Verlichting IFMA - Seminarie Energie – 26/09/2013
• • • •
Catherine Lootens KU Leuven - campus Gent (KAHO Sint-Lieven) Laboratorium voor Lichttechnologie Groen Licht Vlaanderen 2020
1
Overzicht • • • • • •
Groen Licht Vlaanderen 2020 Motivatie Lux, lumen en andere beestjes Wettelijke voorschriften Energiebesparing met beter licht Europese GreenLight Programme
2
GROEN LICHT VLAANDEREN 2020 3
Laboratorium voor Lichttechnologie
KU Leuven – Campus Gent (KAHO Sint-Lieven) Onafhankelijk labo ter ondersteuning verlichtingssector Onderzoek – Onderwijs – Dienstverlening Vandaag 20 medewerkers – Binnenverlichting – Kleur en uitzicht van materialen – Optische ontwerp – Lichtbronnen • www.lichttechnologie.be
• • • •
4
Groen Licht Vlaanderen 2020 - de Vlaamse verlichtingssector in transitie -
•
IWT VIS-Traject (80% subsidie) • •
•
6 jaar (vanaf 01/10/2011) 4 uitvoerders, 5 aanvragers (+ORI)
Consortium Groen Licht Vlaanderen (>60 bedrijven): 20% financiering – = Vlaams Innovatie Samenwerkingsverband (VIS) – Volledige waardeketen verlichting sector betrokken – Wordt aangestuurd vanuit de bedrijven
•
Doelstellingen – – – –
Innovatiestimulering via sensibilisering en kennisoverdracht Technologische adviesdienst Onderzoek - nieuwe technologieën Kennisimplementatie (Vraaggerichte studies, demonstraties, FAQ …)
5
Consortium WFrans
ASB Lichtadvies
Alexpo Consultants
6
Contact •
Contact: – KAHO Sint-Lieven (Technologiecampus Gent) Laboratorium voor Lichttechnologie Gebroeders Desmetstraat 1, 9000 Gent Websites: www.lichttechnologie.be en www.groenlichtvlaanderen.be email:
[email protected] of
[email protected] – Contactpersoon: Catherine Lootens (09/265.87.13) – Folders en publicaties: www.groenlichtvlaanderen.be/folders
7
MOTIVATIE 8
Verbruik verlichting per toepassing • Uitspraak IFMA Werkgroep energie – energie maakt 20% uit van de kosten! • Aandeel verlichting in totaal elektrisch verbruik – 35-45% in commerciële gebouwen – ~30% in industrie • Besparingspotentieel – tot 50% (kW) en meer – extra besparing door automatisering • Reële terugbetalingstermijn – gemiddeld 5 jaar – sterk bepaald door o.a. het aantal branduren/jaar
Bron: EC
9
Door-Lichting landschapskantoor • Oude armatuur (1 lamp 58W en 1 conventionele ballast) –
58W +11,6W= 69,6W
• Volledig lokaal (24 armaturen) –
24×69,6W = 1670,4W
• Jaarlijkse energieverbruik (2200 uren) –
2200 × 1670,4W = 3675 kWh/jaar
• Kostprijs elektriciteit –
Indien vermogen van conventionele ballast niet is gekend: lampvermogen X 0,2 (20% extra)
Meten is weten !
0,22€/kWh×3675 kWh ≅ 808€/jaar
Te laag voor kantoren
• Lokaal: 7mx10m: 70m² Streven naar 500 lux • Verlichtingssterkte: 400lux Te hoog - Streven naar • Geïnstalleerd vermogen voor: 1670,4W ≤10 W/m2 – 23,8 W/m² – 6 W/m².100lux
≤2W/m2.100lux
10
LUX, LUMEN EN ANDERE BEESTJES 11
Lichtstroom F Lichtstroom = lumen (lm) I Lichtsterkte = candela (cd) E Verlichtingssterkte = lux (lumen/m²) L Luminantie = candela/m² Basis voor EEI berekeningen ecodesign en energielabel Voor niet-gerichte lampen, Sinds 01/09/2013 ook voor gerichte lampen 12
Lichtsterkte F Lichtstroom = lumen (lm) I Lichtsterkte = candela (cd)
Lichtsterkte
E Verlichtingssterkte = lux (lumen/m²) L Luminantie = candela/m² stralingsprofiel van armatuur (in cd/klm)
13
Verlichtingssterkte F Lichtstroom = lumen (lm) I Lichtsterkte = candela (cd) E Verlichtingssterkte = lux (lumen/m²) L Luminantie = candela/m²
Meten is weten !
Resultaat – geen lampkarakteristiek Maat voor verlichtingsniveau - Juist meten is belangrijk – interpretatie ervan soms moeilijk ( verwarring met luminantie) 14
Luminantie F Lichtstroom = lumen (lm) I Lichtsterkte = candela (cd) E Verlichtingssterkte = lux (lumen/m²) L Luminantie = candela/m² Resultaat - geen lampkarakteristiek Maat voor helderheid (of verblinding) Luminantie is wat men als mens ziet! 15
WETTELIJKE VOORSCHRIFTEN 16
Nieuw KB van 10 oktober 2012 2012_Titel III – Arbeidsplaatsen_ Hoofdstuk I - Basiseisen van de Welzijnscodex Vervangt huidig ARAB Verlichting • De werkgever moet ervoor zorgen dat er op de arbeidsplaats voldoende daglicht binnenkomt en dat indien dit niet mogelijk is, er een adequate kunstverlichting aanwezig is. De kunstmatige verlichting omvat een algemene verlichtingsinstallatie die eventueel aangevuld wordt met een plaatselijke verlichtingsinstallatie. Ze moet ongevallen voorkomen en er moet voldoende sterke noodverlichting zijn. • De werkgever bepaalt op grond van een risicoanalyse aan welke voorwaarden de verlichting moet beantwoorden om ongevallen door de aanwezigheid van voorwerpen of hindernissen en vermoeidheid van de ogen te voorkomen. Als hij de vereisten van de norm NBN-EN 124 64-1 en de norm NBN EN 124 64-2 toepast, wordt hij vermoed te hebben gehandeld in overeenstemming met die vereiste. Doet hij dit niet, dan moet de verlichting beantwoorden aan de voorwaarden die de minister van Werk vastlegt.
17
NBN EN 12464-1 Licht en verlichting Werkplekverlichting – Deel 1: werkplekken binnen
• Aanbevelingen rond visueel comfort • Verlichtingssterkte E • Verblinding UGR • Kleurweergave Ra • Uniformiteit • Gereviseerd (Juli 2011) 18
19
Energie-efficiëntie via wetgeving regelgeving • Europese regelgeving
– Energie etikettering (Energy label) – ook voor lampen en armaturen – Ecodesign (Ecologisch ontwerp) van energie gerelateerde producten (ErP) – ook voor verlichting
• EPB – – – –
• Verbeteren energie- en milieuprestaties • Minimale eisen per product / functie / component • Betere communicatie naar eindklanten
E-peil in utilitaire gebouwen: scholen, kantoren (EPU) Vandaag <E70 Verlichting steeds opnemen in E-peil berekening Streef naar <10W/m² i.p.v. typische 20 W/m² (waarde bij ontstentenis) voor L=500 ( ~500 lux) 20
ENERGIEBESPARING MET BETER LICHT 21
Mogelijke renovaties • Volledige renovatie
– Alles weg (ook plafond, bekabeling) – nadien relighting
• Relighting
– Vervanging van volledige armatuur
• Zelfde aantal en posities • Verschillend aantal en andere posities
• Relamping
– Vervangen met zelfde type lamp
• Retrofit
– Vervanging met ander type lamp (energie-efficiënter)
• Refurbish
– Aanpassing van armatuur (box in box)
• Volledig leeg armatuur dient enkel als ophangingssysteem – nieuwe ENEC gekeurde (led)module wordt hierin geplaatst ( led + driver + optica +..) 22
Verlicht ons elektriciteitsverbruik • Beperken van vermogen én branduren met beter visueel comfort • 3 ankers – Daglicht – Kunstlicht – Automatisatie
23
1. Daglicht Kies voor daglicht • • • • • •
Innovatieve intelligente dagkoepels Glasoppervlakte minimaal 1/5 van de vloeroppervlakte Daglichtfactor 3% tot 5% (300 à 500 lux binnen bij 10.000 lux buiten) Wordt in rekening gebracht in EPU 20 à 40% extra besparing mits automatisering Is na te gaan via simulatie
24
2. Kunstlicht Kies voor efficiënte lichtbronnen en armaturen – Fluorescentie
• Lage druk kwikdamp lampen • Lineaire, circulaire, compacte
– Metaalhalide gasontlading – Led – Inductie, plasma,..
• Te vermijden
– Gloeidraad lampen (†2012) – Hoge druk kwikdamplampen (†2017) 25
Lichtbronnen
26
Innovaties gloeidraadlampen • Eco-Halogeen lampen zijn tot 30% zuiniger door – IR(C) - technologie
• IR coating op glas (Temperatuur↑)
– Xenon - technologie
• Wordt toegevoegd aan vulgas • Groter atomen in vulgas: warmteverliezen↓ (Temperatuur↑)
• Langere levensduur • (nieuw) Energielabel
– Niet-gerichte lampen: C – Gerichte lampen: B en C 27
Innovaties fluorescentielampen • T5 HO versus HE – Voor magazijnen (hoge plafonds) • grote lichtstromen nodig – hoge vermogens – dus HO: lm/W~80 (cf. T8) • Opgelet bij lage temperaturen
• T8 eco en T5 eco – Zowel T5 als T8 • T8: minder gunstig met conventionele elektromagnetische ballast
– Merken: Philips, GE, Osram, Aura Light, Havells Sylvania,.. – Verbruik 10% lager (Vb. T5 eco HE tot 114 lm/W versus 104 lm/W T5 HE) 28
Innovaties HID lampen • Hogere CRI ( 90+ lampen) • Warme kleurtemperatuur • Lagere vermogens vanaf 2013: Ecodesign ook van toepassing voor reflector HID
29
Innovaties led • Rijp voor functionele verlichting? JA – Lm/W ↑ - Grotere lichtstromen mogelijk – beter thermisch beheer – Verblinding beter onder controle (via diffusors)
• Toepassingen – Downlights (alternatief voor CFL): +++ – Industrieel (lage temperaturen): +++ – Kantoor: inbouw/opbouw/pendel: ++
30
LED vandaag • Oude beperkingen; vandaag meestal onder controle – – – – – – – – –
Thermisch beheer - ok Grote lichtstromen - ok Blue light hazard - ok CRI - ok Binning (leds binnen zelfde batch) - ok Kleurshift bij veroudering Standaarden, normen, meetprocedures ontbreken soms Flikker (bij dimmen) Compatibiliteit met dimmers 31
Led-tubes Efficiëntie: ok SMD: meestal ok lage T: ok Opgelet voor visueel comfort! verlichtingssterkte, kleurweergave index, lichtuitstraling, uniformiteit, verblinding,.. • Enec keurmerk armatuur vervalt meestal, garantie armatuur? • Ook opletten met power-factor, elektrische veiligheid, brandgevaar,.. • Ecodesign 1194/2012 legt naast eisen voor energie-efficiëntie en functionaliteiten ook duidelijk eisen op vlak van communicaties van de vlak – geen valse beloftes – Mag niet verkocht worden als ‘vervanger’ TL indien resultaat niet volledig dezelfde is (meestal lagere lichtstroom en andere uitstraling) • • • •
32
Armaturen Kies voor efficiënte lichtbronnen en armaturen – Rendement η of LOR (Light Output Ratio) liefst > 0,85 • Innovaties: (Nieuwe) materialen reflectoren/optieken/diffusors • Led armaturen (all-in-one); geen LOR (meestal =1) maar LER (in lm/W) - luminaire efficacy rate
– Hou rekening met het stralingsprofiel • breedstralend/diepstralend/asymmetrisch • direct/indirect
– Let ook op voor verblinding! • Voorkeur: laag-luminante armaturen (UGR<16) • Led armaturen – onderzoek nodig 33
3. Automatisatie Kies voor automatisatie – Innovatie: draadloos •
Dimmen: beperken vermogen • Centraal • Lokaal • Energiebeheerssysteem
•
Opgelet – Lampen 100 uren laten inbranden zonder dimming
•
Extra besparingspotentieel
•
Veelvuldig schakelen kan de levensduur van de lampen beperken
– bewegingsafhankelijk – 35 tot 45% – tijdssturing (scenario’s) – Daglichttoetreding – Constante lichtstroom overdimensionering (Ei) ivm. geplande veroudering van het verlichtingssysteem: onderhoudsfactor leidt tot ~15% meer licht (575 lux ipv 500 lux)
•
Schakelen: beperken branduren • Manual on - Automatic Off (EPB!)
– Bewegingsafhankelijk – Tijdsturing (scenario’s) 34
Wat speelt ook mee in het ontwerp? Specialistenwerk – laat u adviseren • • • • • • • • • • • • •
Bestaande installatie – bekabeling, plafond,… Technologie: daglicht – kunstlicht – automatisatie Vereiste sfeer - lichtconcepten Gebruiksomstandigheden Normen Regelgeving en wetgeving Energieverbruik Automatisering (?draadloos) Sfeer Specifiek gebruik Lastenboeken Prijs Premies 35
REG – premie verlichting 2013 • Veranderde REG-premie relighting sinds 2010 • Voor bedrijven, scholen en lokale besturen – maar ook voor andere tertiaire gebouwen • Premie wordt uitgereikt als geïnstalleerde vermogen van de nieuwe verlichtingsinstallatie een berekende grenswaarde niet overschrijdt. – via Excel rekenblad • Meer info via www.energiesparen.be of de verschillende DNB (Infrax, Eandis)
36
GREENLIGHT PROGRAMME 37
Europese GreenLight Program • Initiatief van de Europese Commissie • Vrijwillig programma waarbij – Bedrijven en overheden zich verbinden tot het verbeteren van bestaande verlichting en het toepassen en installeren van nieuwe installaties met energiezuinige verlichting. – De energiebesparing moet de investering rechtvaardigen en de lichtkwaliteit moet minstens dezelfde blijven Rekenblad voor bepalen van TVT, energiebesparing, NPV, IRR en vermindering CO2 uitstoot http://iet.jrc.ec.europa.eu/energyefficiency/greenlight 38
Europese GreenLight Partner • Wie – Elk bedrijf, instelling, organisatie, overheid, winkel, gemeente ..
• Wat – 50% van de verlichting renoveren in de komende 5 jaar – 30% reductie op het totale energieverbruik – Op vrijwillige basis, geen juridische verbintenis
• Hoe – Rapportering aan Europese Commissie – Begeleiding door GreenLight Endorser (Partners) Groen Licht Vlaanderen: ODID, Etap, WeThink, Infrax, Eandis, REL-scan, Encon,…
39
