cadeau’s en voorwerpen met een verhaal op ’t Zwervel; tien dagen met drie personen werken in Nederlands archief van het Internationaal centrum Joseph Wresinski in Baillet-en-France. Verslaglegging (Nederlands en Frans) na studieconferentie ‘In dialoog met de Vierde Wereld over armoede en mensenrechten’ (Amersfoort, 21 nov. 2007, zie ook p. 5 van dit jaaroverzicht) FONTO, kenniscentrum voor de geschiedenis van de armsten in Europa. Henri van Rijn zet vanuit Delft zijn werk verder met het verzamelen van veel waardevolle gegevens uit geschiedenis en actualiteit. Conferenties, in 2008 o.m. voor studenten museologie aan de Reinwardt Academie in Amsterdam en voor genealogische verenigingen.
Schrijven om samen te veranderen, …Toen John (medestander) en Christine en Ingrid (volontair) in 2005 ontdekten dat ze alle drie tijd wilden nemen om op te schrijven wat zij tot nu toe geleerd hadden van hun inzet binnen de Vierde Wereld beweging met mensen die in armoede leven, van Joseph Wresinski en van anderen, besloten ze om het schrijfproces samen in te gaan en elkaar daarin te ondersteunen. De drie schrijvers ontmoetten elkaar eens in de zes weken. Ze hadden dan stukken van elkaar gelezen die ze bespraken. Ze namen tijd om met elkaar te delen wat het schrijven voor hen betekende, welke vragen er op kwamen tijdens het schrijven en welke nieuwe inzichten er geboren werden. Als één van hen even niet wist hoe verder te gaan, hielpen de andere twee door vragen te stellen. Schrijven veranderde Joseph Wresinski (oprichter ATD Vierde Wereld) en daardoor veranderde het zijn begrip van en zijn relatie met de armsten. Daarom drong hij er bij de volontairs en anderen op aan om te schrijven. Om de armsten echt te leren kennen, om zichzelf te leren kennen in relatie tot mensen die zo diep in armoede leven. En om bekend te maken aan de rest van de samenleving wie mensen zijn die in diepe armoede leven. Ingrid Hutter In 2008 leverde een zoektocht naar een uitgever in december resultaat op bij uitgeverij Elikser: Uitgave en start van de promotie van twee boeken en hetzelfde perspectief voor het derde boek (Christine Béhain, Een wandeling met mevrouw Socratine) in februari 2009! Het is de bedoeling daar een reeks lezingen en activiteiten aan te koppelen voor bekendmaking van visie, actie en mogelijke inzet bij ATD Vierde Wereld. Ingrid Hutter gaf op de Werelddag van verzet tegen extreme armoede in Amersfoort al een lezing op basis van haar boek.
Het schrijven van “Over zelfgemaakte drempels” is in de eerste plaats een oefening voor mezelf geweest; een stap in een andere wereld. Ik heb me in mijn werkzame leven als gemeenteambtenaar vooral bezig gehouden met ‘hoofdlijnen’, ‘strategie’ en ‘beleid’. Deze grote lijnenwereld van abstracte denkpatronen is er één van ‘op afstand kijken’ en ‘denken voor anderen’. De wereld die ik in mijn boek beschrijf is een compleet andere wereld. Het is de wereld van ‘concreet’ en ‘dichtbij’. Het is de wereld van het échte leven van onderop bekeken. Met deze stap in een andere wereld, ben ik mezelf en de logica waar ik deel van uitmaakte de vraag gaan stellen: “Hoe komt het dat ik armoede en mensen in armoede niet heb gezien?” Via mijn boek wil ik deze vraag en ervaringen ook aan anderen doorgeven. En dan vooral aan de vertegenwoordigers van de wereld, waar ik bijna 40 jaar deel van heb uitgemaakt: de wereld van de politiek, de instellingen en de bureaucratie. John Habets
Het fotoproject was één van de grote investeringen van het jaar 2008 om het netwerk van de Vierde Wereld te verbreden en verdiepen. Het project liep in samenwerking met Mona van den Berg, beroepsfotografe die in 2007 gestart was met een inleefstage op ’t Zwervel om te onderzoeken of zij zich zou willen aansluiten bij het internationaal volontariaat van ATD Vierde Wereld. In de loop van het werkjaar werkte Mona verder als medestander/freelancer en is er regelmatig overleg geweest met enkele volontairs, medestanders en ervaringsdeskundigen om het project bij te stellen. Er werd rekening gehouden met de omstandigheden en nieuwe inzichten bij de betrokken gezinnen en hun lokaal netwerk, met het team van vaste medewerkers, de fotografe zelf, de tekstschrijver en maatschappelijke veranderingen. Dat had invloed op de keuze van de deelnemende gezinnen, de keuze van vorm, thema en aantal foto’s, vorm en doel van het tekstgedeelte. Zestien gezinnen uit vier families (wonend in Heerlen, Den Haag, Almere, Amsterdam, Utrecht, Zwolle, Almelo en Emmen) zijn nu in de reportages en portretten (100-tal foto’s) zichtbaar en hebben voor bijpassende teksten gezorgd. De opgedane contacten en kennis krijgen een vervolg in de nieuwe actie Vierde Wereld Forum en het rondreizen van de expositie in 2009, gecombineerd met lezingen .
(opening op 14 februari 2009 in het Kulturhus van Olst-Wijhe).
De geportretteerden hebben hoge verwachtingen ‘Ik doe het niet voor mezelf. Ik ben niet vaak voor mezelf opgekomen. Ik hoop dat anderen er een hele hoop aan hebben. Dat gun ik die mensen. Ik kan er niet tegen om andere mensen te zien die het nog moeilijker hebben.’ ‘Het is belangrijk om toch het negatieve beeld weg te werken van de armere mensen. Mensen die arm zijn, zijn niet per definitie dom of zo. Maar mensen veranderen hun oordeel niet zomaar.’
STICHTING ATD VIERDE WERELD NEDERLAND Balans per 31 december 2008 ACTIVA
2008
2007
Immateriele vaste activa
1.165
Materiele vaste activa
54.715
Voorraden
2.100
2.050
Vorderingen en overlopende activa
30.209
18.448
Effecten
474.332
369.264
Liquide middelen
751.927
1.124.809
1.314.448
1.580.608
Stichtingskapitaal
45
45
Reserves activa doelstelling en bedrijfsvoering
57.980
68.087
Continuïteitsreserve
625.000
625.000
Bestemmingsreserves
512.973
12.973
Reserve waardeverschillen beleggingen
15.959-
Overige reserves
33.260
753.603
Fondsen
60.218
54.869
Schulden op korte termijn
40.931
78.900
1.314.448
1.580.608
totaal activa
66.037
PASSIVA
totaal passiva
12.869-
Staat van baten en lasten 2008 BATEN
Werkelijk
Begroot
2008
2008
Werkelijk 2007
Baten uit eigen fondsenwerving
235.989
341.000
511.123
Baten met bestemming
28.410
35.000
24.449
Subsidie van overheden
2.520
5.000
4.147
Baten uit beleggingen Overige baten
20.484
20.000
9.735
3.650
3.284 608.283
297.138
404.650
1.151.286
Vakantieboerderij 't Zwervel te Wijhe
108.174
156.320
105.941
Partnerschap te Den Haag
90.175
114.643
68.407
Joseph Wresinski Dynamiek (vh JW Huis te Heerlen)
21.970
26.326
44.869
Fonto te Delft (geschiedenis van de armsten)
34.710
36.139
32.903
Ondersteuning internationale projecten
181.917
36.970
71.569
436.946
370.398
323.689
Eigen fondsenwerving
27.187
28.824
Beleggingen
8.144
53.053
Som der baten BESTEDINGEN AAN DOELSTELLINGEN
Totaal besteed aan doelstelling KOSTEN
Kosten beheer en administratie
33.118
44.560
82.715
Som der kosten
88.384
77.678
111.539
Som der Lasten
525.330
448.076
435.228
228.192-
Resultaat exploitatie
43.426-
716.058
Resultaat is onttrokken cq. toegevoegd aan: Fondsen
Continuiteitsreserve
Reserves Totaal
5.349
4.702225.000
233.541-
495.760
228.192-
716.058
Belangstellende leden en donateurs kunnen een exemplaar van de Jaarrekening 2008 aanvragen bij het Landelijk Centrum, Regentesseplein 13 - 2562 EV 's-Gravenhage of via
[email protected].
- In september ontving de stichting de beschikking van de Belastingdienst, waarbij ATD Vierde Wereld werd aangemerkt als algemeen nut beogende instelling (ANBI), die vanaf dan ook wordt vermeld op website en Blad Vierde Wereld volgehouden inspanning om informatievragen (telefoon, mail, brieven) en giften zo persoonlijk mogelijk te beantwoorden - meer persoonlijk contact met donateurs en voorstellen voor nieuwe vormen van deelname aan de beweging. Zo bezochten een dertigtal mensen van een steunende diaconie in september ’t Zwervel. Een studentenvriendengroep die het fotoproject meefinancierde kwam meehelpen op de klusdag op ’t Zwervel in juni - voortzetting Wenskaartencampagne en drie brieven aan donateurs (variërend tussen 2700 en 3500 adressen) - aandacht in de lokale pers (geconcentreerd rond 17 oktober) - één nieuw nummer in de reeks Vierde Wereld Verkenningen in 2008 (onderbezetting redactieteam) In de loop van 2009 zal de fondsenwerving actiever en meer beleidsmatig opgepakt gaan worden, o.a. met verbetering van de communicatiemiddelen van de beweging.
De samenstelling van het bestuur en team van vaste medewerkers is in 2008 ingrijpend gewijzigd. Dat heeft ook geleid tot extra druk op de financiën en de fondsenwerving. In 2008 werd een nieuwe boekhouder aangetrokken, wat gezorgd heeft voor meer overzicht en stabiliteit in de financiële administratie.
Het jaar 2008 gaf een negatief exploitatieresultaat te zien. Voor een belangrijk deel was dit toe te schrijven aan ondersteuning van projecten van de internationale beweging. In 2007 waren hier bij gelegenheid van de verkoop van het Joseph Wresinski Huis in Heerlen afspraken over gemaakt. Daarnaast gaven de baten uit eigen fondsenwerving een niet onaanzienlijke daling te zien. Ook waren de inkomsten uit beleggingen lager dan begroot. Daar stond tegenover, dat de uitgaven lager waren dan begroot.
In 2008 werd een financiële bijdrage verstrekt aan het internationaal Colloquium ‘Uitsluiting stelt een democratie op de proef. De bijdrage van Joseph Wresinski’, dat van17 tot 19 december 2008 in Parijs plaatsvond. Volgens internationaal gebruik binnen de beweging draagt het thuisland in beginsel zorg voor volontairs die buiten Nederland werkzaam zijn, alsmede voor hun gezin. Op 31 december 2008 waren er drie Nederlandse leden van het volontariaat in dienst van de stichting, waarvan er een werkt in de Verenigde Staten van Amerika (Madison/Wisconsin). In 2004 heeft het bestuur besloten om op termijn een continuïteitsreserve te vormen van één tot anderhalf maal de gemiddelde jaarexploitatie over een reeks van jaren. De norm komt overeen met algemeen geldende criteria voor het vermogen van organisaties als de stichting. De reserve dient om de activiteiten van ATD Vierde Wereld in Nederland te kunnen voortzetten in jaren dat de exploitatie-uitgaven de inkomsten overtreffen. In 2008 vond, gezien het nadelig saldo over dat jaar, geen toevoeging aan de continuïteitsreserve plaats. o Uit extern onderzoek blijkt dat op termijn rekening dient te worden gehouden met aanzienlijke investeringen in het kader van groot onderhoud en vernieuwing. Vanaf 2009 zal, te starten met een nieuw bouwkundig onderzoek en advies, het onderhoud en de eventuele vernieuwing van de gebouwen stapsgewijs ter hand worden genomen, te betalen uit de reserves. In de jaarrekening 2008 is daarom rekening gehouden met een bestemmingsreserve van 400.000 voor toekomstig groot onderhoud/vernieuwing voor de eerstkomende vijf jaar. o Tegen de achtergrond van de huidige financiële en economische crisis dient rekening te worden gehouden met waardedalingen van beleggingen. In de jaarrekening is dit tot uitdrukking gebracht via een reserve waardeverschillen beleggingen van 100.000.
Deze staat beschreven op volgende plaatsen: www.atd-vierdewereld.nl op de pagina ‘financiële steun’; het bestuursverslag met jaarrekening 2008; meerjarenplan 2008-2012 van de Internationale beweging, p. 3, in bijlage bij dit jaaroverzicht. Colloquim in Parijs
ATD Vierde Wereld onderhoudt in Nederland regelmatig persoonlijk contact met een honderdtal gezinnen met ervaring van armoede en sociale uitsluiting. In de beweging krijgen zij kansen om zich te vormen en actief te zijn als ervaringsdeskundige. In 2008 waren het fotoproject en de start van het Vierde Wereldforum en de bijhorende lokale verankering de middelen die daarvoor werden ingezet. Ze brachten verjonging en extra kracht. Er kwam bijvoorbeeld een groep jongeren van de Remonstrantse jongerengemeente Arminius helpen bij de gezinsdagen. Nieuwjaarsrecepties op onze lokale activiteitenplekken klusdagen in Wijhe en Den Haag - een ‘pluim van de maand’ van Vrijwilligerssteunpunt Overijssel.
In 2008 ben ik afgestudeerd en ging ik in Amersfoort aan de slag als bedrijfsjournalist en communicatieadviseur. Ik begon niet alleen met werken, maar ook met vrijwilligerswerk. Waarom? Omdat ik dat altijd al graag wilde doen. En omdat ik liever zelf iets bijdraag dan dat ik geld geef. Bij ATD Vierde Wereld zochten ze iemand voor de PR en daar ligt nou juist mijn kracht. Het afgelopen jaar heb ik onder andere meegewerkt aan de teksten voor de foto- expositie, de nieuwe folder en het kwartaalblad. Ik heb heel wat teksten langs zien komen en leerde de beweging daardoor goed kennen. Vrijwilligerswerk geeft mij voldoening door de zin en betekenis ervan. Krista Bakker
Ongeveer 80 personen zijn actief in de lokale groepen en diverse projecten. Ze trachten vaak ook individueel in hun lokale netwerk (verenigingen, platforms, politiek, geloofsleven…) initiatieven te nemen. In 2008 was er een ingrijpende wisseling in het team van het internationaal volontariaat ATD Vierde Wereld. Het team maakte de uitdrukkelijke keuze voor meer samenhang, eenheid, werken aan dezelfde projecten. Vanaf september betekent dit o.m. driewekelijks een dag voor overleg, vorming, teambuilding en samenwerken. Er werd gestart met de voorbereiding van de ‘Assises’ (congres) van het internationaal volontariaat in 2009: vijf bijeenkomsten met thema’s zoals beschikbaarheid, zich aangesproken weten, volontariaat en financiële solidariteit, de invloed van grote maatschappelijke ontwikkelingen op betekenis en vorm van het volontariaat.
Team volontairs
* In 2007-2008 deden twee Nederlanders een inleefstage voor het volontariaat. In 2008 waren er gesprekken met zes geïnteresseerden, die echter niet hebben geleid tot nieuwe inleefstages. * Twee jongeren werkten tot juni mee in het kader van Europese uitwisseling. * Drie leerlingen van een middelbare school hebben maatschappelijke stage gedaan op ‘t Zwervel.
Klusdag
Volontairs spelen een belangrijke rol: op zoek gaan naar diegenen die het meest uitgesloten blijven, ‘bruggen’ leggen tussen mensen in armoede en andere burgers, enz. Mijn keuze om volontair bij ATD Vierde Wereld te zijn, is een bewuste ‘levenskeuze’: samen werken, gedeeltelijk samen leven, elkaar ondersteunen; dit met respect voor het privé leven, de beschikbaarheid, de eigenschappen van ieder. Dit zorgt vaak voor geweldig sterke banden tussen volontairs. Tegelijk leer ik met veranderingen omgaan. Mijn co-volontairs gaan morgen misschien naar Guatemala of Senegal of ik nog ergens anders, en weer andere volontairs zullen naar Nederland komen. De beweging in Nederland is vandaag nog klein en kwetsbaar. We willen hier nieuwe volontairs, nieuwe vrienden en donateurs aanspreken om de Beweging te ontwikkelen. De meerjarenplanning die we samen in 2008 opgesteld hebben geeft mij, als volontair maar ook als medemens, hoop en vertrouwen voor de komende jaren. Patrick Spinnoy Er komen ingrijpende dingen op je af. Het is fijn om dan niet alleen te zijn en vormingsdagen te hebben of een tekst of boek die een verhelderend licht op je ervaring werpen (…) Ik kende de taal eerst niet, maar omdat het een internationale beweging is kon ik ook in mijn eigen taal wel dingen doen die nuttig waren. Gaëlle Jolly en Karina Wöhle, Europese uitwisseling Wat er is veranderd door te gaan leven op ’t Zwervel is mijn blik op de wereld. Mijn blik kan zachter zijn. Dan zie ik meer schoonheid in mensen dan voorheen. Nog steeds kunnen ervaringen van mensen mij overdonderen en verwarren. Door al die ervaringen en levensverhalen die ik gehoord heb, ben ik minder een buitenstaander. Dit jaar heeft mij gevormd en daar ben ik dankbaar voor.
André Roeffen, inleefstage
