Meer dan alleen zien

Meer dan alleen zien

Visuele communicatie in het hoger beroepsonderwijs Student: Opleiding: Mail: Datum:

Taïs Helena Vezo Media, Informatie en Communicatie, Redactie/Mediaproductie [email protected] 29-05-07

Visuele communicatie in het hbo

3

Dankwoord Mijn scriptie is geprint en klaar om gelezen te worden. Door anderen dan ik zelf. Het bewijsmateriaal van alle kennis die ik heb opgedaan tijdens de studie Media, Informatie en Communicatie is voltooid. De verwachtingen zijn dus hoog gespannen. Om heel eerlijk te zijn, voelt het raar. Drie jaar heb ik gestudeerd in Amsterdam. Dagelijks reisde ik met de trein van Rotterdam naar Amsterdam en weer terug. De tijd is voorbij gevlogen. Het ene moment leer je correctietekens gebruiken, het volgende moment schrijf je een dankwoord in je scriptie. Nu wordt het pas echt spannend. Zal mijn scriptie worden goedgekeurd? Zo ja, wat staat me dan te wachten? Daar hoef ik me voorlopig geen zorgen over te maken. Nu kan ik mijn volledige aandacht schenken aan dit dankwoord. Want één ding is zeker: zonder de medewerking van anderen, had ik deze scriptie niet kunnen maken. Sterker nog, ik zou gillend gek zijn geworden. Graag wil ik daarom iedereen bedanken die geholpen heeft bij het maken van deze scriptie. Het lectoraat eLearning en in het bijzonder Kitty Lau, wil ik bedanken voor de afstudeeropdracht Visual Knowledge Building. Mijn interesse in beeldcultuur en de invloed daarvan op ons leven is geboren. Zelfs na deze scriptie geschreven te hebben, wil ik er nog veel meer over weten. Daarnaast wil ik Rabiye Basoglu bedanken voor de zeer plezierige samenwerking. Samen tientallen, wellicht zelfs honderden codes, verwerken in SPSS schept toch wel een band. Het moet vast een raar gezicht zijn geweest. Twee meiden achter één computer, waarvan de één typt en de ander continu cijfercodes opnoemt. Beiden schoten we zeker om de tien minuten in de lach. We hebben vast heel wat mensen geïrriteerd, maar wij hadden lol. Uiteraard had ik deze scriptie ook niet kunnen maken zonder de medewerking van de studenten en de medewerkers van hogeschool INHOLLAND Rotterdam. De studenten hebben mij verrast door mee te willen werken aan mijn enquête. Daarnaast heb ik zeer leuke en openhartige interviews afgenomen bij een aantal INHOLLAND-medewerkers. Ik wil beiden bedanken voor de tijd en moeite die ze voor mij genomen hebben. Zonder mijn begeleider, H.Nierstrasz, had ik mijn scriptie, zoals het nu voor u ligt, niet kunnen maken. Hij zorgde ervoor dat ik op het ‘juiste scriptiepad’ bleef, hoewel het soms verleidelijk was om daarvan af te dwalen. Gelukkig was ik niet te eigenwijs om naar hem te luisteren. Bedankt voor de waardevolle en leerzame begeleiding. Mijn grootste dankwoord gaat uit naar mijn zus, Betty. Ze heeft er voor gezorgd, dat ik het bijltje er niet bij neer gooide. Daarnaast waren haar opmerkingen en kritiek op wat ik schreef duidelijk en onderbouwend. Zonder haar zou ik nu niet zo trots zijn op mijn scriptie, wat ik wel ben. Ze heeft altijd in me geloofd, zelfs als ik dat niet deed. Zonder haar was ik beslist niet degene die ik nu ben. Daarom wil ik mijn zus bedanken voor haar voortdurende steun. Taïs Helena Vezo Rotterdam, 24 mei 2007


4

es

‘Zelfs als het waar was, dat visuele communicatie geschreven communicatie tegenwoordig ondersneeuwt, is het probleem niet om geschreven communicatie te plaatsen tegenover visuele. Het probleem is, hoe beide verbeterd kunnen worden.’ Umberto Eco De Volkskrant (1987)

‘The tragedy of our time is that we are so eye centered, so appearance besotted.’ Jessamyn West Love is not what you think (1959)

‘Wat de boekdrukkunst heeft gedaan voor het woord, dat deed de uitvinding van de camera voor het beeld. Waar woorden gebruikt worden heerst de bereidheid om het unieke te negeren.’ J.M Peters Het beeld; Bouwstenen voor een algemene iconologie (1996)


5

Inhoud

1

INLEIDING ....................................................................................................................................................8 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5

2

VISUELE COMMUNICATIE ..................................................................................................................... 11 2.1 2.1.1 2.2 2.2.1 2.2.2 2.3 2.3.1 2.4 2.5

3

VERANDEREND HBO .....................................................................................................................................................21 VERNIEUWDE STUDENT ...............................................................................................................................................21 ONDERWIJSMIDDELEN .................................................................................................................................................21 OPVALLENDE ONTWIKKELINGEN..............................................................................................................................22 HET DOEL VOOR OGEN HOUDEN...............................................................................................................................22 CONCLUSIE......................................................................................................................................................................22

INHOLLAND-STUDENTEN AAN HET WOORD................................................................................25 5.1 5.2 5.3 5.4 5.5

6

DIGITALE LEEFWERELD ...............................................................................................................................................17 JONGEREN VERSUS ‘OUDEREN’ ...................................................................................................................................18 CONCLUSIE......................................................................................................................................................................18

BEELDEN IN HET HOGER BEROEPSONDERWIJS ......................................................................... 21 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6

5

BEELDCULTUUR .............................................................................................................................................................11 Wereldwijde beeldcultuur................................................................................................................................................11 WEERSTAND JEGENS BEELDEN...................................................................................................................................12 Beeldmanipulatie: pure bedrog ........................................................................................................................................12 Beeld maakt dom...........................................................................................................................................................12 SCHRIFT VERSUS BEELD ................................................................................................................................................13 Integratie van woord en beeld..........................................................................................................................................13 BEELDEXPLOSIE .............................................................................................................................................................14 CONCLUSIE......................................................................................................................................................................14

JONGEREN IN EEN DIGITALE TIJDPERK ......................................................................................... 17 3.1 3.2 3.3

4

PROBLEEMSTELLING .......................................................................................................................................................8 DOELSTELLING ................................................................................................................................................................8 DOELGROEP .....................................................................................................................................................................8 METHODEN EN TECHNIEKEN .......................................................................................................................................9 SCRIPTIE VOORPROEFJE ..................................................................................................................................................9

LEVEN IN EEN BEELDCULTUUR ..................................................................................................................................25 SCHRIFT VERSUS BEELD ................................................................................................................................................25 VISUELE COMMUNICATIE IN DE LES...........................................................................................................................26 BEELDANALYSE..............................................................................................................................................................26 CONCLUSIE......................................................................................................................................................................27

INHOLLAND-MEDEWERKERS AAN HET WOORD..........................................................................29 6.1 6.2 6.3 6.4

VISUELE COMMUNICATIE IN DE LES...........................................................................................................................29 VOORDELEN VAN VISUELE COMMUNICATIE ............................................................................................................30 NADELEN VAN VISUELE COMMUNICATIE .................................................................................................................30 BEELDANALYSE..............................................................................................................................................................30


6.5 6.6 7

BESTE WERKWIJZE .........................................................................................................................................................31 CONCLUSIE......................................................................................................................................................................31

CONCLUSIE .................................................................................................................................................33 7.1 7.2 7.3

8

6

VISUELE COMMUNICATIE .............................................................................................................................................33 JONGEREN IN EEN DIGITALE TIJDPERK ....................................................................................................................33 VISUELE COMMUNICATIE IN HET HBO.......................................................................................................................33

AANBEVELINGEN.....................................................................................................................................35 8.1 BEELDANALYSE..............................................................................................................................................................35 8.1.1 Advies over inhoud minor ..............................................................................................................................................35 8.2 SCHRIFTELIJKE COMMUNICATIE .................................................................................................................................35 8.3 REGELMATIG ONDERZOEK .........................................................................................................................................36

LITERATUURLIJST.............................................................................................................................................37 BIJLAGE ................................................................................................. ERROR! BOOKMARK NOT DEFINED. EVALUATIE………………………………………………………………………………………....…..Error! Bookmark not defined. ENQUÊTE..……………………………………………………………………………………………...Error! Bookmark not defined. ENQUÊTERESULTATEN..……………………………………………………………………….…..51 INTERVIEWS …………………………………………………………………………..……...……….65 AFSTUDEEROPDRACHT………..…………………………………………….……………..….……79


7

.

Inleiding


8

1 Inleiding Beelden zijn universeel, ze doorbreken taalbarrières en steken moeiteloos landsgrenzen over. Waar teksten en talen tekortschieten kunnen beelden helderheid verschaffen. Mede daarom maken we steeds vaker gebruik van visuele communicatie. Met visuele communicatie brengen we namelijk een boodschap visueel over, dat wil zeggen dat een gedachte vertaald wordt naar een beeld. Door de directe en universele eigenschappen van beelden passen organisaties en instellingen veelzijdig visuele communicatie toe. Visuele communicatie lijkt dé ideale manier om een boodschap zo overtuigend mogelijk over te brengen. Jongeren worden in het bijzonder geconfronteerd met visuele communicatie. Zij groeien immers op met de nieuwe media, waar veranderingen en beelden centraal staan. 1.1 Probleemstelling Uit onderzoek, van het lectoraat eLearning van hogeschool INHOLLAND Rotterdam, blijkt dat studenten veel gebruik maken van de nieuwe media. Zo zitten ze vaak op het internet voor hun schoolwerk en voor het opbouwen van sociale contacten. Ook is gebleken dat studenten liever achter de computer studeren in plaats van achter hun boeken. Het lectoraat verricht diverse onderzoekstudies om er achter te komen op wat voor manier huidige en aankomende studenten communiceren en zich laten informeren. Wat voor het lectoraat nog onbekend is, is in hoeverre studenten zich bewust zijn van de invloed van visuele communicatie op hun leven. Tevens is het onduidelijk of en hoe studenten visuele communicatie geïntegreerd willen zien in hun onderwijs. Hier wil het lectoraat uitsluitsel over hebben, want visuele communicatie speelt een steeds grotere rol in het hoger beroepsonderwijs (hbo). De centrale vraag van deze scriptie luidt daarom: Wat vinden studenten van visuele communicatie in het algemeen en met name in hun onderwijs? De deelvragen die bovenstaande vraag ondersteunen zijn: 1. Welke ontwikkelingen zijn er op het gebied van visuele communicatie? 2. Wat voor rol speelt visuele communicatie in het leven van studenten? 3. In hoeverre hebben studenten behoefte aan visuele communicatie in hun onderwijs? 4. Hoe passen docenten visuele communicatie toe? 1.2 Doelstelling Het doel van mijn scriptie is om in kaart te brengen wat studenten vinden van visuele communicatie en of ze tevreden zijn over de manier waarop docenten visuele communicatie toepassen. Het lectoraat eLearning zal op basis van mijn onderzoeksresultaten eventuele adviezen formuleren voor onderwijsontwikkeling voor de School of Communications & Media. 1.3 Doelgroep De doelgroep van mijn scriptie bestaat uit alle studenten van de opleiding Media Entertainment & Management (MEM) en de opleiding Communicatie. Deze studenten komen in hun onderwijs immers in contact met diverse vormen van communicatie. Daarnaast komt de nieuwe media ook uitvoerig aan bod in hun onderwijs. Hierdoor hebben deze studenten al inzicht in de werking van visuele communicatie en zijn zij daarom de geschikte doelgroep voor mijn onderzoek.


9

1.4 Methoden en technieken Om een goed beeld te krijgen over de toepassing van visuele communicatie in het hbo, zal ik naast literatuur ook gebruik maken van twee andere onderzoeksmethoden. Zo zal ik op basis van het literatuuronderzoek een enquête samenstellen voor 50 MEM-studenten en 50 communicatiestudenten. In deze enquête zal beeldcultuur en visuele communicatie in het hbo centraal staan. Het eerste gedeelte van de enquête zal een aantal stellingen en vragen bevatten over onze huidige beeldcultuur. Vervolgens moeten de studenten vragen beantwoorden en stellingen beoordelen over de toepassing van visuele communicatie in hun onderwijs. Ten slotte zal in het derde gedeelte van de enquête een aantal vragen worden gesteld over het gebruik van visuele communicatie bij de onderwijsthema’s: schrijfvaardigheid, media en economie/marketing. Door deze onderwijsthema’s van elkaar te splitsen kan ik kijken hoe het gebruik van visuele communicatie wellicht samenhangt met de lessen die gegeven worden. Daarnaast zullen er zeven medewerkers van de School of Communications & Media geïnterviewd worden. Het is belangrijk om er achter te komen wat hun visie is op visuele communicatie. Zij passen het immers in hun lessen toe. 1.5 Scriptie voorproefje Visuele communicatie is een breed begrip. In hoofdstuk 2 zal ontleed worden wat men onder het begrip verstaat. Op een bondige manier zal ik laten zien dat visuele communicatie zeker geen trend is. We maken immers al eeuwen lang gebruik van beelden om ons uit te drukken. Eén ding is zeker, visuele communicatie beïnvloedt ons leven, gedrag en denken, vooral van jongeren. Daarom zal in hoofdstuk 3 de veranderende behoeftes van deze jongeren beschreven worden. Mede door de nieuwe media verschilt de huidige jongerengeneratie aanzienlijk van hun vorige generaties. Het onderwijs is zich hier van bewust. Visuele communicatie en media spelen daarom een steeds grotere rol in het hbo. Hoe groot deze rol is, zal in hoofdstuk 4 aan bod komen. In de volgende twee hoofdstukken mogen zowel INHOLLAND-studenten als medewerkers hun zegje doen. De enquêteresultaten van MEM-studenten en communicatiestudenten zullen in hoofdstuk 5 onder de loep worden genomen. INHOLLAND-medewerkers zullen in hoofdstuk 6 reageren op deze enquêteresultaten en hun mening geven over visuele communicatie. Vervolgens zal in hoofdstuk 7 mijn conclusie weergeven worden en in hoofdstuk 8 staan een aantal aanbevelingen voor hogeschool INHOLLAND Rotterdam. Ten slotte zullen de bijlagen voorzien zijn van een evaluatie op mijn scriptieavontuur, de uitgewerkte interviews, de enquête, en prachtige tabellen en grafieken die de enquêteresultaten weergeven. Kortom: sla snel deze bladzijde om!


10

Visuele communicatie


11

2 Visuele communicatie Vanaf het eerste moment dat je de aarde betreedt, communiceer je. Zowel bewust als onbewust, verbaal en non-verbaal. Aan communiceren ontkom je niet. Dagelijks breng je diverse boodschappen over aan anderen. De mens heeft communicatie ook nodig om te overleven. Als we pijn hebben, kunnen we dat verbaal overbrengen. Zijn we boos, dan is het mogelijk om dat non-verbaal zonder één woord te zeggen duidelijk te maken. We kunnen niet leven zonder communicatie en willen dat ook niet. Daarom is communicatie van alle tijden. Dit geldt ook voor visuele communicatie, hoewel deze vorm van communicatie een nieuwe plaats in onze maatschappij inneemt. Communiceren met beelden gebeurt namelijk steeds vaker. Mede door de nieuwe media, zoals het world wide web. Met visuele communicatie visualiseren we een gedachte of boodschap. Dat kan in de vorm van een foto, film, schilderij, billboard, poster, flyer en nog op tientallen andere manieren (Pas, 2005). Met andere woorden: we maken gretig gebruik van visuele communicatie. We leven immers in een beeldcultuur. Visuele communicatie kan niet los worden gezien van de groei en ontwikkeling binnen die beeldcultuur. Elke vooruitgang in een beeldcultuur loopt parallel met die van visuele communicatie. Visuele communicatie houdt zich immers bezig met het denken in beelden. 2.1 Beeldcultuur Iedere dag komen we in contact met (zowel stilstaande als bewegende) beelden op de televisie, in kranten, op het internet en in openbare ruimtes. Het is eerder de vraag wanneer we niet in contact komen met beelden dan wanneer wel. Sinds de jaren ‘90 duikt de term beeldcultuur ook steeds vaker op, vooral in de media. Maar wat verstaan we precies onder beeldcultuur? ‘Beeldcultuur verwijst naar de manier waarop een specifieke groep met beelden omgaat: hoe ze geproduceerd en gebruikt worden, en hoe dat samenhangt met andere kenmerken van die groep zoals de rooms-katholieke beeldcultuur’ (De plaatjesmaatschappij, Oosterbaan, pag 13). Uit deze definitie blijkt dat het gebruik van beelden in verband staat met cultuur. Kortom: dat er over beelden meer te zeggen valt dan je zo op het eerste gezicht zou zeggen. Daarnaast is beeldcultuur geen trend van deze tijd, het heeft immers altijd al bestaan. Al 77.000 jaar produceert en verspreidt de mens al beelden. Zo versierden Homo sapiens hun grotten met tekeningen van jagers en dieren (Blok, 2003). 2.1.1 Wereldwijde beeldcultuur Hoewel beeldcultuur vaak betrekking heeft op een specifieke groep mensen, is er tegenwoordig sprake van een wereldwijde beeldcultuur. Uiteraard worden in bepaalde landen beelden nog steeds gecensureerd en op andere wijze verspreidt dan in de rest van de wereld. Desondanks zorgen de massamedia ervoor dat we wereldwijd worden overspoeld door verschillende beelden. Het komt er op neer dat de huidige wereld ondenkbaar zou zijn zonder beelden. Sterker nog de wereld zou onzichtbaar zijn. De beelden uit de massamedia heeft ons wereldbeeld voor altijd veranderd. Beeld werkt als een soort tijdmachine. Je wordt als het ware mee gezogen in een andere eeuw of tijperk. Zo geven foto’s ons een visuele ervaring van een wereld waar wij anders nooit mee geconfronteerd zouden worden. We kunnen verre oorden omschrijven, terwijl we er nooit zijn geweest. Volgens Frits Gierstberg, bijzonder hoogleraar fotografie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, is door de digitale camera een verandering ontstaan in de beeldcultuur. Plotseling zijn we allemaal


12

beeldjournalisten. Amateurfotografen zorgen immers voor een explosie aan foto’s. Zo hebben de meeste mobiele telefoons een geïntegreerde (foto)camera. Hierdoor kan men diverse momenten vastleggen. Dit kunnen aandoenlijke kiekjes bevatten of vreselijke taferelen. Het laatste komt steeds vaker voor. Een goed voorbeeld daarvan is het uit Engeland afkomstige fenomeen: happy slapping. Hier slaan jongeren onbekenden in elkaar, terwijl alles wordt gefilmd. Deze jongeren plaatsen het filmpje vervolgens op het internet onder de noemer: happy slapping. Daarnaast is de verandering van beeldcultuur goed zichtbaar in de oorlogsfotografie. Zo laten zelfmoordenaars (in de Gazastrook) zich fotograferen voordat ze zichzelf en nietsvermoedende voorbijgangers opblazen. Na de zelfmoordaanslag worden de straten beplakt met affiches waarop de bewapende zelfmoordenaars staan afgebeeld. Zelfmoordenaars en hun daden worden zo verheerlijkt. Deze foto’s blijven op je netvlies gebrand. Tegenwoordig is iedereen een fotograaf, met alle gevolgen van dien. 2.2 Weerstand jegens beelden Hoewel beelden volledig geïntegreerd zijn in ons leven, is niet iedereen te spreken over de invloeden van deze beelden. Dat is niet zo raar aangezien argwaan jegens beelden van alle tijden is. Deze argwaan vindt zijn oorsprong in religie, gebaseerd op het oudtestamentische beeldverbod. Om precies te zijn gaat het om het tweede gebod afkomstig van de tien geboden. Hier staat omschreven dat er geen beeltenis van God gemaakt mag worden, noch van enige gestalte van wat boven in de hemel is, noch van wat beneden op de aarde is. Zelfs in de 21ste eeuw hechten christelijke en islamitische religies veel waarde aan dit verbod, dat op diverse wijze wordt geïnterpreteerd. Denk maar aan de heilige afbeeldingen van het katholicisme en het totale beeldverbod in het protestantisme (Driel, 2004). 2.2.1 Beeldmanipulatie: pure bedrog Naast religieuze argumenten tegen het beeld wordt de mate waarin het beeld een afspiegeling van de waarheid zou zijn ter discussie gesteld. Beeldmanipulatie is immers altijd al mogelijk geweest. Zo kon men sinds de uitvinding van de fotografie manipuleren met het beeld door bijvoorbeeld afsnijding en belichting. Aan het eind van de vorige eeuw is het gemak van beeldmanipulatie gigantisch toegenomen. Zowel stilstaande als bewegende beelden kunnen perfect gemanipuleerd worden. Hierdoor neemt de ‘echtheidsfactor’ van beelden af. Met de komst van computersoftware als Photoshop is fotomanipulatie zelfs toegankelijk voor een groot publiek. Mensen gaan er doorgaans van uit, dat wat ze zien gelijk staat aan de werkelijkheid. Enige kanttekening moeten hier wel bij geplaatst worden. Foto’s reflecteren de werkelijkheid op een basaal niveau. Onze kijk op foto’ is immers nooit naïef. Altijd hebben we (zowel bewust als onbewust) vooroordelen die we gereflecteerd zien in foto’s. Dat is onvermijdelijk. 2.2.2 Beeld maakt dom Daarnaast is er ook een controverse tussen het woord en het beeld gaande. Al jaren lang waarschuwen critici over het gevaar dat het beeld het woord overschaduwd. Hun argument is dat het geschreven woord een rationeel instrument is dat abstract denken bevordert en uitnodigt tot reflectie, en analyse, en helpt bij het trekken van conclusies en daarom tot het opbouwen van redenering. Het woord stimuleert zo de actieve verbeeldingskracht van lezers. Beelden zouden daarentegen kijkers in een passieve, consumptieve positie plaatsen en door middel van emoties communiceren. Intellectuele waarden verdwijnen wanneer het beeld de overhand krijgt, het denkproces wordt dan niet meer gestimuleerd. Beelden en geluiden zouden tevens de objectiviteit van de mens schaden.


13

2.3 Schrift versus beeld Om deze kritische geluiden in perspectief te kunnen zien, is het van belang om de kenmerken van het beeld en het geschreven woord nader te bekijken (Holzauer, 2002). Tabel 1 Kenmerken van het schrift • Het lezen van teksten kost veel geestelijke energie, •

• • •

•

• •

omdat de lezer moet analyseren en interpreteren. Het schrift is een opslagruimte voor woorden. Hierdoor hoeft men niet alles te onthouden. Het lezen van teksten moet geleerd worden, wat een moeizaam proces is. De inhoud van een geschreven boodschap verandert niet veel als het lettertype verandert. Er zijn woorden die wel geschreven kunnen worden, maar die men niet kan omzetten in beelden. Zoals het woord: eeuwigheid. De lezer moet de tekst ‘ontcijferen’, zin voor zin. Het is onmogelijk om in één oogopslag een tekst te kunnen begrijpen. Teksten kunnen emoties oproepen. Men kan een tekst (b.v. de bijbel) zijn hele leven onthouden. Het schrift heeft een hoger aanzien dan het beeld.

Kenmerken van het beeld • •

• • •

Het iconische karakter van een beeld levert een snellere verwerking op in onze hersenen. Analfabeten kunnen niet lezen, maar wel communiceren met beelden. Vanaf jongs af aan leren we communiceren met beelden. Het beeld kan na een kleine wijzing al veranderd zijn in een ander beeld. Taal schiet tekort zodra we heel precies willen bespreken wat het beeld kan laten zien.

•

Een beeld zie je in één keer in zijn geheel, al geef je niet alle details even veel aandacht.

•

Beelden wekken snel emoties op en trekken de aandacht. Men vindt beelden krachtiger dan teksten. Hierdoor blijven beelden ook beter in ons geheugen bewaard, al is het vaak op een onbewuste manier.

•

Uit tabel 1 blijkt dat zowel teksten als beelden verschillende kenmerken en voordelen hebben. Daarnaast wijst niets uit dat visuele communicatie ten koste gaat van geschreven communicatie. Het volgende citaat, te vinden op www.expressievakken.nl, geeft dit mooi weer. ‘Beelden roepen een onmiddellijk proces van herkenning en begrip op dat over de grenzen van talen en culturen lijkt heen te gaan, maar men is nooit geheel in staat de verschillende lagen in één beeld te herkennen. De culturele en historische betekenis blijft onbekend. Tekstuele uitleg blijft dus nodig.’ Het lijkt er echter wel op dat men steeds meer met beelden geconfronteerd wordt, dit is vooral het gevolg van de nieuwe media die beelden veelvuldig gebruikt en verspreid. De afkeer tegen het beeld is onorigineel te noemen. Aan het begin van elk nieuw medium kijkt men met angst en wantrouwen naar de vernieuwingen. Ter illustratie een citaat van Plato over het schrift: ‘Deze uitvinding zal vergeetachtigheid veroorzaken in de geesten van hen die ermee leren om te gaan, omdat ze hun geheugen niet oefenen’ (Cijberwijs, 2002). 2.3.1 Integratie van woord en beeld Opmerkelijk is dat in de discussie over schriftcultuur versus beeldcultuur de ene cultuur het ander bekritiseerd. Of je bent voor het beeld of voor het schrift. Waarom zou de ene cultuur beter zijn dan de andere? Woord en beeld zijn historisch gezien voortdurend in beweging, met de invoering van een nieuw medium krijgen ze een andere plaats ten opzichte van elkaar (Van Dijk, 2005).


14

Door de huidige technologische ontwikkelingen wordt beeld, geluid en tekst met elkaar geïntegreerd. Denk maar aan ondertiteling, e-mails en chatrooms. Woorden laten zich niet verdringen: ze passen zich aan, aan nieuwe vormen van beeldcultuur. Ze vermengen zich met het beeld, gesproken taal en geluid zodat nieuwe culturele vormen ontstaan. Zo neemt een brief in de Westerse samenleving een andere plaats in door de populariteit van de e-mail. Zender en ontvanger passen zich aan, aan het medium. Een brief schept andere verwachtingen dan een e-mail. Zo zullen brieven doorgaans met veel meer zorg geschreven zijn dan emails. Een goed voorbeeld hiervan is de sollicitatiebrief. Het was een must dat die handmatig geschreven werd, later maakten alleen getypte brieven een kans en nu zitten we in de fase dat ook deze brief via de email verstuurd kan worden. Wat onveranderd is gebleven, is het feit dat er geen fouten in mogen zitten. Hier blijft het schrift dus de overhand spelen. 2.4 Beeldexplosie Zonder twijfel zijn er meer beelden in omloop dan 25 jaar geleden. Door technologische ontwikkelingen is de productie, de verspreiding en de beschikbaarheid van afbeeldingen erg uitgebreid. Zo kunnen beelden veel gemakkelijker gemaakt worden. Tegenwoordig is iedereen wel in het bezit van een (foto)camera, waar men lustig gebruik van maakt. Tevens zijn beelden zichtbaar op de nieuwe media: naast papier in toenemende mate op beeld -en televisieschermen (Van Dijk, 2005). Zo kan men in Nederland met de ingang van digitale televisie meer dan honderd zenders ontvangen. In ons medialandschap proberen televisiezenders voor ieder wat wils te kweken. De geïllustreerde tijdschriften en reclamedrukwerken groeien en er zijn meer afbeeldingen in openbare ruimtes. Als er zich ergens een ramp voordoet zijn de beelden ook binnen enkele uren op de buis te zien. De tsunami in Azië is hier een goed voorbeeld van. Op 26 december 2004 eiste de tsunami in Azië duizenden levens op. Hoewel natuurrampen vaker voorkomen, had de tsunami een grote impact op de hele wereld. Beelden van de natuurramp stroomden alle huiskamers binnen. Wanhoop, verdriet, onbegrip en woede borrelde wereldwijd bij mensen op. Opeens werd iedereen met het leed geconfronteerd. In Nederland is ruim 208 miljoen euro ingezameld voor de slachtoffers. Nog nooit is er in dit land zoveel geld geschonken. Voornaamste reden: de (amateur) videobeelden brachten de ramp angstvallig dichtbij (www.giro800800.nl). 2.5 Conclusie De mens is een sociaal dier, dat overleeft door middel van communicatie. We kunnen niet zonder communicatie en willen dat ook helemaal niet. Communicatie is van alle tijden. Ons huidige vermogen om met diverse beelden te communiceren is echter nieuw. We worden steeds vaker geconfronteerd met beelden en dat beïnvloedt ons leven, gedrag en denken. We komen in contact met beelden door de televisie, de nieuwe media, reclame, overal zijn beelden. Natuurlijk produceren burgers zelf ook beelden. In het maatschappelijk domein worden zelfs de meeste beelden gemaakt. Er is een echte beeldexplosie gaande, waar niet iedereen blij mee is. Al eeuwenlang ziet men gevaar in de invloed van het beeld. De oorsprong van deze argwaan is te vinden in de bijbel, waarin staat dat het verboden is om van God een beeltenis te maken, noch van enige gestalte van wat boven in de hemel is, noch van wat beneden de aarde is. Naast religieuze argumenten bekritiseren mensen het beeld uit angst. Ze zien gevaar in de toenemende populariteit van beelden, het woord dreigt volgens hen op de achtergrond te raken. Deze critici zien de ‘schrift-beeld kwestie’ erg zwart-wit. Het beeld verdringt het woord namelijk niet. In dit digitale tijdperk wordt beeld en woord met elkaar vermengd. Zo kijken we Amerikaanse films, terwijl we ondertussen de


15

Nederlandse ondertiteling lezen. We bekijken kleurige websites met beelden, maar we lezen ook nog de internetteksten zoals weblogs en nieuwsberichten. Een website bestaat (meestal) niet alleen uit beelden, er zijn ook woorden nodig om zo effectief mogelijk te communiceren met de kijker/lezer. Tevens hebben beelden veel voordelen, zo ervaart men beelden vaak krachtiger dan teksten. Daarnaast kunnen beelden met mensen communiceren op een manier waar het schrift hen in de steek laat. Analfabeten kunnen niet communiceren met teksten, maar wel met beelden. Het grootste voordeel van beelden is dat ze een universele taal ‘spreken’. Ze overschrijden taalgrenzen. Visuele communicatie is hierdoor dé manier om in contact te komen met miljoenen mensen. Daarnaast spelen beelden een belangrijke rol in de meningsvorming in de maatschappij. Gezien het feit dat beelden een constructie van de werkelijkheid zijn. Ze versterken of verzwakken je mening. We mogen de voordelen van onze beeldcultuur dus niet uit het oog verliezen. Beelden duiken dagelijks overal op. Laten we hier neutraal naar kijken en kritiek geven waar nodig is, maar onze huidige beeldcultuur ook waarderen.

Gebruikte bronnen in dit hoofdstuk: • Buunk, P, Cijberwijs. 1e druk. Kampen: Uitgeverij Klement, 2002 • Dijk & Oosterbaan, F, De plaatsjesmaatschappij. 1e druk. Rotterdam: Nai uitgevers, 2005 • Driel, H van, Beeldcultuur. 1e druk. Amsterdam: Boom onderwijs, 2004 • Gierstberg, F, oratie: Documentaire fotografie in het tijdperk van de beeldcultuur, 11 mei 2007 • Holzhauer, F.F.O, Communicatie theorie en praktijk: Schoonhoven: Academic Service, 2002 • Pas, L van de. Visuele communicatie. 1e druk. Utrecht: ThiemeMeulenhoff, 2005 • www.expressievakken.nl/popinternet/cdrom • www.giro800800.nl


16

Jongeren in een digitale tijdperk


17

3 Jongeren in een digitale tijdperk Internet, mobiele telefonie, computers we kunnen niet meer zonder. Ze horen bij het digitale tijdperk waarin we leven, waar snelheid, verandering en beeld centraal staan. Vooral jongeren (geboren na +1990) voelen zich vertrouwd in onze digitale samenleving. De nieuwe media – met name het internet- is voor hen een vanzelfsprekendheid. Ze groeien er immers mee op. Hierdoor is Informatie en communicatietechnologie (ICT) geïntegreerd in hun dagelijkse leven (Duimen & Haan, 2004). Dit heeft een zodanige invloed op hen, dat ze aanzienlijk verschillen van hun vorige generaties. Om deze verschillen te verduidelijken worden deze jongeren aangeduid in diverse termen, als: • screenagers, • netgeneratie, • Einsteingeneratie, • digitale generatie, • e-generatie en • Homo zapiens. De laatst genoemde term suggereert zelfs, dat er sprake is van een nieuw ‘soort’ mens. Een verandering in de evolutie! Deze veronderstelling is op zijn minst overdreven te noemen. De term: Homo zapiens is leuk bedacht, maar meer ook niet. Iedere jongere generatie verschilt immers van de generaties voor hen. Dat is juist kenmerkend voor een generatie; dat zij blijvend beïnvloed wordt door de omstandigheden en gebeurtenissen uit de periode waarin zij opgroeiden (Becker, 2004). Dat betekent niet, dat er telkens een verandering in de evolutie plaatsvindt. Mijn voorkeur gaat daarom uit naar de term e-generatie oftewel de elektronische generatie, het is duidelijk en dekt de lading. Deze term zal ik in mijn scriptie gebruiken. 3.1 Digitale leefwereld De e-generatie kan (bijna) overal internetten, bellen, muziek luisteren en televisie-uitzendingen opvragen. Ze hebben allemaal een mobiele telefoon, dat ze altijd bij zich dragen. De meeste jongeren bezitten ook mobieltjes met een ingebouwde camera waarmee ze de gebeurtenissen om hen heen vastleggen en versturen. En als ze iets niet weten komen ze daar al googlend achter. De mogelijkheden van ICT zijn talrijk en daarom maken jongeren er ook zo intensief gebruik van. Ze behoren tot de voorlopers van het verspreidingsproces ervan (Duimen & Haan, 2004). Jongeren zijn vertrouwd met de computer, zowel thuis als op school. Ouders voelen zich vaak genoodzaakt om voor hun kinderen een computer aan te schaffen. Als deze kinderen een verslag moeten maken voor school, duiken ze allang niet meer de bibliotheek in, maar ze gaan achter de computer om informatie te zoeken, te analyseren en te verwerken. Hierdoor is de computer (met internet) haast onmisbaar in het schoolleven. In de afgelopen jaren is het bezit van ICT in gezinnen met 13 tot 18-jarige jongeren mede daarom flink toegenomen. Bijna alle gezinnen hadden eind 2005 minimaal één computer met internetaansluiting. Daarnaast gebruikt het onderwijs ICT als instrument om kennis over te brengen. Onderwijzers volgen bijvoorbeeld cursussen om te leren hoe ze met ICT en visuele communicatie hun boodschap het best kunnen overbrengen. Het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid in Hilversum, biedt zelfs diverse workshops aan voor onderwijzers (www.beeldengeluid.nl). Hier is meer dan 700.000 uur aan beelden geluidsmateriaal aanwezig. Er is tevens een enorme collectie audiovisuele bronnen beschikbaar voor diverse vakken in het onderwijs. Ook levert het Nederlands Instituut voor Beeld en


18

Geluid media-educatieve producten en diensten aan het onderwijs, met name voor het basis-en voortgezetonderwijs. Ten slotte komen jongeren in aanraking met ICT - vooral het internet- omdat het ontspanning kan bieden. Ze zoeken informatie over onderwerpen als muziek, films en televisie. E-mailen, surfen, gamen en muziek downloaden zijn het populairst onder hen; ongeveer 75% doet dit wekelijks of vaker. Het internet speelt een grote rol bij het onderhouden van hun sociale contacten en voor het ontwikkelen van hun identiteit (Valkenburg, 2006). 3.2 Jongeren versus ‘ouderen’ In tegenstelling tot de ‘rest’ van de bevolking zijn jongeren op het internet dus voornamelijk gericht op communicatie en entertainment. ‘Ouderen’ richten zich vooral op praktische zaken op het internet, zoals informatie zoeken en financiële transacties doen. Jongeren gebruiken eerder msn Messenger (msn) dan e-mail en maken juist weinig gebruik van transactiezaken zoals internetbankieren en teleshoppen. Ze gebruiken nieuwe media dagelijks en op hun eigen manier. Bijvoorbeeld msn en hyves voor contact met kennissen, sms en mobiel gebruik bij zeer goede vrienden. Met behulp van de nieuwe media weten jongeren redelijk goed hun weg te vinden in onze digitale samenleving waar informatie overal beschikbaar is, en waar met iedereen contact kan worden gelegd (Duimen & Haan, 2004). Bovendien hebben jongeren, door ICT, nieuwe vaardigheden ontwikkeld in vergelijking met ‘ouderen’. Zo kan deze e-generatie: • onvolledige informatie verwerken en er toch een geheel van maken. Ze vinden op het internet diverse informatie, maar kunnen verbanden leggen en informatie op logische wijze met elkaar combineren. • meerdere activiteiten in één keer uitvoeren of te wel mulittasken. • bij het lezen van (internet)teksten, twee hersenhelften gebruiken, wat voor tekstueel ‘getrainde’ mensen erg lastig is. Naast tekst halen ze informatie uit kleuren, vormen, symbolen, geluiden en bewegingen. • technische problemen op diverse non-linaire manieren oplossen. Als er een probleem zich voordoet bekijkt de e-generatie diverse opties. Ze vragen advies door middel van e-mails, msn of telefonie. Handleidingen gebruiken ze zelden (Veen, 2000). 3.3 Conclusie Jongeren (geboren na 1990) groeien op met de nieuwe media. Het is voor hen een vanzelfsprekendheid. In tegenstelling tot oudere generaties is ICT volledig geïntegreerd in hun leven. Deze jongeren worden zelfs betiteld als de e-generatie. Van school uit worden ze gestimuleerd om hun digitale competenties zo veel mogelijk te benutten. Onderwijzers volgen cursussen om met ICT en visuele communicatie het leerproces van hun leerlingen te ondersteunen en zelfs te verbeteren. Daarnaast gebruikt de e-generatie het internet als manier om zich te ontspannen. Ze downloaden er muziek, films en kunnen op diverse manieren met bekenden en onbekenden communiceren. Chatprogramma’s als msn Messenger en hyves zijn dan ook erg populair onder de e-generatie. Onze digitale samenleving is van grote invloed op het leven van deze jongeren. Hierdoor hebben ze in vergelijking met oudere generaties vier ‘nieuwe’ vaardigheden ontwikkeld. Zo wordt de e-generatie op het internet geconfronteerd met uiteenlopende informatie. Alle informatie wordt verzameld, gecombineerd en vervolgens geanalyseerd. Tevens gebruiken ze vaak meerdere media tegelijkertijd, oftewel


19

ze doen aan multitasking. Deze jongeren gebruiken zowel hun linker -als rechterhersenhelft bij het lezen van internetteksten. Dit is voor tekstueel ‘getrainde’ mensen erg moeilijk. Ten slotte gaan jongeren in tegenstelling tot ‘ouderen’ anders te werk wat betreft het oplossen van technische problemen. De egeneratie leest geen handleidingen, maar vraagt om hulp via het internet of hun (mobiele) telefoon. Het mag duidelijk zijn dat ICT het leven van jongeren zowel beïnvloedt als beheerst.

Gebruikte bronnen in dit hoofdstuk: Becker, H. Generaties en hun kansen. Amsterdam: Meulenhoff., 2004 Duimen, H & Haan, J. Nieuwe links in het gezin; De digitale leefwereld van tieners en de rol van hun ouders. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau, 2007 • Valkenburg, P.M. & J. Peter. Preadolescents’ and Adolescents, communication and Their Closeness to Friends. In: Developmental Psychology, 2006. • Veen. Flexibel onderwijs voor nieuwe generaties studerenden, 2000 • www.beeldengeluid.nl • •


20

Beelden in het hoger beroepsonderwijs


21

4 Beelden in het hoger beroepsonderwijs Ieder jaar stromen scholieren het hoger beroepsonderwijs (hbo) in. Ze zijn klaar voor een nieuwe fase in hun leven. Waar ze kennismaken met een andere vorm van onderwijs en er een beetje van de ‘echte’ wereld proeven. Essentieel voor dat onderwijs is dat het aansluit bij de belevingswereld van deze studenten. Dit houdt onder andere in dat ze in contact moeten komen met (audio)visuele communicatie. Zij zijn namelijk opgegroeid met de computer waar teksten en beelden samenkomen. Het gebruik van visuele communicatiemiddelen in het hbo is niet nieuw. Er is echter wel sprake van veranderingen in het aanbod. 4.1 Veranderend hbo Studenten van nu hebben andere behoeftes ten opzichte van het onderwijs dan de generatie studenten voor hen, het onderwijs is zich hier zeker van bewust. Zij kan niet achter blijven. Zo maken diverse hbo scholen gebruik van visuele communicatiemiddelen om de leerprestaties van hun studenten te ondersteunen. Het bord met krijt is ingeruild voor de whiteboard met stift. Traditionele sheets met ellenlange teksten maken plaats voor beamers met PowerPoint-presentaties. Docenten houden contact met studenten via de e-mail. En informatie over lessen is te vinden op intranet. 4.2 Vernieuwde student Hbo-scholen gaan mee met de tijd, om hun concurrentie te overtreffen en uiteraard om hun studenten tevreden te houden. Deze studenten leren immers op een andere manier, in vergelijking met vorige jongerengeneraties (www.e-learning.surf.nl). Die manier van leren wordt getypeerd door begrippen als: • beschikbaarheid, • multitasking, • interactiviteit en • visuele communicatie. Informatie is door het internet bijna overal beschikbaar. Slechts studeren uit een boek is ouderwets. Het internet biedt immers een onuitputtende bron van informatie aan. Daarnaast zijn studenten in staat om te leren aan de hand van diverse media die ze tegelijkertijd gebruiken oftewel ze multitasken. Interactie met docenten en medestudenten is toegenomen door het internet. Ten slotte helpt visuele communicatie de student bij het beter begrijpen van de lesstof. Denk maar aan ‘traditionele’ visualisaties als grafieken, tekeningen, schema’s en tabellen, maar ook aan ‘moderne’ visualisaties als films, PowerPoint-presentaties en mindmaps. 4.3 Onderwijsmiddelen Afhankelijk van de school en soms zelfs de opleiding wordt visuele communicatie op eigen wijze toegepast. Gemeenschappelijk passen deze hbo-scholen een vorm van e-learning (elektronisch leren) toe, met name blended learning. Bij blended learning biedt het hbo een mix aan van traditioneel en elektronisch onderwijs. Dit houdt concreet in dat er gebruik wordt gemaakt van digitale communicatiemiddelen zoals: PowerPoint, intranet en webmail


22

Het hbo zet ICT in om drie doelstellingen te realiseren: •

•

•

Maatschappelijke of sociale doelstellingen: studenten moeten vertrouwd raken met ICT als voorbereiding op onze digitale samenleving. Beroepsgerichte doelstellingen: studenten worden voorbereid op het gebruik van ICT in hun latere beroep. Onderwijskundige doelstellingen: de inzet van ICT zorgt voor kwaliteitsverbetering van onderwijsen leerprocessen (Haan & Hof, 2006).

Mede doordat ICT een grote rol speelt in het onderwijs, komen studenten ook in contact met visuele communicatie. ICT – zoals het internet- gaat immers vaak gepaard met beelden. 4.4 Opvallende ontwikkelingen Uiteraard zijn er hbo-scholen die op het gebied van visuele communicatie zeer geavanceerd zijn. Zo zijn er studies volledig op het internet te volgen. Hogeschool INHOLLAND Alkmaar zet zelfs webcams in, om contact te houden met studenten die stagelopen (Geloven, 2006). Technische universiteit Delft spant de kroon met een nieuwe universiteit in Second life, een virtuele wereld op het internet. De universiteit heeft er een virtueel stukje grond gekocht, één gebied wordt ingericht als campus, het andere is bestemd als onderzoekscentrum gericht op nieuwe kennisinfrastructuren. ‘Second Life is een prachtig platform om Delftse ontwerpen en uitvindingen te promoten. Misschien kan men straks wel een rondje om de TU varen met het onderzeeërtje Wasub’, aldus dhr. Mayer, een van de projectleiders van het project (www.ICTo.tudelft.nl). Hogeschool INHOLLAND overweegt ook om een virtuele vestiging te openen in Second life om zo contact te onderhouden met oud-studenten. 4.5 Het doel voor ogen houden Vernieuwingen in het hbo zijn noodzakelijk. Als scholen zich afzijdig houden van technologische ontwikkelingen, verliezen ze wellicht hun functie: namelijk het onderwijzen van studenten. Bovendien gaat een grote hoeveelheid kennis verloren als het onderwijs zich niet in de nieuwe digitale wereld bemoeit. Men moet er wel voor zorgen dat onderwijsvernieuwingen niet ten kostte gaat van de inhoud van het onderwijs (Buunk, 2002). 4.6 Conclusie Het zwarte schoolbord met krijt is (bijna) niet meer te vinden in het hbo. Zo’n bord is ouderwets en ingewisseld voor een whiteboard met stift. Ondanks dat deze schoolborden weinig van elkaar verschillen. Het hbo moet telkens veranderen om hun concurrentie voor te zijn en om studenten aan zich te binden. Deze studenten zijn opgegroeid met de computer, wat invloed heeft op hun manier van leren. Ze hebben onderwijs nodig dat aansluit bij hun leefwereld. Hbo-scholen gebruiken o.a. visuele communicatiemiddelen om dit te bereiken. Deze scholen doen dit op eigen wijze. De een met technologische hoogstandjes, de ander met het tonen van video’s. Deze hbo scholen passen echter wel allemaal een vorm van e-learning toe. Met name blended learning, omdat hier traditioneel en elektronisch onderwijs met elkaar gecombineerd wordt.


23

Zo gebruiken deze scholen allerlei visuele en digitale communicatiemiddelen. Denk maar aan PowerPoint, intranet en webmail. Het is echter belangrijk dat het gebruik van ICT niet ten koste gaat van de inhoudelijke kwaliteit van het onderwijs. ICT mag nooit het doel zijn, wel een middel om de leerprestaties van studenten te verbeteren. De student en de kwaliteit van het onderwijs moet altijd voorop staan in het hbo.

Gebruikte bronnen in dit hoofdstuk: • Buunk, P, Cijberwijs. 1e druk. Kampen: Uitgeverij Klement, 2002 • Geloven, M van, Meerwaarde van e-learning in de praktijk. 1e druk. Groningen: Wolters Noordhoff 2006 • Haan, J de, Hof, C, Jaarboek ICT en samenleving 2006, de digitale generatie, Amsterdam, Uitgeverij Boom, 2006. • www.e-learning.surf.nl/docs/e-learning/rapport_nieuwe_student.pdf • www.ICTo.tudelft.nl


24

INHOLLAND-studenten aan het woord


25

5 INHOLLAND-studenten aan het woord Hoe ziet de wereld eruit zonder beelden? Zonder foto’s, schilderijen, posters, tijdschriften of films. Het is moeilijk om een ‘beeldloze’ wereld voor te stellen. Beelden zijn in onze samenleving net zo vanzelfsprekend als woorden. Het zijn gereedschappen waarmee we communiceren. In het hbo wordt visuele communicatie ook gebruikt als hulpmiddel om onder andere theorie te ondersteunen. Het is echter de vraag of dit doel bereikt wordt en of studenten überhaupt wel veel belang hechten aan visuele communicatie. Om dit in kaart te brengen heb ik onderzocht wat studenten vinden van visuele communicatie en in hoeverre ze visuele communicatie geïntegreerd willen zien in hun onderwijs. Aan de hand van een enquête ben ik op zoek gegaan naar antwoorden op mijn vragen. Deze enquête is ingevuld door 50 communicatiestudenten en 50 Media, Entertainment en Managementstudenten aan hogeschool INHOLLAND Rotterdam. Deze studenten hebben diverse stellingen beoordeeld en zowel open als gesloten vragen beantwoord. Hieronder volgt een analyse van de enquêteresultaten. Wanneer in de tekst ‘alle studenten’ staat aangegeven, wordt hier zowel de groep MEM-studenten als de groep communicatiestudenten mee bedoeld. In de bijlage zijn de enquêteresultaten voorzien van tabellen, grafieken en bijschriften. 5.1 Leven in een beeldcultuur Beelden zijn op een zodanige manier geïntegreerd in onze samenleving, dat ruim 70% van de MEM-studenten een leven zonder de huidige beeldcultuur ondenkbaar vindt. Tevens geven deze studenten aan dat visuele communicatie aansluit bij hun belevingswereld. Zij zijn erg vertrouwd met de manier waarop onze samenleving beelden produceert en verspreidt. Ze hebben zelfs een opleiding gekozen waar audiovisuele media en beelden centraal staan. Visuele communicatie is voor hen erg vanzelfsprekend. Communicatiestudenten zijn in mindere mate gehecht aan onze beeldcultuur. Zij hebben een veel nuchtere kijk op dit gebied. Slechts 46% van hen kan een leven zonder onze huidige beeldcultuur niet voorstellen. Een verklaring hiervoor kan zijn dat schriftelijke communicatie een grotere rol speelt in hun onderwijs, dan visuele communicatie. In vergelijking met MEM-studenten komen ze op school minder vaak in contact met beelden. Toch vindt een groot deel van alle studenten, zowel de MEM-studenten als de communicatiestudenten, dat mensen te veel waarde hechten aan beelden. Zij zijn zich ervan bewust dat dit gevolgen kan hebben. Daarom vertrouwt ruim 75% van alle studenten het beeld afhankelijk van een aantal factoren. Beeldmanipulatie is tenslotte met de loop der jaren gemakkelijker geworden. MEM-studenten zijn wat betreft beelden wel wantrouwiger dan communicatiestudenten. Zo geeft 14% van de MEM-studenten zelf aan dat ze de beelden waar zij doorgaans mee geconfronteerd worden helemaal niet vertrouwen. De communicatiestudenten zijn wat minder sceptisch op dit gebied. Zij gaven niet aan dat ze het beeld bij voorbaat niet vertrouwen. Opvallend is dat een klein percentage van alle studenten aangeeft dat beeldmanipulatie niet kan leiden tot misleiding en machtsmisbruik. Het gaat hier dan wel om een klein aantal studenten, maar het blijft merkwaardig, dat juist deze studenten met hun studieachtergrond niet inzien wat beeldmanipulatie teweeg kan brengen. 5.2 Schrift versus beeld Leven we in een beeld of- schriftcultuur? Of is er sprake van een combinatie van beide? Dat zijn vragen die de gemoederen bezig houden. Ruim ⅓ van alle studenten vindt het schrift belangrijker dan het beeld. Daarnaast vindt ⅓ van alle studenten dat het schrift even belangrijk is als het beeld.


26

Een meerderheid van de studenten is het ermee eens dat beelden, afhankelijk van de situatie, teksten kunnen vervangen. Ruim ⅓ zegt met zekerheid dat het beeld, het schrift niet kan vervangen. In het onderwijs geeft een groot gedeelte van alle studenten de voorkeur aan het schrift bij het maken van tentamens en verslagen. Dit was te verwachten gezien het feit dat studenten vaak toetsen schriftelijk moeten inleveren. Ze zijn het klaarblijkelijk zo gewend dat ze er van uit gaan dat schriftelijke toetsen de norm zijn. 5.3 Visuele communicatie in de les Visuele communicatie speelt een steeds grotere rol in het hbo, zo ook op hogeschool INHOLLAND. Meer dan de helft van alle studenten vindt dat docenten veel gebruik maken van visuele communicatie. Slechts 4% van de MEM-studenten en 10% van de communicatiestudenten vindt dat visuele communicatie weinig wordt toegepast in hun onderwijs. Het gegeven dat er een groter aantal communicatiestudenten aangeeft dat visuele communicatie weinig wordt toegepast, kan verklaard worden aangezien bij MEM (audio)visuele media centraal staan en bij Communicatie is dat niet het geval. Ruim acht van de tien studenten blijft echter vinden dat visuele communicatie geen prioriteit moet krijgen in het onderwijs. Hieruit blijkt dat deze studenten zich ervan bewust zijn dat visuele communicatie een hulpmiddel is om (ingewikkelde) informatie snel over te brengen. Met andere woorden: visuele communicatie moet geen centrale rol spelen in het onderwijs. Tekstuele uitleg is dus bij voorbaat nodig. Docenten maken immers gebruik van visuele communicatie om de les aantrekkelijk(er) te maken en als ondersteuning van de theorie. Slechts 30% van de MEM-studenten en 22% van de communicatiestudenten geeft echter aan dat het gebruik van beelden de les daadwerkelijk interessant(er) maakt. Uit deze gegevens blijkt dat beelden de lessen niet automatisch boeiend(er) maken. Waarschijnlijk spelen meerdere factoren een rol bij het interessant(er) maken van een les. Naast de wijze waarop visuele communicatie wordt ingezet, zou men kunnen denken aan de manier van lesgeven, de lesstof en het tijdstip waarop de les wordt gegeven. Toch vindt het merendeel van alle studenten dat docenten, indien mogelijk, beelden moeten gebruiken. Verder meent een grote meerderheid van de studenten dat beelden een positieve werking heeft het begrijpen van ingewikkelde materie. 5.4 Beeldanalyse Een royale meerderheid van alle studenten wil op school leren hoe zij beelden moeten analyseren. Bij beeldanalyse wordt namelijk geprobeerd elementen en eigenschappen van beelden, én de reacties die deze veroorzaken, te benoemen. Zo krijgt men inzicht in de werking van beelden. Daarnaast wil een groot aantal MEM-studenten op school leren omgaan met visuele media en cultuur. Het aantal communicatiestudenten die dat wil, ligt aanzienlijk lager. Een verklaring hiervoor kan zijn dat voor de loopbaan van MEM-studenten het essentieel is, dat ze weten wat visuele media en cultuur inhoudt. Voor communicatiestudenten is dat in mindere mate van belang. De meeste studenten menen dat de lessen en presentaties het meest geschikt zijn om visuele communicatie bij te gebruiken. Ze zijn ook redelijk tevreden over de inhoudelijke kwaliteit van de visuele communicatiemiddelen, die gebruikt worden op het gebied van media, economie/marketing en schrijfvaardigheid. Onderstaande top 3 maakt dit duidelijk. Vakgebied

5. Media 6. Economie/marketing 7. Schrijfvaardigheid

Cijfer voor de inhoudelijke kwaliteit van de visuele communicatiemiddelen

MEM-studenten: 6,8 en communicatiestudenten: 6,58. MEM-studenten: 6,14 en communicatiestudenten: 5,94. MEM-studenten: 5,76 en communicatiestudenten: 5,54.


27

De studenten hebben een duidelijke voorkeur voor PowerPoint in hun onderwijs. Van alle visuele communicatiemiddelen maken docenten ook het meest gebruik van PowerPoint, volgens menig studenten. Ten slotte is het verrassend, dat minder dan de helft van alle studenten aangeeft (eind)opdrachten visueel te willen inleveren. Aangezien deze studenten zelf aangaven erg visueel ingesteld te zijn. Wel denkt een meerderheid van deze studenten dat ze creatiever te werk zouden gaan als zij opdrachten visueel mogen inleveren. Bijvoorbeeld in de vorm van een video of een fotoreportage. Iets meer dan de helft van de MEM-studenten denkt dat het maken van visuele opdrachten het leerproces zou kunnen stimuleren. Onder de communicatiestudenten denkt iets minder dan de helft dit. Wat opvalt, is dat de studenten klaarblijkelijk wel van mening zijn dat het visualiseren van opdrachten goed is voor hun creativiteit en een positieve uitwerking zou kunnen hebben op hun leerproces. Tegelijkertijd geven ze aan dat ze bij voorbaat niet opdrachten visueel willen inleveren. Een verklaring hiervoor zou zijn dat studenten zich ervan bewust zijn dat het visualiseren van opdrachten veel tijd en energie kost, vaak meer dan wanneer deze opdrachten schriftelijk worden gemaakt. 5.5 Conclusie MEM-studenten zijn in vergelijking met communicatiestudenten meer gehecht aan onze beeldcultuur. Beide ‘partijen’ vinden echter dat mensen te veel waarde hechten aan beelden, met alle gevolgen van dien. Beelden kunnen het denken en het gedrag van mensen immers zowel bewust als onbewust beïnvloeden. Daarnaast is het gemak van beeldmanipulatie toe genomen. Daarom geeft meer dan de helft van alle studenten aan dat de betrouwbaarheid van beelden afhankelijk is van verschillende factoren. Ruim 14% van de MEM-studenten wantrouwt alle beelden. Geen enkele communicatiestudent is zo sceptisch. Dit zou kunnen liggen aan hun goedgelovigheid of aan een minder kritische houding ten opzichte van beelden. Het schrift blijft voor velen toch van groter belang dan het beeld. Minder dan de helft van alle studenten wil (eind)opdrachten visueel inleveren Ze willen echter wel dat docenten gebruik maken van visuele communicatie. In de praktijk blijkt dat ook te gebeuren. Een meerderheid van de studenten vindt dat visuele communicatie helpt bij het begrijpen van ingewikkelde materie. Verder willen deze studenten leren hoe ze beelden kunnen analyseren. Dat betekent echter niet dat visuele communicatie de overhand moet krijgen in het onderwijs.


28

INHOLLAND-medewerkers aan het woord


29

6 INHOLLAND-medewerkers aan het woord Studenten die braaf naar de docent luisteren en alles van het bord overschrijven, zijn een uitstervend volk. De tijd dat de docent als alwetende werd beschouwd, is voorbij. Tegenwoordig moeten docenten hun studenten prikkelen om de leerstof in zicht op te nemen. Visuele communicatie is een handig middel om dat te bereiken. Beelden trekken immers snel de aandacht en zijn instaat om inwikkelde leerstof te vereenvoudigen. Iedere docent past visuele communicatie wel op geheel eigen wijze toe. Dat blijkt uit de interviews, die zijn afgenomen onder zeven medewerkers van hogeschool INHOLLAND Rotterdam. Deze medewerkers zijn allen werkzaam op de School of Communications & Media. De opleidingen Communicatie en Media & Entertainment Management vallen daar onder. De geïnterviewde medewerkers hebben uiteenlopende functies, namelijk: • stagebegeleider • opleidingsmanager • journalistiek-docent • merkenpsychologie-docente • vormgeving-docent • marketing-docent • creatief denken-docente In dit hoofdstuk zullen alle geïnterviewde medewerkers als docenten aangegeven worden. Ook de stagebegeleider en de opleidingsmanager. In de bijlagen zijn de individuele interviewresultaten terug te vinden. Allen gaven hun visie op visuele en geschreven communicatie. Verder spaken zij openhartig over de studenten en over hogeschool INHOLLAND. 6.1 Visuele communicatie in de les PowerPoint-presentaties, foto’s en filmpjes zijn slechts enkele visuele communicatiemiddelen die de geïnterviewde docenten van de School of Communications & Media gebruiken. De manier waarop visuele communicatie wordt ingezet, is afhankelijk van het vak en de docent. Hier zijn geen vaste regels of richtlijnen voor, volgens de docenten. Docenten worden in dat opzicht volledig vrijgelaten. De meeste docenten zouden het wel handig vinden als er een handleiding komt voor het gebruik van visuele communicatie. Het inzetten van visuele communicatie moet dan echter geen verplichting worden. Iedere docent heeft immers zijn eigen manier van lesgeven en moet daarom op eigen initiatief gebruik maken van visuele communicatiemiddelen. Zo hebben docenten een grote hoeveelheid visuele communicatiemiddelen tot hun beschikking, als zij hier gebruik van willen maken. Bij het ene vak overheerst namelijk het beeld en bij het ander vak het schrift. Bij de vakken merkenpsychologie, vormgeving en creatief denken staan beelden centraal, waardoor (audio)visuele communicatiemiddelen veel worden gebruikt. Zo komen de studenten, die deze vakken volgen, veelvuldig in aanraking met printmedia, filmpjes, PowerPoint, foto’s en posters. Bij vakken als marketing en journalistiek spelen beelden een veel kleinere rol. Hier staat de tekst centraal en wordt het beeld voornamelijk gebruikt ter ondersteuning van de leerstof. Studenten moeten bij journalistiek bijvoorbeeld een foto bestuderen, waarover ze een tekst moeten schrijven. Bij het vak marketing draait het vooral om het structureren van informatie wanneer er gebruikt wordt gemaakt van PowerPoint. De structuur geeft de studenten houvast.


30

6.2 Voordelen van visuele communicatie Visuele communicatie is een goede manier om de aandacht te trekken. Daar sluit een merkenpsychologiedocente zich bij aan, ‘Met beelden kun je de ontvanger goed grijpen. Laat studenten een filmpje zien en ze gaan minder praten en kijken naar het televisiescherm.’ Daarom is visuele communicatie een goede manier om de leerstof uit te leggen. Als docent kun je iets langdurig beschrijven, maar soms is het tonen van een foto voldoende om het gewenste resultaat te bereiken. ‘Begin bij het beeld en onderleg van daaruit de theorie’, aldus een opleidingsmanager. Het overgrote deel van de docenten is het hier mee eens. Het is een cliché, maar soms zegt één beeld meer dan duizend woorden. Beelden werken dan veel directer en sneller dan gesproken of geschreven woorden. Daar moet wel een kanttekening bij geplaatst worden: het is niet de bedoeling dat men doorschiet op het gebied van visuele communicatie. Wanneer docenten gebruik maken van zowel visuele als schriftelijke communicatie spreken ze ook de verschillende leerstijlen van studenten aan. Zo leert de ene student het best met schriftelijke informatie, terwijl de ander de voorkeur heeft voor visualisaties. Studenten moeten echter ook leren omgaan met beelden. Het bedrijfsleven verwacht (vooral van MEM-studenten) dat ze in beelden kunnen denken, dat wil zeggen dat ze een idee kunnen omzetten naar een beeld. Bovendien vinden studenten het leuk om zelf aan de slag te gaan met beelden. Ze kunnen dan hun creativiteit veel beter kwijt, dan wanneer ze een tekst moeten schrijven. Vakken als Photoshop en filmmontage zijn dan ook erg populair onder de studenten. 6.3 Nadelen van visuele communicatie Na het lezen van de bovenstaande voordelen lijkt het beeld fantastisch te zijn, dat is het echter niet. Er kleven nadelen aan visuele communicatie. Zo gaat visuele communicatie vaak gepaard met techniek. Denk maar aan softwareprogramma’s als Photoshop, en PowerPoint. Het komt wel eens voor dat er verslagen of filmpjes verdwijnen in cyberspace. Men is dus afhankelijk van de technologie. Naast het goed overweg kunnen met beelden, is schrijfvaardigheid ook zeer van belang. De docenten geven aan dat ze hier minder over te spreken zijn. Zo stellen ze vast dat de schrijfvaardigheid van de meeste studenten van minder goede kwaliteit is. Docenten constateren dat studenten niet optimaal kunnen schrijven. Het is immers heel gemakkelijk om in documenten te knippen en plakken zonder de tekst goed te lezen. Studenten leveren vaak verslagen in, die er qua vormgeving goed uitzien, maar inhoudelijk slecht zijn. Zoals de stagebegeleider goed verwoordde: ‘Studenten zijn beeldgeoriënteerd of tekstueel gedesoriënteerd.’ Het gevaar is dus dat als er te veel aandacht besteed wordt aan visuele communicatie, dat dit ten koste kan gaan van de schrijfvaardigheid van studenten. Dit zou een kwalijke zaak zijn gezien het feit studenten in hun latere loopbaan goede teksten moeten kunnen schrijven. Zelfs in de televisie -of reclamewereld worden veel teksten gebruikt. Studenten mogen het belang van geschreven communicatie daarom zeker niet onderschatten. 6.4 Beeldanalyse Studenten zijn gewend om in woorden te denken, wat aanzienlijk verschilt met beeldend denken. Wat betreft beeldanalyse zijn ze nog onderontwikkeld. Het verreist veel kennis over beelden om ze daadwerkelijk te kunnen analyseren. In de praktijk blijkt dat studenten moeite hebben met het visualiseren van hun ideeën. Ze worden tevens omringd door beelden die ze slechts vluchtig bekijken, maar niet daadwerkelijk zien. Het verschil tussen kijken en zien is vergelijkbaar met het verschil tussen horen en luisteren. De studenten gaan ook vluchtig te werk als ze beelden moeten produceren. Ze willen meteen aan de slag en vergeten daarbij wel eens dat een goed verhaal neerzetten en de juiste keuzes maken tijd kosten. Daarom pleiten veel docenten ervoor, dat studenten lessen moeten krijgen in beeldanalyse. Zodat ze leren dat er achter beelden veel meer schuilgaat, dan dat je op het eerste gezicht zou denken.


31

6.5 Beste werkwijze Het merendeel van de geïnterviewde docenten vindt interpersoonlijke communicatie ook zeer belangrijk in het onderwijs. Interpersoonlijke communicatie richt zich op communicatie tussen individuen, van persoon tot persoon. In het onderwijs gaat het uiteraard om docent-student interactie. Dat houdt in dat het contact tussen student en docent goed moet zijn. Er moet een vertrouwensband ontstaan waarbij discussies mogelijk zijn. De manier waarop een docent overkomt tijdens zijn lessen, is cruciaal in het onderwijs. Studenten zijn als het ware een afspiegeling van de docent. Als hij enthousiast is over zijn vak, worden de studenten dit ook. Met een krachtig verhaal kan een docent de leerstof dichterbij de student brengen. Ongeacht het gebruik van visuele communicatie. Zo vindt de journalistiek docent dat het hbo zich niet moet blindstaren op alle visuele communicatiemogelijkheden die er zijn. ‘Het gaat in eerste instantie om de boodschap zelf. Hierna kan gekeken worden wat de beste manier is om deze boodschap over te brengen. Visuele communicatie mag nooit op nummer 1 staan in het hbo.’ Ten slotte menen de docenten dat studenten hun eigen visuele geletterdheid hoger inschatten dan daadwerkelijk het geval is. De docenten vinden ze helemaal niet zo visueel ingesteld. In de praktijk blijkt namelijk dat ze traditioneel les willen, gepaard met een aantal beelden. 6.6 Conclusie Hoe visuele communicatie wordt toegepast in het hbo verschilt per docent. Hogeschool INHOLLAND Rotterdam heeft geen richtlijnen voor visuele communicatie, en zelfs al zouden ze er wel zijn is het maar de vraag of ze effectief zouden zijn, stellen de docenten vast. De mate waarin beelden worden gebruikt, is ook afhankelijk van het vak dat gegeven wordt. Bij economische vakken spelen beelden bijvoorbeeld een kleinere rol dan bij artistieke vakken. Docenten vinden visuele communicatie wel belangrijk. Zo heeft visuele communicatie veel voordelen. Beelden kunnen de leerstof vereenvoudigen. Daarnaast leert de ene student beter met teksten, terwijl de ander een voorkeur heeft voor visualisaties. Een wisselwerking tussen geschreven -en visuele communicatie is daarom een manier om aan diverse leerstijlen tegemoet te komen. In de praktijk blijkt dat de schriftelijke vaardigheden van studenten omlaag gaat. Deze studenten leveren verslagen in die qua vormgeving in orde zijn, maar inhoudelijk onder de maat zijn. Visuele communicatie mag nooit de prioriteit krijgen in het onderwijs. Leer studenten beelden analyseren. Leer ze daarnaast ook om goede teksten te schrijven. Studenten moeten zowel visueel als schriftelijk sterk staan. Daar kunnen ze hun hele leven van profiteren.


32

.

Conclusie


33

7 Conclusie In deze scriptie staat de vraag centraal: Wat vinden studenten van visuele communicatie in het algemeen en met name in hun onderwijs? Deze vraag kan ik aan de hand van kwalitatief -en kwantitatiefonderzoek, dat ik heb verricht, met het volgende beantwoorden: Studenten groeien op in een beeldgeoriënteerde samenleving. Hierdoor kunnen ze een leven zonder onze huidige beeldcultuur amper voorstellen. Beelden zijn een onderdeel van hun leven. Dat betekent echter niet dat ze passieve kijkers zijn, integendeel zelfs. Studenten behoren tot de voorlopers van het verspreidingsproces van ICT en daarbij horende visuele communicatie. MEM-studenten en communicatiestudenten zijn redelijk tevreden over het gebruik van visuele communicatie in hun onderwijs. Het merendeel van hen vindt dat visuele communicatie zo vaak mogelijk moet worden ingezet. 7.1 Visuele communicatie Visuele communicatie is het vertalen van een gedachte naar een (stilstaand of bewegend) beeld, waarna er met dat beeld een boodschap wordt overgebracht. Beelden zijn immers uitdrukkingsmiddelen, die in onze samenleving net zo vanzelfsprekend zijn als woorden. Al 77.000 jaar maakt de mens gebruik van visuele communicatie. Van primitieve grottekeningen naar films vol special effects. Ons huidige vermogen om veelzijdig met diverse beelden te communiceren is nieuw. Door technologische ontwikkelingen is de productie, de verspreiding en de beschikbaarheid van beelden erg uitgebreid. We komen met deze beelden in aanraking door tijdschriften, reclames, posters, kranten, overal zijn beelden. Ook tekeningen en grafische afbeeldingen (pictogrammen, diagrammen enz.) worden veelvuldig gebruikt. De (nieuwe) media overspoelen ons met beelden, waardoor we zelf ook dagelijks gebruik zijn gaan maken van visuele communicatie. 7.2 Jongeren in een digitale tijdperk Jongeren (geboren na + 1990) groeien op met de nieuwe media. Het is voor hen normaal. In tegenstelling tot oudere generaties is ICT allang niet meer weg te denken uit hun leven. Deze jongeren worden zelfs betiteld als de e-generatie oftewel de elektronische generatie. Ze maken veelvoudig gebruik van het internet voor hun schoolwerk en ter ontspanning. Dat betekent tegelijkertijd dat ze in contact komen met visuele communicatie. Het internet is hét medium waar de integratie tussen beeld en tekst het best kan worden aangetoond. 7.3 Visuele communicatie in het hbo Door mijn enquête heb ik een goed beeld gekregen van de wensen en behoeftes van MEM-studenten en communicatiestudenten op het gebied van visuele communicatie. Zo vinden deze studenten zichzelf erg visueel ingesteld. Ze willen tevens op school leren hoe ze beelden kunnen analyseren. Daarnaast willen ze enerzijds dat docenten visuele communicatie toepassen in hun onderwijs. Anderzijds realiseren deze studenten zich dat visuele communicatie niet op nummer één moet staan in hun onderwijs. Visuele communicatie moet de (schriftelijke) leerstof ondersteunen en niet (geheel) vervangen.


34

.

Aanbevelingen


35

8 Aanbevelingen Studenten en docenten hebben een vergelijkbare visie op visuele communicatie in het hbo. Dat blijkt uit de enquête en de interviews die zijn afgenomen. Zo vinden studenten dat ze les moeten krijgen in beeldanalyse. Docenten sluiten zich hier bij aan. Daarnaast mag visuele communicatie nooit voorop staan in het onderwijs. Schriftelijke communicatie is nog steeds erg belangrijk. Zowel docenten als studenten zijn zich hiervan bewust. Op basis van deze en andere bevindingen heb ik onderstaand drie aanbevelingen voor de School of Communications & Media. 8.1 Beeldanalyse Beeldanalyse moet volgens een royale meerderheid van de studenten een vast onderdeel worden in hun onderwijs. Diverse INHOLLAND-medewerkers zijn tevens van mening dat studenten te weinig kennis over beelden in huis hebben. Hierdoor kijken ze niet kritisch naar beelden. Uiteraard volgen zowel MEMstudenten als communicatiestudenten vakken waar beelden centraal staan, zoals merkenpsychologie en creatief denken. Bij beide vakken komt op een gegeven moment beeldanalyse aanbod. Kritisch naar beelden kunnen kijken is echter zodanig belangrijk, dat het meer aandacht verdient. MEM-studenten en communicatiestudenten zouden al vanaf hun eerste studiejaar geïntroduceerd moeten worden met beeldanalyse. Beeldanalyse zou een module moeten worden waar studenten basiskennis opdoen over beelden. Zo probeert men bij beeldanalyse elementen en eigenschappen van beelden, én de reacties die deze veroorzaken te benoemen. Het zou daarnaast wenselijk zijn als er een minor beeldanalyse ontwikkeld zou worden. 8.1.1 Advies over inhoud minor Met een minor beeldanalyse zou het voor de studenten mogelijk zijn zich te verdiepen in dit onderwerp. Ik adviseer om in deze minor, het volgende aan bod te laten komen: • Visuele communicatie; • Ontwikkelingen van de beeldcultuur; • Beeldtaal; • Kleurenleer; • Beeldmakers en hun drijfveren en/of motieven; • Manieren van beeldmanipulatie en de gevolgen daarvan. Het doel van de minor beeldanalyse is om studenten inzicht te geven in de werking van beelden. Dit vereist bewuster leren kijken naar beelden. Om beelden te herkennen als reclame, ontspanning, kunst of verslaggeving. Daarnaast moeten studenten zien en weten wat vormen, kleuren, ritmen, emoties en materialen teweeg kunnen brengen. De kennis die de studenten opdoen tijdens deze minor kan in hun latere loopbaan zeker van pas komen en van invloed zijn op hun leven. Als docenten hun studenten op deze manier laten zien wat voor wereld er schuilgaat ‘achter’ beelden, zal de visuele geletterdheid van deze studenten langzamerhand toenemen. 8.2 Schriftelijke communicatie De MEM-studenten en communicatiestudenten vinden dat visuele communicatie voldoende wordt ingezet in hun onderwijs. Het voordeel hiervan is dat deze studenten in contact komen met (audio)visuele media, wat een positieve invloed kan hebben op hun toekomstige carrière. Nadelig is echter dat de schriftelijke vaardigheden van deze studenten niet optimaal is. Zo vinden docenten de verslagen van hun studenten


36

mooi vormgegeven, maar de inhoudelijke kwaliteit laat vaak te wensen over. Hogeschool INHOLLAND Rotterdam moet er daarom op letten dat visuele communicatie niet ten koste gaat van geschreven communicatie. Dat moet absoluut voorkomen worden. Ten eerste heeft het schrift veel aanzien in onze samenleving. Ten tweede krijgen afgestudeerden in hun loopbaan altijd te maken met diverse vormen van schriftelijke communicatie. Zo moeten reclamemakers beelden eerst kunnen omschrijven voordat ze het daadwerkelijk vertalen naar een beeld. Zelfs bij de televisie is tekst van belang, denk maar aan presentatieteksten. Daarom is het belangrijk dat er veel aandacht geschonken wordt aan de schriftelijke vaardigheden van studenten. Door middel van schrijfvaardigheid workshops kan de hogeschool dit bereiken. 8.3 Regelmatig onderzoek Mijn enquête is verspreid onder studenten in de leeftijdscategorie van 18 tot 27 jaar, met als gemiddelde leeftijd 23 jaar. Deze studenten behoren weliswaar tot de e-generatie, maar zijn niet van kleins af aan opgegroeid met de nieuwe media. Pas op het voortgezetonderwijs leerden ze immers omgaan met computers en het internet. Tegenwoordig is computerles al verplicht op de basisschool. Waar kinderen soms spreekbeurten geven met PowerPoint. Hogeschool INHOLLAND Rotterdam krijgt over een aantal jaar te maken met een nieuwe jongerengeneratie, die zeer digitaal en visueel is ingesteld. Daarom is het aan te raden dat het lectoraat eLearning (minstens) om de drie jaar een tevredenheidsonderzoek doet naar visuele communicatie in het hbo. Bovendien adviseer ik om in alle schools van INHOLLAND Rotterdam een soortgelijk onderzoek te verrichten. MEM-studenten en communicatiestudenten zijn redelijk tevreden over de toepassing van visuele communicatie in hun onderwijs, maar geldt dat ook voor andere studenten? Door dit te onderzoeken, kan hogeschool INHOLLAND Rotterdam op de hoogte blijven van de (veranderende) behoeftes en wensen van haar studenten.


37

Literatuurlijst Boeken: Becker, H. Generaties en hun kansen. Amsterdam: Meulenhoff, 2004 Blok, C. Beeldvertalen; De werking en interpretatie van visuele middelen. Amsterdam: Amsterdam University Press, 2003 Buunk, P. Cijberwijs. 1e druk. Kampen: Uitgeverij Klement, 2002 Driel, H van. Beeldcultuur. 1e druk. Amsterdam: Boom onderwijs, 2004 Duimen, H & Haan, J. Nieuwe links in het gezin; De digitale leefwereld van tieners en de rol van hun ouders. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau, 2007 Geloven, M van. Meerwaarde van e-learning in de praktijk. 1e druk. Groningen: Wolters Noordhoff 2006 Dijck, J, Gierstberg, F, Haveman, M, Oosterbaan, W, Terreehorst, P, Vree, F, & Zijlmans, K. De plaatsjesmaatschappij. 1e druk. Rotterdam: Nai uitgevers, 2005 Haan, J de, Hof, C. Jaarboek ICT en samenleving 2006; de digitale generatie, Amsterdam, Uitgeverij Boom, 2006. Holzhauer, F.F.O. Communicatie theorie en praktijk: Schoonhoven: Academic Service, 2002 Peters, J.M. Het beeld; Bouwstenen voor een algemene iconologie. Antwerpen:hadewijch, 1996 Pas, L van de. Visuele communicatie. 1e druk. Utrecht: ThiemeMeulenhoff, 2005 West, J. Love is not what you think, Harcourt, Brace, 1959. Webpagina’s: Berckel, J. van, TU koopt grond in Second life. Geraadpleegd op: 1 mei 2007 van: http://www.ICTo.tudelft.nl/nl/actueel/nieuwsitem/?tx_ttnews%5Btt_news%5D=158&tx_ttnewd Akkerman, S. (januari 2007). Nieuwe vormen van onderwijs voor een nieuwe generatie studenten. Geraadpleegd op 15 april 2007 van: www.e-learning.surf.nl/docs/e-learning/rapport_nieuwe_student.pdf Totale opbrengst SHO-actie voor Tsunami toegewezen aan projecten. Geraadpleegd op 15 maart 2007 van: http://www.giro800800.nl/nl-NL/Content.aspx?type=NewsItem&id=702 Beleef de wereld van beeld en geluid. Geraadpleegd op 1 mei 2007 van: http://educatie.beeldengeluid.nl/


38

Nieuwe media en populaire beeldcultuur. Geraadpleegd op 20 maart 2007 van: http:///ww.expressievakken.nl/popinternet/cdrom Artikelen: Valkenburg, P.M. en J. Peter. Preadolescents’ and Adolescents, communication and Their Closeness to Friends. In: Developmental Psychology 2006 Veen, Flexibel onderwijs voor nieuwe generaties studerenden, 2000 Zoon, C. Ik wil niet gered worden door een speciale commissie, Vertaling van de rede van Umberto Eco. De Volkskrant, 30-10-1987 Oratie: Gierstberg, F. Documentaire fotografie in het tijdperk van de beeldcultuur, 11 mei 2007


39

Bijlage • • • • •

Evaluatie Enquête Enquêteresultaten Interviews Oorspronkelijke afstudeeropdracht


40

Evaluatie Wekenlang was ik opzoek naar een scriptieonderwerp. Diverse scriptieonderwerpen passeerden de revue, maar geen enkele doorstond de test. Mijn vind-ik-dit-onderwerp-na-een-paar-maanden-nog-steedsinteressant-test. Daarnaast was het ene onderwerp te ingewikkeld en het andere weer te gemakkelijk. Na wat surfwerk op het internet stuitte ik uiteindelijk op een afstudeeropdracht. Waarvan de 1e zin luidde: ‘Bestaat er zoiets als Visual Knowledge of Visual Quotient (VQ) vergelijkbaar met Intelligence Quotient (IQ) of Emotional Quotient (EQ)?’ De termen kwamen mij bekend voor en na het lezen van de rest van de opdracht was mijn interesse gewekt. De opdrachtgever was het lectoraat eLearning van hogeschool INHOLLAND Rotterdam. Nadat ik ze een motivatiebrief had gestuurd, mocht ik de afstudeeropdracht uitvoeren. Samen met mijn praktijkbegeleidster Kitty Lau, heb ik de opdracht wel anders geformuleerd. Het lectoraat wilde namelijk vooral weten wat studenten vinden van visuele communicatie in hun onderwijs. Hier heb ik mij tijdens mijn onderzoek ook op gericht. Dat resulteerde in een scriptie waar ik best trots op ben. Mijn scriptieavontuur was leuk, vermoeiend, leerzaam, irritant, maar vooral erg boeiend. Afstudeerplan Samen met mijn praktijkbegeleidster ontstond het idee om naast INHOLLAND-studenten ook studenten van de hogeschool van Amsterdam te enquêteren. Zo kon ik de wensen en behoeftes van studenten van beide scholen met elkaar vergelijken. Tevens leek het nuttig om na te gaan of studenten van deze scholen verschillende meningen zouden hebben over visuele communicatie en hoe dat te verklaren zou zijn. Na verloop van tijd kwam ik terug op dit idee. Het lectoraat eLearning wilde uiteindelijk weten of studenten van INHOLLAND tevreden zijn over visuele communicatie in hun onderwijs. Het zou interessant kunnen zijn om twee hogescholen met elkaar te vergelijken, maar in principe zou het geen enkele toegevoegde waarde hebben. Door mij volledig te richtten op hogeschool INHOLLAND Rotterdam en haar MEMstudenten en communicatiestudenten kon ik tevens een aantal specifieke aanbevelingen formuleren. Literatuuronderzoek Voordat ik aan mijn scriptie begon, wist ik vrij weinig over visuele communicatie. Ik moest me er dus eerst grondig in verdiepen. Hiervoor heb ik diverse literatuurbronnen geraadpleegd. Zo werd ik een vaste klant van drie verschillende bibliotheken en heb ik luttele uren surfend op het internet doorgebracht. Op een gegeven moment ben ik gestopt met mijn zoektocht naar informatie. Over visuele communicatie zijn stapels boeken geschreven. Er is zoveel literatuur over de digitaliserende jeugd te vinden dat je er boekenkasten mee zou kunnen vullen. Het was zeer verleidelijk om alles te gaan lezen, maar dit bleek een onmogelijke taak. De kans was groot dat ik door de bomen het bos niet meer zou zien. Gelukkig kwam dit niet aan de orde. Enquête Alle kennis die ik heb opgedaan door mijn literatuuronderzoek kon ik goed gebruiken bij het samenstellen van de enquête. Het maken van de enquête heeft overigens veel tijd gekost. Zo verschilt mijn eerste versie aanzienlijk van de uiteindelijke enquête. Bij het samenstellen van de enquête wist ik immers al het één en ander over visuele communicatie. Ik moest erop letten dat ik bij de vragen er niet van uit zou gaan dat bepaalde begrippen bekend zouden zijn bij de studenten. Ik moest iedere keer de doelgroep voor ogen houden om dit te voorkomen. Moeilijke begrippen zijn geschrapt of voorzien van een duidelijke uitleg. Dubbelzinnige vragen zijn verwijderd. Uiteindelijk was ik tevreden over mijn enquête. Het was helder voor de studenten, wat hielp bij het verwerken van de gegevens.


41

Vragen opstellen voor een bepaalde doelgroep blijft echter moeilijk. Je moet heel precies nagaan of alle vragen wel duidelijk geformuleerd zijn. Duidelijk genoeg, zodat er geen ruimte is voor verschillende interpretaties. In de toekomst zal ik hier (wederom) rekening mee houden. Nadat ik de enquête had gemaakt moest ik deze uiteraard nog uitdelen. Precies 100 enquêtes. Gelukkig ben ik hierbij geassisteerd door een communicatiestudente aan hogeschool INHOLLAND Rotterdam. Zij deed dit in het kader van haar afstudeeropdracht. Zo hebben we gezamenlijk de enquêtes afgenomen in computerlokalen en leslokalen. Diverse docenten waren tevens zo vriendelijk om tien minuten van hun les ter beschikking te stellen, zodat we een aantal enquêtes konden afnemen. Hierdoor hebben MEMstudenten en communicatiestudenten uit verschillende studiejaren de enquête ingevuld. Verder heb ik samen met de communicatiestudente de enquêteresultaten verwerkt in het programma SPSS. Dit ging eigenlijk verrassend snel. Helemaal in vergelijking met het verwerken van de open vragen. De antwoorden van deze vragen moesten namelijk één voor één worden genoteerd. Om ze na afloop te segmenteren in vergelijkbare antwoorden. Interviews Eén van de leukste momenten uit mijn scriptie ervaring, is het interviewen van de INHOLLANDmedewerkers. Dit kwam voornamelijk door de interactie met deze medewerkers, wat bij het afnemen van de enquêtes ontbrak. Zo kon ik de medewerkers diverse open –en gesloten vragen stellen over visuele communicatie. Bij onduidelijkheden kon ik doorvragen. Ze vertelden ook, uit eigen initiatief, interessante verhalen over visuele communicatie en hun studenten. Daarnaast kon ik de medewerkers confronteren met de enquêteresultaten.


42

Visuele communicatie: communiceren met beelden

We leven in een beeldcultuur. Dagelijks worden we gebombardeerd met een ongelooflijke hoeveelheid beelden, denk maar aan televisie, internet, films en foto’s. Beelden wekken eerder onze aandacht dan geschreven teksten. En ze roepen sneller reacties op. Met visuele communicatie wordt een boodschap met beelden overgebracht. Het lectoraat eLearning wil weten wat JIJ vindt van visuele communicatie in het algemeen en in je opleiding. In 5 minuutjes kun je de enquête invullen en je stem laten horen!

Geslacht: man/ vrouw

Opleiding: . . . . . . . . . . . . . . . . .

Leeftijd: . . . . . .

Studiejaar: ……………. . . . . . .

z.o.z. .


43

Pagina 1 van 8

1. Geef hieronder aan in hoeverre je het eens bent met de stellingen.

1

2

3

helemaal

mee

neutraal

mee

oneens

4

5

mee

helemaal

eens

mee eens

oneens

1.1 Ik kan me een leven zonder de huidige beeldcultuur niet voorstellen. 1.2 In onze samenleving hechten mensen te veel waarde aan beelden. 1.3 Beelden kunnen gemanipuleerd worden, wat kan leiden tot misleiding en machtmisbruik. 1.4 Beelden hebben een positieve invloed op de manier waarop ik informatie verwerk. 1.5 In vergelijking met het schrift zijn beelden niet van belang.

2. Visuele geletterdheid beschrijft hoe visueel iemand is ingesteld en geeft dus aan hoe je beeld het beste kunt inzetten als communicatiemiddel. Iemand die visueel is ingesteld kan op een kritische manier naar beelden kijken, beelden gebruiken en beelden produceren. Schat je eigen visuele geletterdheid in, op een schaal van 1 (zeer slecht) tot 10 (uitmuntend). Omcirkel het getal dat op jou van toepassing is.

1 2 3

4

5

6

7

8

9

10


44

Pagina 2 van 8

Geef antwoord door het rondje in te vullen. 3. Men vindt doorgaans het schrift belangrijker dan het beeld. Vind je dit terecht? o Ja, teksten bevorderen o.a. het vermogen om te analyseren en het denkproces. o Nee, tegenwoordig is het beeld even belangrijk als het schrift. o Nee, beelden zijn direct en universeel, en daarom beter dan teksten. o Anders, namelijk …………………………………………………………………………………………… 4. Denk je dat teksten vervangen kunnen worden door beelden? o Ja. o Nee. o Soms wel, soms niet.

5. Je hebt op school leren lezen, vindt je dat je op school ook beelden moet leren analyseren? o Ja. o Nee

6. Vertrouw je doorgaans de beelden die je ziet? o Ja, natuurlijk. o Ja, beelden zijn een reflectie van de werkelijkheid. o Nee. o Soms wel, soms niet.

z.o.z.


45

Pagina 3 van 8

7.11 Als ik (eind) opdrachten visueel mag maken ga ik creatiever te Het HBO werk.maakt steeds vaker gebruik van visuele communicatie, om zo het leerproces van studenten te ondersteunen. door middel van stimuleert PowerPointpresentaties, documentaires, tijdschriften 7.12 Als ik (eind)Bijvoorbeeld opdrachten visueel mag maken dit mijn leerproces. en films. Wat vind jij van het gebruik van visuele communicatie binnen jouw onderwijs? 7.13 Schriftelijke studieopdrachten (verslagen, rapporten) zijn niet meer van deze tijd.

7. Geef hieronder aan in hoeverre je het eens bent met de stellingen.

1

2

3

4

5

helemaal

mee

neutraal

mee

helemaal

mee

oneens

eens

mee

oneens

7.1

Kennis neem je dieper in je op wanneer er gebruik wordt gemaakt van beelden. 7.2 Beeld helpt mij een moeilijke situatie (ingewikkelde leerstof) beter begrijpen. 7.3 Ik neem het onderwijs niet serieus als er beelden worden ingezet. 7.4 Gebruik van visuele communicatie sluit aan bij de belevingswereld van studenten en de beeldcultuur. 7.5 Studenten moeten op school bewust leren omgaan met (audio)visuele media en cultuur (weten wát ze bekijken). 7.6 Mensen overschatten het belang van visuele communicatie in het onderwijs, vroeger werd het immers ook minimaal ingezet. 7.7 Docenten moeten indien mogelijk visuele communicatie inzetten. 7.8 Visuele communicatie wordt veel toegepast binnen mijn onderwijs. 7.9 Visuele communicatie helpt bij het interessant(er) maken van de les. 7.10 Ik wil (eind)opdrachten visueel inleveren bijvoorbeeld in de vorm van een video of een fotoreportage.

eens


46

Pagina 4 van 8

Geef antwoord door het rondje in te vullen. 8. Wat voor visuele communicatiemiddelen vindt jij essentieel binnen jouw onderwijs? Meerdere antwoorden zijn mogelijk. О PowerPoint О Whiteboard О Sheets О Video О Internet О Geen О Anders, namelijk

О Beeldmateriaal (posters, reclames enz.)

………………………………………………………………………………………….

9. Wanneer geef je in jouw onderwijs de voorkeur aan schriftelijke communicatie? ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………

10. Wanneer geef je in jouw onderwijs de voorkeur aan visuele communicatie? ……………………………………………………………………………………………………………

z.o.z.


47

Pagina 5 van 8

Om een nog beter beeld te krijgen van jouw mening, zijn de onderstaande vragen verdeeld in de volgende onderwijsthema’s: Media, Schrijfvaardigheid en Economie/Marketing. Bij elke thema staan een aantal vakken die eronder vallen. Media Denk aan vakken zoals: Camerajournalistiek,

New Multimedia,

Filmstudies

NewB Kick-off Audio edit. & spec. effects video,

Geef antwoord door het rondje in te vullen. 11. Wat voor visuele communicatiemiddel(en) wordt/worden er gebruikt (meerdere antwoorden zijn mogelijk): О PowerPoint О Anders namelijk

ОSheetsО Video

О Beeldmateriaal ( posters, reclames enz.)

…………………………………………………………………………………………………. 12. Wat voor cijfer zou je geven voor de inhoudelijke kwaliteit van de visuele communicatiemiddelen die gebruikt worden binnen media vakken. 1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

13. Wat voor visueel communicatiemiddel zou jij graag zien, tijdens media gerelateerde lessen? ……………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………


48

Schrijfvaardigheid Denk aan vakken zoals: Schrijfvaardigheid,

Taaltoets,

Nederlands

Sollicitatietraining Pagina 6 van 8

Geef antwoord door het rondje in te vullen. 14. Wat voor visuele communicatiemiddel(en) wordt/worden er gebruikt? Meerdere antwoorden zijn mogelijk): О PowerPoint О Anders namelijk

О Sheets

О Video


………………………………………………………………………………………………..

15. Wat voor cijfer zou je geven voor de inhoudelijke kwaliteit van de visuele communicatiemiddelen die gebruikt worden binnen schrijf gerelateerde vakken. 1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

16. Wat voor visueel communicatiemiddel zou jij graag zien tijdens schrijfvaardigheidlessen? ………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………

z.o.z.


49

Pagina 7 van 8 Economie/ Marketing Denk aan vakken zoals: Financieel management,

Cross cultural management,

Strategic marketing,

Onderzoeksmethodiek,

Marketing en communicatie,

Financieel economische

concepten.

Geef antwoord door het rondje in te vullen. 17. Wat voor visuele communicatiemiddel(en) wordt/worden er gebruikt (meerdere antwoorden zijn mogelijk): О PowerPoint О Anders namelijk

О Sheets

О Video


……………………………………………………………………………………………………………

18. Wat voor cijfer zou je geven voor de inhoudelijke kwaliteit van de visuele middelen die gebruikt worden binnen economie/marketing vakken. 1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

19. Wat voor visueel communicatiemiddel zou jij graag zien tijdens economische gerelateerde lessen? ………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………


50

Pagina 8 van 8

20. Heb je nog opmerkingen over visuele communicatie in het onderwijs? ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………

Bedankt voor je medewerking !!!


51

Enquêteresultaten Hieronder zullen, naar aanleiding van de enquêteresultaten, de visies van studenten over visuele communicatie naar voren komen. Elke stelling of vraag is weergeven als kop van de alinea’s. Vervolgens is daaronder uitleg van de resultaten toegevoegd. De meningen van de communicatiestudenten en de MEMstudenten zijn vaak zo verschillend van elkaar, dat ze in de onderstaande tabellen en grafieken van elkaar zijn gescheiden. Om duidelijk de meningen van de studenten naar voren te laten komen zijn, bij de bijschriften, de volgende antwoordmogelijkheden met elkaar gecombineerd: • helemaal mee oneens met mee oneens • en helemaal mee eens met mee eens Ik kan me een leven zonder de huidige beeldcultuur niet voorstellen. Een royale meerderheid van de MEM-studenten kan een leven zonder de huidige beeldcultuur niet voorstellen. Onder de communicatiestudenten is iets minder dan de helft het eens met de bovenstaande stelling. Slechts een klein percentage van de MEM-studenten kan zich een leven zonder de huidige beeldcultuur voorstellen, dit percentage ligt ruim vijf maal hoger onder de communicatiestudenten. Tabel 2 Tabel 3

. In onze samenleving hechten mensen te veel waarde aan beelden. Meer dan de helft van de MEM-studenten vindt dat mensen te veel waarde hechten aan beelden. Terwijl 44% van de communicatiestudenten dit vindt. Rond 1/3 van de studenten weet niet zeker of mensen te veel waarde hechten aan beelden. Tabel 4 Tabel 5

.


52

Beelden kunnen gemanipuleerd worden, wat kan leiden tot misleiding en machtmisbruik. Ruim acht van de tien van alle studenten is zich ervan bewust dat beelden niet (altijd) vrijblijvend zijn, met alle gevolgen van dien. Slechts een klein deel van de communicatiestudenten en MEM-studenten lijkt niet op de hoogte te zijn dat beeldmanipulatie kan leiden tot misleiding en machtsmisbruik. Tabel 6 Tabel 7

. Beelden hebben een positieve invloed op de manier waarop ik informatie verwerk. Een evenredig aantal, namelijk de helft van de MEM-studenten en communicatiestudenten, vindt dat het gebruik van beelden een positief effect heeft op informatieverwerking. Tabel 8 Tabel 9

. In vergelijking met het schrift zijn beelden niet van belang. Precies 50% van de MEM-studenten en communicatiestudenten is het eens met de bovenstaande stelling, namelijk dat beelden niet of minder van belang zijn dan het schrift. Tabel

10

Tabel

.

11


53

Hoe hoog schat je, je visuele geletterdheid in? Visuele geletterdheid beschrijft hoe visueel iemand is ingesteld en geeft dus aan hoe je beeld het beste kunt inzetten als communicatiemiddel. Iemand die visueel is ingesteld kan op een kritische manier naar beelden kijken, beelden gebruiken en beelden produceren. Grafiek

1

Grafiek

2

… Zowel MEM-studenten als communicatiestudenten schatten hun visuele geletterdheid hoog in. Op een schaal van 1 tot 10 geven de MEM-studenten hun visuele geletterdheid een 7,6 en de communicatiestudenten geven hun visuele geletterdheid een 7,3. Men vindt doorgaans het schrift belangrijker dan het beeld. Vind je dit terecht? Ruim 1/3 van de communicatiestudenten en MEM-studenten vindt het schrift belangrijker dan het beeld. Meer dan de helft van de MEM-studenten vindt het schrift en beeld even belangrijk, iets meer dan 1/3 van de communicatiestudenten is het hiermee eens. Opvallend is dat ruim 12 % van de MEM-studenten het beeld beter vindt dan het schrift, dit aantal ligt voor de communicatiestudenten precies 2 maal hoger. Een relatief klein aantal gaf aan dat de mate van belangrijkheid van beeld of schrift afhankelijk is van de situatie. Tabel 12 Tabel 13

..


54

Kunnen teksten vervangen worden door beelden? Een meerderheid van de MEM-studenten en communicatiestudenten denkt dat het van de situatie afhangt wanneer men het best teksten kan vervangen door beelden. Slechts een klein deel van de communicatiestudenten denkt dat teksten uitwisselbaar zijn door beelden, een nog kleiner aantal van de MEM- studenten deelt deze mening. Ongeveer 1/3 van alle studenten zegt met zekerheid dat het beeld het schrift niet kan vervangen. Tabel 14 Tabel 15

.. Je hebt op school leren lezen, vind je dat je op school ook beelden moet leren analyseren? Een grote meerderheid van de MEM-studenten en communicatiestudenten wil op school beelden leren analyseren. Tabel 16 Tabel 17

… Vertrouw je doorgaans de beelden die je ziet? Het merendeel van de MEM-studenten en communicatiestudenten vertrouwt het beeld dat ze zien, afhankelijk van een aantal situationele factoren. MEM-studenten zijn echter wel wat wantrouwiger ten opzichte van beelden. Zo is 14% van de MEM-studenten sceptisch bij het zien van alle beelden, terwijl geen enkele communicatiestudent dat is. Daarnaast vertrouwt een klein percentage van de MEM-studenten en communicatiestudenten het beeld, omdat ze vinden dat beelden de werkelijkheid reflecteren. Tabel 18 Tabel 19

…


55

Kennis neem je dieper in je op wanneer er gebruik wordt gemaakt van beelden. Meer dan de helft van de MEM-studenten en de communicatiestudenten vindt dat ze kennis dieper in hun opnemen, indien er gebruikt wordt gemaakt van beelden. Geen enkele MEM-student vindt dat beelden niet helpen bij het verbeteren van informatieverwerking, tegenover 10% van de communicatiestudenten die dit wel denkt. Tabel 20 Tabel 21

… Beeld helpt mij een moeilijke situatie (ingewikkelde leerstof) beter begrijpen. Een gigantisch aantal MEM-studenten (90%) en communicatiestudenten (70%) vindt dat beelden ingewikkelde leerstof verduidelijkt. Tabel

22

Tabel

23

... Ik neem het onderwijs niet serieus als er beelden worden ingezet. Het merendeel van de MEM-studenten en de communicatiestudenten denkt niet dat de inzet van beelden in het onderwijs ten nadele is van het imago van de school. Tabel 24 Tabel 25

.


56

Gebruik van visuele communicatie sluit aan bij de belevingswereld van studenten en de beeldcultuur. Ruim 80% van de MEM-studenten vindt dat visuele communicatie aan sluit bij de belevingswereld van studenten. Dit aantal ligt aanzienlijk lager onder de communicatiestudenten, waar 62% het eens is met de stelling. Tabel

26

Tabel

27

. Studenten moeten op school bewust leren omgaan met (audio)visuele media en cultuur (weten wát ze bekijken). Een hoog aantal MEM-studenten wil op school leren omgaan met (audio)visuele media en cultuur. Het aantal communicatiestudenten die dit ook wil ligt veel lager. Tabel

28

Tabel

29

… Mensen overschatten het belang van visuele communicatie in het onderwijs, vroeger werd het immers ook minimaal ingezet. Zeer opvallend is dat ruim 90% van de MEM-studenten en 80% van de communicatiestudenten vindt dat het belang van visuele communicatie in het onderwijs overschat wordt. Tabel

30

Tabel

.

31


57

Docenten moeten, indien mogelijk, visuele communicatie inzetten. Een groot deel van de MEM-studenten (80%) wil dat de docent, waar mogelijk, visuele communicatie in zet, 66% van de communicatiestudenten is het hiermee eens. Onder de MEM-studenten weet 18% niet zeker of de docent visuele communicatie altijd moet inzetten. De communicatiestudenten zijn de grootste twijfellaars, want onder hen weet ruim 30% niet of visuele communicatie een grote rol moet spelen in het onderwijs. Tabel

32

Tabel

33

… Visuele communicatie wordt veel toegepast binnen mijn onderwijs. Meer dan de helft van alle studenten is het eens met de bovenstaande stelling. Tabel

34

Tabel

35

… Visuele communicatie helpt bij het interessant(er) maken van de les. Een van de redenen dat docenten gebruik maken van visuele communicatie is om hun les aantrekkelijker te maken. Of dit daadwerkelijk gebeurt, is nog maar de vraag. Slechts 1/3 van de MEM-studenten en iets meer dan 1/5 van de communicatiestudenten vindt dat visuele communicatie lessen interessant(er) maakt. Nog eens 1/3 van zowel de MEM-studenten als de communicatiestudenten vindt dat het gebruik van visuele communicatie niet garant staat voor een interessante(r) les. Tabel 36 Tabel 37

…


58

Ik wil (eind)opdrachten visueel inleveren bijvoorbeeld in de vorm van een video of een fotoreportage. Ruim 40% van de MEM-studenten en communicatiestudenten weet niet zeker of ze opdrachten visueel willen inleveren. Terwijl 48% van de MEM-studenten en 38% van de communicatiestudenten wel opdrachten visueel wil inleveren, bijvoorbeeld in de vorm van een video of fotoreportage. Tabel 38 Tabel 39

… Als ik (eind) opdrachten visueel mag maken ga ik creatiever te werk. Een meerderheid van de MEM-studenten en communicatiestudenten is het ermee eens dat ze creatiever te werk gaan als ze opdrachten visueel mogen inleveren. Ruim ¼ van de communicatie studenten weet niet zeker of ze het eens zijn met de bovenstaande stelling. Tabel

40

Tabel

41

… Als ik (eind) opdrachten visueel mag maken stimuleert dit mijn leerproces. Iets meer dan de helft van de MEM-studenten denkt dat het maken van visuele opdrachten het leerproces stimuleert. Onder de communicatiestudenten denkt iets minder dan de helft dit. Tabel

42

Tabel

43

… Schriftelijke studieopdrachten (verslagen, rapporten) zijn niet meer van deze tijd.


59

Zeer opvallend is dat 64% van de MEM-studenten en 56% van de communicatiestudenten vindt dat schriftelijke studieopdrachten horen bij deze tijd. Daarnaast vindt 8% van de MEM-studenten dat schriftelijke studieopdrachten ouderwets zijn, terwijl 14% van de communicatiestudenten dit vindt. Tabel 44 Tabel 45

… Wat voor visuele communicatiemiddel(en) is/zijn essentieel binnen het onderwijs? Meerdere antwoorden zijn mogelijk. Grafiek

3

Grafiek

4 Communicatie

MEM 100

100

96

94 68

76

72

84 40

50

68 40

42

50

16 8

10 0

0

0 Po

G Po Wh Sh Vid Int e Be we ern een rpo i tebo ets el dm eo e t a te ard int r ia al

B In V S G W we hite heet e eld ide o t ern een rpo ma et boa s t er int rd i aa l

. MEM Top 3 1. PowerPoint 2. Internet 3. Video

Communicatie Top 3 1. PowerPoint 2. Beeldmateriaal 3. Internet

De studenten hebben een duidelijke voorkeur voor PowerPoint in hun onderwijs.


60

Wanneer geef je de voorkeur aan schriftelijke communicatie? Dit was een open vraag. Een groot deel van de studenten wil tentamens en verslagen schriftelijk maken. Tabel MEM 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

46 Tentamens Verslagen Theorie Informatie/ Mededelingen Economische vakken Als beeld onmogelijk is Presentaties

Tabel 47 Communicatie 1. Theorie 32% 2. Verslagen 20% 3. Tentamens 10% 4. Als beeld onmogelijk is 6% 5. Economische vakken 4% 6. Info/ mededelingen 2%

26% 26% 16% 6% 6% 2% 2%

Wanneer geef je de voorkeur aan visuele communicatie? Dit was een open vraag. Bij presentaties willen de studenten gebruik maken van beelden. Tevens willen ze dat docenten tijdens colleges visuele communicatie inzetten. Tabel 48 MEM 1. Presentaties 2. Colleges 3. Creatieve vakken 4. Opdrachten 5. Combinatie beeld en tekst

Tabel 49 Communicatie 1. Presentaties 2. Colleges 3. Creatieve vakken 4. Opdrachten 5. Combinatie beeld en tekst Altijd 6%

34% 24% 22% 10% 6%

20% 18% 10% 8% 8%

Wat voor visuele communicatiemiddel(en) wordt/worden gebruikt bij media vakken? Meerdere antwoorden zijn mogelijk. Grafiek

5

Grafiek

6 Media vakken Communicatie

Mediavakken MEM 96

100

100

80 68

60

56

48

42

50

48

50

0

0 0

0 Po

S B V we heet e eld ide o Ande s rpo rs , ma na t er int me i aa lijk l …

Po

.

Sh Be V A e eld ide o nde we rpo ets rs , ma na int t er me i aa lijk l …


61

MEM Top 3 1. PowerPoint 2. Video 3. Sheets

Communicatie Top 3 1. PowerPoint 2. Video 3. Sheets/ Beeldmateriaal

Opvallend is dat docenten nog steeds gebruik maken van sheets tijdens media gerelateerde vakken. PowerPoint wordt immers gezien als een vervanging voor sheets. Uit de grafieken is wel te zien dat mediadocenten PowerPoint het vaakst gebruiken. Wat voor cijfer geef je voor de inhoudelijke kwaliteit van de visuele communicatiemiddelen die gebruikt worden binnen media vakken? Grafiek

7

Grafiek

8

.

50 56 60

44

40

50

40

Procent

Procent

30 2 20

30 26

20

14

16

10 4 2

10

10

2

0 4

5

6

7

8

4

9

0

..

4

5

6

7

8

Gemiddeld geven MEM-studenten voor de inhoudelijke kwaliteit van de visuele communicatiemiddelen een 6,8. Met als minimum een 4 en maximum een 9. De communicatiestudenten zijn wat minder positief. Zij geven gemiddeld een 6,58 voor de inhoudelijke kwaliteit van de visuele communicatiemiddelen. Met als minimum een 4 en maximum een 8. Wat voor visueel communicatiemiddel zou jij graag zien, tijdens media lessen? Studenten konden bij deze vraag zelf aangeven welk visueel middel ze prefereren. Er werd dus geen gebruik gemaakt van keuzemogelijkheden. Zowel Mem-studenten als communicatiestudenten willen tijdens medialessen het liefst video beelden zien. Daarnaast is het gebruik van PowerPoint en beeldmateriaal favoriet. Tabel MEM 1. 2. 3. 4. 5.

50 Video PowerPoint Beeldmateriaal Sheets Grafische programma’s

34% 16% 12% 6% 6%

Tabel 51 Communicatie 1. Video 2. PowerPoint 2. Beeldmateriaal 4. Internet 5. Sheets

34% 8% 8% 4% 2%


62

5. Zijn tevreden

6%

5. 5.

Film 2% Grafische programma’s 2%

Wat voor visuele communicatiemiddel(en) wordt/worden er gebruikt tijdens schrijfvaardigheidlessen? Meerdere antwoorden zijn mogelijk. Grafiek

9

Grafiek

Schrijfvaardigheid MEM

10

Schrijfvaardigheid Communicatie

100

100 64

68

64

58

50

50

16

10 8

6

0

0

0

0 Po we

Sh Be Vid e eld rpo ets ma eo ter int iaa l

Po we

An de rs n am eli jk

MEM Top 3 1. PowerPoint 1. Sheets 2. Video

An Sh Be Vid e eld de rs, rpo ets ma eo na ter int me i aa lijk l …

Communicatie Top 3 1. PowerPoint 2. Sheets 3. Video

Schrijfvaardigheid docenten maken het meest gebruik van PowerPoint en sheets. Dat is begrijpelijk, omdat ze met deze communicatiemiddelen teksten kunnen weergeven. Wat voor cijfer zou je geven voor de inhoudelijke kwaliteit van de visuele communicatiemiddelen die gebruikt worden binnen schrijf gerelateerde vakken. Grafiek

11

Grafiek

40

12

40

38

32

30 26

Procent

Procent

30

20

20

18

20 14

14

10

10

8

10 6

4

4

2

0

4

0 1

3

4

5

6

7

8

1

.

3

4

5

6

7

8


63

MEM-studenten geven een 5,76 voor de inhoudelijke kwaliteit van de visuele communicatiemiddelen die docenten gebruiken bij schrijfvaardigheidlessen. Met als minimum een 1 en maximum 8. Wederom zijn communicatie minder positief. Gemiddeld geven ze een 5,54 voor de inhoud van de visuele communicatiemiddelen. Met als minimum ook een 1 en als maximum een 8. Wat voor visueel communicatiemiddel moeten schrijfvaardigheid-docenten gebruiken? Studenten konden bij deze vraag zelf aangeven welk visueel middel ze prefereren. Er werd dus geen gebruik gemaakt van keuzemogelijkheden. Opvallend is dat ruim 18% van de MEM-studenten vindt dat tijdens schrijfvaardigheidlessen visuele communicatie onnodig is, slechts 2% van de communicatiestudenten is het hier mee eens. Bij zowel de MEM-studenten als de communicatiestudenten is PowerPoint echter het favoriete visuele communicatiemiddel. Tabel MEM 1. 2. 3. 4. 5.

52

Tabel 53 Communicatie 1. PowerPoint 28% 2. Beeldmateriaal 8% 3. Internet 4% 4. Sheets 2% 5. Onnodig 2%

Onnodig 18% PowerPoint 12% Sheets 8% Video 6% Beeldmateriaal 4%

Wat voor visuele communicatiemiddel(en) wordt/worden gebruikt tijdens economische vakken? Meerdere antwoorden zijn mogelijk. Grafiek

13

Grafiek

14

Economische vakken Communicatie

Economie vakken MEM 100

100

86

78

64

50

50

50

22

16

12

0

0

0

0 Po

26

Po Sh Be Vid An e eld we der rpo ets ma eo s, n int ter am iaa eli l jk…

Be Vid Sh An eld e der we rpo ets ma e o sn t int am eri aal elij k

. PowerPoint wordt het meest gebruikt tijdens economische vakken. Daarnaast laten de docenten ook sheets zien.


64

Wat voor cijfer zou je geven voor de inhoudelijke kwaliteit van de visuele communicatiemiddelen die gebruikt worden binnen economie/marketing vakken. Grafiek

15

Grafiek

16

40 40

38

32

32

30 30

20

Procent

Procent

26

18

20 14 12

10

10

6 6

6

4

4 2

0

0 3

4

5

6

7

8

3

9

4

5

6

7

8

…

MEM-studenten zijn redelijk tevreden over de inhoud van de visuele communicatiemiddelen die docenten gebruiken tijdens economie gerelateerde vakken. Ze geven een 6,14 voor de inhoudelijke kwaliteit, het laagste cijfer is een 3 en hoogste is een 9. Communicatiestudenten geven gemiddeld een lager cijfer, namelijk 5,94 voor de inhoudelijke kwaliteit van de visuele communicatiemiddelen. Met als minimum een 3 en maximum een 8. Wat voor visueel communicatiemiddel zou jij graag zien tijdens economische gerelateerde lessen? Studenten konden bij deze vraag zelf aangeven welk visueel middel ze prefereren. Er werd dus geen gebruik gemaakt van keuzemogelijkheden. MEM-studenten hebben een voorkeur voor video gebruik tijdens economische lessen. Terwijl communicatiestudenten PowerPoint het belangrijkste communicatiemiddel vinden tijdens economische lessen. Tabel MEM 1. 2. 3. 4. 5. 6. 6.

54 Video 14% Onnodig 8% PowerPoint 4% Sheets 4% Internet 4% Film 2% Beeldmateriaal 2%

Tabel 55 Communicatie 1. PowerPoint 2. Film 3. Video 4. Sheets

26% 12% 12% 6%


65

Interviews met INHOLLAND-medewerkers Wegens privacy redenen zijn alle namen gefingeerd.

Communiceren doet Saskia het liefst met beelden. Daarom stimuleert ze haar studenten ook om beeldend te denken, hoewel dit niet gemakkelijk is. Zelfs in onze beeldgeoriënteerde samenleving hebben studenten moeite met het analyseren en begrijpen van beelden. Saskia’s tip: ‘Maak ten volle gebruik van je linker -als rechterhersenhelft!’ Wat is uw functie bij INHOLLAND? ‘Op mijn werk houd ik me onder andere bezig met trendwatching en creatief denken. Zo heb ik bij trendwatching het blokboek en het traject ontwikkeld, waaruit mijn collega’s kunnen lesgeven. Bij creatief denken geldt hetzelfde, dat is een training dat ervoor moet zorgen dat studenten creatief leren denken. Ik geef gedurende 13 jaar les. Het leuke van mijn werk is dat ik mij kan richten op communicatie en creativiteit, daarnaast is het contact met studenten ook bijzonder.’ Maakt u gebruik van visuele communicatie tijdens uw lessen? ‘Absoluut, vooral bij het vak creatief denken. Zo stimuleer ik mijn studenten om gebruik te maken van mind maps. Op papier kunnen ze zo al hun ideeën kwijt en door middel van tekeningen geven ze structuur aan hun gedachtes en ontstaan er nieuwe ideeën. Het is echter wel moeilijk voor studenten om hun gedachtes als het ware beeldend te maken. Studenten zijn meestal verrast met wat ze allemaal met beelden kunnen bereiken. Zodra mijn studenten open staan voor een andere manier van denken gaat de omschakeling van tekstueel naar beeldend denken snel. Het is belangrijk dat ze leren om echt te kijken naar beelden, ze moeten beeldtaal leren. Daarom maak ik veel gebruik van PowerPoint, voor zien van voornamelijk beelden, voor mij is dat een handige manier om te communiceren. PowerPoint met te veel tekst vind ik een gemiste kans. Ik laat ook veel filmpjes en beeldmateriaal zoals posters zien. Uiteraard kan ik dat beeldmateriaal op PowerPoint zetten, maar ik vind het fijn om het echt in mijn handen te hebben. Sheets gebruik ik niet meer, dat is echt passe.’ Moeten alle jongeren beeldtaal leren? ‘Zonder twijfel. Met beelden kun je sneller verbanden leggen, je hoofd ordenen en je wordt assertiever. Ik kan het niet genoeg benadrukken, met beelden kun je zoveel meer dan met teksten. Iedereen moet, ongeacht zijn of haar leeftijd, beeldtaal leren. Waarom zouden we voornamelijk onze linkerhersenhelft gebruiken? We hebben onze rechterhersenhelft toch niet voor niets? Mensen worden omringd door beelden, ze kijken er naar, maar zien deze beelden eigenlijk niet. Het is belangrijk dat iedereen kritisch naar beelden kijkt en niet oppervlakkig, wat helaas wel gebeurt.’ ‘Ik wil dat mijn studenten in beelden leren denken. Beelden helpen je informatie beter begrijpen, zo kan één foto een heel verhaal uitbeelden. Vooral door mijn vakgebied merk ik dat beelden de creativiteit stimuleert. Zelfs gemanipuleerde beelden vervullen deze functie. Zo ben ik voor beeldmanipulatie, tenzij het gebruikt wordt bij nieuwsvergaring.’


66

Wat zijn de nadelen van visuele communicatie? ‘Ik kan met alle eerlijkheid zeggen dat visuele communicatie geen nadelen heeft. Beelden hebben ten onrechte een laag aanzien in vergelijking met het schrift. Er zijn veel negatieve vooroordelen tegen het beeld. Het moet de missie van docenten zijn om dit te veranderen. Daarom vind ik het zo goed dat, INHOLLAND meer aandacht aan visuele communicatie besteedt. Communicatiestudenten en vooral MEM-studenten krijgen bijvoorbeeld les in Photoshop, video-editing en merkenpsychologie. Daarnaast merk ik dat op de communicatie afdeling het gebruik van visuele communicatie erg belangrijk is. Toch valt het mij op dat collega’s de voorkeur hebben voor teksten in plaats van beelden. Dat is bij mij juist het omgekeerde.’ Is er een digitale kloof tussen docenten en studenten? ‘Zonder twijfel, jongeren groeien immers op met de nieuwste technologische ontwikkelingen. Volwassenen komen pas op late leeftijd in aanraking met ICT. Het is verbazingwekkend hoe een kind van vijf jaar een computer kan bedienen. Het is belangrijk dat jongeren hun digitale competentie goed gebruiken. Toch ben ik geen voorstaander van e-learning. Dat mag niet de toekomst van het onderwijs worden. De computer is geen vervanging van een docent, het persoonlijke en fysieke contact is onmogelijk met een computer.’ Uit mijn enquête blijkt dat studenten het schrift belangrijker vinden dan het beeld. Wat vindt u daarvan? ‘Dat bewijst maar weer dat studenten helemaal niet visueel zijn ingesteld. Wat betreft beeldtaal zijn ze onderontwikkeld. Studenten zijn gewend om in woorden te denken, wat aanzienlijk verschilt met beeldend denken. Ze hebben geen behoefte om opdrachten visueel in te leveren, omdat dit veel moeite kost. Er heerst een gemakscultuur onder studenten. Ze kiezen de gemakkelijkste weg om hun punten te halen. Werken met beelden kost veel meer tijd en moeite dan met teksten.’ Hoe zou u dan bij een vak als schrijfvaardigheid visuele communicatie gebruiken? ‘Bij sommige vakken is het eenvoudiger om beelden te gebruiken dan bij andere. Bij een vak als schrijfvaardigheid is het echter goed mogelijk om beelden te gebruiken. Laat studenten een foto zien waarna ze op basis daarvan een gedicht moeten schrijven. Laat zien dat verschillende foto’s diverse effecten hebben net zoals dat het geval is bij diverse schrijfstijlen.’ Stimuleert INHOLLAND docenten om visuele communicatie in te zetten? ‘Nee, totaal niet. Docenten worden in dat opzicht vrij gelaten. In een ideale wereld zou iedere docent bij elke les kijken hoe visuele communicatie het best gebruikt kan worden. Er zou eigenlijk een standaard moeten zijn van het gebruik van visuele communicatie. Als docenten enthousiast worden over visuele communicatie kunnen ze dit ook bereiken voor hun studenten. Een beeldgeoriënteerde student onderscheidt zich van de grote massa in positieve zin. Er zijn weinig mensen die echt beeldend denken, terwijl het bedrijfsleven hier wel om vraagt. Studenten moeten daarom zowel hun linker –als rechterhersenhelft ten volle gebruiken!’ ■


67

Johan heeft voor de televisie gewerkt en als journalist bij regionale dagbladen. Dat we in een nieuwe beeldcultuur leven, is volgens hem een illusie. ‘We hebben nu slechts meer mogelijkheden wat betreft beelden’. Het gevolg hiervan is dat studenten de basisregels van communicatie vergeten. Hij ziet het als zijn taak om dit te voorkomen. Wat is uw functie bij INHOLLAND? ‘Gedurende vijf jaar geef ik medialessen aan studenten. Hiervoor werkte ik als redacteur bij de NCRV en ik schreef voor regionale dagbladen. Op INHOLLAND ben ik docent voor vakken als bladenmaker en journalistiek schrijven. Heel kort door de bocht: eigenlijk alles wat met media te maken heeft.’ Maakt u tijdens uw lessen gebruik van visuele communicatie? ‘Altijd maak ik de overweging wat de beste manier is om mijn boodschap over te brengen. Soms is dat met woorden en soms met beelden. Voor het vak journalistiek laat ik mijn studenten beelden zien, vervolgens moeten ze over die beelden schrijven. Ik leer ze beeldend schrijven, ondertussen maak ik geen onderscheid tussen woord-,beeld- of digitale generatie. Daarnaast laat ik studenten filmpjes zien over bijvoorbeeld de invloed van media. In sommige situaties is visuele communicatie nodig om je doel te bereiken. Als ik les geef in het auditorium zou ik gek zijn als ik geen beelden zou gebruiken, vooral bij een grote groep is het werken met beelden handig om hun aandacht te behouden. Het gaat dan om de beelden en om het betoog dat ik houd. Weinig docenten kunnen overigens goed betogen en dat vind ik echt een kwalijke zaak.’ Moeten studenten op school in contact komen met visuele communicatie? ‘Bij een communicatieopleiding moeten alle vormen van communicatie aan bod komen, ook het visuele aspect. Ik ben wel van mening dat interpersoonlijke communicatie op de eerste plaats moet staan. Bij communicatie gaat het erom hoe je een boodschap zo goed mogelijk kan overbrengen. Docenten moeten niet bij voorbaat beelden gebruiken, ondanks dat er zo veel mogelijkheden zijn. Iedere docent moet eerst bij zichzelf na gaan wat hij wil bereiken en vervolgens wat de beste manier is om dat te doen. Visuele communicatie mag nooit op nummer 1 staan in het hbo. INHOLLAND moet oppassen dat ze niet te ver gaat met het mee volgen van nieuwe trends. Zoals de vraag of INHOLLAND een vestiging moet openen op Second life om zo meer studenten aan te trekken. Dat gaat echt een stap te ver. Investeer meer in het onderwijs, dat is de beste manier om studenten aan te trekken.’ Is het gebruik van visuele communicatie in het onderwijs het gevolg van onze huidige beeldcultuur? ‘Het is een illusie dat we sinds kort in een beeldcultuur leven. Uit de geschiedenis blijkt dat er altijd al sprake is geweest van een beeldcultuur. Altijd heeft de mens al in of met beelden gedacht. Tegenwoordig zijn er echter wel veel meer mogelijkheden, je zou kunnen zeggen dat jongeren leven in een beeldvisuele cultuur. Vorige generaties hielden zich meer bezig met het leren van schrijven, debatteren en betogen. Jongeren van nu kunnen goed omgaan met het internet en beelden. Er zijn nu nieuwe vormen van beeldcultuur. Daarentegen lijken de icoontjes van Microsoft ook op de hiërogliefen van de Egyptenaren. Wel is er nu meer een combinatie van beeld en schrift, waar interactie een grote rol bij speelt.’ ‘Uiteraard moet in het onderwijs visuele communicatie aan bod komen, maar het moet niet de boventoon voeren. Het doel is immers om studenten les te geven, dat kun je op diverse manieren doen. Uit eigen ervaring weet ik dat een docent met interpersoonlijke communicatie ontzettend veel kan bereiken. Onthoud de namen van de studenten, betrek ze bij de materie. Gebruik beelden om informatie te verduidelijken.’


68

Wat vindt u de nadelen van visuele communicatie? ‘We lijden allemaal aan een beeldvermoeidheid, juist omdat overal om ons heen beelden zijn. Je kijkt er naar, maar het doet je steeds minder. Daarnaast merk ik dat de schrijfvaardigheid van studenten omlaag gaat. Op school hebben we bijvoorbeeld een taaltoets, waar een schrikbarend aantal studenten voor zakt. Ongeveer 3 van de 30 haalt er een voldoende voor. Dat is echt dramatisch. Beelden maken is leuk, maar het mag geen taalverloedering in de hand werken.’ ‘Studenten hebben moeite met optimaal communiceren. Ze versturen onvolledige e-mails waarmee ze de docent begroeten met “Hoi”. Ze zijn nonchalant geworden. De reden hiervoor is dat ze zoveel communicatiemogelijkheden tot hun beschikking hebben, waardoor ze er niet meer kritisch naar kijken. Afgestudeerde studenten komen in hun loopbaan altijd in aanraking met tekst. Bij een reclamebureau moet je beelden eerst kunnen omschrijven voordat je het gelijk kan vertalen naar beelden. Zelfs bij de televisie is tekst van belang, denk maar aan presentatieteksten. Daarom moeten studenten weer de basisregels van communicatie toepassen. Mail je docent niet, maar ga naar hem toe. Kijk uitvoerig naar alle communicatiemiddelen.’ ‘Zelfs docenten hebben het gemak van de e-mail ontdekt wat ten koste gaat van het persoonlijke contact tussen student en docent. Als je interpersoonlijke communicatie goed beheerst dan is dat goud waard.’ Gaat beeld dan ten koste van de leskwaliteit? ‘Wel, als het gaat om het maken van beelden. Studenten hebben nog te weinig kennis in huis over beelden om kritisch naar deze beelden te kijken. Bij het maken van beelden gaan ze te vluchtig te werk. Het is echter belangrijk dat ze een verhaal neerzetten en de juiste keuzes maken. De manier waarop het verhaal verteld wordt is nog belangrijker dan het beeld. Weinig mensen beheersen het vakmanschap waarmee dat gepaard gaat. Studenten moeten daarom leren beelden te analyseren. Dat hoeft overigens niet van jongs af aan, laat ze eerst maar leren lezen en schrijven, de rest komt later.’ U pleit erg voor het schrift, klopt het dat u tekstueel bent ingesteld? ‘Nee, voor mij is het belangrijk dat het schrift en beeld in evenwicht blijft. Ik voel geen spanningsveld tussen beide partijen. In mijn ogen is een goede communicator iemand die alle communicatiemiddelen kan gebruiken.’ Is er een digitale kloof tussen docenten en studenten? ‘Uit onderzoek blijkt dat dit niet zo is. Er is natuurlijk wel een verschil tussen docenten en studenten. Een digitale kloof zou ik het niet noemen, zo kunnen ‘ouderen’ ook goed omgaan met de pc. Door het internet kunnen we nu wel veel meer, maar toch is het face-to-face contact het belangrijkst.’ Moeten docenten dan niet gestimuleerd worden om visuele communicatie in te zetten? ‘Docenten moeten het kunnen inzetten, maar het verplichten heeft geen zin. Waar het omdraait is hoe de docent overkomt. Dat maakt het verschil. Ik wil mijn studenten duidelijk maken dat de manier hoe ze overkomen bepalend is voor de overdracht van hun boodschap. Aan de hand van Aristoteles probeer ik dit te doen, hij hield zich hier al 3000 jaar geleden mee bezig.’


69

Wist u dat er digitale cursussen worden aangeboden aan docenten? ‘Nee, maar daar zou ik wel gebruik van willen maken. Een docent moet immers op de hoogte worden gehouden van de mogelijkheden. Het is tenslotte aan de docent om er vervolgens gebruik van te maken. Soms kan een opfris cursus wonderen verrichten.’ ■


70

Als opleidingsmanager ziet Kees zijn passie voor media en het onderwijs samen komen. Hij heeft jaren voor de klas gestaan, maar ook gewerkt als redacteur en presentator in de televisiewereld. Sinds 1 jaar zet Kees zich in voor de opleidingen Communicatie en het MEM. Uit eigen ervaring weet hij dat goede docenten de X-factor moeten bezitten. Volgens eigen zeggen bezit hij dit ook. Wat is uw functie bij INHOLLAND? ‘Mijn rol binnen het managementteam heeft betrekking op de externe contacten van de school. Dat betekent dat ik heel veel contact heb met relaties in het werkveld van media en entertainment. Ik speel een rol in de minors, waar ik zorg voor de faciliteiten die er nodig zijn, zoals het inhuren van studio’s en camera’s. Verder ben ik verantwoordelijk voor het contractonderwijs dat wij aanbieden zoals maatwerk voor bedrijven en instellingen. Ik vertegenwoordig de school in een aantal projecten. Samen met RTV Rijnmond kijk ik naar de mogelijkheid om studenten radio en televisie van de grond te krijgen. Ten slotte ga ik over het afstuderen en stage van studenten en ik ben verantwoordelijk voor 30 medewerkers. Op het werk hoef ik me nooit te vervelen.’ Denkt u dat studenten andere behoeftes hebben in het onderwijs in vergelijking met hun vorige jongerengeneraties? ‘Jongeren zijn in vergelijking met andere generaties veel visueler ingesteld. Ik denk ook dat jongeren een kortere concentratieboog hebben. Ze moeten tegenwoordig verleid worden om te leren. Visuele communicatie is een goede manier om colleges te verhelderen. Er is heel wat veranderd van toen ik nog les gaf. De tijd dat de docent op het bord schreef en de studenten alles braaf overschreven is gelukkig voorbij. Dat was inefficiënt aangezien je van overschrijven weinig leert. Ik heb wel eens masterclasses en trainingen gedaan en dan merk je dat het ontzettend belangrijk is hoe de spreker zijn verhaal brengt. Het is een groot verschil als je zit te luisteren naar iemand die een dodelijk saai verhaal zit te vertellen, dan als je luistert naar iemand die met tekst en beeld een goed verhaal kan overbrengen. Hierdoor wordt de materie spelenderwijs overgebracht, dit is overigens niet voor iedereen weggelegd. Het allergrootste deel van je presentatie is visuele communicatie. Dan bedoel ik niet alleen communiceren met beelden maar ook je lichaamshouding, gebaren en mimiek. Ik heb vroeger ook studenten begeleid die de lerarenopleiding volgden. Aan hen vertelde ik dat de studenten een afspiegeling zijn van wie jij bent, als jij niet gemotiveerd bent, dan worden je studenten dat ook niet. Ook voor docenten bestaat er een X-factor.’ Heeft u dan de X factor? ‘Hahaha. Mag ik heel onbescheiden zijn? Ik denk het wel. Regelmatig kom ik oud-studenten tegen en ze vonden me wel een goede leraar. Ik was inhoudelijk niet de sterkste, maar mijn verhaal was wel goed. Ik gaf weinig les uit een boek. Lezen konden ze ook thuis. Om dat tijdens de les te doen is zonde van de tijd dat je met elkaar bent. Ik wilde mijn studenten iets mee geven dat aansloot op het boek, maar de les wilde ik wel persoonlijk maken. Ik had regelmatig de krant bij me - want ik gaf economische vakken- wat ik dan uitvoerig besprak. Zo breng je de theorie dichterbij de student.’


71

Vindt u visuele communicatie belangrijk in het onderwijs? ‘Absoluut, je kunt iets langdurig beschrijven, maar als je het laat zien is dat beter. Toen ik de lerarenopleiding volgde heb ik geleerd dat je eerst moet beginnen met een concreet voorbeeld en vervolgens leg je de theorie uit. Begin bij het beeld en onderleg van daaruit de theorie. Het ligt in de menselijke geest om eerst te onderzoeken en vervolgens te bestuderen. Hierdoor kun je informatie een beter plekje geven.’ Wat voor voordelen heeft het beeld? ‘Het beeld verduidelijkt en verleidt. Het kan je aanzetten tot acties. Beelden roepen ook vragen op en zijn assertief. Ik denk echter niet dat het beeld het schrift totaal kan vervangen. In onze huidige samenleving worden de verhoudingen wel steeds schever. Mensen zien vooral beelden, de meeste kijken televisie voor nieuwsvergaring. Op het internet is er ook altijd een combinatie van het beeld en schrift. Alleen you tube bestaat uit slechts beelden.’ Bent u dan visueel of tekstueel ingesteld? ‘Ik vind mezelf visueel ingesteld. Zo kijk ik liever het journaal dan dat ik de krant lees. Dat heeft te maken met het gemak, beelden werken veel sneller. Als ik op tv een vliegtuig zie neerstorten is de impact veel groter dan als ik erover zou lezen. Voor verdieping staat het schrift echter wel op nummer 1.’ Moeten studenten beeldtaal leren? ‘Dat is zeker belangrijk, maar dat gebeurt ook op onze school. We hebben vakken als merkenpsychologie en filmstudies, daar wordt er gekeken naar het beeld. Zo moeten studenten bijvoorbeeld reclameaffiches grondig bekijken. Met één zo’n affiche kun je een hele les mee vullen. Je begint bij het begin, kijkt naar de beelden, achtergrond, kleur, lichaamshouding en ga zo maar door.’ Uit mijn enquête blijkt dat studenten de voorkeur hebben voor het schrift. Had u dat verwacht? ‘Eigenlijk wel, want de huidige studenten zijn wel opgegroeid met de pc, maar een schriftcultuur heerst natuurlijk ook. Ze hebben op de basisschool veelal les gekregen in de klassieke vorm. Op de middelbare school leerden ze met de computer werken. Ik denk wel dat de volgende jongerengeneratie nog visueler is ingesteld. Die groeien op in een zeer beeldgeoriënteerde samenleving.’ Stimuleert u docenten om visuele communicatie in te zetten? ‘Docenten maken, op eigen initiatief, gebruik van visuele communicatie. Het is onnodig om dit te stimuleren. Laats sprak ik wel een docent die niet wist hoe PowerPoint werkte. Nu wordt de desbetreffende docent door een expert binnen school getraind. Deze expert helpt docenten met het bijspijkeren van hun digitale competenties. Docenten kunnen les krijgen in excel, PowerPoint, onderzoeksvaardigheden en het internet.’ Merkt u dat er een digitale kloof is tussen docent en student? ‘Er is absoluut een kloof, maar die wordt wel steeds kleiner. Het grootste verschil is dat jongeren opgroeien met de computer, het is een vast onderdeel van hun leven. De docentengeneratie heeft moeten leren omgaan met computers. Die bestonden vroeger niet of amper. Wij hebben moeten leren omgaan met het feit dat informatie overal beschikbaar is. Terwijl studenten niet beter weten. In die zin zijn wij digibeten. Studenten googlen zelfs hun docenten, nou dat kon ik vroeger niet.’ ■


72

Toen Maurits op de kunstacademie zat werd visuele communicatie enigszins primitief toegepast. Zo ging hij onder andere aan de slag met zeefdrukken. Dertig jaar later introduceert hij studenten in een wereld van de nieuwste technologische hoogstandjes van Photoshop tot video- editing. Dat betekent echter niet dat zijn studenten alleen willen werken met visuele communicatie. ‘Enerzijds wil de student werken met beelden en anderzijds traditioneel les.’ Wat is uw functie bij INHOLLAND? ‘Ik geef les in crossmedia-vakken oftewel ontwerpvakken. Studenten komen in mijn lessen in aanraking met printmedia zoals tijdschriften, kranten, maar ook websites. Daarnaast geef ik les in audiovisuele middelen. Tijdens mijn lessen maak ik gebruik van PowerPoint, en diverse grafische programma’s als Photoshop, InDesign, Dreamweaver en Final cut Pro.’ Wat vinden studenten ervan dat u zoveel gebruik maakt van visuele communicatie? ‘Ze zijn erg enthousiast. Studenten vinden mijn lessen leuk, omdat ze zelf creatief bezig mogen zijn. Ze moeten zelf veel werken met computers en maken zo hun eigen kunstwerkjes. Met visuele communicatie kun je de lesstof aanschouwelijk maken. Ik merk dat studenten dit graag willen. Ze willen bewegende beelden zien en horen, maar ook traditioneel les. Het komt erop neer dat ik voor de klas een interessant verhaal moet vertellen, als dit mij lukt, worden mijn studenten ook enthousiast. Het vertellen van een goed verhaal is belangrijk, het maakt niet uit of je daarbij een beamer gebruikt of een ouderwetse schoolbord met krijt.’ Wat zijn dan de voordelen van visuele communicatie? ‘Studenten hebben veel plezier als ze werken met visuele communicatiemiddelen. Zo geef ik nu het vak issuemanagement. Het eindresultaat moet daarbij ook ineens in film en beeld worden aangeleverd in plaats van een schriftelijke verslag. Ik ben er niet van overtuigd dat de inzet van deze filmpjes hun leerproces verbetert. Het onderzoek en het eindresultaat hoeft er niet beter van te worden. Een verslag maken kan net zo goed werken als een filmpje maken. Je kunt in een onderzoek zoveel schrijven en bedenken, maar bij een filmpje moet je ook zorgen dat het op beeld werkt. Dus je gaat ook overbodige dingen weggooien. Als je met beelden werkt, moet je alle handelingen die je verricht kritisch bekijken. Om belangrijke zaken met onbelangrijke zaken te scheiden. Het is eigenlijk een soort filter.’ ‘Om heel eerlijk te zijn is in de meeste gevallen het visuele eindresultaat minder, dat komt voornamelijk door tijdnood. Toch vind ik het proces belangrijker dan het eindresultaat. Studenten moeten immers betrokken raken met het gehele proces. Op die manier leert hij of zij welke opties beschikbaar zijn en de hoeveelheid werk er vereist wordt bij een audiovisuele productie. Docenten moeten de creativiteit en de motivatie van studenten motiveren. Het maakt niet uit hoe je dat realiseert.’ Kleven er ook nadelen aan visuele communicatie? ‘Visuele communicatie is vaak in combinatie van elektronica. Hierdoor ben je vaak afhankelijk van de computer. Het gebeurt wel eens, vooral in zo’n groot gebouw als in INHOLLAND, dat er technische dingen fout gaan. Een computer dat niet wil starten of een bestand dat verdwijnt. Techniek is in mijn ogen dus het grootste nadeel.’


73

Heeft de overvloed aan beelden effect op de taalvaardigheid van de studenten? ‘Er zou best een verband kunnen zijn. Studenten leveren vaak verslagen in waarvan het taalgebruik erg slecht is. Het is ook heel makkelijk om wat te knippen en plakken in documenten zonder dat de tekst echt goed gelezen wordt. De snelheid van de computer en het gemak waarmee studenten informatie kunnen verzamelen draagt daar natuurlijk ook bij. Soms leveren ze dikke boekwerken in, waarvan meer dan de helft geheel onzin is. Inhoudelijk en grammaticaal vind ik studenten inderdaad achteruitgaan. Of dat nou met visuele communicatie samenhangt, weet ik niet zeker. Bij het MEM ligt het ook een beetje aan de opleiding die veel minder accent legt op de Nederlandse taal.’ Moeten studenten op school beelden leren analyseren? ‘Dat gebeurt enigszins op INHOLLAND en dat is ook heel goed. Bij mijn lessen analyseer ik ook commercials en advertenties. Je zou eigenlijk elke advertentie moeten analyseren. Maar kranten worden natuurlijk al steeds minder gelezen. Er wordt meestal een vluchtige blik geworpen op de plaatjes en daar blijft het bij. Het analyseren van beelden zou eigenlijk een vast onderdeel moeten zijn in het onderwijs. Wellicht in de vorm van een filosofische les. Studenten moeten zich naast crossmedia ook interesseren in cultuur. Vooral bij het MEM, wat een brede opleiding is. Ik denk dan aan een vak waar cultuur en kunstgeschiedenis gecombineerd wordt. Studenten kunnen dan allerlei ontwikkelingen op het gebied van cultuur en kunst volgen. Daarbij hoort dan ook het analyseren van beelden.’ Is er een digitale kloof tussen docenten en studenten? ‘Persoonlijk vind ik niet dat er een digitale kloof is tussen mij en mijn studenten. Zo leer ik juist mijn studenten hoe ze om moeten gaan met de computer. Iedere docent kan ook overweg gaan met de e-mail, dus dat verminderd een eventuele kloof.’ Moet INHOLLAND docenten stimuleren om visuele communicatie in te zetten? ‘Op de MEM afdeling worden we in alles gesteund. Het wordt toegejuicht als docenten gebruik maken van digitale media. Ik moet wel zeggen dat niet iedereen begrijpt wat er dan allemaal bij komt kijken. Zo wil het management vaak dat er iets moet gebeuren, maar ze vragen zich niet af of het technisch mogelijk is. Sommige docenten improviseren wat in hun eigen tijd, terwijl dat eigenlijk structureel zou moeten worden gesteund.’■


74

Remco Remco studeerde bedrijfskunde aan de Erasmus universiteit in Rotterdam. Hij geeft tegenwoordig les in strategie en marketing aan 1e jaars studenten. Dit vertelt hij tijdens het interview waar ik de hoofdlijnen opschrijf, ondertussen neemt de taperecorder alles op. Na afloop blijkt bij beluistering dat de tape het loodje heeft gelegd. En zie daar de voordelen van het traditionele bloknote met pen. Daarom zal hieronder een beknopte versie van het interview worden weergeven. ‘Ik geef sinds 1,5 jaar les aan 1e jaars studenten van de School of Communications & Media. Zo probeer ik ze op een interessante wijze kennis te laten maken met strategie, accounting en marketing. Ik gebruik PowerPoint, voornamelijk om informatie te structureren. Door het programma kunnen studenten sneller verbanden leggen. De structuur geeft ze houvast. Daarom spelen beelden ook niet zo’n grote rol tijdens mijn lessen. Mijn PowerPoint-presentaties bestaan naar verhouding 20 uit % beeld en 80% uit tekst. Tijdens mijn studie aan de Erasmus universiteit werd visuele communicatie ook minimaal toegepast. Daar draaide het vooral om de tekst, dat is ook logisch. Ik kan mij niet herinneren dat ik behoefte had aan meer visuele communicatie in mijn onderwijs.’ ‘Uiteraard ben ik me er wel van bewust dat visuele communicatie voordelen heeft. Daarom pluk ik ook filmpjes van het internet, die ik tijdens mijn lessen laat zien. Dat maakt de les wel wat aantrekkelijker en de studenten vinden het leuk. Beelden blijven nu eenmaal langer hangen en werken vooral ondersteunend. Toch zou ik mijn lessen niet volledig voorzien van beelden, dat zou niet werken.’ ■


75

Eén jaar geleden zat Arnout nog als communicatiestudent in de schoolbanken. Nu is hij werkzaam op hogeschool INHOLLAND en begeleidt hij studenten. Van een digitale kloof tussen student en docent is volgens hem geen sprake. ‘Als je een weblog kunt maken zegt dat niets over je digitale vaardigheden.’ Wat is uw functie bij INHOLLAND? ‘Op het stagebureau ben ik het aanspreekpunt voor studenten. Vijf dagen in de week ben ik op school aanwezig. Ik begeleid studenten die op stage zijn, beantwoord telefoontjes en ik houd contact met stagebedrijven en studenten. Hiervoor volgde ik op INHOLLAND de opleiding communicatie, waardoor ik me goed kan inleven met de studenten.’ Kwam u als student in contact met visuele communicatie? ‘Tijdens mijn opleiding kreeg ik regelmatig filmpjes te zien en kreeg ik vakken als merkenpsychologie. Dan moest je naar beelden kijken om zo te leren wat je met beelden allemaal kan bereiken. In de ene les werd visuele communicatie meer toegepast dan in het andere. Over het algemeen was ik er wel tevreden over.’ Denkt u dat studenten meer behoefte hebben aan visuele communicatie in hun onderwijs? ‘Dat kan wel zo zijn, maar dat weet ik niet zeker. Het gaat er ook om in hoeverre de school visuele communicatie kan inzetten. Je ziet steeds vaker dat studenten een leuk filmpje kunnen maken maar dat het schrijven van een tekst achteruitgaat. Het is belangrijk dat de school kijkt in hoeverre visuele communicatie belangrijk is. Zelf vind ik dat door het overmatig gebruik van beelden de kwaliteit van teksten slecht is. Dat moeten we zeker in ogenschouw nemen.’ Vindt u het schrift of het beeld belangrijk? ‘Eigenlijk heb ik de voorkeur voor verbale communicatie. Als ik echter moet kiezen tussen het schrift of het beeld, kies ik voor het laatste. Ik ben dus visueel ingesteld. Beelden zijn nu eenmaal erg direct en populair. Op het internet zijn beelden ontzettend belangrijk. Toch merk ik dat ik naast het zien van foto’s ook graag lees. Zo lees ik op nu.nl de nieuwsberichten, maar ik bekijk ook de videobeelden.’ Wat vindt u de voordelen van visuele communicatie? ‘In sommige situaties zijn beelden veel duidelijker. Je kunt dan een heel lang verhaal vertellen dat in één beeld is vast te leggen. Het zou dan raar zijn om dat beeld niet te gebruiken. Daarnaast zijn er banen waar beelden centraal staan. Bij het MEM is het daarom belangrijk dat studenten een idee kunnen vertalen naar beeld. MEM-studenten moeten in beelden kunnen denken en vervolgens vertalen naar tekst. Als je een communicatie gerelateerde opleiding hebt gevolgd gaat het bedrijfsleven er vanuit dat je in beelden kan denken. In de reclamewereld gaat het ook vaak om het plaatje en praatje. Naast leuke beelden moet de tekst ook ergens op slaan. Er moet een integratie plaatsvinden van beeld en tekst. Daar moet INHOLLAND ook naar streven, dat studenten zowel visueel als tekstueel sterk staan.’


76

Vindt u dat studenten visueel en tekstueel sterk staan? ‘Visueel zijn ze zeker sterk, tekstueel gezien wat minder. Ik lees wel eens verslagen van studenten die op het gebied van schrijfvaardigheid slecht zijn. Volgens mij is INHOLLAND er ook van op de hoogte dat het bedrijfsleven de schriftelijke vaardigheden van studenten niet optimaal vindt. Studenten zijn daarentegen wel erg creatief. Er zou wellicht meer aandacht voor schrijfvaardigheid lessen moeten komen in de vorm van een cursus. Studenten strenger beoordelen heeft geen zin.’ Pabostudenten van INHOLLAND Alkmaar, houden tijdens hun stage contact met hun schoolbegeleider via de webcam. Zou u op die manier ook contact willen houden met uw studenten? ‘Dat zou ik niet goed vinden. Bij de opleiding communicatie en het MEM is er een soort samenspraak vanuit onze begeleiding, het stagebedrijf en de student. Een stagiair wordt twee maal door INHOLLAND bezocht. Het persoonlijke contact dat dan ontstaat is belangrijk. Een webcam is wel handig als een student in het buitenland stage loopt. We houden nu contact met zo’n student via de telefoon, maar dat kan natuurlijk ook met de webcam.’ Is er een digitale kloof tussen docenten en studenten? ‘Dat is helemaal afhankelijk van de docent. Ik ken docenten die veel meer over computers weten dan studenten. Het is wel zo dat studenten in hun privé leven veel gebruik maken van het internet. Dat wil niet zeggen dat ze hun digitale vaardigheden goed kunnen inzetten op school. Het is leuk dat je een weblog hebt, maar dat zegt natuurlijk niets over je digitale vaardigheden.’ Moet INHOLLAND docenten stimuleren om visuele communicatie in te zetten? ‘Iedere docent heeft zijn eigen manier van les geven. De een wil alles via het internet laten zien en de ander juist niet. Het is een utopie, maar het zou geweldig zijn als alle leraren hier veel nieuwe media tijdens de lessen zou gebruiken. Eén foto zegt meer dan 1000 woorden, maar kan ook heel onvolledig zijn. Wellicht is het handig als er een soort handleiding zou komen wat betreft het gebruik van visuele communicatie. Dat betekent echter niet dat het noodzakelijk is.’ Uit mijn enquête blijkt dat studenten het belangrijk vinden dat ze vanuit school leren hoe ze beelden kunnen analyseren. Bent u het daarmee eens? ‘Het bewerken van beelden is al verplicht bij de communicatie gerelateerde opleidingen. Studenten leren hoe ze brochures moeten maken en filmpjes monteren. Ze zijn al beeldgeoriënteerd of tekstueel gedesoriënteerd. Het is goed dat ze beelden analyseren, maar ze moeten ook meer kunnen. Het is belangrijk dat ze verbaal, visueel en schriftelijk kunnen communiceren.’ ■


77

Heleen geeft sinds vijf maanden les aan 1e jaars communicatiestudenten en MEM-studenten. Voor het vak merkenpsychologie komen deze studenten veelvuldig in contact met visuele communicatie. ‘Studenten moeten weten dat er veel meer in beelden zit, dan dat je op het eerste gezicht zou denken’, aldus Heleen. Wat is uw functie bij INHOLLAND? ‘Sinds februari werk ik bij de School of Communications & Media als psychologie docente. Daarnaast ben ik slb’er voor 1e jaars studenten en geef ik les in coaching. Voor coaching begeleid ik studenten in projectwerk. Ik help ze bij het groeps –en leerproces. Voor de differentiatieminor brandmanagement geef ik aan 3e jaars het vak merkenpsychologie.’ Hebben studenten behoefte aan visuele communicatie in hun onderwijs? ‘Ze hebben zeker behoefte aan visuele communicatie, omdat het hun aandacht trekt en informatie aanvult of ondersteunt. Diverse psychologische onderzoeken tonen aan dat als de docent leerstof presenteert de student de informatie dieper verwerkt. Tevens spreek je door het gebruik van visuele en schriftelijke communicatie ook diverse leerstijlen van studenten aan. Zo leest de ene student liever, terwijl de ander beter leert door visualisaties.’ Komt bij het vak merkenpsychologie meer beelden of teksten aan bod? ‘Bij merkenpsychologie maak ik gebruik van veel beelden. Met PowerPoint laat ik veel reclames zien en studenten moeten ook voor opdrachten reclames zoeken. Het is een heel visueel vak. Zo heb ik gisteren bij merkenpsychologie twee psychologische stromingen behandeld en namen van belangrijke onderzoekers en termen besproken. Tevens liet ik foto’s zien van opvallende experimenten met onder andere visuele illusies. Gezamenlijk bekeken we of iedereen hetzelfde zag en vervolgens ontstond er een discussie over waarneming. Van daaruit heb ik vergelijkingen gemaakt van wat mensen toepassen bij reclames. Studenten moeten weten dat er veel meer in beelden zit dan dat je op het eerste gezicht zou denken. Als ze realiseren dat de consument op verscheidene manieren beïnvloed wordt, kunnen de studenten ook rationeler beslissingen maken.’ Moeten kinderen ook op jonge leeftijd leren hoe ze beelden kunnen analyseren? ‘Ik denk dat je met jonge kinderen inderdaad kan bespreken hoe iets overkomt. Beeldanalyse zou net zo normaal moeten zijn als kinderen normen en waarden aan leren. Spelenderwijs kunnen ze zo beelden analyseren. Begin klein met het bespreken van de kleuren van hun kleding. Dat zouden ze ook wel leuk vinden.’ Vindt u het schrift belangrijker dan het beeld? ‘Ik ben toch wel tekstueel ingesteld. Als ik ergens meer van wil weten dan ga ik niet als eerste op internet filmpjes zoeken. Als ik iets wil leren ga ik opzoek naar een goed boek. Beelden vind ik namelijk vluchtig, als informatie op papier staat kan ik het herlezen en opmerkingen over schrijven.’ Gaat beeld ten koste van het schrift? ‘Tot nu toe heb ik slechts 1e jaars verslagen beoordeeld en dan ben ik wel eens verbaasd van de slechte kwaliteit van de teksten. Ik kan me voorstellen dat als het onderwijs veel aandacht besteedt aan beeld dat, dat ten koste kan gaan van het schrift. Maar per definitie hoeft dat niet te gebeuren. Het een hoeft het ander niet uit te sluiten. Het is gewoon een kwestie van blijven schrijven.’


78

Wat vindt u de voordelen van visuele communicatie? ‘Met beelden kun je de ontvanger veel beter grijpen. Dat zie je al in de les. Zodra de televisie aangaat gaat alle aandacht van de studenten daar naar toe. Ze gaan minder praten, want beelden trekken zelf aandacht. Beelden zijn echter vluchtiger dan teksten en er is ook vaak sprake van onbewuste beïnvloeding.’ Maakt u gebruik van beeldmateriaal? ‘Tijdens de lessen maak ik veel gebruik van beeldmateriaal. Daarnaast moeten studenten voor merkenpsychologie een dossier aanleggen waarin ze reclames en advertenties verzamelen uit tijdschriften. Aan de hand van diverse psychologische stromingen moeten ze die advertenties analyseren. Verder gaan ze een merk of advertentie uitpluizen. Zo kan je bij een autoadvertentie de technische en uiterlijke aspecten analyseren. Ze moeten zich afvragen of de advertentie hun aanspreekt. Vervolgens gaan ze elkaar interviewen om te kijken waar de student/consument waarde aan hecht. Op basis daarvan schrijven ze een adviesplan.’ Mogen ze het ook visueel inleveren? ‘Ja, dat mogen ze wel, maar daar vragen ze niet om. Ik ga eigenlijk uit van een papierendossier, maar ik heb wel gezegd dat ze een commercial op cd mogen inleveren, maar niemand vroeg daarna of ze alles visueel mogen inleveren. Juist bij zo’n vak als merkenpsychologie zou je alles in een filmpje kunnen vastleggen. Het zou mogen als ze een goede analyse kunnen maken met een filmpje.’ Is zo’n filmpje niet moeilijk te beoordelen? ‘Voor mij zou dat veel werk zijn omdat ik meer van de papieren ben. Waarschijnlijk zou ik dan allemaal aantekeningen opschrijven , zodat ik alles op papier zet. Daarnaast hebben de studenten volgens mij wel een voorkeur voor het schrift. Zo merk ik dat ze prachtige presentaties maken, maar dat ze, bij wijze van spreken, het hele projectplan op PowerPoint zetten. Studenten willen alles vertellen, maar denken niet hoe ze dat het beste kunnen doen. Het is een kunst om het doel van een presentatie in zo min mogelijk dia’s te laten zien. INHOLLAND moet studenten stimuleren om meer na te denken over hoe ze beelden kunnen inzetten.’ ■


79

Afstudeeropdracht Visual knowledge bulding. Afstudeeropdracht bij het lectoraat eLearning: Bestaat er zoiets als Visual Knowledge of Visual Quotient (VQ) vergelijkbaar met Intelligence Quotient (IQ) of Emotional Quotient (EQ)?

Deelvragen: • Wat zouden we kunnen zeggen over de visuele intelligentie van de huidige ICT generatie? • Hoe zouden we visuele intelligentie kunnen meten? • Welke testen bestaan er al? • Welke bouwstenen van visual knowledge kunnen we onderscheiden? • Wat zijn de basiselementen voor het begrijpen en toepassen van deze kennis (in de communicatiewereld en in het onderwijs in het bijzonder)? Nieuwsgierig? Heb je interesse? Wil je meer informatie? Neem contact op met [email protected]

Meer dan alleen zien

Recommend Documents