Relighting in winkels - meer dan alleen maar voorzien in zuinige verlichting
Catherine Lootens
Projectuitvoerder IWT VIS-traject 'Groen Licht Vlaanderen 2020. De verlichtingssector in transitie'
Relighting in winkels Meer dan alleen maar voorzien in zuinige verlichting Catherine Lootens Laboratorium voor Lichttechnologie Groen Licht Vlaanderen 2020 KU Leuven Technologiecampus Gent Gebroeders De Smetstraat 1 9000 Gent www.lichttechnologie.be
[email protected]
Laboratorium voor Lichttechnologie • Onafhankelijk labo ter ondersteuning verlichtingssector • Onderzoek – Onderwijs – Dienstverlening • Vandaag > 20 medewerkers • Onderzoeksthema’s: Binnenverlichting Kleur en uitzicht van materialen Optische ontwerp Lichtbronnen
Groen Licht Vlaanderen 2020 de Vlaamse verlichtingssector in transitie • Innovatiestimulering via Kennisoverdracht en Technologische adviesdienst + Kennisverruiming (= Onderzoek) + Kennisimplementatie (= studies, demonstraties, …) • Financiering: • 80 % IWT (Agentschap voor innovatie en technologie) • 20% Consortium Groen Licht Vlaanderen (>50 bedrijven): = Vlaams Innovatie Samenwerkingsverband (VIS) Volledige waardeketen verlichting sector betrokken
• Partner in: • Uitvoerders:
Consortium Groen Licht Vlaanderen WFrans
Alexpo Consultants
Lichtgrootheden Zo spreken we dezelfde taal • • • •
Lichtstroom (lumen – lm) Lichtsterkte (candela – cd, lm/sr) Verlichtingssterkte (lux – lx, lm/m²) Luminantie (cd/m²)
Motivatie Totaal elektrisch verbruik Tertiair in EU • Aandeel winkels: 37%
Motivatie Aandeel elektrisch verbruik in winkels in EU27+2 • Aandeel verlichting: ± 1/3 (roze) – ±100TWh • ~ 10% van alle elektrisch verbruik tertiair in EU!
Bron: Electricity demand in the European service sector: A detailed bottom-up estimate by sector and by end-use (IEECB-2010)
Motivatie • Besparing op elektrisch verbruik • Tot 50% (kW) en meer • Extra besparing door lichtregelsystemen (dimmen, schakelen) • Indirecte besparing via (minder) airco
• Reële terugbetalingstermijn • Gemiddeld 5 jaar • Afh. van aantal branduren/jaar (Winkels: ~3500 uren/jaar) •
Quick wins via lampvervangingen
• Tegenkantingen voor investeringen • Korte vernieuwingscyclus • Onzekerheid voortbestaan winkel
• Extra voordelen nieuwe verlichting • Beter visueel comfort • Stijgende verkoop • Minder onderhoud
Geïnstalleerde vermogens verlichting Referentiewaarden verbruik verlichting winkels (Gemiddelden voor 500 lux) • Gloei- en halogeenlampen: 43,4 W/m² (zeer hoog) • Compacte fluolampen (CFL): 16W/m² • Fluorescentielampen (T5, EVSA): 10W/m² • Metaalhalide gasontlading (keramisch, EVSA): 23W/m² • Led: <10W/m²
Resultaten UK studie ‘retail lighting’ • • • • •
89 winkels – 20000 lampen – 40000m² 637 lux gemiddeld 5,77W/m².100lux DUS: 36,8W/m² 75% Fluorescentie, 18% MH, 6% Hal, <1% rest(led,..)
Geïnstalleerd vermogen liefst <20W/m²
2011 UK studie retail lighting Bron: Market Transformation Programma (MTP, Defra) Resultaten: 89 winkels – 20000 lampen – 40000m² – 36W/m² of opsomming in het grijs Tekst of opsomming opsomming in het grijs of opsomming in het grijs Tekst of opsomming in het grijs opsomming in het grijs 75% fluo 18% MH 6% Hal <1% rest
EPB – bestaande gebouwen (Vlaanderen) Installatie-eisen bij renovatie • Bij vervangen, vernieuwen of toevoegen van technische installaties; • Bestaande gebouwen bij renovatie of functiewijziging; • Binnen EPB-regelgeving: Stedenbouwkundige vergunning/melding (met uitgebreid dossier); • Aanvragen vanaf 1/1/2015 • http:// www2.vlaanderen.be/economie/energiespa ren/epb/doc/installatie-eisenrenovatie s2015.pdf
Functie
Type ruimte
Correctiefactoren voor sturing
Maximaal equivalent specifiek Aanwezigheids- Daglicht- Dimmen geïnstalleerd detectie sturing vermogen [W/m²] fpres fday fdim
wequiv, max Logeerfunctie Kantoor Onderwijs Gezondheidszorg met verblijf Gezondheidszorg zonder verblijf Bijeenkomst Handel Sport
Slaapkamer Bureau (individueel, collectief) Openlandschapskantoor Vergaderzaal Leslokalen Lerarenlokaal Ziekenhuiskamer Behandelingsen onderzoekskamers Medische lokalen Wachtzaal, klantenzone Auditorium Bibliotheek Expositiehal Toneelzaal, spektakelzaal Receptie, Onthaal Restaurant Winkel voor meubilair, tapijten, textiel Voedingswinkel Doe-het-zelf winkel Supermarkt, groot warenhuis Turnzaal
7,5 15 10 15 12,8 10
0,4 0,7 0,9 0,5 0,75 0,7
0,8 0,8 0,8 0,8 0,8 0,8
0,9 0,9 0,9 0,9 0,9 0,9
10
1
0,8
0,9
12,5 25 7,5 12,5 10 10 10 10 10
0,7 0,7 1 0,7 1 1 1 1 1
0,8 0,8 0,8 0,8 0,8 0,8 0,8 0,8 0,8
0,9 0,9 0,9 0,9 0,9 0,9 0,9 0,9 0,9
15 17,5 17,5 20 10
1 1 1 1 0,8
0,8 0,8 0,8 0,8 0,844
0,9 0,9 0,9 0,9 0,9
Eis verlichting EIS:
Maximaal equivalent specifiek geïnstalleerd vermogen [W/m²]:
wequiv = w fpres fday fdim ≤ wequiv, max Met: wequiv
= equivalent specifiek geïnstalleerd vermogen;
wequiv, max
= het maximaal equivalent geïnstalleerd vermogen;
w
= specifiek geïnstalleerd vermogen;
fpres
= correctiefactor voor aanwezigheidsdetectie;
fday
= correctiefactor voor daglichtsturing;
fdim
= correctiefactor voor dimmen (andere dan daglichtafhankelijk dimmen).
Voorbeeldberekening Hier voor een boetiek - mannenkledij • Winkel voor textiel: Wequiv, max = 15 W/m² • Nieuwe verlichting: MH + T5 • Totaal geïnstalleerd vermogen van de vaste toestellen, all-in: 4kW • Oppervlakte: 200 m² (= 20W/m²) • Daglichtsturing, dimming: • Dus • 20 W/m² x 1 x 0,9 x 0,8 = 14,4 W/m² Bron: Osram • Wequiv< 15 W/m².
Retail lighting Welk type verlichting? • • • •
Daglicht Algemene functionele verlichting Accent verlichting Perimeter verlichting (look&feel)
Toepassingen • • • • • •
Tentoonstellen (tafels, rekken, kasten en vitrines) Kassa, inpakbalie Etalage Koelkast/vriezer Stockage Buitenverlichting
Bron: Econation
Vernieuwing verlichting Lampvervangingen • Zelfde lamptype • Ander lamptype
Aanpassingen verlichtingstoestel
Bron: Euro-Luce
• Bij vervanging van lamp (vb. T8 naar led buis) • Bij vervanging van de randapparatuur (transfo, driver, ballast, voeding,…) • Bij vervanging van optiek + lamp + sturing (box-in-box)
Vernieuwing van de volledige verlichtingsinstallatie • Verlichtingstoestellen één op een vervangen • Aantal en positie van verlichtingstoestellen wijzigt • + Invoeren lichtregelsysteem
Relighting in winkels is dus Meer dan alleen maar voorzien in zuinige verlichting • Keuze lichtbron – klassieke lichtbron of led? • Keuze armatuur • • •
Uitstralingspatroon – direct, indirect, accent, asymmetrisch, wallwash.. Rendement: LOR (>85%) Verblinding vermijden (UGR)
• Keuze lichtregelsysteem – dimmen, schakelen, aanpassen kleur • Keuze lichtconcept – rustig, neutraal, dramatisch (lichtplanning) • Keuze kleur wanden, plafond, vloer, meubilair
Rendement van de lichtbronnen We zitten op koers – it’s all about LED! • chip – 150 lm/W • armatuur – 120 lm/W • lamp – 80 lm/W Vraag steeds naar het systeemrendement (LER) • ook in lm/w • incl. verliezen (van lenzen, driver, diffusor,..)
Kleurkarakteristieken van lichtbronnen Essentieel in verkoop • Kleurtemperatuur (kleurtint, in K) • Kleurweergave index (CRI) – R9! • Kleurconsistentie, - tolerantie
Codes en etiketten lampen
18W/930:
CRI 90-9x CCT: 3000 K
Intermezzo Welke kleur heeft deze jurk? Goud en Wit Stemmen!
Intermezzo Welke kleur heeft deze jurk? Blauw en zwart Stemmen!
Intermezzo
Luminantie adaptatie
Y
Helderheidsadaptatie
Verkleuring van waren Spectrum lichtbronnen Vers vlees - Verpakt vlees • Niet enkel door UV! • Biochemisch proces • Duur + intensiteit belichting bepalend • Ook opletten met led • Verpakking! • Beperken afval (verlies) Textiel, plastics, verven, .. • Vooral verkleuring door UV • Minder met led (in vgl. met halogeen, MH) • Opgelet met sommige kleurstoffen!
Etalage – zonlicht (UV)
Fluorescentie lampen - innovaties Nieuw: Verbruik 10% lager bij T8- en T5 eco • T5 eco HE tot 114 lm/W (versus 104 lm/W T5 HE) • Minder kwik
Metaalhalide (MH) lampen - Innovaties Nieuw • • • •
Hogere CRI (90+ lampen) Warme kleurtemperatuur Lagere vermogens Langere levensduur (15000u)
Eigenschappen HID (high intensity discharge) • • • • • • •
Keramische brander (versus kwarts) Sprankelend licht Zuinig (100lm/W) Trage (her)opstart Niet dimbaar UV veiligheidsglas
Bron: Erco
Bron: Havells Sylvania
Led – innovaties blijven komen Lampen - retrofit Led filament Led AR111 Led tubes Led warm dim Quick wins! Bron: Megaman
Led – innovaties blijven komen Led armaturen • • • •
Optiek: lenzen, diffusors, reflectoren Warmtebeheer – bepaalt lichtstroom, levensduur, kleurstabiliteit Nu ook grotere lichtstromen ( > 4000lm) Levensduur: 20.000u - 50.000u - 80.000u - 100.000u - … • • • •
Led driver dikwijls bepalende factor! Levensduur versus gebruiksduur! 3650u/jaar voor winkels Zie de bomen door het bos: L70B50 L80B50 L90B10….. Laat u niet misleiden
Grote investering! • REG premie aanvragen: excel rekenblad (Eandis, Infrax) • Let op met overdimmensionering die voortvloeit uit lichtstudie (op basis van levensduur) – meer armaturen dan nodig
Led – innovaties blijven komen Integreren technologie • Verlichting: Led driver, dimmer, DALI • Sensoren: temperatuur, tijd, elektrisch (Vf, I), (dag)licht, omgevingsconditie, bezetting/beweging • Controllers: lichtregelsysteem, data management, uitlezen sensoren • Connectivity: Bluetooth, Wifi • Extra? Camera’s,…
Bron: Xicato
Voordelen led De gevestigde waarden… Ideaal bij lage temperaturen Robuust Lange levensduur Laag verbruik Kleur versus wit licht Ideaal bij lichtregelsystemen • Onmiddellijke opstart • Tunable white • Dimming
Bron: Audi
Bron: Philips Spar Wespelaar
Voordelen led De uitdagingen… Extra technologie toevoegen • • •
Lifi (VLC) IoT PoE
Betere kleurweergave - Witter dan wit?
Huidige beperkingen bij led De hete hangijzers… • Welke levensduur? L80B50 – L90B10 • Levensduur of gebruiksduur? • Compatibiliteit vervangingslampen met dimmers • Verblinding (glare, UGR) • Kleurtolerantie • Kleurconsistentie of - shift (in functie van tijd) • Flicker • Gebrek aan standaarden • Prijs
Intermezzo 2 Herken je deze situatie? Pashokjes – hemel of hel? Onderzoek van de Daily Mail Bepalend • (Temperatuur) • Oppervlak pashokje • Achtergrondkleur • Hoek spiegel • Verlichting • ring flash effect • schaduwvorming • contrasten • kleurweergave
Nieuwe tendensen in verlichting Human Centric Lighting (Niet-visuele aspecten van verlichting) • (Bio-)Dynamic Lighting (Circadian Lighting) • •
Activeren in functie van circadiaans ritme (melatonine onderdrukking) Scholen, kantoren, ziekenhuizen,..
• Limbic Lighting • •
Limbisch systeem
In functie van doelgroep: Stimulance/Balance/Dominance vb. Dames 40+ 10% meer verkoop
Bron: Zumtobel
Nieuwe tendensen in verlichting Extra toepassingen/diensten als extra op de verlichting Indoor lokalisatie • Armaturen gebruiken als bakens (bluetooth) • Binnenruimte navigatie (vind producten, vind merken, ..) • Klantgerichte lokalisatie (productinfo, kortingsbonnen, ..)
Analyses van gebouwen • Geïntegreerde sensoren traceren het gebruik van het gebouw • •
Beweging/bezetting Koppeling van bakens
• Optimaal gebruik van gebouwen • •
Optimalisatie verkoop (verkeersstromen) Crowd control
Energie en facility management Verbruiken, onderhoud, …
Meer info Energiezuinige verlichting voor KMO’s (VEA) https://www.vlaanderen.be/nl/publicaties/detail/relighting-voor-kmo-1
Verdien met licht (Unizo) http://www.unizo.be/energiecoach/ondernemersnieuws/verdienen_met_licht_bij_kmo_s.html
Thema 2015: Energie besparen
In samenwerking met:
